Embed Size (px)
Citation preview
1
REPUBLIKA E SHQIPËRISË
UNIVERSITETI I TIRANËS
INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE
Tema:
ROLI I FRANCËS NË BE
KANDIDATI UDHËHEQËS SHKENCOR
MSc. Diana SKRAPARI Prof. Dr. Petrit NATHANAILI
Tiranë, 2017
2
REPUBLIKA E SHQIPËRISË
UNIVERSITETI I TIRANËS
INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE
Disertacion i paraqitur nga:
Diana SKRAPARI
Në kërkim të gradës shkencore:
“DOKTOR”
Në
“Studime Evropiane dhe Integrim Evropian”
Tema:
ROLI I FRANCËS NË BE
Drejtimi: Diplomaci dhe Marrëdhënie ndërkombëtare
UDHËHEQËS SHKENCOR:
Prof.Dr. Petrit Nathanaili
Mbrohet më, dt. ...../ ......2017
1. ..................................................... Kryetar
2. ..................................................... Anëtar (oponent)
3. ..................................................... Anëtar (oponent)
4. ..................................................... Anëtar
5. ..................................................... Anëtar
TIRANË, 2017
1
PËRMBAJTJA
Lista e shkurtimeve......................................................................................................IV
Lista e grafikëve............................................................................................................V
Parathënie.....................................................................................................................VI
Hyrje...............................................................................................................................1
KAPITULLI I PARË
POLITIKA E FRANCËS NË KUADËR TË BE-SË................................................7
1.1. Roli i Francës në ndërtimin e BE-së .....................................................................7
1.2 Etërit e Europës së Bashkuar Shuman, Mone dhe vizioni i disa drejtuesve francez
për integrimin europian................................................………....................................13
1.3. Marrëdhënia franko-gjermane, motor i integrimit europian……….....................29
1.4. Ndikimi dhe prania franceze në institucionet europiane ......................................38
1.5. Historia e zgjerimeve të BE-së …………………….............................................48
1.6. Shqiperia dhe Franca, ndikimi i Frances ne Shqiperi ……………………...........64
KAPITULLI I DYTË
POZITA EKONOMIKE E FRANCËS NË BE.......................................................77
2.1. Ekonomia franceze dhe ndikimi i saj në Europë...................................................77
2.2 Marrëdhëniet tregtare të Francës në kuadrin e politikës tregtare të BE-së............89
2.3.Roli i Francës në cështjet e buxhetit evropian dhe kriza ekomike e vitit 2008......95
2.4. Marrëveshjet tregtare midis Francës, Kanadasë,SHBA-ve, Kinës dhe Rusisë..106
KAPITULLI I TRETË
DIPLOMACIA FRANCEZE NË EUROPË DHE JASHTË SAJ........................121
3.1. Diplomacia franceze pas vitit 1945.dhe roli i saj në Europë...............................121
3.2. Politika e jashtme dhe e sigurisë së përbashkët në BE.dhe roli i Francës...........125
3.3. Krizat europiane dhe roli i Francës në zgjidhjen e këtyre krizave......................129
3.4. Lufta kundër terrorizmit dhe roli i Francës ........................................................143
3.5. Diplomacia kulturore e Francës në Europë.........................................................148
3.6. Marrëdhëniet diplomatike midis Francës, BE-së, Rusisë, SHBA-ve, Kanadasë
dhe Kinës....................................................................................................................155
KAPITULLI I KATËRT
ROLI USHTARAK DHE STRATEGJIK I FRANCËS NË BE-NATO.............168
4.1. Franca, fuqi strategjike dhe ushtarake në Europë dhe falë Europës....................168
4.2. Funksionet strategjike të mbrojtjes franceze.......................................................174
4.3. NATO dhe BE.....................................................................................................179
4.4. Franca dhe NATO...............................................................................................185
PËRFUNDIME.........................................................................................................198
BIBLIOGRAFIA......................................................................................................203
IV
Lista e shkurtimeve
BE-Bashkimi Evropian
BME-Bashkimi Monetar Evropian
BRSS-Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike
KEEA-Komuniteti Evropian i Energjisë Atomike
KEE-Komuniteti Ekonomik Evropian
KEM-Komuniteti Evropian i Mbrojtjes
KEQC-Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe Celikut
MSA-Marrëveshje Stabilizim Asocimi
NATO-Traktati i Organizatës së Atlantikut të Veriut
PBB-Produkti i Brendshëm Bruto
PJSP-Politika e Jashtme e Sigurisë së Përbashkët
SME-Sistemi Monetar Evropian
V
Lista e grafikëve
Grafiku 1. Përqindja e rritjes vjetore të PBB(1950-2010) dhe përqindja e rritjes
vjetore për tre periudha................................................................................................79
Grafiku 2. Impakti i dy shokeve të rritjes në Francë..................................................84
Grafiku 3. Përqindja e rritjes së PBB në Francë. Variacioni në lidhje me vitin e
shkuar...........................................................................................................................84
Grafiku 4. Papunësia në Francë..................................................................................85
Grafiku 5. Fluksi i investimeve direkte franceze jashtë shtetit, të huaj dhe bilanci
net.................................................................................................................................86
Grafiku 6. Evolucioni i eksporteve dhe importeve franceze drejt dhe nga Rusia.....117
Grafiku7. Evolucioni i pjesëve të tregut të partnerëve tregtarë kryesorë të Rusisë..118
Grafiku 8. Evolucioni i eksporteve franceze sipas sektorit të aktivitetit drejt
Rusisë.........................................................................................................................119
VI
PARATHËNIE
Punimi “Franca dhe roli i saj në BE” është një punim i cili bazohet në rolet
kyçe të luajtura nga Franca brenda BE-së. Idea e temës së Doktoraturës, më ka
ardhur pasi unë kam jetuar për një kohë të gjatë në Francë ku kam kryer studimet e
mia universitare. Unë kam studjuar për drejtësi në Université Paris 2 Assas-
Pantheon, ku kam marrë diplomën e Maîtrise en Droit des Affaires (Master shkencor
në të drejtën tregtare), kam studjuar gjithashtu në Université Paris 3 Sorbonne
Nouvelle, ku jam diplomuar në Master 2 Recherche Studime Ndërkombëtare, Studime
Anglofone dhe më pas jam diplomuar nga Université de Nantes në Master 2
Recherche Droit international et européen des droits de l’homme ( E drejta
ndërkombëtare dhe europiane e të drejtave të njeriut) dhe në Université Jean Monnet
të Saint Etienne ku jam diplomuar në Master 2 Recherche FLE-Didactique des
langues et des cultures (Frëngjisht gjuhë e huaj-Didaktikë e gjuhëve dhe e kulturave).
Unë jam natyralizuar nënshtetase franceze në vitin 2009 me një dekret të Presidentit
Francez Nicolas Sarkozy.
Tashmë unë Francën e kondideroj si vendin tim të dytë, shtëpinë time të dytë
ku jam rritur dhe ku kam kaluar një pjesë të jetës time dhe doja të sillja një kontribut
sado modest për të njohur rolin e këtij vendi të madh në BE dhe jashtë tij, në sferën
botërore. Studimi im kishte si qëllim edhe për të hedhur pak dritë mbi marrëdhëniet
midis Shqipërisë dhe Francës, mbi ndikimin që një vend demokratik dhe djep i
kulturës ka pasur në vendin tonë.
Franca ishte një nga vendet themeluese të BE-së bashkë me Gjermaninë,
Luksemburgun, Hollandën, Belgjikën dhe Italinë. Dy francezë, pikërisht Zhan Mone
dhe Robert Shuman ishin dy burra vizionarë të cilët donin të ndërtonin një Europë të
kombeve europiane të bashkuara në vëllazëri dhe paqe. Ata e realizuan ëndrrën e tyre
dhe tani Europa ka mëse 70 vjet që jeton në paqe të plotë.
Udhëheqësit francez gjithmonë e kanë pasur të ndezur idealin europian. Ata
mendonin për të mirën e përbashkët të kontinentit europian. Sharl dë Gol, Miteran,
Shirak, Sarkozi e shumë lidera të tjerë francezë u përpoqën për prosperitetin, paqen
dhe mirëkuptimin në Europë. Midis këtyre udhëheqësve mund të përmendim edhe ish
Presidentin e Komisionit Europian Zhak Delor, Presidenten e Parlamentit europian
Simone Weil, që kanë luajtur një rol të rëndësishëm jo vetëm për të rritur prestigjin e
Francës,por edhe të Europës në botë.
Franca luan një rol të rëndësishëm ekonomik në Europë dhe në botë.Ajo është
një fuqi e madhe tregtare dhe bashkëpunon me shumë vende në botë në fushën e
tregtisë. Franca është një vend me mirëqënie të lartë dhe ka GDP të lartë, tregues i
një ekonomie të fortë.
Në fushën diplomatike, Franca jep kontibutin e saj në zgjidhjen e shumë
konflikteve dhe merr pjesë aktive në Luftën kundër terrorizmit. Ajo ka trupa
paqeruajtëse në shumë vende ku ka pasur konflikte dhe kontribuon në vendosjen e
demokracisë në shumë vende të botës.
VII
Franca është djep i kulturës evropiane dhe i mbojtjes të së drejtave themelore
të njeriut.Ky studim përpiqet të fokusohet në rolin e saj politik, ekonomik, diplomatik
dhe të hedh dritë mbi marrëdhëniet Franko-Shqiptare.
Qëllimi i këtij studimi është roli që luan Franca në BE. Franca është një nga
vendet themeluese të BE-së si Italia, Gjermania, Belgjika, Luksemburgu dhe
Hollanda. Filozofë të tjerë francez si shkrimtari Viktor Hygo u shprehën për krijimin
e Shteteve të Bashkuara të Europës. Dy francezë si Robert Shuman dhe Zhan Mone
ishin frymëzuesit dhe etërit themelues të një bashkimi të vendeve europiane për të
arritur paqen, stabilitetin politik dhe zhvillimin ekonomik.
Më 9 maj 1950, Robert Shuman mbajti një fjalim, i cili konsiderohet si guri
themeltar i këtij bashkimi të vendeve europiane. 9 maji është shpallur Dita e Europës.
Europa u themelua nga 6 vende, por tani ajo ka 28 vende anëtare. Anëtarësimet në
BE janë bërë gradualisht dhe Franca ka luajtur një rol vendimtar në anëtarësimin e
vendeve të tjera europiane. Ndonjëherë refuzimi i Francës pengonte anëtarësimin e
vendeve të tjera, siç ishte rasti i Britanisë së Madhe, e cila nuk u pranua në BE për
shkak të refuzimit të Gjeneralit dë Gol. Britania e Madhe u bë pjesë e BE-së gjatë
presidencës së Zhorzh Pompidu.
Qëillimi i këtij punimi është nxjerrja në pah e rolit politik, ekonomik dhe
diplomatik të Francës. Franca, përveç rëndësisë dhe peshës politike në Europë, ka
gjithashtu një rol ekonomik të madh. Ajo është një fuqi ekonomike me peshë në
Europë. Franca është vendi i dytë pas Gjermanisë në Europë në fushën ekonomike. Të
dy këto vende bashkëpunojnë në zgjidhjen e shumë krizave në Europë, siç është kriza
greke. Gjermania dhe Franca janë motor i integrimit europian. Traktati i Elizes
(Traité d’Elysées) i nënshkruar nga Gjenerali dë Gol dhe Kancelari Adenauer, i hapi
rrugën bashkëpunimit midis këtyre dy vendeve.
Franca luan një rol kyç në fushën diplomatike. Udhëheqsit Francezë kanë
qenë largpamës në zgjidhjen e krizave në Europë dhe në botë. Franca dha një
kontribut të madh në zgjidhjen e dhënë Luftës në Bosnie Hercegovinë dhe Luftës së
Kosovës. Ajo lufton bashkë me vendet e tjera për paqen në botë dhe ka dërguar forca
paqeruajtëse në vendet që kërcënohen nga terrorizmi. Ajo nuk donte të merrte pjesë
në Luftën në Irak dhe e formuloi vendimin e saj duke nxjerrë si prioritet paqen dhe
duke mbështetur mendimin se lufta është dështim i diplomacisë botërore.Franca, falë
pozitës së saj gjeografike, por edhe falë udhëheqsve të saj largpamës, do të vazhdoj të
luaj një rol kyç në arenën politike, në fushën ekonomike dhe diplomacinë europiane
dhe botërore.
Punimi është ndarë në katër kapituj.
Në kapitullin e parë të titulluar “Roli politik i Francës në BE” trajtohet roli
politik i Francës në BE. Franca ka shënuar historinë e Europës falë mbretërve dhe
udhëheqësve të saj largpamës. Në fillim të pjesës së parë, kemi një historik të shkurtër
të Francës ku tregohen arritjet dhe përpjekjet e udhëheqsve francezë për të bashkuar
Europën. Roli politik i Francës kuptohet duke studjuar pikëpamjet e personaliteteve
francezë për Bashkimin Europian, të cilët kanë qenë të ndryshme.
VIII
Dë Gol ishte kundër një Europe supranacionale dhe donte të krijohej një
Europë të kombeve. Etërit e Europës, Robert Shuman dhe Zhan Mone donin një
Europë të bashkuar në paqe dhe ku vendet europiane duhet të kuptonin se paqja ishte
çelësi i çdo të mire në kontinentin e vjetër.
Në këtë pjesë trajtohet gjithashtu zgjerimi europian dhe qëndrimi që ka
mbajtur Franca në këto 7 zgjerime të BE-së. Aty shihet gjithashtu integrimi në BE i
vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe pozicioni i mbajtur nga Franca. Trajtohen
marrëdhëniet Franko-Shqiptare që nga koha midis dy luftërave botërore deri në ditët
e sotme, kur Franca është një vend që mbështet integrimin europian të Shqipërisë në
BE.
Një rëndësi të veçantë i jepet studimit të marrëdhënieve franko-gjermane dhe
zhvillimit të këtyre marrëdhënieve që prej Traktatit të Elizes (Traité d’Elysées).
Franca është një vend i cili përfaqësohet edhe në institucionet europiane si
Komisioni, Këshilli dhe Parlamenti europian.
Në kapitullin e dytë të titulluar “Roli ekonomik i Francës në BE” trajtohet
roli ekonomik i Francës në BE. Franca është vendi i dytë për nga pesha ekonomike në
Europë pas Gjermanisë. Ajo ka shumë partner tregtarë në Europë si Gjermaninë,
Beneluksin, Spanjën, Italinë dhe Suedinë. Partnerët e saj më të rëndësishëm jashtë
Europës janë SHBA, Brazili, Rusia, India dhe Kina, madje edhe vendet ish-koloniale
si Maroku. Franca bën investime kudo në botë dhe shumë investime bëhen edhe në
Francë duke e bërë atë një vend shumë atraktiv për të investuar. Franca ka qenë një
nga vendet e para që ka adaptuar euron. Kjo monedhë ka avantazhe dhe
disavantazhe, por ajo ka arritur një bashkim monetar të rëndësishëm për vendet
europiane.
Në kapitullin e tretë të titulluar “Roli diplomatik i Francës në BE” trajtohet
roli diplomatik i Francës. Franca ka luajtur një rol të rëndësishëm diplomatik në
Europë dhe në arenën ndërkombëtare. Franca merr pjesë aktive në diplomacinë
europiane që prej krijimit të BE-së. Politika europiane e sigurisë dhe bashkëpunimit
ka evoluar pas Traktatit të Lisbonës duke krijuar Përfaqësuesin e Lartë të BE-së dhe
këto pozicione i kanë mbajtur Kethrin Ashton dhe aktualisht këtë post e mban
Federika Mogerini. Përfaqësuesi i Lartë i BE-së është gjithashtu zv. President i
Komisionit Evropian. Në këtë kapitull trajtohet gjithashtu roli i diplomacisë kulturore
franceze. Një rol të rëndësishëm luan frankofonia, mësimi i gjuhës frënge dhe rritja e
rëndësisë së mësimit të gjuhës frënge në botë.
Franca është përfshirë në zgjidhjen e shumë konflikteve të armatosura si Lufta
e Bosnie Hercegovinës dhe Lufta e Kosovës, duke dhënë nje kontribut të rëndësishëm
në arritjen e paqes. Presidentët Fransua Miteran dhe Zhak Shirak ndikuan pozitivisht
në zgjidhjen e këtyre konflikteve. Franca është bashkëpunëtore e çdo vendi që lufton
terrorizmin në shkallë ndërkombëtare. Ajo ka dërguar trupa paqeruajtëse në
Afganistan, por ka qënë kundër Luftës në Irak pasi lufta mund të sillte shumë pasoja
negative në Lindjen e Mesme. Franca ka mbështetur vendet arabe të cilat gjatë
Pranverës arabe donin të rrëzonin diktatorët që kishin uzurpuar gjithçka duke i lënë
popujt arabë në varfëri të tejskashme.
IX
Në kapitullin e katërt të titulluar “Roli ushtarak i Francës në BE” fokusohem
në rolin ushtarak dhe strategjik të Francës në BE. Frana është një fuqi strategjike në
Europë dhe falë Europës. Avantazhet e fuqisë së saj si fuqi ushtarake janë të shumta
për ruajtjen e paqes dhe stabilitetit në botë. Franca ka një të ardhme si fuqi globale
duke dhënë një kontribut të cmuar në Europë dhe në botë në fushën e mbrojtjes.
Punimi është mbështetur më shumë në literaturën e huaj, sidomos atë
franceze. Një ndihmesë të madhe më kanë dhënë burimet e gjetura në internet si
website të rëndësishëm të institucioneve më të rëndësishme europiane dhe website-et
e ministrive të ndyshme franceze sidomos të Ministrisë së Punëve të Jashtme të
Republikës franceze.Librat e shkruar nga autorë francezë kanë qenë të nevojshëm në
redaktimin e kësaj teme. Shumica e materialeve të trajtuara në këtë studim kanë qenë
në gjuhën frënge dhe janë përkthyer në shqip.Studimi është më shumë i karakterit
teorik dhe mundohet të tregojë rolin që një vend me histori të lavdishme si Franca ka
luajtur brenda BE-së si një nga vendet themeluese dhe vend shtyllë për zhvillimin e
Europës. Studimi është i ilustruar me grafikë për të treguar rolin ekonomik të Francës
në BE.Janë përdorur dokumenta dhe fjalime të rëndësishme të personaliteteve
franceze që reflektojnë rëndësinë e Francës në Europë, por edhe në arenën
ndërkombëtare.
Metodologjia e përdoruar është më tepër përshkruese për tju përshtatur më
shumë kësaj teme me karakter teorik. Është përdorur metoda cilësore, analizuese e të
dhënave historike, politike, ekonomike, diplomatike dhe ushtarake të rolit të Francës
brenda BE-së.
Franca ka qënë dhe do të jetë një vend me peshë brenda BE-së. Franca së
bashku me Gjermaninë përbëjnë atë që quhet motori i integrimit të BE-së dhe
marrëdhëniet franko-gjermane janë treguese të mbarëvajtjes dhe të ardhmes së BE-
së. Nëse këto marrëdhënie prishen atëherë edhe BE-ja mund të ketë probleme përsa i
përket të ardhmes së saj si organizatë supranacionale që synon krijimin e një shteti të
tipit të Konfederatës ose të Federatës.
Metoda e përdorur donte të nxirrte në pah këto të dhëna të rolit të Francës
brenda BE-së duke parashtruar këto hipoteza:
1-Nëse Franca nuk do të luante një rol të rëndësishëm politik në Europë, a do
të kishte një Bashkim të vendeve europiane të cilat aspironin për liri dhe demokraci
pas Luftës së Dytë botërore të shkatërruara nga lufta?
2-Nëse Franca nuk do të kishte një rol dominant ekonomik në Europë bashkë
me Gjermaninë, shumë kriza si kriza ekonomike e zonës euro do të kishin mundësi të
përballoheshin brenda BE-së?
3-Diplomacia franceze ka qënë inspiruese për shumë dinasti të Europës dhe
frëngjishtja ishte gjuha e diplomacisë dhe më pas eci paralelisht me anglishten. Nëse
diplomacia franceze nuk do të funksiononte shumë kriza diplomatike si Lufta në
Bosnie Hercegovinë, Kosovë, lufta kundër terrorizmit, pranvera arave do të kishin
mundësi të kishin një zgjidhje sa më të drejtë falë ndërhyrjes së diplomacisë franceze?
