Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

Embed Size (px)

Citation preview

  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    1/23

    www.mizoramsynod.org1

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    2/23

    www.mizoramsynod.org2

    Published by

    Mizoram Synod Social Front Committee

    Synod Office, Mission Veng : Aizawl

    Social Front Booklet No. 38

    Copies - 1000 (2013)

    Printed at

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    3/23

    www.mizoramsynod.org3

    THUHMA

    Kum 2013 hi General Election ( MLA thlan) kan neihhun a lo ni leh ta a. In thlanna fel leh thianghlim tak kanneih theih nan Political Party tinte leh mipui ten rilru dikkan put a \ul hle. Kohhran ho avang te, MPF thawhrimnaavang tein hun kal tawha ram hruaitu kan thlannaah boruak\ha leh muanawm tak kan neih phah \hin a. Chutiang takainthlanna muanawm leh \ha kan neih theihna atan chuan SynodSocial Front pawhin nasa takin a lo thawk ve \hin a ni.

    Kumina General Election lo awm leh tur pawh boruakmuanawm tak hnuaiah rilru dik tak pua inthlanna fel lehthianghlim tak kan neih theih nan Synod Social front Com-mittee chuan hma a la zel a. Kumina kan thupui atan, Ramrorelnaa mipui mawhphurhna tih a thlang a. He thupui

    pawimawh tak ziak tur hian Rev. Dr. K. Lallawmzuala angen a. Kan ngenna ngaipawimawha \ha taka min ziahsakavangin Rev. Dr. K. Lallawmzuala chungah Synod SocialFront Committee aiawhin lawmthu ka sawi a ni. He thupuizirtu leh chhiartu zawng zawng ten kan ram roreltu kansiamna kawngah kan mawhphurhna hre thar leh in, kanmawhphurhna hlenchhuak tura rilru dik tak pua kan tihturkan tih theih nan kan \angkaipui ngei ka beisei.

    (REV. P.C. PACHHUNGA)Executive Secretary i/c Social Front

    20/6/13

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    4/23

  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    5/23

    www.mizoramsynod.org5

    te, khawtlanga diklohna hrang hrang um bo leh Pathianthilsiamte humhalhna kawnga hmalak thleng hian a huamvekin an ngai. Ram rorelna chung changa mipuite

    mawhphurhna dik hriattir zel pawh hi Pathian missionchhunzawmna pawimawh tak a ni.

    Kan ram inrelbawlna hnuk pui democracy pawh hiKristiante duan chhuah ni chiah lo mahse democracy-inmin pek a tum mihringte zalenna te, intluktlanna te,nunhona \ha te, mihring dikna leh chanvo humhalh te hi

    Bible zirtirna laipui vek a ni. Khawvela democracy hmangainawpna ram lian berte zinga mi India ramah kan cheng a,ram rorelna \ha kan neih theihna tura mipuitemawhphurhna inzirtir hi kan Bible thuchah nena kal duntlat kan tihmakmawh a ni. Democracy hmanga inawpnahmunah chuan mipui ten an mawhphurhna leh chanvo anhriat \hatna ram apiangah ram rorelna a \hain a kal dik

    \hin. Abraham Lincoln-an democracy hmanga inawpnasorkar awmzia a sawifiahna chu, mipui sorkar, mipuitetana mipuite din (government of the people, for the peopleand by the people) tih a ni. Democracy-ah chuan mipui anlaipui ber a, ram rorelna leh inawpna zawng zawng pawhhi mipuite ham\hatna tin zawn vekin a kal tur a ni. Mipuitekutah thuneihna tak tak hi chu a awm a, an aiawha anthlante hnenah eng emaw hun chhung atan thuneihna ankawl hawh tir chauh \hin. Mipuiin an duh hunah roreltuan thlakin an siam danglam thei a ni. Democracy dik takakal puinaah chuan mipuiin thuneihna sang tak neiinroreltute hi mipuite duh dan tipuitling tura mipui ten anaiawha hna thawk tur leh aw rawl chhuah \hin tura anthlante an ni. Chutiang tak a nih avang chuan mipui tenroreltu siamna leh enkawlna kawnga an mawhphurhna lehchanvo an hriat chian a \ul hle a ni.

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    6/23

    www.mizoramsynod.org6

    Roreltu thlannaa mipuite mawhphurhna

    1. Inthlanna thianghlim neih: Kan hriat \heuh angin

    democracy hmanga inawpna ramah chuan mipui ten anaiawha roreltu turte inthlanna (election) kal tlangin ansiam \hin. Hei hi mi puitling chin khua leh tui zawngzawngte mawhphurhna a ni a, mi lian leh mi te pawhang khata awmin an intiat vekna hmun a ni. Inthlannathianghlim a awm theihna tura \an lak zel hi mipui tenan dikna an humhalhna leh mipui siam sorkar \ha a awm

    theihna tura an mawhphurhna bulpui a ni. ElectionCommission pawhin hei hi a ngai pawimawh hle a,inthlanna thianghlim neih theihna tura Election ModelCode of Conduct-in a phut ang tihhlawhtlin hi mipuitemawhphurhna a ni. Miin nawr buaitu awm lova a zalennathiang tak hmanga vote a thlak theihna turin inthlanna

