Regjistrat e Shkarkimit dhe Transferimit të Ndotësve (PRTR)

Vlerësim i gjendjes dhe nevojave në Shqipëri

Tiranë 2006

Asnjë pjesë e këtij botimi nuk mund të përdoret për qëllime përfitimi apo publikimi pa lejen me shkrim të

© Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) - Shqipëri

përgatitur nga:

Kutia Postare 127, Tiranëe-mail: rec@albania.rec.org

http://albania.rec.org

Ky botim është bërë i mundur në kuadër të projektit“Përmirësimi i praktikave të Pjesëmarrjes Publike:

Hapa të mëtejshëm në zbatimin e Konventës së Aarhusit në Evropën Juglindore”

mbështetur ngaMinistria e Punëve të Jashtme të Mbretërisë së Vendeve të Ulëta

Ç’është REC

Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), është një organizatë ndërkombëtare jopartizane, joavokate, jofitimprurëse që mbështet zgjidhjen e problemeve mjedisore në Evropën Qendrore e Lindore

(EQL), duke nxitur bashkëpunimin ndërmjet organizatave joqeveritare, qeverive, bizneseve e aktorëve të tjerë mjedisorë, si dhe duke mbështetur shkëmbimin e lirë të informacionit dhe pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore. REC është krijuar në 1990 nga ShBA,

Komisioni Evropian dhe Hungaria. Sot REC, bazohet ligjërisht në Kartën e tij, nënshkruar nga 28 vende dhe Komisioni Evropian,

dhe në një marrëveshje ndërkombëtare me qeverinë hungareze. REC ka zyrën qendrore në Szentendre, Hungari dhe zyrat e vendeve në secilin prej 16 vendeve përfituese.

Shqipëria e ka nënshkruar Kartën e REC në 1993. Zyra e REC për Shqipërinë është hapur në 1994. Kjo zyrë punon për realizimin e misionit të REC duke mbështetur organizatat

jofitimprurëse, institucionet mjedisore në të gjitha nivelet, dhe aktorë të tjerë të interesuar në fushën e mjedisit, duke mbështetur proceset pjesëmarrëse e shkëmbimin e lirë të informacionit. Fushat kryesore të veprimtarisë janë: Programi i granteve për OJF-të; Planet Lokale të Veprimit në Mjedis, Informacioni Mjedisor; Edukimi Mjedisor; Programi i kualifikimit për OJF-të dhe

zyrtarë të mjedisit, nismat dhe programet vendore e rajonale; etj.

Donatorët më të fundit janë: Komisioni Evropian, Ambasada e Mbretërisë së Hollandës, SIDA, UNDP, GEF/SGP, Fondacioni SOROS, SDC, BE, etj.

Parathënie

Në kuadër të angazhimeve ndërkombëtare, lidhur me mbrojtjen e mjedisit, që ka ndërmarrë vendi ynë së fundi, ka qenë dhe ratifikimi nga Kuvendi i Shqipërisë i Protokollit për Regjistrat e Shkarkimit dhe Transferimit të Ndotësve, në kuadër të Konventës së Aarhusit në qershor 2006. Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) në Shqipëri ka vijuar mbështetjen e saj në kuadër të projektit “Përmirësimi i praktikave të Pjesëmarrjes Publike: Hapa të mëtejshëm në zbatimin e Konventës së Aarhusit në Evropën Juglindore”, të financuar nga Ministria e Punëve të Jashtme të Vendeve të Ulëta. I zbatuar njëkohësisht, në Shqipëri, Bosnje-Hercegovinë, Republikën ish jugosllave të Maqedonisë, Serbi, Mal të Zi dhe Kosovë, mbështetja e REC drejtohet ne çështjet e vlerësuara si prioritare për zbatimin në praktikë të Konventës së Aarhusit. Përcaktimi i këtyre prioriteteve është bërë në bazë të Strategjisë dhe Planit Kombëtar të aktiviteteve për Zbatimin e Konventës së Aarhusit në Shqipëri, një dokument i miratuar nga qeveria shqiptare në 2005.

Në kuadër të zhvillimeve më të fundit ne vend, lidhur me ndotjen e mjedisit dhe parandalimin e saj, por dhe me angazhimet që Shqipëria ka marrë përsipër në arenën ndërkombëtare, monitorimi i ndotjes nga shkarkimet dhe grumbullimi dhe përpunimi i të dhënave në këtë fushë është kthyer në një kërkesë prioritare. Ngritja e një regjistri të integruar për ndotjet është tashmë një kërkesë e shtruar për zgjidhje.

Me synimin për të mbështetur këtë proces të ngritjes së një regjistri të integruar për ndotjet, është përgatitur vlerësimi i gjendjes ekzistuese dhe nevojat që lidhen me regjistrat e integruar të ndotjeve, në të cilin paraqiten dhe rekomandime për vijimësinë e procesit dhe hapat e mëtejshëm që duhen hedhur.

Ky vlerësim, së bashku me Protokollin mbi Regjistrat e Shkarkimeve dhe Transferimit të Ndotësve, janë pjesët kryesore të këtij botimi, që është, në vetvete, një përpjekje për të ofruar informacion specifik për subjektet e interesuar në këtë fushë: autoritete mjedisore, sektorin e biznesit, OJF, media, etj., si dhe për të nxitur fillimin e një procesi me pjesëmarrje për hartimin dhe aplikimin e këtyre Regjistrave në Shqipëri.

Në përfundim, duhet të falënderojmë zj. Mirela Kamberi, eksperte mjedisore, për përgatitjen e Vlerësimit, zj. Magdolna Toth Nagy dhe Orsolya Szalasi, nga Programi i Pjesëmarrjes Publike pranë Qendrës Rajonale të Mjedisit, për mbështetjen dhe komentet e dhëna për përmirësimin e tij, si dhe stafin e REC Shqipëri për mbështetjen gjatë procesit dhe për përgatitjen e këtij botimi.

Mihallaq QirjoDrejtor për ShqipërinëQendra Rajonale e Mjedisit (REC)

Vlerësim lidhur me mundësinë e stabilizimit të Regjistrave të Shkarkimit dhe Transferimit

të Ndotësve (PRTR) në Shqipëri

�

Hyrje

Në Takimin e tyre të II-të, vendet nënshkruese të Konventës së Aarhusit, mbi të Drejtën e Informimit, Pjesëmarrjen e Publikut në Vendimmarrje si dhe të Drejtën për t’iu drejtuar Gjykatës për Çështje Mjedisore, propozuan ngritjen e një Grupi Pune Ndërqeveritar për përgatitjen e një instrumenti mbi Regjistrat e Shkarkimit dhe Transferimit të Ndotësve (PRTR). Grupi i punës, i ngritur me vendim të Komitetit për Politikat Mjedisore të Kombeve të Bashkuara, në sesionin e 7-të të tij, përgatiti një instrument që u hap për nënshkrim, në formën e Protokollit të Regjistrave të Shkarkimit dhe të Transferimit të Ndotësve, gjatë Konferencës së 5-të Ndërministeriale të Kievit “Mjedisi për Europën”, në Ukrainë, në maj të vitit 2003.

Regjistrat e Shkarkimit dhe Transferimit të Ndotësve janë, në thelb, një sistem modern integrues i grumbullimit dhe shpërndarjes së informacionit mbi burimet e ndotësve dhe sasitë e kimikateve të veçanta të shkarkuara direkt në mjedis apo të transferuara në mbetje. Rëndësia e këtij sistemi me të dhëna të besueshme, periodike, të standardizuara, është e shkallës së parë në kushtet kur si prioritet i politikës mjedisore është kontrolli dhe parandalimi i ndotjes në mjedis.

Një pjesë e rëndësishme e funksionimit të Regjistrave është edhe publikimi i tyre, i rregullt dhe aktiv, i cili ndihmon në adresimin e drejtë të problemeve mjedisore.

Elementet bazë për stabilizimin e Regjistrave janë:Komponentët e mjedisit, të cilët do t’i nënshtrohen sistemit të regjistrave;Tipet e shkarkimeve dhe transferimeve që do të përfshihen në sistem;Frekuenca dhe plani kohor i raportimit;Lista e aktiviteteve të cilave do t’u kërkohet të raportojnë;

•

•

••

10 Lista e substancave që do të raportohen nën sistemin e integruar të regjistrave (të shkarkuara direkt në mjedis apo të transferuara në mbetje/mbeturina), listë e cila është në linjë dhe me konventat e tjera ndërkombëtare në këtë fushë (Protokolli i Monrealit, Konventa e Bazelit, Konventa e Ajrit, Konventa e NOQ-ve si edhe Direktiva bazë e BE-së për Ujërat);Sigurimi i aksesit të publikut për informacionin që do të përmbajnë Regjistrat;Hapat nëpërmjet të cilave do të kalojë procesi i stabilizimit të Regjistrave në vendet nënshkruese të këtij Protokolli.

Deri tani Shqipëria nuk ka të aplikuar një Sistem Integral Regjistrash të Shkarkimit apo Transferimit të Ndotësve, sipas Protokollit të PRTR. Sistemi raportues i derimësotëm është një sistem i bazuar kryesisht në VKM Nr. 103, datë 31.03.2002 “Për monitorimin e mjedisit në Republikën e Shqipërisë” sipas të cilit “Personat juridikë e fizikë, vendas e të huaj, çdo tre muaj, duhet të dërgojnë informacion në ARM-të përkatëse për shkarkimet e lëndëve ndotëse në tokë, ujë e ajër”. Një burim tjetër të dhënash janë edhe rezultatet e studimeve të monitorimit që Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave i kryen përmes kontraktimeve vjetore me institucionet shkencore të vendit, mbi bazën e të cilave janë hartuar edhe kapitujt përkatës në Raportet 2-vjeçare të Gjendjes së Mjedisit. Ministritë e linjës janë gjithashtu të detyruara të raportojnë në MMPAU për gjendjen vjetore të mjedisit (shkarkimet në ajër, ujëra dhe tokë) ne sektorët e tyre respektivë: industri, transport, bujqësi, ndërtim, etj.

Në tërësi, sistemi ekzistues i regjistrave karakterizohet nga sa më poshtë:

Ekziston një lidhje e fortë midis kërkesave të subjekteve për leje mjedisore në MMPAU dhe raportimit të shkarkimeve të tyre në mjedis;Sistemi ekzistues i raportimit të ndotësve përfshin shkarkimet në ajër, ujëra dhe tokë (transferimi në mbetje/mbeturina nuk është i përfshirë) nga burime stacionare të ndotjes dhe nga sektori i transportit (burimet e lëvizshme të ndotjes së ajrit);Ka probleme të sasisë së të dhënave të raportuara dhe të cilësisë së tyre;Nuk ka një studim mbi analizën e përfitim/kostos se gjenerimit të këtyre të dhënave.

•

•

•

•

•

•

•

11Në nismën e plotësimit të kuadrit ligjor mjedisor, të përafrimit të

tij me standardet e BE-së, të përmbushjes së detyrimeve ndërkombëtare në fushën e mjedisit dhe të shtimit të masave efektive për mbrojtjen e mjedisit, bën pjesë edhe përpjekja e Ministrisë së Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, e nisur që në vitin 2004, për ratifikimin e Protokollit të PRTR, nismë e cila u finalizua më 1 Qershor 2006, me miratimin e ligjit përkatës për ratifikimin e protokollit.

Legjislacioni ekzistues në fushën e regjistrave të ndotësve

Ligji kuadër Nr. 8934, datë 05.09.2002 “Për mbrojtjen e mjedisit”,

në të cilin, në një nen të vecantë për regjistrat, cilësohet që:“Ministria e Mjedisit harton Regjistrin Kombëtar për shkarkimet në mjedis, për çlirimet dhe transferimet e ndotësve në mjedis, për përdorimin e ujit, të energjisë elektrike dhe burimeve natyrore;Regjistri Kombëtar hartohet mbi bazën e raportimit të rregullt nga personat fizikë e juridikë, nga organet e caktuara për grumbullimin dhe prodhimin e të dhënave mjedisore;Regjistri Kombëtar administrohet nga Ministria e Mjedisit dhe është i hapur për publikun;Të dhënat e Regjistrit Kombëtar do të paraqiten në formën që siguron identifikimin e kontributeve të shkarkimeve, të çlirimeve dhe të transferimeve në mjedis për çdo instalim e ndotës, vendndodhjen e destinacionin e tyre në ajër, ujë e tokë;Forma, përmbajtja dhe mënyra e plotësimit, organi që e administron dhe rregullat e përdorimit e të bërjes publike të tij përcaktohen me urdhër të Ministrit të Mjedisit;Personat fizikë e juridikë shënojnë të dhënat në regjistra të veçantë, të miratuar nga Ministria e Mjedisit. Në mbështetje të këtyre regjistrimeve, ata raportojnë në Agjencitë Rajonale të Mjedisit dhe i botojnë të dhënat mjedisore çdo tre muaj.”

Po në ligjin Nr. 8934, datë 05.09.2002 “Për mbrojtjen e mjedisit”, përcaktohet se çfarë përfaqësojnë të dhënat për mjedisin, si grumbullohen, si publikohen e kush është i detyruar t’i publikojë dhe çfarë përfaqëson sistemi kombëtar i të dhënave:

•

•

•

•

•

•

12 “Të dhënat për gjendjen e mjedisit përfshijnë:të dhënat për gjendjen e përbërësve të mjedisit;të dhënat për zhvillimin e sektorëve të ekonomisë, që ndikojnë në mjedis dhe faktorët e drejtpërdrejtë që ushtrojnë trysni në mjedis;të dhënat për ndikimin në mjedis;të dhënat për veprimtaritë e ndërmarra për mbrojtjen e mjedisit;të dhënat për gjendjen e shfrytëzimin e burimeve natyrore, biologjike, minerare dhe të energjisë;të dhënat që përftohen nga zbatimi i programit kombëtar të monitorimit;të dhënat për shkarkimet në mjedis, për cilësinë e mjedisit dhe dukuritë natyrore.

Të dhënat shoqërohen me shpjegime rreth pasojave negative të mundshme, me veprim të vonuar mbi mjedisin dhe shëndetin, si dhe me rekomandimet për mënyrën e veprimit të shtetasve, në rast vërtetimi të pasojave negative”;Të dhënat për gjendjen e mjedisit grumbullohen nga Ministria e Mjedisit dhe agjencitë rajonale të saj, nga ministritë dhe institucionet e tjera qendrore dhe organet e qeverisjes vendore.Të dhënat mjedisore kërkohen, hartohen dhe paraqiten sipas rregullave të caktuara nga Ministri i Mjedisit. Personat fizikë e juridikë paraqesin të dhënat brenda 15 ditëve nga marrja e kërkesës.”;

Si publikohen të dhënat dhe kush është i detyruar t’i publikojë ato

Organet shtetërore që grumbullojnë të dhëna mjedisore, i bëjnë publike ato në media dhe shtyp ose përdorin mjete të tjera të përshtatshme, në një formë të kuptueshme për publikun.Organet shtetërore dhe personat fizikë e juridikë sapo vërejnë ndotje ose dëmtim të mjedisit, njoftojnë popullsinë për ndryshimet mjedisore negative, për masat e marra për kufizimin ose mënjanimin e tyre dhe për mënyrën e veprimit të shtetasve për mbrojtjen e shëndetit dhe sigurinë e tyre.Personat fizikë e juridikë njoftojnë blerësit ose konsumatorët, në kohën e shitjes ose të kryerjes së shërbimit, me shkrim ose me gojë, për përbërësit e rrezikshëm të mallrave e të shërbimeve dhe për ndikimet negative në mjedis dhe në shëndet.

•a.b.

c.d.

e.

f.

g.

•

•

•

•

•

•

13Të dhënat me karakter sekret për sigurimin kombëtar ose të konfidencialitetit tregtar kombëtar, administrohen sipas kërkesave të ligjit nr. 8457, datë 11.2.1999 “Për informacionin e klasifikuar sekret shtetëror”.

Çfarë përfaqëson Sistemi kombëtar i të dhënave:“Për të siguruar grumbullimin, përpunimin dhe bërjen publike të të dhënave mjedisore, Ministria e Mjedisit krijon sistemin kombëtar të të dhënave mjedisore. Ndërtimi dhe funksionimi i tij rregullohen me ligj të veçantë.Sistemi kombëtar i të dhënave mjedisore është i hapur për publikun.Ministria e Mjedisit përgatit çdo 2 vjet raportin për gjendjen e mjedisit, i cili i paraqitet për miratim Këshillit të Ministrave. Raporti i miratuar bëhet publik përmes botimit në shtyp ose përmes sistemeve elektronike.Ministria e Mjedisit boton periodikisht buletinin e vet zyrtar dhe realizon botime të tjera për mjedisin.”

Ligji Nr. 8897, datë 16.05.2002 “Për mbrojtjen e ajrit nga ndotja”, sipas nenit 16 të të cilit:

“Të gjithë operatorët, që shkarkojnë ndotës në ajër, detyrohen të publikojnë të dhënat për ndotjen e ajrit dhe të dërgojnë periodikisht njoftim të plotë në Ministrinë e Mjedisit; Ministria e Mjedisit në rast të gjendjeve të ndotjeve të tejskajshme dhe të smogut, njofton publikun e gjerë me të gjitha mjetet e komunikimit; Ministria e Mjedisit përgatit inventarin e shkarkimeve në ajër në nivel kombëtar, rrethi, qyteti dhe burimi individual ndotjeje. Një kopje e këtij inventari i dërgohet Institutit të Statistikave; Institucionet e ngarkuara për njoftimin e ndotjes së ajrit i raportojnë periodikisht Ministrisë së Mjedisit rezultatet e ndotjes. Rregullat, procedurat dhe afatet e raportimit përcaktohen me vendim të Këshillit të Ministrave, me propozimin e Ministrit të Mjedisit.”

Ligji 9915, datë 24.07.2003 “Për trajtimin mjedisor të ujërave të ndotura”, në nenet e të cilit për “Detyrimet e personave fizikë dhe juridikë, veprimtaritë e të cilëve shkaktojnë ujëra të ndotura” dhe “Detyrimet e trajtuesve të ujërave të ndotura” cilësohet përkatësisht:

•

•

•

•

•

•

•

•

•

14 “Personat fizikë dhe juridikë, veprimtaria e të cilëve shkakton ujëra të ndotura dhe personat fizikë dhe juridikë, publikë dhe privatë, vendas ose të huaj, që marrin përsipër trajtimin dhe pastrimin e ujërave të ndotura sigurojnë mbajtjen e regjistrave të veçantë, sipas ndarjes dhe klasifikimit të ujërave të ndotura, për sasinë, përmbajtjen dhe pastrimin e tyre. Ministria e Mjedisit organizon, drejton dhe kontrollon monitorimin e ujërave të ndotur për përmbajtjen në to të substancave të rrezikshme si dhe monitorimin e cilësisë së mjediseve ujore pritës të prekur nga shkarkimet e ujërave të ndotura, në bazë të Programit Kombëtar të Monitorimit të Mjedisit.”

