Raport z cyklu warsztatów na temat standardów technicznych

Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Departament Studiów Wydział Studiów w Krakowie Zespół ds. Ścieżek (Dróg) Rowerowych

ul. Mogilska 25 31-542 Kraków tel. 012 616 37 33 012 616 37 29

Raport z cyklu warsztatów na temat standardów technicznych infrastruktury

rowerowej

Autorzy: mgr inż. Bartłomiej Lustofin

mgr Aleksander Buczyński

Marcin Hyla

Kierownik Zespołu dr inż. Tadeusz Kopta

Naczelnik Wydziału Studiów: mgr inż. Grzegorz Obara

Dyrektor Departamentu Studiów: mgr inż. Marek Rolla

Warszawa - Kraków, styczeń 2013 r.

GDDKiA – Departament Studiów – Zespół ds. Ścieżek (Dróg) Rowerowych

2

Autorzy niniejszego opracowania pragną serdecznie podziękować wszystkim niżej wymienionym osobom za pomoc w realizacji tego przedsięwzięcia.

1. Panu Radosławowi Stępniowi podsekretarzowi stanu w Ministerstwie Infrastruktury.

2. Panu Mieczysławowi Reksnisowi dyrektorowi Biura Drogownictwa i Komunikacji Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy.

3. Panu Sławomirowi Topczewskiemu zastępcy dyrektora oddziału GDDKIA w Białymstoku.

4. Panu Markowi Kowalczykowi dyrektorowi oddziału GDDKIA w Bydgoszczy.

5. Panom Robertowi Marszałkowi i Karolowi Markowskiemu dyrektorowi i zastępcy dyrektora oddziału GDDKIA w Gdańsku.

6. Panu Krzysztofowi Rajowi dyrektorowi oddziału GDDKIA w Katowicach

7. Pani Ewie Sayor dyrektorowi oddziału GDDKIA w Kielcach.

8. Panom Jackowi Grydze i Andrzejowi Kollbekowi dyrektorowi i zastępcy dyrektora oddziału GDDKIA w Krakowie.

9. Panom Januszowi Wójtowiczowi i Władysławowi Rawskiemu dyrektorowi i zastępcy dyrektora oddziału GDDKIA w Lublinie.

10. Panu Zbigniewowi Palińskiemu dyrektorowi oddziału GDDKIA w Łodzi.

11. Panu Mirosławowi Nicewiczowi dyrektorowi oddziału GDDKIA w Olsztynie.

12. Panu Bolesławowi Pustelnikowi i pani Marii Burzyńskiej dyrektorowi i zastępcy dyrektora oddziału GDDKIA w Opolu.

13. Panu Markowi Napierale dyrektorowi oddziału GDDKIA w Poznaniu.

14. Panu Wiesławowi Kaczorowi dyrektorowi oddziału GDDKIA w Rzeszowie.

15. Panu Tadeuszowi Rajkiewiczowi dyrektorowi oddziału GDDKIA w Szczecinie.

16. Panu Stanisławowi Dmuchowskiemu zastępcy dyrektora oddziału GDDKIA w Warszawie.

17. Pani Lidzie Markowskiej zastępcy dyrektora oddziału GDDKIA we Wrocławiu.

18. Panu Przemysławowi Hamerze dyrektorowi oddziału GDDKIA w Zielonej Górze.

Wyrazy podziękowania składamy także wszystkim pracownikom oddziałów GDDKiA oraz innych instytucji, którzy swoim zaangażowaniem przyczynili się do sprawnej organizacji warsztatów.

Raport z cyklu warsztatów – standardy techniczne infrastruktury rowerowej

3

Spis treści

1. Wprowadzenie ............................................................................ 4

2. Cel przeprowadzenia cyklu warsztatów .......................................... 5

3. Zasady organizacji i prowadzenia warsztatów ................................. 6

4. Ramowy program warsztatów....................................................... 8

5. Przebieg warsztatów.................................................................. 12

6. Warsztaty w liczbach ................................................................. 14

7. Wnioski z ankiet........................................................................ 16

8. Podsumowanie.......................................................................... 31

8.1. Realizacja celu warsztatów ................................................... 31

8.2. Rekomendacje do dalszych działań Zespołu ............................ 32


4

1. Wprowadzenie

Celem niniejszego opracowania jest podsumowanie bezprecedensowego

w GDDKiA zadania, jakim było przeprowadzenie w ciągu 2,5 roku serii 18 warsztatów1 (szkoleń) poświęconych standardom technicznym infrastruktury rowerowej. Idea warsztatów zrodziła się w Ministerstwie Infrastruktury jeszcze przed formalnym powstaniem Zespołu ds. Ścieżek (Dróg) Rowerowych w GDDKIA. Przedmiotem warsztatów było prawidłowe, kompleksowe podejście do zagadnienia technicznego planowania, projektowania, budowania i utrzymania infrastruktury drogowej przeznaczonej dla ruchu rowerowego. Uczestniczyli w nich pracownicy instytucji, urzędów, biur projektowych, a także organizacji społecznych. Dla objęcia warsztatami możliwie największej grupy zainteresowanych zdecydowano się je przeprowadzić we wszystkich miastach wojewódzkich. Inauguracyjne warsztaty odbyły się w Ministerstwie Infrastruktury i przeznaczone były dla woj. warmińsko – mazurskiego. Otworzył je w imieniu Ministerstwa Infrastruktury Podsekretarz Stanu pan Radosław Stępień. Kolejne odbywały się w stolicach poszczególnych regionów a otwierali je Dyrektorzy Oddziałów GDDKIA, często w obecności Wojewodów lub Marszałków Województw.

W niniejszym raporcie zostaną przedstawione także rekomendacje, które pozwolą wyznaczyć dalsze kierunki z tym związanych prac Zespołu.

Fotografia 1. Inauguracyjne warsztaty w Ministerstwie Infrastruktury

1 Dwukrotnie w Warszawie i Wrocławiu. W Warszawie jedne z nich były zorganizowane na zaproszenie Pani prezydent Hanny Gronkiewicz-Waltz. Zaowocowały one umową o współpracy Biura Drogownictwa i Komunikacji Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy z GDDKIA.


5

2. Cel przeprowadzenia cyklu warsztatów

Celem warsztatów było przeszkolenie możliwie jak największej liczby

pracowników instytucji, urzędów oraz organizacji, które w Polsce zajmują się nie tylko szeroko pojętym tworzeniem infrastruktury dla rowerzystów, ale także zarządzaniem czy promowaniem ruchu rowerowego w zakresie technicznych aspektów planowania, projektowania i budowania infrastruktury rowerowej. Konieczność szerzenia tej wiedzy wynikała przede wszystkim z niskiej jakości realizowanych rozwiązań dla ruchu rowerowego. W skrajnych przypadkach przy nowo realizowanych inwestycjach drogowych rozwiązania dla ruchu rowerowego wręcz pogarszały rowerzystom warunki ruchu oraz negatywnie wpływały na ich bezpieczeństwo. Błędy i niedostatki były następstwem braku zarówno odpowiednich regulacji prawnych jak i specjalistycznej wiedzy. Powyższy wniosek znajduje swe potwierdzenie w doświadczeniu Zespołu wyniesionym z przeprowadzonych blisko 80 audytów projektów infrastruktury rowerowej.

Duża skala inwestycji drogowych realizowanych w Polsce w ostatnich latach, często z towarzyszącą im infrastrukturą dedykowaną rowerzystom, niosła ze sobą ryzyko powstania niepoprawnych z punktu widzenia użytkowników, prawa oraz dobrej praktyki rozwiązań. Oczywiście na ten problem składa się wiele czynników, między innymi nieprecyzyjne, niespójne prawo oraz brak wiedzy w zakresie projektowania infrastruktury rowerowej, która wykraczałaby poza przyjęte w Polsce schematy i wyobrażenia. W większości niewielki jak dotychczas ruch rowerowy powodował, że wiedzę w dziedzinie projektowania jak i sam problem ruchu rowerowego traktowano jako temat poboczny, mniej istotny. Tymczasem w Polsce problem ruchu rowerowego i kształtowania bezpiecznych rozwiązań jest poważny na co wskazują statystyki wypadków – w Polsce ginie najwięcej niechronionych uczestników ruchu pośród wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej.

Działania zarządców ruchu, samorządów, policji skupiające się od lat głównie na promowaniu kasków i kamizelek odblaskowych nie rozwiązały problemu. Bezpieczeństwo to m.in. kwestia inżynierii i wyobraźni wynikających ze znajomości zachowań uczestników ruchu, zatem nie może się sprowadzać do zaopatrzenia niechronionych uczestników ruchu w „pancerz ochronny”. Warto też pamiętać, że ze względu na charakter inwestycji drogowych czy też ich sposób finansowania, raz zaproponowane rozwiązania pozostają niezmienne przez wiele lat. Ze względu na rygor budżetowy państwa polskiego oraz ogrom zadań związanych m.in. z wykorzystaniem funduszy europejskich budowana infrastruktura rowerowa powinna spełniać wysokie parametry techniczne i jakościowe. O ile nie musimy wstydzić się za projekty i realizację dróg wyższych klas przeznaczonych dla samochodów, to wydaje się, że w dziedzinie projektowania, realizacji infrastruktury rowerowej mamy pokaźne zapóźnienia. Warsztaty miały być zaczątkiem szerzenia wiedzy, zwróceniem uwagi na potrzeby ruchu rowerowego, miały inspirować projektantów, inżynierów, zarządców, samorządowców, organizacje społeczne, zmuszać do dialogu.