X
4- Franca luan një rol ushtarak të rëndësishëm në botë duke dërguar trupa
paqeruajtëse kudo në botë. Nëse Franca nuk do të kishte mundësinë për të ndikuar në
zgjidhjen ushtarake që i duheshin dhënë disa krizave a do të kishim një ekuilibër në
botë pa ndërhyrjen ushtarake të Francës?
1
HYRJE
Franca është një nga vendet europiane me një histori shumë të pasur. Historia
e Francës fillon që në Antikitet, në Kohët e Lashta. Gjatë kohës së Perandorisë
Romake, vendi quhej Gali (La Gaulle) dhe populli quhej gal (gaullois). Vendi i
galëve u bë pjesë e Perandorisë Romake, megjithë përpjektet e galëve për të mbrojtur
vendin e tyre nga pushtimi romak. Në vendin e Galisë, filluan të jetojnë fiset barbare
me origjinë gjermane, frankët.
Në zemër të Europës në shekullin e VI pas Krishtit jetonin Frankët dhe një
nga mbretërit më legjendar të dinastisë merovengjiene (les mérovingiens) ishte
Klovis.Ai i bashkoi të gjithë frankët si politikisht, ushtarakisht, por edhe nga ana
fetare. Ai bashkoi frankët në një mbretëri dhe luftoi deri në fund të jetës së tij që
frankët të ishin të gjithë bashkë nën të njëjtin pushtet mbretëror. Pas vdekjes së tij,
Mbretëria u nda midis katër djemve të tij.Kjo mbretëri përfshinte Francën aktuale,
Belgjikën dhe një pjesë të Gjermanisë dhe Zvicrës. Pikërisht këto pjesë përbërëse të
Mbretërisë së frankëve, ju ndanë djemve të Klovis dhe secili prej tyre u bë mbret i
Francës aktuale, Belgjikës, e një pjese të Gjermanisë dhe të Zvicrës. 1
Dinastia që erdhi pas asaj të merovengjienëve, ishte dinastia Karolinge (les
carolingiens) dhe Karli i Madh që u bë Perandor nga Papa Leon III në Romë.Ai i dha
emrin kësaj dinastie,megjithëse nuk ishte themeluesi i saj. Ai ishte një udhëheqës
largpamës, i cili u mundua të ribashkonte frankët nën një mbretëri. Vepra e tij
politike, Perandoria, nuk zgjati për shumë kohë. Duke u bazuar në traditën e
trashëgimisë gjermanike, Karli i Madh (Charlemagne) parashikoi që në vitin 806
ndarjen e Perandorisë midis djemve të tij.Pas shumë peripecish, Perandoria do të
ndahet në 843 midis tre djemve të tij dhe nipave të tij (Traktati i Verdun-Traité de
Verdun). Traktati i Verdun shënoi ndarjen e Perandorisë karolinge të themeluar nga
Karli i Madh. 2
Një figurë tjetër franceze që hodhi bazat e shtetit dhe që reformoi shoqërinë
europiane ishte Napoleon Bonaparti. Ai u bë Perandor më 18 maj 1804 në
Katedralen e Notre-Dame (Notrë Dam). Perandoria e tij zgati deri në 1814 dhe
Napoleon Bonaparti u bë përsëri Perandor nga 20 mars 1815 deri më 22 maj 1815.
Ai vdiq në ishullin e Sainte-Helene, i internuar nga anglezët. Napoleon Bonaparti
ishte një udhëheqës vizionar që mendoi një bashkim të Europës nën flamurin francez
dhe donte të krijonte një Europë të fortë politikisht. Ai ishte themeluesi i të drejtës
civile pasi gjatë kohës që ai ishte Perandor u përpilua Kodi Civil dhe Kodi i
Procedurës Civile. Këto dy Kode inspiruan kodet e vendeve të ndryshme, sidomos
Kodi Civil francez, i cili është baza e Kodeve Civile në vende të ndryshme europiane
dhe në Amerikën Latine. Territori francez në 1812 kishte 134 departamente, dhe
Roma, Hamburgu, Barcelona dhe Amsterdami ishin kryeqendrat e departamenteve
franceze. Ai u bë President i Republikës italiane nga 1802 deri në 1805, pastaj mbret
i Italisë nga 17 mars 1805 deri më 11 prill 1814, dhe mediator i Konfederatës
zviceriane nga 1803 deri në 1813 dhe mbrojtës i Konfederatës së Rinit nga 1806 deri
1 Jean-Paul Meyer, Les Fils de L'An 2000. Essai , botimet L'Harmattan, 1998, f. 61 2 Paul Guth, La Douce France, 1968, f. 269, 270
2
në 1813.Ai pushtoi dhe drejtoi një pjesë të madhe të Europës kontinentale dhe
vendosi anëtarët e familjes së tij në fronet e mbretërive europiane. Pas vdekjes së
Napoleon Bonapartit, ëndrra europiane vazhdoi të jetojë edhe në mendjen e
udhëheqësve të tjerë që do të vinin pas tij.3
Idea e një Europe të bashkuar gjithmonë ka qënë ëndrra e shumë
mendimtarëve dhe njerëzish të shquar francez. Një nga këto personaliete ka qënë dhe
shkrimtari i famshëm francez Viktor Hygo. Ai dëshironte që të krijoheshin Shtetet e
Bashkuara të Europës. Mbi tokë kanë lindur « të mjerët » e Viktor Hygosë për të
treguar zemërgjerësinë njerëzore franceze.Kultura franceze ushqente vëllazërinë
midis vendeve europiane, duke e kthyer atë në idealin e një kombi që synonte të ishte
një nga vendet më të rëndësishme në fushën politike, ekonomike dhe kulturore.4
Dy nga themeluesit e Europës së bashkuar ishin dy francezë, Robert Shuman
dhe Zhan Mone (Robert Schuman, Jean Monnet). Robert Shuman ishte një nga
themeluesit e ndërtimit europian. Të nesërmen e luftës së dytë botërore, ai diti të
bindte Europën për nevojën vitale për tu bashkuar për begati, paqe dhe demokraci.
Zhan Mone është një nga baballarët e Komunitetit Europian. Ai kontibuoi në mënyrë
bindëse për të transformuar Europën në një hapësirë lirie, begatie dhe paqe.
Në vitin 1945, Europa del e shkatëruar nga lufta e dytë botërore. Pas Luftës
së dytë Botërore, Europa u gjend e ndarë në dy kampe, në bllokun e Europës lindore
ose blloku i vendeve komuniste dhe blloku perëndimor i vendeve të lira demokratike.
Pas Luftës së dytë botërore, europianët synonin të krijonin një kontinent paqësor, të
bashkuar për zhvillim dhe prosperitet ekonomik.
Pas kësaj lufte, filloi një periudhë tensionesh ndërkombëtare-Lufta e ftohtë
dhe disa mendimtarë europianë e kuptuan se vetëm bashkimi i vendeve europiane
mund ta çonte kontinentin e vjetër europian në rangun kryesor të skenës europiane.
Marrëveshjet e bashkëpunimit u shumëfishuan, të inkurajuara nga aleatët amerikan
(NATO, OECE) ose me iniciativë europiane. Vendet perëndimore krijuan NATO-n
si një aleancë që do të mbronte këto vende ndaj agresioneve që mund t’i vinin nga
vendet e bllokut lindor. Kjo organizatë ishte vetëmbrojtëse dhe nëse ndonjë nga
vendet anëtare do të sulmohej, e gjithë organizata do të ndërhynte për të mbrojtur
këtë vend ndaj agresionit të jashtëm.
Idea pragmatike e Zhan Monesë do të kishte efekte më të mëdha:
bashkëpunimi në fushën e qymyrit dhe të çelikut midis gjashtë vendeve themeluese
të Komunitetit Europian, do të lindte formën më të plotë të integrimit paqësor që
ishte njohur ndonjëherë në Europë, por edhe në botë. Vendet themeluese të
Komunitetit Europian ishin Franca, Gjermania perëndimore, Hollanda, Belgjika,
Italia dhe Luksemburgu. Qëllimi i Zhan Monesë ishte bashkimi në fushën e qymyrit
dhe të çelikut pasi ato përbënin materialet kryesore për prodhimin e armëve.
Bashkimi në këto dy fusha mund të zvogëlonte mundësitë për luftë midis vendeve
3 Albert Vandal,Project Gutenberg's Napoléon et Alexandre Ier (3/3),
https://www.gutenberg.org/files/32621/32621-h/32621-h.htm, i konsultuar 7.03.2014 4 Diskutimi i Viktor Hygosë para Asamblesë Kombëtare më 1 mars 1871,
https://fr.wikipedia.org/wiki/Histoire_de_l%27Union_europ%C3%A9enne, i konsultuar 12.03.2014
3
evropiane pasi prodhimi i armëve do të kontrollohej nga një organizëm i përbashkët.
Një nga figurat e shquara të Europës së Bashkuar ishte dhe Presidenti francez
Charles de Gaulle (Sharl Dë Gol). Vizionar, Sharl dë Gol ishte i pari që e mendoi
Europën si një kontinent i destinuar për të krijuar “një solidaritet fakti” pa prekur
sovranitetet kombëtare. Ai ishte ideatori i një Europe të kombeve, ku secili komb
evropian të ruante identitetin e tij. Ai e imagjinonte Europën e Bashkuar si një
organizatë që nuk do të ishte supranacionale, por çdo shtet do të ruante traditat dhe
identitetin e tij kombëtar.5
Ish-Presidenti francez Valeri Zhiskar d’Esten luajti një rol të rëndësishëm në
ndërtimin e Komunitetit Europian dhe ish-kryeministri francez në presidencën e
Valéry Giscard d’Estaing (Valeri Zhiskar d’Estë), Raymond Barre (Reimo Bar), ishte
zv. President i Komisionit Europian deri në 1972 dhe ishte burri i shtetit që vuri në
punë Sistemin Monetar Europian.Valéry Giscard d’Estaing (Valeri Zhiskar d’Estë),
ish-President francez ka punuar gjithmonë në favor të integrimit politik, ekonomik
dhe monetar të Europës. 6
Një figure tjetër franceze që ka luajtur një rol kyç në ndërtimin europian,
është dhe Simone Veil, e cila ka qënë gruaja e parë presidente e Parlamentit
Europian në 1979 dhe ajo ka mbrojtur tezat e një Europe Federale dhe
supranacionale. Ajo kontibuoi shumë në forcimin e fuqisë të këtij institucioni.
Simone Veil ishte shembulli i politikanes europiane që kërkonte më shumë
bashkëpunimin dhe mirêkuptim në një kontinent të ndarë gjatë dy luftërave të
përgjakshme që kishin pasur shumë viktima. Vetë Simone Veil, gjatë Luftës së dytë
botërore ka qënë e burgosur në një kamp përqëndrimi.7
Një rol të rëndësishëm në ndërtimin e BE-së ka luajtur edhe marrëdhënia
franko-gjermane, e cila ka qënë motor i integrimit europian. Në shtator 1962,
Gjenerali Dë Gol, mbajti një fjalim drejtuar rinisë gjermane në Ludwigsburg, 17 vjet
pas përfundimit të Luftës së dytë botërore.Ai u prit nga kancelari gjerman Konrad
Adenauer. Ai iu drejtua kështu rinisë gjermane: « Ju përgëzoj që jeni fëmijtë e një
populli të madh! Po, fëmijë të një populli të madh ». Kjo ishte pikënisja e
marrëdhënieve të mira midis dy kombeve armike.«E ardhmja e dy kombeve tona,
baza mbi të cilën mund dhe duhet ndërtuar bashkimi i Europës, avantazhi më i madh
i lirisë në botë, është vlerësimi, besimi, miqësia e përbashkët e popullit francez me
popullin gjerman. »8
Rruga e bashkëpunimit u hodh. Megjithë të papriturat, ajo vazhdon edhe pas
50 vjetësh. Francois Hollande dhe Angela Merkel festuan bashkë 50 vjetorin e
5 Referuar website-it të Charles de Gaulle, http://www.charles-de-gaulle.org/, i konsultuar më
02.03.2015 6 Referuar website-it të Valery Giscard d’Estaing, http://www.charles-de-gaulle.org/, i konsultuar më
02.032015 7 Referuar website-it, https://www.franceculture.fr/personne-simone-veil.html, i konsultuar më
02.03.2015 8Discours devant la jeunesse allemande - Ludwigsburg - 9 septembre 1962 (Fjalim para rinisë
gjermane-Ludwigsburg, 9 shtator 1962), http://www.charles-de-gaulle.org/pages/l-homme/dossiers-
thematiques/de-gaulle-et-le-monde/de-gaulle-et-l-allemagne/documents/discours-devant-la-jeunesse-
allemande--ludwigsburg--9-septembre-1962.php, i konsultuar 12.04.2014
4
marrëdhënieve të mira franko-gjermane. Sondazhet tregojnë se miqësia franko-
gjermane është një proçes i sukseshëm. Duhej pritur viti 1975 që të formohet « çifti i
pare franko-gjerman » me Valery Giscard d’Estaing (Valeri Zhiskar d’Estë) dhe
Helmut Schmidt (Helmut Shmit). Të dy këta burra, të ardhur në pushtet në 1974,
vendosën të bëjnë marrëdhënien franko-gjermane motorin e ndërtimit europian. Ata i
shumëfishuan marrëveshjet dhe iniciativat për të harmonizuar politikat ekonomike
dhe për të favorizuar shkëmbimet në fushën e arsimit.Ky bashkëpunim u vazhdua me
çiftin e dytë franko-gjerman, Fransua Miteran dhe Helmut Kol.
Në mesin e viteve ’80, drejtuesit europian donin të shkëpusnin lidhjet me
euroskepticizmin e dekadës së mëparshme. Trioja politike Mitterrand (Miteran)-Kohl
(Kol)-Delors (Dëlor) i dha një shtysë bashkimit europian dhe qëllimi kryesor ishte të
çonte deri në fund integrimin ekonomik të filluar në vitin 1957. Miteran bashkëpunoi
me Kancelarin Kol për të ndërtuar një Europë më shumë të integruar në fushën
ekonomike dhe politike. Në 1984, të dy burrat së bashku festuan në Verdun, kujtimin
e ushtarëve francez dhe gjermanë që ranë gjatë Luftës së Parë botërore. Imazhi i
Fransua Miteran dhe Helmut Kol dorë më dorë bëri xhiron e botës dhe u bë simbol i
pajtimit franko-gjerman.9
Në vitin 1989, ndodhi diçka që askush nuk e imagjinonte: Muri i Berlinit ra
dhe Gjermania Lindore u bashkua me Gjermaninë Perëndimore. Blloku lindor u
shkatërrua duke i lënë shteg një prespektive të një bashkimi të kontinentit. Vendet e
Europës lindore u çliruan nga sistemi komunist dhe rregjime demokratike u
vendosën në këto vende. Fillimi i viteve ’90, ka qenë i vështirë për vendet e Europës
lindore pasi ato duhet të rimëkëmbeshin në fushën politike dhe ekonomike.
Gjermania u bë një shtet si gjithë të tjerët në 1990 me një sovranitet të plotë pas
marrëveshjes midis katër fuqive që e kishin ndarë.Miteran dhe Kol punuan së bashku
deri në largimin e Miteran nga pushteti në maj të 1995.
Fransua Miteran, President i Republikës Franceze për katërmbëdhjetë vjet,
bashkëpunoi me Helmut Kol dhe Zhak Dëlor për të ndërtuar Bashkimin Europian
gjatë njëzet vitesh. Zhak Dëlor bën pjesë në brezin e dytë të baballarëve të Europës,
atë të Bashkimit ekonomik dhe monetar dhe luftës për bashkim politik. Pas luftës së
ftohtë dhe rënies së bllokut sovjetik, rendi ndërkombëtar solli ndryshime në projektin
europian.Europa u përpoq të zgjerohet gjeografikisht dhe të thellonte projektin e saj
politik. Jacques Chirac (Zhak Shirak) ishte President i Republikës franceze nga viti
1995 deri në 2007. Zhak Shirak ishte për një Europë të fortë në një botë multipolare,
në të cilën cifti franko-gjerman luante një rol të rëndësishëm.10
Kur ushtari i fundit francez i Luftës së parë botërore vdiq, Nikola Sarkozi ftoi
Angela Merkel në ceremoninë e 11 nëntorit 2009,dhe e cilësoi si «thesar » miqësinë
franko-gjermane. Dy ditë më parë, Presidenti francez vizitoi Berlinin për të festuar
20 vjetorin e rënies së Murit të Berlinit. Në 2010-2011, gjatë krizës së zonës euro, të
9 Jacques Jessel, La reunification allemande et les relations franco-allemandes, i dates 1.10.2000,
https://www.diploweb.com/La-reunification-allemande-et-les.html, i konsultuar 15.03.2015 10 Artikull mbi Helmut Kohl, http://www.france-allemagne.fr/Helmut-Kohl,1448.html, i konsultuar
15.03.2015
5
dy drejtuesit e shteteve u takuan shpesh herë dhe bënë konferenca shtypi të
përbashkëta, megjithë divergjencat e tyre, ata u shfaqën si dy bashkëpunëtorë për ti
bërë ballë krizës dhe e forcuan më shumë aksin franko-gjerman brenda Bashkimit
Europian. Nikola Sarkozi dhe Angela Merkel ishin dy liderat e samitit të BE-së të 8
dhjetorit 2011, duke imponuar idenë e një traktati për 17 vendet e zonës euro.11
Nicolas Sarkozy (Nikola Sarkozi) zuri vendin e Zhak Shirakut dhe qëllimi i
tij kryesor ishte një Francë e fortë në një Europë të fortë. “Franca sërisht në Europë”
deklaroi ai, më 6 maj 2007, kur u zgjodh President i Francës. Nikola Sarkozi synonte
një forcim të institucioneve europiane dhe mbrojti idenë e një traktati të thjeshtëzuar
europian që u finalizua me Traktatin e Lisbonës.12
Ish-Presidenti francez, François Hollande e konsideronte bashkëpunimin me
Gjermaninë dhe Kancelaren Merkel si një nga prioritet e Francës, por pas daljes së
Britanisë së Madhe nga BE, roli i Francës është edhe më i madh për të forcuar BE-në
dhe për të siguruar vazhdimësine e tij duke krijuar një Europë më të fortë në fushën
ekonomike dhe politike, një Europë që mund t’i bëj ballë të gjitha sfidave të shekullit
të XXI.13
Emmanuel Macron, Presidenti i sapozgjedhur francez vizitoi Gjermaninë me
ftesë të Kancelares gjermane Angela Merkel më 15 maj 2017 dhe kjo vizitë rezultoi e
suksesshme për marrëdhëniet e ngushta midis dy vendeve dhe për të ardhmen e BE-
së.
Franca është fuqia e pestë ekonomike dhe industriale e botës pas SHBA-ve,
Kinës, Japonisë dhe Gjermanisë, pasi është kaluar për një kohë të shkurtër nga
Britania e Madhe në vitet 2014-2015.14Ajo merr pjesë rregullisht në samitet e G8 që
mblidhen për të gjetur zgjidhje të problemeve ekonomike të botës. Me shkëmbimet
tregtare, pajisjet e shërbimeve dhe investimet (bankat), Franca është prezente kudo
në botë. Shoqëritë multinacionale franceze investojnë shumë jashtështetit, mbi të
gjitha janë prezente në Europë, në SHBA por edhe në Azi (në Japoni). Franca tërheq
investime të huaja, dhe ka një pozicion dominant për të depërtuar në tregun europian.
Franca është fuqi strategjike dhe ushtarake në Europë dhe falë Europës.
Çështja e fuqisë ushtarake të Francës duhet parë në lidhje me Bashkimin Europian.