VKM No. 177, datë 31.05.2005 “Për normat e lejuara të shkarkimeve të lëngëta dhe kriteret e zonimit të mjediseve ujore pritëse”, vendim i cili është në linjë me kërkesat e Direktivës Kuadër të BE-së për Ujërat dhe në të cilin theksohet se:

“Këshillat e Baseneve Ujëmbledhës në bashkëpunim me Agjencitë Rajonale të Mjedisit, çdo dy vjet, përgatisin dhe publikojnë programet për parandalimin dhe eleminimin e ndotjes së mjediseve ujore pritës nën juridiksionin e tyre nga shkarkimet e lëngëta. Këto programe përfshijnë:

identifikimin e shkarkimeve të lëngëta dhe të mjediseve ujore pritës që ndoten;masat dhe teknikat më të mira të mundshme për zvogëlimin e ndotjes; propozimet për zëvendësimin ose riciklimin e substancave të rrezikshme nga veprimtaritë industriale përkatëse; personat përgjegjës për zbatimin e kërkesave të programit; kohën e zbatimit dhe monitorimin e procesit zbatues të tij.

Çdo dy vjet, Këshillat e Baseneve Ujëmbledhës publikojnë raportet për gjendjen e ujërave të baseneve nën juridiksionin e tyre, lidhur me shkarkimet e lëngëta dhe largimin e llumrave nga impiantet e trajtimit të ujërave të ndotura”

Ligji Nr. 9010, datë 13.02.2003 “Për administrimin mjedisor të mbetjeve të ngurta”, në detyrimet e zotëruesit të mbetjeve thekson se:

“Zotëruesit e mbetjeve sigurojnë mbajtjen e regjistrave të mbetjeve, sipas klasifikimit të tyre, ku hidhen të dhëna për sasinë, përmbajtjen dhe periodicitetin e grumbullimit dhe të transportit, të dhëna për ruajtjen dhe largimin e mbetjeve në vendet e caktuara”.

•

•

•

•

•

•

••

•

•

15Gjithashtu sa lidhet me detyrimin për monitorim:“Personat fizikë dhe juridikë, veprimtaritë e të cilëve krijojnë mbetje, që trajtohen nga ky ligj, si dhe personat fizikë dhe juridikë të pajisur me leje mjedisi për grumbullimin, transportimin, përpunimin dhe asgjësimin e mbetjeve, monitorojnë kryerjen e këtyre veprimtarive me shpenzimet e veta dhe publikojnë të dhënat që dalin çdo tre muaj”.

Ndërsa sa lidhet me kontrollin:“Inspektorati i Mjedisit kontrollon zbatimin e rregullave dhe të kërkesave për trajtimin dhe administrimin e mbetjeve dhe kushtet e vendosura në lejen mjedisore për .....Mbajtjen e regjistrave të veçantë për mbetjet”.

VKM Nr. 103, datë 31.03.2002 “Për monitorimin e mjedisit në Republikën e Shqipërisë” përcakton shumë qartë se:

“Të dhënat për mjedisin janë vlerat mesatare mujore, tremujore dhe vjetore të treguesve mjedisore të gjendjes, ndikimit dhe trysnisë”;Trajtohet Programi Kombëtar i Monitorimit të Mjedisit me detyra për hartimin e sistemit të treguesve dhe modularëve statistikorë, unikë dhe të detyrueshëm të mjedisit, në zbatim të Ligjit nr. 7687 “Për Statistikën”;Ka detyra të përcaktuara për të gjithë personat fizikë e juridikë, vendas e të huaj, veprimtaria e të cilëve pajiset me leje mjedisore, për zbatimin e programeve të monitorimit të treguesve mjedisorë të trysnisë për burime individuale, të lëvizshme dhe të palëvizshme;Ka detyra shumë mirë të përcaktuara për organet qendrore, të institucioneve dhe personave fizikë e juridikë për zbatimin e Programit Kombëtar të Monitorimit;Jep qartë procesin nga ku do kalojë shkëmbimi i të dhënave;Jep mënyrën e administrimit të fondeve për monitorimin nga Ministria e Mjedisit.

Në dokumentat shtetërore për mjedisinPlani Kombëtar i Veprimit në Mjedis;Plani Kombëtar i Administrimit të MbetjeveStrategjia dhe Plani i Veprimit për zbatimin e Konventës së Aarhusit

•

•

•

•

•

•

••

•

a.b.c.

16 Kuadri institucional

Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave (MMjPAU), e cila u krijua në vitin 2001(MM) harton strategjitë dhe politikat mjedisore të vendit. Ajo bashkëpunon me ministritë e linjës, opininioni dhe sugjerimet e të cilave merren parasysh përpara se draftet të çohen për t’u miratuar në KM.

Zbatimi i akteve dhe standardeve të mjedisit është detyrim për të gjithë aktorët qeveritarë dhe joqeveritarë, si dhe për publikun e gjerë. Monitorimi dhe detyrimi i tyre janë përgjegjësi e MMjPAU. Në këtë kuadër MMjPAU është përgjegjëse edhe për administrimin e Regjistrit Kombëtar të Shkarkimeve dhe Transferimit të Ndotësve në Mjedis, që nga konceptimi deri në monitorimin e zbatimit të kushteve të tij.

Inspektorati i Mjedisit (2003) është pjesë e strukturës së re të MMjPAU, i cili realizon detyrimin për zbatimin e legjislacionit mjedisor në bazë të disa marrëveshjeve të nënshkruara nga titullarët e institucioneve përkatëse për bashkëpunim me një numër inspektoratesh të tjera apo strukturash të ngjashme kontrolli si Inspektorati Shëndetësor, i Pyjeve, i Hidrokarbureve, Roja Bregdetare, Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve, Drejtoria e Përgjithshme e Doganave, Policia Ndërtimore, etj. Inspektorati i Mjedisit është akoma i kufizuar, me një numër të kufizuar inspektorësh në Ministri dhe në Agjencitë Rajonale të Mjedisit. Kufizimet në kapacitetet profesionale dhe në logjistikë nuk i kanë dhënë ende Inspektoratit të Mjedisit fuqinë që të detyrojë plotësisht zbatimin e legjislacionit mjedisor. Si rrjedhojë, megjithëse numri i inspektimeve të kryera (dhe po kështu numri i gjobave të vëna prej tij) ka ardhur duke u rritur, në më të shumtën e rasteve gjobat nuk arrijnë të vilen. Ende nuk është gjetur mekanizmi efikas që të realizojë vjeljen e tyre.

Objektivat e Inspektoratit të Mjedisit:

Kontrolli për identifikimin e moszbatueshmërisë së legjislacionit mjedisor;Promovimi i zbatimit të legjislacionit mjedisor përmes dhënies së asistencës teknike dhe ligjore;Zbatimi i parimit “Ndotësi paguan koston e plotë”.

Të tjera institucione përgjegjëse për Regjistrat e Shkarkimit dhe të Transferimit të Ndotësve janë:

•

•

•

17Ministritë e linjës: Ministria e Shëndetësisë, Ministria e Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjitikës, Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit, Ministria e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit;Akademia e Shkencave me institucionet përkatëse;OJF-të mjedisore dhe publiku i interesuar;Bizneset, aktiviteti i të cilëve ndot mjedisin.

Marrëveshjet respektive ndërkombëtare apo rajonale në fushën e PRTR-ve

Konventa e UNECE mbi Ndotjen Atmosferike Ndërkufitare në Distanca të Mëdha, në të cilën Shqipëria ka aderuar në tetor të vitit 2005, i hap rrugën aderimit edhe në 8 protokollet përkatëse dhe gjithashtu përgatitjes së Inventarit të shkarkimeve në ajër sipas metodologjisë CORINAIR.

Konventa e Stokholmit mbi Ndotësit Organikë të Qëndrueshëm, të cilën Shqipëria e ka nënshkruar me 5 Dhjetor 2001 dhe ratifikuar me ligjin Nr. 9263, datë 29.07.2004.

Vendeve që zbatojnë Konventën e Stokholmit iu kërkohet të ndalojnë prodhimin dhe përdorimin e NOQ që mbulohen nga ajo. Konventa përmban dispozita që lejojnë vendet të vazhdojnë përdorimin e NOQ për qëllime të kufizuara, të miratuara paraprakisht.

Aktualisht, Shqipëria është duke përfunduar Planin Kombëtar për zbatimin e detyrimeve të Konventës, për përgatitjen e të cilit janë kryer disa inventare specifike që lidhen me pesticidet NOQ, PCB-të dhe pajisjet që përmbajnë PCB, nënproduktet e gjeneruara në mënyrë të pavullnetshme dhe që përmbajnë NOQ, mbetjet me përmbajtje NOQ dhe zonat e kontaminuara.

Konventa e Bazelit “Mbi kontrollin e lëvizjeve ndërkufitare të mbetjeve të rrezikshme dhe asgjësimin e tyre” të cilën Shqipëria e ka ratifikuar më 13.05.1997 me anë të Ligjit Nr. 8216. Zbatimi i detyrimeve të kësaj konvente siguron veç të tjerash edhe mbajtjen e regjistrave lidhur

•

•••

18 me mbetjet e rrezikshme që tranzitohen nëpër territorin e Republikës së Shqipërisë apo ato që eksportohen. Emërtimet e mbetjeve janë në përputhje me listat e Konventës së Bazelit dhe ato të Katalogut Shqiptar të klasifikimit të Mbetjeve që është plotësisht i përputhur me klasifikimin e dhënë në Katalogun Europian përkatës.

Protokolli i Monrealit “Mbi heqjen nga përdorimi të substancave ozonholluese’, të cilin Shqipëria e ka ratifikuar më 8 Tetor 1999 dhe duke filluar prej 7 Janarit 2000 është palë në të. Në kuadër të detyrimeve të vendeve anëtarë përkundrejt Protokollit të Monrealit, Shqipëria, përmes Ministrisë së Mjedisit, ka përgatitur dhe është miratuar nga Komiteti Implementues i Fondit Multilateral të Protokollit të Montrealit, Plani Kombëtar i Ozonit (2001), në të cilin përfshihet edhe Programi Kombëtar për heqjen nga përdorimi të substancave ozonholluese deri në vitin 2010, miratuar në vitin 2003. Në kuadër të këtij Programi, parashikohen masa për forcimin institucional, përgatitjen dhe zbatimin e një kuadri të përshtatshëm ligjor, rritjen e kapaciteteve për grumbullimin dhe monitorimin e konsumit të lëndëve ozonholluese, realizimin e investimeve në sektorë të rëndësishëm, ndërhyrjet e menjëhershme shtrënguese për zvogëlimin e importit, rritjen e ndërgjegjësimit dhe aktivitetet trainuese. Hapi i parë për zbatimin e masave të parashikuara lidhet me përgatitjen mbi baza vjetore të inventarëve të substancave ozonholluese të importuara dhe të konsumuara sipas sektorëve.

Konventa Kuadër e Ndryshimeve Klimatike (UNFCCC), e ratifikuar nga Shqipëria më 1995, kohë prej së cilës jemi një prej palëve “jo - aneks 1”. Në kuadër të detyrimeve të kësaj konvente, Shqipëria ka përgatitur Komunikimin e Parë Kombëtar, një pjesë e rëndësishme e të cilit është inventari i gazeve me efekt serë për vitin 1994, i cili është kryer sipas metodologjisë IPCC (Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet e Klimës) dhe është kryer për pesë sektorë (energji/transport, pyje/ndryshimi i përdorimit të tokës, mbetje, proceset industriale/solventët dhe bujqësia) dhe për tre gaze me ndikim të drejtpërdrejtë serë (CO2, CH4 dhe N2O) dhe tre gaze të tjerë me efekt jo të drejtpërdrejtë serë (CO, NOx dhe NMVOC).

Po në kuadër të Komunikimit të parë Kombëtar, parashikimi i emetimeve të gazeve me efekt të drejtpërdrejtë serë është kryer deri në vitin 2020 (me vit bazë 1994) në formën e Skenarit Bazë dhe gjithashtu është ndërtuar edhe Skenari i Reduktimit të këtyre gazeve së bashku me planin e masave për reduktimin e tyre).

1�Aktualisht, Shqipëria ka filluar përgatitjen e Komunikimit të Dytë Kombëtar, pjesa e parë e të cilit lidhet me inventarin e gazeve me efekt serë për vitin 2000 dhe seritë kohore të shkarkimeve për periudhën (1994 – 2000).

Plani Kombëtar për Përafrimin e Legjislacionit me atë të BE-së dhe Zbatimit të marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit

Ky plan është aprovuar nga Qeveria Shqiptare fillimisht në 2005. Në të janë parashikuar, nw kwndvështrimin e PRTR, masa për fusha specifike

Masat e parashikuara për përafrimin e legjislacionit horizontal të mbrojtjes së mjedisit

Në masat legjislative që do të ndërmerren sipas Planit të Përafrimit, të lidhura me Regjistrat e Shkarkimit dhe të Transferimit të Ndotësve, përfshihen:

Ligji nr.8934, dt.5.9.2002 “Për mbrojtjen e mjedisit” ka nevojë të plotësohet me aktet dhe dokumentat e mëposhtme:

Rregullore për grumbullimin e të dhënave për gjendjen e mjedisit;Rregullore “Mbi rregullat dhe procedurat e publikimit të të dhënave mjedisore”;Rregullore “Mbi komunikimin e organeve publike mjedisore dhe organizmat profesionale të mjedisit”.

Hartimi dhe miratimi i ligjit “Për informimin dhe raportimin për mbrojtjen e mjedisit në Republikën e Shqipërisë”, i cili do të sjellë harmonizim të plotë me legjislacionin komunitar. Integrimi në Kodin Penal i kapitullit të “Krimit Mjedisor” në bashkëpunim me Ministrinë e Drejtësisë.

Në masat zbatuese përfshihet edhe analiza e boshllëqeve për Informimin Mjedisor dhe Pjesëmarrjen e Publikut dhe hartimi/zbatimi i planeve të veprimit.

1.

•

•

•

1.

2.

20 Masat e parashikuara për përafrimin e legjislacionit për mbrojtjen e ajrit

Në masat legjislative që do të ndërmerren sipas Planit të Përafrimit, të lidhura me Regjistrat e Shkarkimit dhe të Transferimit të Ndotësve, përfshihen:

Plotësimi i Ligjit Nr. 8897, dt. 16.5.2002 “Për mbrojtjen e ajrit nga ndotja” me aktet e mëposhtme:

a. VKM “Për krijimin dhe funksionimin e sistemit paralajmërues për smogun”;

b. Udhëzim “Për rregullat, procedurat dhe afatet e raportimit për ndotjen e ajrit”.

2. Do të thellohet transpozimi i direktivës kuadër 96/62/EC dhe do të bëhet transpozimi i direktivave të tjera bija: direktivës 2000/69/EC dhe i direktivës 1999/30/EC.

3. Do të rishikohet legjislacioni i adoptuar dhe do të bëhen rregullimet e nevojshme për monitorimin e cilësisë së ajrit në qendrat urbane.

4. Koordinimi institucional dhe financimi i nevojshëm për funksionimin siç duhet (i) të rrjetit të monitorimit të cilësisë së ajrit; (ii) të Kontrollit të Produkteve dhe Menaxhimit të Materialeve që kanë të bëjnë kryesisht me nivelet e shkarkimeve nga automjetet dhe cilësinë e karburanteve të përdorur, si dhe mekanizmat e informimit të vendim-marrësve dhe publikut.

5. Hartimi i Projektligjit “Për krijimin e një sistemi informimi mbi ndotjen e mjedisit”. Ky projektligj do të hartohet në përputhje me Vendimet e Komisionit Europian 2004/224/EC, 2004/461/EC, 2003/37/EC dhe Vendimin e Këshillit të Europës 97/101/EC.

Masat e parashikuara për përafrimin e legjislacionit për menaxhimin e mbetjeve

Në masat legjislative që do të ndërmerren sipas Planit të Përafrimit, të lidhura me Regjistrat e Shkarkimit dhe të Transferimit të Ndotësve, përfshihen:

Hartimi dhe miratimi i Projektligjit për “Për administrimin mjedisor të mbetjeve të rrezikshme”, i cili do të sjellë harmonizim

1.

1.

21me Direktivën 91/689/EEC të amenduar nga 94/31/EC.Me qëllim zbatueshmërinë e ligjit nr. 9010, dt.13.02.2003 “Për administrimin mjedisor të mbetjeve të ngurta” do të hartohen dhe miratohen një seri rregulloresh për trajtimin e veçuar të mbetjeve sipas sektorëve dhe teknologjisë.Hartimi dhe miratimi i projekt VKM-ve “Për miratimin e Planit Kombëtar për Administrimin e Mbetjeve të Ngurta” dhe “Për krijimin e Komitetit të Administrimit të Mbetjeve të ngurta”. Plani Kombëtar do të bazohet në Direktivën 75/442/EEC dhe Vendimin e Komisionit Europian 96/530/EC.Projektligj “Për landfillin dhe incenerimin e mbetjeve”, i cili do të hartohet në përputhje me Direktivën 1999/31/EC, Direktivën 2000/76/EC, Vendimin e Këshillit 2003/33/EC dhe me Vendimin e Komisionit 2003/33/EC.Projektligj “Për vajrat e përdorur dhe NOQ”, miratimi i të cilit do të sjellë harmonizim të plotë me Direktivat 75/439/EC, 96/59/EC, 91/157/EC, 93/86/EEC dhe 98/101/EC dhe Vendimin e Komisionit 2001/68/EC.Projektakt “Për raportimin, pyetsorët, certifikatat e asgjësimit, grumbullimi i statistikave në lidhje me mbetjet” miratimi i të cilit do të sjellë harmonizim të plotë me Direktivën 91/692/EEC, me Rregulloren 2150/2002/EC dhe Vendimet e Komisionit 96/302/EC, 98/184/EC, 2000/738/EC, 97/622/EC, 94/741/EC, 1999/412/EC.Projektakt “Për mbetjet e materialeve të amballazhimit” duke harmonizuar Direktivën 94/62/EC, amenduar me Direktivën 2004/12/EC, Vendimet e Komisionit Europian 97/129/EC, 1999/177/EC, 2001/524/EC, 2001/171/EC.Projektakt “Për Mbetjet nga industria e dioksidit të titaniumit” të harmonizuar plotësisht me Direktivën 82/883/EEC, 83/29/EEC 78/176/EEC, 92/112/EEC.

Masat e parashikuara për përafrimin e legjislacionit për cilësinë e ujërave

Në masat legjislative që do të ndërmerren sipas Planit të Përafrimit, të lidhura me Regjistrat e Shkarkimit dhe të Transferimit të Ndotësve, përfshihen:

Amendim i Ligjit nr. 9115, datë 24.07.2003 “Për administrimin mjedisor të ujërave të ndotur”, i cili do të sjellë harmonizim të plotë me Direktivën 2000/60/EC, 91/271/EEC dhe me

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

1.

