recep alpyağıl

7/28/2019 recep alpyal

1/254

T.C.

stanbul niversitesi

Sosyal Bilimler Enstits

Felsefe ve Dinbilimleri Anabilim Dal

Doktora Tezi

DN FELSEFESNDE DEKONSTRKSYON

Recep ALPYAIL

2502030078

Tez Danman

Prof. Dr. Cafer Sadk YARAN

stanbul-2006

I


2/254

Z

Bu alma, dekonstrksiyonun olumlu bir sre olduu, eletirel aklc bir

perspektifle dekonstrksiyonla olumlu bir din felsefesine ulalabilecei temel fikri

zerine kuruludur. Bu tezi temellendirmek iin almamz sresince,

dekonstrksiyon, u ynyle ele alnmtr: i. Dekonstrksiyon yeni sorular

gndeme getirmek, zaten sorulmu olanlar iin de, yeni olanaklar ve almlar

retebilmek anlamna gelmektedir. Bu anlamda dekonstrksiyon bir sonu deil,

yeni bir balangtr. Bu perspektiften bakldnda, ayn projenin din felsefesine ne

trden olanaklar salayabilecei sorusu bu tezin ana izleklerinden birini

oluturmutur. ii. kinci olarak dekonstrksiyon gelenee yaslanarak, gelenek iinde

kalarak yeni eyler retme, onu yeniden yeni bir biimle canlandrma anlam tar.

Din felsefesinde ise; klasik filozoflarn, hatta kelamclarn yaptlarn, yeniden ina

etmek zere bozan bir ameliye olarak dnlmtr. Ayrca Derridann

dekonstrksiyoncu yazlarnn ncleri olarak Pseudo Dionysius, Meister Eckhart,

Sankara, Lao Tzuyu gren almalar da dikkate alnarak, benzer bir yaklamn,

klasikslam gelenei iin de yaplabilecei savunulmutur. iii. Dekonstrksiyon, tek

yanl tutumlardan kaynaklanan ikici alternatifler arasnda skp kalmayan, her iki

alternatifi de dikkate alarak yeni perspektifler oluturmak anlamn da ihtiva

etmektedir. Bu paralelde onun, din felsefesinde bilgelikten uzak tutumlardan

uzaklaabilmek iin en azndan bir ek destek olabilecei dnlmtr. Tez

sresince de, bu ynyle alglanmaya allmtr.

II


3/254

ABSTRACT

This study is based on a idea of that deconstruction is a positive process and with a

critical perspective and it can be reached to a constructive philosophy of religion. For

underpinning of this thesis, the theory of deconstruction has been evaluated within

these three aspects throughout the study: i. Deconstruction means to propose new

questions for the agenda, and for already questioned to produce new possibilities and

developments. In this regard, it is not a final but a new start. From this perspective,

the contribution to Philosophy of Religion is one of the processes of this study. ii.

Secondly, relying on tradition, producing new things, deconstruction means to renew

the tradition in the new form. In philosophy of religion, it is thought as a kind of

activity demolishing the works of classics and even of theologians in order to revise

them. Taking the works of the leading scholars in the field, like Pseudo Dionysius,

Meister Eckhart, Sankara, Lao Tzu into consideration, a similar approach is claimed

to be applied to the classical Islamic tradition. iii. Deconstruction consist of the

meaning of that not being pressed between two options because of one dimensional

attitude, it produces new perspectives by taking all two options into consideration. In

this regard, it is thought a supplement support for escaping from the attitude of

distance from wisdom in Philosophy of Religion. In the process of the writing up,

this aspect is always on the agenda.

III


4/254

NSZ

Zaman iinde ok farkl unsurlarn felsefi syleme kaynaklk ettiinigrmekteyiz: Szgelimi mantk, matematik, bilim, duyular, rasyonalite vb.

Bunlardan her biri eitli zaman dilimlerinde, felsefi sistemlere temel

oluturmulardr. Geen yzylda ve iinde yer aldmz zaman diliminde ise,

felsefenin sorunlar ilenirken alnan modellerden biri de dil olmutur. Felsefeciler

ilgin bir biimde, varlk, bilgi ve deer alanndaki hemen hemen her eyi dil

ekseninde aklamaya almlardr. Dile yaplan bu vurgunun, dncenin dile olan

mahkumiyetinden kaynakland

ileri srlm, bu tezi btnler bir baka iddiaolarak da, dilin hakikati olduu gibi betimleyemeyecei savunulmutur. Bu ve

benzeri iddialar, Trk dnnde de birok evreden sahiplenilebilir trden iddialar

haline dnmtr. ou zaman bu paraleldeki dncelerin postmodernizme ya da

dekonstrksiyona atfedilerek savunulmu ya da dile getirilmi olduuna tank

olmaktayz.

Dilin felsefe sahnesinde bu lde nem kazanmas anlalabilir bir durum

mudur? Eer onun belli bir nemi varsa, bu nem ada felsefecilerin ileri

srdkleri lde byk mdr? Bu sorular karsnda hakim eilimler dnda

alternatif bir yaklam gelitirilebilir mi? Bu anlamda dekonstrksiyonun konumu

nedir? Genellikle yapld zere onu postmodernizmle e zamanl olarak anlamak

olas mdr? Bu sorularn her birinin eitli alma alanlar iinde yant vardr.

Bizim iin nemli olan dier disiplinlere nazaran son derece kritik bir mevziyi igal

eden din felsefesinin bu sorular karsndaki tutumudur. Zira sz edilen sorulara

verilecek her yantn din alannda, e zamanl olarak da din felsefesinde uzanmlar

olacaktr. u halde eletirel aklc bir perspektifle iinde yer alnan zaman

dilimindeki sorunlarn din felsefesi birikimiyle ele alnmas zaruridir. te yandan bu

zaruret din felsefesinin i sorunlar asndan da geerlidir. Deien zamanla birlikte

ele alnan sorunlarn mahiyeti de deiebilmektedir. Dolaysyla klasik din

felsefesinin, ele ald sorunlar alann geniletmesi, zaman zaman da bu sorunlar

irdelemek iin yeni yollar denemesi beklenilebilir bir durumdur.

Din Felsefesinde Dekonstrksiyon adl almamz yukardaki sorunlar

muvacehesinde ortaya kt. Kanaatimizce eletirel aklc bir perspektifle

IV


5/254

dekonstrksiyon ve din felsefesi e zamanl olarak anlabilir. Bu anlamda

dekonstrksiyon paralelinde yaplacak olan din felsefesinin amac gndeme yeni

sorular getirebilmektir. Bununla birlikte zellikle dikkat edilmesi gereken husus bu

almann tek ynl bir iliki zerine kurulu olmaddr. O sebeple burada sadece

dekonstrksiyondan din felsefesine giden ve oray yeniden yaplandrabilecek olan

bir olaslktan deil, ayn zamanda din felsefesinden dekonstrksiyona giden ve onu

bu paralelde kritik edebilecek bir olaslktan da sz edilmelidir. Yani yaplmas

dnlen ey, basite bir yntemi alp dier alana uyarlamak deildir. Son derece

dinamik bir etkileimle, hem din felsefesi iin hem de dekonstrksiyon iin yeni

kazanmlar retebilecek olan bir diyaloa girebilmektir.

Bu alma, her durumda kendilerine mteekkir olduum hocalarm

sayesinde vcut bulmutur. Birok vesileyle kendilerine borlu olduum ayn

zamanda yapc tenkit ve tavsiyeleri ile bu almann olgunlamasnda nemli

katklar olan Prof. Dr. Emrullah YKSELe ve Prof. Dr. inasi GNDZe

teekkr ederim. Her zaman, yakn ilgi ve alakasna muhatap olduum, neri ve

tavsiyeleri ile kendimi yenilemeye gayret ettiim danman hocam Prof. Dr. Cafer

Sadk YARANa burada anamayacam lde mteekkirim, ki onun sayesinde bu

zorlu konu, son derece keyifli bir aratrmaya dnmtr.

Recep Alpyal

V


6/254

NDEKLER

Z ..............................................................................................................................IV

ABSTRACT............................................................................................................... V

NSZ......................................................................................................................VI

NDEKLER.............................................................................................................................. 1

GR .......................................................................................................................... 1

A. Aratrma Konusunun nemi ............................................................................. 3

B. Aratrmada Kullanlan Yntem ......................................................................... 8

C. Aratrmada Kullanlan Kaynaklar .................................................................. 10

I. BLM

DEKONSTRKSYONUN AIMLANMASI

A. Dekonstrksiyon Teriminin inde Yer Ald Dnsel Atmosfer ..................... 12

1. Postmodernizm ................................................................................................... 12

2. Postmetafizik a ve Din ...................................................................................20

3. Eletirel Deerlendirmeler..................................................................................24B. Dekonstrksiyon Nedir? ....................................................................................31

C. Terimin Mucidi Jacques Derrida ve Baz Yar-Kavramlar................................ 49

D. Dekonstrksiyonun Din Felsefesi in malar................................................... 63

1. Dekonstrksiyon ve Din .....................................................................................63

2. Dekonstrksiyon ve Din Arasnda rtibat Noktalar ...........................................75

a. Yahudilik ......................................................................................................... 78

b. slam ................................................................................................................ 80c. man................................................................................................................. 82

d. Mesihilik........................................................................................................ 86

E. Eletirel Deerlendirmeler..................................................................................... 90

II. BLM

DEKONSTRKSYONUN DN FELSEFESNDEK UZANIMLARI

A. Dekonstrksiyonun Din Felsefesinde Olumsuz/Nihilist Bir Balamda Kullanl 99

1. A/teoloji (Mark C. Taylor) ................................................................................. 99

2. Non-realizm (Don Cupitt)................................................................................. 101

1


7/254

3. Eletirel Deerlendirmeler................................................................................ 107

B. Dekonstrksiyonun Din Felsefesinde Olumlayc Bir Balamda Kullanl......112

1. Mesihsel Postmodernizm (John D. Caputo).................................................. 112

2. Onto-teoloji Eletirisi ve Din Felsefesi (Jean L. Marion)................................. 123


III. BLM

DEKONSTRKSYON VE DN DL

A. Din Dilini Yeni Bir Balamda Tartmak: Negatif Teoloji.............................. 136

1. Sorunun Konumlandrlmas............................................................................. 136

2. Negatif Teoloji Gelenei ............................................................................... 139

a Uzak Dou ...................................................................................................... 139

b. Yahudilik ....................................................................................................... 140

c. Grek Felsefesi ................................................................................................ 142

d. Hristiyanlk................................................................................................... 144

e. ada Felsefede Negatif Teoloji.................................................................. 148

2. Dekonstrksiyon ve Negatif Teoloji................................................................. 156

a. Dekonstrksiyonun Negatif Teolojiye Olan Katks ..................................... 159

b. Dekonstrksiyonun Negatif Teolojiyi Eletirisi ............................................ 165

c. Dekonstrksiyonun Negatif Teolojiye Olan Borcu.......................................173


B. hmal Edilen slami Negatif Teoloji Geleneinin zgnl.........................189

1. Mutlak Tebihden Mutlak Tenzihe ................................................................189

2. zgn Sentez .................................................................................................... 193

a. bn Sina.......................................................................................................... 194

b. bn Arabi........................................................................................................198

c. Mevlana ......................................................................................................... 204


SONU.................................................................................................................... 218

BBLYOGRAFYA ............................................................................................... 224

2


8/254

GRA. Aratrma Konusunun nemi

Yakn bir tarihte yaymlanan bir kitapta, dekonstrksiyonun etkileimde

olduu u disiplinler saylr: dekonstrksiyon ve etik, dekonstrksiyon ve

feminizm, dekonstrksiyon ve psikanaliz, dekonstrksiyon ve kltrel

almalar, dekonstrksiyon ve sevgi, dekonstrksiyon ve postkolonyalizm,

dekonstrksiyon ve teknoloji.1 Bu saylanlara teoloji, mimari, hukuk, tarih, bilim,

politika, cinsel ayrmclk, eitim bilimi, iir ve hatta mzik gibi daha birok alan

eklemek mmkndr.2 Btn bu anlanlar sadece, dekonstrksiyonun ne lde

yaygn bir disiplin olduu hakknda bir fikir vermek iin sunduk. Buradan ksaca

unu anlamaktayz. Dekonstrksiyon gnmz felsefe tartmalarnda belli bir lde

yaygn paradigmay temsil etmektedir. Takdir edilecei zere, felsefede bir eyin

paradigma haline gelmesi demek, btn felsefe sorunlarnn sz konusu paradigma

ekseninde yeniden ele alnmas anlamna gelmektedir. Szgelimi, geen yzyllarda

ayn ilevi, bilim, rasyonalite, romantizm, fenomenoloji, vb. gibi felsefi sistemler icraetmilerdi. Dekonstrksiyonun da son otuz yln paradigmal terimi olduu

dnldnde; bizi ilgilendiren asl soru, din felsefesi iin durumun ne olduudur.

