s ci' il felsefiyye içinde yayımlanmıştır (Ka-hire ı 939, S. ı ı 3- ı 34) 4. Ma]fö.le i i ema-rôti'l-i]fbfıl ve 'd-devle . Bu kısa yazıyı P. Kraus Resa'il felsefiyye'de neşretmiş (Kahire ı 939, s. ı 36- ı 38), Mahmut Kaya

"İkbal ve Devlete Kavuşmanın Belirtileri" başlığıyla Türkçe'ye çevirmiş ve İslôm Fi-lozoflarından Felsefe Metinleri içinde yayımiarnıştır (istanbul 2003, s. ı o ı - ı0 3)

Resô'il felsefiyye'deki metinlerin tama-mı Mehdi Muhakkık tarafından Feylesut-ı

Rey adıyla Farsça'ya çevrilmiştir (Tahran 135 2) s. Al;)l ô]fu'Habib. Abdüllatlf el -Abd'in yayımladığı eseri (Kahire ı 397/ ı 977)

Mahmut Kaya "Ünlü Hekim-Filozof Ebu

Bekir er-Razi ve Hekimlik Ahlaki ile İlgili Bir Risalesi" başlığıyla neşretmiştir (Fel-sefe Arkivi, sy. 26 ii stanbul ı98 71. s. 227-246). 6. el-l:fô.vi. Razi'nin tıp ansiklopedisi mahiyetindek.i bu en büyük eseri el-Cô.-mi'u '1-kebir adıyla da anı lmaktadır. 1 279'-da Ferec b. Salim (Farragut) tarafından La-

tince'ye çevrilmiş ve 1448-1542 yılları ara-

sında beş ayrı baskısı yapılmıştır. Arapça metnin ilk baskısı Haydarabad'da 1955'-

te gerçekleşmiş, aynı baskı 197 4 ve 1979'-da tekrarlanmıştır. 7. et-Tıbbü '1-Manşuri. On bölümden oluşan eser Samanller'in Rey valisi Mansur b. İshak adına yazıldığı için bu isimle bilinmekte, bazan Künnô.-şü '1-Manşuri, Kifô.ye tü '1-Manşuri ve el-Manşuri fi't- tıb adıyla da anılmaktadır.

Tıbbın teori ve pratiğine ilişkin bütün me-

seleleri içerdiği için büyük üne sahip olan

eser Latin Ortaçağı 'nda çok beğenilmiş, özellikle yaraların tedavisini konu alan ye-

dinci bölümle genel hastalıklara dair do-

kuzuncu bölümü uzun yıllar İtalya üniver-sitelerinde okutulmuş ve üzerine birçok

şerh yazılmıştır. erernonalı Gerard'ın Li-ber A lmansari adıyla 1481'de Latince'ye çevirdiği eserin 1484-167 4 yılları arasında

on iki baskısı yapılmıştır. Arapça metni G.

Callin ve M. Renau adlı iki Fransız bilgini yayım iarnıştır (Rabat 194 1). 8. Ki tô. bü 't-Tecô.ri b (nş r. Hal id Harb!, İ ske n de riye 2002). 9. Kitô.b Sırru şınô.'ati'Hıb (n ş r. Halid Harbl. İ skenderiye, t s. ). 10. Kitô.bü 'l-Kavlenc (n ş r. Subhl Hammam!, Ha lep 1403/1983) 11. Ma]fdle fi 'n-ni]fris ( nş r. YG-suf Zeydan, İskenderiye 2003) . 1Z. Te]fö.si-mü'l-'ilel. Subhl Hammaml'nin tahkik ede-rek Fransızca'ya çevirdiği eser (İ skenderiye 14 12/1992) Kitô.bü 't-Ta]fsim ve 't-teşcir adıyla da tanınmaktadır. 13. Kitô.b Cerô.-bü '1-mücerrebô.t ve l;)izô.netü '1-e tıbbô.' (n ş r. Halid Harbl, İ s kenderiye 2002 ). 14.