    boruak thianghlim (free and fair election) neih hi rorelna

    tha siamna kawnga thil pawimawh hmasa ber a ni.Inthlanna ber a thianghlim loh chuan thil dang zawngzawng chu a nghawng nghal vek a, ram rorelna athianghlim thei tawh ngai lo. Hmanraw dik lo leh tharumhmanga rorelna changtu ten mipui zahna an nei tawhngai lo va, ram hmasawnna tur sum nasa takin antichingpen zui \hin. Chuvangin, inthlanna boruak tichhethei, mi dik lo leh thuneihna chan tuma eng hmanrua

    pawh hman hreh lote thil tih huaisen taka dodal ngam himipuite mawhphurhna pawimawh tak a ni. Inthlanna

    boruak a thianghlim loh a, zu leh sa leh inthamna te ahluar a, inrikrapna leh sum leh pai bawlhhlawh ten hmunlai li a channa hmunah chuan inthlanna boruakthianghlim a awm thei tawh ngai lo. Chumiin a nghawngchu mimal zalenna nekchepin misualte tan kawngka zautakin kan hawng thung tihna a ni. Inthlanna thianghlim

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    7/23

    www.mizoramsynod.org7

    nei tura MPF hmalakna hi a hlawhtlin theih nan kanawmna hmun \heuha thapui kan lo thawh hlawm erawhchuan khua leh tui \ha kan nihna anga kan mawhphurhna

    hlu tak kan hlen tihna a ni ang. Inthlanna thianghlimneihna tura mipuiin \an kan lakna hi MPF tana thawkmai kan ni lo va, keimahni tan ngeia thawk kan ni tihkan chian a pawimawh hle.

    2. Rinawmna nena vote thlak: Bible-ah chuan lalte ruatahriak thihtu chu Pathian mi, puithiamte an ni a. Chu hna

    bik leh ropui tak chu democracy-ah chuan mipuite kutahdah a ni ta. Kan aiawha roreltu thlang thei tura vote neihhi a hlu hle a, mahse thil nihphung pangngai leh kanchanvo tur rengah kan ngai lek lek tawh mai. Mahniathuneihna inpe chawpa lala insiamte leh thuneihna pumhmawm ching (dictator) mi \ha lo ten ram rorelna anchelhna hmunah chuan vawiin thlengin roreltu thlang

    thei tura vote neih ve hi mipuite thil awh leh duh ngawihngawih a ni. Vote neia zalenna leh dikna chanvo nei veturin thisen tam tak luang dawn mahse miin beih a huam\hin. Chuvangin, zalen taka vote thlak theih hi a hlut ziahriaa khua leh tui dik takte chuan vote thlak hi kan tihngei tur a ni. Kan vote hlu tak hi ram rorelna \ha siamnatura mipuite hmanraw pawimawh ber a ni a; mipui tasorkar siamna kawnga mipuite mawhphurhna bulpui berchu vote thlak hi a ni.

    Vote thlak mai erawh a tawk lova, dikna leh rinawmnavawng tlat chunga thlak tur a ni. Vote neih hi khua lehtui dik tak te chanvo a ni a, ram dang mi leh vote nei theilo te electoral roll-a thun mai te hi ram leh hnam tanasual pawi tak a ni. YMA-te chhut dan chuan ram dang

    mi vote nei thei lo tur electoral roll-a khung an nih hian

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    8/23

    www.mizoramsynod.org8

    Mizo pakhat vawhlum zel ang kan ni an ti. Chutiangtaka thil pawi chu a lo ni. Kum tling lo vote thlak te lehmi hming hawha vote thlak te hi dan bawhchhiatna lian

    tak a ni a; mi pakhatin inthlan \um khata vote thlak nawnte hi democracy dan palzutna tenawm tak a ni bawk.Mipui ten rinawm lohna nena sorkar siam kan pawi salo a nih chuan sorkar dik leh \ha beisei ngam tur kan nilo vang. Mitinin ram rorelnaa kut kan thlak ve theihna

    bulpui vote thlak hi rinawm leh thianghlim taka hlenchhuah hi kan mawhphurhna a ni. Tin, India ram hmun

    \henkhatah mipuite vote thlak tawh khawih danglama,mahni ham\hatna tura tihchingpen (rigging) ching anawm \hin niin an sawi. Mipui zah lohna tenawm tak anihavangin hetiang thil tih tum emaw, ti emaw kan hriatchuan na taka mipui ten kan dodal tur chi a ni.