Rozwinięciem i poszerzeniem treści przekazywanych na warsztatach jest podręcznik przygotowywany przez Zespół, który kompleksowo opisuje wymagania wobec planowania, projektowania i realizacji infrastruktury rowerowej.


6

Fotografia 2. Różnice w jakości wykonania dróg dla rowerów w Polsce

W Polsce potocznie mówi się, że każdy jest rowerzystą, każdy potrafi

jeździć rowerem. Aby jednak rozumieć charakterystykę ruchu rowerowego, trzeba na rowerze poruszać się codziennie w różnych warunkach meteorologicznych (deszcz, śnieg), wykonywać rowerem podróże obligatoryjne (o charakterze gospodarczym). Okazjonalne podróże rowerem, zwłaszcza rekreacyjne nigdy nie dadzą pełnego obrazu i wyobrażenia o zachowaniach rowerzystów, zwyczajnie nie odzwierciedlają potrzeb ruchu rowerowego.

Zespół natomiast złożony jest z osób, które każdego dnia wykonują swoje podróże obligatoryjne oraz fakultatywne na rowerze. Czynią tak od lat, co sprawia, że wiedza teoretyczna jest poparta praktyką. Jeśli doda się do tego wieloletnią działalność w organizacjach promujących i popularyzujących ruch rowerowy oraz działających na rzecz ruchu rowerowego na szczeblu krajowym, to śmiało można stwierdzić, że kompetencje Zespołu pozwoliły na zapewnienie merytorycznego programu oraz sprawnej organizacji warsztatów.

3. Zasady organizacji i prowadzenia warsztatów

Warsztaty organizowane były wspólnie przez Zespół i poszczególne oddziały GDDKiA. Zaproszenia przygotowywał a później po konsultacjach, ewentualnych uzupełnieniach oddziałów również rozsyłał Zespół. Warsztaty z założenia nie mogły generować kosztów, dlatego zaproszenia wysyłano wyłącznie drogą elektroniczną. Na podstawie statystyki widać, że skuteczność zaproszeń tą drogą była niższa przy organizacji kilku pierwszych warsztatów, ale z każdymi kolejnymi, dzięki zdobywaniu doświadczenia, liczba odpowiedzi na zaproszenie była zdecydowanie wyższa.

Bazując na liczbie potencjalnych uczestników warsztatów decydowano wspólnie z dyrekcją oddziałów GDDKIA o wymogach dla sali konferencyjnej. Wynajęcie sali konferencyjnych w sytuacji, gdy te w biurach oddziałów GDDKiA były zbyt małe także nie mogło być odpłatne. W tym miejscu szczególne


7

podziękowania należą się dyrektorom poszczególnych oddziałów, którzy gdy tylko zaszła taka potrzeba, dzięki wzorowej współpracy z lokalnymi władzami umożliwiali organizowanie warsztatów w komfortowych, obszernych i nowoczesnych salach konferencyjnych. We Wrocławiu liczba zainteresowanych wymusiła zorganizowanie drugiego szkolenia.

Fotografia 3. Wystąpienie Pana Andrzeja Chmielewskiego - zastępcy Wojewody Zachodniopomorskiego podczas warsztatów w Szczecinie. Na zdjęciu także dr inż. Tadeusz Kopta – kierownik Zespołu ds. Ścieżek (Dróg) Rowerowych oraz Marcin Hyła – pracownik Zespołu.

Na każde warsztaty oprócz pracowników oddziałów GDDKiA zapraszano władze wojewódzkie i samorządowe wszystkich szczebli. Zaproszenia kierowano do organu, który delegował wskazanych przez siebie przedstawicieli oraz pracowników urzędów. Otrzymywały je także służby, zarządcy dróg, biura projektowe, uczelnie wyższe, organizacje społeczne i stowarzyszenia rowerowe. Średnio na warsztaty zgłaszało się około 80 osób. Rozsyłanie zaproszeń do tak szerokiej grupy odbiorców było uzasadnione, gdyż celem było stworzenie odpowiedniego grona do dyskusji i chęć usłyszenia głosu wielu stron zaangażowanych w przedmiotowe zagadnienie.

Przed rozpoczęciem warsztatów wystawiona była lista obecności. Jedna z rubryk dawała możliwość wpisania adresu mailowego. Wpisanie adresu przez uczestnika było jego deklaracją woli otrzymania materiałów z warsztatów. Tutaj ponownie ze względu na ograniczone środki finansowe, materiały nie były


8

drukowane i wręczane uczestnikom przed rozpoczęciem warsztatów, lecz w kilka dni po zakończeniu warsztatów wszystkie wystąpienia (prezentacje) oraz dodatkowe materiały edukacyjne rozsyłano na wskazane adresy poczty elektronicznej.

Program warsztatów przewidywał omówienie 8 zagadnień w czasie około 5 godzin. Przewidziano także czas na dyskusję, po każdym wystąpieniu oraz jako ostatni punkt programu warsztatów. Każdy w trakcie warsztatów mógł zabrać głos w formie: osobistego wystąpienia lub wypełnienia anonimowej ankiety. Propozycje uczestników zamieszczone w ankietach przedstawiono w rozdziale 7.

Mówiąc o organizacji warsztatów warto wspomnieć o licznych przypadkach zapewnienia cateringu dla uczestników warsztatów. Była to wyłączna zasługa dyrektorów oddziałów, którzy za takie działanie zostali wysoko ocenieni w ankietach przez uczestników warsztatów.

4. Ramowy program warsztatów

Program warsztatów został autorsko opracowany przez członków Zespołu ds. Ścieżek (Dróg) Rowerowych. Mieliśmy świadomość, że w ramach 5 godzin wykładowych, nie można nauczyć tak dużego audytorium poprawnych rozwiązań infrastruktury dla ruchu rowerowego. Celem było zwrócenie uwagi uczestników warsztatów na najważniejsze problemy i próby pokazania jak można sobie z nimi radzić w codziennej pracy. Dodatkowo przewidując, że w warsztatach będzie zazwyczaj uczestniczyć wiele stron zaangażowanych w proces decyzyjny a później realizację i utrzymanie tej infrastruktury, spektrum poruszanych zagadnień musiało być szerokie.

Podstawowy program przewidywał następujące prezentacje:

� „Rola roweru w polityce transportowej Polski i UE” - Tadeusz Kopta Prezentacja mówiąca o miejscu i roli roweru, transportu rowerowego w strategicznych dokumentach międzynarodowych, krajowych oraz lokalnych. W najmniejszym stopniu odnosiła się do technicznych aspektów projektowania czy realizacji infrastruktury rowerowej, niemniej była bardzo ważna bo uwidaczniała oraz uzasadniała dlaczego warto inwestować w transport rowerowy i jaką rolę rower powinien pełnić w systemie transportowym.

� „Infrastruktura rowerowa i jej użytkownicy. Zarządzanie jakością” - Marcin Hyła

Prezentacja definiująca i wyjaśniająca podstawowe zagadnienia związane z charakterystyką zachowań rowerzystów a także wynikających z tego wymagań dla infrastruktury rowerowej. Aby projektować i realizować przyjazną dla rowerzystów infrastrukturę trzeba znać fizykę jazdy na rowerze, możliwości psychofizyczne użytkowników roweru, czy też techniczne aspekty konstrukcji roweru. Te informacje muszą służyć


9

określeniu wymagań jakie stawiane są infrastrukturze rowerowej, co także zostało w prezentacji omówione.

� „Bezpieczeństwo ruchu rowerowego” - Aleksander Buczyński Prezentacja szczegółowo opisująca zagadnienie bezpieczeństwa rowerzystów. Na podstawie danych z policyjnego Systemu Ewidencji Wypadków i Kolizji zidentyfikowano typowe zdarzenia z udziałem rowerzystów, ich przyczyny i okoliczności. Dla wielu uczestników zaskoczeniem była rozbieżność danych SEWIK z prasowymi i obiegowymi opiniami na temat bezpieczeństwa ruchu rowerowego.

� ”Problemy prawne infrastruktury rowerowej” - Marcin Hyła. Prezentacja jest próbą pokazania jak wiele nieścisłości i braków w aspekcie prawa utrudnia proces planowania, realizacji przyjaznej i bezpiecznej dla użytkowników infrastruktury rowerowej. W prezentacji pokazano też pewne możliwości, które te braki czy niedostatki w kwestiach formalnych mogą niwelować np. w kwestii organizacji ruchu.

� „Dobre i złe rozwiązania dla rowerzystów” - Tadeusz Kopta. Najpopularniejsza prezentacja pokazująca podstawowe błędy przy realizacji infrastruktury rowerowej wraz z przykładami jak rozwiązywać je poprawnie i bezpiecznie. W prezentacji zdefiniowano też podstawowe zasady i wymagania techniczne dla dróg rowerowych.

� „Turystyka rowerowa” - Aleksander Buczyński. Prezentacja charakteryzująca turystów rowerowych oraz podstawowe wymagania co do turystycznych szlaków rowerowych. Pokazuje też zasady tworzenia optymalnych z punktu widzenia użytkowników a przez to mających potencjał biznesowy sieci turystycznych tras rowerowych.

� „Infrastruktura rowerowa na drogach zamiejskich” Aleksander Buczyński. Prezentacja wskazywała na podstawowe problemy związane z ruchem rowerowym na drogach zamiejskich. Często zakłada się, że na takich drogach rowerzystów nie ma i nie będzie. Rzeczywistość jednak pokazuje, że takie założenia są błędne. Kwestia bezpieczeństwa rowerzystów, podstawowe błędy w „prowadzeniu” ruchu rowerowego na drogach zamiejskich oraz przykłady jak to robić poprawnie to główne treści przekazane w tej prezentacji.