Kitôbü 'ş-Şükuk 'alô. Cillinus (n ş r. Meh-di Muhakkık. Tahran ı 993 ) 15. Kitabü'l-Esrô.r ve sırrü'l-esrar. Danişpejuh tara-

fından Farsça tercümesiyle birlikte yayım

lanmıştır (Tahran ı 343 h ş. ) 16. Kitôbü 'l-Mürşid. Tıp öğrencileri için kılavuz niteli-

ğİndeki bu eser Kitô.bü 'l-Fuşul adıyla da anılmaktadır (İbnü ' n - N ed!m , s. 433; n ş r.

AlblrZekliskender. Kahi re 1 380/196 ı ).1 7. Bür'ü 's-sa'a. Razi'nin Müktefi-Billah'ın ve-ziri Kasım b. Ubeydullah için yazdığı eseri önce Guigues ( Beyrut 1903), ardından iz-zet el-Attar (Kahire 1936) neşretmiştir. 18. Kitô.bü 'l -Cüderi ve 'l-J:ıaşba . Koning 'in Fransızca tercümesiyle birlikte yayımiadı

ğı metni (Leiden ı 766) Van Dyck neşretmiş (Beyrut ı 872), Necmabadl ise Farsça

tercümesiyle beraber yayımiarnıştır (Tah-ran ı 344). 19. el-Hasa'l-mütevellide fi'l-kila ve'l-mesô.ne. Fransızca çevirisiyle birlikte basılmıştır (Paris 1896). zo. Kitab me 'l-fan ]f evi'l-furu]f ev kelôm fi'J-fu-r(ı]f beyne'l-emrôz ( nşr. Selman Kataye, H alep I 978) Z1. el-Medl;)alü'ş-şagir ilQ 'ilmi'Hıb ( nş r. Abdüllatlf el-Abd, Kahire ı 977) zz. Kitôbü 'l -M edl].al ile't-tıb ( İ s panya ı 979) Z3. Risale ii mihneti'Habib ( n ş r. Elblr Zeki İskender, Mecelletü 'l-Meş

ri/5:, sy. 54 IBeyrut ı 9601. s. 471-522). Z4. M en lô. yaJ:ıc;iuruhu tabi b (Lekno ı 886; Tahran, t s.). zs. Risale tecô.ribü'l-bima-ris tan (n ş r. Elb!r Zek! İ skender, Mecelle-tü'l-Meşri/5:, sy 54 IBeyrut ı9601. s. ı7ıı 75). Z6. Ki tôb Men ati'u'l-a(giye ve det ' u mac;iô.rrihô. (Kahire 1305 ). Z7. Kışaş ve J:ıikô.yô.ti 'l-merza. el-If avi'den se-çilmiş ilginç klinik vak'alardan oluşan risa-Ieyi Mahmud Necmabadi Farsça'ya çevire-rek metniyle birlikte yayımiarnıştır (Tah-

ran ı 964 ).

BiBLiYOGRAFYA :

Ebu Bekir er-Razi. eı- Tıbbü'r-ruf:ı[ıni (nşr. P. Kraus, Resti'li felse{lyye içinde). Kahire 1939, s. 15, 17-31,63-69, 92-96; a.mlf ., es-Siretü 'l-felse-{lyye(a.e. içinde). s.101 , 102, 105, 109-11 1; Re-sa' il felse[lyye ( nş r. P Kraus). Kahire 1939, s. 139-148,167-1 70, 192,220-225,264,267, 282-284; a.mlf .. eş-Şükuk 'a la Calfnus ( nş r. Mehdi Mu-hakk ı k). Tahran 1993, s. 1-3; a.mlf., Kitaba 'i-Es-rar ve sırru 'l-esrar (n şr. M. Ta kı Danişpejuh ). Tah-ran 1964, s. 2-3; ·Eflatun, Timaios (tre. Erol Gü-ney- Lütfi Ay), İstanbul 2001 , s . 37 vd. ; Ebu Ha-tım er-Razı, A'lamü'n-nübüvve (nşr. Salah es-Sav]- Gulam Rıza A'vanl), Tahran 1397/1 977, s. 1-2, 10, 16, 18, 21,45-54, 115; Mes'ud1, et-Tenbih, s. 122, 162; İbn Cülcül , Taba~atü 'l-etıbba' (nşr. Fuad Seyyid), Kahire 1955, s. 77 -78; İbnü 'n-Ned1m, el-Fihrist (Teeeddüd), s. 356-357, 379, 433, 51 4; Hamidüddin el-Kirmaıii, el-A~valü '?·?ehe-biyye (nş r. Salah es'Savl). Tahran 1397/ 1977; İbn Hazm, el-Faş l (umeyre), 1, 73-86; 81run1. Fih-rist-i Kitabha-yi Razi ue Namha-yi Kitabha-yi Birüni ( n ş r. Mehdi Muhakkı k), Tahran 1366 hş., s. 4, 1 O, 17; Said el-Endelüs1, Taba~atü '1-ümem, s. 36; Hüev1r1. Keşfü 'l-ma!Jcub (tre. is'ad Abdül-had1 Kındll) , Beyrut 1980, s. 362; Gazzal1, el-Mün-~L? mine'c;l-c;lalal, Beyrut 1408/1 987, s. 38-39;