Din felsefesi, adndan da anlalaca zere iki terimin birleiminden olumu

bir disiplin. Bu her iki alann etkileiminin bir sonucu olduundan olsa gerek, o, kimi

zaman felsefenin kimi zaman da dinin etkisi altnda gelimitir. Felsefe dine nazaran,

daha dinamik ve deiken bir karakter arz etmekte olduundan din felsefesi de, bu

alandaki deiimlere paralel olarak yeni biimler almaktadr. Szgelimi, bu deyii ilkdefa kulland ifade edilen Hegelden3 bu gne dein din felsefesi tasavvurunda

okey deimitir. Din ve felsefe arasndaki ilikinin sonucu olan din felsefesinin

felsefe tarihi iindeki farkllklar arz eden servenini,4 Cafer Sadk Yaran u ekilde

1 Nicholas Royle, Decontructions: A Users Guide, New York, Palgrave, 2000.2 Nicholas Royle, Jacques Derrida, London-New York, Routledge, 2003, s. 144.3 Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Lectures on the Philosophy of Religion, trc. J. M. Stewart-R.

F. Brown, Berkeley, University of California, 1988.4

Cafer S. Yaran, Tarihsel ve Eletirel Bir Yaklamla Felsefe Din likisi: Din FelsefesiYapmann Drt Farkl Yolu, Klasik ve ada Metinlerle Din Felsefesi , Samsun, Ett Yay.,1997, s. 21.

3


9/254

zetlemektedir: Felsefeye yar dini bir rol veren rnein Platonun din felsefesi;

felsefeye dini inanlar savunma grevi veren Aquinas rneinde grlen anlay;

felsefenin kendi snrllklarn gstererek dini inanca yer hazrlayc konumunda

bulunduu, Kantn din felsefesi, son olarak da, felsefenin grevinin dini ifadelerin

anlamn zmlemek ve dini sylemin mantksal yapsn ak seik hale getirmek

olarak gren Wittgensteinc ada Analitik felsefe.5 Bu dnm ve deiimler

iinde din felsefesinin hakim paradigma konumundaki felsefi sylemle srekli

etkileim halinde olduunu gryoruz. Bu dnmlerin izini srm olan Yarann,

din felsefesi yapmann olas drt biiminden sz ettii almasndan yl sonra

yaymlad kitabnda, felsefedeki yeni bir eilimden sz ettiini grrz: Din

felsefesinde ve teizmin savunulmasnda son zamanlarda grlen canlanma, sadece

Anglo-Amerikan Analitik felsefe gelenei ile snrl deildir. Benzer gelimeler,

Kantn kritisizm felsefesinin bir geliimi olarak deerlendirilebilecek olan ve Hegel,

Schopenhauer, Keierkegaard, Feuerbach, Nietzsche, Husserl, Heidegger, Sartre ve

son zamanlarda Derrida ve Foucault gibi filozoflarca gelitirilen perspektifleri iine

alan Kta Avrupas felsefe modelinde de meydana gelmektedir.6 Bu ifadelerden de

anlalaca zere, din felsefesi disiplini iinde farkl felsefi geleneklerin sonucu

olarak klasik din felsefesinden ayr, yeni eilimler ortaya kmaktadr. Zaten, ok

ksa bir zaman dilimi iinde alntdaki ngry teyit eder almalarn kaleme

alnmakta olduunu gryoruz.7

u halde yukardaki bak asnn devam olarakyle bir deerlendirmede

bulunabiliriz. Son otuz yln hakim felsefi sylemi Kta Avrupasnda, Amerikada,

ksmen de Adada postmodernizm ve dekonstrksiyondur. Bu genel atmosferden din

felsefesi de ok ak bir biimde etkilenmektedir; hatta bu paralelde bir din felsefesi

tasavvurunun da olumu olduunu syleyebiliriz. Sonuta din felsefesi disiplininin,

dnyadaki birok felsefe blmnde ayrcalkl bir yer edinmekte olan bu akmlara

5 Yaran, Tarihsel ve Eletirel Bir Yaklamla Felsefe Din likisi, s. 23.6 Cafer S. Yaran, Gnmz Din Felsefesinde Tanr nancnn Aklilii, Samsun, Ett Yay.,

2000, s. 11-12.7 Max Charlesworth, Philosophy and Religion: From Plato to Postmodernism, Oxford, One

World, 2002, s. 155 vd; D. Z. Phillips, Thomas Long, Twentieth-Century Western Philosophy

of Religion 1900-2000, London, Kluwer Academic Publisher, 2003, s. 441-452; yine dinfelsefesi alanndaki aratrmalarda nemli bir dergi olan Faith and Philosophy bir saysntamamyla, ada Ktasal Felsefenin Dinsel nemi adl konuya ayrmtr, 10, 4, 1993.

4


10/254

kar pozisyonunu belirlemesi son derece doaldr. Bu almann ana fikri de

bylesi bir ihtiyacn karlanmas gerekliliinden olumutur. Bu yaklam, Bat

dnyasndaki Analitik filozoflarn nemli bir blmnn yapt gibi bu yeni felsefi

projeyi grmezden gelmek yerine, onu anlamaya almann8 daha salkl olaca

dncesine yaslanr. Bu tutumumuz, almamzda kendimiz iin de bir ilke olarak

benimsemi olduumuz sofyalojik epistemoloji ile alakal bir tutumdur. Yani

felsefi meseleleri ele alrken, birbirlerinin zaaflarndan beslenen ar ularda yer

almamak, ayn zamanda bu ar ularn, hakikatin belli bir cephesine k tuttuunu

da kabul etmek. Bu bak as sayesinde modern dnemin temelcilii ile postmodern

dnemin anti-temelcilii arasnda skm olmaktan kurtulabiliriz.9 u halde hem

Ktasal hem de Analitik din felsefesini ayn duyarllkla dinlemek ve kritik etmek

sofyalojik epistemolojinin bir gereidir. te bu anlamda biz, bu tezde, Ktasal din

felsefesinin bir blmn tekil eden dekonstrksiyonu ele alacaz.

ncelikle yaptmz almann nitelii ile ilgili bir ka noktay netletirmek

istiyoruz. lk olarak, din felsefesi disiplini ile dekonstrksiyonun etkileime

girmesinin anlalabilir birok zorluu bulunmaktadr. Sz gelimi bir baka sahada,

dekonstrksiyon ve sosyoloji arasndaki ba zerine, doktora almas yapan Ann

Gamein ifade ettii zorluklarn benzeri bizim iin de geerlidir:

Bir sosyolog olarak son birka yldr hem retim hem de aratrma faaliyetlerimesnasnda ada Fransz dncesi diye anlan dnce gelenei ile uratm. Buhi de kolay bir ura deildi. Bir yandan, sosyoloji disiplininde Fransz teorisinekayda deer bir dmanlkla yaklalmas ve kukuyla baklmas sz konusu. bryandan, insan bilimleri alannda alanlar benim bu ilgime belli biraknlkla yantverdiler.10

Bu deerlendirmelerdeki sosyoloji tabirini karp, din felsefesi tabirini de

koyabiliriz. Gerekte yaanlan sorun ayndr. Temel tezleri ve ileyii itibariyle,

geleneksel din felsefesi disiplininin Fransz teorisi olan dekonstrksiyonla nasl

8 Muhsin Akba, Derrida ve Din, stanbul, Yeni Zamanlar Yay., 2004, s. 7-8.9 Cafer S. Yaran, ada Epistemolojik Dikotomiler ve Sofyalojik Bir Epistemoloji nerisi,

stanbul niversitesi lahiyat FakltesiDergisi, 9, 2004, s. 42.10 Ann Game, Toplumsaln Skm: Yapbozumcu Bir Sosyolojiye Doru, ev. Mehmet

Kk, Ankara, 1998, s. x; ayn trden sorular ve ekinceleri postmodernizm ve etik zerinebir alma kaleme alan Edith Wyschogrod dile getirmitir: Postmodern bir etik? elikli birterim deil mi bu? Eer postmodernizm felsefi dilin yklmasn betimleyen eletirel bir

ifadeyse; bir Bat hmanizminin gen deiimi ise, bizatihi anlam artlar saldrda olduunda, biretik umudunu nasl tayabiliriz?, Azizler ve Postmodernizm, ev. Ahmet Demirhan, stanbul,nsan Yay., 2002, s. 11.

5


11/254

uyuaca bal bana bir sorundur. Bu sorunun ksmi bir yantn yine, sorunu

ortaya koyan Gameden alabiliriz:

Temel sorun hakikat ya da bilim statsne dnk iddialara temel salayan kurallarnve kapanmalarn sorgulanmas yoluyla disiplinlerin datlmas sorunudur. Ksacayaplmak istenen, bir ama, gndeme yeni sorular getirme altrmasdr.11 (vurgu

bize ait)

Biz de baz ekincelerle bu alntda ifade edilen hususlarn din felsefesi iin de sz

konusu edilebileceini dnmekteyiz. Yani en net ifadesiyle dekonstrksiyon

paralelinde yaplacak olan din felsefesinin amac gndeme yeni sorular

getirebilmektir. te bu noktada, almamzn tezi ortaya kmaktadr: O da,

eletirel aklc bir perspektifle dekonstrksiyon ve din felsefesinin e zamanl

olarak anlabileceidir. Burada tek ynl bir ilikiden deil, yani sadece

dekonstrksiyondan din felsefesine giden ve oray yeniden yaplandrabilecek olan

bir olaslktan deil, ayn zamanda din felsefesinden dekonstrksiyona giden ve onu

bu paralelde kritik edebilecek bir olaslktan da sz edilmelidir. Yani yaplmas

dnlen ey, basite bir yntemi alp dier alana uyarlamak deildir. Son derece

dinamik bir etkileimle, hem din felsefesi iin hem de dekonstrksiyon iin yeni

kazanmlar retebilecek olan bir diyaloa girebilmektir.12 Eer gnmzfelsefecilerinin byk bir ounlukla syledikleri gibi artk mutlak felsefe mmkn

deilse de, umut felsefesi her zaman mmkndr; ki bunun yolu da diyalogdan

gemektedir.13 Sz konusu umudun diyaloa nasl yasl olduunu G. Spivakn

benzetmesiyle syleyelim: Yabanc bir dil renerek kimse annesini kaybetmi

olmaz; aksine bu deneyimde annesiyle olan ilikisini daha gl kurma olasl her

zaman mevcuttur.14

kinci olarak ise, tezimizde yapmay dndmz eyi daha anlalr

klacan dndmz bir karlatrmaya bavurmak istiyoruz: ada Dini

Epistemolojide Fideizm adl master tezimizi hazrlarken; Wittgensteinla ilgili yle

11 Game, Toplumsaln Skm, s. 20.12 Ulrich Beck, ya/ya dac mantkla ileyen 19. yy.ln aksine bu yzyln venin yzyl

olduunu ifade eder. Yani yeni, yepyeni kaynamalarn yaand bir asr, bkz. Siyasallncad, ev. Nihat nler, stanbul, letiim Yay., 1999, s. 9; Derrida da esasnda ve ileilgilendiini, bunun dekonstrksiyonun srekli devi olduunu belirtir, Et Cetera, ev. G.Bennington, Decontructions: A Users Gide, New York, Palgrave, 2000, s. 285.

13

Mary Zournazi, Umut: Deiim in Yeni Felsefeler, ev. Uygar Abac, stanbul, LiteratrYay., 2002, s. xv.