� „Koordynacja działań na rzecz ruchu rowerowego” Marcin Hyła. Prezentacja skupiająca się na wskazaniu modelu współpracy różnych uczestników zaangażowanych w proces inwestycyjny. Inwestorzy czyli samorządy, gminy, zarządcy drogowi, projektanci oraz przyszli użytkownicy, często mieszkańcy powinni wspólnie pracować aby wszystkie interesy, czasem sprzeczne, zostały uwzględnione. Warto pytać użytkowników potencjalnej infrastruktury o zdanie przed realizacją by później nie narażać się na problemy związane z nieuwzględnieniem ich potrzeb. Warto także razem stworzyć zbiór wytycznych gwarantujących wysoką jakość projektów i realizacji infrastruktury, który powinno się dołączać do specyfikacji istotnych warunków zamówienia.

� „Nowa Ustawa Prawo o Ruchu Drogowym” Marcin Hyła. To wystąpienie zostało przedstawione uczestnikom tylko 4 ostatnich warsztatów (Bydgoszcz, Gdańsk, Białystok, Zielona Góra), co wynikało z terminu przyjęcia przez Sejm nowelizacji Ustawy Prawo o Ruchu


10

Drogowym przypadającym na dzień 21 maja 2011. Niemniej prezentacja odbiła się szerokim echem pośród uczestników warsztatów – ponieważ wyjaśniała nowe zapisy w ustawie odnoszące się do zasad ruchu rowerowego, mające także przełożenie na nowe rozwiązania związane z infrastrukturą dla rowerów. Okazało się, że te informacje były nowością dla wielu uczestniczących w warsztatach.

Fotografia 4. Prezentacja na temat bezpieczeństwa ruchu rowerowego autorstwa Aleksandra Buczyńskiego – pracownika Zespołu ds. Ścieżek (Dróg) Dla Rowerów

W zależności od potrzeb, np. w sytuacji, gdy określona grupa odbiorców

była zdecydowanie liczniejsza od pozostałych, odpowiednio modyfikowano program. Zdarzało się również, że pod wpływem sugestii zgłaszanych przed warsztatami (zgłoszenia pochodziły zarówno od organizacji pozarządowych jak i instytucji) sygnalizujących problemy czy zagadnienia, które należałoby szerzej omówić, Zespół także pod tym kątem modyfikował program warsztatów. Miały także miejsce dodatkowe wystąpienia, które prowadziły osoby wcześniej zaproszone na warsztaty. Dotyczyły one najczęściej problemów lokalnych. Z taką modyfikacją zorganizowano warsztaty w:

� Warszawie: 1. Marcin Jackowski – Stowarzyszenie Zielone Mazowsze;

„Infrastruktura rowerowa z punktu widzenia użytkownika”

2. Marek Utkin - Urząd Miasta Stołecznego Warszawy, Biuro Drogownictwa i Komunikacji; Tomasz Roliński - Brüel & Kjær; Piotr


11

Pawłowski - Instytut Podstawowych Problemów Techniki, Polska Akademia Nauk; „Nawierzchnia dróg rowerowych i jej wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo rowerzystów”

3. Andrzej Brzeziński, Karolina Jesionkiewicz-Niedzińska – TransEko; „Standardy projektowe i wykonawcze dla systemu rowerowego dla m.st. Warszawy”

4. Przedstawiciel firmy Schroeder; „Oświetlenie dróg dla rowerów”

� Poznań: 1. Marek Napierała - Dyrektor Oddziału GDDKiA w Poznaniu;

„Bezpieczeństwo i infrastruktura dedykowana rowerzystom na drogach krajowych w województwie wielkopolskim”

2. Przedstawiciel Miejskiej Pracowni Urbanistycznej w Poznaniu; „Drogi dla rowerów czy może jednak ścieżki rowerowe. Zajętość terenu oraz dylemat - jedno czy dwukierunkowe drogi dla rowerów?”

3. Przedstawiciel Stowarzyszenia „Sekcja Rowerzystów Miejskich”; „Infrastruktura rowerowa w Poznaniu - Przegląd rozwiązań technicznych”

Fotografia 5. Wystąpienie Pana Tomasza Rolińskiego oraz Pana Marka Utkina podczas warsztatów w Warszawie

� Szczecin: 1. Bartosz Skórzewski - Stowarzyszenie Rowerowy Szczecin:

„Szczecin z perspektywy rowerzysty”

� Gdańsk: 1. Piotr Kończewski - Dyrektor Biura LOT Kociewie;


12

„Szlaki rowerowe w województwie pomorskim, na przykładzie regionu Kociewia - alternatywa dla dróg rowerowych w pasie dróg krajowych”

2. Piotr Kończewski - Dyrektor Biura LOT Kociewie; „PIT Stop – Punkt Infrastruktury Turystycznej jako standardowy element szlaku rowerowego”

� Zielona Góra:

1. Paweł Urbański – Naczelnik Wydziału Inwestycji Miejskich w Zielonej Górze; „Działania władz miejskich Zielonej Góry na rzecz poprawy infrastruktury rowerowej”

5. Przebieg warsztatów

Warsztaty rozpoczynali gospodarze warsztatów, którymi zawsze byli dyrektorzy oddziałów GDDKiA, kierownik Zespołu, często także Wojewodowie lub Marszałkowie poszczególnych województw.

Fotografia 6. Wystąpienie Pana Marka Napierały dyrektora oddziału GDDKIA w Poznaniu

Program realizowano w 3 panelach przedzielonych dwoma przerwami (kawowa, obiadowa) w ciągu mniej więcej 5 godzin.

W warsztatach średnio uczestniczyło ok. 70 osób. Niestety niewiele ponad połowa z nich uczestniczyła we wszystkich panelach i brała udział w dyskusji


13

podsumowującej warsztaty – będącej bardzo ważnym elementem interakcji wszystkich uczestników (stron w procesie inwestycyjnym), przedstawicieli rowerzystów, samorządów, projektantów, zarządców dróg i członków Zespołu. Pytania zadawano także po każdym wystąpieniu, niemniej reżim czasowy znacznie ograniczał możliwości szerszego omawiania zagadnień poruszanych przez osoby pytające.

Pierwszym punktem dyskusji było wypełnienie anonimowej ankiety, dzięki której każdy z pozostałych na sali uczestników mógł wypowiedzieć się na temat między innymi organizacji warsztatów czy na temat zagadnień związanych z samą infrastrukturą rowerową. W trakcie wypełniania ankiety uczestnicy już zadawali pierwsze pytania, dzielili się swoimi doświadczeniami, problemami, jakie muszą rozwiązywać w swojej codziennej pracy. W niektórych przypadkach dyskusja rozpoczynała się od prezentacji lokalnych organizacji czy instytucji.

Fotografia 7. Dyskusja czyli bardzo ważny punkt warsztatów

Materiały z warsztatów cieszyły się dużym zainteresowaniem, bo średnio 90% uczestników prosiło o ich przesłanie na wskazany adres poczty elektronicznej. Dziś żyją one już własnym życiem – często są cytowane oraz publikowane na forach, portalach poświęconych infrastrukturze rowerowej, posiłkują się nimi w swoich działaniach zarządcy dróg, projektanci, urzędnicy oraz organizacje pozarządowe.


14

6. Warsztaty w liczbach

Warsztaty zorganizowano dla wszystkich województw. Pierwsze dwa spotkania, które zgromadziły około 130 uczestników, nie zostały od strony statystycznej opracowane, gdyż nie ma z nich szczegółowych danych zebranych dzięki ankietom. Wynika to z początkowej formuły warsztatów oraz późniejszego dostrzeżenia możliwości i korzyści wynikających ze zbierania statystycznych informacji od uczestników warsztatów.

Łącznie na warsztaty zaproszono około 2900 instytucji, chęć udziału w warsztatach wyraziło około 1500 osób a w samych warsztatach uczestniczyło mniej więcej 1300 uczestników, z tego ponad 1100 na własne życzenie otrzymało materiały edukacyjne. Średnio około 50% osób spośród wpisanych na listę obecności przed warsztatami uczestniczyło w nich do samego końca. Około 90% uczestników warsztatów było chętnych do bliższego zaznajomienia się z materiałami edukacyjnymi z warsztatów, więc można zaryzykować tezę, że tylko 10% osób trafiło na warsztaty „przypadkowo”.

Tabela 1. Zestawienie wszystkich miast gospodarzy warsztatów wraz z danymi o liczbie uczestników

Zaproszenia Obecność

Lp. Miasto Liczba zaproszonych

instytucji

Liczba osób zgłoszonych na warsztaty

Liczba osób

obecnych

Liczba osób obecnych na

panelu dyskusyjnym

% Liczba osób

zainteresowanych materiałami

1 Rzeszów 74 32 29 15 51.7 25 2 Kielce 169 51 46 20 43.5 39 3 Opole 104 38 37 19 51.4 28 4 Wrocław 214 57 45 29 64.4 43 5 Katowice 207 52 37 26 70.3 35 6 Wrocław 2 30 30 20 12 60.0 20 7 Kraków 89 70 73 39 53.4 57 8 Lublin 262 109 100 44 44.0 83 9 Poznań 251 154 148 52 35.1 131

10 Łódź 224 66 52 31 59.6 52 11 Szczecin 178 86 74 38 51.4 50 12 Warszawa 283 129 106 62 58.5 101 13 Bydgoszcz 231 117 105 44 41.9 88 14 Gdańsk 176 151 136 68 50.0 128 15 Białystok 170 83 67 42 62.7 65 16 Zielona Góra 133 87 72 38 52.8 64 *Suma: 2795 1312 1147 579 53.2 1009 *Średnio: 175 82 72 36 50.0 63

* Statystyki nie uwzględniają warsztatów dla województwa warmińsko-mazurskiego oraz organizowanych wraz z Urzędem Miasta Stołecznego Warszawy dla pracowników wszystkich jednostek miejskich, w których udział wzięło łącznie ok. 150 osób.