RAZI, Kutbüddin

Beyhaki, Tetimme, s. 8; Fahreddin er-Razı, el-Me-talibü'l-'a liye ( n ş r. Ahmed Hicazl es-Sekka). Bey-rut 1407/1987, V, 21-26; İ bnü ' l-K ıft1. İi)barü 'l'ulema' (Lippert ). s. 271 -280; İbn Ebu Usaybla, 'Uyunü 'l-enba' , s. 415, 425, 426; İbn Hallikan, Vefeyat, V, 158-159; Seyyid Şerif el-Cürcan1. Şer!Ju 'l-Meua~ıf, İstanbul1311 , 1, 438; Mahmud Nec-mabad1, Mü'ellefat ue muşannefat-ı Ebu Bekir Mu/Jammed b. Zekeriyya Razi, Tahran 1339; a.mlf .. "Kitabü ' ı-Manşüri li'r-Razi", ed-Dirasa-tü 'l-edebiyye, lll , Beyrut 1961, s. 211-224; Meh-di Muhakklk. Fey lesüf-L Rey , Tahran 1352; S. Hunke. Avrupa'nın Üzerine Doğan İslam Güneşi (tre. Servet Sezgin ). İstanbul 1972, s. 159, 166; Sezgin, GAS, lll , 274-294; VI, 187-188; Vll, 271-272; a.mlf., GAS (Ar.). IV, 405-416; Muhammed Tanc1. "Beyrı1nl' nin İbn-i Sina'ya Yönelttiği Bazı Sorular, İbn-i Sina' nın Cevapları ve Bu Cevapla-ra Beyrı1nl' nin itirazları ", Beyrunf'ye Armağan, Ankara 1974, s. 272-273; Kemal es-Samerra1, Mul]taşaru taribiHıbbi 'l-'Arabi, Bağdad 1404/ 1984, 1, 497 -527; Abdurrahman Bedevi. Min Ta-rii)i 'l-ilQa.d fl 'l-İslam, Kahire 1993, s. 230-261 ; G. C. Anawati , "el-ijlrrıya'ü'l-

RAZI, Kutbüddin

onun ikamet ettiği Zahiriyye Medresesr-nin üst katında oturan arkadaşından ayırt edilmesi için "Tahtan'i" nisbesiyle de anılır (Tabal,:atü 'ş-Şafi'iyye,!, 322-323 ). Vera-min'de Allame el-Hill'i'nin Kavô.'idü'l-aJ:ıkô.m adlı eserini kendisinden okuyup ica-zet aldığına dair 3 Şaban 713 (23 Kasım 1313) tarihli kıraat kaydından onun tahsil hayatını önemli ölçüde memleketi olan Rey ve civarında tamamladığı anlaşılmaktadır. Hill'i'den başka Adudüddin el-ki, Şemseddin el-İsfahan'i ve Kutbüdd'in-i Ş'iraz'i'den feyiz alan Razi öğretim faaliyetine yine Rey bölgesinde başlamış olmalıdır. Nitekim ön-de gelen talebelerinden Muhammed b. Mübarekşah kendisi Rey'de iken yanında tahsil gördü. Kaynaklara göre Kutbüddin er-Razi. felsefe alanında rakip saydığı ve bazı konuları tartışmak istediği Sadrüşşe