14 Zournazi, Umut: Deiim in Yeni Felsefeler, s. 188.

6


12/254

bir hususun farkna vardk. O, her ne kadar din hakknda, dorudan doruya bir din

felsefesi disiplini oluturabilecek eyler sylemiyorsa da, sunduu model din

felsefesinin sorunlarn yaplandrmada kullanlabilecek bir grnmde olduundan,

baz din felsefecileri onun dncelerini bu sahada kullanma yoluna gitmitir. Biz,

dekonstrksiyonun da din felsefesi alannda benzer bir kullanm alan olabilecei

dncesindeyiz. Tezimizin ilerleyen ksmlarnda daha ayrntl bir biimde

greceimiz zere, John D. Caputo bunun gzel rneklerini vermitir. Benzerlik

bununla da snrl deildir. Wittgensteinn felsefi kariyerinde btnyle olmasa da

belli bir dnmn olduu kabul edilir. Kimileri bunu erken dnem ve ge dnem

olarak ikiye ayrrlar. Bu paralelde onun ilk dneme ait grleriyle ikinci evreye ait

grleri din felsefesi iin tamamen farkl iki proje ngrr. Yaayan din

felsefecilerinden D. Z. Phillips, onun dncelerini din felsefesinde yeni bir

epistemolojiyi temellendirmek zere kullanmtr. Bunu yaparken erken dnem

Wittgenstein deil de ge dnem Wittgenstein zerinde younlamtr. Biz benzer

bir durumun Derrida iin de sz konusu olabilecei kansndayz.15 kinci dnem

Derrida ya da daha salkl bir adlandrma ile sonraki Derridann, sadece metinden

ve dilden deil, imandan, mesihsellikten, adaletten, dinden ve hatta teolojiden ok

ak bir dille sz ettiini grrz. Daha da ilgin olan bu mefhumlarn bir ksmnn

dekonstrksiyona tabi olmadn ifade etmesidir. Son bir noktaya daha deinmek

istiyoruz. Wittgensteinla, onun dncelerini din felsefesi alanna tayanlar

arasnda tarihsel bir yaknlk ve kiisel bir onay yokken, Derrida ve Amerikan

yorumcular arasnda bu trden bir ba olmutur. O, dncelerinin bylesi bir

balama tanmasndan rahatsz olmam, hatta bunu onaylam grnmektedir. O,

Amerikan protestan teologlar ve Katolik felsefe evrelerince almlanmasnn

balangtan itibaren birok gzel nedeni olduunu sylemektedir. Derrida, unlar

kaydeder:

Benim metinlerim ve benim tarzmda, Amerikan teologlarnn dikkatini eken nevar? Bu, balangtan itibaren biliyordum ki, dekonstrksiyon, teolojinin ya daontoteolojinin dekonstrksiyonu biiminde aklamaya altm tarz, teolojiye ve

15 Bkz. Herman Rapaport, Later Derrida: Reading the Recent Work, New York-London,Routledge, 2003; ayrca birok almada da gsterildii zere Wittgensteinla Derrida arasndaok ciddi benzerlikler bulunmaktadr. Dahas ikinci dnem Wittgenstein ile ge Derrida olarak

tanmlanan almalar arasnda da benzerlikler vardr, bkz. Henry Staten, Wittgenstein andDerrida, London, University of Nebraska Press, 1986; Newton Garver-Seung-Chong Lee,Derrida and Wittgenstein, Philadelphia, Temple University Press, 1994.

7


13/254

teologlara bir model, bir yardmc olarak dnlebilirdi. (...) Balangtan bu yanahissetmitim ki, dekonstrksiyon teologlar iin gzel bir stratejik manivela olarak

dnlebilir. te yandan unun da farkndaydm ki, metafiziin ya daontoteolojinin dekonstrksiyonu basite, Tanrya, kutsala, ilahi olana saldranlamna gelmiyordu.16

Aratrma konumuzun nemine ilikin bu aklamalarn ardndan imdi de ksaca,

kullandmz yntem ve kaynaklarla ilgili birka noktaya deinmek istiyoruz.

B. Aratrmada Kullanlan Yntem

Tez boyunca, dekonstrksiyon perspektifinden din felsefesini

deerlendirirken olabildiince u tutumu benimsedik: basit bir devirmecilik ve

derlemecilik deil, aksine zgn, yaratc, eletirel, zmleyici sorun-

zc, geni perspektifli, dalist (doru yanl ikiciliine bal) dnme

biiminden ziyade diyalektik (nc halin imkanna ve nemine inanan) dnme

biimine yatkn ve dolaysyla uzlatrc ve sistematik bir eklektisizm.17

Dekonstrksiyon ancak bylesi bir oulcu perspektifle ele alndnda, bizim felsefi

geleneimize eklemlenebilir; ancak bylelikle slam felsefesi tarafndan kritik

edilebilir ya da ona katkda bulunulabilir. unu aka ifade etmek isteriz ki, Din

Felsefesinde Dekonstrksiyon adl almamz tek ynl bir alma deildir,

olabildiince dinamik birekilde her iki alan arasnda etkileime ak bir almadr.

Biz bu tutumumuzun dekonstrksiyonla da uyumlu olduu kansndayz. Onun zaten

klasik felsefedeki ya/ya dac mantn tkanmasnn bir sonucu olarak ortaya

kt, bir felsefi proje olarak kendisini bu tkanmann (aporia) yapsn skmeye

adam olduu dnldnde bu kan daha fazla geerlilik kazanr. Kar karya

kaldmz felsefi sorunlar ya/ya da demek yerine hem/hem de demek suretiyle

her iki tarafn da hakl olduu noktalar teslim eden ama e zamanl olarak da onlarn

gz ard ettikleri hususlar kritik edebilecek olan bir bak asyla irdelemeye gayret

ettik. Bu ekilde hem ifrat ve tefrit felsefelerinden ve din anlaylarndan,18 hem de

yapay ikici alternatiflerin arasnda seim yapmak gibi bir ikilemden uzak durmaya

altk. lk etapta kabul etmesi zor olsa da tezimiz iinde daha ak bir biimde

16 Jacques Derrida, The Becoming Possible of The Impossible, A Passion for The Impossible:John D. Caputo in Focus, ed. Mark Dooley, Albany, State University of New York Press,2003, s. 24.

17

Cafer S. Yaran, slam Felsefesinin Karakteristik Yaps: zgn Eklektisizm, EKEV AkademiDergisi, 7, 17, 2003, s. 14.

18 Cafer S. Yaran, Bilgelik Peinde: Din Felsefesi Yazlar, Ankara, Aratrma Yay., 2002, s. 9.

8


14/254

greceimiz zere, dekonstrksiyon da bu, hem/hem deci mantkla tutarldr.

Kendilerini post-analitik olarak adlandran yeni bir din felsefesi yaklamnn, bu

paralelde dnceler retmesi de bu tezimizi destekler bir giriim gibi

grnmektedir.19

kinci olarak burada ayrca una da deinmeyi gerekli gryoruz. Derrida gibi

bir felsefeciyi anlamak, onun felsefi slubunu anlamay da beraberinde

getirmektedir. Akas bu, bizi tez boyunca ou zaman zorlayan bir husus

olmutur. Bizi zorlayan ey Derriday ak seik bir biimde anlatma uras

veriimizdir. nk bu tutumun, hem onu benimseyenler hem de eletirenlerasndan belli bir kritie maruz kalaca aktr. Ama biz her halukarda bu yolu

semenin, tezimizdeki hedeflerimiz asndan daha salkl olduu kansndayz. Zira

Derrida gibi, birbirinden son derece farkl stratejileri benimseyen ve tartma

yelpazesinde gezinen, bazen dini sekinlerin sluplarn taklit eden, bazen de

aydnlanm eletirel dncenin uyanklln korumann ya da tm fideist mana ve

hakikat kavraylarna kar saduyuyu semenin gerekliliini ifade eden bir

felsefeciyi belli bir balama sokmak ancak bu tr bir seimle mmkn olabilir

grnmektedir. Onun gibi, szgelimi aklama paragraflarndan, trnak iine alnm

ya da alnmam alntlara, kelimesi kelimesine yorumlardan, metinleraras

imlemelere, rtl atflara varncaya dek zorlu bir slup kullanan bir felsefeciyi,

anlalabilir bir biime getirmenin en salkl yollarndan birinin bu olduu

kansndayz. Btn bu sebeplerle biz, onu ak seik bir biimde anlatmaya,

sylediklerinden ok sylemek istediklerini dikkate almaya, ona katldmz

belirttiimiz kadar onu eletirmeye, bazen de onu, ona ramen temellk etmeye

abaladk. Tez boyunca greceimiz zere bizzat bu tutumun kendisi

dekonstrksiyonla daha uyumludur. Kanaatimizce, onu olduu gibi benimseyen bir

bak asyla yine onu olduu gibi eletiren bak as ayn hatayla malldr. Biz,

dekonstrksiyonu eletirel bir ameliye olarak dndmzden ve de onu eletirel

akla eklemlemek istediimizden, sz konusu eletirellii sonuna kadar

dekonstrksiyon iin de kullanabiliriz diye dnyoruz.

19

Deane-Peter Baker, Imago Dei: Tward A Trancendental Argument for the Existence of God,Explorations in Contemporary Continental Philosophy of Religion, ed. Deane-Peter Baker-Patrick Maxwell, Amsterdam, Rodopi, 2003, s. 143.

9


15/254

Elbette btn bu hedeflerin tez iinde tam anlamyla gerekletirildii

sylenemez; nk bunlar uzun vadeli projelerin sonunda ulalabilecek olan

hedeflerdir. Bizim almamz bu amala atlm mtevaz admlardan biridir.

C. Aratrmada Kullanlan Kaynaklar

almakta olduumuz konudaki kaynaklarla ilgili ksa bir deerlendirmede

bulunmak, konunun nasl ilendiinin anlalmas noktasnda yararl olacaktr. Tez

konumuzu setikten bir yl sonra yaymlanan ve konusunda olduka baarl olan

Derrida ve Din adl alma istisna tutulursa, dorudan bu konuyu irdeleyen Trke

telif ya da tercme alma bulunmamaktadr. Bu durumun belli bir adan tezimizin

zgn bir yann oluturmakta olduunu ifade etmek isteriz. Buna mukabil, yabanc

dillerde dekonstrksiyonun tartlmaya balad ilk tarihlerden itibaren ok sayda

kaynak yer almtr. Bizim burada zellikle anmak istediimiz rnek John D.

Caputoya aittir: The Prayers and Tears of Jacques Derrida. Metin iinde birok

vesileyle bu kitaba referansta bulunduk, bata da belirttiimiz zere bu kitabn ana

fikri bu alma iin son derece nemlidir. Yine Caputonun kitabyla e zamanl

olarak neredilen Hent de Vriesin Philosophy and the Turn to Religion adlalmasn da anmalyz. O da hemen hemen Caputo ile paralel dnceleri

savunmaktadr. Bu iki kitap dekonstrksiyon ve din alannda yazlacak almalarda

artk kendilerine kaytsz kalnamayacak olan eserlerdir. Burada ayr bir ek olarak

Ahmet Demirhann almalarna da iaret etmek isteriz. Onun henz konuyla ilgili

dorudan bir neri olmadysa da gerek Heidegger zerine gerekse Kierkegaard

zerine olan derlemeleri konuya hazrlk olmas asndan ufuk ac almalar

olmutur.

10


16/254

I. BLM

DEKONSTRKSYONUN AIMLANMASI

11


17/254

A. Dekonstrksiyon Teriminin inde Yer Ald DnselAtmosfer

1. Postmodernizm

Tezimizin giriinde byle bir konuyu ele almamzn birbiriyle yakndan

ilintili olan iki temel sebebi bulunmaktadr. lk olarak dekonstrksiyonun, nasl bir

dnce atmosferinde ortaya ktn gstermek, ikinci olarak ise son 30 yln en ok

atfta bulunulan terimi olan postmodernizmle dekonstrksiyon arasndaki ilikiyi

netletirmek. Bu iki hususu akla kavuturmak, tezimizde ele almay

dndmz konularn deerlendirilmesinde de bize yardmc olacaktr. nk

baz eletirmenlerin bu iki terimi birbirine indirgemek suretiyle kullandklarna tank

olmaktayz.20 u halde bu ikisinin ne lde birbirlerinin varsaymlarn

desteklemekte ya da birbirlerinden ayrlmakta olduklar sorusu akla

kavuturulmaldr. zellikle de, postmodern dncenin srekli olarak maruz kald

rlativizm ve nihilizm gibi eletirilerin dekonstrksiyon iin de geerli olup

olmad hususu netletirilmelidir. Bu noktalar aydnlatmak iin ncelikle,

postmodernizmin ne olduunu anlamalyz.

Yeni teoriler ve dnceler yeni toplumsal yaantlar dile getirir ve bundan

dolay yeni ortaya kmakta olan sylemlerin dallanp budaklan, toplum ve

kltrde nemli deiimlerin cereyan etmekte olduunu gsterir.21 te

postmodernizm, ondokuzuncu yzyln sonundan bu yana, edebiyat, gzel sanatlar,

bilimler ve sosyal bilimlerdeki kurallar deitiren dnmlerle ortaya kan

kltrn konumunu tasvir etmektedir.22 Post ifadesi de kendisinden nceki felsefi

gelenekten, moderniteden, bir kopuu ifade eder.23Buna gre, postmodernizm, te-

anlatlara ynelik bir inanszlk, metafizik felsefenin, tarih felsefesinin ve

20 Bu durumun son derece tipik bir rnei Trkeye kazandrlan Against Deconstruction adlkitabn evirisinde yaanmtr. Mtercim byk bir tasarrufla sz konusu ismi,Postmodernizme Hayr biiminde deitirmitir; ev. Halide Aral Bakrer, Ankara, DorukYay., 1997; ayrca bkz. John Murphy, Postmodern Toplumsal Analiz ve Postmodern Eletiri,ev. Hsamettin Arslan, stanbul, Eti Kitaplar, 1995, s. 7.

21 Steven Best-Douglas Kellner, Postmodern Teori: Eletirel Soruturmalar, ev. Mehmet

Kk, stanbul, Ayrnt Yay., 1998, s. 10.22 J. F. Lyotard, Postmodern Durum, ev. Ahmet idem, Ankara, Vadi Yay., 1997, s. 11.23 Best-Douglas, Postmodern Teori, s. 48.