22 Vendimin e Komisionit 2455/2001/EC.Amendimi i ligjit nr. 8905, datë 06.06.2002 “Për mbrojtjen e mjedisit detar nga ndotja dhe dëmtimet”, i cili do të sjellë harmonizim të plotë me Rregulloret 2099/2002/EC dhe 782/2003.Hartimi dhe miratimi i projektligjit “Për shkarkimet e substancave të rrezikshme” në përputhje me Direktivat 76/464/EEC, 82/176/EEC, 83/513/EEC, 84/156/EEC, 84/491/EEC, 86/280/EEC dhe me amendimet përkatëse.Projekt VKM “Për rregullat dhe procedurat për vlerësimin e dëmit dhe rehabilitimit të mjedisit nga trajtuesit e ujërave të ndotur”.Projektligj “Për nitratet”, në përputhje me Rregulloren 1882/2003/EC.

Në masat zbatuese përfshihen: Vlerësimi i nevojave për trajnime dhe zhvillimi i një programi trajnimi, sigurimi i pajisjeve të monitorimit dhe kryerja e monitorimit të cilësisë së ujërave dhe të shkarkimeve të lëngëta urbane, hartimi i raporteve të gjendjes së mjedisit dhe publikimi i tyre.

Tiparet e sistemit të Regjistrave të Shkarkimit dhe të Transferimit të Ndotësve në Shqipëri dhe kërkesat e raportimit për ndotësit/substancat dhe transferimet e tyre d.m.th ndotësit në mbetjet

Sistemi i regjistrave të shkarkimit dhe të transferimit të ndotësve në Shqipëri është akoma në fazën paraprake të zhvillimit. Meqënëse sistemi i raportimit është i ngjashëm me atë të PRTR, është më e lehtë dhe më pak e kushtueshme për ne të krijojmë regjistra të shkarkimit dhe të transferimit të ndotësve bazuar në sistemin ekzistues të raportimit. Sistemi ekzistues i raportimit është i thjeshtë, me disa elementë të stabilizuar tashmë dhe me të tjerë (pjesën më të madhe) akoma në fazë zhvillimi.

Duhet theksuar se raportimi është i detyrueshëm për të gjitha subjektet shtetërore dhe kompanitë private, por në sajë të faktit që Inspektorati

2.

3.

4.

5.

23Mjedisor nën Ministrinë e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, është akoma jo aq i fuqishëm në ushtrimin e kompetencave të tij, shumica dërrmuese e subjekteve nuk kryejnë ende një raportim cilësor.

Viti i parë i grumbullimit të të dhënave është viti 1997. Gjithsesi vetëm pas vitit 2000, sistemi i raportimit të të dhënave ka filluar të jetë i rregullt.

A. Të dhënat e grumbulluara në nivel kombëtar, të cilat kanë të bëjnë me shkarkimet (njësia: sasia ose volumi /në vit):

Sipas Programit Kombëtar të Monitorimit, i cili hartohet mbi baza vjetore nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave në përputhje me buxhetin në dispozicion dhe bazuar në VKM Nr. 103, datë 31/03/2002, Ministria e Mjedisit kontrakton institucionet shkencore të vendit për monitorimin e cilësisë së ujërave dhe të shkarkimeve të lëngëta në ujërat sipërfaqsore si më poshtë:

Instituti i Mjedisit:Për monitorimin e shkarkimeve të lëngëta urbane në ujërat

sipërfaqësore. Sipas programit të parashikuar në kontratë, monitorohen treguesit e mëposhtëm kimike dhe bakteriologjike në mostrat e ujërave sipërfaqësore në 32 stacione të fiksuara në kontratë në Tiranë, Durrës, Elbasan, Shkodër, Lezhë, Shëngjin, Fier dhe Vlorë: Përmbajtja e amoniakut, nitrateve, nitriteve, fosforit total, mjedisi bazik, NKO, NBO5, koliforme totale, Str. Fekal.

Instituti i Shëndetit Publik:Për monitorimin e cilësisë mikrobiologjike të ujërave në plazhet

kryesore të vendit. Studimi përfshin monitorimin e treguesve mikrobiologjike (E-col, Str Fecal), dhe monitorimin e treguesve kimikë (temperatura, kripshmëria, pH, nitratet dhe fosfori total.

Shërbimi Gjeologjik ShqiptarPër monitorimin e cilësisë së ujërave nëntokësore në bazenet

kryesore të vendit. Njësia e ngarkuar me monitorimin e kryen atë në 8 basenet kryesore të vendit (Tiranë, Fushë Krujë, Fushë Kuqe, Lezhë, Elbasan, Korçë, Shkodër dhe Lushnje), të përcaktuara në kontratë, dhe përkatësisht në 39 puse monitorues (stacione) për të përcaktuar treguesit e mëposhtëm:

1. komponentët kimikë2. analizat mikrobike 3. metalet e rënda4. pesticidet

24 Instituti i Fizikës Bërthamore:Për monitorimin e substancave radioaktive në ujërat sipërfaqësore.

Qendra Kombëtare Shkencore e Hidrokarbureve: Për monitorimin e hidrokarbureve në ujëra sipërfaqësore në rajonin

e Patos-Marinzës, e përcaktuar si zonë e nxehtë mjedisore. Studimi parashikon monitorimin e cilësisë së ujërave sipërfaqsore në zonat e mësipërme (impiantet e dekantimit, sistemet e grumbullimit të vajit dhe të shkarkimit të ujërave nga shtresat e ndryshme në një seri stacionesh monitorimi). Treguesit e monitorimit janë:

Përmbajtja e H2S së tretur në ujërat sipërfaqsore të impianteve të dekantimit dhe të tjera stacioneve të monitorimit;Përmbajtja e naftës së tretur në mjedisin ujor të sistemeve të sipërpërmendura.

Instituti i Hidrometeorologjisë:Për monitorimin e cilësisë së ujërave sipërfaqësore. Objektivi

kryesor i këtij studimi është monitorimi i parametrave të përgjithshëm si temperatura, pH, oksigjeni i tretur, NKO, NBO5, nitritet, nitratet, fosfori total, alkaliniteti, etj. Në ujërat sipërfaqsore të lumenjve, liqeneve dhe deteve, në stacionet e monitorimit të parashikuara në kontratë.

Instituti i Shëndetit PublikPër monitorimin e cilësisë së ajrit urban në 7 qytete: Tiranë, Durrës,

Shkodër, Elbasan, Fier, Vlorë, dhe Korçë. Treguesit që monitorohen janë LGS, PM10, SO2, NO2, Pb, O3,

Gjithashtu, janë monitoruar edhe sasia e mbetjeve të ngurta urbane të shkarkuara, si edhe mbetjet e shkarkuara nga industria sipas llojit të tyre dhe nënsektorit industrial, sasia e kimikateve të përdorura, etj.

Frekuenca e monitorimit dhe përcaktimi i stacioneve është pjesë e Programit Kombëtar të Monitorimit. Të dhënat e monitorimit nga ana e tyre janë pjesë e rëndësishme e Raportit të Gjendjes së Mjedisit, i cili përgatitet dhe botohet çdo dy vjet nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave. Deri më tani, me të dhënat e mësipërme të monitorimit të mjedisit, Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, pas grumbullimit të tyre në shkallë kombëtare, ka ndërtuar një sistem modest të dhënash për shkarkimet në mjedis, që përfshin periudhat: 1995 – 1996; 1997 – 1998, 1999-2000, 2001-2002, 2003-2004 dhe vitin 2005.

•

•

25B. Detyrimi për vetëmonitorimSipas kuadrit ligjor për mbrojtjen e mjedisit, personat fizikë dhe

juridikë janë të detyruar të monitorojnë shkarkimet e tyre në ajër, ujëra dhe tokë dhe t’i raportojnë të dhënat e vetëmonitorimit çdo tre muaj në Agjencitë Rajonale të Mjedisit dhe prej këtej në Ministrinë e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave. Ndërkohë, ministritë e linjës përgjigjen për përgatitjen e raporteve të gjendjes së mjedisit për të gjitha subjektet nën varësinë e tyre dhe këtë raport duhet ta dorëzojnë në Ministrinë e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave mbi baza vjetore. Këto raporte duhet të përmbajnë shkarkimet vjetore sektoriale në ajër, ujëra dhe tokë.

Në këtë kuadër, organet kryesore të përfshira dhe/ose që kontribuojnë për operimin e sistemit të raportimit janë: Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, Agjencitë Rajonale të Mjedisit, Bashkitë, Këshillat e Qarqeve dhe Ministritë e linjës. Në përgjithësi, detyrat e tyre janë si më poshtë:

Të ushtrojnë kontroll mbi burimet e ndotjes;Të informojnë popullatën për gjendjen e mjedisit;Të ruajnë të dhënat e grumbulluara në formën e regjistrave të ndotjes.

Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave përmes Inspektoratit të Mjedisit ka kompetencë të japë dënime me gjobë në rast të vërejtjes së kundërvajtjeve administrative, një prej të cilave është edhe moszbatimi i detyrimit për të dhënë informacionet e kërkuara.

Nga ana tjetër, ekziston një lidhje e fortë midis sistemit të pajisjes me leje mjedisore dhe atij të raportimit, të përshkruar më lart. Kur personat fizikë dhe juridikë aplikojnë për marrjen e lejes mjedisore, përpara ushtrimit të aktivitetit të kërkuar, janë të detyruar të japin të gjitha të dhënat në Ministrinë e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, të dhëna të kërkuara në raportet e vlerësimit të ndikimit në mjedis, mbi bazën e të cilave Ministria vendos kushtet përkatëse për kryerjen, më pas, të vetëmonitorimit të aktivitetit të tyre dhe për raportimin e të dhënave.

Ka një Urdhër të Ministrit të MjPAU, nr.37, datë 29.03.2004 “Për realizimin e vetëmonitorimit”, në zbatim të të cilit Inspektorati i Mjedisit informon se:

- Deri më tani janë rreth 250 subjekte me ndikim të mesëm, aktiviteti i të cilave shkarkon në ajër/ujëra nga rreth 2479 subjekte, të pajisura me leje mjedisi, nga të cilat vetëm 15-20 subjekte janë me ndikim të lartë (IPPC Direktive);

1.2.3.

26 - Inspektorati i Mjedisit njofton zyrtarisht të gjithë subjektet e identifikuara për të paraqitur programin e masave për minimizimin e shkarkimeve në ajër/ujëra si dhe afatet e zbatimit të normave të përkohëshme të shkarkimeve në ajër. Një numër i konsiderueshëm i janë përgjigjur kësaj kërkese.

- Sa lidhet me lejen mjedisore, e parë ajo si një kontratë ndërmjet inspektoratit dhe kompanisë me përmbajtjen e duhur dhe të përshtatshme, ka probleme të paqartësisë së kushteve të vendosura në to dhe, për pasojë, edhe kontrolli i zbatueshmërisë së tyre vështirësohet. Kjo situatë reflektohet më pas në të dhënat e raportuara për shkarkimet.

- Raportet e VNM nuk paraqesin bilancin material të shkarkimeve në ajër/ujëra/tokë duke vështirësuar punën e specialistëve të Drejtorive Teknike të Ministrisë së Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave për vlerësimin e tyre; nuk ka regjistër të shkarkimeve nga operatorët;

- Kushtet teknike nuk janë të detajuara dhe të specifikuara sipas veprimtarive përkatëse, duke mos përcaktuar llojin e ndotësit që shkarkon një veprimtari e caktuar; frekuencën e vetëmonitorimit për çdo indikator; aparaturat dhe pajisjet me të cilat duhet të kryhet matja, etj.

- Leja mjedisore “fle” në sirtarët e operatorëve; ka mungesa të theksuara stafesh profesionale në kompani që të ndjekin problemet mjedisore.

- Rreth 250 subjekte duhet të kryejnë vetëmonitorimin e shkarkimeve çdo 3 muaj, me një total rreth 1000 matje në vit: për shkak të mungesës së instituteve dhe laboratorëve të certifikuar për të kryer matjet e shkarkimeve, besueshmëria e të dhënave lë shumë për të dëshiruar. Një fakt për ilustrim negativ: Pothuajse të gjithë subjektet dalin me tregues brenda normave të lejuara.

C. Sektorët që i nënshtrohen këtij sistemiSa më lart vlen jo vetëm për subjektet private, por këtij sistemi i nënshtrohet edhe sektori publik.

D. Karakteristikat e të dhënave që raportohenTë dhënat e raportuara në Ministrinë e Mjedisit, Pyjeve dhe

Administrimit të Ujërave, sipas sistemit ekzistues janë të agreguara.

E. Periodiciteti i raportimit të të dhënaveTë dhënat e vetëmonitorimit, sipas sistemit ekzistues të raportimit,

duhen raportuar çdo tre muaj, por ky cikël nuk është gjithmonë i rregullt.

27F. Cilësia e të dhënaveMinistria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave nuk aplikon

ende ndonjë program kontrolli të cilësisë së të dhënave të monitoruara dhe më pas të raportuara. Kjo ndodh për shkak të mungesës së fondeve dhe laboratorëve të certifikuar nën varësinë e saj. Megjithatë, me krijimin e Institutit të Mjedisit, Ministria ka aplikuar dhe është aprovuar një asistencë e konsideruar tekniko-financiare nga Qeveria e Mbretërisë së Vendeve të Ulëta për ta shndërruar këtë institut, në një periudhë afatmesme, në një qendër reference për studimet e monitorimit dhe për të gjitha të dhënat e tjera të grumbulluara ne kuadër të vetëmonitorimit të aktiviteteve me ndikim në mjedis.

G. Shpërndarja e informacionitSa lidhet me shpërndarjen e të dhënave, kjo është kryer deri tani

përmes shpërndarjes së Raporteve të Gjendjes së Mjedisit, pas përgatitjes së tyre çdo dy vjet, dhe vitet e fundit gjithashtu edhe përmes faqes në internet të Ministrisë së Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, apo të fondacioneve dhe OJF-ve mjedisore të interesuara.

H. Kostot për analizën përfitim - kostoNuk janë kryer deri tani studime që të vlerësojnë analizojnë situatën

e përfitim-kostos për përgatitjen e regjistrave të shkarkimit dhe të transferimit të ndotësve. Megjithatë, vitet e fundit, Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave ka punuar për të përgatitur programin kombëtar të monitorimit të mjedisit, program i cili përfshin: 1- monitorimin e cilësisë së mjedisit (pas përcaktimit të treguesve të cilësisë së mjedisit); 2- shkarkimet në ajër, ujëra dhe monitorimin e tokës nga burimet stacionare (pikësore) të ndotjes, pas përcaktimit të treguesve mjedisore të presionit; 3- mbetjet urbane pas përcaktimit të treguesve mjedisorë të presionit; 4- nevojat për struktura në nivele të ndryshme për monitorimin dhe raportimin e të dhënave mjedisore; 5- frekuencën dhe detyrimin për raportim; 6- formatet dhe modelet e raportimit, të cilat në dy vitet e fundit kanë tentuar të afrohen me ato të Agjencisë Europiane të Mjedisit, me qëllim që të dhënat e monitorimit të shërbejnë edhe për raportimin përkatës në strukturat ndërkombëtare.

Si rezultat i përpjekjeve brenda vendit dhe asistencës së Qeverisë së Mbretërisë së Vendeve të Ulëta, REC dhe Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave përgatitën, në vitin 2005, një botim të quajtur “Treguesit Kombëtarë të Monitorimit të Mjedisit”, në kuadër të Projektit REReP 1.8 “Mbështetje për zhvillimin e sistemeve kombëtare

28 të informacionit në vendet e Paktit të Stabilitetit”. Një tjetër projekt CARDS 2002 “Mbi monitorimin në Shqipëri” ka filluar me Ministrinë e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave në vitin 2005, nga i cili pritet të stabilizohet procesi i monitorimit në shkallë kombëtare, një pjesë e rëndësishme e të cilit lidhet me themelimin e një sistemi modern të dhënash, dhe po ashtu me informimin dhe publikimin e të dhënave të monitorimit dhe lehtësimin e aksesit të publikut ndaj tyre.

I. Kostot e gjenerimit dhe përpunimi të të dhënaveNuk ka informacion/studime mbi kostot e gjenerimit të të dhënave

të tyre. Sidoqoftë, mbi bazën e Vendimit të Këshillit të Ministrave “Mbi monitorimin e mjedisit në Republikën e Shqipërisë’, një numër institucionesh shkencore të vendit kontraktohen mbi baza vjetore për të kryer studimet e monitorimit duke filluar që nga viti 2000. Fondi i Ministrisë së Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave për studimet e monitorimit, për vitin 2005 ishte 10.000.000 lekë (1 US $ =99.15 lek). Nga ana tjetër, po sipas të njëjtit VKM, ngarkohen personat fizikë dhe juridikë për të monitoruar shkarkimet e aktiviteteve të tyre në ajër, ujëra dhe tokë me shpenzimet e tyre. Për këto të fundit nuk ka informacion të plotë.

Nuk ka informacion mbi kostot e gjenerimit dhe të grumbullimit të të dhënave për shkarkimet nga burimet e shpërndara të ndotjes (diffuse sources).

Nuk ka akoma një informacion të saktë edhe lidhur me koston e manaxhimit të të dhënave, pas grumbullimit të tyre.

2�Rekomandime për stabilizimin në Shqipëri të Regjistrave të Shkarkimit dhe të Transferimit të Ndotësve

Lidhur me kuadrin ligjor (veç atyre të parashikuara në seksionin e planit për harmonizimin e legjislacionit) rekomandohet:

Hartimi i VKM “Për krijimin dhe mirëmbajtjen e regjistrave të shkarkimit dhe të transferimit të ndotësve në përputhje me kërkesat e protokollit të PRTR-ve”;Hartimi dhe miratimi i projektligjit “Për shkarkimet e substancave të rrezikshme” në përputhje me Direktivat 76/464/EEC, 82/176/EEC, 83/513/EEC, 84/156/EEC, 84/491/EEC, 86/280/EEC dhe me amendimet përkatëse.

Lidhur me kuadrin institucional rekomandohen:- Koordinimi institucional dhe financimi i nevojshëm për

funksionimin siç duhet: të rrjetit të monitorimit të shkarkimeve në ajër, ujëra dhe tokë; të Kontrollit të Produkteve dhe Menaxhimit të Materialeve që kanë të bëjnë kryesisht me nivelet e shkarkimeve nga automjetet dhe cilësinë e karburanteve të përdorur, si dhe mekanizmat e informimit të vendim-marrësve dhe publikut;

- Fuqizimi, rifreskimi dhe trajnimi i mëtejshëm i stafeve të instituteve të monitorimit për certifikimin e tyre, të paktën në nivel kombëtar, për qëllime të monitorimit të mjedisit në përgjithësi dhe të monitorimit të shkarkimeve në ajër, ujëra dhe tokë në veçanti;

- Trajnimi i njësisë përgjegjëse brenda Ministrisë së Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave dhe Institutit të Mjedisit për t’i dhënë zgjidhje praktike çështjeve që lidhen me: metodologjinë e grumbullimit të të dhënave, të matjeve, kontrollit dhe miratimit të tyre, ruajtjes së mirëbesimit, etj.;

- Trajnimi dhe fuqizimi i njësisë së menaxhimit të informacionit në Ministrinë e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave për ta kthyer atë në një qendër përpunimi dhe shpërndarje të informacionit mjedisor, pjesë e së cilës do të jetë edhe Regjistri i Shkarkimeve dhe Transferimit të Ndotësve në mjedis.