r'ia Ubeydullah b. Mes'Cıd'un ilmi yeterliliğini anlamak için İbn Mübarekşah'ı Herat'a gönderir. Sadrüşşer'ia'nın derslerini bir sü-re takip eden ve onun İbn Sina'nın el-İşô.rô.t ve't-tenbihô.t adlı eserini şerhlerine başvurmadan okuttuğunu gören İbn Mü-barekşah hocasına yazdığı mektupta Sad-rüşşer'ia 'nın bu alandaki yetkinliğini anla-tır. Bunun üzerine Rail kendisiyle tartışmaktan vazgeçer (Taşköprizade. Mi[tal;u ~ssa'ade, II , ı 9 ı- ı 92) . Razi 16 Zilkade 766'-da ( 4 Ağustos ı 365) Dımaşk'ta vefat etti ve orada defnedildi.

Hilli'den başka Şii hocası ve Şeh'id-i Ev-vel'in dışında Şit talebesi olmadığı, Ş'ia'ya dair herhangi bir eser yazmadığı halde Şii kaynakları Kutbüddin er-Raz'i'yi Şii göste-rirse de çağdaşı müelliflere göre Şafii mez-hebindendir. Onun Şafii fıkhının temel me-tinlerinden olan el-l:fô.vi'ş-şagir'e şerh yaz-mış olması da bunu teyit etmektedir (Han-sari, VI, 38-48). Razi başta mantık ve fel-sefe olmak üzere tefsir, fıkıh, dil ve bela-gata dair eser veren seçkin bir şahsiyettir. İbn Mübarekşah'tan başka Seyyid Şerif ei-Cürcan'i, Sa'deddin et-Teftazan'i, Hacı Pa-şa gibi Osmanlı ilim ve düşünce hayatı ba-kımından önemli isiınierin yanı sıra Mu-hammed b. EbCı Muhammed et-Tebr'iz'i. Takıyyüddin Abdullah b. YCısuf ed-Dımaşki, Şeh'id-i Ewel olarak bilinen Şemseddin Muhammed b. Mekki el-Amm onun önde gelen talebelerindendir. Tabakat müellifi Sübki ile tarihçi Ebü'I-Fida İbn Kes'ir, Razı ile görüştüklerini belirtmiş ve kendisinden övgüyle söz etmişlerdir (İbn Kadi Şühbe . III, ı 3 6) . Eserleri üzerine geç dönemlere kadar çok sayıda haşiye yazılmış olması onun ilim ve düşünce tarihi bakımından önemini göstermektedir.

Eserleri. 1. TaJ:ırirü 'l-]savô.'idi'l-mantı-

486

]sıyye ii şerJ:ıi'r-Risô.leti'ş-şemsiyye. Ali b. Ömer ei-Katib'i'nin mantık kitabına şerh olarak kaleme alınmış olan eserin birçok baskısı yapılmıştır (İstanbul 1259, 1281. 1286, 1288, 1318; Kalküta ı 8 15, ı 2 59/ ı 842; Hint 1293/1876, I 3 ı4/1 896; Luk-nov 1283 ; Mısır ı 293; Kahire 1307, 132 5, ı 928, ı 367) . Bu şerhi üzerine Seyyid Şerif ei-Cürcan'i, Sa'deddin et-Teftazan'i, isamüd-din el-İsferay'in'i (İstanbul 1266), Celaled-din ed-Dewan'i (İstanbul 1290, ı292 , 1307, ı 309; Kahire ı 323, I 328), Muhammed b. Ahmed ed-DesCıki (Serkls, I, 876) ve Dede Cöng'i (Süleymaniye Ktp., Hafld Efendi , nr. 33 ) Mşiye yazmıştır. Ayrıca Cürcan'i'nin haşiyesi üzerine Molla Ali el-Acemi, Kara Davud İzmit! (İstanbul ı 285), Siyalküt'i ve imad b. Yahya b. Ali Farisi ( Dersaadet ı 289) birer haşiye kaleme almış. Abdülham'id el-Hamd'i b. ömer en-Na'im'i ei-HarpCıt'i de Si-yalküt'i'nin haşiyesine haşiye yazmıştır (İstanbul ı 287) . Z. Levô.mi'u'l-esrô.r şerJ:ıu Metô.li'i'l-envô.r. Siraceddin el-Urmev'i'-nin kitabının şerhi olan eser birçok defa basılmıştır (Hindistan ı 272/1856; istanbul 1303 , 1310;Tahran ı 3 I4) . SeyyidŞer'ifeiCürcan'i ile Sadreddin-i Ş'iraz'i'nin eser üze-rine yazdıkları haşiyeler M'ir Gıyaseddin Mansur tarafından MuJ:ıô.kemô.t 'alô. J:ıô.şiyetey ŞerJ:ıi Metô.li'i'l-envô.r adlı bir ça-