Vendi i Francës në çështjet ndërkombëtare është i lidhur ngushtë me instrumentat e
saj të fuqisë. Në një botë ku SHBA ushtron një influencë të madhe, lidhja e saj me
Uashingtonin, është gjithnjë e më e fortë. Në Europë dhe falë Europës, fuqia
ushtarake dhe strategjike e Francës është shumë e rëndësishme.Franca është një
faktor kyç i mbrojtjes në Europë.Gjatë viteve ’90, kriza në Ballkan tregoi pafuqinë e
europianëve për të trajtuar problemet e sigurisë dhe të mbrojtjes.Europianët u
11Une Europe en paix – les débuts d'une coopération, sur le portail de l'Union européenne (Një
Europë në paqe-fillimi i një bashkëpunimi, portali i Bashkimit Europian), https://europa.eu/european-
union/about-eu/history/1945-1959_fr, i konsultuar 12.07.2015 12 Referuar website-it, http://www.toutsarkozy.fr/, i konsultuar më 15.03.2016 13 Referuar Francois Hollande në website-in,
https://www.google.com/search?q=charles+de+gaulle&ie=utf-8&oe=utf-8&client=firefox-
b#q=francois+hollande, i konsultuar më 16.03.2016 14 http://www.lefigaro.fr/conjoncture/2016/10/06/20002-20161006ARTFIG00002-la-france-redevient-
la-cinquieme-economie-mondiale-grace-au-brexit.php , i konsultuar 12.07.2015
6
ndërgjegjësuan pas kësaj krize dhe krijuan një Politikë europiane të sigurisë dhe të
mbrojtjes.Pasi europianët u munduan të krijonin një shtyllë europiane në NATO
gjatë viteve 1995-1997 duke u bazuar në strukturat e Bashkimit Europian
perëndimor, në vitin 1998 bashkë me Britanikët në samitin e Saint Malo-së u vendos
krijimi i një force europiane ushtarake e bazuar në dinamikën dhe kapacitetin
europian. Që nga samiti i Nisës (Nice), në vitin 2000, Franca është elementi kryesor i
ndërtimit të Politikës Europiane të Sigurisë dhe Mbrojtjes.Megjithëse ratifikimi i
Traktatit kushtetues europian dështoi në Francë, prapë Franca luan një rol kyç në BE.
Franca i sjell mbrojtjes europiane autonomi dhe shumë mjete të nevojshme për
strategjinë e saj. Forcat franceze përbëjnë ¼ e forcave europiane.Europianët veprojnë
së bashku në Ballkan, Afganistan dhe në Afrikë. Opinioni publik francez është
konstant që prej 2003, duke priviligjuar një mbrojtje europiane plotësisht
autonome.Fuqizimi i Politikës europiane të sigurisë dhe mbrojtjes, është i nevojshëm
për BE-në nëse Europianët dëshirojnë të kenë një fuqi ushtarake dhe strategjike të
nevojshme në botën e shekullit të XXI-të.15
15 Referuar website-it,
http://www.cnc-aff.fr/internet_cnc/Internet/ARemplir/parcours/EFG1914/pages_FR/A_572.html,
i konsultuar më 20.03.2015
7
KAPITULLI I PARË
POLITIKA E FRANCËS NË KUADËR TË BE-SË
1.1 Roli i Francës në ndërtimin e BE-së
Idea e bashkimit politik të vendeve të kontinentit evropian,e ka origjinën nga
shekulli i XVIII në shkollat e mendimit të Iluminizmit dhe Pranverës së Kombeve,
dhe ishte e domosdoshme për një Evropë të shkatërruar nga vitet e konfrontimit mes
rregjimive totalitarë dhe "botës së lirë". Kjo ka qenë ëndrra e Viktor Hygoit për të
formuar "Shtetet e Bashkuara të Europës". Bashkimi ekonomik dhe politik është
realizuar nga zgjerimet e njëpasnjëshme të Komunitetit Evropian dhe të Bashkimit
Evropian dhe thellimit të vazhdueshëm të rolit të shteteve anëtare16.
Pas tmerreve të Luftës së Dytë Botërore, ideja u paraqit përsëri më gjerësisht.
Kështu, Altiero Spinelli themeloi në vitin 1943 në Milano Lëvizjen Europiane
Federaliste. Në vitin 1944 u krijua në Lyon, Komiteti francez për Federatën
Evropiane. Në Gjermani, pati një lëvizje, liderët e së cilës u ekzekutuan nga nazistët,
dhe bën thirrje për një federatë evropiane për periudhën e pasluftës. Në një fjalim të
famshëm në vitin 1946 në Universitetin e Cyrihut, ish-kryeministri britanik Winston
Churchill ka deklaruar, duke folur vetëm për Evropën kontinentale pa Mbretërinë e
Bashkuar17 : "Akoma nuk ekziston një zgjidhje, nëse do të ishte në përgjithësi dhe në
mënyrë spontane e miratuar nga shumica e madhe e njerëzve, do të transformonte në
mënyrë të mrekullueshme të gjithë skenën, dhe në pak vite mund të bënte Evropën
ose një pjesë të madhe të saj, po aq të lirë dhe të lumtur si Zvicra sot. [...] Ne duhet
të ndërtojmë një lloj Shtetesh të Bashkuara të Europës. [...] Hapi i parë është për të
formuar një Këshill të Evropës. Dhe kjo është punë urgjente, Franca dhe Gjermania
duhet të marrin drejtimin. [...] Unë po them: "Çohu, Evropë! »» 18
Në vitin 1947, socialistët e partive të ndryshme evropiane krijuan Lëvizjen
për Shtetet e Bashkuara Socialiste të Europës19 . Në të njëjtin vit, shkrimtari George
Orwell krijoi rregullat për Shtetet e Bashkuara Socialiste të Europës. Kongresi i
Hagës në vitin 1948, solli së bashku mbështetësit e ndryshëm të bashkimit të
Evropës. Një nga pasojat e tij ishte krijimi i Këshillit të Evropës në 5 maj 1949 nga
një Traktat i firmosur në Londër, përpjekja e parë për të ndërtuar një të ardhme të
përbashkët për vendet evropiane. Nga 1948, Evropa u fut në një periudhë të luftës së
ftohtë. Krijimi dhe forcimi i aleancave krijoi dy blloqe të kundërta, blloku i Europës
lindore me Bashkimin Sovjetik si udhëheqës dhe vendet e botës së lirë, vendet
16Histoire de l'Union européenne, Les peres fondateurs de l’Union Europeenne, sur le portail de
l'Union européenne. (Historia e Bashkimit Europian, në portalin e Bashkimit Europian),
https://europa.eu/european-union/about-eu/history_fr, i konsultuar 02.03.2015 17Olivier Costa et Nathalie Brack, Le fonctionnement de l’Union européenne, Bruxelles, Université
libre de Bruxelles, coll. « UBlire – références », 2014, botimi i dytë.,f.37 18 Discours de Winston Churchill (Fjalim i Uinston Cërcill), 28 nëntor 1949,
http://www.cvce.eu/obj/discours_de_winston_churchill_londres_28_novembre_1949-fr-ce26cc27-
30bc-4ec1-b0df-8a572f3dcc0e.html, I konsultuar 02.03.2015 19L’Europe des 25 et le mouvement social , Bataille Socialiste, Wilebaldo Solano, (Europa e 25 dhe
lëvizja sociale, Lufta Socialiste, Wilebaldo Solano),
https://bataillesocialiste.wordpress.com/documents-historiques/2004-l%E2%80%99europe-des-25-et-
le-mouvement-social/, i konsultuar 02.03.2015
8
perëndimore të cilat zgjidhën si formë qeverisje demokracinë dhe lirinë. Kriza e
Berlinit në 1948-1949 shënoi një konfrontim fillestar mes dy gjigandëve të rinj. 20Nevoja për t'u bashkuar për t'i rezistuar kërcënimit sovjetik u bë edhe më e qartë:
edhe demokracitë liberale të Evropës Perëndimore nuk duhet të përçaheshin dhe të
dobësonin njëri-tjetrin, ndërsa në lindje "perdja e hekurt" bëri që demokracitë
popullore të viheshin në lëvizje së bashku në shërbim të pushtetit sovjetik.
Humbjet njerëzore dhe materiale të gjashtë viteve të luftës kanë qenë shumë
të rënda dhe ekonomitë evropiane do ta ndjenin më shumë. Përveç humbjeve
njerëzore (60 milionë të vdekur), shkatërrimi i shtëpive dhe infrastrukturës, i njësive
prodhuese që u shkatërruan plotësisht edhe rajonet kufitare në veri-lindje të Francës
dhe Rinit, Gjermani u shkatërruan më shumë. Rimëkëmbja e ekonomive evropiane
kërkonte që prodhimi i qymyrit dhe çelikut të rritej. Prodhimi i Gjermanisë ishte i
kontrolluar nga aleatët dhe ishte i kufizuar. Ai vendeve të tjera evropiane dukej i
pamjaftueshëm.
Ky bashkëpunim ishte projektuar për të krijuar interesa të përbashkëta mes
vendeve evropiane dhe të çonte në procesin e integrimit gradual politik, me kusht që
të arrinte paqen mes vendeve evropiane. Qymyri dhe çeliku ishin materialet kryesore
për prodhimin e armëve dhe vënia nën kontroll e këtyre materialeve do të kishte si
qëllim uljen e mundësive për luftë midis vendeve evropiane.Në vitin 1946 në Këln,
Robert Shuman takoi Konrad Adenauer dhe Alcide De Gasperi,respektivisht
Kancelari gjerman dhe Kryeministri italian, në një takim mes krerëve të Partive
Demokratike të krishtera. Gjatë takimit, ata ekspozuan idealet e tyre për të hedhur
themelet e një Evrope të bashkuar për të mirën e gjithë qytetarëve evropianë.
Më 9 maj 1950 , Robert Shuman - atëherë Ministri i jashtëm i Francës- në
Quai d' Orsay në një deklaratë, e konsideroi lindjen e Bashkimit Evropian të
domosdoshme për ruajtjen e marrëdhënieve paqësore.Në këtë deklaratë që ai e kishte
shkruar me mikun dhe këshilltarin e tij, Zhan Mone, kërkonte nga Franca, Gjermania
dhe vendet evropiane që të bashkoheshin me ta për të ndarë prodhimet e tyre të
qymyrit dhe të çelikut , si dhe burimet strategjike të kohës – pasi ato përbënin
materialin bazë për prodhimin e të gjitha armëve - për të hedhur themelet e para
konkrete të një federate europiane dhe për të siguruar paqe të qëndrueshme në
Evropë.
Në këtë deklaratë, Robert Shuman nuk e la pas dore, zgjedhjen e datës (ai e
bëri këtë deklaratë21 pesë vjet pas nënshkrimit të armëpushimit të Luftës së Dytë
Botërore në Berlin), ai gjithashtu nuk neglizhoi asnjë zgjedhje të produkteve
(qymyrit dhe çelikut që ishin materialet e domosdoshme në Evropë për rindërtimin e
saj). "Evropa nuk do të ndërtohet e gjitha menjëherë ose në një plan të vetëm: ajo do
të ndërtohet nëpërmjet arritjeve konkrete të cilat së pari krijojnë një solidaritet de
facto. [...] Për këtë qëllim, qeveria franceze propozon menjëherë [...] për të vendosur
të gjithë prodhimin franko-gjerman të qymyrit dhe çelikut nën një Autoritet të Lartë
20 Referuar www.wikipedia.com (L’histoire de la construction europeenne), i konsultuar 02.03.2015 21 Union Europeene, La declaration de Robert Schuman du 5 mai 1950, https://europa.eu/european-
union/about-eu/symbols/europe-day/schuman-declaration_fr, i konsultuar 02.03.2015
9
të përbashkët në një organizatë të hapur me pjesëmarrjen e vendeve të tjera
evropiane. [...] Solidariteti në prodhimin e themeluar në këtë mënyrë do të të bëjë të
qartë se çdo luftë midis Francës dhe Gjermanisë bëhet jo vetëm e paimagjinueshme,
por edhe materialisht e pamundur. "22
(Robert Shuman, Deklarata e 9 maj 1950, Ministria e Punëve të Jashtme
franceze)
Siç u propozua nga Robert Shuman, Franca, Republika Federale e
Gjermanisë,Italia,Belgjika,Holanda dhe Luksemburgu themeluan Komunitetin
Europian të Qymyrit dhe Çelikut . Traktati i themelimit të organizatës u nënshkrua
në Paris më 18 prill 1951, më pak se një vit pas deklaratës së 9 majit. Ai ka hyrë në
fuqi më 23 korrik 1952. Traktati krijoi një treg të përbashkët në qymyrit dhe çelikut,
eliminoi tarifat dhe kufizimet sasiore që pengonin lëvizjen e lirë të mallrave të tilla
dhe hoqi të gjitha masat diskriminuese, ndihmat ose subvencionet të cilat do të
jepeshin nga shtetet nënshkruese për prodhimet e tyre kombëtare. Administrimi i
prodhimit bëhej nga Autoriteti i Lartë, i kryesuar fillimisht nga Zhan Mone. Zbatimi
i traktatit u zhvillua në disa faza, në fillim pati një periudhë të rregullimit për
industritë vendase, dhe tregu nuk ishte krejtësisht i hapur.
"Autoriteti i Lartë", i propozuar më 9 maj 1950, ekzistenca e të cilit do të
formalizohej në Traktatin e Parisit në vitin 1951, si Autoritet i Lartë i KEQÇ, ishte
një risi e rëndësisë së parë në marrëdhëniet midis shteteve: supranacionaliteti, ishte
në zemër të asaj që do të quhej "metoda e Komunitetit". "Metoda e Komunitetit"
është e karakterizuar nga transferimi i sovranitetit në nivel evropian, dhe për këtë
arsye institucionet gëzonin një autonomi të caktuar kundrejt shteteve anëtare,
veçanërisht Autoritetit të Lartë (i cili u bë Komisioni) dhe Asambleja parlamentare e
cila më vonë u bë Parlamenti Europian, i vetmi institucion ndërkombëtar që sot
zgjidhet me votim të drejtpërdrejtë universal. Kjo metodë në fund u bazua në
superioritetin (që "Parësia") e të drejtës Komunitetare kundrejt të drejtës kombëtare
të shteteve anëtare në disa zona, parësinë dhe garancinë nga ana e Gjykatës së
Drejtësisë të Komuniteteve Europiane, vendimet e të cilës janë të detyrueshme për
shtetet.23
Ndërsa Robert Shuman , me fjalimin e kohës, shpalli projektin e KEQÇ më 9
maj 1950, një muaj më pas filloi, në qershor të vitit 1950, Lufta e Koresë. Shtetet e
Bashkuara më pas kërkuan riarmatimin e shpejtë të Gjermanisë Perëndimore. Zhan
Mone propozoi idenë e një ushtrie evropiane, në të cilën mund të integrohej ushtria e
re e Gjermanisë Perëndimore. Sipas tij, kjo nuk duhet të pengonte negociatat në
vazhdim për KEQC, por edhe të krijonte mundësinë për të krijuar një strukturë të re
federale evropiane, siç u propozua nga Komuniteti Politik Evropian, i cili donte të
krijonte një federatë të shteteve evropiane. Kreu i qeverisë Pleven , më 24 tetor 1950,
22 Union Europeene, La declaration de Robert Schuman du 5 mai 1950, https://europa.eu/european-
union/about-eu/symbols/europe-day/schuman-declaration_fr, i konsultuar 02.03.2015 23 Il ya 66 ans, Robert Schuman prononcait l’acte fondateur de la Construction europeenne, https://www.rtbf.be/info/monde/detail_anniversaire-de-la-declaration-de-robert-schuman-le-9-mai-
1950?id=9293422, i konsultuar 02.03.2015
10
zbuloi në Asamblenë Kombëtare, një projekt të konceptuar dhe të shkruar nga Zhan
Mone dhe ekipi i tij. Prandaj, Franca u propozoi pesë partnerëve të saj evropianë një
komunitet të mbrojtjes evropiane.
Projekti fillestar nuk i përshtatej as amerikanëve dhe as gjermanëve.
Negociata të shumta e prishën projektin fillestar të Zhan Mone, dhe më në fund
Traktati themelues i Komunitetit Evropian të Mbrojtjes (KEM) u nënshkrua në Paris
më 27 maj 1952. Shtetet e Bashkuara dhe Gjermania kanë arritur të ndryshojnë
Traktatin, të parët arritën të siguronin që njësitë bazë të kësaj ushtrie evropiane të
ishin shumë më të mëdha sesa në projektin origjinal, dhe të fundit arritën të marrin
njohjen e sovranitetit të tyre të plotë dhe të drejtën për të formuar divizione
gjermane. Ratifikimi i Traktatit u arrit lehtësisht në Republikën Federale të
Gjermanisë, në Belgjikë, Luksemburg dhe Holandë. Italia priti votën e Parlamentit
francez. Në të vërtetë ratifikimi i Traktatit ishte në Francë, një nga debatet më të
nxehta politike të Republikës së Katërt. Më 30 gusht 1954, Traktati u refuzua nga
një pyetje paraprake e miratuar nga 319 vota ndaj 264. Dështimi i Traktatit do t'i japë
fund çdo shpresë të integrimit politik të Evropës Perëndimore. Megjithatë, që nga
Konferenca e Mesinës në qershor 1955, projekti i integrimit evropian u rigjallërua në
fushën ekonomike.
Pas dështimit të ratifikimit francez të Traktatit, Zhan Mone jep dorëheqjen
nga Autoriteti i Lartë i KEQÇ; ai nuk i beson projektin tjetër të bashkëpunimit
atomik europian qeverisë franceze, por ai i afrohet ministrit të jashtëm belg, Paul-
Henri Spaak. Me homologët e tij hollandezë dhe të Luksemburgut, Spaak shkroi
memorandumin e Beneluksit (20 maj 1955), i cili parashikon ringjalljen e ndërtimit
evropian me dy komponente plotësuese:
1. KEEA / Euratom, me iniciativën e Zhan Mone: Komunitetit të Energjisë
Atomike Evropiane, që u konsiderua në atë kohë si një kurë-mrekulli kundër
mungesave të energjisë pas krizës së Suezit, dhe një objektiv strategjik për të
zvogëluar varësinë në fushën e energjisë të Europës nga jashtë.
2. Bashkimi Doganor, me impulsin e Ludwig Erhard: një treg i përbashkët me
lëvizjen e lirë të faktorëve të prodhimit dhe duke respektuar rregullat e konkurrencës
për të siguruar një treg për eksportet belge dhe gjermane, dhe duke mos rrezikuar një
krizë të prodhimit të tepërt (Franca ishte skeptike sipas traditës së saj të Colbertit).
Në Konferencën e Mesinës, më 1-3 qershor 1955, ministrat e jashtëm të
vendeve të KEQÇ (Martino, Pinay, Hallstein, Bech, Beyen, Spaak) ranë dakord për
një zgjatje të integrimit në çdo sektor ekonomik. Komiteti Spaak (Korrik 1955 - Prill
1956) ishte përgjegjës për hartimin e një raporti. Mbretëria e Bashkuar u tërhoq nga
komisioni në tetor, për shkak se nuk shihte të mira nga bashkimi doganor, duke
preferuar marrëdhënie preferenciale me vendet e Komonuelthit (Commonwealth)
dhe mbrojtjen e sektorëve industriale; dhe jo ato të Euratom-it, për shkak të
bashkëpunimit të saj të zgjeruar në fushën bërthamore me Shtetet e Bashkuara dhe
Kanadan.24 Raporti Spaak përshkroi karakteristikat e KEE dhe Euratom. Ai kishte në
24 Marc Joly, L'Europe de Jean Monnet, Centre National de la Recherche Scientifique, coll. « Biblis »,
2017, f.238
11
plan një bashkim doganor të shoqëruar nga një tarif e përbashkët e jashtme, me
synimin për të krijuar një treg të përgjithshëm të përbashkët; një shtytje kundër
integrimit sektorial të planifikuar për sektorin atomik për të ndarë kostot për
kërkimin dhe zhvillimin e energjisë bërthamore.
Masat e Raportit Spaak u diskutuan në konferencën e Venecias në fund të
majit 1956, pasi qeveria franceze (Pineau) vëren prioritet e saj për Euratom (dy
traktate të veçanta) dhe nevojën për të përfshirë në shoqatën e komunitetit ekonomik
edhe territoret e saj jashtë Francës kontinentale. Në tetor të vitit 1955, Mone krijon
Komitetin e veprimit për Shtetet e Bashkuara të Evropës, për të rigjallëruar dhe
informuar shoqërinë civile për zhvillimet në politikën evropiane, dhe për të fituar
mbështetje. Lëvizja e tij paraprin formimin e një qeverie të përbashkët të kontrolluar
nga një asamble që zgjidhet në mënyrë direkte dhe universale. Ata kishin si qëllim të
parandalonin presionin britanik që synonte prishjen e projektit për tregun e
përbashkët.