•

•

a.b.

30 Rekomandime të tjera për krijimin e regjistrave të PRTR-ve

Pas ratifikimit të Protokollit të Regjistrave të Shkarkimit dhe të Transferimit të Ndotësve, është i nevojshëm përgatitja, diskutimi dhe aprovimi i një Plani Veprimi për zbatimin e Protokollit, i cili duhet të ndërmerret nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave në bashkëpunim me ministritë e linjës, institucionet shkencore të përfshira me monitorimin e shkarkimeve në mjedis, përfaqësues të biznesit me ndikim në mjedis dhe OJF-ve mjedisore të interesuara;

Kryerja e një studimi për vlerësimin e kostos së regjistrave të shkarkimit dhe tranferimit të ndotësve në mjedis, studim i cili duhet të përfshijë:

Koston e gjenerimit të të dhënave nga subjektet, aktivitetet e të cilave shkarkojnë në mjedis (ajër/ujëra/tokë);Koston e organeve shtetërore të ngarkuara me përgjegjësi për hartimin e regjistrave, lidhur me grumbullimin, menaxhimin, verifikimin dhe shpërndarjen e të dhënave për publikun e interesuar;Ndarjen e kostove sipas etapave të ndryshme të krijimit dhe mirëmbajtjes së regjistrave të shkarkimit dhe transferimit të ndotësve;Identifikimin e nevojave për asistencë të mundshme për krijimin dhe mirëmbatjen e regjistrave në të ardhmen e afërt (hartimi i projekt-propozimit).

Mbi bazën e të dhënave të Inspektoratit të Mjedisit, hartimi i listës së ndotësve potencialë dhe identifikimi i atyre që, sipas kërkesave të Protokollit të PRTR-ve, kanë detyrë të krijojnë regjistrat e shkarkimeve dhe transferimeve të ndotësve.

Trajnimi dhe fuqizimi i stafeve të Agjencive Rajonale të Mjedisit dhe Inspektoratit të Mjedisit të cilët do të shërbejnë për:

dhënie asistence për subjektet me detyrim krijimin e regjistrit të PRTR-ve;kontrollin e zbatimit të kërkesave ligjore nga ana e subjekteve për regjistrin e PRTR-ve.

Mbi baza të Protokollit të PRTR-ve, hartimi i formateve të raportimit në gjuhën shqipe dhe sa më të lehtë për t’u plotësuar dhe menaxhuar në të gjitha stadet;

•

•

•

•

•

•

31Hartimi i udhëzuesve praktikë (mbi bazën e udhëzuesve që pritet

të përfundohen nga Grupi i Punës së PRTR-ve pranë UNECE) me të gjitha hallkat per krijimin dhe mirëmbajtjen e regjistrave të PRTR-ve, në të gjitha nivelet, që nga subjektet që ushtrojnë veprimtari me ndikim në mjedis dhe kanë detyrimin për krijimin e regjistrave, deri te Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, që do të menaxhojë regjistrin në shkallë kombëtare dhe do ta vërë atë në dispozicion të publikut të interesuar;

Një projekt pilot në zonën industriale të Elbasanit është i domosdoshëm për Shqipërinë. Zona është e tillë që ka një aktivitet të theksuar industrial me ndikim negativ në mjedis dhe nga ana tjetër është e tillë që subjektet që ushtrojnë aktivitetet industriale janë në pronësi të huaj, që do të thotë me eksperiencë të filialeve të tyre në vendet e BE-së, me potencial më të madh financiar dhe kapacitet teknik më të lartë për të bashkëpunuar për krijimin atje së pari të regjistrave sipas Protokollit të PRTR-ve. Përvoja e fituar në Elbasan do të shërbente për t’u shrirë në shkallë kombëtare.

Një projekt rajonal në vendet e afërta me Shqipërinë me rezultate praktike për shkëmbimin e përvojës, të shembujve pozitivë dhe diskutimit të barrierave e të mënyrës për t’i kapërcyer ato dhe të zbatimit dhe përshtatjes në këto vende të përvojave të vendeve të zhvilluara lidhur me menaxhimin e regjistrit të PRTR-ve, është gjithashtu i domosdoshëm.

Studimi, diskutimi me të gjithë lojtarët e interesuar që nga vendim-marrësit deri te OJF-të mjedisore dhe mbi këtë bazë gjetja e mundësive për aplikimin e mënyrave më të mira të mundshme për lehtësimin e aksesit të publikut për të dhënat mjedisore në përgjithësi, pjesë e të cilave do të jetë edhe regjistri i shkarkimeve dhe transferimeve të ndotësve në mjedis.

Ndërgjegjësimi i bizneseve përmes përgatitjes së një broshure informimi për Regjistrat e Shkarkimit dhe të Transferimit të Ndotësve dhe shpërndarjes së saj nëpërmjet mekanizmave të Dhomës së Tregtisë.

32

33

KONFERENCA E PESTE MINISTRORE

MJEDISI PER EVROPEN

KIEV, UKRAINE21-23 Maj 2003

PROTOKOLLI PER REGJISTRAT E SHKARKIMIT DHE TRANSFERIMIT TE NDOTESVE NE KONVENTEN E AARHUSIT MBI TE DREJTEN E INFORMIMIT,

PJESEMARRJEN PUBLIKE NE VENDIMMARRJE DHE Të DREJTEN PëR T’IU DREJTUAR GJyKATëS PëR

ÇëSHTJE MJEDISORE Punuar nga

Grupi Punës mbi Regjistrat e Shkarkimitdhe Transferimit të Ndotësve

Nëpërmjet Grupit të Punës Ad-hoctë Zyrtarëve të Lartë

KOMBET E BASHKUARAKOMISIONI EKONOMIK I KOMBEVE TE BASHKUARA

PER EVROPEN

34

35KOMBET E BASHKUARA

Për Përdorim të Përgjithshëm

MP.PP/2003/1 3 Mars 2003

origjinali në Anglisht

KOMISIONI EKONOMIK PER EVROPEN

Takimi i palëve për Konventën mbi Të Drejtën e Informimit, Pjesëmarrjen Publike në Vendim Marrje

dhe Drejtësinë Lidhur me Problemet Mjedisore

(Takim i jashtëzakonshëm, Kiev, 21 Maj 2003)(Pika 2 e programit provizor)

PROTOKOLLMBI REGJISTRAT E SHKARKIMIT

DHE TRANSFERIMIT TE NDOTESVE

E

Këshilli Ekonomik dhe Social

36

37

Palët e këtij protokolli,

Duke kujtuar nenin 5, paragrafin 9 dhe nenin 10, paragrafi 2 të Konventës së vitit 1998 mbi Të Drejtën e Informimit, Pjesëmarrjen Publike në Vendim Marrje dhe Drejtësinë Lidhur me Problemet Mjedisore (Konventa Aarhus),

Duke ditur se regjistrat e shkarkimit dhe transportimit të ndotësve sigurojnë një mekanizëm të rëndësishëm për rritjen e përgjegjshmërisë së përbashkët, uljen e ndotjes dhe nxitjen e zhvillimit të qëndrueshëm, sikurse thuhet në Deklaratën Lucca të miratuar në takimin e parë të Palëve në Konventën Aarhus,

Duke patur parasysh nenin 10 të Deklaratës së Rios së vitit 1992 mbi Mjedisin dhe Zhvillimin,

Duke patur parasysh gjithashtu parimet dhe detyrimet e rëna dakord gjatë Konferencës së Kombeve të Bashkuara të vitit 1992 mbi Mjedisin dhe Zhvillimin, në veçanti dispozitat në kapitullin 19 të Axhendës 21,

PROTOKOLLIMBI REGJISTRAT E SHKARKIMIT

DHE TRANSFERIMIT TE NDOTESVE

38 Duke i kushtuar vëmendje Programit për Zbatimin e Mëtejshëm të Axhendës 21, miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara në sesionin e nëntëmbëdhjetë special të saj në vitin 1997, në të cilën u bë thirrje për nxitje të kapaciteteve dhe aftësive kombëtare në mbledhjen, përpunimin dhe shpërhapjen e informacionit, për mundësimin e të drejtës për tu informuar mbi çështjet mjedisore nëpërmjet mjeteve të duhura,

Duke i kushtuar vëmendje Planit të Zbatimit të Samitit Botëror të vitit 2002 mbi Zhvillimin e Qëndrueshëm, i cili mbështet zhvillimin e informacionit bashkëkohor e të integruar mbi elementët kimikë, sikurse nëpërmjet regjistrave kombëtarë të shkarkimit dhe transportimit të ndotësve,

Duke patur parasysh punën e Forumit Ndërqeveritar mbi Sigurinë e Substancave Kimike, veçanërisht Deklaratën e Bahias të vitit 2002 mbi Sigurinë e Substancave Kimike, Përparësitë e Veprimit pas vitit 2000 dhe Regjistrat e Shkarkimit dhe Transferimit të Ndotësve/Planin e Veprimit për Inventarin e Shkarkimeve,

Duke patur parasysh gjithashtu veprimtaritë e ndërmarra në kuadër të Programit Ndër-Organizacional për Menaxhimin e Fortë të Substancave Kimike,

Duke patur parasysh për më tepër punën e Organizatës për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim, në veçanti Këshillin e Rekomandimit të saj për Vënien në Veprim të Regjistrave të Shkarkimit dhe Transferimit të Ndotësve, në të cilin Këshilli thërret vendet anëtare të krijojnë dhe të bëjnë të mundur publikisht regjistrat kombëtarë të shkarkimit dhe transferimit të ndotësve,

Duke dashur të sigurohet një mekanizëm, i cili do të bëjë të mundur që çdo individ i brezave të sotshëm dhe të ardhshëm të jetojë në një mjedis të përshtatshëm për shëndetin dhe mirëqënien e tij, duke garantuar progresin e sistemeve të hapura të informacionit mjedisor,

Duke dashur gjithashtu të sigurohemi se zhvillimi i këtyre sistemeve merr parasysh parimet, që ndihmojnë një zhvillim të qëndrueshëm, siç është metoda parandaluese e vendosur në parimin 15 të Deklaratës së Rios së vitit 1992 mbi Mjedisin dhe Zhvillimin,

3�Duke ditur lidhjen midis sistemeve adekuate të informacionit mjedisor dhe ushtrimin e të drejtave, që përmbahen në Konventën Aarhus,

Duke parë nevojën për bashkëpunim me nisma të tjera ndërkombëtare lidhur me ndotjet dhe mbeturinat, duke përfshirë këtu Konventën e Stokholmit të vitit 2001 mbi Mbetjet Organike të Vazhdueshme dhe Konventën e Bazelit të vitit 1989 mbi Kontrollin e Lëvizjeve Trans-Kufitare të Mbetjeve të Rrezikshme dhe Eleminimit të Tyre,

Duke pranuar se objektivat e një metode të integruar për minimizimin e ndotjes dhe sasisë së mbetjeve, që rezultojnë pas veprimit të instalimeve industriale dhe burimeve të tjera, janë arritja e një niveli të lartë mbrojtjeje të mjedisit në tërësi, ecja drejt zhvillimit të qendrueshëm dhe të fortë nga pikëpamja mjedisore dhe mbrojtja e shëndetit të brezave të sotshëm dhe të ardhshëm,

Duke qënë të bindur për vlerën e regjistrave të shkarkimit dhe transferimit të ndotësve si një mjet me kosto efektive për nxitjen e përmirësimeve në performancën mjedisore, për sigurimin e aksesit publik në informacionin mbi shkarkimin e ndotësve dhe transferimin e tyre në dhe ndërmjet komuniteteve, si dhe për përdorim nga ana e qeverive në ndjekjen e trendeve, shprehjen e progresit në uljen e nivelit të ndotjes, kontrollin e përputhjes me marrëveshje të caktuara ndërkombëtare, vendosjen e përparësive dhe vlerësimin e progresit të arritur përmes politikave dhe programeve mjedisore,

Duke marrë parasysh se regjistrat e shkarkimit dhe transferimit të ndotësve mund të sjellin përfitime të prekshme për industrinë nëpërmjet menaxhimit të përmirësuar të ndotësve,

Duke vënë re mundësitë për përdorimin e të dhënave në regjistrat e shkarkimit dhe transferimit të ndotësve, të kombinuar me informacionin shëndetësor, mjedisor, demografik, ekonomik apo të tjera informacione të rëndësishme, me qëllim arritjen e një mirëkuptimi më të mirë të problemeve të mundshme, identifikimin e “pikave të nxehta”, marrjen e masave parandaluese dhe shpjeguese dhe vendosjen e përparësive të menaxhimit mjedisor,

Duke pranuar rëndësinë e ruajtjes së fshehtësisë së personave fizikë të identifikuar apo të identifikueshëm në përpunimin e informacionit

40 të raportuar në regjistrat e shkarkimit dhe transferimit të ndotësve, në përputhje me standartet e aplikueshme ndërkombëtare lidhur me mbrojtjen e të dhënave,

Duke pranuar gjithashtu rëndësinë e zhvillimit të sistemit të regjistrave kombëtarë të shkarkimit dhe transferimit të notësve, të pajtueshëm në nivel ndërkombëtar, për rritjen e krahasueshmërisë së të dhënave,

Duke parë se shumë shtete anëtare të Komisionit Ekonomik të Kombeve të Bashkuara për Evropën, Komunitetit Evropian dhe Palët e Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë të Amerikës së Veriut po punojnë për mbledhjen e të dhënave për shkarkimin dhe transferimin e ndotjeve nga burime të ndryshme dhe për t´i bërë ato gjerësisht të mundshme, si dhe duke pranuar veçanërisht për këtë zonë përvojën e gjatë dhe të vlefshme të disa vendeve,

Duke marrë në konsideratë përafrime të ndryshme për regjistrat ekzistues të shkarkimit dhe rëndësinë e shmangies së përsëritjeve, duke pranuar në këtë mënyrë nevojën e një shkalle të caktuar fleksibiliteti,

Duke nxitur zhvillimin progresiv të regjistrave të shkarkimit dhe transferimit të ndotësve,

Duke nxitur gjithashtu vendosjen e lidhjeve midis regjistrave kombëtarë të shkarkimit dhe transferimit të ndotjeve dhe sistemeve të informacionit mbi tw tjera shkarkime tw interesit public,

Kanë rënë dakord si më poshtë:

Neni 1OBJEKTIVI

Objektivi i këtij protokolli është rritja e mundësisë publike për informacion, nëpërmjet krijimit të regjistrave bashkëkohorë, gjithëpërfshirës dhe kombëtarë të shkarkimit dhe transferimit të ndotësve (PRTR), në përputhje me dispozitat e këtij Protokolli, që do të lehtësojë pjesëmarrjen e publikut në vendim-marrjen mjedisore, si dhe ndihmon në parandalimin dhe reduktimin e ndotjes së mjedisit.

41Neni 2PERKUFIZIME

Për qëllimet e këtij Protokolli,

1. “Palë” nënkupton, veç kur teksti shprehet ndryshe, një shtet ose një organizatë rajonale të integrimit ekonomik të përmendur në nenin 24, që ka rënë dakord të preket nga ky protokoll dhe në të cilin Protokolli është në fuqi;

2. “Konventë” nënkupton Konventën e Të Drejtes së Informimit, Pjesëmarrjes Publike në Vendim Marrje dhe Drejtësisë Lidhur me Problemet Mjedisore, e përgatitur në Aarhus, Danimarkë, në 25 qershor 1998;

3. “Publik” nënkupton një ose më shumë persona fizikë apo juridikë dhe, në përputhje me legjislacionin apo praktikën kombëtare, shoqatat, organizatat apo grupet e tyre;

4. “Shërbim” nënkupton një ose më shumë instalime në të njëjtin vend, ose në vendet fqinje, që zotërohen apo punohen nga i njëjti person fizik ose juridik;

5. “Autoriteti kompetent” nënkupton autoritetin apo autoritetet kombëtare, apo ndonjë organ apo organe të tjera kompetente, të ngritura nga një Palë për të menaxhuar një sistem të regjistrave kombëtarë të shkarkimit dhe transferimit të ndotësve;

6. “Ndotës” nënkupton një substancë ose grup substancash, që mund të jenë të dëmshme për mjedisin ose shëndetin e njerëzve, në kurriz të zotërimeve të tij dhe ndikimit të tij në mjedis;

7. “Çlirim” nënkupton çdo futje të ndotësve në mjedis si rezultat i veprimtarisë njerëzore, qoftë e qëllimshme apo jo, e zakonshme apo jo, përfshirë derdhjen, rrezatimin, shkarkimin, futjen, shfrytëzimin apo dumping, apo nëpërmjet sistemeve të ujërave të zeza pa trajtimin përfundimtar të mbeturinave ujore;

8. “Transferimi përtej vendit” nënkupton lëvizjen përtej kufijve të burimit të ndotësve dhe mbeturinave të destinuara për shfrytëzim apo

42 përpunim dhe ndotësve në ujin e ndotur të destinuar për trajtim të këtyre ujërave;

9. “Burimet e shpërndara” nënkupton burimet e shumtë të vegjël dhe të përhapur, prej të cilëve mund të shkarkohen ndotësit në tokë, ajër apo ujë, impakti i kombinuar i të cilëve në këto zëra mund të jetë i rëndësishëm dhe për të cilët nuk është e arsyeshme mbledhja e raporteve nga çdo burim individual;

10. Termat “kombëtar” dhe “gjithë kombëtar” duhet, duke iu referuar detyrimeve nën Protokollin e Palëve që janë organizata të integrimit ekonomik, parë sipas vendit në fjalë, veçse kur shprehet ndryshe;

11. “Mbetje” nënkupton substanca apo objekte të cilat:

(a) Janë hedhur apo përpunuar;

(b) Do të hidhen apo përpunohen; ose

(c) Sipas dispozitave të ligjit kombëtar kërkohet të hidhen apo përpunohen;

12. “Mbetje të rrezikshme” do të thotë mbetje të përcaktuara si të rrezikshme nga dispozitat e ligjit kombëtar;

13. “Mbetje të tjera” nënkupton mbetje që nuk janë mbetje të rrezikshme;

14. “Ujë i ndotur” nënkupton ujin që përmban substanca apo objekte që janë subjekt i rregullave të ligjit kombëtar.

Neni 3DISPOZITA Të PERGJITHSHME

1. Çdo Palë duhet të ndërmarrë masat e nevojshme legjislative, rregullatore dhe të tjera dhe masat e duhura zbatuese për të vënë në veprim dispozitat e këtij Protokolli.