    3. Lei theiha awm loh tur: Vote hlu tak hi sorkar ngaiha

    mi puitling kum 18 chin chung lamte kutah dah a ni a, ahlut em avangin lalna leh thuneihna chaka tuihalte chuanan theihna kawng tinreng hmanga min chhuh saka, anthuhnuaia dah an tum tlat \hin. Kan rama kan hriat lartak chu sum leh pai hmanga vote lei a ni. Sum faia inpekmai bakah puan hnuai thil tam tak, buh inphurhsak te,mobile handset leh thil awh zawng in lei sak te,intiamkamna bawlhhlawh tak tak te a inzep teuh \hin.Miin sum leh therhlo uma vote a hralh chuan a hlutnazawng zawng a hloh nghal a ni. Mipui ta sorkar din turaa mawhphurhna hlu tak chu tichingpenin mi pamhamten rorelna an chan theih nan hmanruaah a hmang tadaih tihna a ni. Vote leikhawm hmanga lal\hutthlengluahtu ten thuneihna an chan chuan mipui sorkar a piangthei tawh lova, misual leh mahni hmasialte kutah ramrorelna kan hlan tihna a ni. Sum leh pai bakah tharum

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    9/23

    www.mizoramsynod.org9

    leh invauna hmang te pawhin mipuite vote hlu tak hichhuhsak tum an awm \hin. Mitinin an duhthlanna thiangtak ni lo vauna leh thlemna avanga vote an thlakna

    hmunah chuan ram rorelnaah mipui ten chanvo an neive tawh ngai lo. Chuvangin, mipuite chu sum dik lo lehtherhlo dang do ngam tur leh tharum leh sum hmanga kanvote min hnehchhuh ching politician leh candidate-te dodalatimualpho ngam tura kan inbuatsaih a \ul takzet a ni.

    Inthlannaa candidate \henkhatte sawi dan chuan

    anmahnin lei an tum lam aiin mipui lam a\ang zawkamahni vote zuar an tam thei hle niin a lang. Hei hi mipuiten a zahthlak zia leh kan dikna leh zahawmna hlu takhralhna a ni tih hriat a hun hle. Mahni hlutna lehzahawmna hum tum lova inhralh duh chuan nawhchizuarrilru aia sang rilru a pu bik lo tih a tarlang a ni. Mipuitekuta awm ram rorelna hlu tak engmah lova chantirna a

    ni bawk si a. Chuvangin, kan vote hlu tak vawnhim himipuite mawhphurhna a ni a, sual hmanruaah engtikawng mahin kan pe phal tur a ni lo.

    4. Kan thlan tur mihring zir chian: Kan hriat angindemocracy rama inthlannaah chuan candidate-te mumaltaka insiamin chung mite zinga kan duh ber chu mipuiten kan thlang \hin a ni. Mipui ten kan duh ber thlang

    thei tura zalenna kan nei a ni. Mipuite mawhphurhnapawimawh tak chu kan thlan tur mite mizia leh chanchinngun taka zir chian hi a ni. Mipui an duhtuina ramapiangah roreltu an nei \ha mai a ni. Greek mi fing Plato-a chuan, Kan phu tawk ang roreltu kan nei \hin a lo tia. Roreltu kan nei \ha lo a nih chuan mipui kan inenfiaha \ul hle ang. Kan aiawha roreltute thlangtu kan nih miau

    avangin duhtui taka ngaihtuahna sen hi mipuite

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    10/23

    www.mizoramsynod.org10

    tihmakmawh a ni. Kan thlan tur (candidate) mimal nun

    kal tawh, mipat hmeichhiatna kawngah te, ruihtheih thil

    leh hleprukna kawngah te, kohhran leh khawtlang tana

    a inpeknaah te, Pathian tih mi a nih leh nih loh thuah te,mirethei leh chanhaite a ngaihsak danah te, zirna leh

    thiamna lama a theihna te, mi rinawm leh thil \ha duh

    mi tak tak a nih leh nih loh te, chhungkua a enkawl dan

    leh sum leh pai a hai luh dan zawng zawngte a hriat

    theih chin chin hriat chian tum tur a ni. Kan thlan turte

    mimal nun chik taka kan lep se hnua belhchian dawl lehkan aiawha rorel tlak nia kan hriatte ngei thlan hi kan

    mawhphurhna a ni. Chutih rual chuan tehna zawng

    zawnga mi famkim hmuh erawh a har hle tih hriat tel a

    \ul thung. Ngaihdam theih chin kan neih pawh a \ul awm

    e. Zu leh sa chena, sum leh pai leh mipat hmeichhiatna

    kawnga rinawm lote hi thil dangah pawh rin tlak an ni

    ngai meuh lo.

    Kan aiawh tura kan duh zawngte mizia leh kan beisei

    dan te hi candidate siam hma a\anga mipui ten au chhuah

    pui nachang kan hriat phei chuan a \ha hle ang. Kin

    Hubbard-a chuan, Mi tinin mi \ha ber thlan kan duh a,

    mahse candidate zingah an tel ngai lo tlat hi a pawi a ni

    a ti a. Kan duh zawng mi \ha ber candidate-a an tel theihdan kawng zawn hi a pawimawh hle. Mipui ten kan duh

    dan fiah taka kan tarlan a, kan duhtui a ni tih political

    party ten an hriat bawk chuan candidate siamna kawngah

    an fimkhur phah deuh deuh dawn a ni. Kohhranin inthlan

    dawna thuchhuah a neih \hin avang ngawt pawh hian

    candidate siam kawngah party-te an fimkhur sawt hle

    niin a hmuh theih.