12


18/254

totalletirici dncenin herhangi bir biiminin reddi olarak tanmlanabilir.24 Onu bu

ekilde tanmlamakla birlikte, sz konusu eilim iindeki birok farkll gz ard

ediyor deiliz. Foucaultdan, Deleuzee, Lyotarddan Baudrillarda, Jamesondan

Laclauya birok dnr postmodernite konusunda birbirlerinden olduka farkl

konumlar igal ederler.25 Bu sebeple postmodernizm hakknda yazan

aratrmaclarn ounluu umumiyetle u trden sorular gndeme getirmeleri son

derece doaldr:

Postmodernizm denen bir ey var mdr ki? Tarihsel karakterizasyon, belli bir trkuramsal konum mudur? Belli bir estetik pratii betimlemek iin kullanlan birterimin, imdi toplum kuramna ve zellikle de feminist toplum ve politika kuramnauygulanmas ne anlama gelmektedir? Kimdir bu postmodernistler? Kiininkendisinin tamaya karar verip ald bir ad mdr bu, yoksa znenin eletirisiniyapanlara, sylem zmlemesine girienlere, totalize eden toplumsal

betimlemelerin btnln ve i tutarlln sorgulayanlara bakalarnn takt birad mdr?26

Bu ifadeleri, postmodern terimini bir tr mulakla itmek iin deil, sz konusu

terimin doasnda bulunan zorlua iaret etmek iin almaktayz. Bu konuda yazan N.

Lucy postmodernizm terimine ilikin sorunsal olmayan hibirey yok27 ifadesiyle

bu noktaya ok ak bir biimde iaret etmitir. Bu trden bir mphemlii hakl

karacak birok neden bulunmaktadr. ncelikle postmodernizm gibi son derece

genel bir adn, birbirinden farkl birok dnrn yer ald geni bir dnsel havza

iin kullanlmakta oluu, buna karn, akademide oka rabet edilen bu

adlandrmann sz konusu dnrlerce benimsenmemesidir.28 Meselenin bir baka

boyutu da, postmodernitenin efradn cami ayarn mani bir tanmn yapmann

24 Best-Kellner, Postmodern Teori, s. 204.25 Ad geen dnrlerin hepsinin asl dncelerini yanstan kitaplar Trkeye kazandrlmtr.

Burada zellikle Deleuzen dierlerine gre daha ayrcalkl bir yer igal ettiini belirtmekisteriz. rnein onun Derridayla son derece paralel dncelere sahip olduunu biliyoruz, bkz.Between Deleuze and Derrida, ed. John Protevi, Continuum, 2003.

26 Judith Butler, Olumsal Temeller: Feminizm ve Postmodernizm Sorusu, ev. Zeynep Direk,felsefelogos, 15, 2001, s. 19.

27 Niall Lucy, Postmodern Edebiyat Kuram, ev. Aslhan Aksoy, stanbul, Ayrnt Yay., 2003,s. 101; ayrca bkz. Andreas Huyssen, Postmodernin Haritasn Yapmak, Modernite versusPostmodernite, der. Mehmet Kk, Ankara, Vadi Yay., 1994, s. 107-130.

28

Sz gelimi Foucault bir syleide kendisine postmodernizmin sorulmas zerine, Postmoderniteolarak adlandrdmz nedir? Ben gndemi takip etmiyorum. biiminde yant verebilmitir,Yapsalclk ve Postyapsalclk, ev. Ali Utku, stanbul, Birey Yay., 1999, s. 37.

13


19/254

zorluudur. nk tanmlama yapmann kendisi, postmodernlere gre, modernisttir,

zaten zenle saknmakta ve yadsmakta olduklar bir tutumun tezahrdr.29

Btn bu notlarunun iin kaydettik: Evet, postmodernite zetlenemeyecek

kadar girift bir yap arz etmektedir. Bununla birlikte onlar deerlendirmek iin de

byle bir giriim zaruridir. Yukardaki kaytlarla birlikte unu da syleyebiliriz ki,

sz konusu urakta yer alan dnrleri, postmodern terimi ad altnda

deerlendirmemize olanak tanyan birok ortak zellikleri bulunmaktadr. rnein,

bilginin pozitivist ve rasyonalist gerekelendirmesini reddetmek, snrl ve

rastlant

sal olan

n nemini vurgulamak, kendi kavramlar

m

z

n ve tav

rlar

m

z

nbelirli tarihsel artlarda ekillenmi olduunu sylemek, her eyi kapsayc

kuramlardan ve aklama emalarndan iddetle kanmak sz konusu dnsel havza

iinde yer ald sylenen hibir dnrn itiraz etmeyecei hususlardr.30

Postmodernist diyebileceimiz dnrleri, sorgusuz sualsiz benimsenmi, ihmal

edilmi olan eyler zerinde, unutulmu, akld ilan edilmi, nemsizletirilmi,

bastrlm, boyun edirilmi, reddedilmi, zsel olamam, marjinal, evresel,

dlanm, yerlemi, susturulmu, arzi, datlm, niteliksizletirilmi, ertelenmi,

paralanmeyler zerinde, dier bir deyile, modern dnyann hibir zaman tikel

ayrntlarn, zgllklerini anlamaya tenezzl etmedikleri zerinde younlarken31

grrz.

u halde postmodern terimindeki zorluklar unutmakszn onlara atfedilen bu

genel zellikleri birbiriyle ilintili ana sorunlar etrafnda toparlayabiliriz.32

29 Krishan Kumar, Sanayi Sonras Toplumdan Post-modern Topluma: ada Dnyann YeniKuramlar, ev. Mehmet Kk, Ankara, Dost Yay., 1999, s. 129.

30 James Beckford, Religion, Modernity and Postmodernity, Religion: Contempoary Issues, ed.B. R. Wilson, London, Bellew, 1992, s. 11-27.

31 Pauline Marie Rosenau, Post-Modernizm ve Toplum Bilimleri, ev. Tuncay Birkan, Ankara,Ark Yay., 1998, s. 28; benzer deerlendirmeler iin bkz. Ellen Meiksins Wood, PostmodernGndem Nedir?, Marksizm ve Postmodern Gndem, der. E. Wood-J. Foster, ev. AhmetFethi, stanbul, topya Yay., 2001, s. 17.

32 Bunu yaparken u almalar rnek olarak aldk, John Macquarrie, Postmodernism inPhilosophy of Religion and Theology, International Journal for Philosophy of Religion, 50,2001, s. 9-27; Kevin Vanhoozer, Theology and the Condition of Postmodernity: A Report onKnowledge (of God), The Cambridge Companion to Postmodern Theology, ed. K.

Vanhoozer, Cambridge, Cambridge University Press, 2003; Ziyaddin Serdar, postmodernizmi,yedi ilke zere temellenmi ve artk kendini tamamlam bir teoloji olarak deerlendirir. O, builkeleri u biimde zetler: Doru yok, gerek yok, anlam yok, sadece imgeler var, oulculuk,

14


20/254

i. Dil-hakikat balants: Eer bilgi bir ayna tutma ileviyse, bu ilevi

yerine getirirken neler olup bitmektedir? Acaba ne trden unsurlar devrededir?

Postmodernleri derinden ilgilendiren epistemolojik sorun budur. Akas 20. yy.

Kontinental felsefede bu trden epistemolojik sorunlar dil merkez alnarak

tartlmaktadr. O takdirde sorun, dilin dnceyi nasl temsil etmekte olduuna

dnr. Bu, elbette klasik felsefenin de nemli sorunlarndan biridir. Acaba,

gnmzde bylesine merkezi bir konum elde eden bu sorunu klasik felsefeden ayrt

eden ey nedir? Nasl tartlm olursa olsun, dilin, salkl bir biimde; saf,

kendisine herhangi bir ey karmam olan hakikati temsil edebilecei, zihnin

bilinen ey her ne olursa olsun, ondan ayr olduu33 varsaymnn klasik felsefede

benimsendiini syleyebiliriz. te postmodernlerin ayrldklar nokta buradadr.

Postmodernler bilgi-gereklik ilikisinde arptmann olduunu, baz eylerin

bilind kurallar tarafndan ynlendirildiini dnmektedirler. Dilin dnyayla

dolaysz bir ilikisi yoktur. Temsil de dnyann imgeleri ile balantl olduundan,

onun gereklikle alakas dille kuruluyor demektir.34 En net ifadesiyle dil ntr bir ara

deildir. Bu sebeple de gerekliin basit bir temsili imkanszdr, ne bilgi ne de dzen

ayrt edicidir. Bunun nedeni, dilin tartma gtrmez standartlara ulamay

engellemesidir. Onlara gre, dil bir ara deil, insanlarn dnyay anlamalarn

salayan biricik erevedir. Gereklik nemli lde dilsel bir alkanlktr.35 Son

tahlilde postmodernler yle bir varsaymla hareket etmektedirler: Hakikat orada,

darda -insan dillerinden bamsz bir biimde- var olamaz. Bunun anlam ise

udur: Hakikatin orada, darda olmadn sylemek, basite, tmcelerin olmad

yerde hakikatin de olmadn, tmcelerin insan dillerinin eleri olduunu ve insan

dillerinin insan yaratmlar olduunu sylemektir.36

her ey ve herkes iin eit temsil ve mutlak phe., Postmodernizm ve teki, ev. GkeKamaz, stanbul, Sylem Yay., 2001, s. 8.

33 Murphy, Postmodern Toplumsal Analiz ve Postmodern Eletiri, s. 9.34 Rosenau, Post-Modernizm ve Toplum Bilimleri, s. 159, 161.35

Murphy, Postmodern Toplumsal Analiz ve Postmodern Eletiri, s. 66, 73.36 Richard Rorty, Olumsallk, roni ve Dayanma, ev. M. Kk-A. Trker, stanbul, AyrntYay., 1995, s. 26, 47-48.

15


21/254

Dili merkeze almann, dille dnce arasndaki irtibatn salkl olmadn

sylemenin birbiriyle ilintili birok sonucu olacaktr.37 imdi ksaca bu sonular

zetleyelim:

1. Eer her ey dile baml ise, o zaman hakikat keyfi bir ey olarak

grnecektir.38 Bunun sonucunda ise zellikle rasyonalite kavramnn zarar grecei

ok aktr. Postmodernistlere gre doruluk ve yanllk, nesnellik ve znellik, iyilik

ve ktlk arasndaki snrlar net deildir; kiisel ve pragmatik nedenler dnda

neyin doru ve yanl olduuna karar verebileceimiz nesnel bir lt

bulunmamaktad

r.39

Bu anlamda onlar

n btn bilgi savlar

iin epistemolojik birtemel bulunabileceini reddettiklerini syleyebiliriz. Daha lml bir ifadeyle

postmodernistler, felsefi temelciliin, Aydnlanma mirasnn ve modern bilimin

metodolojik varsaymlarnn eletirellikten uzak bir biimde kabullenilmesinden

rahatszdrlar.40 Bu, onlarn irrasyonel olduklar anlamna gelmez, daha ziyade,

Akl reddettikleri anlamna gelir. Onlar iin anlaml olan, belli anlatlara,

geleneklere, kurumlara, pratiklere baml olan akldr.41

2. Dile verilen bu merkezi nem sadece hakikatin temsili ile snrl deildir.Dil, giderek daha byk bir aklama modeline dnr. Onlara gre, insanlar ve

onlarn toplumsal ilikileri baka bir ey deil, dil tarafndan oluturulur ya da en

azndan dil dnya hakknda bilinebilecek tek eydir. Onun dnda baka bir

gereklie ulalamaz. Toplum basite dilgibi deildir, dildir. Hepimiz dil kapanna

yakalandmz iin, iinde yaadmz zgl sylemler dnda

kullanabileceimiz hibir dsal hakikat standard, hibir dsal bilgi gndergesi

yoktur.42 Alntda ifade edilenler, meselenin basitletirilmi biimi olarak

grlebilir; ama postmodernlerin ifade ettikleri dncelerden bu trden sonular

karmak, zor deildir.

37 Bu noktada daha ileri okumalar iin u iki derlemeye baklabilir: The Postmodern Turn: NewPerspectives on Social Theory, ed. S. Seidman, Cambridge, Cambridge University Press, 1994;Postmodernism and the Social Sciences, ed. Joe Doherty, London, Macmillan, 1992.

38 Rosenau, Post-Modernizm ve Toplum Bilimleri, s. 133.39 Cafer S. Yaran, Religious Pluralism After Modernity: Towards a Non-Radical Version,

Religion and Culture After Modernity, ed. V. Peterca-M. Dumitrana, ArhiepiscopiaRomanco-Catolica de Bucureti, 2004, s. 64.