2. Dispozitat e këtij Protokolli nuk duhet të prekin të drejtën e një Pale pwr të mirëmbajtur apo paraqitur një regjistër të shkarkimit

43dhe transferimit të ndotësve më përfshirës ose me akses më të madh në publik, të kërkuar nga ky Protokoll.

3. Çdo Palë duhet të marrë masat e nevojshme që, punonjësit e një shërbimi dhe pjesëtarët e publikut, që raportojnë një shkelje tek autoritetet publike nga ana e një shërbimi të ligjeve kombëtare, duke zbatuar këtë Protokoll, të mos penalizohen, ndiqen apo shqetësohen nga ky shërbim apo autoritet publik për veprimet e tyre në raportimin e shkeljes.

4. Në zbatimin e këtij Protokolli, çdo palë do të udhëzohet nga metoda parandaluese e caktuar në parimin 15 të Deklaratës së Rios së vitit 1992 mbi Mjedisin dhe Zhvillimin.

5. Për të reduktuar raportimet e përsëritura, sistemet e regjistrit të shkarkimit dhe transferimit të ndotësve mund të përfshihen në një masë të arsyeshme në burimet ekzistuese të informacionit, siç janë mekanizmat e raportimit sipas licensave ose lejet e veprimit.

6. Palët duhet të përpiqen të arrijnë konvergjencë përgjatë regjistrave kombëtarë të shkarkimit dhe transferimit të ndotjeve.

Neni 4ELEMENTëT KyÇ Të SISTEMIT Të REGJISTRIT Të SHKARKIMIT

DHE TRANSFERIMIT Të NDOTëSVE

Sipas këtij Protokolli, çdo Palë duhet të krijojë dhe mirëmbajë një regjistër kombëtar të shkarkimit dhe transferimit të ndotësve me të mundshëm në publik, i cili:

(a) Është shërbim-specifik për sa i përket raportimit mbi burimet;

(b) Ndihmon raportimin mbi burimet e shpërndara;

(c) Është ndotës-specifik apo mbetje-specifik, sipas rastit;

(d) Është multimedia, duke bërë dallimin midis shkarkimeve në ajër, tokë dhe ujë;

(e) Përfshin informacion mbi transferimet;

44(f ) Bazohet në raportim të detyrueshëm mbi bazë periodike;

(g) Përfshin të dhëna të standartizuara dhe në afat kohor, një numër të kufizuar pragjesh të standartizuara të raportimit dhe dispozita të kufizuara, nëse ka, për arsye fshehtësie (privacy);

(h) Është bashkëkohor dhe i hartuar për të qënë përdorues-miqësor dhe publikisht i mundshëm, edhe në formë elektronike;

(i) Lejon pjesëmarrjen publike në zhvillimin dhe ndryshimin e tij; dhe

(j) Është një databazë të dhënash e strukturuar, kompjuterizuar ose databaza të lidhura të ndryshme, të mbajtura nga autoriteti kompetent.

Neni 5HARTIMI DHE STRUKTURA

1. Çdo Palë do të sigurojë që të dhënat e zotëruara në regjistër, lidhur me nenin 4, të paraqiten në formularë përmbledhës dhe jo-përmbledhës, në mënyrë që shkarkimet dhe transferimet të mund të kërkohen dhe identifikohen sipas:

(a) Shërbimit dhe vendosjes gjeografike të tij;

(b) Veprimtarisë;

(c) Pronarit ose operatorit dhe, kur duhet, kompanisë;

(d) Ndotësit apo mbetjes, si të jetë e përshtatshme;

(e) Secilit prej zërave mjedisorë në të cilin shkarkohet ndotësi; dhe

(f ) Sikurse specifikohet në nenin 7, paragrafi 5, destinacionit të transferimit dhe, aty ku duhet, shfrytëzimit apo përpunimit të mbeturinave.

452. Çdo palë duhet të sigurojë gjithashtu që të dhënat të mund të kërkohen dhe identifikohen sipas këtyre burimeve të shpërndara, të përfshirë në regjistër.

3. Çdo Palë duhet të hartojë regjistrin e saj, duke marrë parasysh mundësinë e zgjerimit të ardhshëm të saj dhe duke siguruar se, të dhënat raportuese, të paktën që prej 10 viteve të fundit të raportimit, të jenë publikisht të mundshme.

4. Regjistri duhet të hartohet për një lehtësi maksimale të aksesit publik nëpërmjet mjeteve elektronike, siç është Interneti. Hartimi duhet të lejojë që, në kushte normale pune, informacioni i regjistrit të jetë i mundshëm në mënyrë të vazhdueshme dhe të menjëhershme nëpërmjet mjeteve elektronike.

5. Çdo Palë duhet të ofrojë lidhje në regjistrin e saj me databazat e duhura ekzistuese dhe publikisht të mundshme, lidhur me çështjet e mbrojtjes së mjedisit.

6. Çdo Palë duhet të ofrojë lidhje në regjistrin e saj me regjistrat e shkarkimit dhe transferimit të ndotësve të palëve të tjera në Protokoll dhe, aty ku është e mundur, me ato të vendeve të tjera.

Neni 6QëLLIMI I REGJISTRIT

1. Çdo Palë duhet të sigurojë që regjistri i saj të përmbajë informacion mbi:

(a) Shkarkimet e ndotësve, që duhen raportuar sipas nenit 7, paragrafi 2;

(b) Transferimet përtej vendit, që duhen raportuar sipas nenit 7, paragrafi 2; dhe

(c) Shkarkimet e ndotësve nga burimet e shpërndara, sipas nenit 7, paragrafi 4.

2. Duke vlerësuar përvojën e fituar nga hartimi i regjistrave kombëtarë të shkarkimit dhe transferimit të ndotësve dhe zbatimin

46 e këtij Protokolli dhe duke marrë parasysh procese të rëndësishme ndërkombëtare, Takimi i Palëve do të rishohë kërkesat raportuese të këtij Protokolli dhe do të konsiderojë çështjet e mëposhtme gjatë zhvillimit të mëtejshëm të tij:

(a) Rishikim i veprimtarive të specifikuara në Shtojcën I;

(b) Rishikim i ndotësve specifikuar në Shtojcën II;

(c) Rishikim i pragjeve në Shtojcat i dhe II; dhe

(d) Përfshirje e aspekteve të tjerë të rëndësishëm siç është informacioni mbi transferimet në vend, magazinimin, specifikimin e kërkesave raportuese për burimet e shpërndara apo zhvillimin e kriterit për përfshirjen e ndotësve nën këtë protokoll.

Neni 7KëRKESAT E RAPORTIMIT

1. Çdo Palë duhet gjithashtu:

(a) T’i kërkojë zotëruesit ose operatorit të çdo shërbimi individual brenda juridiksionit të tij që të ndërmarrë një ose më shumë nga veprimtaritë e specifikuara në Shtojcën 1mbi pragjet e zbatueshme të kapacitetit, të specifikuar në Shtojcën I, kolona 1, dhe:

(i) Të shkarkojë çdo ndotës të specifikuar në Shtojvën II në sasi që e kalojnë pragun e zbatueshëm të specifikuar në Shtojcën II, kolona 1;

(ii) Të trasferojnë përtej vendit çdo ndotës të specifikuar në Shtojcën II, në sasi që e kalojnë pragun e zbatueshëm të specifikuar në Shtojcën II, kolona 2, ku Pala ka vendosur për raportim specific sipas ndotësve të transferimeve në vijim të paragrafit 5 (d);

(iii) Të transferojë përtej vendit mbetje të rrezikshme që kalojnë sasinë 2 ton/vit ose mbetje të tjera, që

47kalojnë sasinë 2,000 ton/vit, ku Pala ka vendosur për raportimin specific sipas mbetjeve të transferimeve në vijim të paragrafit 5 (d); ose

(iv) Të transferojë përtej vendit çdo ndotës të specifikuar në Shtojcën II në ujërat e ndotur të destinuar për trajtimin e tyre, në sasi që kalojnë pragun e zbatueshëm, të specifikuar në Shtojcën II, kolona 1b;

Të marrë përsipër detyrimin e vënë mbi atë zotërues ose operator në vijim të paragrafit 2; ose

(b) Të kërkojë zotëruesin ose operatorin e çdo shërbimi individual brenda juridiksionit të tij, që ndërmerr një ose më shumë nga veprimtaritë e specifikuara në Shtojcën I, në apo mbi pragun e punësimit të treguar në Shtojcën I, kolona 2 dhe që prodhon, përpunon apo përdor çdo ndotës të specifikuar në Shtojcën II, në sasi që kalojnë pragun e zbatueshëm të treguar në Shtojcën II, kolona 3, të marrë përsipër detyrimin që i është ngarkuar këtij zotëruesi apo operatori në vijim të paragrafit 2.

2. Çdo Palë duhet t´i kërkojë zotëruesit apo operatorit të një shërbimi, të përmendur në paragrafin 1, të paraqesë informacionin e specifikuar në paragrafët 5 dhe 6 dhe në përputhje me kërkesat në to, lidhur me ata ndotës dhe mbetje që kanë kaluar nivelin prag.

3. Në mënyrë që të arrihet objektivi i këtij Protokolli, një Palë mund të vendosë lidhur me një ndotës të veçantë të zbatojë edhe një prag shkarkimi, apo prag prodhimi, përpunimi ose përdorimi, në mënyrë që kjo të rrisë informacionin e lidhur me shkarkimet apo transferimet e pasqyruara në këtë regjistër.

4. Çdo Palë duhet të sigurojë që autoriteti kompetent i saj të mbledhë, ose të krijojë një ose më shumë autoritete publike apo organe kompetente për të mbledhur informacion mbi shkarkimin e ndotësve nga burimet e shpërndara, të specifikuar në paragrafët 7 dhe 8, për t´u përfshirë në këtë regjistër.

5. Çdo Palë duhet t´i kërkojë zotëruesve, apo operatorëve të shërbimeve, të raportojnë sipas paragrafit 2, për të përfunduar dhe

48 paraqitur para autoritetit kompetent të saj informacionin e mëposhtëm në baza specifike shërbimi:

(a) Emri, adresa e rrugës, vendosja gjeografike dhe veprimtaria apo veprimtaritë e shërbimit raportues dhe emrin e zotëruesit ose operatorit dhe, nëse duhet, të kompanisë;

(b) Emri dhe identifikimin numerik të çdo ndotësi, i kërkuar për t´u raportuar në vijim të paragrafit 2;

(c) Sasinë e çdo ndotësi, për t´u raportuar në vijim të paragrafit 2, të shkarkuar nga shërbimi në mjedis në vitin raportues, në përgjithësi dhe sipas vendit të shkarkimit, në ajër, ujë apo tokë, sikurse dhe nga injektimi ndërtokësor;

(d) Gjithashtu:(i) Sasinë e çdo ndotësi për t´u raportuar në vijim të

paragrafit 2 të transferuar përtej vendit në vitin raportues, duke bërë dallim midis sasive të transferuara për shfrytëzim dhe përpunim dhe emrin dhe adresën e shërbimit që e merr këtë transport; ose

(ii) Sasinë e mbetjeve për t´u raportuar në vijim të paragrafit 2 të transferuar përtej vendit në vitin raportues, duke bërë dallimin midis mbetjeve të rrezikshme dhe mbetjeve të tjera, për çdo veprim përpunimi apo shfrytëzimi, të treguar respektivisht me “R” ose “D”, nëse mbetjet janë të destinuara për shfrytëzim ose përpunim sipas Shtojcës III dhe për lëvizje trans-kufitare të mbetjeve të rrezikshme, emrin dhe adresën e shfrytëzuesit apo përpunuesit të mbetjeve dhe vendndodhjen aktuale të atyre që presin transferimin;

(e) Sasia e çdo ndotësi në ujë të ndotur, për t´u raportuar në vijim të paragrafit 2, të transferuar përtej vendit në vitin raportues; dhe

(f ) Llojin e metodologjisë së përdorur për marrjen e informacionit të përmendur në nën-paragrafët (c) dhe (e) të nenit 9, paragrafi 2, që tregojnë nëse informacioni është bazuar në matje, llogaritje, apo vlerësim.

4�6. Informacioni i përmendur në paragrafin 5 (c) dhe (d)

do të përfshijë informacion mbi shkarkimet dhe transferimet, që vijnë si rrjedhojë e veprimtarive të zakonshme dhe prej ngjarjeve të jashtëzakonshme.

7. Çdo palë do të paraqesë në regjistrin e saj, në një hapësirë të veçantë të mjaftueshme, informacion mbi shkarkimet e ndotësve që vijnë nga burimet e shpërndara, për të cilët kjo Palë shprehet se të dhënat janë marrë nga autoritetet përkatëse dhe mund të përfshihen në të. Në rastin kur Pala arrin në përfundimin se këto të dhëna nuk ekzistojnë, ajo duhet të marrë masa për fillimin e raportimit mbi shkarkimin e ndotësve përkatës nga një apo më shumë burime të shpërndara, në përputhje me përparësitë kombëtare të saj.

8. Informacioni i paraqitur në paragrafin 7 duhet të të japë të dhëna mbi llojin e metodologjisë së përdorur për marrjen e informacionit.

Neni 8CIKLI I RAPORTIMIT

1. Çdo Palë duhet të sigurojë se informacioni për t´u përfshirë në këtë regjistër ka akses publik, është i grumbulluar dhe paraqitur në regjistër sipas vitit kalendarik. Viti raportues është viti kalendarik me të cilin lidhet informacioni i dhënë. Për çdo Palë, viti i parë i raportimit është ai vit kalendarik pas të cilit hyn në fuqi Protokolli për atë palë. Raportimi i kërkuar sipas nenit 7 duhet të jetë vjetor. Viti i dytë i raportimit do të ishte viti i dytë kalendarik pas vitit të parë të raportimit.

2. Çdo Palë, që nuk është një organizatë rajonale e integrimit ekonomik, duhet të sigurojë se informacioni është i përfshirë në regjistrin e saj brenda 15 muajve, që prej fundit të çdo viti raportues. Ndërkohë, informacioni për vitin e parë raportues duhet përfshirë në regjistër brenda dy viteve që prej mbarimit të atij viti raportues.

3. Çdo Palë, që është një organizatë rajonale integrimi ekonomik, duhet të sigurojë që informacioni për një vit raportimi specifik të jetë përfshirë në regjistër 6 muaj pasi Palëve, që nuk janë organizata rajonale të integrimit ekonimik, u kërkohet të bëjnë të njëjtën gjë.

50 Neni 9MBLEDHJA E TE DHENAVE DHE RUAJTJA E TyRE

1. Çdo palë duhet t´u kërkojë zotëruesve apo operatorëve të shërbimit, që janë subjekt i raportimit sipas nenit 7, të mbledhin të dhëna, të cilat janë të nevojshme për të përcaktuar, në përputhje me paragrafin 2 më poshtë dhe sipas frekuencës përkatëse, shkarkimet e shërbimit dhe transferimet përtej vendit, si subjekt raportimi sipas nenit 7 dhe të bëjë të mundshme për autoritetet kompetente regjistrimet e të dhënave, prej të cilave është marrë informacioni i raportuar për një periudhë prej 5 vjetësh, duke filluar që prej fundit të vitit raportues të interesuar. Këto regjistrime duhet të përshkruajnë gjithashtu metodologjinë e përdorur për mbledhjen e të dhënave.

2. Çdo Palë duhet t´u kërkojë zotëruesve apo operatorëve të shërbimit, që janë subjekt i raportimit sipas nenit 7, të përdorin informacionin më të mirë të mundshëm, që mund të përfshijë të dhëna monitoruese, faktorët e emetimit, ekuacionet e ekuilibrit të masave, monitorimin e tërthortë apo llogaritje të tjera, vlerësimet inxhinierike dhe metoda të tjera. Ashtu siç duhet, e gjitha kjo duhet bërë në përputhje me metodologjitë e miratuara ndërkombëtare.

Neni 10VLERESIMI I CILESISE

1. Çdo Palë duhet t´u kërkojë zotëruesve ose operatorëve të shërbimit, që janë subjekt i raportimit sipas nenit 7, paragrafi 1, të sigurojnë cilësinë e informacionit që ata raportojnë.

2. Çdo Palë duhet të sigurojë që të dhënat e përfshira në këtë regjistër të jenë subjekt i analizës cilësore nga autoriteti kompetent, në veçanti për plotësinë e tyre, rregullsinë dhe besueshmërinë, duke marrë parasysh çdo udhëzues që mund të hartohet nga Takimi i Palëve.

Neni 11E DREJTA PUBLIKE NE INFORMACION

1. Çdo Palë duhet të sigurojë aksesin publik të informacionit të përfshirë në regjistrin e saj të shkarkimit dhe transferimit të ndotësve, pa

51nevojën e shprehjes së interesit dhe sipas dispozitave të këtij Protokolli, fillimisht duke garantuar që regjistri i saj të sigurojë akses të drejtpërdrejtë elektronik përmes rrjeteve të telekomunikacionit publik.

2. Në rastet kur informacioni i përfshirë në këtë regjistër nuk është lehtësisht i mundshëm nëpërmjet mjeteve elektronike, çdo Palë duhet të sigurojë që autoriteti kompetent i saj, sipas kërkesës, të ofrojë atë informacion nëpërmjet çdo mënyre tjetër efektive, sa më shpejt që të jetë e mundur dhe të shumtën një muaj pas marrjes së kërkesës.

3. Sipas paragrafit 4, çdo Palë duhet të sigurojë që aksesi në informacionin që përmban regjistri i saj të jetë falas.

4. Çdo Palë mund të lejojë autoritetin kompetent të saj të vendosë një pagesë për riprodhimin dhe dërgimin e informacionit specifik në vijim të paragrafit 2, por kjo pagesë nuk duhet të kalojë një shumë të caktuar.

5. Në rastet kur informacioni që përmban ky regjistër nuk është lehtësisht i mundshëm nëpërmjet mjeteve të drejtpërdrejta elektronike, çdo Palë duhet të lehtësojë mbërritshmërinë elektronike të regjistrit të saj nëpërmjet mjeteve gjerësisht të mundshme, si libraritë publike, zyrat e autoriteteve lokale ose vende të tjera të përshtatshme.

Neni 12KONFIDENCIALITETI

1. Çdo Palë mund të autorizojë autoritetin kompetent të ruajë konfidencialitetin e informacionit të mbajtur në regjistër, nëse transmetimi publik i këtij informacioni do të prekte në të kundërt:

(a) Marrëdhëniet ndërkombëtare, mbrojtjen kombëtare ose sigurinë publike;

(b) Drejtësinë, mundësinë e një personi të kishte një gjykim të drejtë ose mundësinë e një autoriteti publik të drejtonte një hetim të natyrës kriminale ose displinor;

(c) Konfidencialitetin e informacionit komercial dhe industrial, në rastet kur ai është i mbrojtur me ligj, në mënyrë që të mbrohet interesi ekonomik legjitim;

(d) Të drejtat e pronësisë intelektuale; ose (e) Konfidencialitetin e të dhënave personale dhe/ose dosjeve të

52 një personi fizik, nëse ky person nuk është dakord me bërjen publike të këtij informacioni, kur ky konfidencialitet sigurohet në ligjin kombëtar.