Tregu i përbashkët ishte një shqetësim i madh për Beneluksin dhe
Gjermaninë, e cila do të ulë çmimet, si jashtë dhe brenda, ndërsa Italia dhe Franca
mbështesin tarifat e jashtme mbrojtëse. Franca thekson rëndësinë e fillimit të një
politike të përbashkët bujqësore dhe përfshirjen e territoreve jashtë Francës
kontinentale. Përsa i përket Euratom-it, Franca synon të sigurojë mundësinë e
përdorimit ushtarak të energjisë bërthamore, ndërsa shtetet e tjera nuk ishin të
interesuara (në vitin 1954, Gjermania vullnetarisht heq dorë nga çdo armatim);
Diskutimi përfundoi me lirinë e Shteteve për të ndjekur politikat e tyre ushtarake
bërthamore, nën kontrollin ndërkombëtar).
Më 25 mars 1957 u nënshkruan Traktatet e Romës, të cilat hynë në fuqi pas
ratifikimit më 1 janar 1958. Ato nuk përmbanin asnjë kufizim kohor ose procedurë
tërheqje, dhe kishin qëllime të paqarta ( "një bashkim gjithnjë e më të ngushtë mes
popujve "). Ata ndoqën skemën funksionaliste të KEQÇ, por më pak mbikombëtare:
interesi nuk ishte të zgjonte grindjen e Komunitetit Evropian të Mbrojtjes në Francë,
i cili tregoi vështirësitë për të pranuar një zgjatje të kompetencave mbikombëtare.
Komisioni KEE ruajti fuqinë e iniciativës dhe kujdesej për respektimin e Traktateve,
ndërsa shumica e fuqive ju besuan Këshillit KEE. Kuvendi i Delegatëve dhe Gjykata
e Drejtësisë ishin të përbashkëta për të tre komunitetet.
Më 25 mars 1957, gjashtë vendet vendosën me nënshkrimin e Traktatit të
Romës për të shkuar më tej në bashkëpunimin midis tyre, duke përfshirë fushën
ekonomike, politike dhe sociale. 25 Qëllimi ishte të arrihej një treg i përbashkët
ekonomik, tregu i përbashkët evropian. Komuniteti Ekonomik Europian u krijua nga
Traktati i Romës. Traktati i Romës i vitit 1957 parashikoi krijimin e një bashkimi
doganor, në të cilin janë shfuqizuar tarifat, kufizimet sasiore (kuotat) dhe masat me
efekt të njëjtë me detyrimet doganore. Ky bashkim miratoi një tarifë të përbashkët të
25 25 mars 1957,la signature du Traite de Rome par les 6, La Croix, http://www.la-
croix.com/Debats/Ce-jour-la/25-mars-1957-signature-traite-Rome-Six-2017-03-24-1200834552, I
konsultuar 30.02.2016
12
jashtme për mallrat nga shtetet e treta. Lëvizja e lirë e mallrave midis gjashtë
vendeve konsakroi vizionin Monnet-it26 për një integrim funksional: krijimi i një
solidariteti të tillë de facto në ekonomi që duhet të çonte në ndërveprime midis
shteteve evropiane për të arritur integrimin politik. Përveç lëvizjes së lirë ishte
planifikuar krijimi i tri politikave të përbashkëta, mbikombëtare në të cilat
Komuniteti merr kompetencë ekskluzive në këto tri fusha (transportin, bujqësinë,
politikën tregtare, kjo e fundit natyrisht që rezulton nga zbatimi i tarifës së
përbashkët të jashtme).
Komisioni Evropian u krijua dhe ishte përgjegjës për krijimin e një
administrate të integruar për të siguruar zbatimin e objektivave të Traktatit.
Megjithatë, ai kishte vetëm pushtetin për të bërë propozime, vendimet që do të
merreshin nga Këshilli i Evropës (takimi i ministrave të shteteve anëtare në fushën e
tyre). Parlamenti Evropian kishte, ndërkohë, një funksion këshillues. Institucionet
dukeshin të kërcënuara që në krijimin e tyre: agonia e Republikës së Katërt Franceze
solli Gjeneralin dë Gol në pushtet. Dë Gol ishte shumë i lidhur me pavarësinë
kombëtare, e cila nuk e ndaloi atë të besonte në një fat global të Evropës. Dyshues
për mundësitë e integrimit evropian, dhe duke pasur parasysh se kombi ishte baza e
shtetit modern, ai preferoi marrëveshjen midis kombeve (konferencë për shtyp më 30
dhjetor 1961).
Sharl dë Gol i pranoi institucionet e Komunitetit kur ato ishin në përputhje
me projektin e tij për Francën. Këtë e dëshmon refuzimi evropian i Planit Fouchet
(Fushe) në 1962 (plan për krijimin e një bashkimi politik, por të tipit më
ndërqeveritar sesa projekti KEM) i propozuar nga Gjenerali (kjo kishte të bënte në
fakt me reduktimin e kompetencave të Komisionit Evropian si dhe ato të Parlamentit
Evropian). Ai morri një refuzim të qartë nga ana e vendeve të tjera anëtare.27 Gjatë
një konference për shtyp në Paris, më 14 janar 1963, Presidenti i Republikës
Franceze përcaktoi linjat kryesore të politikës së jashtme të vendit. Ai shprehu
kundërshtimin e tij të fortë për hyrjen e Britanisë në Tregun e Përbashkët Evropian
(KEE). Kreu i shtetit e justifikoi qëndrimin e tij duke deklaruar se "natyra, struktura,
kushtet që janë unike në Angli ndryshojnë nga ato të shteteve kontinentale." Ai
besonte se Britania e Madhe kishte marrëdhënie veçanërisht të forta me Shtetet e
Bashkuara. Në të njëjtën konferencë për shtyp, ai gjithashtu riafirmoi pavarësinë e
mbrojtjes bërthamore franceze kundër Shteteve të Bashkuara. Edhe pse partnerët
ishin dakort me këtë, ai vuri përsëri veton për hyrjen e Britanisë në KEE në vitin
1967.
Ai dëshironte të fshinte plagët e dy luftërave botërore dhe bashkë me
Kancelarin gjerman Konrad Adenauer,donin të krijonin Evropën politike të bazuar
në bashkëpunimin mes dy vendeve:"Dy popuj të mëdhenj, të cilët kanë qenë
kundërshtarë dhe kanë luftuar, tani kanë ndaj njëri-tjetrit të njëjtën frymë simpatie
26 Le projet de Jean Monnet, https://www.cvce.eu/education/unit-content/-/unit/5cc6b004-33b7-4e44-
b6db-f5f9e6c01023/4802c240-1497-4127-9b14-f7b6896d6fd9, i konsultuar 05.12.2015 27 Referuar Charles de Gaulle (1890-1970), http://www.touteleurope.eu/l-union-europeenne/les-
fondateurs/synthese/charles-de-gaulle-1890-1970.html, i konsultuar 02.05.2015
13
dhe mirëkuptimi. Ky nuk është vetëm një pajtim nga rrethanat. Çfarë ndodh në të
vërtetë është një lloj zbulimi i ndërsjellë midis dy fqinjëve, ku secili prej tyre sheh
sesa tjetri është ma vlera, i denjë dhe tërheqës. Ata shprehën dëshirën për të afruar
të dy vendet për herë të parë në shumë gjenerata, gjermanët dhe Galët konstatuan se
janë solidar”.28
Ata nënshkruan Traktatin e Elysée (1963), duke përuruar pajtimin franko-
gjerman dhe hapjen e një periudhë të miqësisë mes dy popujve, e cila vazhdoi me të
gjithë kryetarët e mëvonshëm të shtetit të të dy vendeve. Çifti franko-gjermane u bë
"motori i Evropës". Traktati i bashkimit të ekzekutivit të tre Komuniteteve u
nënshkrua më 8 prill 1965 në Bruksel; ai bashkoi drejtuesit e tri komuniteteve, të
cilët fillimisht kishin të përbashkët Gjykatën e Drejtësisë dhe Parlamentin. Këshillat
dhe Komisionet (të quajtura Autoriteti i lartë në rastin e KEQÇ), u grupuan në një
Këshill të vetëm dhe në një Komision të vetëm, me seli në Bruksel. Ky Traktat hyri
në fuqi më 1 korrik 1967.
Ndërsa Franca refuzoi të marrë pjesë në Këshillin Evropian nga korriku 1965
të gjithë anëtarët e KEE u mblodhën më 29 janar, 1966 në Luksemburg, për të arritur
një kompromis dhe për t'i dhënë fund krizës. Franca nuk ishte dakort që Komuniteti
nuk kishte plotësuar detyrimet e tij lidhur me financimin e Politikës së Përbashkët
Bujqësore (PPB). Pas diskutimeve, u miratuan disa kompromise, sipas parimit të
vendimit unanim.
Franca përsëri do të vërë veton për hyrjen e Britanisë në KEE në vitin 1967.
Dë Gol vuri veton për disa propozime europiane:
• Në vitin 1963 dhe 1967 dy veto për anëtarësimin e Britanisë së KEE;
• Në 1965-1966 kriza e karriges bosh, kundër vullnetit të Walter Hallstein
(Uolter Halstein) për të votuar në Këshill me shumicë të cilësuar;
Duket qartë se rimëkëmbja Evropiane duhej të kalonte nga një ndryshim në
krye të qeverisë franceze. Kjo ndodhi me ardhjen në pushtet në Francë të Pompidou
në 1969, me ardhjen e Edward Heath (Eduard Hith) në Britaninë e Madhe dhe Willy
Brandt (Vili Brandt) në Gjermani. Pompidou (Pompidu), edhe pse një golist, u
zgjodh me një program pro-evropian, dhe kishte përcaktuar në mënyrë të qartë se
KEE duhet të përmbushte kërkesat britanike.29
1.2. Etërit e Europës së Bashkuar, Shuman dhe Mone dhe vizioni i disa
drejtuesve francezë për integrimin e BE-së
Robert Schuman (Robert Shuman) dhe Jean Monnet (Zhan Mone) ishin dy
ideatorët dhe themeluesit e Bashkimit paqësor të vendeve europiane.
Deklarata e 9 majit 1950, e njohur si Deklarata e Shumanit, konsiderohet si
teksti themelues i ndërtimit evropian. Shpallur nga Robert Shuman, ministri i
Jashtëm francez, në Salon de l'Horloge në Quai d'Orsay në Paris,kjo deklaratë, e
28Conférence de presse tenue au palais de l’Élysée, 14 janvier 1963, (Konferencë shtypi e mbajtur në
Pallatin e Elizes, 14 janar 1963), http://www.gaullisme.net/europe-de-l-atlantique-a-l-oural.html, i
konsultuar 02.05.2015 29 Referuar website-it, http://www.lecese.fr/content/la-cooperation-franco-allemande-laune-des-
cinquante-ans-du-traite-de-lelysee, i konsultuar 02.05.2015
14
frymëzuar nga Zhan Mone, komisioneri parë për Planin, propozon krijimin e një
organizate evropiane për grumbullimin e prodhimit francez dhe gjerman të qymyrit
dhe çelikut. Ky tekst çon në nënshkrimin më 18 prill 1951 të Traktatit të Parisit, i cili
krijoi Komunitetin Evropian të Qymyrit dhe Çelikut me gjashtë shtete evropiane.
Në këtë Deklaratë, Robert Shuman shprehet kështu:30
"Qeveria franceze propozon për të vendosur të gjithë prodhimin franko-
gjerman të qymyrit dhe çelikut nën një Autoritet të Lartë të përbashkët (...).Grupimi i
qymyrit dhe prodhimit të çelikut duhet menjëherë të çojë në ngritjen e themeleve të
përbashkëta për zhvillim ekonomik, si hap i parë i Federatës Evropiane. "
"Evropa nuk u krijua dhe ne ishim në luftë. "
"Evropa nuk do të ndërtohet e gjitha menjëherë ose sipas një plani të vetëm:
ajo do të ndërtohet nëpërmjet arritjeve konkrete të cilat së pari krijojnë de facto
solidaritet. Mbledhja e popujve të Evropës kërkon që kundërshtimet shekullore midis
Francës dhe Gjermanisë të eliminohen. Veprimi duhet ndërmarrë në radhë të parë
nga Franca dhe Gjermania. "
"Solidariteti në prodhimin që u krijua, në këtë mënyrë do të të bëjë të qartë se
çdo luftë midis Francës dhe Gjermanisë bëhet jo vetëm e paimagjinueshme, por edhe
materialisht të pamundur (...). Pra, të kryhet thjesht dhe shpejt bashkimi i interesave
jetike për krijimin e një komuniteti ekonomik i cili paraqet edhe tharmin e një
komuniteti më të gjerë dhe më të thellë mes vendeve kundërshtare prej kohësh nga
ndarjet përgjakshme. "
"Duke bashkuar prodhimin bazë dhe duke institucionalizuar një Autoritet të
ri të Lartë, vendimet të cilat do të lidhin Francën, Gjermaninë dhe vendet që do të
anëtarësohen, do të ndërtojnë themelin e parë konkret të një federate Evropiane e
domosdoshme për ruajtjen e paqes."31
Deklarata e 9 majit 1950 ende konsiderohet si pikënisje e ndërtimit Evropian,
dhe kjo ishte arsyeja pse Parlamenti Evropian i ka dhënë Robert Schuman dhe Zhan
Mone titullin e "etërve të Evropës". Përmbajtja e saj është ende një referencë për
shumë lëvizje politike në Evropë që legjitimojnë kërkesat e tyre përmes një
përkatësie me projektin fillestar, siç shprehet në deklaratë.
Mbështetësit e konceptit federalist të integrimit evropian, në veçanti, e
konsiderojnë termin "Federatë Evropiane", e përdorur në deklaratë, për të legjitimuar
projektet e tyre. Duke reflektuar rëndësinë e kësaj dite historike për Evropën,
Parlamenti Evropian vendosi në vitin 1985 që 9 maj të bëhej "Dita e Evropës", duke
festuar në të gjithë BE-në fillimin e procesit të bashkimit të kontinentit evropian.32
Ndërtimi evropian filloi nën Republikën e katërt me krijimin e KEQÇ në vitin
30Fondation Schuman, Declaration du 9 mai 1950, (Fondacioni Robert Schuman, Deklarata e 9 majit
1950), http://www.robert-schuman.eu/fr/doc/divers/Declaration_du_9_mai_1950.pdf, i konsultuar
02.05.2015 31Fondation Schuman, Declaration du 9 mai 1950, (Fondacioni Robert Schuman, Deklarata e 9 majit
1950), http://www.robert-schuman.eu/fr/doc/divers/Declaration_du_9_mai_1950.pdf, i konsultuar
02.05.2015 32 Fondation Schuman, Declaration du 9 mai 1950, (Fondacioni Robert Schuman, Deklarata e 9 majit
1950), http://www.robert-schuman.eu/fr/doc/divers/Declaration_du_9_mai_1950.pdf, i konsultuar
02.05.2015
15
1950 dhe më pas vazhdoi gjatë gjithë Republikës IV me nënshkrimin më 25 mars
1957, të aktit themelues të KEE: Traktatit të Romës. Ai krijoi një bashkim doganor
me gjashtë nënshkrues: tregun e përbashkët. Por në vitin 1958, Franca ndryshoi
regjim me ardhjen e Republikës së V.33
Agonia e Republikës së Katërt Franceze sjell Gjeneralin dë Gol në pushtet.
Dë Gol është shumë i lidhur me pavarësinë kombëtare, e cila nuk e ndalon atë për të
besuar në një fat global të Evropës. Ai dyshonte në mundësitë e integrimit evropian,
dhe kishte parasysh se kombi ishte themeli i shtetit modern dhe ai preferonte
marrëveshjet midis kombeve. Charles de Gaulle i pranonte institucionet e
Komunitetit kur ato ishin në përputhje me projektin e tij për Francën. 34
Më 14 shtator 1958, Gjenerali dë Gol, akoma Kryetari i Këshillit të
Republikës së Katërt, fton në shtëpinë e tij në Colombey-les-deux-Eglises, kancelarin
gjerman Konrad Adenauer. Ky takim vulosi pajtimin franko-gjerman dhe shënoi
edhe fillimin e një miqësie të vërtetë mes dy burrave të cilët ndanin një vizion të
përbashkët të idesë evropiane. Por shumë shpejt vizioni i dë Gol u tregua më shumë
patriot se sa federal.35
Sharl dë Gol morri përsipër kryesisht konsolidimin e marrëdhënieve franko-
gjermane, sepse në sytë e tij të dy popujt janë shtylla kurrizore e Evropës. Ai
kundërshtoi dhe vuri veton dy herë për anëtarësimin e Britanisë së Madhe në Tregun
e Përbashkët në vitin 1963 dhe në 1966-1967, për shkak se ai konsideronte Britaninë
e Madhe shumë të afërt me Shtetet e Bashkuara të Amerikës nga ana strategjike.36
Duke dashur të fshijnë plagët e dy luftërave botërore, Kancelari Konrad
Adenauer dhe Gjenerali dë Gol donin të krijonin Evropën politike me anë të
bashkëpunimit mes dy vendeve: "Dy popuj të mëdhenj, të cilët kanë qenë
kundërshtarë dhe kanë luftuar kundër njëri tjetrit, tani ushqejnë për njëri-tjetrin një
frymë simpatie dhe mirëkuptimi. Nuk bëhet fjalë vetëm për një pajtim të detyruar
nga rrethanat. Ajo që ndodh në të vërtetë është një lloj i zbulimit të ndërsjellë të dy
fqinjëve, ku secili sheh si fqinji tjetër është i nevojshëm, i denjë dhe tërheqës.Ne
ndajmë këtë dëshirë për afrim të manifestuar kudo në të dy vendet, në përputhje me
realitetin dhe rendin politik, sepse për herë të parë në shumë gjenerata, gjermanët dhe
Golët, e kuptojnë se janë njëlloj. "37Ata nënshkruan Traktatin e Elysée (1963), duke
përuruar pajtimin franko-gjerman, hapjen e një periudhë të miqësisë mes dy popujve,
e cila vazhdoi me të gjithë kryetarët e mëvonshëm të shtetit të të dy vendeve. Çifti
franko-gjerman u bë "motori i Evropës". Megjithatë, traktati është dëmtuar në masë
të madhe nga futja e një hyrje e Atlantistëve e miratuar nga Bundestag nën ndikimin
e Zhan Mone dhe Shteteve të Bashkuara:
33Referuar website-it, http://lms.cours.fr/#/classe/tt/arbo/18808/opd/224741, i konsultuar 02.05.2015 34Referuar website-it, www.wikipedia.com, L’histoire de l’Union Européenne (Historia e Bashkimit
Europian), i konsultuar 02.05.2015 35Referuar website-it, http://lms.cours.fr/#/classe/tt/arbo/18808/opd/224741, i konsultuar 02.05.2015 36 Toute l’Europe, L’union Europeene, Les fondateurs, Charles de Gaulle, 1890-1970),
http://www.touteleurope.eu/l-union-europeenne/les-fondateurs/synthese/charles-de-gaulle-1890-
1970.html, i konsultuar 02.05.2015 37Conférence de presse tenue au palais de l’Élysée, (Konferencë shtypi e mbajtur në Pallatin e
Elizesë),14 janar 1963, i konsultuar 02.05.2015
16
"Ne jemi të bindur se Traktati i 22 janarit forcon dhe e bën pajtimin dhe
miqësinë efektive, dhe vë në dukje se të drejtat dhe detyrimet e Republikës Federale
nga traktatet shumëpalëshe nuk janë të prekura nga ky traktat, ai shpreh vullnetin se
zbatimi i traktatit duhet të ndjekë synimet kryesore që Republika Federale ka për vite
në bashkëpunimet me aleatët e tjerë, dhe që përcaktojnë politikën e saj, pra, ruajtjen
dhe forcimin e aleancës së popujve të lirë dhe bashkëpunimin e veçantë të fortë
midis Evropës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës;një mbrojtje të përbashkët në
kuadër të Aleancës së Atlantikut; bashkimit të Evropës, duke ndjekur rrugën e filluar
për ndërtimin e Komunitetit duke pranuar Britaninë, forcimin e komuniteteve
ekzistuese dhe uljen e barrierave doganore. " 38
Vështirësitë lindën me krizën e quajtur "të karriges bosh" në vitin 1965.