40

Rosenau, Post-Modernizm ve Toplum Bilimleri, s. 30.41 Vanhoozer, Theology and the Condition of Postmodernity, s. 10.42 Wood, Postmodern Gndem Nedir?, s. 13.

16


22/254

3. Postmodernizm her eyi metin olarak deerlendirmektedir. Buna, en

sradan olaylardan insanlk iin ok nemli olduu dnlen olaylara varncaya dek

birokey dahildir. Postmodernler iin nemli olan olgular deil, metnin kendisidir.

Postmodernistler gerekte olup bitenlerin asla tayin edici bir ekilde dile

getirilemeyeceini, nk hibir metnin, hibir siyasi, toplumsal, ekonomik olayn

tek bir anlam olmad iin, sonsuz sayda yorumun olanakl olduunu ifade

ederler.43

4. Postmodern dnrler, byk realist gr artk savunulabilir

bulmamaktad

rlar. Onlara gre, insan, etraf

nda zaten varolan bir dnya ile basit birberaberlik iinde deildir; nk bu dnyay kendisinin oluturduu kavramlar ile

yaratmtr. O sebeple, bu gne dein hakikati temsil ettiini syleyen dnceler

ancak olas birok anlatdan biri, klasik deyii ile hikaye olabilir:

Postmodernizm ister siyasi, ister dinsel, ister toplumsal nitelikli olsun btn kresel,her eyi kapsayc dnya grlerine meydan okur. Marksizmi, Hristiyanl,Faizmi, Stalinizmi, liberal demokrasiyi, laik hmanizmi, feminizmi, slam vemodern bilimi ayn derekeye indirir ve bunlarn, btn sorular nceden tahmin edipnceden belirlenmi cevaplar veren szmerkezci, akn ve totalize edici st anlatlarolduklarn syleyerek hepsini elinin tersiyle iter. Bu tr btn dnce sistemleri,

byclk, astroloji veya ilkel kltrlerin varsaymlarndan ne daha ok ne de dahaaz kesin saylabilecek varsaymlara dayanr.44

ii. znenin merkezsizletirilmesi: zne terimi etrafnda dmlenen

sorunlar klasik fail terimi ok daha gzel aklamaktadr. Buna gre, insan,

kendine yeterli, otonom birekilde dnen, karar veren ve de eylemde bulunan bir

varlktr. Ksaca faildir. Postmodernlerce bu fail dncesi tam tersi bir istikamete

evrilir. Burada klasik zneyi, belirlenmi, zne d etkenlerce -dil, tarih, kltr vb-

kurulmu, deyim yerindeyse, tam bir mefle dntrlm bir halde grrz.45

Steven Connor bu noktay u biimde dile getirir: ada benliimizin imdiki

uranda anlamaya alrken, bilimde, dinde hatta tarihte, tarafszlndan emin

olabileceimiz hibir gzlem noktas yoktur. zmlemeye altmz an iinde ve

ona aidiz, bu zmlemeyi yapmak iin kullandmz yaplarn iinde ve o yaplara

aidiz. u bile sylenebilir ki, bu son zbilin bizim ada postmodern uramz

43 Rosenau, Post-Modernizm ve Toplum Bilimleri, s. 80.44

Rosenau, Post-Modernizm ve Toplum Bilimleri, s. 25-26.45 Daha ileri bir aratrma iin bkz. Paul Lakeland, Postmodernity: Christian Idendity in aFragmented Age, Minneapolis, Augsburg Fortpress, 1997, s. 12-13.

17


23/254

niteleyen eydir.46 Bu, Descartes tarafndan kurulan ve Fransz aydnlanmasnda

daha da gelitirilen rasyonalist gelenekten bir kopuu ifade eder. Eer benlik, kendi

bana etken deilse, merkezsizlemi, tanmlanamayan bir karakterde47 ve baka

unsurlarca belirleniyorsa, o takdirde, objektiflik,48 kiisel sorumluluk ve

sorgulanabilirlik gibi hakikat araynda en azndan bir prensip olarak asla

vazgeilmemesi gereken ilkeler anlamn yitirecektir.49 Ksaca, sz konusu kopuun

ve tersine dntrmenin en nemli sonucu, znelliin (subjektivitenin) kaytsz ve

koulsuz birekilde onaylanmas olmutur.

Postmodernlere ynelik imdiye kadar dile getirdiimiz dncelerin ortakbir sonucu vardr:

iii. Nihilizm: Nihilist dnce, metafizik hakikatlerin ilahi, beeri yahut

tabii dnyann deimez zn deil de sadece belli bir kiinin ya da insan

topluluunun znel deerlerini ifade ettiini ne srer. Bu yzden nihilizm, bilimde

olsun felsefede olsun yahut sanatta olsun karlat her yerde rasyonalizme hcum

eder; zira akl ve hakikat kavramlar Batnn metafizik dnce geleneinde

birbirine sk skya baldr. Nihilizm projesinin amac, tm akl sistemlerininaslnda kanaat sistemleri olduunu ve rasyonel metafizik dncenin temeli olan

mantn ise aslnda yalnzca bir tr retorik olduunu gstermektir.50 Bu haliyle

nihilizmin postmodern projenin doal bir sonucu olduu sylenebilir. Aadaki

alntda bu yndeki dncelerin, ilk elden gerekeleri ile birlikte savunulduunu

grebiliriz:

Bize den gerekliksalamak deil, gsterilemeyen kavranabilir iin yeni imalaricat etmektir. Bu grevden, dil oyunlar arasnda en ufak bir uzlama bile

salamas beklenemez. Kant yetiler ad altnda, dil oyunlarn bir uurumunayrdn ve ancak akn bir yanlsamann (Hegelinki) onlar gerek bir birlik iindebtnletirmeyi umabileceini biliyordu. Ama ayn zamanda, bu yanlsamannbedelinin terr olduunu da bilmekteydi. 19. ve 20. yy.lar, terrden yana gzmzyeterince doyurdu. Kavram ile duyularn, saydam deneyimle iletilebilir deneyimuzlamasna duyulan nostaljinin, bir btn nostaljisinin bedelini yeterince dedik.

46 Steven Connor, Postmodernist Kltr: ada Olann Kuramlarna Bir Giri, ev. Doanahiner, stanbul, YKY, 2001, s. 17.

47 Rosenau, Post-Modernizm ve Toplum Bilimleri, s. 104.48 Frank B. Farrell, Subjectivity, Realism, and Postmodernism: Recovery of the World ,

Cambridge, Cambridge University Press, 1994.49

Rosenau, Post-Modernizm ve Toplum Bilimleri, s. 101.50 John R. Snyder, Moderniin Sonu Hakknda, Modernliin Sonu, ev. ehabettin Yaln,stanbul, z Yay., 1999, s. 14.

18


24/254

Genel geveme ve atma talebinin altnda terre yeniden balama, gerekliikucaklama fantazmasn gerekletirme arzusunun homurdandn duyuyoruz.

Cevap: Btne kar savaalm, gsterilemeze tanklk edelim, ihtilaflariddetlendirelim, ismin onurunu kurtaralm.51

J. Baudrillard da ok ak bir biimde Ben nihilistim diyerek bu konumu onaylar:

Postmodernleme tarafndan gerekletirilen () muazzam anlam kym srecini

ikinci bir devrim olarak kabul ediyor, varln onaylyorum.52

Bizim, genel sorunlar etrafnda toparladmz bu dncelere ynelik en

nemli itiraz onlarn postmodernizmi basite indirgemekte olduu eklinde olabilir.

Bunun da kendine gre hakl gerekeleri vardr. Elbette burada zikredilen fikirleri

tam olarak, btn boyutlaryla benimseyen bunu ifade eden postmodern dnrler

son derece azdr. Bunlar daha ziyade onlarn nerdikleri dncelerin mantksal

sonularna ulatrlm halidir. Bizim sorunsallatrmalarmz bu haliyle dnmek

daha salkl olacaktr. Ayrca ifade edelim ki sz konusu havza iinde yukardaki

dncelerin lml versiyonunu benimseyen ya da byle bir ey gelitirme uras

verenler de vardr. Szgelimi, pheci postmodernizm karsnda olumlayc

postmodernizmi (bir dier ayrma gre Dionysoscu postmodernizm karsnda

mesihsel postmodernizmi53) savunanlar gryoruz. Buna gre, rlativizmle,

znelcilikle, phecilikle, anarizmle, nihilizmle, umutsuzlukla birlikte anlan

postmodernizme kar, bu eletirilere muhatap olmayacak olan baka bir

postmodernizm tr gelitirilebilir. Bu versiyonda farkllk kaos deildir. znellik

sorumsuzluk olmad gibi, akl da basite reddedilmez, fakat bir eletirel teori gibi

zneleraras temelde yeniden tanmlanr.54

Bu dncelerin kritiine gemeden nce, postmodernitenin din ve onun

felsefesi alannda da ne trden sonular olduuna ok ksaca deinmek, tezimiz

asndan yararl olacaktr.

51 J. F. Lyotard, Postmodern Nedir Sorusuna Cevap, ev. Dumrul Sabuncuolu,Postmodernizm, ed. Necmci Zeka, stanbul, Ky Yay., 1994, s. 58.

52 J. Baudrillard, Simlakrlar ve Simulasyon, ev. Ouz Adanr, zmir, Dokuz Eyll Yay., 1998,s. 189.

53 J. Caputo, Messianic Postmodernism, Twentieth-Century Western Philosophy of Religion1900-2000, ed. D. Z. Phillips, Thomas Long, London, Kluwer Academic Publisher, 2003.Benzer ayrm yapan daha bir ok atrmac vardr, rnek iin bkz John Milbank, Theology and

Social Theory, Oxford, Blackwell, 1990, Graham Ward, Kenosis and Naming, Religion,Modernity and Postmodernity, ed. Paul Heelas, Oxford, Blackwell, 1998, s. 254.

54 Caputo, Messianic Postmodernism, s. 153-154, 164.

19


25/254

2. Postmetafizik a ve Din

Postmodernizmin en tanmlayc ifadesi onun post n ekidir. Yani

sonradan olana, sonradan olann epistemik kopuuna vurgudur. Buradan, bir

nceki ksmda sylediklerimizi de gz nnde tutarak baz kaytlarla birlikte, yle

bir varsaymn postmodernlerce benimsendiini ileri srebiliriz: Postmodernizme

gre, en azndan epistemik geerlilik bakmndan kendilerinden nceki felsefeler

meruiyetlerini yitirmi durumdadrlar. Peki, bu temel yargnn bizim asl konumuzu

tekil eden din ve onun felsefesi hakknda ne trden sonular olacaktr? Dier bir

deyile, gelenekselden bir kopu gereklemi ise bu nasl bir koputur? Bazlarnagre postmodernizm, Tanrnn lmn ve dinin kayboluunu ifade ederken, dier

bazlarna gre ise, dini idealarn yeniden yaplandrlmasn,55 teolojik

dnmeye yeni bir uzam almasn,56 btn bu sona eri ve yenileni

atmosferinde, dinin yeniden dnn57 ifade eder. Kanaatimizce bu her iki bak

asnn da kendine gre doruluk pay bulunmaktadr. Postmodernizm her iki

eilime de aktr. Bir nceki ksmda grdmz zere, postmodernizmin de kendi

iinde pheci ve olumlay

c

biimlerinin olduu dnldnde burada nesylemek istediimiz daha ak hale gelmektedir. u halde postmodernizmin din

felsefesi iin olas imalarn ele alrken, onun lml ve radikal versiyonu arasnda bir

ayrma gitmenin daha salkl olaca kansndayz.

i. Radikal postmodernizmde ifade edilen dnceleri en gelimi ve de

mantksal snrlarna vardrlm biimiyle, R. Rortyde grmekteyiz. Ona gre,

postmetafizik-postdinsel bir kltrde yaanlmaktadr.58 Bunun anlam ise, artk

hibir eye taplmayan, hibir eyin kutsal olarak grlmedii, her eye tesadfnrn olarak bakld bir ada olunulduudur.59 O, sz konusu tarihsel dnemecin

teolojiden ve metafizikten tedricen kurtulmaya yardm ettii kansndadr ve ok ak

bir biimde ahlaki geliimde, dinsel vaaz ve bilimin yerini roman, sinema ve

55 Mark C. Taylor, Reframing Postmodernism, Shadow of Spirit: Postmodernism andReligion, ed. P. Berry-A. Wernick, Routledge; New York-London, 1992, s. 11.

56 Graham Ward, Postmodern Theology, The Modern Theologians: An Introduction toChristian Theology in The Twentieth Century, ed. David F. Ford, Cambridge, Blackwell,1996, s. 587.

57

Hyman, The Predicament of Postmodern Theology, s. 2.58 Rorty, Olumsallk, roni ve Dayanma, s. 18;59 Rorty, Olumsallk, roni ve Dayanma, s. 49, 79.