Bazat e sipërpërmendura për konfidencialitetin duhen interpretuar në mënyrë të kufizuar, duke marrë parasysh interesin publik të cilit i shërben ky transmetim i informacionit dhe nëse informacioni lidhet me shkarkimet në mjedis.

2. Në kuadër të paragrafit 1 (c), çdo informacion mbi shkarkimet, i cili është i rëndësishëm për mbrojtjen e mjedisit, duhet zbuluar sipas ligjit kombëtar.

3. Në çdo rast që informacioni mbahet konfidencial sipas paragrafit 1, regjistri duhet të tregojë llojin e informacionit të mbajtur, përmes p.sh. ofrimit të informacionit të përgjithshëm kimik, nëse është i mundshëm dhe, për çfarë arsyesh është ndërprerë.

Neni 13PJESEMARRJA PUBLIKE NE HARTIMIN E REGJISTRAVE KOMBETARE TE SHKARKIMIT DHE TRANSFERIMIT TE

NDOTESVE

1. Çdo Palë duhet të ofrojë mundësitë e duhura për pjesëmarrjen publike në hartimin e regjistrit të saj kombëtar për shkarkimin dhe transferimin e ndotësve, në kuadër të ligjit kombëtar të saj.

2. Sipas paragrafit 1, çdo Palë duhet të ofrojë mundësinë për akses të lirë publik në informacion mbi masat e propozuara lidhur me hartimin e regjistrit kombëtar të saj për shkarkimin dhe transferimin e ndotësve dhe për pranimin e çdo komenti, informacioni, analize apo opinioni, që janë të rëndësishëm në procesin e vendim-marrjes dhe autoriteti përkatës duhet të japë shpjegimin e duhur për këtë input publik.

3. Çdo Palë duhet të sigurojë se, kur është ndërmarrë një vendim për të krijuar apo për të ndryshuar rrënjësisht regjistrin e tij, informacioni mbi vendimin dhe konsideratat mbi të cilat ai është bazuar janë bërë publike sipas një kalendari kohor.

53Neni 14AKSESI Në DREJTESI

1. Çdo Palë duhet, në kuadër të legjislacionit kombëtar të saj, të sigurojë se çdo person, që mendon se kërkesa e tij për informacion sipas nenit 11, paragrafi 2, nuk është marrë parasysh, është refuzuar gabimisht, pjesërisht ose plotësisht, nuk është përgjigjur në mënyrë të përshtatshme, ose, në të kundërt, nuk është trajtuar sipas dispozitave të këtij paragrafi, të ketë të drejtë të rishikojë procedurën përpara nja gjykate ose organi tjetër të pavarur dhe të paanshëm, të krijuar me ligj.

2. Kërkesat në paragrafin 1 nuk kanë anshmëri ndaj të drejtave dhe detyrimeve respektive të Palëve nën marrëveshjet ekzistuese të zbatueshme midis tyre dhe që kanë të bëjnë me temën e këtij neni.

Neni 15FORMIMI I AFTESIVE

1. Çdo Palë duhet të nxisë ndërgjegjësimin publik mbi regjistrin e saj të shkarkimit dhe transferimit të ndotësve dhe duhet të sigurojë se për akses në regjistrin e saj, si dhe për të kuptuar dhe përdorur informacionin e përfshirë në të, ofrohet ndihmë dhe udhëzim.

2. Çdo Palë duhet të ofrojë formim të duhur të aftësive dhe udhëheqjen e duhur drejt autoriteteve dhe organeve përgjegjës në ndihmë të tyre për kryerjen e duhur të detyrave sipas këtij Protokolli.

Neni 16BASHKEPUNIMI NDERKOMBETAR

1. Palët duhet të bashkëveprojnë dhe të ndihmojnë njëra-tjetrën:

(a) Në veprimet ndërkombëtare në ndihmë të objektivave të këtij Protokolli;

(b) Në bazë të marrëveshjeve të përbashkëta midis Palëve të interesuara, në zbatimin e sistemeve kombëtare në vijim të këtij Protokolli;

(c) Në ndarjen e informacionit të këtij Protokolli mbi shkarkimet dhe transferimet brenda zonave kufitare; dhe

54 (d) Në ndarjen e informacionit të këtij Protokolli lidhur me transferimet ndërmjet Palëve.

2. Palët duhet të nxisin bashkëpunimin ndërmjet tyre dhe organizatave ndërkombëtare përkatëse, si të jetë e përshtatshme, për të nxitur:

(a) Ndërgjegjësimin publik në nivel ndërkombëtar;

(b) Transferimin e teknologjisë; dhe

(c) Ofrimin e asistencës teknike ndaj Palëve që janë vende në zhvillim dhe Palëve me ekonomi në tranzicion, lidhur me çështjet e këtij Protokolli.

Neni 17TAKIMI PALEVE

1. Një takim i Palëve bëhet në këtë mënyrë. Sesioni i tij i parë duhet thirrur jo më vonë se dy vjet pas hyrjes në fuqi të këtij Protokolli. Që prej këtij momenti, do të mbahen sesione të zakonshëm të takimit të palëve në vazhdim ose paralel me takimet e zakonshme të Palëve në Konventë, përveçse kur vendoset ndryshe nga Palët në këtë Protokoll. Takimi i Palëve duhet të mbajë një sesion të jashtëzakonshëm nëse vendoset kështu gjatë punës së një sesioni të zakonshëm ose në kërkesën e shkruar të çdo Pale duke siguruar që, brenda 6 muajve pas komunikimit të saj tek të gjitha Palët nga Sekretari Ekzekutiv i Komisionit Ekonomik të Evropës, kërkesa e bërë të mbështetet nga të paktën 1/3 e këtyre Palëve.

2. Takimi i Palëve duhet të mbajë nën vëzhgim të vazhdueshëm zbatimin dhe hartimin e këtij Protokolli mbi bazë të një raportimi të rregullt nga ana e palëve dhe duke pasur këtë qëllim në parasysh, duhet:

(a) Të rishohë hartimin e regjistrave të shkarkimit dhe transferimit të ndotësve dhe të nxisë fuqizimin dhe konvergjencën progresive të tyre;

(b) Të krijojë udhëzues që të lehtësojnë raportimin e Palëve në të, duke mbajtur parasysh nevojën për të shmangur përsëritjen e përpjekjeve në këtë drejtim;

(c) Të vendosë një program pune;

55(d) Të marrë parasysh dhe, aty ku duhet, të adoptojë masa për forcimin e bashkëpunimit ndërkombëtar në përputhje me nenin 16;

(e) Të krijojë aq organe ndihmëse sa të mendojë të nevojshëm;(f ) Të konsiderojë dhe aprovojë propozime për amendamente

të tillë të këtij Protokolli dhe shtojcave të tij, si të shihet e nevojshme për qëllimet e këtij Protokolli, në përputhje me dispozitat e nenit 20;

(g) Në sesionin e tij të parë, të marrë parasysh dhe me konsensus të vendosë rregullat e procedurës për sesionet e tij dhe ato të organeve ndihmës të tij, duke marrë parasysh çdo rregull procedure të miratuar nga Takimi i Palëve në Konventë;

(h) Të vlerësojë krijimin e marrëveshjeve financiare me konsensus dhe mekanizmat e ndihmës teknike për të lehtësuar zbatimin e këtij Protokolli;

(i) Të kërkojë, aty ku duhet, shërbimet e organeve të tjera përkatëse ndërkombëtare për arritjen e objektivave të këtij Protokolli; dhe

(j) Të vlerësojë dhe të ndërmarrë ndonjë veprim shtesë që mund të kërkohet për çuarjen përpara të objektivave të këtij Protokolli, sikurse është miratimi i udhëzuesve dhe rekomandimeve, që nxisin zbatimin e tij.

3. Takimi i Palëve duhet të lehtësojë shkëmbimin e informacionit mbi përvojën e fituar në raportimin e transferimeve duke përdorur metodat ndotës-specifik dhe mbetje-specifik dhe duhet të rishohë këtë përvojë, në mënyrë që të hetohet mundësia e konvergjencës midis dy metodave, duke mbajtur parasysh interesin publik për informacion në përputhje me nenin 1 dhe efektivitetin e përgjithshëm të regjistrave kombëtarë të shkarkimit dhe transferimit të ndotësve.

4. Kombet e Bashkuara, agjencitë e specializuara të tyre dhe Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike, sikurse dhe çdo organizatë shtetërore apo rajonale e integrimit ekonomik, që i është dhënë e drejta sipas nenit 24 për të nënshkruar këtë Protokoll, por që nuk është Palë në të dhe, çdo organizatë ndërqeveritare e specializuar në fushat në të cilat shtrihet Protokolli, duhet mundësuar të marrë pjesë si vëzhgues në

56 Takimin e Palëve. E drejta për të hyrë dhe pjesëmarrja duhet t´i nënshtrohet rregullave dhe procedurave të rëna dakord në Takimin e Palëve.

5. Çdo organizatë jo-qeveritare e specializuar në fushat e këtij Protokolli, që ka informuar Sekretarin e Përgjithshëm të Komisionit Ekonomik për Evropën për dëshirën e saj për t´u përfaqësuar në një sesion të Takimit të Palëve do të caktohet të marrë pjesë si një vëzhgues, përveçse kur 1/3 e palëve të pranishme në sesion proteston. E drejta për të hyrë dhe pjesëmarrja e tyre do t´i nënshtrohet rregullave proceduriale të miratuara nga Takimi i Palëve.

Neni 18E DREJTA PëR Të VOTUAR

1. Me përjashtim të rastit siç tregohet në paragrafin 2, çdo Palë e këtij Protokolli do të ketë një votë.

2. Organizatat rajonale për integrim ekonomik, për çështje brenda kompetencës së tyre, do të ushtrojnë të drejtën e tyre të votës me një numër votash të barabartë me numrin e shteteve anëtare të tyre, që janë Palë. Të tilla organizata nuk do të ushtrojnë të drejtën e votës, nëse shtetet anëtare të tyre e ushtrojnë atë dhe e kundërta.

Neni 19SHTOJCAT

Shtojcat e këtij Protokolli do të përbëjnë një formë integrale të tij dhe, përveç rasteve kur kjo saktësohet qartë ndryshe, një referencë ndaj këtij Protokolli përbën në të njëjtën kohë një referencë për çdo shtojcë tjetër.

Neni 20AMENDAMENTET

1. Çdo Palë mund të propozojë amendamente për këtë Protokoll.

2. Propozimet për amendamente në këtë Protokoll duhet të vlerësohen në një sesion të Takimit të Palëve.

3. Çdo amendament i propozuar për këtë Protokoll duhet dorëzuar me shkrim në sekretariat, i cili duhet ta komunikojë atë të paktën 6 muaj

57para sesionit në të cilin amendamenti i është propozuar gjithë palëve, shteteve të tjera dhe organizatave rajonale të integrimit ekonomik, të cilat kanë pranuar të jenë pjesë e Protokollit dhe për të cilat nuk ka hyrë ende në fuqi, si dhe Pjesëmarrësve.

4. Palët duhet të bëjnë çdo përpjekje për të arritur marrëveshjet mbi çdo amendament të propozuar me konsensus në këtë Protokoll. Nëse janë bërë të gjitha përpjekjet me konsensus dhe nuk është arritur asnjë marrëveshje, amendamenti, si një mundësi e fundit, duhet miratuar me votën e tre të katërtave të Palëve të pranishme dhe votuese në sesion.

5. Sipas këtij neni, “Palët e pranishme dhe votuese” do të thotë Palët që janë të pranishme dhe që japin një votë pozitive ose negative.

6. Çdo amendament i këtij Protokolli, miratuar në përputhje me paragrafin 4, duhet komunikuar nga ana e sekretariatit tek Depozituesi, i cili duhet t’ia qarkullojë atë të gjitha Palëve, Shteteve dhe organizatave të tjera rajonale të integrimit ekonomik, që kanë pranuar të jenë pjesë e këtij Protokolli dhe për të cilat ai s’ka hyrë ende në fuqi, si dhe Pjesëmarrësve.

7. Një amendament, një në një shtojcë, duhet të hyjë në fuqi për ato Palë që e kanë ratifikuar, pranuar ose miratuar atë në ditën e nëntëmbëdhjetë pas datës së marrjes nga Depozituesi të ratifikimit, pranimit ose aprovimit nga të paktën tre të katërtat e atyre që ishin Palë në kohën e adoptimit të tij. Më tej, ai duhet të hyjë në fuqi për çdo Palë tjetër në ditën e nëntëmbëdhjetë pas ditës që ajo Palë depoziton instrumentet e saj të ratifikimit, pranimit ose aprovimit të amendamentit.

8. Në rastin e një amendamenti në një shtojcë, një Palë që nuk e pranon një amendament të tillë duhet të njoftojë Depozituesin me shkrim brenda dymbëdhjetë muajve nga data e qarkullimit të tij nga ana e Depozituesit. Depozituesi duhet të informojë pa vonesë të gjitha Palët për çdo njoftim të marrë të këtij lloji. Një Palë mundet të tërheqë në çdo kohë një njoftim të mëparshëm për mospranim e, si pasojë, amendamenti i një shtojce duhet të hyjë në fuqi për atë Palë.

9. Me skadimin e dymbëdhjetë muajve nga data e qarkullimit të tij nga ana e Depozituesit, siç thuhet në paragrafin 6, një amendament në një shtojcë duhet të hyjë në fuqi për ato Palë, të cilat nuk kanë dorëzuar një njoftim tek Depozituesi sipas paragrafit 8, me kusht që, në atë kohë,

58 jo më shumë se një e treta e atyre që ishin Palë në kohën e adoptimit të amendamentit kanë paraqitur një njoftim të tillë.

10. Nëse një amendament i një shtojce është i lidhur drejtpërsëdrejti me një amendament të këtij Protokolli, ai nuk duhet të hyjë në fuqi derisa amendamenti i këtij Protokolli hyn në fuqi.

Neni 21SEKRETARIATI

Sekretari Ekzekutiv i Komisionit Ekonomik për Evropën duhet të kujdeset për funksionet e mëposhtme sekretariale të këtij Protokolli:

(a) Përgatitjen dhe shërbimin e sesioneve të Takimit të Palëve;

(b) Kalimin tek Palët të raporteve dhe informacioneve të tjera të marra në përputhje me Dispozitat e këtij Protokolli;

(c) Raportimin në Takimin e Palëve mbi veprimtaritë e Sekretariatit; dhe

(d) Të tjera funksione që mund të përcaktohen nga Takimi i Palëve në bazë të burimeve të mundshme.

Neni 22RISHIKIMI PëRPUTHSHMERISE

Në sesionin e tij të parë, Takimi i Palëve duhet të vendosë me konsensus procedura mbështetëse dhe marrëveshje institucionale të një natyre jogjyqësore, jokontradiktore dhe këshilluese për të vlerësuar dhe nxitur përputhshmërinë me dispozitat e këtij Protokolli dhe të trajtojë rastet e mospërputhjes. Në vendosjen e këtyre procedurave dhe marrëveshjeve, Takimi i Palëve duhet të marrë parasysh, inter alia, nëse duhet lejuar marrja e informacionit nga pjesëtarët e publikut mbi çështjet e lidhura me këtë Protokoll.

Neni 23ZGJIDHJA E MOSMARRëVESHJEVE

1. Në se ndodh një mosmarrëveshje midis dy ose më shumë Palëve lidhur me interpretimin ose përdorimin e këtij Protokolli, ato duhet të shohin

5�për një zgjidhje përmes negociatave ose mjeti tjetër paqësor për zgjidhjen e mosmarrëveshjes, të pranueshëm nga ana e palëve në këtë diskutim.

2. Gjatë nënshkrimit, ratifikimit, pranimit, aprovimit apo ardhjes në fuqi të këtij Protokolli, apo në çdo kohë të mëpasshme, një Shtet mund të deklarojë me shkrim tek Depozituesi se, për një mosmarrëveshje që nuk është zgjidhur në përputhje me paragrafin 1, ai pranon një ose të dy mjetet e mëposhtme për zgjidhjen e debatit, si të detyrueshme në lidhje me çdo Palë që pranon të njëjtin detyrim:

(a) Paraqitjen e mosmarrëveshjes para Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë;

(b) Arbitrazhin në përputhje me procedurën e specifikuar në Shtojcën IV.

Një organizatë rajonale e integrimit ekonomik mund të bëjë një deklaratë me efekt të ngjashëm lidhur me arbitrazhin, në përputhje me procedurat e përmendura në paragrafin e mësipërm (b).

3. Nëse palët në diskutim kanë pranuar të dy mjetet për zgjidhjen e mosmarrëveshjes të përmendur në paragrafin 2, mosmarrëveshja mund të paraqitet vetëm para Gjykatës ndërkombëtare të Drejtësisë, veçse nëse palët pjesëmarrëse në debat bien dakord ndryshe.

Neni 24NENSHKRIMI

Ky Protokoll do të nënshkruhet në Kiev (Ukrainë) nga data 21 deri më 23 maj 2003 me rastin e Konferencës së Pestë Ministrore “Mjedis për Evropën” dhe më pas në Zyrat Qëndrore të Kombeve të Bashkuara në Nju Jork deri më 31 dhjetor 2003, nga të gjithë Shtetet që janë anëtarë të Kombeve të Bashkuara dhe nga organizatat rajonale për integrim ekonomik, të përbëra nga anëtarë të shteteve sovrane të Kombeve të Bashkuara, tek të cilat shtetet anëtare të tyre kanë transferuar kompetencat mbi çështjet e drejtuara nga ky Protokoll, përfshirë dhe kompetencën për të hyrë në tratativa lidhur me këto çështje.

60 Neni 25DEPOZITUESI

Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara do të veprojë si Depozitues i këtij Protokolli.

Neni 26RATIFIKIMI, PRANIMI, APROVIMI DHE ARDHJA NE FUQI

1. Ky Protokoll do të jetë subjekt i ratifikimit, pranimit ose aprovimit nga shtetet nënshkruese dhe organizatat rajonale për integrim ekonomik të përmendura në nenin 24.

2. Ky Protokoll do të mund të hyjë në fuqi prej 1 janarit 2004 nga Shtetet dhe organizatat rajonale për integrim ekonomik të përmendura në nenin 24.

3. Çdo organizatë rajonale për integrim ekonomik e përmendur në nenin 24, që bëhet Palë, pa qënë Palë asnjë nga shtetet anëtarë të saj, do të preket nga gjithë detyrimet e këtij Protokolli. Nëse një apo më shumë shtete anëtarë të një organizate të tillë janë Palë, organizata dhe shtetet anëtare të saj duhet të vendosin për përgjegjësitë përkatëse të tyre mbi aftësinë ekzekutuese të detyrimeve të tyre në këtë Protokoll. Në të tilla raste, organizata dhe shtetet anëtare nuk do të lejohen të ushtrojnë të drejta sipas këtij Protokolli në të njëjtën kohë.