Warsztaty w Poznaniu (woj. wielkopolskie) były rekordowymi pod względem, liczby uczestników oraz czasu jaki poświęcono na dyskusję.


15

Stosunkowo mała liczba osób obecnych na panelu dyskusyjnym jest wynikiem niezamierzonego błędu. Mianowicie rozdanie ankiet (na tej podstawie określano liczbę uczestników) nastąpiło zbyt późno, dopiero po wystąpieniu lokalnych środowisk rowerowych, które miało być pierwszym punktem dyskusji, a w międzyczasie około 20-30 osób opuściło warsztaty.

Rysunek 1. Zestawienie liczby zgłoszonych, uczestników poszczególnych warsztatów

0

50

100

150

200

250

300

Rze

szów

Kie

lce

Opole

Wro

cław

Kato

wic

e

Wro

cław

2

Kra

ków

Lublin

Pozn

ań

Łódź

Szc

zeci

n

Wars

zaw

a

Bydgosz

cz

Gdańsk

Bia

łyst

ok

Zie

lona G

óra

Liczbazaproszonychinstytucji

Liczba osóbzgłoszonych nawarsztaty

Liczba osóbobecnych

Liczba osóbobecnych dopaneludyskusyjnego

Liczba osóbzainteresowanychmateriałami

W Krakowie (woj. małopolskie) w warsztatach uczestniczyło więcej osób aniżeli było zgłoszonych. Ze względu na znaczną liczbę samorządów i ograniczoną liczbę miejsc, zaproszenie skierowano do najważniejszych instytucji i biur projektowych oraz organizacji pozarządowych.

Warsztaty w Katowicach odbyły się poza centrum miasta, jedynym środkiem transportu, który umożliwiał dotarcie na miejsce warsztatów był samochód. Wydaje się, że w znaczącym stopniu wpłynęło to negatywnie na frekwencję, szczególnie mając na uwadze potencjał województwa śląskiego.

Drugie warsztaty we Wrocławiu zorganizowano przede wszystkim na życzenie Dolnośląskiej Służby Dróg i Kolei. Instytucja ta chciała z przedmiotowego zakresu przeszkolić jak największą liczbę swoich pracowników, a nie było to możliwe w pierwszym terminie ze względu na ograniczoną liczbę miejsc.


16

Fotografia 8. Warsztaty w Poznaniu, Rzeszowie oraz Warszawie

W pięciu miastach frekwencja sięgała powyżej 100 osób. W Poznaniu oraz Gdańsku liczba uczestników przekroczyła 130. Skuteczność dotarcia do zainteresowanych tylko drogą elektroniczną rosła z kolejnymi warsztatami. Pewien wyjątek stanowi województwo łódzkie i lubelskie, gdzie mimo dużej liczby zaproszonych instytucji frekwencja okazała się być niższa niż oczekiwano. Najlepszy pod tym względem wynik zanotowano w województwie pomorskim.

7. Wnioski z ankiet

Ankiety stanowiły pierwszy punkt panelu dyskusyjnego. Prócz możliwości wypowiedzenia się każdego obecnego na sali uczestnika na temat samych warsztatów, ankiety dają możliwość poznania problemów z jakimi urzędnicy, projektanci, rowerzyście spotykają się na co dzień. Te informacje pozwalały na lepsze przygotowanie kolejnych, dalszych warsztatów bowiem po każdych powstawał specjalny raport opracowany między innymi na podstawie ankiet.


17

Na podstawie odpowiedzi w ankietach można wnioskować, że oceny ilościowe (pytania 1-6) znajdują swe potwierdzenie i często uzasadnienie w ocenach jakościowych (pytania 7-8, 10-11). Ankietowani odpowiadali na następujące pytania:

1 Czy zaproszenie jasno określało program warsztatów?

Odpowiedzi

Liczba uczestników

Ogółem odpowiedzi

Tak % Częściowo % Nie % Nie mam

zdania %

Rzeszów 29 15 12 80.0 3 20.0 0 0.0 0 0.0

Kielce 46 20 20 100.0 0 0.0 0 0.0 0 0.0

Opole 37 19 17 89.5 1 5.3 0 0.0 1 5.3

Wrocław 45 29 24 82.8 3 10.3 2 6.9 0 0.0

Katowice 37 26 24 92.3 1 3.8 1 3.8 0 0.0

Wrocław 2 20 12 8 66.7 1 8.3 1 8.3 2 16.7

Kraków 73 39 38 97.4 0 0.0 0 0.0 1 2.6

Lublin 100 42 37 88.1 4 9.5 0 0.0 1 2.4

Poznań 148 49 41 83.7 7 14.3 0 0.0 1 2.0

Łódź 52 31 26 83.9 4 12.9 1 3.2 0 0.0

Szczecin 74 37 35 94.6 1 2.7 0 0.0 1 2.7

Warszawa 106 57 50 87.7 6 10.5 0 0.0 1 1.8

Bydgoszcz 105 44 40 90.9 2 4.5 1 2.3 1 2.3

Gdańsk 136 66 64 97.0 2 3.0 0 0.0 0 0.0

Białystok 67 42 40 95.2 2 4.8 0 0.0 0 0.0

Zielona Góra 72 37 33 89.2 2 5.4 0 0.0 1 2.7

Suma 1147 565 509 90.1 39 6.9 6 1.1 10 1.8

Czy zaproszenie jasno określało program warsztatów ?

509; 90%

6; 1%

39; 7%

tak

częsciowo

nie nie mam zdania

Z tym pytaniem nie wiążą się większe kontrowersje. Celem było sprawdzenie czy w zaproszeniu jasno określona została forma warsztatów oraz czy zaproszenia docierały do osób bezpośrednio zainteresowanych udziałem w warsztatach.


18

Kolejne pytanie dotyczyło wymiaru czasu poświęconego warsztatom. Wymiar około 5 godzin warsztatów był dla uczestników akceptowalny. Można też jednak zaryzykować twierdzenie, iż zapotrzebowanie na wiedzę przekazywaną na warsztatach jest duże, bo wiele osób było gotowych poświęcić więcej czasu na uczestnictwo w warsztatach. Oczywiście wydłużenie czasu warsztatów zapewne musiałoby się sprowadzić do organizacji dwudniowych spotkań a to z kolei niosłoby wiele innych ograniczeń organizacyjnych.

2 Zdaniem Pani/Pana zaplanowany wymiar szkolenia był? Odpowiedzi

Liczba uczestników Ogółem Wystarczający %

Za długi

% Za

krótki %

Nie mam

zdania %

Rzeszów 29 15 14 93.3 0 0.0 2 13.3 0 0.0

Kielce 46 20 18 90.0 0 0.0 2 10.0 0 0.0

Opole 37 19 17 89.5 1 5.3 1 5.3 0 0.0

Wrocław 45 29 26 89.7 1 3.4 2 6.9 0 0.0

Katowice 37 26 22 84.6 0 0.0 2 7.7 2 7.7

Wrocław 2 20 12 9 75.0 2 16.7 1 8.3 0 0.0

Kraków 73 39 33 84.6 2 5.1 3 7.7 1 2.6

Lublin 100 42 31 73.8 1 2.4 10 23.8 0 0.0

Poznań 148 49 32 65.3 8 16.3 9 18.4 0 0.0

Łódź 52 31 15 48.4 2 6.5 11 35.5 2 6.5

Szczecin 74 37 25 67.6 1 2.7 8 21.6 3 8.1

Warszawa 106 57 38 66.7 2 3.5 11 19.3 5 8.8

Bydgoszcz 105 44 36 81.8 2 4.5 5 11.4 1 2.3

Gdańsk 136 66 51 77.3 1 1.5 12 18.2 1 1.5

Białystok 67 42 33 78.6 1 2.4 5 11.9 3 7.1

Zielona Góra 72 37 27 73.0 0 0.0 8 21.6 0 0.0

Suma 1147 565 427 75.6 24 4.2 92 16.3 18 3.2

Zdaniem Pani/Pana zaplanowany wymiar szkolenia był ?

24; 4%

92; 16%

18; 3%

427; 77%

wystarczający

za długi

za krótki

nie mam zdania


19

Odpowiedzi na pytanie dotyczące organizacji szkolenia, były najbardziej podzielone między dwie oceny spośród wszystkich ilościowych w ankiecie. Warsztaty pod względem organizacji oceniono dobrze i bardzo dobrze. Lepiej oceniano warsztaty z zapewnionym cateringiem, czego dobrym przykładem jest Poznań. Minimalną liczbę odpowiedzi wskazujących na złą organizację warsztatów trzeba uznać za sukces, szczególnie gdy weźmie się pod uwagę, że Zespół nie miał budżetu na organizację warsztatów. Na podstawie odpowiedzi na pytanie 10 można wnioskować, że gdyby dla uczestników przygotowano materiały z warsztatów w wersji papierowej oraz catering, oceny na pewno byłyby wyższe.