Kryetari i Komisionit, gjermani Walter Hallstein (Uolter Halstein), propozoi një
mënyrë të re financimi të PPB, që do të thoshte se Komuniteti, në vend të
rishpërndante kontributet e shteteve anëtare, do të mblidhte tarifat doganore nga
tarifa e përbashkët e jashtme për financimin e PPB. Organet e Komunitetit do të ishin
në gjendje të kishin fonde të tyre, përdorimi i të cilëve do të kishte qenë objekt i
kontrollit të Parlamentit Evropian. Francezi refuzoi këtë propozim dhe shfrytëzoi
rastin për të sfiduar parimin e votimit në Këshillë me shumicë të cilësuar në fund të
periudhës kalimtare (dmth në vitin 1970), dhe filloi politika e karriges bosh dhe
vetos, që rezultuan në bllokimin sistematik të institucioneve.
Dë Gol e konsideron Francën si një fuqi të madhe botërore dhe si e tillë, ajo
nuk mund të jetë dakord të heq dorë nga një pjesë e sovranitetit të saj dhe t'ja jap atë
një instance më të lartë politike. Ndërsa ai pranoi ekzistencën e një zone ekonomike
të tregtisë së lirë dhe një treg të përbashkët me një vend të dukshëm për Francën, por
refuzoi idenë e një Evrope federale me humbje të pjesshme të sovranitetit.
Megjithatë, ai ishte në favor të Politikës së Përbashkët Bujqësore (PPB) me
objektivat e përmirësimit të produktivitetit, për të stabilizuar tregjet, garancinë dhe
sigurinë e furnizimit dhe dhënien e prioritetit shteteve të tregut të përbashkët për
shkëmbimet.39
Sharl dë Gol ishte ende shumë i lidhur me një ide të caktuar të Evropës, atë të
një shoqate të lirë të shteteve sovrane. Një muaj më vonë, më 15 maj 1962, në një
konferencë shtypi në prani të të gjithë ministrave të tij, Gjenerali dë Gol ishte
kategorikisht kundër një Europe supranacionale « Dante, Goethe, Chateaubriand [...]
nuk do të kishin shërbyer shumë nëse do të ishin apatridë dhe nëse do të kishin
menduar, shkruar në ndonjë gjuhë tjetër si Esperanto ose volapuk ».40
Në vitin 1963, de Gaulle kundërshtoi hyrjen e Britanisë së Madhe në Tregun
e Përbashkët. Në të vërtetë, marrëdhënia e veçantë që anglezët kanë me Shtetet e
Bashkuara e shqetësonin se ai vetë e kishte angazhuar Francën në një marrëdhënie
38Conférence de presse du 14 décembre 1965. (Konference shtypi e 14 dhjetorit 1965),
http://fresques.ina.fr/de-gaulle/fiche-media/Gaulle00250/allocution-du-3-decembre-1965.html, i
konsultuar 02.05.2015 39Referuar website-it, http://lms.cours.fr/#/classe/tt/arbo/18808/opd/224741, i konsultuar 02.05.2015 40Referuar website-it, http://www.touteleurope.eu/l-union-europeenne/les-fondateurs/synthese/charles-
de-gaulle-1890-1970.html, i konsultuar 02.05.2015
17
të ftohtë me fuqinë amerikane sidomos në fushën ushtarake me tërheqjen e Francës
nga komanda e integruar e NATO-s. Që nga qershori i vitit 1965, Franca nuk pranoi
të marrë pjesë në Këshillin Evropian për arsye se angazhimet lidhur me PPB nuk
ishin plotësuar. Ajo vazhdoi politikën e karriges bosh, duke shkaktuar një krizë që
zgjati disa muaj. Në realitet, de Gaulle refuzoi kalimin në votim me shumicë të
cilësuar në bazë të Traktatit të Romës dhe inkurajoi vazhdimin e votimit unanim për
të ruajtur sovranitetin kombëtar. Por, duke filluar nga viti 1966, për t'i dhënë fund
bojkotit francez, ministrat e jashtëm të gjashtë vendeve themeluese u takuan më 17
dhe 18 janar në një Këshill të posaçëm i cili përfundoi më 25 janar me nënshkrimin e
kompromisit të Luksemburgut. Kompromisi i hapi rrugën diskutimit dhe solli
ndryshim për të arritur një zgjidhje më të përshtatshme kur vendimi do të ishte në
kundërshtim me interesat e një apo më shumë anëtarëve. 41
Charles de Gaulle (Sharl Dë Gol) hodhi poshtë karakterin mbikombëtar të
Komunitetit të Qymyrit dhe Çelikut dhe miratoi planin për një Komunitet Evropian
të Mbrojtjes. Kjo u hodh poshtë nga Asambleja Kombëtare në 1954 pasi një ushtri
evropiane, që përfshinte kontingjente gjermane, më shumë nën komandën e NATO-s
(që do të thotë, amerikane), ishte e papranueshme për sovranitetin kombëtar.42
Plani Fouchet (Fushe) në 1962 (plan për krijimin e një bashkimi politik të
tipit ndërqeveritar), i propozuar nga Gjenerali, u refuzua (në fakt, kjo reduktonte
kompetencat e Komisionit Evropian si dhe ato të Parlamentit Evropian). Një
komision i politikës u krijua, i kryesuar nga Christian Fouchet (Kristian Fushe) duke
pasur në sfond marrëveshjen franko-gjermane, që kishte si qëllim bashkimin politik
duke lënë mënjanë hezitimin e shteteve të tjera europiane, dhe duke i drejtuar drejt
një Europe ndërqeveritare, sipas dëshirës së përgjithshme të dë Gol. Megjithatë, plani
Fouchet (Fushe) u refuzua pas një mosmarrëveshje mes Francës dhe partnerëve të saj
europianë më 17 April, 1962.
Dështimi i Planit Fouchet (Fushe) tregoi ndikimin e britanikëve, të cilit të
përfaqësuar nga Kryeministri Macmillan (Makmilan) ishin më bindës se dë Gol :
"Ne duhet të rivendosim ekuilibrin. Sigurisht për momentin, ne mendojmë se
prania amerikane është e domosdoshme. Por nuk është e sigurt nëse ajo mund të
zgjasë një kohë të pacaktuar. Në anën tjetër, rezulton se ne europianët, jemi të
nënshtruar dhe ju francezët nuk e pranoni dhe ne anglezët, mezi sa e durojmë. Ne të
tre mund ta bëjmë këtë së bashku: ju, unë dhe Adenauer ". 43
Dë Gol mendonte se perspektiva e bashkëpunimit ushtarak me Britaninë që
zotëronte një arsenal bërthamor si Franca e bënte të besueshëm projektin e tij për një
bllok evropian perëndimor të pavarur.44Ai morri një refuzim të qartë nga ana e
41 Referuar website-it, http://lms.cours.fr/#/classe/tt/arbo/18808/opd/224741, i konsultuar 02.05.2015 42Referuar website-it, http://www.touteleurope.eu/l-union-europeenne/les-fondateurs/synthese/charles-
de-gaulle-1890-1970.html, i kosnultuar 02.05.2015 43Leader’s speech, Harold Macmillan,1962,(Fjalimi i Harold Macmillan)
http://www.britishpoliticalspeech.org/speech-archive.htm?speech=111, i konsultuar 03.05.2015 44 Christina Alfarge, Charles de Gaulle: une vision de l’Europe, (Sharl de Gol : Një vizion i Europës),
http://www.gerard-brazon.com/article-charles-de-gaulle-une-vision-de-l-europe-par-christine-alfarge-
59145317.html, i konsultuar 03.05.2015
18
vendeve të tjera anëtare. Gjatë një konference për shtyp në Paris, më 14 janar 1963,
Presidenti i Republikës Franceze përcakton linjat kryesore të politikës së jashtme të
vendit. Ai shprehu kundërshtimin e tij të fortë për hyrjen e Britanisë së Madhe në
Tregun e Përbashkët Evropian (TPE).
Kreu i shtetit e justifikoi qëndrimin e tij duke deklaruar se "natyra, struktura,
kushtet që janë unike në Angli dhe ndryshojnë nga ato të shteteve kontinentale." Ai
besonte se Britania e Madhe kishte marrëdhënie veçanërisht të forta me Shtetet e
Bashkuara. Në të njëjtën konferencë për shtyp, ai gjithashtu riafirmoi pavarësinë e
mbrojtjes bërthamore franceze kundër Shteteve të Bashkuara. Edhe pse partnerët
ishin dakort, ai vuri përsëri veton për hyrjen e Britanisë në KEE në vitin 1967.
Dë Gol ishte për një politikë koherente të cilën e shprehu me anë të shprehjes
së tij të famshme : " Evropa nga Atlantiku deri në Urale". Kjo shprehje tregon
mendimin e tij mbi ndërtimin europian e cili i duket si një « kërkesë e kohës » e cila
mund të përfshijë të rifillojë rrugën e mendimet e tij në lidhje me ndërtimin e
Evropës që duket atij si një "kërkesë". Një "bashkim i shteteve", i mbrojtur nga çdo
njësi supranacionale, duke treguar identitetin e tyre, shikohet prej tij si një « nevojë e
kohës ».
Për atë integrimi evropian është i domosdoshëm edhe për ndikimin e Francës
dhe për paqen kudo në Europë. Gjatë një takimi me Macmillan (Makmilan) në
korrik 1962, gjenerali dë Gol kishte qëllimet e tij mbi Europën: "Nuk duhet të jetë
vetëm një politikë evropiane, jo vetëm për Europën, por për të gjithë botën. Për këtë
qëllim, duhet të krijohet një mbrojtje evropiane mbi të cilën asnjë qeveri ose autoritet
nuk duhet të ndikojë. " Macmillan miratonte këndvështrimin francez, megjithatë, disa
muaj pas paqartësive që u shfaqën, britanikët më në fund vendosën një marrëveshje
me Shtetet e Bashkuara për një forcë të Atlantikut multilateral. 45
Presidenti Zhorzh Pompidu ishte në favor të zgjerimit të KEE dhe, ndryshe
nga dë Gol, ai ishte dakort me pranimin e Mbretërisë së Bashkuar. Ai e cilësonte
kryeministrin britanik Edward Heath (Eduard Hith) si një evropian i bindur. Samiti
i Hagës, u mblodh me nismën e Georges Pompidou (Zhorzh Pompidu) në dhjetor
1969, dhe forcoi lidhjet midis gjashtë vendeve dhe hodhi themelet për Bashkimin
Ekonomik dhe Monetar. Më 22 janar 1972 Traktati i anëtarësimit u nënshkrua dhe
më 1 janar 1973 Mbretëria e Bashkuar, Irlanda dhe Danimarka u përfshinë në KEE.
Dinamika evropiane u ringjall në këtë mënyrë, në sajë të Georges Pompidou (Zhorzh
Pompidu).46
President i tretë i Republikës së Pestë, Giscard d'Estaing kaloi vitet e para të
mandatit të tij në politikën e brendshme, por nga 1978, integrimi evropian erdhi
përsëri në frontin e skenës, duke përfshirë nënshkrimin më 5 dhjetor,të marrëveshjes
për Sistemit Monetar Evropian (SME). Kjo marrëveshje krijoi një ritëm të
qëndrueshëm të këmbimit mes monedhave evropiane dhe në këtë mënyrë të forcoi
45 Christine Alfarge, De Gaulle : une vision pour l’Europe, (Sharl de Gol : Një vizion i Europës),
http://www.gerard-brazon.com/article-charles-de-gaulle-une-vision-de-l-europe-par-christine-alfarge-
59145317.html, i konsultuar 02.05.2015 46Referar website-it, http://lms.cours.fr/#/classe/tt/arbo/18808/opd/224741, i konsultuar 02.05.2015
19
kohezionin financiar të KEE kundër jen-it dhe dollarit. Më pas më 13 maj, 1979, u
vendos ECU (Njësia valutore evropiane), monedha fiktive e përdorur për të
harmonizuar veprimet kontabël të vendeve të reja anëtare të KE-së. Më në fund më
10 qershor në të njëjtin vit, qytetarët e vendeve të reja të KEE-së zgjodhën me votim
të përgjithshëm për herë të parë Parlamentin Europian dhe Simone Weil u bë
presidentja e parë e tij. Valeri Zhiskar d'Esten përfundoi mandatin me hyrjen më 1
janar 1981 të Greqisë në KEE. 47
Gjatë dy mandateve të presidentit Fransua Miteran ndodhën ndryshime të
mëdha. Evropa njohu një zgjerim të ri më 1986 me aderimin e Spanjës dhe
Portugalisë dhe në janar të vitit 1995 të Suedisë, Finlandës dhe Austrisë. Angazhimi
personal i François Mitterrand në integrimin evropian ishte shumë i rëndësishëm.
Kjo dëshmohet nga lufta e tij për ratifikimin e Traktatit të Mastrihtit i cili parashikoi
realizimin e Bashkimit Monetar Evropian (BME) deri në janar të vitit 1999.
Francezët e miratuan traktatin në një referendum, pavarësisht një fushatë të fortë për
jo-në. Lidhje të forta miqësore bashkonin Presidentin Fransua Miteran dhe
homologun e tij gjerman kancelarin Helmut Kol. Kjo miqësi forcoi lidhjet mes dy
vendeve duke u bërë motor i ndërtimit evropian. Më 1 nëntor 1993 Traktati i
Mastrihtit hyri në fuqi, duke shënuar lindjen e Bashkimit Evropian (BE), i cili pasoi
KEE. 48
"Ne pyesim nëse ka hapësirë për institucione të reja në Evropë. Përkundrazi,
unë besoj se Evropa do të ndërtohet mbi themele të ndryshme, me shumë shtylla, pa
të cilat ajo do të ishte e brishtë. Ajo ka nevojë për një Komunitet Evropian dhe një
Komunitet Evropian më të fortë dhe më të bashkuar. Unë jam një nga ata që
aspirojnë për bashkimin e saj ekonomik, por edhe monetar e politik."49
Për François Mitterrand (Fransua Miteran), Evropa nuk është as një diçka
mistike, as një utopi. Ajo është një punë e arsyes e diktuar nga nevoja historike për të
shmangur përsëritjen e të keqes absolute që mishërohet nga dy luftërat botërore.
"Unë kam lindur gjatë luftës së parë dhe kam marrë pjesë në të dytën. Unë pashë se
çfarë ishte lufta. Unë pashë dy popujt të mëdhenj (...) të pasur me kulturën dhe
historinë e tyre që po shkatërroheshin ". "Në vitin 1948, unë ndjeva një nevojë të
dukshme për të pajtuar këta dy popuj". 50Ai do të vazhdojë t'i nderojë këta "burra të
cilët refuzuan zinxhirët e urrejtjes dhe fatalitetin e fatit," Adenauer, De Gasperi,
Spaak, Shuman, Zhan Mone. Këto duhet të kenë qenë arsyet e aleancës strategjike
lidhur midis Mitterrand dhe Helmut Kohl dhe çifti franko-gjerman ka qenë motori i
pazëvendësueshëm i integrimit evropian në vitet 80 dhe 90.
Për Fransua Miteran, bashkimi i Evropës ishte jo vetëm i nevojshëm, por
ishte i mundur se mësimi i nxjerrë nga historia ishte unik. Ndërsa vendet evropiane
47Referuar website-it, http://lms.cours.fr/#/classe/tt/arbo/18808/opd/224741, i kosnultuar 02.05.2015 48Referuar website-it, http://lms.cours.fr/#/classe/tt/arbo/18808/opd/224741, i konsultuar 02.05.2015 49Toute l’Europe, L’union Europeenne, Les continuateurs, Francois Mitterrand,
http://www.touteleurope.eu/l-union-europeenne/les-continuateurs/synthese/francois-mitterrand-1916-
1996.html, i konsultuar 05.06.2015 50L’Institut Francois Mitterrand, Francois Mitterrand, l’europeen,
http://www.mitterrand.org/Francois-Mitterrand-l-europeen.html, i konsultuar 05.06.2015
20
janë përleshur në konflikte të përgjakshme, ata gjithashtu kanë ndarë për shekuj,
kulturën dhe vlerat, të bazuara në një traditë të gjatë të shkëmbimeve.51 Kur Miteran
erdhi në pushtet në vitin 1981, Komuniteti Evropian nuk funksiononte siç duhet. Që
nga viti 1979, kur u krijua Sistemit Monetar Evropian dhe u zgjodh për herë të parë
Parlamenti Evropian me votim të përgjithshëm, asnjë progres tjetër nuk u realizua.
Zgjerimi nga dhjetë vende në dymbëdhjetë ishte bllokuar.
Franca, nëpërmjet zërit të Presidentit të saj të mëparshëm, z Giscard
d'Estaing (Zhiskar d’Estë), kishte refuzuar afatin kohor për integrimin e Spanjës.
Përballë këtij ngërçi, François Mitterrand (Fransua Miteran) ka reaguar në dy faza: së
pari me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dhe më pas me rimëkëmbjen. Paraprakisht, ai
merr dy vendime që do të vendosin besueshmërinë e tij evropiane: Më 19 janar 1983,
në fjalimin e tij të famshëm në Bundestag, ai e mbështeti qëndrimin e Helmut Kol,
duke bërë të mundur vendosjen e raketave të NATO-s dhe kështu hodhi bazat e një
aleancë të qëndrueshme me kancelarin gjerman. Marrëdhënia personale e besimit
dhe miqësisë që u krijua atëherë, ishte një nga elementët kryesorë të dinamikës
evropiane në periudhën 1984-1995.
Ai luajti një rol kyç në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve me rastin e
Presidencës Franceze të Komunitetit, në gjysmën e parë të vitit 1984.Më 1 januar
1986 Spanja dhe Portugalia ju bashkuan Komunitetit Evropian. Në më pak se dy
vjet, Evropa ishte në rrugë të mbarë dhe François Mitterrand (Fransua Miteran) ishte
katalizatori për këtë ringjallje të Kominitetit Evropian.52Francois Mitterrand (Fransua
Miteran) ishte shumë i lidhur me zgjerimin e Komunitetit Ekonomik Evropian (KEE)
në jug, dhe mbështeti kandidaturën e Spanjës dhe Portugalisë. Ndërkohë, në prag të
projektit Spinelli, në vitin 1984, ai kontribuoi në ringjalljen e integrimit evropian
nëpërmjet Aktit Unik, i nënshkruar më 14 shkurt të vitit 1986 që kishte për qëllim të
krijonte një zonë ekonomike pa kufij nga 1 janar 1993.53
Mitterrand (Miteran) ka besuar gjithmonë se detyra e parë e Komunitetit
ishte që mos të harronte pjesën tjetër të Evropës, e cila për dyzet vjet ka ishte
shkëputur nga historia e saj dhe ishte e privuar nga identiteti i saj. Në 80, ai nxorri
sloganin "Përtej Jaltës". Pas rënies së Murit të Berlinit dhe revolucioneve të lirisë në
Lindje, ai u kujdes që demokracitë e reja të çliruara nga kontrolli sovjetik mos të
ndiheshin të braktisura kur të përballonin probleme të vështira. Më 31 dhjetor 1989
ai hodhi idenë e një Konfederate Evropiane që do të rivendoste vazhdimësinë e zonës
evropiane brenda një institucioni të dialogut dhe të bashkëpunimit duke sjellë së
bashku rreth komunitetit bazë, të gjitha kombet demokratike të kontinentit . 54
51 Francois Mitterrand, l’europeen, Jean Mustelli (Fransua Miterann, europiani),
http://www.mitterrand.org/Francois-Mitterrand-l-europeen.html, i konsultuar 10.05.2015 52 Francois Mitterrand, l’europeen, Jean Mustelli, http://www.mitterrand.org/Francois-Mitterrand-l-
europeen.html, i konsultuar 10.05.2015 53Toute l’Europe, l’Union Europenne, les continuateurs, Francois Mitterrand,
http://www.touteleurope.eu/l-union-europeenne/les-continuateurs/synthese/francois-mitterrand-1916-
1996.html, i konsultuar 10.05.2015 54 Jean Mustelli,Francois Mitterrand, l’europeen, http://www.mitterrand.org/Francois-Mitterrand-l-
europeen.html, i konsultuar 10.05.2015
21
("Evropa ka nevojë për një horizont, ajo ka nevojë për një metodë pune, ajo
ka nevojë për një ambicie mobilizuese, ajo ka nevojë për veprime të dobishme
menjëherë. (...). Kam përdorur fjalën konfederatë, sepse ajo përfaqëson një minimum
të përmbajtjes ligjore dhe unë u kritikova për këtë. Duhet të dimë se duhen struktura
shumë fleksible, të pakufizuara për të parandaluar kthimin në masë të çdo
burokracie, e cila do të na zinte frymën. ")55
Ai e shihte këtë si mënyrën më të mirë për Evropën për ta mbrojtur kundër
ringjalljes në rritje, sidomos në Ballkan, të nacionalizmit agresiv mbi rrënojat e
perandorisë sovjetike.Më 9 nëntor 1989, ra Muri i Berlinit, një simbol i ndarjes së
Evropës në dy blloqeve antagoniste. Më 31 dhjetor 1991, Bashkimi Sovjetik u
shpërbë. Midis këtyre dy datave, Evropa ishte në një fazë të thellë pasigurie.