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    11/23

    www.mizoramsynod.org11

    5. Party hrang hrangte thil tum zir chian: Democracyramah chuan political party hrang hrangte awmin chung

    party-te chuan ram kaihhruai an tum dan te zam chhuakin

    mipui hnenah an zuar \hin. Political party te thil tum lehhmathlir te chik taka zirin kan ram leh hnam tana \ha

    ber tur nia kan ngaiha vote thlak hi mipuite mawhphurhnaa ni. Chhia leh \ha hriatna thiang hmanga party thil tumhmu fiah thei tur chuan party politics tuinu inchim tirloh hi thil pawimawh hmasa ber a ni.

    Inthlang ramah chuan party buaipui tawk an awm chu a\ul a, chutih rual chuan a nawlpuia party ruihchilh chiammai hi chu bansan a hun hle. Mipui tam ber 100 zela 70vel tal te hi party tih bik nei lo, duhthlanna thiang hmang

    theiin awm ila chuan kan ram rorelna hian hma a sawnchak ngawt ang. Political party te hian ram ro tling turruahmanna leh hnam pumpui tana hma chhawp eng ang

    nge an neih tih te chik taka zir chunga thu tlukna siamthei mipui kan ramin a mamawh hle a ni.

    Party policy leh manifesto zir chian mai bakah chu partyhruaitute chuan mipuite hnena an thil zawrh chu hlenchhuah tum tak takna (will) leh inpekna (commitment)an nei reng em tih te pawh hi an hun kal tawh thlir kira

    chhut ngun a ngai khawp mai. Manifesto nalh leh \hataka siam a, hlen tum leh lem si lo hi a awm theih a ni.Party hotu lu ber hi tun dinhmunah chuan an pawimawhem avangin ram leh hnam hmasawnna tak tak thlen theitura mi rintlak leh theihna nei a ni em tih te hi sir hranghrang a\anga bihchian a hun ta khawp mai. Ram rorelnaan kuta kan hlan turte chik taka zir chian hi a thlangtu

    mipuite mawhphurhna liau liau a ni.

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    12/23

    www.mizoramsynod.org12

    6. Chhungkua aia ram pum thatna dah pawimawh:Tuna Mizo mipui ten politics kan khelhna rilru ber hichu mahni chhungkaw ham\hat nan ni berin a lang. Party

    ruih chilha tan kan khawh viauna chhan pawh hi mahnichhungkuaah engkim hai luh vek kan duh vang hi a ni.Sorkarna siam lama \an tuma mi tam tak an phet an

    phetna chhan leh candidate-te theihpatawpa puih anduhna rilru pawh hi ram tan ni lova chhungkuain ahlawkna tel an tum vang tho niin a lang.

    Political party-a unit thlenga hruaitu nih an inchuh luailuai na chhan te pawh hi a bul takah chuan mahni pumpuihmangaih vang bawk niin a ngaih theih. Mahnichhungkua mai ngaihtuah lova khawtlang, ram leh hnam

    pumpui \hatna tur ngaihtuah thei mipui kan tam hunahkan ram rorelna hi chu a la kal dik chauh ang. Ram tanamawhphurhna nei leh thil \ha tih tum tlat mipui kan ramina mamawh ber a ni.

    Inthlannaah pawh kan chhungkua min duhsak thei turngawt zawng lo va, ram tana thawk thei tur tak tak votena chang kan hriat hun chuan hma kan sawn ngei ang.Keini chhungkua chuan chan dawn mah ila, kan ram lehhnam tan a \hat dawn phawt chuan tia mi dik leh \hathlang chhuak thei tura rilru inbuatsaih a pawimawh hle.

    He ram hian mahni chhungkua aia ram leh hnam dahpawimawh zawk mipui a ngah hunah rorelna \ha hi chukan la nei chauh ang.

    7. Chhungkuaa bul \an a ngai: Mipuite mawhphurhnakan sawi hian midang tana sawi mai a awl hle. Mahnichhungkuaa bul \an ngam mipui kan tam a ngai. Kum

    1979-a Nobel Peace Prize a dawn tum khan, Khawvelahremna leh muanna a awm theih nan engtin nge hma kan

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    13/23

    www.mizoramsynod.org13

    lak ang? tiin Mother Teresa an zawt a. A chhanna chu,Haw la, i chhungte rawng va bawlsak rawh tih hi a ni.Thil dik leh \ha hi mahni chhungkua a\ang ngeia kan

    inzirtira, kan chin \han chuan pawn lamah chuanchhunzawm a har lo. Mahni chhungkuaah pawh kan sengluh duh loh pawn lama induh der siak chiam hian awmziaa nei thui duh lo hle. Mipuite mawhphurhna pawimawhtak chu mahni chhungkua \heuha inthlanna thianghlimhlutna inzirtir leh khua leh tui \ha ni tura mitinte buatsaihhi a ni.