3 Organizacja szkolenia była: Odpowiedzi

Liczba uczestników Ogółem

Bardzo dobra

% Dobra % Zła % Nie mam

zdania %

Rzeszów 29 15 6 40.0 9 60.0 0 0.0 0 0.0

Kielce 46 20 13 65.0 4 20.0 1 5.0 2 10.0

Opole 37 19 11 57.9 8 42.1 0 0.0 0 0.0

Wrocław 45 29 14 48.3 15 51.7 0 0.0 0 0.0

Katowice 37 26 12 46.2 12 46.2 0 0.0 2 7.7

Wrocław 2 20 12 3 25.0 8 66.7 0 0.0 1 8.3

Kraków 73 39 10 25.6 28 71.8 0 0.0 1 2.6

Lublin 100 42 20 47.6 21 50.0 1 2.4 0 0.0

Poznań 148 49 30 61.2 19 38.8 0 0.0 0 0.0

Łódź 52 31 11 35.5 20 64.5 0 0.0 0 0.0

Szczecin 74 37 16 43.2 19 51.4 1 2.7 1 2.7

Warszawa 106 57 24 42.1 31 54.4 2 3.5 0 0.0

Bydgoszcz 105 44 12 27.3 29 65.9 1 2.3 2 4.5

Gdańsk 136 66 30 45.5 34 51.5 2 3.0 0 0.0

Białystok 67 42 11 26.2 29 69.0 1 2.4 1 2.4

Zielona Góra 72 37 21 56.8 16 43.2 0 0.0 0 0.0

Suma 1147 565 244 43.2 302 53.5 9 1.6 10 1.8

Organizacja szkolenia była:

302; 53%

9; 2%10; 2%

244; 43%

bardzo dobra

dobra

zła

nie mam zdania


20

Następnie zapytano o fachowość prowadzących warsztaty. Uczestnicy zaufali wiedzy członków zespołu wysoko oceniając ich kompetencje i doświadczenie.

4 Czy osoby prowadzące były przygotowane do prezentacji? Odpowiedzi

Liczba uczestników Ogółem

Bardzo dobrze

% Dobrze % Źle % Nie

mam zdania

%

Rzeszów 29 15 12 80.0 3 20.0 0 0.0 0 0.0

Kielce 46 20 18 90.0 2 10.0 0 0.0 0 0.0

Opole 37 19 17 89.5 2 10.5 0 0.0 0 0.0

Wrocław 45 29 28 96.6 1 3.4 0 0.0 0 0.0

Katowice 37 26 21 80.8 5 19.2 0 0.0 0 0.0

Wrocław 2 20 12 7 58.3 4 33.3 0 0.0 1 8.3

Kraków 73 39 29 74.4 10 25.6 0 0.0 0 0.0

Lublin 100 42 26 61.9 16 38.1 0 0.0 0 0.0

Poznań 148 49 36 73.5 13 26.5 0 0.0 0 0.0

Łódź 52 31 21 67.7 8 25.8 1 3.2 1 3.2

Szczecin 74 37 23 62.2 14 37.8 0 0.0 0 0.0

Warszawa 106 57 43 75.4 14 24.6 0 0.0 0 0.0

Bydgoszcz 105 44 26 59.1 18 40.9 0 0.0 0 0.0

Gdańsk 136 66 48 72.7 17 25.8 1 1.5 0 0.0

Białystok 67 42 28 66.7 14 33.3 0 0.0 0 0.0

Zielona Góra 72 37 32 86.5 5 13.5 0 0.0 0 0.0

Suma 1147 565 415 73.5 146 25.8 2 0.4 2 0.4

Czy osoby prowadzące były przygotowane do prezentacji:

415; 74%

2; 0%

2; 0%

146; 26%

bardzo dobrze

dobrze

źle

nie mam zdania

Pytanie 5 miało na celu upewnienie się, że treści, rysunki, zdjęcia pokazywane w prezentacjach są dla uczestników zrozumiałe, pomocne oraz czy odpowiednio wyjaśniają omawiane zagadnienia. Początkowe braki odpowiedzi wynikały z nieco innej formy pytania. Zauważono jednak ten problem i pytanie sformułowano w bardziej klarowny sposób. Na podstawie struktury


21

odpowiedzi oraz bazując na odpowiedziach na pytania 8, 10 widać, że wielu uczestników chciałoby większej ilości zdjęć, przykładów. Jest to oczywiście postulat słuszny, ale nie da się przy tej formie warsztatów omówić wszystkich rozwiązań i możliwości występujących w praktyce.

5 Prezentowane materiały szkoleniowe były: Odpowiedzi

Liczba uczesz. Ogółem Przydatne %

Częściowo przydatne

% Nie-

przydatne %

Nie mam

zdania %

Brak odp.

%

Rzeszów 29 15 10 66.7 1 6.7 0 0.0 1 6.7 3 20.0

Kielce 46 20 9 45.0 3 15.0 0 0.0 4 20.0 3 15.0

Opole 37 19 7 36.8 5 26.3 1 5.3 3 15.8 2 10.5

Wrocław 45 29 14 48.3 9 31.0 0 0.0 1 3.4 4 13.8

Katowice 37 26 13 50.0 7 26.9 0 0.0 3 11.5 3 11.5

Wrocław 2 20 12 8 66.7 2 16.7 0 0.0 2 16.7 0 0.0

Kraków 73 39 27 69.2 9 23.1 0 0.0 2 5.1 1 2.6

Lublin 100 42 26 61.9 13 31.0 0 0.0 2 4.8 1 2.4

Poznań 148 49 36 73.5 11 22.4 0 0.0 0 0.0 2 4.1

Łódź 52 31 20 64.5 9 29.0 0 0.0 2 6.5 0 0.0

Szczecin 74 37 25 67.6 8 21.6 0 0.0 4 10.8 0 0.0

Warszawa 106 57 38 66.7 15 26.3 0 0.0 4 7.0 0 0.0

Bydgoszcz 105 44 31 70.5 10 22.7 0 0.0 3 6.8 0 0.0

Gdańsk 136 66 44 66.7 14 21.2 3 4.5 3 4.5 2 3.0

Białystok 67 42 32 76.2 8 19.0 0 0.0 2 4.8 0 0.0

Zielona Góra 72 37 24 64.9 7 18.9 0 0.0 1 2.7 2 5.4

Suma 1147 565 364 64.4 131 23.2 4 0.7 37 6.5 23 4.1

Prezentowane materiały szkoleniowe były:

364; 65%

131; 23%

4; 1%

37; 7%

23; 4%

przydatne

częściowo przydatnenieprzydatne

nie mam zdaniabrak odpowiedzi

Większość uczestników warsztatów była zadowolona z wiedzy i informacji, które na nich zdobyli. Struktura odpowiedzi wskazuje jednak, iż pozostał pewien niedosyt. Jest to zrozumiałe gdyż zakres wiedzy do przekazania jest ogromny


22

a czas ograniczony. Nie ma fizycznej możliwości by omówić wiele wariantów i wskazać odpowiedzi na wszystkie wątpliwości, z którymi stykają się uczestnicy warsztatów. Na warsztatach przedstawiano najważniejsze zagadnienia i wskazywano możliwe rozwiązania.

6 Czy szkolenie spełniło Pani/Pana oczekiwanie ? Odpowiedzi

Liczba uczestników Ogółem Tak % Częściowo % Nie %

Nie mam zdania

%

Rzeszów 29 15 10 66.7 5 33.3 0 0.0 0 0.0

Kielce 46 20 15 75.0 5 25.0 0 0.0 0 0.0

Opole 37 19 14 73.7 4 21.1 0 0.0 1 5.3

Wrocław 45 29 18 62.1 11 37.9 0 0.0 0 0.0

Katowice 37 26 15 57.7 11 42.3 0 0.0 0 0.0

Wrocław 2 20 12 6 50.0 5 41.7 0 0.0 0 0.0

Kraków 73 39 24 61.5 14 35.9 0 0.0 1 2.6

Lublin 100 42 24 57.1 18 42.9 0 0.0 0 0.0

Poznań 148 49 25 51.0 21 42.9 3 6.1 0 0.0

Łódź 52 31 18 58.1 12 38.7 1 3.2 0 0.0

Szczecin 74 37 20 54.1 14 37.8 3 8.1 0 0.0

Warszawa 106 57 25 43.9 27 47.4 2 3.5 2 3.5

Bydgoszcz 105 44 26 59.1 17 38.6 0 0.0 0 0.0

Gdańsk 136 66 35 53.0 28 42.4 3 4.5 0 0.0

Białystok 67 42 25 59.5 16 38.1 1 2.4 0 0.0

Zielona Góra 72 37 24 64.9 13 35.1 0 0.0 0 0.0

Suma 1147 565 324 57.3 221 39.1 13 2.3 4 0.7

Czy szkolenie spełnioło Pani/Pana oczekiwanie ?

324; 58%

221; 39%

13; 2%

4; 1%

tak

częściowo

nie

nie mam zdania

Prócz pytań ilościowych zapytano także o ocenę jakościową warsztatów oraz o zdanie uczestników co do kształtu i formy warsztatów. Miało to na celu m.in. ciągłe udoskonalanie formy warsztatów, tak by jak najbliższe były oczekiwaniom uczestników, by poruszane zagadnienia jak najlepiej pomagały uczestnikom warsztatów w ich codziennej pracy związanej z ruchem rowerowym.