20


26/254

televizyonun alaca, liberal bir topya beslemekte olduunu ifade eder.60 Ona gre,

dnya konumaz. Yalnzca biz konuuruz. Dnya, kendimizi bir kez bir dile

programladktan sonra, belli inanlara sahip olmamza neden olabilir; ama dnya,

bize konuacamz bir dil nermez. Bunu yalnzca baka insanlar yapabilir.61 Onun

benimseyebilecei tek konum, eer adna konum denebilirse, ironistin konumudur.

Ki buna gre, nominalist ve tarihselci olan ironist, hibireyin esas doasnn, gerek

znn olmadn dnr.62 ronist, kendisinin en merkezi inanlarnn ve

arzularnn olumsall ile yz yze gelebilen, bu merkezi inanlarn zamann ve

tesadfn tesinde yer alan bireylere gnderme yapt dncesinden vazgemeye

yetecek denli tarihselci ve nominalist olan bir kiidir.63

Alternatif dil oyunlarnn rneklerini -eski Atina politikas karsnda Jeffersonnpolitikas, Aziz Pavlusun ahlaki szck daar karsnda Freudunkini, Newtonunjargonu karsnda Aristotelesinkini- ele aldmzda, dnyann bu dil oyunlarndanbirini brnden daha iyi kldn, dnyann bunlar arasnda bir seim yaptndnmek zordur.64

Rortyde en ak halini bulduumuz bu postmodern dncelerin, Mark C. Taylor,

Thomas Altizer, Robert Scharlemann, Charles Winqusit, David R. Griffin, Don Cupit

gibi baz postmodern teologlarca benimsendiine ahit olmaktayz.65 Tezimiz iinde

yeri geldiinde ve de dekonstrksiyonla balantl olduklar lde bu isimlerin

dncelerine de deineceimizden imdilik dier bir konuya geelim.

ii. Postmodernite ve din arasndaki alakay bu kadar radikal kopu biiminde

grmeyen felsefeciler de vardr. Buna gre, bireylerin sonunun geldiini syleyen

sylem, yeninin de mjdecisidir.66 Ilml bir postmodernizm yorumuna gre yle

denebilir: Postmodernizm ilahi olann yok sayld bir ortam deildir, aksine, bu

60 Rorty, Olumsallk, roni ve Dayanma, s. 15, 19; bu sorunun daha detayl bir tartmas iinbkz. R. Rorty, Pragmatism, Neo-Pragmatism, and Religion: Conversations with RichardRorty, ed. Charley D. Hardwick-Donald A. Crosby, Peter Lang Publishing, 1997; David Hall,Richard Rorty: Prophet and Poet of the New Pragmatism, Albany, State University of NewYork Press, 1994.

61 Rorty, Olumsallk, roni ve Dayanma, s. 27.62 Rorty, Olumsallk, roni ve Dayanma, s. 114.63 Rorty, Olumsallk, roni ve Dayanma, s. 17.64 Rorty, Olumsallk, roni ve Dayanma, s. 27.65 Ward, Postmodern Theology, s. 589; Gavin Hyman, The Predicament of Postmodern

Theology, Louisville, Westminister Press, 2001, s. 2; Carl Raschke, The End of Theology,Colarado, The Davies Group Publisher, 2000.

66 Hyman, The Predicament of Postmodern Theology, s. 1.

21


27/254

yeni ortamda, ilahi olan yeni bir tarzda kendini ifade eder.67 Bu anlamda,

postmetafizik tabiri din felsefesi alannda yeni bir dn biimi veya dinin felsefe

sahnesine yeniden dn anlamna gelir. Modern bilimsel akl tarafndan itilip

kaklan ya da snr d edilen din teriminin ait olduu kavramlar ailesine,

postmodern akl, daimi bir oturma izni verir.68 Bu oturma izninin hangi bedelle

gereklemi olduu ayr bir aratrma konusudur.

Burada ok ksaca, lml bir postmodernizmi savunan, radikal ortodoksi

olarak adlandrlan yaklama da deinmek istiyoruz. Bir grup teolog,

postmodernizme kar konumlarn belirlemek iin manifesto niteliinde metinler

nerettiler. Buna gre, modernitenin sona ermesi, postmodern nihilizmin her eyi

zgr brakan metinselliine yol amaz. nk bylesi bir radikal tutum modernliin

bir baka versiyonu olur. Onlar alternatif olarak premodern teologlara mracaat

etmeyi nerirler; ki onlara gre, nihilizme, nekrofoliye, lm felsefesine ancak

teoloji kar koyabilir. Onlar bir yandan, anti-temelcilii, anlatsall, linguistik

idealizmi paylarken, dier yandan da, nihilist tekstalistlerden ok daha kat

anlamda teolojiye dnmlerdir.69 Bu anlamda sz konusu dnce okulunun ncs

olarak grnen John Milbankn Theology and Social Theory adl kitab70 yeni bir

teoloji yapmann yolu olarak grlmtr. Milbank, belirli anlatlardan ayr

dnlemeyecek olan hakikatin sonsuz sayda versiyonu bulunduu, bilginin

anlatsal bir karakter arz ettii gibi postmodern grleri benimser.71 Bununla

birlikte sekler akl iin meta anlatlarn sonunun gelmi olmas bizim kendimizi

btnyle, kk anlatlara terk edeceimiz anlamna da gelmez. Zira btn

anlatlarn sonunun geldiini iddia etmek de bir baka byk anlatdr. Bir kimsenin,

sahip olduu anlatnn keyfiliinde srarc olmas, onun yaklamyla elien bir

tutumdur, bu da gerekte nesnelerin nasl olduuna ilikin meta anlatsal bir ey

sylemektir. Milbanka gre, bu kanlamayacak olan bir amazdr, yleyse, onlarn

sonunun geldiini iddia etmek yerine, anlatlardan kanamayacamz sylemini

gelitirmek daha akllcadr. Sekler akl iin, modern byk anlatlarn sonunun

67 Ward, Postmodern Theology, s. 598.68 Zygmunt Bauman, Postmodern Din?, Postmodernlik ve Honutsuzluklar, ev. smail

Trkmen, stanbul, Ayrnt Yay., 2000, s. 234.69

Hyman, The Predicament of Postmodern Theology, s. 3.70 Milbank, John, Theology and Social Theory, Oxford, Blackwell, 1990.71 Hyman, The Predicament of Postmodern Theology, s. 27.

22


28/254

gelmi olmasnda nemli bir nokta bulunmaktadr, o da btnyle byk anlatlarn

sonunun deil belli bir byk anlatnn sonunun gelmi olduu gereidir.

Dolaysyla belli bir byk anlatnn sonunun gelmi olmas, bir baka byk anlaty

benimseyemeyeceimiz anlamna gelmez.72 u halde hem postmodernlerin

gereklie ilikin baz varsaymlarn paylamak hem de onlarn dm olduklar

nihilist tekstalist tuzaa da dmemek mmkndr. Nihilizm tuzann dnda

baka bir alternatif pekala gelitirilebilir. Bylelikle Milbank ve arkadalar,

teolojinin yeniden hoa bir dnm iin, ona ada dnyada yeni bir yer

aralamak iin, postmodernizmin baz varsaymlarn benimsemi grnrler.

Peki, postmodernizmin iine dt amazlarn stesinden teolojiyle

gelinebilecei kans ne lde anlaml ve dorudur.73 Kanaatimizce klasik anlamyla

teoloji ya da ilahiyat bugnk metafiziksel sorunlarn stesinden gelme noktasnda

tam anlamyla yeterli grnmemektedir. Hatta denebilir ki, bu tkanma belli

llerde teolojinin yetersizliinin bir tezahrdr. O halde eer bir stesinden

gelme abas sz konusu olacaksa bu, teoloji dnda baz unsurlar da ihtiva ediyor

olmaldr. Eer mutlaka teoloji lafz kullanlacaksa belki kavramlar aras eliki

olmakla birlikte dogmatik olmayan bir teoloji olmaldr. Burada bir baka eliki

noktasna da iaret etmek isteriz. Milbankn sunduu haliyle teoloji bir nevi meta

anlat olarak yeniden geri dnm gibidir. Eer bizim bilgimizle bizim hikayemiz

arasndaki korelasyonu kabul edecek olursak, o zaman Milbankn dnceleri de bir

baka hikaye olmann tesine geemez, dolaysyla hangi hikayenin doru ya da

yanl olduunu iddia etme noktasnda bir ayrcal yoktur.74 Bunlar radikal

ortodoksinin i sorunlardr; ama her eye ramen ifade edilmeli ki, zellikle bu

lml versiyondan hem din felsefisinin hem de teolojinin renebilecei eyler

bulunmaktadr. Burada zellikle Milbankn bir pozisyon olarak benimsedii

postmodern eletirel Augustincilik75 dikkate deer bir tanmlamadr. Bu husus bize

de fikir verir niteliktedir. En azndan bizde de bir tartma mevzii olarak eletirel

bn Sinaclk gibi bir isimlendirme tercih edilebilir. zetle radikal ortodoksinin

72 Hyman, The Predicament of Postmodern Theology, s. 28.73 Hyman, The Predicament of Postmodern Theology, s. 29.74 Warddan aktaran, Hyman, The Predicament of Postmodern Theology, s. 66.75

John Milbank, Postmodern Critical Augustinianism: A Short Suma in Forty-two Responses toUnasked Questions, The Postmodern God: A Theological Reader, ed. Grahm Ward, Oxford,Blackwell, 1998, s. 265 vd.

23


29/254

postmodernizmle teolojiyi e zamanl olarak kullanmas akademik ilgiyi hak eder

grnmektedir. Meselenin din felsefesi ile ilgili boyutu tartlrken bu husus bir

balang noktas olabilir. Radikal ortodoksi, postmodernizmi benimsemenin zorunlu

olarak nihilizme yol amayaca durumlarn da olabileceini gsterir gibidir. Ne

yazk ki bu durum eletirmenlerin gznden kam grnmektedir. Kanaatimizce

radikal ortodoksinin bu tutumundan din felsefesi de birokey kazanabilir.

Asl amacmz bu meseleyi btn detaylaryla ele almak olmadndan

imdilik bu kadarla yetinmek istiyoruz. Postmoderniteye ve onun din alanndaki

uzanmlarna ilikin bu ksa betimlemenin ardndan bu dncelere ilikin eletirilere

geebiliriz.

3. Eletirel Deerlendirmeler

Postmodern durua kar, o, yine akl adna ho karlanmaldr76

biimindeki yaklamdan; postmodernizm gelip geici bir hevestir; ekiciliini,

grnteki yeniliine, gerekteki apraklna borludur. Tm modalar gibi o da

yaknda geer.77 eklindeki yaklamlara dein ok farkl tutumlar gzlemlemek

mmkndr. Ama biz bata da sylediimiz zere toptanc bir eletiri yerine, onlarnolumlu olabilecek yanlarn da grmeye alarak, en azndan bir nceki ksmda

yaptmz lml ve radikal versiyon arasnda ayrm yapmak suretiyle eletirmenin

daha salkl olaca kansndayz.

i. Bir nceki blmde grdk ki, postmodernizmin radikal versiyonunun

meydan okumad ey yok gibi. Bu haliyle postmodernizm, epistemolojik

varsaymlarn reddedildii, bilgi iddialarna direnildii, hakikatin bulanklatrld

bir ortamdr. Kanaatimizce onun radikal versiyonunda ne srlen bu trden tezler

hibir biimde savunulabilir deildir. Zira bu dnceleri kabul etmek demek

insanlk adna, n alnamayacak olan bir kaosa sebebiyet vermek olacaktr.

Postmodernlere ynelik en kkrtc iddia Sokala ait olmutur. Onun, en temel

eletirisi, postmodern dncenin irrasyonalizmidir. O, uygarlk tarihinde eitli

irrasyonalizm biimlerinin nelere yol at ortada iken, postmodernitenin nasl olup

76

Lucy, Postmodern Edebiyat Kuram, s. 346.77 Ernest Gellner, Postmodernizm, slam ve Us, ev. Blent Peker, Ankara, mit Yay., 1994, s.105.

24


30/254

da akl ve bilimsel dnce karsnda yer aldn; epistemik grecilii, ahlaki ve

estetik grecelik olarak sunduunu anlayamadn ifade eder.78 Bu adan

dnldnde Eagleton da postmodernist antitemelcileri ortaalarda olduu

trden bir fideizme dmekle sularken hakldr. Hayatmz akli sorgulamalara

kapal olan belli inanlar zere kuruludur. man, akldan tamamen farkl bir

dzlemde hareket eder. nanlarnz herhangi bir akli zemine dayandrarak

sememisinizdir; aksine, adeta suiei hastal gibi, onlar sizi seerler. Kltr,

gerekelendirilebilir ya da gerekelendirilmesi gereken trden bir ey deildir;

kltr gerekelendirmek, ayak trnaklarnz neden kestiinizi, her biri dierinden

ssl bir dizi aprak metafizik aklamayla desteklemek gibidir.79 Postmodernizm

belli bir fideizm iine dnce, seenek olarak ya da seeneksizliin bir sonucu

olarak Amerikay, dnyada kalan tek zgrlk ve oulculuk blgesi olarak grp,

her trl mistisizmi de insan hastalklarna kar bir zm olarak tavsiye eder hale

gelmilerdi.80

Yukardaki deerlendirmeler postmodernizmin nasl bir amaz iinde

olduunu gayet gzel zetlemektedir. T. Wintern kitabna koyduu Postmodern

Dnyada Kbleyi Bulmak81 balnda da benzer noktalara vurgu yaplmakta gibidir.