lışmada değerlendirilmiştir (Süleymaniye Ktp., Hasan Hüsnü Paşa, nr. 79/3 ; Nuruos-maniye Ktp., nr. 56) . Cürcan'i'den önce Ha-cı Paşa'nın bu şerhe dair bir şerh kaleme aldığı bilinmektedir (Taşköprizade . eş-Şel!:a'il!:, s. 5 I ; DİA, XIV, 493). Ayrıca Ali et-TCıs'i, Molla Ali el-Acemi. Molla Lutfi, Mol-la Şüca-ı RCım'i ve Molla İbn Şeyh Şebüster'i, Cürcan'i'nin Mşiyesi üzerine birer ha-şiye yazmışlardır ( eş-Şel!:a' il!:, s. ı O I , I 07, 228, 249, 33 ı) . 3. er-Risô.letü'l-ma'mule ii't-taşavvur ve't-taşdiJs. Kavramla öner-menin ayrı ayrı bilgi teşkil edip etmediği konusunun ele alındığı risale, Muhammed Mir Zahid ei-Herev'i'nin ŞerJ:ı 'ale 'r-Risô.-leti'l-Kutbiyye adlı şerhiyle birlikte basılmış (İstanbul I3ıO) , Mehdi Şeriati tara-fından Molla Sadra'nın Risô.le ii't-taşavvur ve't-taşdi]s adlı eseriyle beraber Ri-sô.letô.n ii't-taşavvur ve't-taşdi]s içinde yayımlanmıştır (Kum ı 995 ). TaJ:ılsfl1:u Ma'-ne 't-taşavvur ve't-taşdiJs ismiyle basılan metnin de (Tunus ı 281) bu risale olduğu tahmin edilebilir. 4. TaJ:ı]si]su'l-maJ:ışCırô.t. Mantık konusunda olup eserde "bütün, hiçbir. bir. bazı" gibi ifadeler içeren öner-meler incelenmektedir (İstanbul ı287) . s. Risô.le fi taJ:ı]si)si'l-külliyyô.t (Süleyma-niye Ktp., Kemankeş , nr. 4/341, 29/556, Esad Efendi, nr. I 1/37; TSMK, lll . Ahmed,

Kutbüddin er· Razi'nin Tal;ır1rü '1·/f.aua'idi'l·manM:ıyye fi şerl;ıi'r·Risa leti 'ş·şemsiyye adli eserinin ilk iki sayfası (Süleyma-niye Ktp., Halet Efendi, nr. 497 / 1)