Pasiguria ekzistonte në lidhje me synimet e Gjermanisë për t'u ribashkuar, frika se
mos ajo do të largohej nga rruga evropiane drejt nacionalizmit për të mbrojtur
interesat e saj? Pasiguria ekzistonte edhe për vendet e Evropës Lindore të cilat do tê
kërkonin ndihmën e Komunitetit Evropian. François Mitterrand (Fransua Miteran)
mendonte se rënia e perandorisë sovjetike dhe bashkimi i Gjermanisë nuk duhet të
çonte në rezultatin paradoksal të dobësimit të integrimit evropian. Ai kishte frikë
mbi të gjitha në krijimin e një Evrope të paqëndrueshme, me mosmarrëveshje mbi
kufijtë ekzistues. Miteran donte që Gjermania e bashkuar të ndikonte në forcimin e
kohezionit dhe integrimit politik të Komunitetit Evropian.56
Mitterrand (Miteran) i dha një shtysë të re Evropës sociale. Në vitin 1989, në
Këshillin Evropian në Strasburg, një kartë sociale është miratuar nga shtetet e
Komunitetit Europian, me përjashtim të Britanisë së Madhe, si protokoll shtesë i
Aktit Unik Europian. Dy vitet e fundit të presidencës së tij shënuan në nivel
kombëtar, humbjen e Partisë Socialiste në zgjedhjet parlamentare e cila rezultoi në
një bashkëqeverisje të dytë, dhe në planin ndërkombëtar, konflikti jugosllav dëshmoi
se Evropa ishte e pafuqishme për ta zgjidhur. Më 1 janar 1995, hyrja e tre vendeve
neutrale, Austria, Finlanda dhe Suedia në BE shënoi fundin e dekadave të Luftës së
Ftohtë në Evropë.57
Përpjekjet e François Mitterrand dhe Helmut Kohl çuan më 7 shkurt 1992, në
nënshkrimin e Traktatit të Mastrihtit i cili, ndërsa kishte si qëllim të krijonte një
Evropë ekonomike dhe monetare, i jepte një prirje politike Komunitetit
Evropian.58Referendumi për Traktatin e Mastrihtit u mbajt në Francë më 20 shtator
1992. Ai kishte për qëllim të ratifikonte tekstin e Traktatit të Bashkimit Europian të
nënshkruar në Mastriht më parë nga Presidenti i Republikës François Mitterrand dhe
55Extrait du Projet de "Confédération européenne", in Histoire de la construction européenne de
Charles Zorgbibe, Presses Universitaires de France, Paris, 1993, p. 379. (Fragment i projektit
« Konfederata europiane », në Historinë e ndërtimit europian të Charles Zorgbibe, Presses
Universitaires de France, Paris, 1993, f.379) 56Francois Mitterrand, l’europeen, Jean Mustelli, http://www.mitterrand.org/Francois-Mitterrand-l-
europeen.html, i konsultuar 10.05.2015 57Referuar website-ithttp://www.touteleurope.eu/l-union-europeenne/les-
continuateurs/synthese/francois-mitterrand-1916-1996.html, i konsultuar 12.06.2015 58Referuar website-it, http://www.touteleurope.eu/l-union-europeenne/les-
continuateurs/synthese/francois-mitterrand-1916-1996.html, i konsultuar 12.06.2015
22
Krerët e njëmbëdhjetë vendeve të tjera anëtare të Komunitetit Ekonomik
Evropian.Forcat e majta ishin në favor të "po-së" të udhëhequr nga François
Mitterrand dhe Partia Socialiste kundër një pjese të djathtës të RPR në të cilën "jo-ja"
kishte si përkrahës Philippe Seguin dhe Charles Pasqua. Por referendumi mbi
Traktatin e Mastrihtit zbuloi edhe kundërshtime brenda këtyre blloqeve tradicionale:
Në ekstremin e majtë me Partinë Komuniste, u larguan nga socialistët
(Chevènement) dhe ambientalistët (të gjelbrit) ishin kundër këtij traktati dhe / ose
rinegocimit të tij, dhe e djathta ku një pjesë e RPR e udhëhequr kryesisht nga Jacques
Chirac dhe Edouard Balladur mbronin në mënyrë të qartë "po-në". Sipas
komentuesve, 59 përfshirja e François Mitterrand në javët e fundit të fushatës së
referendumit ishte vendimtare për të lejuar "po-në" të triumfonte me një avantazh të
vogël.Referendumi i 20 shtatorit 1992 kishte një pjesëmarrje të fuqishme (69% e
votuesve të regjistruar) dhe "po-ja" mbizotëroi me një avantazh të ngushtë me
51.04% të votave. Ratifikimi u arrit pavarësisht një diference të ngushtë të fitores
dhe ka larguar rrezikun e një krize katastrofike për integrimin evropian.Traktati i
Mastrihtit hyri në fuqi më 1 nëntor 1993.60
Një politikan francez që ka dhënë një kontribut të madh në ndërtimin
europian, është edhe Jacques Delors,i cili lindi më 20 korrik 1925 në Paris, dhe
anëtar i Partisë Socialiste.Ai ishte Ministri i Ekonomisë, Financave dhe Buxhetit në
vitin 1981 deri në vitin 1984 dhe kryetari i komunës së Clichy-la-Garenne nga vitet
1983 dhe 1984. Ai ishte i njohur për angazhimin e tij në Evropë: ai ka qënë president
i Komisionit Evropian nga viti 1985 deri në vitin 1995 dhe themelues i institutit
kërkimor "Europa jonë - Jacques Delors Institute" , me qëllimin e një Evrope të
bashkuar. Ai ka qënë i preferuar për zgjedhjet presidenciale franceze të vitit 1995,
por ai hoqi dorë. Jacques Delors u zgjodh deputet europian (president i komisionit
ekonomik dhe monetar) në vitin 1979, por dha dorëheqjen nga ky pozicion në vitin
1981. Gjatë kësaj periudhe, ai është kryetar i Komitetit për Çështje Ekonomike të PS.
Në vitin 1981 ai u emërua Ministër i Ekonomisë dhe Financave në qeverinë e parë të
Pierre Mauroy.
Nga 23 qershor 1981 më 22 mars 1983, Ministri i Ekonomisë dhe Financave
në qeverinë e Pierre Mauroy61. Ai ishte një nga nismëtarët e kthesës së rigorizitetit
nga viti 1982; ai ishte i ngarkuar edhe me buxhetin në maj 1983. Duke shijuar
besimin e qarqeve të biznesit ndërkombëtar, ai ka ndjekur një politikë "shkëputje"
gjatë periudhës së njohur si "gjendja e vështirë": periudha e nacionalizimeve,
zhvlerësimi i frangës, përmirësimi i efikasitetit të kanaleve të financimit, dhe
stimulimi i politikave. Pas një ndërprerjeje të parë në reformat sociale që ai propozon
59Evenements historiques de la construction europeene (1945-2014), Une ratification difficile, Ngjarje
historike të ndërtimit europian (1945-2014), Një ratifikim i vështirë,
http://www.cvce.eu/recherche/unit-content/-/unit/02bb76df-d066-4c08-a58a-d4686a3e68ff/575bee62-
ba08-401f-b3b2-cda7cb0f2b6b, i konsultuar 02.05.2015 60Le Traite de Maastricht, Toute l’Europe,
http://www.touteleurope.eu/l-union-europeenne/les-traites/synthese/le-traite-de-maastricht-1992.html,
i konsultuar 02.05.2015 61 Alian Rollat, Delors, Flammarion,Paris, 1993, f. 33
23
në vitin 1982, Jacques Delors inkurajon ruajtjen e Francës në Sistemin Monetar
Evropian (SME) dhe zbaton një politikë të kursimit. Ai heq shkallën e lëvizjes së
pagave në vitin 198262, një buxhet i balancuar do të jetë një objektiv i dëshiruar, por
ai lartëson meritat e krijimit të vendeve të punës sipas modelit Regan pa përmendur
deficitin e buxhetit federal amerikan; lufta kundër inflacionit do të përfitojë nga rënia
e përgjithshme në mallra, dhe heshti në ripozicionimin e politikës industriale në
kuadër të SME dhe përparimin e ekonomisë industriale gjermane. Ai i mbeti besnik
prioritetit për luftën kundër inflacionit dhe ruajti një barazi të caktuar me markën
gjermane, dhe filloi politikën e frangës së fortë apo Frangë Mark. Kjo politikë do të
akuzohet si fillimi i rënies industriale franceze dhe braktisja e kampionëve industrial
kombëtare në sektorët e dominuar nga gjermanët për të mos penguar politikën
franko-gjermane dhe ndryshimin e aleancës të Gjermanisë me Mbretërinë e
Bashkuar.Në janar 1985 u bë president i Komisionit Europian i pasuar nga Gaston
Thorn. Ai do të mbetet president i Komisionit deri në dhjetor 1994. Në vitin 1992, ai
fitoi Çmimin ndërkombëtar Charlemagne. Gatishmëria e tij të ecë përpara në
integrimin evropian dhe të takoj entuziazmin e Tryezës Evropiane të Industrialistëve
(ose tryezën e rrumbullakët Evropiane), lobi i themeluar nga Etienne Davignon, i cili
solli së bashku udhëheqësit e shumëkombësheve të mëdha evropiane. Në të vërtetë
në atë kohë, ideja e një tregu të madh europian nuk ishte një prioritet për shumicën e
qeverive, ai u kthye drejt industrialistëve në mënyrë që ndërtimi europian të mos
prishej. Në janar 1985, kur ai do të marrë detyrën në Bruksel, ai mori pjesë në shumë
tema që Presidenti i Tryezës Evropiane (dhe Philips) - Wisse Dekker - i botoi në:
Europe 1990: një axhendë për veprim. Midis tyre: thyerjen e barrierave tregtare dhe
kufijtë e taksave. Objektivat e arritura sipas ekonomistit amerikan Rawi Abdelal i cili
pretendon se Jacques Delors ka luajtur një rol kyç në liberalizimin e tregjeve
financiare duke vendosur "të nxis liberalizim shumë më tej sesa ishte parashikuar
fillimisht në programin e vetëm të tregut" .
Ai paraqet Direktivën 88 (361), në qershor të vitit 1988 mbi lëvizjet e
kapitalit duke deklaruar se "asnjë transaksion, asnjë transfertë e kapitalit nuk
shpëton nga detyrimi i liberalizimit". 63Delors ishte i bindur se krijimi i tregut të
brendshëm nuk mund të arrihej pa lëvizjen e lirë të kapitalit.64
Në vitin 1991, pas emisionit La Marche du siecle në FR3, ai flet rreth kësaj
ndihme që dinamizoi BE-në: "Kur kam hedhur në vitet 1984-1985, tregun e
propozuar të madh, tryeza e rrumbullakët e Industrialistëve e ka mbështetur këtë
projekt. Sot, industrialistët ftojnë qeveritë për të shkuar edhe më të shpejtë, dhe
askush nuk do të thotë të kundërtën: ne kemi nevojë për këtë shtysë shpëtimtare,
përndryshe ne nuk do të priremi për të shkuar me ritmin e ngjarjeve. "
Ai kështu dëshiron një Evropë që të bëhet një shtyllë konkurruese, si Shtetet e
62 Serge Halimi, Colere populaire, Le Monde Diplomatique, qershor 2008 63 Rawi Abdelal, Le consensus de Paris: la France et les règles de la finance mondiale, Critique
internationale, no 28, korrik/shtator 2005, f.115 64 Rawi Abdelal, « Cela n’allait pas sans inquiétudes, mais j’ai alors compris que la libre circulation
des capitaux était indispensable à la création du marché intérieur » Le consensus de Paris : la France
et les règles de la finance mondiale, Critique internationale, no 28, korrik/shtator 2005, f. 103
24
Bashkuara apo Azia bashkë; pasi kjo gjendje të arrihet, Evropa sociale do të mund të
ndërtohet. Kjo ide e Evropës ka shkuar në drejtim të kundërt nga ai i François
Mitterrand i cili në vitin 1978 ka thënë: "Ne duam një Europë të punëtorëve, kundër
Evropës tregtare, Evropës së fitimeve,Evropës së biznesit të madh 65".
Gjatë mandatit të tij të gjatë, është bërë nënshkrimi i Marrëveshjes së
Shengenit (qershor 1985), zgjerimi i Komunitetit Evropian (hyrja e Spanjës dhe
Portugalisë në vitin 1986), miratimi i Aktit Unik Evropian (1986) reforma e politikës
së përbashkët bujqësore (PPB lidhur me krijimin e Programit të ndihmës Evropiane
për të varfërit, Delors ka mbështetur propozimin e Coluche) dhe nënshkrimin e
Traktatit të Mastrihtit (1992). Ai ka qënë shumë aktiv në fushatën e referendumit
francez mbi Traktatin e Mastrihtit. I ballafaquar me skeptikët dhe kundërshtarët e
Traktatit, ai lavdëroi përfitimet e integrimit evropian të ri: "Euro do të na sjellë paqe,
prosperitet, konkurrencë dhe, vetëm për Francën, kjo do të rezultojë në krijimin e një
milion vende pune "66.
Artisan i forcimit të ekzekutivit të BE-së, Jacques Delors përfaqësoi
Komunitetin Europian, në cilësinë e Kreut të shtetit, në samitet e mëdha
ndërkombëtare (mbledhjet G7 dhe Organizatës së Bashkëpunimit Ekonomik dhe
Zhvillimit, etj).Ai ishte nxitësi i Librit të Bardhë të Komisionit dhe rekomandoi
krijimin e një tregu të vetëm evropian të rregulluar me futjen e solidariteteve të reja.
Ky libër i bardhë çoi në nënshkrimin e Aktit Unik në shkurt të vitit 1986, ai e quajti
"Traktati im i preferuar" 67 , por pjesa monetare injoron kufizimet në rritje dhe
punësimin për ekonominë dhe këto do të merren parasysh nga Traktati i Amsterdamit
me titullin "Pakti i rritjes dhe stabilitetit." Ai e hedh poshtë këtë rregull gjatë krizës
së euros.
Në vitin 1989, ai kryesoi Komitetin "Delors", të përbërë nga ekspertë dhe
guvernatorë të bankave qendrore të dymbëdhjetë vendeve anëtare. Raporti i
Komisionit Delors hapi rrugën për krijimin e monedhës së vetme. Pastaj vijnë
miratimi i "Paketes Delors I" (1987) dhe "Delors II" (1992). Në vitin 1995, ai
kryesoi Komisionin Ndërkombëtar për Arsimin për shekullin XXI në UNESCO deri
në vitin 1998. Një vit më pas, ai u bë Kryetar i Bordit të Kolegjit të Evropës në
Bruges (deri në 2000) dhe kryetar i shoqatës Notre Europe - Intituti Jacques Delors
(saktësisht nga marsi 1996 deri në vitin 2004).
Në vitin 2004, Jacques Delors nënshkroi peticionin e nisur nga Pierre
Larrouturou, Mishel Rokard dhe Stéphane Hessel, që propozuan një projekt "Traktati
i Europës sociale"68.I larguar nga jeta politike, ai vazhdoi të ndërhyjë rregullisht në
debatin publik, sidomos në shtyp, dhe ishte në favor të Traktatit themelues të
Kushtetutës për Evropën në referendumin e mbajtur në Francë në maj 2005.Në
vjeshtë të vitit 2006, ai është angazhuar në favor të Shteteve të Përgjithshme të
65 Dossier spécial, Construction européenne du journal national ch'Fakir no 40, (pranverë 2009) 66 Éric Zemmour, Le Suicide français, Albin Michel, Paris, 2014, f. 363 67 Jacques Delors dhe Jean Louis Arnaus, Memoires, Plon, Paris, 2004, f. 202 68 « 5 critères pour l'Europe sociale » ,
http://miroirs.ironie.org/socialisme/www.psinfo.net/entretiens/larrouturou/5criteres.html, konsultuar
në 14 tetor 2011
25
Europës, një nismë e OJQ-së EuropaNova që do të mbahet kryesisht në sajë të
angazhimit të tij dhe ai i Notre Evrope në Lille më 17 mars 2007 për të filluar
festimet kontinentale të 50-vjetorit të Traktatit të Romës.
Në dhjetor të vitit 2007, me institutin e tij kërkimor Notre Europe - Institut
Jacques Delors, ai është angazhuar për një Komunite të Energjisë Evropiane për të
forcuar fuqinë negociuese të Bashkimit Evropian në lidhje me prodhuesit e naftës
dhe të gazit 69. Më 15 shtator 2010, ai mbështet fillimin e Grupit Spinelli nga Guy
Verhofstadt, Daniel Cohn-Bendit, Isabelle Durant dhe Sylvie Goulard dhe mori pjesë
në Komitetin Drejtues. 70 Ky është një grup joformal parlamentar në Parlamentin
Evropian duke zgjedhur së bashku ata që duan të rifillojnë federalizmin në
Bashkimin Evropian. 71 Më 26 qershor 2015, Këshilli Evropian emëron Jacques
Delors "Qytetar Nderi i Evropës", pas Jean Monnet në vitin 1976, Helmut Kohl në
vitin 1998, ai është aktori i tretë më i madh në ndërtimin evropian 72.
Simone Veil ishte gruaja e parë presidente e Parlamentit Evropian në vitin
1979 dhe ajo mbrojti pozicionet federaliste dhe mbikombëtare. Ajo ka kontribuar në
forcimin e kompetencave të këtij institucioni. Simone Veil ka lindur në Nisë në 13
korrik 1927.En mars 1944, ajo u arrestua me familjen e saj nga Gestapo dhe u
deportua në kampin e përqëndrimit Auschwitz, ku ajo ndejti për 13 muaj. Pas luftës,
ajo filloi studimet në Institut d'Etudes Politiques de Paris dhe më pas në Fakultetin e
Drejtësisë dhe u bë një gjyqtare. Duke bashkëpunuar me autoritetet e burgut, fama e
saj u rrit, kur talentet e saj u vunë re si reformatore ligjore të legjislacionit për
adoptimin e fëmijëve.
Karriera e tij politike me të vërtetë filloi në vitin 1974 kur ajo u emërua
Ministër i Shëndetësisë nga Presidenti Valéry Giscard d'Estaing, për të zgjidhur
çështjen e vështirë të legalizimit të abortit. Ajo mbajti atë pozitë deri në vitin 1979.
Në atë kohë, në zgjedhjet e para të Parlamentit Evropian me votim të drejtpërdrejtë
universal, Simone Veil ishte në listën e Bashkimit për Demokraci franceze (UDF).