Eer tm sylemler birer hikaye ise, hibiri dierinden daha doru ve nesnel deilse,

en kt cinsiyeti ya da rk sylemler, en azndan dnyay aklamak ya da

zmlemek bakmndan dierleri ile ayn lde geerli demektir. O takdirde bunun

sonu tam anlamyla kaba bir gericilik olacaktr.82 Aslnda radikalizm

postmodernizmin doal bir sonucudur da.83 Buna gre, arln ocuu olan

postmodernizm neticede bir baka arla rahatlkla dnebilir. Dier bir ifadeyle

onlarn eletirdii iddet postmodern bir yorumla yine karmza kmaktadr.84

78 Alan Sokal-Jaen Bricmont, Son Moda Samalar: Postmodern Aydnlarn Bilimi KtyeKullanmalar, ev. M. Baydur-O. Onaran, stanbul, letiim Yay., 2002, s. 9-10.

79 Terry Eagleton, Kuramdan Sonra, ev. Uygar Abac, stanbul, Literatr Yay., 2004, s. 55.80 Eagleton, Kuramdan Sonra, s. 169.81 T. Winter, Postmodern Dnyada Kbleyi Bulmak, ev. . Baldk-M. evkier, stanbul,

Gelenek Yay., 2003; Timmothy Bewes, Cynicism and Postmodernity, New York, Verso,1997.

82

Sokal-Bricmont, Son Moda Samalar, s. 225.83 Bauman, Postmodern Din?, s. 262-263.84 inasi Gndz, Kresel Sorunlar ve Din, Ankara, Ankara Okulu Yay., 2005, s. 15.

25


31/254

Postmodernitenin bu trden arlklarn ilk bakta hakl klacak birok

gelimenin olduunu sylemeliyiz. Geen yzylda yer alan iki byk dnya sava,

bu esnada yaanan soykrmlar, rk tutumlar, btn bunlara zm olarak ileri

srlen dnce sistemlerinin yaad krizler, bu sistemlerin teori ve pratikleri

arasndaki elikiler, bunalmlar rasyonaliteye ve bilime kar belli bir soukluk,

kukuculuk dourmutur. Bunun devamnda ise, postmodernitenin reaksiyonu yer

almtr. ok net bir ifadeyle postmodernite, modernitenin arlklarnn sonucu

olarak domutur.85 Zikredilen nedenlerden tr bu ksmen anlalabilir bireydir.

Sorun bir arln yine ayn hatalarla malul olan bir baka arlkla

sonulanmasndadr. Szgelimi bilim eletirisi adna sahte bilimle gereini

birbirinden bir ilke olarak bile ayrt edecek ltmz olmayacaksa, sz konusu

eletirilerin anlam nedir ki? Bir tarafta kat aklcln ve bilimselliin yol at

iddet dier yanda ise bunlarn eletirisinin yol at kaos ortamnn yarattiddet.

Postmodernitenin nerdii trden bir ilkesizliin olduu yerde iddetin ve savalarn

yeniden retilmemesi iin hibir neden yok demektir. Bizim asl kabul etmediimiz

ve de eletirdiimiz bu kutupsallktr. Son tahlilde ar aklcln zm

irrasyonalite olmad gibi tersi de yanltr. Her iki tavr da hakiki dnce iin

yaralaycdr. Bilimsel dnen ama bilimcilik yapmayan, ak fikirli ama uar

olmayan bir tutumu gelitirmek86 metafizik payandalar ve tarihsel kibirler olmakszn

da evrenselciliin post-Aydnlanmac bir savunusunu yapmak87 mmkndr. O halde

bu trden arlklara dmeyen, ama bu arlklara yol aan dnsel yanllklarn

ve amazlarn da hakkn veren alternatifler kefetmek durumundayz. 88

ii. Postmodern kmaz Sokak adl gl eletiride de ifade edildii zere,

postmodern kukuculuk bir tuzaktr, btn politika biimlerini reddetmenin ve

bylelikle varolan durumu desteklemenin bahanesini yaratan bir tuzak.89 Epistemik

85 Yaran, Religious Pluralism After Modernity: Towards a Non-Radical Version, s. 64.86 Sokal- Bricmont, Son Moda Samalar, s. 228.87 eyla Benhabib, Modernizm, Evrensellik ve Birey, ev. Mehmet Kk, stanbul, Ayrnt

Yay., 1999, s. 19.88 Bu anlamda Hristiyan ilahiyatnda rnek almalarn olduunu sylemeliyiz, Augustine,

Auqinasa ve dier klasik teologlara gndermelerde bulunarak gl bir postmodernizmeletirisi iin bkz. Postmodernism and Christian Philosophy, ed. Roman Ciapolo,

Washington, Catholic University of America Press, 1997.89 Felix Guattari, The Postmodern Dead End, Flash Art, no. 128, May, 1986, s. 40-41, aktaranBest-Kellner, Postmodern Teori, s. 123-124.

26


32/254

greceliin bir devam olarak, postmodernistler dnyann kar karya kald

sorunlara herhangi bir ciddi zm nerisi sunmaktan uzaktrlar. Brakalm onlardan

bu yndeki bir beklentiyi, kendi yaltlmlk ve umutsuzluk duygularn genelletiren

arlklar grnmndedirler.90 Bu konuda farkl dnen aratrmaclar da

vardr.91 Ama u byk bir kesinlikle sylenebilir ki postmodernizmin ksmi

nerileri, sorunlarn aciliyeti ve bykl ile kyaslandnda son derece zayf

kalmaktadr. Kald ki, bu ynyle postmodern sylemin, dallanp budaklanan bir

akademik uzmanlamann ve akademik piyasa iin srekli yeni sylemler retme

zorunluluunun bir sonucu olup olmad da sorgulamaya deerdir.92

iii. Burada hemen akla gelebilecek baz i elikilere de iaret edilebilir: Tam

da postmodernlik kavram ya da bir postmodern durum kavram, nceki bir toplum

aamasndan yeni bir aamaya geii tasavvur eden bir ana anlaty, bir totalletirici

perspektifi nceden varsayyor deil midir? Dier bir ifadeyle tam da bu

adlandrmada postmodernlerin reddettikleri trden bir teorik kibir mevcut deil

midir?93 rnein hereyin bir kurgu olduunu sylemek iin, kurgu d bir yerde

duruyor olmak gereklilii vardr. Postmodernizm bu ekilde en temel gr ile

tezada dm olur: Gerekudur ki, gerek diye birey yoktur iddias hem kendi

kendini rtr hem de keyfi bir ifadedir. Eer bu ifade gerek ise, bu cmle gerek

olamaz; nk gerek diye bir ey yoktur. Bu ekilde postmodernite totalletirici

dnceye ynelik eletiriye ramen totalletirici dnceyi en berbat haliyle temsil

eder ve gereklii olduu haliyle betimlemekten kuku duymayan, temsile dayal

dnceye ynelik eletirilere ramen kendi sylediklerini gerekliin grnts

gibi sunar.94

Dier taraftan postmodernler ncekilere eletirel bakarken totalletirici

olduklarnn farkna varamamlardr. Oysa modernlik iinde de farkl dnen

ekoller vardr.95 Ayrca modernite dnda kalan ve onun hatalarna dmeyen farkl

90 Best-Kellner, Postmodern Teori, s. 341.91 Tod May, Postyapsalc Anarizmin Siyaset Felsefesi, ev. Rahmi dl, stanbul, Ayrnt

Yay., 2000.92 Best-Kellner, Postmodern Teori, s. 215-217; ayrca bkz. Steven Best, The Postmodern Turn,

New York, Guilford Press, 1997.93

Best-Kellner, Postmodern Teori, s. 211.94 Best-Kellner, Postmodern Teori, s. 173-175.95 Best-Kellner, Postmodern Teori, s. 337.

27


33/254

dnceler de vardr. Akas bunlar, postmodernizmce ihmal edilmitir. rnein,

H. Smith dinsel geleneklerde postmodernizmin reddetmekte olduu varsaymlarn

tutarl bir biimde, sz edilen hatalara dmeksizin mmkn olduunu ifade eder.

Ona gre, meta anlatlara ihtiya vardr ve onlardan birinin gvenilir olmas

mmkndr.96 Biz de Smithin bu eletirisine katlyoruz ve Z. Serdarla birlikte,

postmodernizme ksmi bir alternatifin ilahi dinlerde olabilecei dncesini97

paylayoruz. Felsefenin balangcndan bu yana bilmekteyiz ki, insan duyular

yanltabilir. Tm epistemolojik problemlerin banda bu vaka gelmektedir. Ama bu

gerek bizleri rlativiteye deil, aksine daha gerek olan aramaya sevk etmelidir.

Snrllk bize, onu hayatn merkezi yapmay deil, snrl olmayan iaretler. Bunun

da biz insanlar iin anlalabilir sonular vardr: Deimeyen, hep ayn kalan Tanr

olasl gibi.

iv. Ilml bir biimde dile getirilen postmodern dnce saf modernizmde

(snrsz ve srekli bir ilerlemeye olan inan, bilimcilik, kltrel Avrupa-merkezcilik

vb. konularda) gereken baz dzeltmeler salad. En azndan postmodernizmin

kktenci biimine dmeden bunun olabilirliini gsterdi.98 Eletiri olana

olmakszn yaplan hem akl hem de postmodernizm savunusunun ayn hata iinde

olduunu gsterdi. u halde lml postmodernizmin iinde yer aldmz oulcu

kltre katk yapm olduu, rasyonalitedeki ve bilimdeki lml dnmlerde onun

da bir paynn olduu99 gnmzde alternatif yntemler ve yaama biimleri

gelitirdii, btn bunlarn insanlk iin bir katk olduu yadsnamaz. Netice

itibariyle denebilir ki, lml versiyon bizim btn sorunlarmz ve endielerimizi

gidermeyecektir, ama unu da sylemeliyiz ki bu versiyon bizi farkl

epistemolojilerden farkl toplumlara, dinlere ve hatta Tanrnn kendisine, ksaca

tekine kar daha duyarl olmamz salayabilir.100 Bu anlamda Epistemoloji

96 Huston Smith, The Religious Significance of Postmodernism: A Rejoinder, Faith andPhilosohpy, 12, 3, 1995, s. 409-422.

97 Serdar, Postmodernizm ve teki, s. 9.98 Sokal-Bricmont, Son Moda Samalar, s. 200.99

Bkz. John Hick, nanlarn Gkkua, ev. Mahmut Aydn, Ankara, Ankara Okulu Yay.,2002, s. 67 vd.

100 Macquarrie, Postmodernism in Philosophy of Religion and Theology, s. 26.

28


34/254

farkll bilmek hakkndadr101 diyen Jantzen ve postmodernizmi farkllk felsefesi

olarak deerlendiren102 Caputo da benzer kanlar paylamaktadrlar. Jantzenin

aada yer alan ifadeleri vurgulanmak istenen hususa gayet gzel iaret etmektedir:

nanyorum ki biz (ngilizce konuan din felsefecileri) onlardan ok eyrenebiliriz. (...) Bu farkllklar grmeden ve onlara izin vermeden onlarn nehakknda olduunu anlayamayz. Ve sonuta, kabul edelim ya da etmeyelim, onlarlailetiime gemeyi reddedersek byk bir gelenekten kendimizi yoksun brakmolacaz. Epistemoloji, zelikle de din felsefesinde, kesintisiz olarak farkll

bilmektir.103

zetle, postmodernizme ve onun din alanndaki felsefi uzanmlarna kar iki

tr yaklam benimsenebilir. Bunlardan ilki, postmodernizmi kar bir eletiriyle

geersiz klmaya almak olabilir. Dier taraftan ise, postmodernizmin, iinde

bulunduumuz an fiili bir dnce biimi olduunu da dikkate alarak, onu

tmyle benimsemeksizin; onun olumlu ve lml ynlerini kabul ederken, iaret

etmeye altmz amazlarn kritik eden yeni bir formunu retmek de

mmkndr. Batda her iki trden de almalar bulunmaktadr. Akas bizim

tavrmz her iki yaklam da e zamanl olarak iletmektir. Bu tutumun, tezimiz

boyunca mihenk ta olarak benimsediimiz sofyalojik epistemolojinin bir gerei

olduunu dnyoruz. Biz, modernitenin arlklar karsnda yeni bir arlk olan,

rlativist ve agnostik bir postmoderniteye de yakalanmak durumunda deiliz.