nr. 6/3386, Amasya , nr. 7/557) . 6. el-Mu-I:ıakemat beyne şerJ:ıayi'l-İşarat ve't-tenbihat. Kutbüddin er-Razi, bu eseri ön-ce Fahreddin er-Razi'nin İbn Sina'nın el-İşarat ve't-tenbihat'ı için yazdığı şerh üzerine Mşiye olarak kaleme almayı düşünürken hacası Kutbüddin-i Şlrazl'nin yön-lendirmesiyle bu şerh ile Naslrüddln-i Tu-sl'nin şerhi arasında bir değerlendirmeye dönüştürmüştür (İstanbul 1290) Mecid Hadlzade, eserin ilahiyyat kısmını Mirza Hablbullah el-Fazı! ei-Bağnevl'nin haşiyesiyle birlikte yayımiarnıştır (Tahran 2002) . 7. TuJ:ıietü'l-eşrdf ii şerJ:ıi'l-Keşşaf. Ze-mahşerl'nin ünlü tefsirinin TaM suresine kadar olan kısmının şerhidir (İstanbul ı 259; Kah i re ı 307, ı 325). 8. ŞerJ:ıu'l-Keşşaf. Ay-nı eserin Enbiya suresine kadar olan kısmının şerhidir (Süleymaniye Ktp., Fatih , nr 621 , 622) . 9. ŞerJ:ıu'l-lfavi'ş-şagir. Ab-dülgaffar b. Abdülkerlm ei-Kazvlnl'nin Şafii fıkhına dair el-If avi fi'l-füru' adlı ese-rinin şerhidir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1/4846) 10. ŞerJ:ıu MiitdJ:ıi'l-'ulCım . Ebu Ya'küb Sekkakl'nin Arap grameri ve belagatına dair eserinin şerhidir (Hediyye-tü'l-'arifin, ll , 163; ayrıca bk. Abdullah Mu-hammed ei-Habeşl, lll , 1772) .

BİBLİYOGRAFYA :

Kutbüddin er-Razi. Şertıu Metali'i'l-envar, is-tanbul 1310, s. 10; Sübkl, Taba/ı:tit, IX, 274-275; isnevl. Taba~atü'ş-Şafi'iyye, ı, 322-323; İbn Ha-blb el-Halebl, Te?kiretü 'n-nebfh fi eyyami 'I-Man-şür ve benih (nşr. Muhammed Muhammed Emin). Kahire 1986, lll , 284; Şehld-i Ewel, ei-Lüm'atü 'd-Dımaş~ıyye f1 fı~hi'l-imamiyye, Beyrut 1990, s. 15; İbn Kadi Şühbe. Taba~atü 'ş-Şafi'iyye, lll, 136; İbn Hacer. ed-Oürerü '1-kamine, IV, 339, 349; İbn Tağrlberdi, en-f'lücümü 'z-zahire, Xl, 87-88; Süyuti, Bugyetü '1-vu'at, II, 281 ; Taşköprizade. eş-Şe/ı:ti'i~, s. 51 , 101, 107, 150,228, 249, 331; a.mlf. , Mi{taf:ıu's-sa'ade, II, 191-192, 288, 298-299; İbnü'I-imad, Şe?erat, VI , 207 ; Şüşterl. Mecalisü'l-mü'minin, Tahran 1348, I, 579; Il, 212-213; Keşfü'?·?Unün, I, 95, 626; Il , 1063; Hür el-Amili, Emelü'l-amil (nş r. Ahmed el -Hüseynl). Ne-cef-Bağdad 1385/ 1965, II , 300-301; Abdullah Efendi el-İsfahilnl. Ta'li~atü Emeli 'l-amil ( n şr. Ah-med el-Hüseynl). Kum 1989, s. 301-303; Hansarl, Ravzatü 'l-cennat ( n ş r. Esedullah isma iliyyan) , Kum 1390-92/ 1970-72, IV, 34-35; VI , 38-48; Ab-bas el-Kumml, Se{fnetü'l-bif:ı[ir, Beyrut 1925, Il , 437-438; Serk1s, Mu'cem, I, 876; Hediyyetü 'l-'ari{in, II, 163; Ayetullah el-Uzma el-Mar'aşl Ne-cefi. el-icazetü'l-kebire ( n şr. Muhammed es-Sami Hairl). Kum 1993 , s. 349; Abdullah Ni'me. Fela-sifetü'ş-Şfa, Beyrut 1987, s. 528-530; Hasan es-Sadr, Te'sisü'ş-Şi'a, Tahran , ts. , s. 400-402; Ab-dullah Muhammed el-Habeşl. Cami'u 'ş-şürüh ve 'l-f:ıavaşi, Ebı1zabl1425/2004, lll , 1772; Cemi! Ak-pınar, "Hacı Paşa", DiA, XIV, 493; H. Bekir Karlığa , "Muhammed b. Mübarekşah", a.e., XXX, 559.