23

7 Z których elementów warsztatów można by zrezygnować?

Liczba

uczestników Ankiet

ogółem Odpowiedzi % Najpopularniejsze

Z niczego nie można zrezygnować

Rzeszów 29 15 4 26.7

Wszystko było potrzebne

Żadnych

Kwestii prawnych

Kielce 46 20 5 25.0

Danych statystycznych

Z niczego

Z turystyki rowerowej

Opole 37 19 6 31.6

Roli rowerów w polityce transportowej

Aspektów prawnych

Roli rowerów w różnych politykach

Wrocław 45 29 5 17.2

Udowodnienia projektantom jak wiele błędów popełniają

Katowice 37 26 1 3.8 Wszystko było potrzebne

Wrocław

2 20 12 4 33.3 Wszystkie omawiane zagadnienia były ciekawe i potrzebne

Turystyki rowerowej

Zbyt obszernego wstępu

Kraków 73 39 8 20.5

Zagadnień związanych z przepisami prawa

Wszystkie elementy były przydatne

Lublin 100 42 6 14.3 Polityk i dokumentów międzynarodowych dot. ruchu

rowerowego

Turystyki rowerowej

Przepisów i dokumentów europejskich

Poznań 148 49 20 40.8

Wystąpienia organizacji pozarządowej

Z niczego nie można zrezygnować

Z prezentacji o turystyce rowerowej

Łódź 52 31 11 35.5

Koordynacji działań na rzecz ruchu rowerowego

Z prezentacji Rola rowerów w polityce transportowej w Polsce i Europie

Z elementów o niewielkiej przydatności w praktyce

Szczecin 74 37 8 21.6

Aspektów prawnych

Z żadnych

Z informacji o politykach transportowych

Warszawa 106 57 16 28.1 Ze słowa wstępnego i listy aktów prawnych, które cokolwiek traktują o ruchu rowerowym

Bydgoszcz 105 44 8 18.2 Z żadnych

Gdańsk 136 66 20 30.3 Z wstępu do warsztatów

Z żadnych

Białystok 67 42 13 31.0

Nie ma zdania

Z niczego

Zielona Góra

72 37 11 29.7 Z statystyk dotyczących wypadków z udziałem rowerzystów

Nie ma potrzeby rezygnacji z żadnego z elementów warsztatów

Z prezentacji Rola rowerów w polityce transportowej w Polsce i Europie

Razem 1147 565 146 25.48

Z prezentacji Turystyka rowerowa


24

Wskazana w tabeli rubryka „%” wartość mówi o tym ilu spośród uczestników wypełniających ankiety zdecydowało się odpowiedzieć na to pytanie. Zanotowano wiele przypadków, w których uczestnicy nie odpowiadali w ogóle na pytania o charakterze jakościowym bądź odpowiadali na wybrane. Widać, że na powyższe pytanie odpowiadało raczej mało ankietowanych.

W rubryce najpopularniejsze wskazano najczęściej pojawiające się odpowiedzi. Najwięcej odpowiedzi na pytanie 7 dało sygnał, że nie warto rezygnować z żadnego punktu programu. Jeśli czas byłby ograniczony można zrezygnować z pierwszej prezentacji, ale i tak była by ona załączona do materiałów wysyłanych do uczestników warsztatów pocztą elektroniczną.

Pytanie 8 jest bardzo ważnym, bo mówi o pewnych brakach wiedzy, którą uczestnicy warsztatów chcieliby uzupełnić czy poszerzyć. Uwidoczniła się tutaj pewna prawidłowość, mianowicie to co wynika z dobrej praktyki, badań ale nie jest sprecyzowane w polskim prawie jest generalnie kontrowersyjne i często nieznane. Jest to ogromny problem, bo wskazuje na pewne braki w samokształceniu się uczestników warsztatów i niestety przekłada się na niską jakość zrealizowanej infrastruktury rowerowej w Polsce.

8 Które elementy powinny być omówione szerzej?

Liczba

uczestników Ankiet


Przykłady rozwiązań z miast wraz z dokumentacją

Błędy w projektowaniu dróg dla rowerów

Rzeszów 29 15 14 93.3

Prawne aspekty budowania dróg rowerowych

Poprawne rozwiązania przy projektowaniu drogi rowerowej

Geometria dróg rowerowych

Kielce 46 20 12 60.0

Oznakowanie dróg rowerowych

Dobre i złe rozwiązania

Standardy techniczne dla dróg rowerowych

Opole 37 19 16 84.2

Rozwiązania techniczne na skrzyżowaniach

Standardy dróg rowerowych

Dobre rozwiązania dla ruchu rowerowego

Wrocław 45 29 21 72.4

Zasady projektowania w mieście gdzie brak wolnej przestrzeni

Katowice 37 26 1 3.8 Więcej przykładów z Europy Zachodniej - zwłaszcza tzw. niewidzialnej infrastruktury rowerowej

W jaki sposób zarządca drogi ma prowadzić projekty drogowe

Zagadnienia kształtowania polityki rowerowej

Wrocław 2

20 12 12 100.0

Parametry techniczne dróg rowerowych

Kwestie prawne w odniesieniu do konkretnych przykładów

Dobre i złe rozwiązania infrastruktury rowerowej

Kraków 73 39 31 79.5

Organizacja tras rekreacyjnych i turystycznych

Standardy dróg rowerowych

Konstrukcje nawierzchni dróg rowerowych

Lublin 100 42 40 95.2

Prawne aspekty realizacji inwestycji

Więcej czasu na dyskusję

Wzorcowe rozwiązania dla ruchu rowerowego na skrzyżowaniach

Poznań 148 49 40 81.6

Rozwiązania prawne dla infrastruktury rowerowej


25

Nawierzchnie dróg rowerowych

Turystyka ruchu rowerowego

Łódź 52 31 31 100.0

Problemy prawne infrastruktury rowerowej

Wskazówki techniczne

Plany budowy dróg rowerowych przez GDDKiA

Szczecin 74 37 26 70.3

Prezentacja Dobre i złe rozwiązania dla rowerzystów

Przykłady poprawnych rozwiązań

Wytyczne lub standardy techniczne przy projektowaniu dróg dla rowerów

Warszawa 106 57 43 75.4

Dobre przykłady polskie i rozwiązania problemów

Dobre przykłady infrastruktury rowerowej

Bydgoszcz 105 44 29 65.9

Warunki techniczne projektowania

Rozwiązania techniczne

Standardy techniczne, jakie powinny spełniać drogi dla rowerów

Gdańsk 136 66 52 78.8

Dobra praktyka projektowania infrastruktury rowerowej

Prawidłowe zasady projektowania dróg dla rowerów

Kwestie warunków technicznych dróg dla rowerów

Białystok 67 42 35 83.3 Planowanie i konstruowanie dróg dla rowerów w obszarach miejskich

Prawidłowe rozwiązania infrastruktury rowerowej na skrzyżowaniach

Prawidłowe projekty infrastruktury rowerowej min. śluzy rowerowe

Zielona Góra

72 37 36 97.3

Szerzej omówić Ustawę Prawo o ruchu drogowym

Dobre i złe rozwiązania infrastruktury rowerowej

Standardy techniczne dróg dla rowerów

Zasady prowadzenia ruchu rowerowego na skrzyżowaniach

Razem 1147 565 439 77.57

Kwestia nawierzchni dróg dla rowerów

Ankietowani na pytanie kogo zapraszać najczęściej wskazywali co najmniej dwie i więcej instytucje czy organizacje, co obrazuje, że dziś problem infrastruktury rowerowej wymaga zaangażowania wielu stron. Według uczestników na warsztaty powinni być zapraszani przede wszystkim: projektanci, zarządcy dróg oraz urzędnicy odpowiedzialni za podejmowanie decyzji. W rubryce „%” w kilku przypadkach przekroczona jest wartość 100. Przy tym pytaniu uwzględniono fakt, iż uczestnicy dawali kilka propozycji.

9 Kto powinien być zapraszany na tego typu warsztaty?

Liczba

uczestników Ankiet


Zarządcy dróg

Projektanci Rzeszów 29 15 11 73.3

Prezydenci i burmistrzowie

Przedstawiciele samorządów terytorialnych

Projektanci Kielce 46 20 15 75.0

Zarządcy dróg

Projektanci

Zarządcy dróg Opole 37 19 14 73.7

Policja

Projektanci Wrocław 45 29 16 55.2

Zarządcy dróg


26

Przedstawiciele samorządów

Projektanci

Zarządcy dróg Katowice 37 26 5 19.2

RZGW

Projektanci

Urzędnicy opiniujący dokumentację techniczną Wrocław

2 20 12 10 83.3

Wszyscy zarządcy dróg

Projektanci

Zarządcy dróg Kraków 73 39 26 66.7

Urzędnicy samorządów

Projektanci

Zarządcy dróg Lublin 100 42 17 40.5

Urzędnicy odpowiedzialni za transport rowerowy

Projektanci

Policja Poznań 148 49 25 51.0

Władze samorządowe

Projektanci

Zarządcy dróg Łódź 52 31 17 54.8

Rowerzyści

Projektanci

Planiści Szczecin 74 37 23 62.2

Przedstawiciele samorządów

Projektanci

Zarządcy dróg Warszawa 106 57 31 54.4

Rowerzyści

Projektanci

Zarządcy Dróg Bydgoszcz 105 44 53 120.5

Urzędy

Projektanci

Zarządcy dróg Gdańsk 136 66 104 157.6

Urzędnicy

Projektanci

Zarządcy dróg Białystok 67 42 59 140.5

Policja

Projektanci

Przedstawiciele gmin Zielona

Góra 72 37 70 189.2

Policja

Projektanci

Zarządcy dróg Razem 1147 565 496 82.31

Urzędnicy

Sugestie uczestników co do formy czy organizacji warsztatów, potwierdziły to co już wcześniej zostało zauważone. Catering i materiały to zarzuty związane z organizacją, więcej przykładów oraz szersze omówienie zagadnień to główne postulaty dla formy warsztatów. Odpowiedź na te postulaty i geneza ich zaistnienia została omówiona wcześniej (przy pytaniu 3,5,6).