    Rorelna \ha a awmna tura mipuite mawhphurhna

    Inthlan hi rorelna \ha kan neihna tura a hmawr bawknani lovin a bul \anna chauh a ni. Inthlan chu fel fai tak

    pawhin nei mah ila, ram rorelnaa mipuiin kanmawhphurhna kan chhunzawm loh chuan rorelna \hakan nei ngai chuang lovang. Chester Bowles chuan,

    Sorkarna hi politician-te pum hmawm tir vek atan chuana lianin a pawimawh lu deuhin ka hria a lo ti a. Mipuitehian sorkarna hi politician-te kuta dah vek mai lovinrorelna \ha siam tura puih zui zel hi kan bat tlat a ni.Kan aiawha rorel tura kan thlante hma lak dan um zuileh an tha tichak tura \an lak hi mipuite mawhphurhna

    pawimawh tak a ni. Chuvangin, inthlan piah lama mipuite

    mawhphurhna lam han thlir chhunzawm dawn ila.

    1. Rorelna \ha nei tura \an lak: Rorelna \ha hi chu mizawng zawngin kan duh vekin a rinawm, chutih rualchuan rorelna \ha kan tih hi a inang lo viau mai thei.United Nations chuan rorelna \ha (good governance) lanchhuahna zia pariat pawimawh tak tak tarlan a nei a,

    chungte chu mi zawng zawng tel vena leng leh mitinin kut an thlak ve theihna (participatory), mipuite

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    14/23

    www.mizoramsynod.org14

    lungrual tlanna ngaihtuah \hin (consensus oriented),mawh la ngam (accountable), lang tlang (transparent),mipuite mamawh chhang let thei (responsive), hna thiam

    leh thawk chak (effective and efficient), mi tin chanvorual taka sem leh huapzo (equitable & inclusive), danhmanga rorelna (follows the rule of law) te hi an ni. Kanrama rorelna \ha a awm theihna tur pawhin mipui tenheng tehfung pariatte hi kan rilruah dahin rorelna \hakan neih theihna turin \an la zel ila a pawimawh hle ang.

    Kan ram rorelna hi mi zawng zawng ten phur takatha an thawh vena lengin kan siam em? Kan la siamlo a nih chuan chutiang nei thei tura \an lak chu mipuitemawhphurhna a ni. Roreltu ten ram hmasawnna turahma an lak hi mipui mar dek chungin an kalpui \hin

    em? An ti ngai lo a nih chuan mipui ten roreltute kanhrilh hriat a pawimawh ang. Kan rama harsatna hrang

    hrang kawngpui chhiat chhanah te, ei rawngbawlnagas harsat chhanah te, corruption hluar chhan leh

    electric mumal loh chhanah te hian sorkarin

    mawhphurhna a la ngamin kan hria em? A la tawklo nia kan hriat chuan mawhphur thei rorelna siam tura\an lak hi mipuite mawhphurhna a ni. Kan ram roreltutehian hmasawnna kawnga hma an laknaah te, mipuite

    dawmkanna thil an sem danah te, sorkar hna laknaah

    te hian lang tlangin thil a kal pui \hin em? An kalpuitawk lo a nih chuan lang tlang sorkar siam tura hma latura mipui kan au chhuah a ngai ang. Kan ram rorelnahian mipui mamawh a chhang tawk em? A chhangtawk lo a nih chuan mipui ten kan mamawh chhan a nihtheih nan fiah taka kan duh dan ram hruaitute hriattir hikan bat a ni. Chutiang zelin rorelna \ha lan chhuah dan achunga kan tarlan dangte pawh khi nei thei tura \an lak

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    15/23

  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    16/23

    www.mizoramsynod.org16

    mipuite an hmuh tir fo a pawimawh. Mark Twain-achuan, Ram tana rinawmna (loyalty) hi chu mi tinineng lai pawha kan tih tur a ni a, sorkar tana rinawmna hi

    chu sorkarna chelhtu ten an phu leh phu lovah a innghata lo ti a. Kan rama sorkarna chelhtute hi mipui thlawp

    phu reng an ni \hin em tih hi zawhna pawimawh tak chua ni. Mizorama sorkarna kan hmuh tawh chin hi chumipui sorkar ni lovin party mal sorkar an la ni deuh ber.Ham\hatna leh hmasawnna sum tam ber pawh mahni

    party mi leh sa invulh nan an hmang \hin niin a lang.

    Democracy-ah chuan mi tinin kan duh zawng thlang theiturin zalenna kan nei \heuh a, chutih rualin eng party

    pawhin sorkarna siam se mi zawng zawng huap sorkar ani tur a ni. A thlangtu party chauh ta a ni bik tur a ni lo.Mipui huapzo sorkar chu kan thlan ni ve lo mah se mipuiten thlawp tlat hi kan bat a ni thung. Chutianga huapzotaka roreltute chu zah leh an thu zawm hi mipuite

    mawhphurhna a ni.