Iii H üSEYiN SARIOGLU

r RAzi, Muhammed b. Ebu Bekir

( .şjf}f;:; ..ş~i w; ~ l EbCı Abdiilah Zeynüdd!n Muhammed

b. Eb! Bekr b. Abdilkadir er-Razı (ö. 666/ 1268'den sonra)

Arap dili ve edebiyatı alimi, müfessir. L ~

Türk asıllı olup Rey'de doğdu, tahsilini Buhara ve Semerkant'ta tamamladı. Bu-hara'nın 616 (1220) . Semerkant'ın 617 (1220) yılında Moğollar'ın eline geçtiği göz önüne alındığında tahsilini bu tarihlerden önce yaptığı, dolayısıyla VI. (XII. ) yüzyılın son çeyreği içinde doğduğu anlaşılır. Tef-siru garibi'l-Kur'ani'l- 'a?:im'in mukad-dİmesinde bu eserini talebelerinin isteği üzerine yazdığım belirtınesi öğretimle meşgul olduğunu gösterir. Muhtemelen Mo-ğol istilası sebebiyle batıya göç etti. Mısır ve Şam'da bulundu. Daha sonra Anadolu'-ya geçerek uzun süre Artuklular ülkesinde ve büyük ihtimalle Mardin'de kaldı, eser-lerinin bir kısmını burada telif etti. Mu]J-tarü'ş-ŞıJ:ı{ıJ:ı'ı 660 (1262). Tefsiru gari-bi'l-Kur'ani'l-'a?:im'i 663 (1265) yılında tamamlayan Razi'nin bu eserlerini nerede kaleme aldığı bilinmemekte, ancak ömrü-nün sonlarında Konya'da bulunduğu anla-şılmaktadır. Zira İbnü'l-Eslr'in Cami'u'l-uşul'ünü 666'da (ı 267-68) Konya'da Sad-reddin Konevi'ye okuyarak eseri rivayet et-

RAZI, Muhammed b. Ebü Bekir

rnek ve akutmak için icazet aldığı, bu .ese-rin Kudüs'teki Halidiyye Kütüphanesi'nde mevcut bir yazma nüshasındaki sema kay-dında belirtilmektedir (Abdullah b. Muhlis. vııı 11 928 1. s. 648-65 ı) Razi'nin vefat yıh hakkında 651 (1253) ve 660 (1262) gibi farklı tarihler verilmekte, hatta onu VIII. (XIV.) yüzyıl alimlerinden sayanlar bulun-maktadır. Bu konudaki kesin bilgi ise onun 666 ( 1268) yılından sonra öldüğüdür. Ha-nefi mezhebi fakihlerinden olan Razi iti-kadl konularda Miltürldl mezhebine bağlıdır. Onun en belirgin özelliklerinden biri tasawufi yönüdür. Sadreddin Konevi ile olan dostluğu ve eserlerinde mutasawıflar için "ehlü'l-hakikat" tabirini küllanma-sı tasawufa olan ilgisini gösterir. Eserleri incelenince Razi'nin belagat, şiir, edebiyat, tasavvuf, hadis, fıkıh, kelam gibi çeşitli sa-halarda bilgi sahibi olduğu anlaşılır. Bu-nunla birlikte dil bilimi ve tefsir alimi diye şöhret bulmuştur. Es'iletü'l-Kur'an adlı eseri bu alandaki geniş bilgisinin delilidir. Eserlerinde rastlanan Farsça şiirler onun bu dili de iyi bildiğini göstermektedir.

Eserleri. A) Dil, Belagat ve Edebiyat. 1.

Mu]Jtdrü 'ş-ŞıJ:ıQJ:ı . Müellifin en meşhur eseri olup İsmail b. Hammad ei-Cevherl'-nin Tacü'l-luga ve şıJ:ıai:ıu'l-'Arabiyye adlı sözlüğün ün muhtasarıdır. Alimierin bil-mesi gereken kelimelere yer verilen söz-lükte Ezherl'nin Tehz;ibü'l-luga'sından ya-

Muhammed b. Ebü Bekir er-Razi' nin Mul:! tarü 'ş-Şıf:ıljf:ı adl ı eserin in ilk iki sayfası (Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 1430)

487