27

10 Inne sugestie dotyczące warsztatów?

Liczba

uczestników Ankiet


Zwiększyć promocję ścieżek rowerowych i polityki rowerowej

Przykłady powinny pochodzić z danego województwa

Rzeszów 29 15 6 40.0

Omówić sposoby finansowania budowy dróg rowerowych

Materiały z warsztatów powinno się przesyłać do wszystkich instytucji w województwie

Szerzej niż ogólnikowo omawiać projekty

Kielce 46 20 10 50.0

Więcej przykładów poszczególnych rozwiązań

Materiały szkoleniowe powinny być rozdawane na warsztatach

Więcej fotograficznych przykładów dobrych i złych rozwiązań

Opole 37 19 10 52.6

Więcej lokalnych przykładów

Brak głosu dla samorządów lub samych użytkowników drogi

Więcej obrazów, przykładów i rozwiązań

Wrocław 45 29 10 34.5 Powinno być omówione jak pozyskiwać pieniądze z funduszy na ten właśnie cel

Miejsce szkolenia powinno być dostępne na rowerze

Prezentacje można wzbogacić o filmy

Katowice 37 26 3 11.5

Podkreślić rolę roweru, jako codziennego środka transportu

Warsztaty powinny być obowiązkowe dla zarządców dróg

Wykłady i prelekcje powinny być bardziej empiryczne

Wrocław 2

20 12 5 41.7 Materiały w wersji papierowej powinny być rozdawane przed rozpoczęciem warsztatów

Skrócone wersje prezentacji rozdawane na początku prezentacji

Darmowy bufet, napoje czy catering

Kraków 73 39 15 38.5

Dyskusja po każdej prezentacji

Pokazanie regionalnych przykładów i rozwiązań

Wprowadzenie swego rodzaju Case study

Lublin 100 42 17 40.5

Więcej prezentacji i przykładów rozwiązań

Materiały szkoleniowe dostępne już podczas warsztatów

Nie zapraszać zwolenników i pasjonatów ruchu rowerowego

Poznań 148 49 21 42.9

Za mało przykładów, za dużo teorii

Przykłady z regionu

Dać możliwość wypowiedzi projektantom, którzy tworzą drogi rowerowe

Łódź 52 31 22 71.0

Więcej informacji o źródłach finansowania dróg rowerowych

Należy kontynuować tematykę warsztatów

Więcej przykładów konkretnych rozwiązań projektowych

Szczecin 74 37 16 43.2 Wskazanie konkretnych rozwiązań dla lepszej współpracy na poziomie regionalnym

Catering

Zorganizowanie poczęstunku

Warszawa 106 57 41 71.9 Przykłady rozwiązań dobrych i złych z wskazaniem jak poprawić to złe rozwiązanie

Więcej schematów i przykładów z praktyki

Bydgoszcz 105 44 17 38.6

Bardziej rozbudowane powinny być prezentacje

Brak wody, szybki koniec kawy i herbaty

Gdańsk 136 66 34 51.5

Więcej przykładów

Catering

Więcej przykładów (slajdów) z różnych sytuacji pozytywnych i negatywnych

Białystok 67 42 24 57.1

Materiały z wykładami powinny być przekazane uczestnikom na początku warsztatów


28

Zielona

Góra 72 37 17 45.9

Dostępność materiałów z warsztatów - brak prezentacji w wersji papierowej

Organizacja cateringu

Materiały szkoleniowe powinny być rozdawane na warsztatach

Prezentacje powinny być bardziej rozbudowane i pokazywać dobre i złe przykłady

Razem 1147 565 268 45.72

Powinny się pojawić przykłady z danego województwa

Po zmianie ustawy Prawo o Ruchu Drogowym częściej pojawiały się prośby o szersze ich omówienie. Często informacja o zmianie ustawy PoRD dla wielu osób była zupełną nowością, co było sporym zaskoczeniem i kolejnym problemem z samodoskonaleniem się przekładającym się na wiedzę o infrastrukturze rowerowej. W obiegowej opinii panuje przekonanie, że bezpieczeństwo rowerzystów to przede wszystkim problem z ich widocznością na drodze. Szczegółowy raport na temat bezpieczeństwa rowerzystów przygotowany przez Zespół pokazuje prawdziwe przyczyny zdarzeń z udziałem rowerzystów. Wnioski są zdecydowanie inne niż podaje się w mediach i jak się okazało większość uczestników nie zdawała sobie z tego faktu sprawy. Brak w rozporządzeniach szerszych wytycznych co do standardów budowy infrastruktury rowerowej powoduje, że pewne elementarne zasady związane z zachowaniami rowerzystów czy prowadzeniem ruchu rowerowego w obrębie skrzyżowań nie są znane. Niestety to wszystko przekłada się na jakość projektów i realizacji infrastruktury dedykowanej rowerzystom i znajduje potwierdzenie w ankietach.

11 Wymień 3 najważniejsze sprawy, o których dowiedziałeś się/ dowiedziałaś na warsztatach?

Liczba

uczestników Ankiet


Sprzeczność zapisów ustawy PoRD i Konwencji Wiedeńskiej

Zasady projektowania dróg rowerowych

Rzeszów 29 15 11 73.3

Bezpieczeństwo ruchu rowerowego

Konflikt ustawy PoRD i Konwencji Wiedeńskiej

Przykłady rozwiązań w państwach Europy Zachodniej

Kielce 46 20 15 75.0

Wymogi techniczne dróg rowerowych

Techniczne aspekty dróg rowerowych

Konkretne rozwiązania dla infrastruktury rowerowej

Opole 37 19 16 84.2

Kontrapas

Statystyki wypadków z udziałem rowerzystów

Sprzeczność ustawy PoRD i Konwencji Wiedeńskiej

Wrocław 45 29 18 62.1

Wytyczne w projektowaniu tras rowerowych

Problemy prawne

Rozwiązania w obrębie skrzyżowań

Katowice 37 26 1 3.8 Problemy projektowe w aspekcie technicznych wymogów dróg rowerowych

Niespójność prawa

BRD ruchu rowerowego

Wrocław 2

20 12 8 66.7

Turystyka rowerowa

Przykłady z Europy Zachodniej

Dobre przykłady rozwiązań

Kraków 73 39 23 59.0

Zasady projektowania tras rowerowych

Lublin

100 42 27 64.3

Projektowanie dróg dla rowerów na rondach


29

Problemy prawne infrastruktury rowerowej

Oznakowanie szlaków rowerowych


Oznakowanie dróg rowerowych

Poznań 148 49 30 61.2

Zagrożenia dla ruchu rowerowego na skrzyżowaniach

Brak rozwiązań na poziomie europejskim

Sprzeczność prawa

Łódź 52 31 26 83.9

Zasady projektowania dróg rowerowych

Projekt zmiany przepisów ustawy PoRD

Organizacja ruchu rowerowego na rondach

Szczecin 74 37 24 64.9


Dobre rozwiązanie z zachodniej europy

Co jest rozwiązaniem błędnym

Warszawa 106 57 30 52.6

BRD w kontekście ruchu rowerowego

Zmiany ustawy PoRD

Błędne rozwiązania na skrzyżowaniach

Bydgoszcz 105 44 26 59.1

Zasady tworzenia infrastruktury rowerowej

Zmiany PoRD

BRD ruchu rowerowego

Gdańsk 136 66 45 68.2

Prowadzenie DDR na skrzyżowaniach

Zmiana PoRD

Bezpieczeństwo ruchu rowerowego

Białystok 67 42 27 64.3

Zasady projektowania dróg dla rowerów

Zmiany PoRD

Prawidłowe zasady projektowania dróg dla rowerów

Zielona Góra

72 37 27 73.0

Statystyki dotyczące bezpieczeństwa

Zmiana ustawy PoRD

Bezpieczeństwo rowerzystów

Problem prowadzenia ruchu rowerowego na skrzyżowaniach, rondach i w pasie drogowym

Suma: 1147 565 354 63.47

Zasady projektowania dróg dla rowerów

Pozytywnym jest jednak fakt, że wielu uczestników chce skorzystać z wiedzy wykorzystując ją w zadaniach związanych z ruchem rowerowym a nawet po 5 godzinach warsztatów ma pomysły jak to konkretnie zrobić.

12 Wymień kwestie omawiane na warsztatach, które zamierzasz wykorzystać w swojej pracy?

Liczba

uczestników Ankiet

ogółem Odp.