Ajo u përcaktua si një kandidat i Grupit Liberal për presidencën e Parlementit
europian.Në 17 qershor, ajo u zgjodh presidente në raundin e dytë me 192 vota. Ajo
u bë gruaja e parë që mbante këtë pozicion. Gjatë qëndrimit të saj, ajo mbrojti me
forcë dhe energjinë e saj konceptin mbikombëtar dhe zhvilloi veprimin e saj për
çështje të cilat janë veçanërisht të rëndësishme për të.Ajo kontribuoi dukshëm për të
njohur Parlamentin Evropian për publikun europian dhe për të përmirësuar imazhin
pak të zbehtë të atij.Ajo zhvilloi kontakte me vendet e treta duke angazhuar
69Christophe Lucet, Delors, Pour une « Communaute Europeenne de l’Energie, 30 nëntor 2007,
https://acturca.info/2007/12/04/delors-pour-une-communaute-europeenne-de-lenergie/, i konsultuar
10.05.2015 70 Website zyrtar - Les membres du Comité de Pilotage du groupe Spinelli,
http://www.spinelligroup.eu/fr/article/spinelli-forum-2016, i konsultuar 10.05.2015 71 Website zyrtar - Les actions du groupe Spinelli, http://www.spinelligroup.eu/fr/article/spinelli-
forum-2016, i konsultuar 10.05.2015 72 Bruxelles, 26 juin 2015 - Jacques Delors nommé "Citoyen d’honneur de l’Europe" (Bruksel, 26
qershor 2015-Zhak Delor i emëruar « Qytetar nderi i Europës »), http://www.institutdelors.eu/011-
21475-Jacques-Delors-nomme-Citoyen-d-honneur-de-l-Europe-par-le-Conseil-europeen-du-25-et-26-
juin-2015.html, i konsultuar 10.05.2015
26
institucionin në logjikën e zgjerimit të Bashkimit Evropian.Në janar 1982 ajo u
largua nga presidenca, por vazhdoi përfshirjen e saj aktive në jetën politike
evropiane, duke qënë, për shembull,në shërbimin ligjor të Parlamentit. Në vitin 1984
ajo drejtoi fushatën për listën e zgjedhjeve evropiane të Bashkimit liberal për
Francën në Evropë. Më pas, në vitin 1989, duke refuzuar pajtimin RPR-UDF, ajo
drejtoi një listë të qendrës haptazi pro-evropiane. Ajo do të mbetet Deputete deri në
vitin 1993, kur ajo u emërua Ministër i Çështjeve Sociale në qeverinë e Edouard
Balladur (1993-1995).Në nivel evropian, i është kërkuar edhe një herë në vitin 1996
për të qenë anëtare e Komisionit Ndërkombëtar për Ballkanin, nën autoritetin e Leo
Tindemans.Ajo më pas u bë një anëtare e Këshillit kushtetues nga viti 1998 deri në
vitin 2007, dhe bëri thirrje në vitin 2005 për të votuar "po" në referendumin mbi
Traktatin krijues të një Kushtetute për Evropën. Ajo hyri në Akademinë franceze në
vitin 2010, duke zëvendësuar Pierre Messmer.73
Thëniet e Simone Veil e përshkruajnë më së miri rolin e saj brenda
institucioneve të BE-së:
"Për themeluesit e saj, Evropa ishte kryesisht një projekt politik. Ajo duhet të
frymëzohet nga rinovimi i institucionetve evropiane në drejtim të demokracisë dhe
efikasitetit. Organizimi dhe roli i tyre duhet të rishikohet në funksion të zgjerimit të
ardhshëm të njëzet ose më shumë vendeve, duke u kufizuar në çështjet për të cilat
dimensioni evropian është i nevojshëm apo i dobishëm. "
"Nëse vendosim ambicie të larta, Evropa mund ta bëjë zërin e saj të dëgjohet
dhe të mbrojë vlerat e cmuara: paqe, të drejtat e njeriut, solidaritet më të madh
midis Evropës së pasur dhe të varfër, Europa, ajo është fati i madh i shekullit XXI
".74
Catherine Lalumiere ka lindur në 3 gusht 1935 në Rennes dhe është një
politikane franceze.Disa herë deputete dhe ministër, ajo shërbeu si Sekretare e
Përgjithshme e Këshillit të Evropës dhe si nënkryetare e Parlamentit. Ajo aktualisht
kryeson Shtëpinë e Evropës në Paris, Federatën franceze të dhomave evropiane,
Stafetën e Kulturës Evropiane dhe Shoqatën Europiane të Shkollave të Studimeve
Politike të Këshillit të Evropës. Catherine Lalumiere ka një doktoraturë në të drejtën
publike dhe është lektore. Nga viti 1960 deri në vitin 1981 ajo ka dhënë mësim
rradhazi në universitetet e Rennes, Bordo dhe Paris.
Catherine Lalumiere doli në skenën politike kombëtare në prag të zgjedhjes
së François Mitterrand si President i Republikës. Ajo u emërua në maj 1981 në
qeverinë e parë të Pierre Mauroy si Sekretare e Shtetit për Shërbime Publike dhe
Reformës Administrative të Kryeministrit, Pierre Mauroy.Ajo u zgjodh deputete në
Gironde, në qershor të vitit 1981 dhe u emërua Ministre e Konsumatorit në qeverinë
e dytë të Pierre Mauroy.
Në vitin 1983, pas dështimit të kandidaturës së saj në komunën e Bordeaux
73 Simone Veil, Une vie, éditions Stock,2007,f.323. 74 L'Architecture nouvelle de l'Europe aujourd'hui, Revue de sciences morales et politiques, vol. 17,
n°3, 1992, f. 425-438.
27
përballë zyrtarit në largim Jacques Chaban-Delmas, ajo mbajti portofolin e ministrisë
së Konsumatorit, por u bë Sekretare e Shtetit bashkangjitur Ministrit të Ekonomisë,
Financës dhe Buxhetit, Jacques Delors.75 Më 7 dhjetor 1984, ajo u emërua Sekretare
e Shtetit për Çështjet Evropiane të qeverisë së Laurent Fabius. Si e tillë, ajo është një
nënshkruese e Francës të Marrëveshjes së Shengenit në vitin 1985.
U rizgjedh deputete në vitin 1986 dhe 1988, ajo u emërua Sekretare e
Përgjithshme e Këshillit të Europës në qershor 1989. Disa muaj më pas, ajo takoi
Sekretarin e Përgjithshëm të Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik, Mikhail
Gorbaçov që i ekspozoi vizionin e saj të Evropës të mbledhur në "shtëpinë e
përbashkët evropiane". Gjatë mandatit të saj, ajo favorizoi krijimin e një rrjeti të
Shkollave të Studimeve Politike të Këshillit të Evropës, i cili synon për të trajnuar
kuadrot e rinj politikë të demokracive në zhvillim të ish bllokut lindor. Ajo më në
fund inaguroi ndërtesat e reja të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut në
Strasburg.
Në fund të mandatit të saj në Këshillin e Evropës në maj të vitit 1994,
Catherine Lalumiere zgjidhet për dy mandate të njëpasnjëshme në vitin 1994 me
Bernard Tapie në listën Energji Radikale dhe në vitin 1999 në një listë të PS-PRG ju
besua zëvendës-presidenca e Parlamentit Evropian nga 2001 në 2004.
Në vitin 2003, ajo është kthyer në krye të Shtëpisë së Parisit, një shoqatë
objektivi kryesor i të cilës është që të promovojë qytetarinë evropiane. Në vitin 2008,
ajo u zgjodh presidente e Federatës Franceze të Shtëpive të Evropës. Shoqata sjell së
bashku tridhjetë shtëpi në të gjithë Francën. Kjo është bërë oficer i Legjionit të
Nderit në janar 2017.76
Angazhimi evropian i Jacques Chirac ishte më i vogël në krahasim me atë të
paraardhësve të tij. Ai nuk ka ndërmarrë ndonjë veprim të rëndësishëm për të
vazhduar ndërtimin e BE-së. Në vitin 2000, ai ka negociuar Traktatin e Nicës, dhe
ishte president i Këshillit Evropian, por ky Traktat nuk do të rrisë dinamikën
evropiane. Më pas në vitin 2005, në mungesë të një angazhimi të qartë dhe të fortë të
Presidentit të Republikës, francezët hodhën poshtë projektin e traktatit kushtetues.
Angazhimi evropian dhe zbatimi i traktateve të rinj kërkonin disa rishikime të
kushtetutës franceze për ta bërë atë në përputhje me vendimet mbikombëtare. Në
fillim u bë rishikimi kushtetues i 25 qershorit 1992 për të aplikuar dispozitat e
Traktatit të Mastrihtit; pastaj ai i 25 janarit 1999 para hyrjes në fuqi të Traktatit të
Amsterdamit dhe, i fundit, i rishikuar më 4 shkurt 2008 për Traktatin e Lisbonës.
Kështu, ndërtimi i Bashkimit Evropian kërkonte një përshtatje të vazhdueshme të
institucioneve franceze.77
Nicolas Sarkozy u zgjodh President i Republikës së Francës me 53.06% të
votave më 6 maj 2007 dhe dha dorëheqjen nga presidenca e UMP më 14 maj 2007
dhe filloi funksionin si President më 16 maj 2007 në Elysee. Si President i
75 Referuar http://www.20minutes.fr/france/281324-20081212-quand-secretaire-etat-isole-a-premiere-
tornade-emporte, i konsultuar 05.02.2015 76 Referuar www.legifrance.gouv.fr, i konsultuar 05.2.2015 77Referuar website-it, http://lms.cours.fr/#/classe/tt/arbo/18808/opd/224741, i konsultuar 05.02.2015
28
Republikës së Francës nga 2007 në 2012, Nicolas Sarkozy ka qenë protagonist i
politikës evropiane gjatë qëndrimit të tij. Ai ishte mbështetës i politikës së
kancelares Angela Merkel, dhe ishte shumë i përfshirë në politikën ekonomike dhe
emigracionin.Në mbrëmjen e zgjedhjes së tij, Presidenti i ri njoftoi "kthimin e
Francës në Evropë", duke u deklaruar "evropian". "Unë dua t’i bëj apel partnerëve
tanë evropianë, me të cilët fati ynë është i lidhur, për t’u treguar atyre se gjithë jetën
time unë kam qenë evropian dhe besoj në integrimin evropian dhe se sonte Franca
është kthyer në Evropë. " - Fjala e 6 majit 2007
Gjatë mandatit të tij, Nicolas Sarkozy do të jetë shumë i përfshirë në fushën
evropiane, sidomos në fushën ekonomike dhe ai ndante të njëjtat mendime me
Kancelaren gjermane Angela Merkel. Gjatë fushatës presidenciale franceze të vitit
2012, presidenti Sarkozy ka bërë Evropën një nga temat kryesore të saj, kryesisht
duke e përqendruar diskursin e tij rreth çështjeve të emigracionit dhe të sigurisë. Në
artikullin e tij të publikuar në maj të vitit 2014, vetëm pak ditë para zgjedhjeve
evropiane, Nicolas Sarkozy sillte të njëjtat argumente, dhe mbronte pezullimin e
marrëveshjeve të Shengenit I duke i zëvendësuar ato me një sistem të ri të Shengenit
II " ku vendet anëtare duhet të bashkoheshin për të miratuar një politikë të vetme të
imigracionit. " Kjo reformë e Shengenit do t’i japi fund abuzimeve të disa njerëzve
që hyjnë në Bashkimin Evropian për të "zgjedhur vendin ku përfitimet sociale janë
më të mëdha."78Nëse ne nuk reagojnë shpejt në vitet e ardhshme, pakti ynë social do
të shpërthejë ", paralajmëroi ai.79
Traktati i Lisbonës u nënshkrua më 13 dhjetor 2007 dhe hyri në fuqi më 1
dhjetor 2009, pas përfundimit të procedurës së ratifikimit nga 27 shtetet anëtare të
Bashkimit.Hyrja në fuqi e traktatit mbylli një cikël modifikimesh që filluan në vitin
2000, me "Deklaratën mbi të ardhmen e Bashkimit", e bashkangjitur me Traktatin e
Nicës. Me këtë rast, Konferenca Ndërqeveritare bëri thirrje për një debat mbi të
ardhmen e Bashkimit Evropian, duke pasur parasysh në mënyrë të veçantë çështjet e
ndarjes së kompetencave, statusin e Kartës së të Drejtave Themelore, thjeshtimin e
Traktateve, rolin e parlamenteve kombëtare, duke rritur legjitimitetin demokratik dhe
transparencën e punës së Bashkimit.Gjatë vitit 2007 ndodhën këto ngjarje: zhvillimi i
projektit të Traktatit themelues të Kushtetutës për Evropën, në kuadrin e Konventës
mbi të ardhmen e Evropës (shkurt 2002 - korrik 2003) dhe Konferenca
Ndërqeveritare (tetor 2003 - tetor 2004); dështimi i ratifikimit të Traktatit themelues
të Kushtetutës për Evropën, pas referendumeve negative në Francë (29 maj 2005)
dhe Holanda (1 qershor 2005); braktisja e qasjes kushtetuese dhe negocimi i një
traktati " të thjeshtuar" në bazë të mandatit për të cilin ranë dakord Kryetarët e
Shteteve dhe Qeverive në qershor 2007. Më 18 tetor 2007, një marrëveshje u arrit
mes Kryetarëve të Shteteve dhe Qeverive të projekt marrëveshjes. një proces i
ratifikimit u zhvillua nga tetori 2007 deri në nëntor 2009.Franca depozitoi në 14
shkurt 2008,instrumentet e ratifikimit Qeverisë së Republikës Italiane, e cila ruan
78Toute l’Europe, L’Union Europeene, Acteurs d’aujourd’hui, Nicols Sarkozy,
http://www.touteleurope.eu/l-union-europeenne/acteurs-d-aujourd-hui/synthese/nicolas-sarkozy.html 79archiv.eurotopics.nettempsreel.nouvelobs.com, i konsultuar 05.02.2015
29
traktatet origjinale.Në një referendum të parë negativ më 13 qershor 2008, Irlanda ka
çuar në marrjen e masave ligjore duke marrë parasysh shqetësimet e shprehura nga
populli irlandez. Këto garanci janë miratuar nga Këshilli Evropian më 11 dhe 12
dhjetor 2008. Mbi këtë bazë, pas një referendumi të ri më 2 tetor 2009, Irlandezët
janë shprehur në favor të ratifikimit të Traktatit.Së fundmi, Këshilli Evropian më 29
dhe 30 tetor 2009 i dha Republikës Çeke të drejtën e disa shmangieve në lidhje me
zbatimin e Kartës Evropiane të të Drejtave Themelore. Republika Çeke ishte shteti i
fundit që depozitoi instrumentin e saj të ratifikimit më 13 nëntor, duke lejuar
Traktatin e Lisbonës të hyjë në fuqi më 1 dhjetor 2009.80
1.3.Marrëdhënia franko-gjermane, motor i integrimit evropian
Franca dhe Gjermania ishin vende armike për shumë vite. Pas përfundimit të
Luftës së Dytë Botërore, të dy vendet filluan të ndërtojnë një miqësi të fortë dhe të
jenë dy nga vendet themeluese të Bashkimit Evropian. Traktati i Elysees, i
nënshkruar nga Charles de Gaulle dhe Adenauer, hapi një kapitull të ri në historinë
evropiane. Të dy vendet i kanë dhënë shtysë të madhe ndërtimit europian.
Udhëheqësit e dy vendeve kanë kuptuar se paqja mes Francës dhe Gjermanisë mund
të jetë fillimi i ndërtimit të një Evrope të begatë, politikisht dhe ekonomikisht.
Marrëdhëniet franko-gjermane kanë evoluar pas rënies së Murit të Berlinit
dhe ribashkimit të Gjermanisë. Shumë mendonin se një Gjermani e fortë mund të
dominonte Evropën dhe marrëdhëniet franko-gjermane do të përkeqësoheshin. Por
marrëdhëniet mes dy vendeve janë bërë më të forta. Franca dhe Gjermania janë bërë
motori i një Evrope që përballet me vështirësi dhe kriza. Udhëheqësit e dy vendeve
kanë kuptuar rolin e tyre historik për të ardhmen e ndërtimit evropian. "Solidariteti"
është bërë fjala kyçe në një Evropë të dobësuar nga kriza ekonomike greke. "In
diversitate conkordia" (Të bashkuar në diversitet), përshkruan më mirë kontinentin
evropian në këto kohë të vështira dhe Franca dhe Gjermania duhet të jetë shembulli i
dy shteteve të bashkuara për mirëqenien e të gjithë qytetarëve evropianë.
Franca dhe Gjermania janë përpjekur për të ndërtuar një miqësi dhe një
bashkim për të gjithë qytetarët evropianë. Bashkimi për paqe dhe prosperitet
evropian ishte ëndrra e Victor Hugo që ëndërroi "Kombet e Bashkuara të Europës".
Dy francezë, Jean Monnet dhe Robert Schuman u bënë etërit e bashkimit të
kontinentit të vjetër të shkatërruar nga lufta. Franca dhe Gjermania kanë vendosur të
harrojmë armiqësinë e tyre dhe të ndërtojnë një marrëdhënie të qëndrueshme dhe
shembullore për të gjitha vendet e tjera evropiane. Të dy vendet janë bërë motor i
integrimit evropian dhe bashkëpunojnë duke përballuar sfidat, krizat e globalizimit
në botë. Franca dhe Gjermania që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore filluan
bashkëpunimin e tyre nën flamurin e integrimit evropian. Kjo ishte në të vërtetë
dëshira e tyre për një lidhje më të ngushtë, të simbolizuar nga Deklarata e Robert
Shumanit (në 9 maj 1950, Ministri francez i Punëve të Jashtme. Robert Schuman tha:
80 La politique etrangere de la France, (Politika e jashtme e Francës)
http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/politique-etrangere-de-la-france/europe/fonctionnement-des-
institutions-de/article/presentation-80333, i konsultuar 15.10.2015
30
"Evropa nuk do të ndërtohet e gjitha menjëherë ose sipas një plani të vetëm. Ajo do
të ndërtohet nëpërmjet arritjeve konkrete, të cilat pikë së pari krijojnë një solidaritet
de facto."). 81 Jean Monnet, formuloi një propozim (Planin Schuman) për një mjedis
të përbashkët të qymyrit dhe çelikut me burimet e Francës dhe Gjermanisë në një
organizatë të hapur edhe për vendet e tjera evropiane. Më 9 maj, 1950 lindën
Komuniteti Evropian i qymyrit dhe çelikut (KEQÇ) dhe në 1957 Traktati i Romës
themeloi Komunitetin Ekonomik Evropian (KEE) dhe Komunitetin Evropian të
Energjisë Atomike (Euratom). Kjo marrëdhënie e veçantë që u cilësua shpejt si
"Franca dhe Gjermania" për dekada me rradhë frymëzoi fazat kryesore të integrimit
evropian.82
Trembëdhjetë vjet më vonë, Traktati për bashkëpunimin franko-gjerman (i
njohur si Traktati Elysee), i nënshkruar më 22 janar 1963 nga kancelari Adenauer
dhe Gjenerali de Gol, i plotësoi tre objektiva (shenjtëroj pajtimin franko-gjerman,
duke krijuar midis dy vendeve një miqësi e vërtetë, favorizoi "ndërtimin e një Evrope
të bashkuar"). "Nuk ka njeri në botë që mat rëndësinë kritike të këtij akti, jo vetëm
për shkak se ajo kthen faqen pas një historie të gjatë dhe të përgjakshme luftrash,
por edhe sepse ajo hap rrugën për një të ardhme të re për Francën, për Gjermaninë,
për Evropën dhe për këtë arsye për gjithë botën "(Charles de Gaulle, pas nënshkrimit
të Traktatit të Elysee, më 22 janar, 1963).83
Tregtia mes dy vendeve do të institucionalizohet nëpërmjet samiteve
bilaterale dhe takimeve joformale. Që nga viti 2003, samitet bëhen me këshillat
franko-gjermane të ministrave (CMFA). 84 Dorëheqja e Adenaurit në tetor dhe
zëvendësimi i tij nga Ludwig Erhard, pak frankofil kufizoi më tej bashkëpunimin
franko-gjerman që po zhvillohej. Shtetet e Bashkuara u bënë bashkëbiseduesi i vetëm
i RFGJ në planin ushtarak dhe diplomatik. Bonn, që kishte nevojë për SHBA-në në
kohën e Luftës së Ftohtë, ishte dakort me linjën e politikës bërthamore të
Uashingtonit. Bashkëpunimi ushtarak franko-gjerman është i kufizuar në shkëmbime
të personelit, bashkëpunime të konsultimit dhe të armatimeve.Largimi i Francës nga
komanda e integruar ushtarake e NATO-s në vitin 1966 pengoi bashkëpunimin
efektiv ushtarak.85 Traktati i 1952 krijoi Komunitetin Evropian të Mbrojtjes (EDC),
por në vitin 1954, Asambleja Kombëtare Franceze e hodhi poshtë projektin për
81The major stages of European integration, Information Centre Institutions (Stadet më të mëdha të
integrimit europian, Institutet e Qendrës së Informimit),
https://en.wikipedia.org/wiki/European_integration, i konsultuar 12.03.2015 82La France et l’Allemagne en service de l’Europe, Franca dhe Gjermania në shërbim të Evropës,
Website:http://www.france-allemagne.fr/La-France-et-l-Allemagne-au,1283.html, i konsultuar
02.03.2015 83La ratification du Traite Franco-Allemand de l’amitie et de la cooperation, Nënshkrimi i traktatit
franko-gjerman të miqësisë dhe bashkëpunimit, më 22 janar, 1963.