Radikal olmayan bir versiyonu pekala yakalayabiliriz.104 te yandan meselenin dini

boyutuyla ilgili unu sylemek isteriz. Postmodern dnce iinde yer alan kiiler,

din ve onun alakal olduu konular hakknda konumakta son derece ekonomik

davranm olmalarna karn, onlarn syledikleri eyler sahann uzmanlar ile

karlatrldnda daha ok ilgi grmektedir. Bu durumun kendine gre birok

nedeninin olduu muhakkaktr. Biz, hereye ramen onlarn dncelerini btnylegrmezlikten gelmek yerine belli llerde onlarla diyalog kurulmasndan yanayz.

Teolojinin iinde yer aldmz yzylda belli bir kriz iinde olduu muhakkaktr.105

101 Grace M. Jantzen, Whats The Difference? Knowledge and Gender in (post)modern Philosophyof Religion, s. 431.

102 John D. Caputo, Messianic Postmodernism, Philosophy of Religion in the 21st Centry, ed.D. Z. Phillisp, Palgrave, Gorodnsville, 2001, s. 153.

103 Jantzen, Whats The Difference? Knowledge and Gender in (post)modern Philosophy ofReligion, Religious Studies, 32, 1996, s. 448.

104

Yaran, Religious Pluralism After Modernity: Towards a Non-Radical Version, s. 74105 Walter Lowe, Prospects for A Postmodern Christian Theology: Apocalyptic Without Reserve,Modern Theology 15, 1, 1999, s. 19.

29


35/254

Onun fiili sylemlere en azndan kulak vermesi bu krizden kurtulmann bir

parasdr.

En bataki sorumuzun cevabna gelince unu rahatlkla syleyebiliriz ki,

dekonstrksiyon postmodernizm deildir. Bu alanda incelikle aratrma yapan birok

dnr, her iki terimin birbirinin ayn olmadn tantlamak amacyla epeyce bir

alma kaleme almtr.106 Derridann dnceleri postmodernist deildir. Eer

mutlaka bir yaknlk kurulacaksa onun dnceleri daha ok modernizme yakndr.107

Her ne kadar onunla ayn evre iinde yer almsa da, birok nemli ve temel noktada

postmodern fikirlerin Derrida tarafndan kabul edilmediini grmekteyiz.108 Burada,

dekonstrksiyonun bu trden arlklardan kand, en azndan bir ilke olarak

onlar benimsemedii sylenebilir.109 Dahas tezimizin ilerleyen aamalarnda da

iaret edeceimiz zere, dekonstrksiyon postmodernizmin, rlativist ve nihilist

imalarna nazaran ok daha avantajl bir konumdadr. Derridann klasik felsefedeki

mutlak kesinliin, postmodernitedeki belirsizliin tesine gemi olduu110

eklindeki deerlendirmeye arlk verilmesinden yanayz. Dekonstrksiyon bize

hem postmodernizmi hem de dekonstrksiyonun kendisini dekonstrksiyona tabi

tutabilme olana sunar. Ki bu da bizim tam arzuladmz trden bir epistemolojiyi

oluturur. Dekonstrksiyonun eletiriye muhatap ok fazla yn bulunmaktadr. Ama

postmodernite ile kyaslandnda, onun daha farkl bir dnme biimi olduu

sylenebilir. En azndan bir ilke olarak tekine ve teki dnme biimlerine

mutlak bir aklk iindedir. Bu anlamda niin postmodernlerle deil de

dekonstrksiyonla Analitik felsefe arasnda yaknlklar kurulmak istendii111

106

Christopher Norris, Derrida, London, Fontana, 1987; Christopher Norris, Truth and the Eticsof Criticism, Manchester, Manchester University Press, 1994.107 Christopher Norris, Deconstruction and the Unfinished Project of Modernity, New York,

Routledge, 2000, s. 75.108 Ben postmodern szcne karym. Bu szc asla kullanmadm. Ne burada ne de baka bir

yerde bu szcn kullanmndan dolay sorumlu deilim., Jacques Derrida, Confessions andCircumfession, Augustine and Postmodernism, ed. John Caputo-Michael Scanlon,Bloomington, Indiana University Press, 2005, s. 42.

109 Ama bu demek deildir ki, her ikisi arasnda dnsel geiler yoktur. Aksine Derridann daifade ettii zere kesime noktalar vardr. Onun lml versiyonu ile daha ok ilintili olduusylenebilir.

110 Mark C. Taylor, Introduction, Deconstruction in Context, ed. M. Taylor, Chicago, ChicagoUniversity Press, 1986, s. 33.

111

Samuel C. Wheeler, Deconstruction as Analytic Philosophy, Palo Alto, Stanford UniversityPress, 2000, yazar bu almasnda, dekonstrksiyonun rasyonalizmin ve delilli dnmenindman olmadn, onun sadece yeni dnceler retmek arzusunda olduunu kantlamaya

30


36/254

sorulmaya deerdir. Bu hususlar zaten tez iinde amay dndmz noktalar

olduu iin imdilik bu kadarla yetinmek istiyoruz.

B. Dekonstrksiyon Nedir?

Btn bir alma konusunun dekonstrksiyon zerine ykl olduu

dnldnde, sarih bir biimde bu terimi, eer bir terimden sz edilebilirse,

tanmlamamz beklenir. Bununla birlikte sz konusu terimi akla kavuturmann

baz zorluklar bulunmaktadr. Bunun en nemli sebebi, terimin mucidi olan

Derridann ve de yorumcularnn bu terimi tanmlama noktasnda olduka isteksiz

davranmalardr. Dekonstrksiyon konusundaki muazzam klliyatla kyaslandnda

onun neliine ilikin beyanlar son derece azdr. Tuhaf bir biimde bu isteksizlik

arttka ona ynelik merak da artmaktadr. te yandan dekonstrksiyonun ne

olduu eklindeki bir soru, daha batan baka sorunlar gndeme tayacaktr. Ona,

zaten reddettii bir tutumla, zclkle, yaklamak ne lde doru olur?112 Ama her

eye ramen byle bir soru, dekonstrksiyonun yorumcular tarafndan sorulduu

gibi113 onun dnyasyla tan olmak isteyenlerce de sorulmutur. Bizim tutumumuz

onun ne olduunu, tek birekilde olmasa bile, tanmlamak; en azndan tez boyuncabizim ondan ne anladmz netletirmektir. Ayrca, din felsefesi disiplini iin nasl

bir tanmn daha salkl ve ilevsel olacan da akla kavuturmak hedefimizdir.

Aksi halde ne olduu belli olmayan, etrafnda gizem yaratlmak suretiyle kendine yer

edinmi olan bir kavramdan sz etme hatasna dm oluruz. Burada konuya en iyi

balama noktalarndan birisi, onun, Trkede nasl ifade edilmesi gerektii

sorusudur.

altn ifade eder, s. 2; bu konuda ayrca u derlemelere de baklabilir, Redrawing theLines: Analytic Philosophy and Deconstruction, and Literary Theory, ed. Reed WayDasenbrock, Minneapolis, University of Minnesota Press, 1989; Arguing with Derrida, ed.Simon Glendinning, Oxford, Blackwell, 2001.

112 Akas bu sorular devam ettirmek mmkndr. yle ki, kelimenin olaan anlamyla birdoruluk sorunu dekonstrksiyon iin sz konusu olabilir mi? Dolaysyla bu kelimeyi de trnakiine almak gereklidir. Hatta trna da trnak iine almann zorunlu olduu durumlar ortayakabilir. Takdir edilecei zere bu, sonu gelmeyecek olan bir sretir ve bir yerde en azndanksmen de olsa yol alabilmek iin bu sorularn bir blmn paranteze alma zorunluluu

vardr.113 Christopher Norris-Andrew Benjamin, What is Decosntruction, London, Academy Editions,1988.

31


37/254

Trk felsefe dilinde, dekonstrksiyon teriminin henz oturmu bir karl

yok. Dier felsefe terimleriyle karlatrldnda ok daha zengin eviri

alternatiflerinin olduunu grmekteyiz. Szgelimi, yapzm, yapbozum,

yapskm, yapskme, kurguskm, yapdatma, yapbozma114 gibi eviri

denemelerine tank olmaktayz. Bu evirilerin her biri dekonstrksiyonun nasl

anlalabilecei noktasnda bir fikir vermektedir. Btn bunlarla birlikte, sz konusu

evirilerin belli bir yanl anlamay beraberinde getirdii, daha batan bir nyarg

oluturmakta olduu da ifade edilmelidir. Bu yanl anlamalarn banda

dekonstrksiyona olduka negatif bir ilev yklenilmi olmas gelmektedir. Az nce

anlan eviri rnekleri byk lde, datma, bozma, skme gibi negatif ierikler

tamaktadr. Oysa tez sresince de vurgulayacamz zere durum tam tersidir. Peki,

bizim tercihimiz nedir? Biz, zikredilen endielerden dolay ve de onu tam olarak

karlayan oturmu bir kelime olmad iin, arlkl olarak orijinal deyiin

kullanlmasnn daha salkl olaca kansndayz. Bununla birlikte, sz konusu

evirilerin dekonstrksiyon terimini anlamamza ksmen de yardmc olduunu

dikkate alarak, yer yer eviri nerilerini daha az olmak zere kullandk.115 Bu trden

bir seimi Derridann kendisi de onaylar grnmektedir.116

Bu n aklamalarn ardndan dekonstrksiyonun ne olduuna ilikin

deerlendirmelerimize geebiliriz. Dekonstrksiyonun ne olduunu anlamann en iyi

yollarndan birisi de onun kendisini metafizik tarihinde nasl konumlandrdna

bakmaktr. u ana kadar gl Derrida yorumcular da byle yapmtr.

Dekonstrksiyon nedir? eklinde bir soru gndeme geldiinde, adna jargon

denebilecek bir aklama modeli geen krk yl iinde gelimitir. imdi biz de

ncelikle bu yolu dikkate alarak, dekonstrksiyonun ufkuna kendimizi yerletirmeye

alacaz. Bunun ardndan da, bizim ondan ne anladmz netletireceiz. Szn

114 Bu konuda bkz. Roy Boyne, Foucault ve Derridada Feminizm ve Ayrm, ev. Aye B.Karada, stanbul, Sel Yay., 1998, s. 13; Hasan nal Nalbantolu, Derridann Kurguskm:znesiz Bir Syleme Doru, Toplum ve Bilim, 102, 2005; Edibe Szen, Sylem: Belirsizlik,Mbadele, Bilgi/G ve Refleksivite, stanbul, Paradigma Yay., 1999, s. 59; Gellner,Postmodernizm, slam ve Us, s. 42; Melih Baaran, ve Niin (Yine) Felsefe...Yapzmler, stanbul, Yap Kredi Yay., 1993, s.34-35; Akba, Derrida ve Din, s. 17.

115 Benzer bir tercih iin bkz. Szen, Sylem: Belirsizlik, Mbadele, Bilgi/G ve Refleksivite, s.

59.116 Jacques Derrida, Japon Bir Dosta Mektup, ev. Medar Atc-Mehve Omay, Toplumbilim,10, 1999, s. 188.

32


38/254

ettiimiz literatrde dekonstrksiyon, metafiziin, zellikle de Bat felsefesinin

temsil ettii trden bir metafiziin radikal eletirisini ifade eder. Buna gre

dekonstrksiyon, mutlak bilgiye bir temel belirleme ihtimalini, hakikate ilikin

mtekabiliyet teorisini, dncenin hakikiliini garantileyen bir kesinlik, bir merkez

ya da balang noktas fikrini, birazdan aacamz ifte kartlklarn apakln

kukuya drr.117imdi aama aama bunlara deinelim.

i. Derrida iin metafizik, terimin en net ifadesiyle herhangi bir bulunu

(presence) bilimidir.118 Metafiziin tarihi, szcn btn anlamyla varln bulunu

olarak belirleniidir. Fikir, arke, telos, ama, z (varl

k, cevher, zne), ak

nl

k,bilin, Tanr, insan vb. temellerle, ilkelere, ya da merkezle balantl olan hereyin

bulunu tarafndan adlandrlmakta, iaretlendirilmekte olduunu gstermek

kolaydr.119 Bulunu metafizii (metaphysic of presence), bizde mevcut olann her

ne ise, btnyle ve dolaymsz olarak mevcut olduunu, bunun gstergelere

bavurulmas gerekmeyen saf bir sezgi ediminde kavrandn varsayar.

Dekonstrksiyon da hemen hemen btn filozoflarn dolaysz bir kesinlik alan

bulunduu inanlarn sorunlatrr. Derrida koula bal olmayan bir bulunuun

im

Documents

recep alpyağıl