    3. Dikna leh rinawmna: Mipuite mawhphurhnapawimawh ber pakhat chu dikna leh rinawmna \an ngamhi a ni awm e. Winston Churchill-a chuan, Khua leh tuidik leh rinawmte hi ramin a neih theih ro hlu berte anni a lo ti a. Mi dik lo leh rinawm lo zingah sorkar \ha aawm ngawt thei lo. Hlawh fa rilru pu lova neitu rilru puchunga sorkar hna leh hma lakna kan thawh zel chuankan ramin hma a sawn ngei ang. Sorkar sum a nih avangaeiruk hnial lo kan tam tlat reng erawh chuan hmasawnnasum eng anga tam pawh lo lut se kan \hat pui ngai lovang. Sorkar hna te hi kan duh hle a, a thawh tak takerawh kan peih lo an tih te hi thil dik a nih ngai chuanthil zahthlak tak a ni. Mipuite hian kan rilru puthmang(mindset) kan thlak danglam a hun khawp mai. Ram

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    17/23

    www.mizoramsynod.org17

    hausakna mahni hlawk nana sawh hek tum aia ramhmasawnna tura thawh tumna tak tak rilru nei mipuizingah kan tam a ngai. John F. Kennedy-a thusawi, sawi

    chhawn hlawh tak, Ka ramin enge mi pek theih tihngaihtuah lova, ka ram tan enge ka pek theih tihngaihtuah hi mipuite rilru put hmang tur dik tak a ni. Heram hian lak sak leh ruk saktu fa suak ni lovin theihnaleh finna zawng zawng hlan duhtu fa tak a mamawh tatakzet a ni. Sorkar hmalakna tinreng contract hna a niemaw, hmasawnna tura sorkar \anpuina hmanga

    hnathawh a ni emaw, dikna leh rinawmna nen \ha takaram rawngbawlna rilru pua thawh hi mipuite bat a ni. Nitin office-a thawkte pawhin dawngdah taka thawkchunga office bungrua leh sum mahni in lama hawn rukmai te hi thil dik lo tak a nih zia hriat a hun hle.Lehkhaden leh infiamna chi dang office hun chhungakhelh mai te hi mipui leh sorkar zah lohna lian tak a ni.

    Tunlaiin computer kan hmang nasa ta hle a, office hunchhunga computer games khelh leh kan hna nenainkungkaihna nei lo internet (e.g. facebook)-a lo luhchiam mai te hi hlawh min petute ruk sakna thil bawk ani. Tuma hmuh loh lai pawha dik tak leh rinawm takahnathawh tum tlat hi Kristian rilru dik tak, mipuitemawhphurhna zahawm tak a ni.

    4. Ram dan zawm: Rorelna \ha nei tura mipuitemawhphurhna bulpui ber pakhat chu ram dan zawm hi ani. India ram pumpuia chengte khai rual turin ram danpui(constitution) zam chhuah a ni a, chubakah chuannunhona peng tin reng fel taka a kal theih nan dan chihrang hrang danpui hnuaiah chuan siam leh a ni. Ramdan ngai pawimawh an tamna apiangah democracy chua hlawhtling mai a ni. Chutiang ni lova mahnia dan

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    18/23

    www.mizoramsynod.org18

    insiam chawpa ram dan palzut an tamna hmunah chuana hlawhtling thei lo. Ram danin chhiah chawi tura min

    phut ang rinawm taka pek mai te, in leh lo din dan tur a

    phut tihhlawhtlin mai te, ram leilung neih phal chin a bituk aia tam neih loh te, danin a khap leh tih loh tura asawi chu tih loh mai te hi khua leh tui zawng zawngtemawhphurhna a ni. Mi tin dan hnuaiah lengin miretheileh hausa te pawh ang khatin dan chuan min hrut rualvek tur a ni thung. Chutiang ni lova dan chu miretheitetana khauh taka lek a nih laia, mi hausa leh thiltitheite

    tana palzut a awl leh hle si a nih chuan dikna a lal thei lova, dan zawmin awmzia a nei thei lo vang. Ram dan \hataka zawm tlanna hmunah chuan dikna a lal a, thil dik lotitute leh dan bawhchhetute an chep thung \hin.

    5. Ram leh khawtlang tana thil \ha tih tum pawl (civil

    society)-a in hman: Roreltute thawh puia an tha tichak

    turin NGO leh civil society pawl \ha tak tak, entirnan -Kut hnathawk pawl, Lo neitu pawl, Upa pawl leh adangahte mipuite kan inrawlh tam deuh deuh a

    pawimawh. Democracy rama mipuite vanneihna chumahni ngaihhlut zawng leh tuipui zawng tihhmasawnnatura pawl duhthlan tur leh zawm mai tur tam tak a awmhi a ni. Hetiang pawla mipui kan inrawlh tam hian ramleh khawtlang \hatna tura ngaihtuahna seng kan tam tialtial tihna a ni. Sorkar hmalak theihna piah lamah mipuiten tih theih tam tak kan nei a, chu chu ram tanchhenfakawm tak a ni. Amaherawhchu, mahni pawlham\hatna tur ngawta inham buai lovin ram leh hnam\hatna tur hi kan din chhan ber ni zel sela a \ha ang.Chutih rual chuan sorkar pawhin civil society-te hi athawhpui thiam a, an tha tichak tura sum leh pai leh anmamawh danga a puih \hin chuan ram hmasawnna kut

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    19/23

    www.mizoramsynod.org19

    ke pawimawh takah a hmang thei a ni tih a hriat reng apawimawh. Hetianga taima taka ngaihtuahna seng \hincivil society-a inhmang mipui kan tam chuan sir hrang

    hrang a\anga sorkar hmalakna thlawpin kan nawr chakzel thei dawn a ni.