4. Në instrumentet e tyre për ratifikim, pranim, aprovim apo hyrje në fuqi, organizatat rajonale për integrim ekonomik të përmendura në nenin 24 duhet të deklarojnë shtrirjen e kompetencës së tyre në lidhje me çështjet e drejtuara nga ky Protokoll. Këto organizata duhet, gjithashtu, të informojnë Depozituesin për çdo ndryshim të rëndësishëm mbi shtrirjen e kompetencës së tyre.

Neni 27HyRJA Në FUQI

1. Ky Protokoll do të hyjë në fuqi në ditën e nëntëdhjetë pas datës së depozitës së instrumentit të gjashtëmbëdhjetë për ratifikim, pranim, aprovim, apo ardhje në fuqi.

2. Në bazë të paragrafit 1, çdo instrument i depozituar nga një organizatë rajonale për integrim ekonomik, nuk duhet llogaritur si shtesë

61në ato të depozituara nga shtetet anëtare të një organizate të tillë.

3. Për çdo shtet apo organizatë rajonale për integrim ekonomik që ratifikon, pranon apo aprovon këtë Protokoll apo, përveç kësaj, bie dakord pas depozitimit të instrumentit të gjashtëmbëdhjetë të ratifikimit, pranimit, aprovimit apo ardhjes në fuqi, Protokolli do të hyjë në fuqi ditën e nëntëdhjetë pas datës së depozitës nga ky shtet apo organizatë rajonale për integrim ekonomik të instrumenteve të tij për ratifikim, pranim, aprovim apo ardhje në fuqi.

Neni 28KUSHTëZIMET

Asnjë kushtëzim nuk mund t’i bëhet këtij Protokolli.

Neni 29TëRHEQJA

Në çdo momemt pas tre vjetësh nga data në të cilën ky Protokoll ka ardhur në fuqi lidhur me një Palë, kjo Palë mund të tërhiqet nga Protokolli duke bërë një njoftim të shkruar tëk Depozituesi. Çdo tërheqje e tillë do të vihet në zbatim në ditën e nëntëdhjetë pas datës së marrjes së tij nga Depozituesi.

Neni 30TEKSTET AUTENTIKE

Origjinali i këtij Protokolli, tekstet e të cilit në gjuhën angleze, franceze dhe ruse janë njësoj autentikë, do të depozitohen pranë Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara.

NË PRANI TË TË CILIT, të poshtëpërmendurit, me autoritetin që gëzojnë, kanë nënshkruar këtë Protokoll.

Mbajtur në Kiev, më njëzet e një maj, dymijë e tre.

62SHTOJCA I

AKTIVITETET

Nr. Aktiviteti Pragu Kapacitetit (kolona 1)

Pragu Punësimit (kolona 2)

1. Sektori Energjitikës

(a) Rafineritë minerare të vajit dhe gazit *

10 punonjës

(b) Instalimet për gazifikim dhe lëngëzim *

(c) Stacionet e fuqisë termale dhe instalimet e djegies

Me nxehtësi 50 MW

(d) Furrat e Koksit *

(e) Mullinjtë e qymyrgurit Me kapacitet 1 t/orë

(f) Instalimet për prodhimin e produkteve të qymyrgurit dhe solid smokeless fuel *

2. Prodhimi dhe përpunimi metaleve

(a) Instalimet e xeherorëve (përfshirë sulfidin), pjekjes dhe nxjerrjes së skorjeve *

10 punonjës

(b) Instalimet për prodhimin e kallëpeve të metalit ose çelikut (shkrirje e parë ose e dytë) përfshirë derdhjen e vazhdueshme

Me kapacitet 2.5 ton/orë

(c) Instalimet për përpunimin e metaleve të zeza:

(i) Makinat e petëzimit të nxehtë Me kapacitet 20 t çeliku të papërpunuar/orë

(ii) Kovaçanat me çekiç Me energji 50 kJ për çekiç, ku fuqia kalorifike e përdorur kalon 20 MW

(iii) Përdorimi i veshjeve mbrojtëse të metaleve të shkrira

Me input 2 ton çeliku të papërpunuar/orë

(d) Fonderitë e metaleve të zeza Me kapacitet prodhues 20ton/ditë

63Nr. Aktiviteti Pragu Kapacitetit (kolona 1)

Pragu Punësimit (kolona 2)

(e) Instalimet:

(i) Për prodhimin e metaleve jo të zeza të papërpunuara nga koncentratet ose mate-rialet e papërpunuara dytësore nga proceset metalurgjike, kimike ose elektrolitike

*

10 punonjës

(ii) Për shkrirjen, përfshirë përzierjen, e metaleve jo të zeza, përfshirë produktet e përmirësuara (rafinimin, fonderinë, derdhjen, etj)

Me kapacitet shkrirje 4 t/ditë për Pb e Cd ose 20 t/ditë për gjithë metalet e tjera

(f) Instalime për trajtimin e sipërfaqes së metaleve dhe materialeve plastike, duke përdorur proceset elektrolitike ose kimike

vëllimi i kontenierëve të trajtimit është 30m3

3. Industria Minerare

(a) Punimi minerar nëntokësor dhe veprimet e ndërlidhura me të *

10 punonjës

(b) Miniera të hapura Sipërfaqja e zonës së gërmuar është25 ha

(c) Instalimet për prodhimin e:

(i) Mbetjet e çimentos në furrat rrotulluese Me kapacitet prodhimi 500 t/ditë

(ii) Gëlqeres në furrat rrotulluese Me kapacitet prodhi-mi që kalon 50 t/ditë

(iii) Mbetjet e çimentos dhe gëlqeres në furrat rrotulluese

Me kapacitet pro-dhimi prej 50 t/ditë

(d) Instalimet për prodhimin e asbestos dhe produkteve me bazë asbesti *

(e) Instalimet për prodhimin e qelqit, përfshirë fibrat e qelqit

Me kapacitet shkrirje 20t/ditë

(f) Instalimet për shkrirjen e substancave minerare, përfshi prodhimin e fibrave minerare

Me kapacitet shkrirje 20 t/ditë

(g) Instalimet për prodhimin e produkteve qeramike përmes pjekjes, në veçanti, të tjegullavee të çative, tullave, tullave zjarrduruese, tjegullave, gresit ose porcelanit

Me kapacitet prodhimi 75 t/ditë ose kapacitet pjekje 4 m3 e me densitet vendosje për furrë 300 kg/m3

64Nr Aktiviteti Pragu i kapacitetit Pragu i

punësimit

4. Industria Kimike

a Instalimet kimike për prodhimin e një shkalle indus-triale të produkteve kimike organike bazë, të tillë si:(i) Hidrokarbonet e thjeshtë (linearë ose ciklikë, të

ngopur ose të pangopur, alifatik ose aromatik)(ii) Hidrokarbonet me përmbajtje oksigjeni si,

alkooli, aldehidet, ketonet, acidet karboksilikë, esteri, eteri, peroksidet, epoxy resins

(iii) Hidrokarbonet sulfurike(iv) Hidrokarbonet nitrogjene si, aminet, amidet,

përbërjet nitrike apo përbërjet e nitratit, nitrilet, cianatet, izocianatet

(v) Hidrokarbonet me përmbajtje fosfori (vi) Hidrokarbonet Halogjenike(vii) Përbërjet Organometalike(viii) Materialet plastike bazë (polimeret, fibrat

sintetike dhe fibrat me bazë celuloze)(ix) Gomat sintetike(x) Ngjyrimet dhe pigmentet (xi) Agjentët aktivë sipërfaqësorë dhe surfactants

*

10 punonjës

b Instalimet kimike për prodhimin e një shkalle industriale të produkteve kimike inorganike bazë, si:(i) Gazrat, si amoniak, klor ose klorur hidrogjeni,

oksidet e karbonit, përbërjet sulfurike, oksidet e nitrogjenit, hidrogjen, dioksid sulfuri, klor karboni

(ii) Acidet të tillë si acidi kromik, acidi hidroflurik, acid fosforik, acid nitrik, acid hidroklorik, acid sulfurik, oleum, acidet sulfurike

(iii) Bazat, të tilla si hidroksid amoni, hidroksid potasiumi, hidroksid sodiumi

(iv) Kripërat, të tilla si klorid amoni, klorat potasiumi, karbonat potasiumi, karbonat sodiumi, nitrat argjendi

(v) Jo-metalet, oksidet metalike ose përbërje të tjera inorganike, të tilla si karbit kalciumi, silikon, karbit silikoni

*

c Instalimet kimike për prodhimin e një shkalle industriale të fertilizuesve me baze fosfori, nitrogjeni ose potasiumi (fertilizues të thjeshtë ose të përbërë)

*

d Instalimet kimike për prodhimin e një shkalle industriale të produkteve bimore bazë dhe të biocideve

*

e Instalimet që përdorin një process kimik ose biologjik për prodhimin e një niveli industrial të produkteve bazë farmaceutike

*

f Instalimet për prodhimin në një shkallë industriale të eksplozivëve dhe produkteve piroteknike *

655. Menaxhimi i mbeturinave dhe i ujërave të ndotur

(a) Instalimet për djegien, pirolizën, përpunimin, trajtimin kimik apo groposjen e mbetjeve të rrezikshme

Marrin 10 t/ditë

10 punonjës

(b) Instalimet për djegien e mbeturinave bashkiake Me kapacitet 3 t/orë

(c) Instalimet për pastrimin e mbetjeve jo të rrezikshme Me kapacitet 50 t/ditë

(d) Groposjet (duke përjashtuar groposjet e mbeturinave inerte)

Marrin 10 t/ditë ose me kapacitet total 25.000 ton

(e) Instalimet për pastrimin ose riciklimin e trupave të kafshëve apo mbeturinave shtazore

Me kapacitet trajti-mi prej 10 t/ditë

(f) Fabrikat e trajtimit të ujërave të ndotur në nivel bashkie

Me kapacitet korespondues prej 100,000 banorësh

(g) Impiant për trajtimin e ujërave të përdorura që shërben për një ose më shumë aktivitete në shtojcë

Me kapacitet prej 10,000 m3/ditë

6. Prodhimi dhe përpunimi i letrës dhe i drurit

(a) Fabrikat industriale për prodhimin e brumit të letrës prej lëndës drusore ose materiale të ngjashme fibroze *

10 punonjës

(b) Fabrikat industriale për prodhimin e letrës dhe dërrasës dhe produkteve të tjera parësore drusore (të tilla si tabela dërrase, dërrasa fibre dhe kompensatë)

Me një kapacitet prodhimi prej 20 ton/ditë

(c) Fabrikat industriale për ruajtjen e drurit dhe produkteve drusore me produkte kimikë

Me një kapacitet prodhimi prej 50 m3/ditë

7. Prodhimi intensiv blegtoral dhe kulturës ujore

(a) Instalimet për rritjen intensive të shpendëve dhe derrave

(i) Me 40,000 vende për shpendët

10 punonjës

(ii) Me 2,000 vende për prodhimin e derrave (mbi 30 kg)

(iii) Me 750 vende për dosa

(b) Kultura ujore intensive 1,000 ton peshk dhe molusqe në vit

10 punonjës

66 8. Produkte shtazore dhe bimore nga sektori i ushqimeve dhe pijeve

(a) Therrtoret Me kapacitet të prodhimit të mishit të therrur 50 t/ditë

10 punonjës

(b) Trajtimi, përpunimi për prodhimin e produkteve ushqimore dhe pijeve nga:

(i) materialet e papërpunuara shtazore (përveç qumështit)

Me kapacitet prodhimi përfu-ndimtar 75ton/ditë

(ii) Materialet e papërpunuara bimore Me kapacitet prodhimi përfundi-mtar 300 ton/ditë (vlerë mesatare në bazë tremujore)

(c) Trajtimi dhe përpunimi i qumështit Me kapacitet marrje 200 ton qumësht/ditë (vlerë mesatare mbi bazë vjetore)

9. Veprimtari të tjera

(a) Fabrika për paratrajtimin (veprime të tilla si larja, çngjyrosja) ose ngjyrosjen e fibrave dhe tekstileve

Me kapacitet trajtimi 10 ton/ditë

10 punonjës

(b) Fabrika për regjien e gëzofëve dhe lëkurëve Me kapacitet trajtimi 12 ton produkt përfundimtar/ditë

(c) Instalimet për trajtimin e sipërfaqes së substancave, objekteve apo produkteve duke përdorur tretës organikë, veçanërisht për veshje, publikim, mbulesë, çlubrifikim, mbrojtjen nga uji, formatimin, lyerjen, pastrimin

Me kapacitet konsumi 150 kg/orë ose 200 ton/vit

(d) Instalimet për prodhimin e karbonit (qymyrguri i djegur fort) ose elektrografite nëpërmjet djegies ose grafitizimit

*

(e) Instalimet për ndërtimin e anijeve dhe lyerjen ose heqjen e bojës prej tyre

Me kapacitet për anije 100 m të gjata

Shënime shpjeguese:- Kolona 1 përmban pragjet e kapacitetit të treguar në nenin 7, paragrafi 1 (a).- Një asterisk (*) tregon që nuk ka prag kapaciteti të aplikueshëm (të gjitha shërbimet janë subjekt i raportimit).- Kolona 2 përmban pragun e punësimit të treguar në nenin 7, paragrafi 1 (b).“10 punonjës” nënkupton ekuivalentin e 10 punonjësve të punësuar me kohë të plotë.

67Shtojca II

NDOTESITN

r.N

umri

CA

S N

dotë

siPr

agu

i shk

arki

mev

e (k

olon

a 1)

Prag

u i t

rans

f-er

imit

jash

të

impi

antit

të

ndot

ësve

(kol

ona

2)

Prag

u pr

odhi

mit,

pë

rpun

imit

apo

përd

orim

it (k

olon

a 3)

Në

ajër

(kol

ona

1a)

Në

ujë

(kol

ona

1b)

Në

tokë

(kol

ona

1c)

kg/v

itkg

/vit

kg/v

itkg

/vit

kg/v

it1

74-8

2-8

Met

an (C

H4)

100

000

--

-*

263

0-08

-0M

onok

sid K

arbo

ni (C

O)

500

000

--

-*

312

4-38

-9D

ioks

id K

arbo

ni (C

O2)

100

mill

ion

--

-*

4H

idro

-fluo

roka

rbon

et (H

FCs)

100

--

-*

510

024-

97-2

Oks

ide

nitri

ke (N

2O)

10 0

00-

--

*6

7664

-41-

7A

mon

iak

(NH

3)10

000

--

-10

000

7Pë

rbër

jet o

rgan

ike

të a

vullu

esgm

e pa

m

etan

(NM

VO

C)

100

000

--

-*

8O

ksid

et e

nitr

ogje

nit (

NO

x/N

O2)

100

000

--

-*

9Pe

rfluo

roka

rbon

et (P

FCs)

100

--

-*

1025

51-6

2-4

Hek

saflu

orid

i sul

furit

(SF 6)

50-

--

*11

Oks

id S

ulfu

ri (S

Ox/

SO2)

150

000

--

-*

12N

itrog

jen

Tota

l-

50 0

0050

000

10 0

0010

000

13Fo

sfor

Tot

al-

5 00

05

000

10 0

0010

000

14H

idro

klor

ofluo

roka

rbon

et (H

CFC

s)1

--

100

10 0

0015

Klo

roflu

orok

arbo

net (

CFC

s)1

--

100

10 0

0016

Hal

ons

1-

-10

010

000

1774

40-3

8-2

Ars

enik

dhe

për

bërje

t (si

As)

205

550

5018

7440

-43-

9K

adm

ium

dhe

për

bërje

t (si

Cd)

105

55

519

7440

-47-

3K

rom

i dhe

për

bërje

t (si

Cr)

100

5050

200

10 0

0020

7440

-50-

8Ba

kër d

he p

ërbë

rjet (

si C

u)10

050

5050

010

000

2174

39-9

7-6

Mër

kuri

dhep

ërbë

rjet (

si H

g)10

11

55

2274

40-0

2-0

Nik

el d

he p

ërbë

rjet (

as N

i)50

2020

500

10 0

00

68N

r.N

umri

CA

S N

dotë

siPr

agu

i shk

arki

mev

e (k

olon

a 1)

Prag

u i t

rans

f-er

imit

jash

të

impi

antit

të

ndot

ësve

(kol

ona

2)

Prag

u pr

odhi

mit,

pë

rpun

imit

apo

përd

orim

it (k

olon

a 3)

Në

ajër

(kol

ona

1a)

Në

ujë

(kol

ona

1b)

Në

tokë

(kol

ona

1c)

kg/v

itkg

/vit

kg/v

itkg

/vit

kg/v

it23

7439

-92-

1Pl

umbi

dhe

për

bërje

t (si

Pb)

200

2020

5050

2474

40-6

6-6

Zin

k dh

e pë

rbër

jet (

si Z

n)20

010

010

01

000

10 0

0025

1597

2-60

-8A

lakl

or-

11

510

000

2630

9-00

-2A

ldrin

11

11

127

1912

-24-

9A

trazi

ne-

11

510

000

2857

-74-

9K

lord

an1

11

11

2914

3-50

-0K

lord

ekon

11

11

130

470-

90-6

Klo

rfen

vin

-1

15

10 0

0031

8553

5-84

-8K

loro

-alk

anet

, C10

-C13

-1

110

10 0

0032

2921

-88-

2K

lorp

irif

-1

15

10 0

0033

50-2

9-3

DD

T1

11

11

3410

7-06

-21,

2-di

klor

etan

(ED

C)

1 00

010

1010

010

000

3575

-09-

2D

iklo

rom

etan

e (D

CM

)1

000

1010

100

10 0

0036

60-5

7-1

Die

ldrin

11

11

137

330-

54-1

Diu

ron

-1

15

10 0

0038

115-

29-7

End

osul

fan

-1

15

10 0

0039

72-2

0-8

End

rin1

11

11

40Pë

rbër

jet o

rgan

ike

Hal

ogje

ne (s

i A

OX

)-

1 00

01

000

1 00

010

000

4176

-44-

8H

epta

klor

11

11

142

118-

74-1

Hek

sakl

orob

enze

n (H

CB)

101

11

543

87-6

8-3

Hek

sakl

orob

utad

in (H

CBD

)-

11

510

000

6�N

r.N

umri

CA

S N

dotë

siPr

agu

i shk

arki

mev

e (k

olon

a 1)

Prag

u i t

rans

f-er

imit

jash

të

impi

antit

të

ndot

ësve

(kol

ona

2)

Prag

u pr

odhi

mit,

pë

rpun

imit

apo

përd

orim

it (k

olon

a 3)

Në

ajër

(kol

ona

1a)

Në

ujë

(kol

ona

1b)

Në

tokë

(kol

ona

1c)

kg/v

itkg

/vit

kg/v

itkg

/vit

kg/v

it

4460

8-73

-11,

2,3,

4,5,

6-

heks

aklo

roci

kloh

eksa

n (H

CH

)10

11

110

4558

-89-

9Li

ndan

11

11

146

2385

-85-

5M

ireks

11

11

1

47PC

DD

+PC

DF

(dio

ksin

+fu

rane

) (s

i Teq

)0.