Pracownicy instytucji

% Najpopularniejsze

Egzekwowanie dobrych rozwiązań od projektantów

Zadbanie o właściwą nawierzchnię drogi rowerowej

Rzeszów 29 15 14 5 33.3

Promowanie ruchu rowerowego

Podczas projektowania dróg rowerowych

Dokonanie inwentaryzacji istniejących dróg rowerowych pod kątem zdobytej wiedzy

Kielce 46 20 15 8 40.0

Do ustalania przebiegu tras rowerowych

Sprawdzenie poprawności dostarczanych projektów dot. dróg rowerowych

Promocja ruchu rowerowego

Opole 37 19 28 13 68.4

Poprawa bezpieczeństwa na drogach


30

Konsultowanie projektów z grupami rowerowymi

Zwrócenie większej uwagi na problemy ruchu rowerowego

Wrocław 45 29 19 12 41.4

Wyznaczanie tras rowerowych poza obszarami zabudowy

Katowice 37 26 1 0 0.0 Wszystkie kwestie omówione na warsztatach

Zagadnienia związane z turystką rowerową

Wrocław 2

20 12 6 4 33.3 Zasady bezpieczeństwa ruchu rowerowego

Wprowadzenie ruchu dwukierunkowego dla rowerów na drodze jednokierunkowej

Wytyczne do projektowania dróg rowerowych

Kraków 73 39 35 24 61.5

Prowadzenie dróg rowerowych w obrębie skrzyżowań

Określenie zadań zespołu zadaniowego

Projektowanie rozwiązań rowerowych na skrzyżowaniu

Lublin 100 42 33 24 57.1

Standardy dla prowadzenia szlaków rowerowych

Nadzór na wykonawstwem - eliminacja absurdów

Prawidłowe włączenie i wyłączeń dróg rowerowych na drogi publiczne

Poznań 148 49 45 31 63.3

Oznakowanie dróg i ciągów rowerowych

Przegląd jakości infrastruktury rowerowej w mieście

Sposoby oznakowania ciągów rowerowych

Łódź 52 31 28 17 54.8 Wykorzystanie narzędzi audytu i standardów dróg rowerowych

Wymaganie od projektantów poprawnych rozwiązań

Wykorzystanie w pracy naukowej

Szczecin 74 37 32 20 54.1

Koordynacja działań i współpraca z innymi instytucjami

Prowadzenie ruchu rowerowego na skrzyżowaniach i rondach

Oznakowanie dróg dla rowerów

Warszawa 106 57 43 27 47.4

Prezentowanie przykładów z warsztatów na radach technicznych dot. ruchu rowerowego

Argumentacja na podstawie prezentowanych na warsztatach materiałów

Stosowanie odpowiedniej nawierzchni na drogach dla rowerów

Bydgoszcz 105 44 30 19 43.2

Bardziej interdyscyplinarne spojrzenie na charakter ruchu drogowego

Wiedzę wykorzystam przy projektowaniu infrastruktury rowerowej

Śluzy rowerowe

Gdańsk 136 66 63 36 54.5

Przy problematycznych kwestiach na skrzyżowaniach

Lokalizowanie dróg dla rowerów, rozwiązań rowerowych w pasie drogowym

Prowadzenie ruchu rowerowego w obrębie skrzyżowań

Białystok 67 42 30 25 59.5

Nowe rozwiązania wynikające z Ustawy PoRD

Wyznaczanie i projektowanie rowerowych szlaków turystycznych

Zapisy "rowerowej" nowelizacji Ustawy Prawo o ruchu drogowym

Zielona Góra

72 37 41 16 43.2

Prowadzenie ruchu rowerowego na małych rondach

Do audytowania i oceniania projektów infrastruktury rowerowej

Do koordynowania działań na rzecz ruchu rowerowego w regionie

Suma: 1147 565 463 281 47.20

Do właściwego projektowania infrastruktury rowerowej


31

8. Podsumowanie

8.1. Realizacja celu warsztatów

Odnośnie głównych założeń:

� Potwierdziły się przypuszczenia o słabej znajomości dobrej praktyki, najnowszej wiedzy z zakresu ruchu rowerowego oraz bezpieczeństwa ruchu rowerowego. Zaproponowane tematy prezentacji starały się te kwestie omawiać i wyjaśniać. Po odpowiedziach na pytania 8, 10, 11 ankiety można wnioskować, że cel został osiągnięty. Zachęcono do pogłębiania, zdobywania wiedzy o ruchu rowerowym.

� Przykład licznych uwag uczestników na temat prowadzenia ruchu rowerowego w obrębie skrzyżowań pokazuje wielkie znaczenie przepisów w pracy urzędników – brak regulacji w rozporządzeniach na ten temat powoduje istotny brak wiedzy: inżynierów projektantów i urzędników. Dlatego starano się zapoznać uczestników z szerszym spojrzeniem na temat ruchu rowerowego od planowania poczynając na realizacji kończąc.

Odnośnie formy i organizacji:

� Widać, że forma zaproszeń i grupa docelowa była dobrze dobrana a sposób ich zaproszenia zdał egzamin, co wynika z liczby osób zainteresowanych materiałami edukacyjnymi rozsyłanymi po warsztatach i na podstawie odpowiedzi w punkcie 9 ankiet.

� Większość osób była zadowolona z wiedzy, jaką zdobyła dzięki uczestniczeniu w warsztatach. Niemniej spora część chciała jeszcze większej ilości informacji. Oczywiście trudno było ten postulat spełnić ze względu na ogrom zagadnienia i ograniczenia czasowe. Warsztaty miały inspirować i pobudzać do dalszego pogłębiania wiedzy o ruchu rowerowym i wydaje się, że ten cel został osiągnięty.

� Lepsza organizacja warsztatów w zakresie odpowiedniego wydawnictwa i cateringu jest możliwa, ale niezbędne na to są środki finansowe.

� Prowadzący w każdej prezentacji wskazywali możliwości kontaktu z Zespołem i zapewniali, że przy zachowaniu odpowiedniej procedury administracyjnej oraz w zakresie swej odpowiedzialności Zespół służy pomocą, wiedzą i doświadczeniem. Podawano też adres strony internetowej, na której pojawiają się najnowsze opracowania i interpretacje przygotowane przez Zespół, po które każdy może sięgnąć i wykorzystywać w swej codziennej pracy związanej z ruchem rowerowym.


32

8.2. Rekomendacje do dalszych działań Zespołu

Warsztaty pokazały, że są problemy z wiedzą i dostępnością do wiedzy. Liczne zapytania odnośnie standardów budowy dróg dla rowerów, prowadzenia ruchu rowerowego na skrzyżowaniach i wiele innych zagadnień opisanych w ankietach, szczególnie w punktach 8, 10, 11 doskonale to potwierdzają. Rozwiązania drogowe, infrastruktura dla pojazdów mechanicznych są zdecydowanie bardziej usystematyzowane i to nie tylko prawnie, ale także dzięki publikacjom i wytycznym, które m.in. na zlecenie GDDKiA przygotowało grono ekspertów. Wydaje się, że podobną rolę do spełnienia ma Zespół, jego zadaniem jest szerzenie i propagowanie wiedzy o infrastrukturze rowerowej. To oczywiście po części cały czas ma miejsce, bowiem powstaje szereg opinii, interpretacji, rekomendacji ale wiele zagadnień wymaga odpowiednich badań oraz zaistnienia w przestrzeni prawnej. Zmieniono ustawę Prawo o Ruchu Drogowym, ale nie znowelizowano rozporządzeń, które w kwestii infrastruktury rowerowej nie mówią zbyt wiele, a jeśli już, to obecny stan wiedzy i doświadczeń wskazuje, że zapisy te są archaiczne, nieprzystające do obecnych wymagań. Co prawda lokalne samorządy potrafią budować i kształtować infrastrukturę przyjazną rowerzystom (dobrym przykładem jest miasto Wrocław) dzięki lokalnym zarządzeniom, definiującym jej standardy, ale takie możliwości muszą trafić do małych i niezbyt bogatych w doświadczenie samorządów.

Rozporządzenia, które opiszą jak stworzyć śluzę rowerową, prowadzić ruch rowerowy na skrzyżowaniach, jak oznakować infrastrukturę rowerową to niezwykle pożądane narzędzia w działaniach: samorządów, zarządców, biur projektowych. Widać jednak, że każdy przepis, zasada wymaga objaśnień i systematyzacji. Z jednej strony słychać głosy, że bez zapisów prawnych nie da się nic wybudować, zaprojektować a z drugiej, gdy w maju 2011 zmieniono ustawę Prawo o Ruchu Drogowym i przygotowano specjalną prezentację na ten temat, wyjaśniającą zaproponowane tam regulacje, to do ostatnich warsztatów pod koniec tegoż samego roku okazywała się ona dla wielu instytucji, zarządców zupełną nowością (patrz punkt 11 ankiety).

Zespół po zmianie rozporządzeń uwzględniających infrastrukturę rowerową powinien powtórzyć cykl warsztatów we wszystkich województwach w celu objaśnienia i usystematyzowania zagadnień związanych z nowymi zapisami prawnymi. Być może jednak grono zaproszonych osób powinno być mniejsze i kompetencyjnie zaangażowane w swoich instytucjach w zarządzanie transportem rowerowym. Warsztaty powinny przybrać formę prac bardziej praktycznych ukierunkowanych na projektowanie w konkretnych warunkach z zastosowaniem aktualnych podkładów geodezyjnych.

Kolejnym zadaniem Zespołu wynikającym z analizy przedsięwzięcia jakim były warsztaty jest przybliżenie oraz usystematyzowanie wiedzy na temat ruchu rowerowego począwszy od planowania, skończywszy na realizacji infrastruktury rowerowej. Na ukończeniu jest podręcznik szeroko omawiający zagadnienia związane z ruchem rowerowym, także w aspektach technicznych jego organizacji. Każdy zainteresowany mógłby po ten podręcznik w dowolnej chwili sięgnąć, skorzystać z najnowszej wiedzy oraz doświadczeń. Opiera się ona na Dobrej Praktyce i odzwierciedlających ją przepisach prawa, wyjaśnia je, tłumaczy i rozszerza do bardziej szczegółowych propozycji. Udostępnienie formy


33

elektronicznej podręcznika na stronie GDDKiA, aktualizowanej w zależności od rozwoju wiedzy w tej dziedzinie byłoby ukoronowaniem tych działań.

Documents

Raport z cyklu warsztatów na temat standardów technicznych