    6. Huho tha chakna hman thiam: A chunga kan sawi tawhang khan democracy hmanga inawpna chu mipui dinleh mipui tana sorkar siam a ni a, mipui ten roreltutekhalh ngil tura huho tha chakna an hman thiam poh leh

    rorelna \ha a awm mai dawn a ni. America ram PresidentBarack Obama chuan, Mipui ten ram tana ngaihtuahnaan sen tlatna ramah chuan sorkar \ha leh ram hruaitu \hahi chu an nei nghal mai \hin, mahse mipui an thatchhiata, ngaihtuahna an sen peih lohna hmunah chuan sorkar\ha leh politics tha a awm thei lo a ti a. Mipui ten anaiawha an thlan roreltute hian thuneihna an hmang sual

    thei a, chumi siam dik tur leh kawng dika kal tir turinmipuite \anrual thiam a pawimawh hle.

    Tun dinhmunah chuan thil dik lo chiang tak pawh mahniparty hruaitute thil tih a nih chuan tan tlat mai kan duhniin a lang. Chutih rualin thil dik leh \ha tak pawh mahni

    party thil tih a nih loh chuan sawisel tum lui tlat kanawm bawk. Ram leh hnam tana thil pawi leh dan

    bawhchhiatna lian tak tak pawh political party teninchirhtheh nan an hmang a, mipui tan a dik zawk lehdik lo zawk pawh hriat hleih theih lovin inpuhtawnnaina chhilh ral \hin. Hetiang a nih chuan sualna leh thil \halo kan zuah lal zel tihna a ni. Thil dik lo chu tu party thiltih pawh nise a huhova mipui ten kan do tlan theih hun anghahhlelhawm hle. Tin, thil \ha leh fak tlak chu a

    huhova kan chawimawi thiam a hun hle bawk. Kan duh

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    20/23

    www.mizoramsynod.org20

    zawng leh duh loh zawng hi fiah taka mipuiin sorkarkan hriattir theih hun a nghahhlelhawm hle. Kan ramadiklohna leh sualna hi mipui huho tha chakna hmanga

    do chi a ni a, thil \ha leh ngaihhlut tlak pawh huho hmangbawka a hlut zia chawisan chi a ni. Mipui ten aw khatneia sualna kan dodal hun leh dikna leh thianghlimnakan humhalh thiam hun chuan ram rorelna dik kan lanei ngei ang.

    7. Rorelna dik lo dodal ngam: Ram roreltute thu awih tur

    kan nih rualin roreltute pawh dan bawhchhiaa thuneihnahmang sual ve thei an ni tih hriat a \ha. Mipuite chungahhleih nei taka ro an rel a, dik lo taka hleprukna leh ramhmasawnna tithuanawp zawnga thuneihna an hmang tea nih chuan chutiang dodal ngam chu mipuitemawhphurhna pawimawh tak a ni. Abraham Lincoln-achuan, Mipuite chunga rinna nghet taka nghat tlat \hin

    ka ni a, thil nihna dik tak hriattir an nih phei chuan hnaminharsatna a tawh nasat lai ber pawhin innghahna tlak beran ni, a pawimawh ber chu thil nihna dik tak hriattir hi ani a lo ti a. Democracy ramah chuan mipui tha chaknahi hman dik a nih chuan ram leh hnam innghahna bulpuia ni thei.

    Mipui ten ram pum mipui nghawng thei thu pawimawha

    beng an chhit reng a, roreltu ten an thuneihna an hmandan te chik taka an thlir reng a \ul. Roreltute dik lohnasawia phun lungawi mai lovin awmze neia mipuiteintelkhawma dodal thiam a pawimawh hle. Mipuite hianzalen taka ram hruaitute diklohna sawi chhuaka siam\ha turin dikna chanvo kan nei a ni. Mipui aw ngaichanglova ram hruaitute an kal lui zel a nih phei chuan an

    dinhmun a\anga paihthlak theihna mipuite kutah a awm

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    21/23

    www.mizoramsynod.org21

    a ni. Mipuite hian roreltu thlan mai hi an duh tawk tur ani lo va, thlan chhan ang takin ram leh mipui hmakhawngaiin ro an rel em tih hi an vil zui reng tur a ni zawk.

    Mipui huaisen, a \ul huna roreltute dik lohna pawh huaitaka au chhuah puia dodal ngam kan tam hunah kan ramrorelna hian hma a sawn ang.