001

0.00

10.

001

0.00

10.

001

4860

8-93

-5Pe

ntak

loro

benz

en1

11

550

4987

-86-

5Pe

ntak

loro

feno

l (PC

P)10

11

510

000

5013

36-3

6-3

Bife

nile

t e p

olik

lorin

uar(P

CBs

)0.

10.

10.

11

5051

122-

34-9

Sim

azin

-1

15

10 0

0052

127-

18-4

Tetra

klor

oetil

en (P

ER)

2

000

--

1 00

010

000

5356

-23-

5Te

trakl

orom

etan

(TC

M)

100

--

1 00

010

000

5412

002-

48-1

Trik

loro

benz

en (T

CBs

) 10

--

1 00

010

000

5571

-55-

61,

1,1-

trikl

oroe

tan

100

--

1 00

010

000

5679

-34-

51,

1,2,

2-te

trakl

oroe

tane

50-

-1

000

10 0

0057

79-0

1-6

Trik

loro

etile

n 2

000

--

1 00

010

000

5867

-66-

3Tr

iklo

rom

etan

500

--

1 00

010

000

5980

01-3

5-2

Toks

afen

11

11

160

75-0

1-4

Vin

il kl

orid

i 1

000

1010

100

10 0

0061

120-

12-7

Ant

hrac

en50

11

5050

6271

-43-

2Be

nzen

1

000

200

(as B

TEX

) a/

200

(as B

TEX

) a/2

000

(as B

TEX

) a/10

000

70N

r.N

umri

CA

S N

dotë

siPr

agu

i shk

arki

mev

e (k

olon

a 1)

Prag

u i t

rans

f-er

imit

jash

të

impi

antit

të

ndot

ësve

(kol

ona

2)

Prag

u pr

odhi

mit,

pë

rpun

imit

apo

përd

orim

it (k

olon

a 3)

Në

ajër

(kol

ona

1a)

Në

ujë

(kol

ona

1b)

Në

tokë

(kol

ona

1c)

kg/v

itkg

/vit

kg/v

itkg

/vit

kg/v

it63

dife

nile

tere

të b

rom

it (P

BDE

)-

11

510

000

64N

onilf

enol

eth

oksil

ate

(NP/

NPE

s)

dhe

subs

tanc

at e

tyre

-1

15

10 0

00

6510

0-41

-4E

til b

enze

n-

200

(as B

TEX

)a/

200

(as B

TEX

)a/

2 00

0 (a

s BTE

X)a/

10 0

00

6675

-21-

8O

ksid

Etil

en

1 00

010

1010

010

000

6734

123-

59-6

Izop

rotu

ron

-1

15

10 0

0068

91-2

0-3

Naf

thal

in10

010

1010

010

000

69Pë

rbër

jet O

rgan

otin

(s

i tot

al S

n)-

5050

5010

000

7011

7-81

-7D

i-(2-

etil

hekz

il) ft

hala

t (D

EH

P)10

11

100

10 0

0071

108-

95-2

Feno

l (si

tota

l C)

-20

2020

010

000

72H

idro

karb

onet

Aro

mat

ike

Polic

iklik

e (P

AH

s)b/

505

550

50

7310

8-88

-3To

luen

-20

0 (s

i BTE

X)a/

20

0 (s

i BTE

X)a/

2

000

(si B

TEX

)a/10

000

74Tr

ibut

iltin

dhe

për

bërje

t -

11

510

000

75Tr

ifeni

ltin

dhe

përb

ërje

t -

11

510

000

76K

arbo

n or

gani

k To

tal

(TO

C) (

si to

tal C

ose

CO

D/3

)-

50 0

00-

-**

7715

82-0

9-8

Trifl

ural

in

-1

15

10 0

00

7813

30-2

0-7

Ksil

en

-20

0 (s

i BTE

X)a/

20

0 (s

i BTE

X)a/

2

000

(si B

TEX

)a/10

000

79K

lorid

et (s

i tot

al C

l)-

2 m

ilion

2 m

ilion

2 m

ilion

10 0

00c/

80K

lori

dhe

përb

ërje

t ino

rgan

ic (s

i H

Cl)

10 0

00-

--

10 0

00

71N

r.N

umri

CA

S N

dotë

siPr

agu

i shk

arki

mev

e (k

olon

a 1)

Prag

u i t

rans

f-er

imit

jash

të

impi

antit

të

ndot

ësve

(kol

ona

2)

Prag

u pr

odhi

mit,

pë

rpun

imit

apo

përd

orim

it (k

olon

a 3)

Në

ajër

(kol

ona

1a)

Në

ujë

(kol

ona

1b)

Në

tokë

(kol

ona

1c)

kg/v

itkg

/vit

kg/v

itkg

/vit

kg/v

it81

1332

-21-

4A

sbes

tos

11

110

10 0

0082

Cia

nide

t (si

tota

l CN

)-

5050

500

10 0

0083

Fluo

ridet

(as t

otal

F)

-2

000

2 00

010

000

10 0

00c/

84Fl

uori

dhe

përb

ërje

t ino

rgan

ic (s

i HF)

5 00

0-

--

10 0

0085

74-9

0-8

Hid

rogj

en c

iani

d (H

CN

) 20

0-

--

10 0

0086

Lënd

ë pe

zulli

(PM

10)

50 0

00-

--

*

Shën

ime

shpj

egue

se:

- Num

ri CA

S i n

dotës

ve n

ënku

pton

iden

tifiku

esin

e sak

të në

Che

mica

l Abs

tracts

Ser

vice.

- Kol

ona 1

për

mba

n pr

agjet

e pë

rmen

dur n

ë nen

in 7

, par

agra

fi 1

(a)(i)

dhe

(iv)

. Nëse

kalo

het p

ragu

në n

jë në

nkol

onë (

ajër,

ujë o

se to

kë),

kërk

ohet

rapo

rtim

i i sh

kark

imev

e ose,

për

nd

otësi

t në u

jërat

e ndo

tur t

ë dest

inua

r për

trajt

imin

e kë

tyre

të fu

ndit,

tran

sferim

eve n

ë hap

ësira

t mjed

isore

të pë

rmen

dura

në a

të në

nkol

onë,

lidhu

r më s

hërb

imin

në fj

alë, p

ër at

o Pa

lë që

kan

ë zgje

dhur

një

sistem

rapo

rtim

i në v

ijim

të n

enit

7, p

arag

rafi

1 (a)

.- K

olon

a 2 p

ërm

ban

prag

jet e

tregu

ar n

ë nen

in 7

, par

agra

fi 1

(a)(ii

). N

ëse p

ragu

për

një

ndot

ës të

dhën

ë në k

ëtë k

olon

ë ësh

të ka

luar,

kërk

ohet

rapo

rtim

i i tr

ansfe

rimev

e off-

site t

ë kë

tij n

dotës

i lid

hur m

e shë

rbim

in n

ë fjalë

, për

ato

Palë

që k

anë z

gjedh

ur n

jë sis

tem ra

porti

mi n

ë viji

m të

nen

it 7,

par

agra

fi 1

(a)(ii

).- K

olon

a 3

përm

ban

prag

jet e

treg

uar n

ë ne

nin

7, p

arag

rafi

(1)(b

). N

ëse p

ragu

për

një

ndot

ës të

dhën

ë në

këtë

kol

onë

është

kapë

rcyer,

kërk

ohet

rapo

rtim

i i sh

kark

imev

e dh

e tra

nsfer

imev

e off-

site t

ë këti

j ndo

tësi l

idhu

r me s

hërb

imin

në fj

alë, p

ër at

o Pa

lë që

kan

ë zgje

dhur

një

sistem

rapo

rtim

i në v

ijim

të n

enit

7, p

arag

raph

1 (b

).- N

jë sh

enjë

min

us (-

) treg

on q

ë par

ametr

i në fj

alë n

uk p

lotës

on n

jë kë

rkesë

rapo

rtim

i.- N

jë as

terisk

(*) t

regon

se, p

ër k

ëtë n

dotës

, pra

gu i

shka

rkim

it në

kol

onën

(i)(a

) duh

et pë

rdor

ur p

ara p

ragu

t të p

rodh

imit,

për

puni

mit

apo

përd

orim

it.

- Një

aster

isk i

dyfis

htë (

**) t

regon

se, p

ër k

ëtë n

dotës

, pra

gu i

shka

rkim

it në

kol

onën

(1)(b

) duh

et pë

rdor

ur p

ara p

ragu

t të p

rodh

imit,

për

puni

mit

apo

përd

orim

it.

a/ N

dotës

it e v

eçan

të du

hen

rapo

rtuar

nëse

ësht

ë kap

ërcye

r pra

gu p

ër B

TEX

(par

ametr

i shu

më i

ben

zeni

t, to

luen

it, et

il be

nzen

it, k

silen

it).

b/ H

idro

karb

onet

Arom

atike

Pol

icikl

ike

(PAH

s) du

hen

matu

r si b

enzo

(a)py

rene

(50-

32-8

), be

nzo(

b)flu

oran

then

e (2

05-9

9-2)

, ben

zo(k

)fluo

rant

hene

(207

-08-

9), i

nden

o(1,

2,3-

cd)p

yren

e (19

3-39

-5) (

sipas

Pro

toko

llit m

bi N

dotës

it O

rgan

ikë t

ë Qën

drue

shëm

të K

onve

ntës

mbi

Ndo

tjen

Ndë

rkufi

tare n

ë Lar

gësi

të m

ëdha

të A

jrit).

c/ S

i për

bërje

t ino

rgan

ike.

72 Shtojca IIIPJESA A

OPERACIONET E DEPOZITIMIT (‘D’)

Depozitimi në brendësi ose në sipërfaqe të tokës (p.sh. groposja) Trajtimi tokës (p.sh. biodegradimi i hedhjeve likuide ose ndotëse në tokë) Injektimi i thellë (p.sh. injektimi i hedhjeve të rrjedhshme në puse, xhepa natyrorë depozitimi) Zotërimi i sipërfaqeve (p.sh. vendosja e hedhurinave likuide ose të ndotura në gropa të thella, liqene të vegjël ose laguna) Groposja me specifika inxhinierike (p.sh. vendosja në qeliza të veçanta të renditura të izoluara nga njëra-tjetra dhe nga mjedisi) Shkarkimi në një pjesë ujore përveç deteve/oqeaneve Shkarkimi në dete/oqeane përfshirë futjen në shtratin detar Trajtimi biologjik i paspecifikuar në këtë shtojcë, që rezulton në përbërje ose përzierje përfundimtare, të cilat shkarkohen nëpërmjet mjeteve të ndonjë prej operacioneve të specifikuara në këtë pjesë. Trajtimi fiziko-kimik i paspecifikuar në këtë shtojcë, i cili rezulton në përbërje ose përzierje përfundimtare, që shkarkohen nëpërmjet mjeteve të ndonjë operacioni të specifikuar në këtë pjesë (p.sh. avullimi, tharja, kalcifikimi, neutralizimi, precipitimi) Djegia në tokë Djegia në det Magazinimi i përkohshëm (p.sh. vendosja e konteinerëve në një minierë) Përzierja përpara dorëzimit në ndonjë nga operacionet e specifikuara në këtë pjesë Ripaketimi para dorëzimit në ndonjë nga operacionet e specifikuara në këtë pjesë Magazinimi gjatë ndonjë nga operacionet e specifikuara në këtë pjesë

•

•

•

•

•

•••

•

•••

•

•

•

73PJESA B

OPERACIONET E SHFRyTëZIMIT (‘R’)

Përdorimi si naftë (dhe jo në djegie të drejtpërdrejtë) ose mjete të tjera për gjenerimin e energjisë Riciklimi/rigjenerimi i substancave organike, që nuk përdoren si tretës Riciklimi/rigjenerimi i metaleve dhe përbërjeve metalore Riciklimi/rigjenerimi i materialeve të tjera inorganike Rigjenerimi i acideve ose bazave Përpunimi i përbërësve të përdorur për uljen e ndotjes Përpunimi i përbërësve nga katalizatorët Rirafinimi i vajit të përdorur ose të tjera ripërdorime të vajit të përdorur më parë Trajtimi i tokës në favor të bujqësisë ose përmirësimit ekologjik Përdorimi i materialeve të mbetura të marra nga ndonjë prej operacioneve të përpunimit të specifikuar më lart në këtë pjesë Shkëmbimi i mbeturinave për t’u dorëzuar në ndonjë prej operacioneve të përpunimit të specifikuara më lart në këtë pjesë Akumulimi i materialeve të synuar për ndonjë nga operacionet e specifikuar në këtë pjesë

•

•

••••••

•

•

•

•

74Shtojca IV

ARBITRAZHI

1. Në kuadrin e një diskutimi të bërë për arbitrazhin në vijim të nenit 23, paragrafi 2, të këtij protokolli, një palë, apo palët, do të njoftojë palën apo palët e tjera në diskutim përmes mjeteve diplomatike, sikurse dhe sekretariatin, për çështjen e arbitrazhit dhe të tregojnë, në veçanti, nenet e këtij Protokolli, interpretimi dhe përdorimi i të cilëve i takojnë kësaj çështje. Sekretariati do t`ua kalojë informacionin e marrë te gjitha Palëve të këtij Protokolli.

2. Gjykata arbitrare do të përbëhet nga 3 anëtarë. Pala apo palët pretenduese dhe pala apo palët e tjera në diskutim do të caktojnë një gjykatës dhe të dy gjykatësit e zgjedhur në këtë mënyrë do të zgjedhin përmes një marrëveshje të përbashkët gjykatësin e tretë, i cili do të jetë presidenti i gjykatës arbitrare. Ky i fundit nuk duhet të jetë bashkëkombës i ndonjë prej palëve në diskutim, nuk duhet të jetë rezident në territorin e ndonjë prej këtyre palëve, nuk duhet të jetë i punësuar prej ndonjërës prej tyre, si dhe nuk duhet të jetë marrë me këtë çështje në ndonjë funksion tjetër.

3. Nëse presidenti i gjykatës arbitrare nuk është përcaktuar brenda dy muajsh pas zgjedhjes së gjykatësit të dytë, Sekretari Ekzekutiv i Komisionit Ekonomik për Evropën do të caktojë presidentin, me kërkesën e çdo pale në diskutim, brenda një periudhe të mëpasshme dy-mujore.

4. Nëse një nga palët në diskutim nuk përcakton një gjyqtar brenda dy muajve të lajmërimit të përmendur në paragrafin 1, pala tjetër mund të informojë në këtë mënyrë Sekretarin Ekzekutiv të Komisionit Ekonomik për Evropën, i cili do të zgjedhë presidentin e gjykatës arbitrare brenda një periudhe të mëpasshme dy-mujore. Pas zgjedhjes, presidenti i gjykatës arbitrare do t`i kërkojë palës që nuk ka caktuar një gjyqtar, ta bëjë këtë gjë brenda dy muajve. Nëse kjo palë nuk arrin ta bëjë këtë brenda kësaj periudhe, atëherë presidenti do të informojë Sekretarin Ekzekutiv të Komisionit Ekonomik për Evropën, i cili do e bëjë këtë emërim në dy muajt e mëpasshëm.

755. Gjykata arbitrare duhet t’i marrë vendimet e saj në përputhje me ligjin ndërkombëtar dhe dispozitat e këtij Protokolli.

6. Çdo gjykatë arbitrare e krijuar sipas dispozitave të vendosura në këtë shtojcë, do të përgatisë rregullat e saj personale të procedurës.

7. Vendimet e gjykatës arbitrare, si në procedurë dhe në temë, do të merren me shumicën e votave të anëtarëve të saj.

8. Gjykata mund të marrë të gjitha masat e duhura për verifikimin e fakteve.

9. Palët në diskutim duhet të lehtësojnë punën e gjykatës arbitrare dhe, në veçanti, duke përdorur të gjitha mjetet në dispozicion të tyre, duhet:

(a) T`i sigurojnë asaj gjithë dokumentet, lehtësirat dhe informacionin e nevojshëm;

(b) Ta mundësojnë atë, kur është e nevojshme, të thërrasë dëshmitarë ose ekspertë dhe të marrë evidencat e tyre.

10. Palët dhe gjyqtarët duhet të ruajnë fshehtësinë e çdo informacioni që ata marrin në mirëbesim gjatë ecurisë së gjyqit arbitrar.

11. Gjykata arbitrare mund, me kërkesën e njërës prej Palëve, të rekomandojë masa të brendshme mbrojtjeje.

12. Nëse një nga palët në diskutim nuk paraqitet para gjykatës arbitrare apo dështon në mbrojtjen e çështjes së saj, pala tjetër mund t’i kërkojë gjykatës të vazhdojë punimet dhe të japë vendimin përfundimtar të saj. Mungesa e një pale ose dështimi i saj në mbrojtjen e çështjes nuk do të përbëjë një pengesë për punimet. Para marrjes së vendimit përfundimtar, gjykata arbitrare duhet të mbetet e kënaqur në vetvehte për gjetjen e drejtë të akuzës, bazuar në fakt dhe ligj.

13. Gjykata arbitrare mund të dëgjojë dhe përcaktojë kundër akuzat që vijnë drejtpërdrejt prej temës së diskutimit.

14. Derisa gjykata arbitrare vendos të kundërtën, si pasojë e rrethanave të veçanta të çështjes, shpenzimet e gjyqit, përfshirë pagesën e

76 anëtarëve të saj, do të mbahen nga palët në diskutim në pjesë të barabarta. Gjyqi duhet të mbajë një dokument me gjithë shpenzimet e tij dhe duhet t`u dorëzojë një gjendje përfundimtare të tij palëve.

15. Çdo Palë e këtij Protokolli, që ka interes të një natyre ligjore në çështjen e diskutimit dhe që mund të preket nga një vendim i çështjes, mund të ndërhyjë në punimet e seancës me pëlqimin e gjyqit.

16. Gjykata arbitrare duhet të japë verdiktin e saj brenda 5 muajve pas datës së krijimit, derisa ajo e sheh të nevojshme shtrirjen e afatit përfundimtar për një periudhë, që nuk i kalon 5 muaj.

17. Verdikti i gjykatës arbitrare duhet të shoqërohet me një deklarim të arsyeve. Ai duhet të jetë përfundimtar dhe i detyrueshëm për çdo palë pjesëmarrëse në diskutim. Verdikti do t`u transmetohet palëve në diskutim dhe sekretariatit. Sekretariati do t`ua transmetojë informacionin e marrë gjithë Palëve të këtij Protokolli.

18. Çdo diskutim që mund të ndodhë midis Palëve, lidhur me interpretimin ose zbatimin e vendimit, mund t`i paraqitet nga çdo Palë gjykatës arbitrare, që mori vendimin, ose, nëse kjo e fundit nuk mund të bëjë kontrollin e këtij fakti, një gjykate tjetër të krijuar për këtë qëllim, në të njëjtën mënyrë si e para.

77