    Thuthlung Hlui huna zawlneite rawngbawlna pawimawhtak chu roreltute diklohna siam dika khalh ngil a ni.Pathian thupek hmangin roreltute an veng a, an zilh hau

    va, kawng dik an kawhhmuh \hin. Democracy ramahchuan he zawlnei mawhphurhna hi mipuiin anchhunzawm thiam phawt chuan ram a kal dik ngei ang.Pathian duhzawng anga ram rorelna dik leh fel taka kaltirleh a duhdan tundin zel chu zawlneite zirtirna lehhnathawh pawimawh tak a ni. Zawlnei rawngbawl hnahi kohhran pawh hian a tlansan tur a ni lo, tunlai khawvel

    milin a keng chhuak zel tur a ni zawk ang. Kohhran hisorkar leh ram politics kal sual tur vengtu a ni. Ramrorelnaa inrawlh erawh chu Bible thu zirtir dan a ni chiahlo va, kohhran nihnaa ram rorelna chuh ve te phei chuthil tih tur a ni lo vang. Amaherawhchu, ram rorelna akal dik theih nana thurawn pek leh kawng dik kawhhmuhhi chu huai taka a tih zel tur a ni ang.

    8. Ram hmangaihna leh Pathian rawngbawlna rilruneih: Mahni ram hmangaihna chang hriat hi Mizomipuite \hanharhna tur pawimawh tak a ni. Ramhmangaihna nei lo zingah ram rorelna \ha a piang ngawtthei lo. Ram din chhuah nana pawimawh hmasa ber churam hmangaihna dik neih hi a ni. Kan ram hi kanhmangaih a, kan tih theih sang ber a tana tih \heuh kan

    tum tlat chuan hmasawnna leh rorelna \ha hi chu kan

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    22/23

    www.mizoramsynod.org22

    nei ngei ang. Israel fate chuan an ram chu Pathian hnen

    a\anga an dawn leh an rochan ngei nia an ngaih tlat

    avangin an ngai hlu a, chu chuan ram hmangaihna rilru

    a pe nasa hle. An ram tan mawhphurhna neiin an inngaitlat a, Pathian duh zawnga enkawl tumin ram tan nun an

    hlan phal zel. Ram enkawl tur lal leh roreltute pawh

    Pathian \ih mi an ni ngei turin an ngai a, Pathian tihna

    nei lova ram enkawltute chu huaisen takin zawlnei ten

    an dodal \hin.

    Mizo mipuite pawhin kan ram hi Pathian min pek a nihnahi pawm tlat i la, hmangaih tak leh duat taka enkawl

    turin keini aia mawhphurhna sang zawk nei an awm miah

    lo tih hriat reng tur a ni. Ram enkawlnaa kan rilru put

    hmang tur pawimawh ber chu Pathian rawngbawlna

    rilrua thawh hi a ni. Pathian thuin, in tih apiang chu

    mihring tan anga ti lovin, Lalpa tan anga ti zawkin, chak

    takin ti rawh u; Lalpa Krista rawng in bawl a nih hi a ti

    a (Kol 3:23,24). Pathian rawngbawlna rilru nena hna kan

    thawh theih phawt chuan ram hmangaihna dik leh dik lo

    te leh rilru puthmang dik leh dik lo zawng zawng a thliar

    fel nghal vek a ni.

    Kan hmaa hna thawh tur awm apiang midang tana thawk

    mai lovin Pathian tana thawk kan ni tih hriat reng a

    pawimawh. Kan hnathawhna hmun apiang hi kan

    missionary-na hmunah pawm ila, phur tak leh fel takin

    kan thawk thei zel ang. Pathian ngaiha \haa inentir tura

    \hahnemngaia hna kan thawh phawt chuan ram

    hmasawnna leh rorelna \ha hi chu kan hai chhuah mai

    turin a awm sa reng a ni.

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/
  • 7/28/2019 Ram Rorelnaa Mipui Mawhphurhna - Rev. Dr. K. Lallawmzuala

    23/23

    www.mizoramsynod.org23

    Tlangkawmna

    Ram rorelna \ha kan neih theihna tura mipuite

    mawhphurhna kan han sawi takte khi hlawm hnihah a\hen theih a. Hlawm khatnaah chuan inthlannaa mipuitemawhphurhna tarlan a ni a, a hlawm hnihnaah inthlanzawh hnu lama mipui ten rorelna dik a awm theih nanaan mawhphurhna kan luhchilh thung a ni. Ram rorelna\ha neihna tura mipuite mawhphurhna zawng zawng chukan hmer kim tawk lo hle mai thei. Chutih rualin kan

    sawi ang chin ngawt pawh hi mipui ten kan mawhphurhnaahlain han thawk ila chuan kan ram leh hnam tan hnu hmaduhawm tak hmuh tur a awm ngei ang.

    He paper-a kan sawi lan tum ber chu ram rorelna hi mipuiten ral khat thlir mai lovin, mipuite ta a nih ang taka asiam\hatna kawnga lungrual taka ke pen zel hi kanmawhphurhna a ni tih hi a ni. Ram rorelna \ha lovin

    mipui nuna harsatna a thlen nasat theih zia hriaa rorelna\ha nei thei tura \an lak hi mipuite tihmakmawh a ni.Mipui ten kan kuta thuneihna democracy-in min pek hikan hman thiam zawh poh leh ram rorelna chu a kal dikmai dawn a ni. Hei hi Pathian ram dinna tura malsawmnaropui takah ngaiin Krista leh kan ram tan mipui ten theihtawp i chhuah zel ang u.

    http://www.mizoramsynod.org/http://www.mizoramsynod.org/