Arkivat e Ministrisë së Punëve të Jashtme të Francës 84 Public timeline, thematic chronology, France, Germany and Europe,
http://www.vie-publique.fr/chronologie/chronos-thematiques/france-allemagne-europe.html,accessed
4/30/2015, i konsultuar 03.12.2015 85Philippe Moreau Defarges, International Relations, T 1, Regional issues, Seuil, 2003, f. 72
31
shkak të frikës se një ushtri evropiane do të vinte në pikëpyetje pavarësinë e
Francës.86
Bashkëpunimi ekonomik mes dy vendeve u rigjallërua në vitin 1969 nga
vendimi për të prodhuar bashkërisht Airbus dhe nisi programi i pare i komunikimit
satelitor evropianSymphonie. Nga 1970, kancelari Brandt dëshiron të përmirësojë
pozitën e tij në Europë dhe kërkoi përmirësimin e marrëdhënieve me vendet e
Evropës Lindore, veçanërisht Republikën Demokratike Gjermane (RDGJ).
Në kontekstin e Ostpolitika, marrëdhëniet franko-gjermane nuk ishin
prioritare. Përmirësimi fillon vetëm në vitin 1972 me nënshkrimin e Konventës së
Parisit me themelimin e Shkollës të mesme franko-gjermane dhe krijimin e
Bachelor-it franko-gjerman. 87 Gjatë samitit të 26-të franko-gjerman në Bon,
kancelari Helmut Schmidt dhe Presidenti Valeri Zhiskar d'Esten, të dy të zgjedhur në
maj të vitit 1974, insistojnë në bashkëpunimin dhe në mbështetjen e aktivitetit
ekonomik (25-26 korrik).88
Shtatëdhjetë vjet pas fillimit të Luftës së Parë Botërore, presidenti francez,
Mitterrand dhe kancelari gjerman Kohl morën pjesë së bashku në një ceremoni
madhështore në kujtim të viktimave të luftërave. Në Verdun, Kancelari Kohl dhe
presidenti Miteran i bënë homazh ushtarëve të rënë gjatë dy luftërave botërore (22
shtator 1984).89Francois Mitterrand dhe Helmut Kohl forcuan bashkëpunimin mes dy
vendeve: ata krijuan një Komision franko-gjerman për Sigurinë dhe Mbrojtjen, dhe
një Brigadë franko-gjermane, në fillim e quajtur Eurocorps.
Nën udhëheqjen e tyre u nënshkrua në vitin 1986, Akti i Vetëm Evropian që
solli krijimin e tregut të brendshëm evropian. Ndër temat më delikate të diskutuara
ishin: çështja bërthamore, NATO dhe ribashkimi i Gjermanisë. Presidenti francez,
megjithatë, tregoi se Franca do të konsultonte qeverinë e Bonit për përdorimin e
mundshëm të armëve bërthamore. Dhe në këtë marrëveshje me François Mitterrand,
Helmut Kohl, një promotor i zjarrtë i ribashkimit të Gjermanisë, pranoi braktisjen e
Deutsche Mark, duke lejuar krijimin e monedhës së vetme evropiane.90 Pas rënies së
Murit të Berlinit në nëntor 1989, Helmut Kohl dhe François Mitterrand ofrojnë, në
19 prill 1990, mbajtjen e një konference ndërqeveritare mbi BE-në, në mënyrë që të
"transformojnë të gjitha marrëdhëniet ndërmjet vendeve anëtare në një bashkim të
mirëfilltë politik".
Bashkëpunimi franko-gjerman ishte kundër krijimit të një Evrope sipas
86The construction of Europe from 1945 to the present, Le Monde, http://www.lemonde.fr/revision-
du-bac/annales-bac/histoire-terminale/la-construction-europeenne-de-1945-a-nos-jours_t-
hrde112.html#7MsPWqigt6FRZWzX.99, i konsultuar 03.12.2015 87Chronology of Franco-German relations since 1945,http://www.cvce.eu/en/education/unit-content/-
/unit/c3c5e6c5-1241-471d-9e3a-dc6e7202ca16/a8682efd-06ab-48f4-93ed-400ab9bc45db, i konsultuar
03.12.2015 88Kronologjia e marrëdhënieve franko-gjermane që nga viti 1948, http://www.ambafrance-
de.org/Chronologie-des-relations-franco-allemandes, i konsultuar 03.12.2015 89Kronologjia e marrëdhënieve franko-gjermane që nga viti 1948, http://www.ambafrance-
de.org/Chronologie-des-relations-franco-allemandes, i konsultuar 03.12.2015 90Rrethi i evropianëve, Mitterrand dhe Kohl në Verdun,
http://www.ceuropeens.org/photorama/mitterrand-et-kohl-verdun, i konsultuar 3/12/2015
32
Margaret Theçer, e kufizuar në një zonë të gjerë të tregtisë së lirë pa entitet
mbikombëtar. Kjo është arsyeja pse të dy burrat vendosin theksin më shumë në
thellimin e zgjerimit. Përpjekjet e François Mitterrand dhe Helmut Kohl çuan më 7
shkurt 1992, në nënshkrimin e Traktatit të Mastrihtit që kishte si qëllim krijimin e një
Evrope ekonomike dhe monetare, një politikë që synonte forcimin e Komunitetit
Evropian. 91 Unifikimi i Gjermanisë në vitin 1990, solli ndryshime në lojë: ai
rimëkëmbi sovranitetin e saj të plotë dhe rriti demografinë e saj. Ardhja në pushtet në
Gjermani në vitin 1998 të një brezi të ri të politikanëve të cilët nuk i kishin përjetuar
luftën, inkurajoi vendin që të mbrojë interesat e tij në negociata të ndërlikuara.92
Kjo periudhë e marrëdhënieve franko-gjermane është shënuar me vazhdimin
e angazhimeve të mëparshme, duke përfshirë futjen e euros si një monedhë të
përbashkët dhe zgjerimin e mëtejshëm të Bashkimit Evropian në vendet e ish-bllokut
lindor.93 Dyshja Shirak-Shrëder mishëronte në çdo pikëpamje një ngjyrim të parë në
marrëdhëniet franko-gjermane, ku indiferenca - më shumë se armiqësia - do të
merrte gradualisht përparësi ndaj bashkëpunimeve të organizuara me kujdes nga
çiftet e mëparshme. Që nga zgjedhja e tij në vitin 1998, kancelari i ri mban distancë
me Zhak Shirak, i cili me të drejtë dyshohet se kërkonte me të gjitha mjetet të
kufizonte peshën e Gjermanisë së bashkuar në institucionet evropiane. Të dy burrat
gjithashtu kanë mendime të ndryshme për çështjen e politikës së përbashkët
bujqësore. Në vitin 2002, rizgjedhja e Gerhard Shrëder përmirësoi marrëdhëniet mes
këtyre politikanëve. Kërcënimi i ndërhyrjes në Irak kishte si iniciator presidentin
amerikan Xhorxh Bush. Zhak Shirak ka protestuar fuqishëm kundër një operacioni të
njëanshëm. Shrëder bëri fushatë mbi të njëjtën temë, nganjëherë duke u afruar me
anti-amerikanizmin. 94
Në Memorialin e Caen, më 6 qershor 2004, për herë të parë që nga fundi i
Luftës së Dytë Botërore, një kancelar gjerman u ftua zyrtarisht në ceremonitë e
përkujtimit. Në fund të kësaj dite, Jacques Chirac dhe Gerhard Shrëder zbuluan një
pllakë që shënonte një përkujtim të përbashkët franko-gjerman të D-Day Memorial
për paqen në Caen. Rëndësia simbolike dhe politike e gjestit ishte padyshim shumë e
fortë. Gjatë fjalës së tij, Presidenti Shirak ka konsideruar prezencën e Kancelarit, një
"moment dhe emocion të madh", që dëshmonte për "punën e gjatë dhe me plot durim
të pajtimit" mes Francës dhe Gjermanisë.
"Në këtë ditë të kujtimit dhe shpresës, francezët ju presin si një mik më
91 Gjermani-Francë, François Mitterrand,
http://www.france-allemagne.fr/Francois-Mitterrand,1447.html, i konsultuar 4/20/2015 92Dokumentacioni francez, marrëdhëniet franko-gjermane,
http://www.ladocumentationfrancaise.fr/dossiers/d000121-les-relations-franco-allemandes-1963-
2003, i konsultuar 05/30/2015 9350 vjetori i Traktatit të Elysées dhe marrëdhëniet franko-gjermane,
http://www.reseau-canope.fr/pour-memoire/le-50e-anniversaire-du-traite-de-lelysee-et-les-relations-
franco-allemandes/les-autres-couples-franco-allemands/gerhard-schroeder-et-jacques-chirac-1998-
2005/, i konsultuar 30.05.2015 94D. F Frenard, Gerhard Schröder, Zhak Shirak: Një bashkëpunim me vonesë, Les Echos,09.11.2009
http://www.lesechos.fr/09/11/2009/lesechos.fr/300388313_gerhard-schroder-jacques-chirac---une-
complicite-tardive.htm , i konsultuar 23.05.2015
33
shumë se kurrë, ata ju presin si një vëlla", pohoi presidenti i Republikës para ushtrisë
së tij, duke shtuar se pajtimi mes dy vendeve "ofron shpresë të vërtetë atyre" që
luftojnë natën e pafund të urrejtjes dhe të mllefit. "Nga ana e tij, Gerhard Shrëder tha
se vendi i tij ishte duke marrë përgjegjësinë e tij historike seriozisht. "Vendi im gjeti
rrugën e popujve të civilizuar. Kjo ishte një rrugë e gjatë për një demokraci të
suksesshme dhe të qëndrueshme", përfundoi ai.
Me ribashkimin gjerman dhe Zgjerimin e Bashkimit Evropian në Bllokun
Lindor, prioritetet e qeverive franceze dhe gjermane ndryshuan: Gjermania rimori
sferën e saj natyrore të ndikimit në Evropën Qendrore dhe Lindore dhe Franca mbeti
e fokusuar në drejtim të ndikimit të saj në zonën e Mesdheut. Kur ish-presidenti
francez Nicolas Sarkozy lançoi Bashkimin për Mesdheun, projekti u prit me
skepticizëm apo edhe acarim nga qeveria gjermane. Megjithatë, të dy vendet mbeten
të bashkuar duke treguar forcën e lidhjeve që janë krijuar që prej Luftës së Dytë
Botërore. Nicolas Sarkozy ftoi Angela Merkel në ceremonitë e 11 nëntorit 2009 dhe
e quajti "një thesar, miqësinë franko-gjermane".
Angela Merkel në Berlin me rastin e një takimi të përbashkët të të rinjve të
UMP dhe CDU, (palët përkatëse të Nicolas Sarkozy), u shpreh në këtë mënyrë: "Ne
kemi ardhur për të thënë se Franca dhe Gjermania duhet të formojnë Europën së
bashku. Ne duam t’a bëjmë atë së bashku." Ish-presidenti francez shtoi se
"evropianët po presin që të dy vendet të bëjnë më shumë për t’a çuar Evropën
përpara". Kalimthi, ai vuri në dukje, se Franca ishte në anën e Gjermanisë ", kur
Gjermania do të kërkojë një vend të përhershëm në Këshillin e Sigurimit të OKB-së,
pasi Gjermania është një vend i madh në këtë botë".
Në një fjalim, ish-Presidenti francez Nicolas Sarkozy, në këshillin franko-
gjerman të mbrojtjes dhe sigurisë (Straubing, 9 qershor, 2008), tha: "Unë do të thoja
se për një President të Republikës Franceze, është shumë prekëse të shikoj të rinjtë
gjermanë me krenari duke valëvitur flamurin francez dhe një flamur gjerman ... Në
qoftë se në të kaluarën i kishim mësuar fëmijët tanë të jenë krenarë për flamurin e
këtij shoku dhe vendi fqinj si Gjermania, ne do të kishim shmangur shumë vuajtje.
Gjermania dhe Franca nuk janë vetëm shok, aleat, por mbajnë një përgjegjësi të
përbashkët në shërbim të Evropës ".95
Francois Hollande u zgjodh President i Republikës së Francës më 15 maj
2012. Ai festoi me Angela Merkel dhe të rinjtë gjermano-francez në Ludwigsburg në
shtator 2012. François Hollande është shprehur me këtë rast, në këtë mënyrë: "Ka më
shumë se 50 vjet, Presidenti i Republikës, Gjenerali de Gol kishte mbajtur këtu për të
rinjtë gjerman në gjuhën gjermane një fjalim të cilin e kishte mësuar përmendësh për
t’a thënë përpara të rinjve gjermane. Në këtë fjalim ai iu drejtua të gjithë gjermanëve
dhe u tha atyre se "miqësia e ndërsjellë e popullit francez dhe popullit gjerman ishte
baza mbi të cilën do të mund të ndërtohet bashkimi i Evropës, por edhe liria e botës".
Ai kishte guximin për të besuar tek Evropa, kontinenti që ishte shkatërruar, ai
95Fjala e Presidentit francez në këshillin franko-gjerman të mbrojtjes dhe të sigurisë (9 Straubing,
qershor 2008)
http://www.elysee50.de/Allocution-de-NicolasSarkozi, 4/12/2015
34
pati guximin që ta kthente pakënaqësinë në shpresë dhe guximi i tij ishte i
suksesshëm ". 96 Franca dhe Gjermania janë vendet më të rëndësishme për t'u
përballur me sfidat aktuale të Evropës si kriza financiare dhe ekonomike, papunësia,
emigracioni, konfliktet e armatosura në botë dhe sidomos kriza greke. Angela
Merkel dhe Francois Hollande, janë udhëheqësit kryesorë në krizën greke.
Të dy udhëheqësit përmendën parimin evropian që udhëzon: "Nga njëra anë,
solidariteti: Ne kemi treguar solidaritet të madh ndaj Greqisë dhe oferta e fundit që
bëmë gjatë negociatave ishte shumë bujare. Në anën tjetër, Evropa mund të
bashkohet [...] në qoftë se secili mban përgjegjësinë e tij ", tha kancelarja.97Një motor
për Europën është e ardhmja e marrëdhënieve franko-gjermane, duke u përpjekur për
të gjetur zgjidhje për krizat e ndryshme në Evropë, veçanërisht për krizën greke.
"Çifti franko-gjerman është i pashkatërrueshëm" këmbënguli Manuel Valls,
kryeministri francez. "Gjermania është një demokraci, një partner," tha ai, duke
theksuar bashkëpunimin ndërmjet dy vendeve në rastin e Ukrainës. Ai shtoi se
« Ekziston një ekuilibër mes Francës dhe Gjermanisë »98
Që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, dhe sidomos pas nënshkrimit të
Traktatit të Elysée më 22 janar 1963, i cili simbolizonte pajtimin mes dy vendeve,
marrëdhëniet franko-gjerman kanë qenë shtylla kurrizore e ndërtimit Evropian. Dhe
kjo është e bazuar, në bindjen e përbashkët se paqëndrueshmërinë e partneritetit
franko-gjerman, Evropa nuk do të përparonte. Gjatë presidencës së Hollande,
marrëdhëniet franko-gjermane janë dobësuar në masë të madhe. Sigurisht, mekanika
institucionale e Traktatit Elysée është e përkryer - në asnjë "çift" tjetër vendesh,
bashkëpunimet e vendeve midis ministrive dhe departamenteve nuk kanë qenë kaq të
afërta dhe intensive. Ciftet më të rëndësishame kanë qenë: Charles de Gaulle /
Konrad Adenauer, Angela Merkel / Nicolas Sarkozy, Helmut Kohl / François
Mitterrand dhe Jacques Chirac / Gerhard Schöder, të cilët përjetuan faza pak a shumë
të vështira për pajtueshmërinë në karakter , me mendime të ndryshme apo rrethana të
jashtme që ndikuan në harmoninë e "familjes".
Megjithatë, "çifti" François Hollande / Angela Merkel ka gjetur një terren të
mirëkuptimit të qëndrueshëm dhe konfliktet janë shumëfishuar për shkak të
mosmarrëveshjeve të thella politike në të kaluarën dhe gjendja shqetësuese
ekonomike e Francës. Nëse gërshetimi midis dy vendeve është në masë të madhe
ekonomia dhe ndërvarësia financiare, Franca është gjithnjë edhe më shumë, që nga
viti 2016, partneri i parë tregtar i Gjermanisë. Fronti i përbashkët për Ukrainën
përballë Rusisë, me negocimin e marrëveshjeve në Minsk në shkurt 2015, është
sigurisht dosja e vetme që lejoi Presidentin Hollande dhe Kancelaren Merkel që të
punojnë ngushtë së bashku.
Paris dëshironte të jetë i lidhur për të mbrojtur statusin e tij si fuqi e madhe,
96Franca dhe Gjermania, Francois Hollande dhe Angela Merkel,
http://www.france-allemagne.fr/Francois-Hollande-et-Angela-Merkel,7192.html, 5.12.2015 97Misionet gjermane në Francë, Greqia: bashkëpunimi franko-gjerman, 07.07.2015,
http://www.allemagne.diplo.de/Vertretung/frankreich/fr/__pr/nq/2015-07/2015-07-07-merkel-paris-
pm.html?archive=3521364 , 15.07.2015 98Reuters Francë, Paris mbron kontributin e Francës dhe Gjermanisë ndaj Greqisë, 23.072015
35
Berlin nuk ka dashur të jetë vetëm përballë Moskës në përpjekje për të zgjidhur këtë
konflikt. Por ne veçanti theksohet se të dy lojtarët kanë dëshmuar një aksion të madh
të përbashkët diplomatik dhe u rilidhën me rrënjët franko-gjermane, të cilat janë
ndërtuar mbi refuzimin e luftës dhe dëshirën për të promovuar paqen dhe
prosperitetin në Evropë. Megjithatë, Presidenti dhe Kancelarja gjithmonë janë
përpjekur të tregojnë soliditetin e BE-së. Ndërhyrja e tyre e përbashkët para
Parlamentit Evropian, më 7 tetor 2015 - i pari për një President francez dhe një
Kancelar gjerman që nga viti 1989 - kishte për qëllim sërish të nxjerrë në pah
dinamikën e motorit franko-gjerman; por të dy vendet nuk janë, larg nga ajo, në të
njëjtën gjatësi vale.
Pikëpamjet gjermane dhe franceze janë të kundërta për shumë çështje
evropiane, veçanërisht në lidhje me menaxhimin e krizës financiare në zonën e
euros: Parisi bën thirrje për miratimin e masave për të nxitur rritjen dhe më shumë
mekanizma të solidaritetit financiar mes shteteve anëtare të Bashkimit Evropian
(BE); Gjermania bën thirrje për disiplinë buxhetore nga ana e vendeve të zonës së
euros dhe rritjen e integrimit politik të Unionit.
Të dy partnerët duhet vazhdimisht të bëjnë përpjekje për të gjetur
kompromise në bazë të pozicioneve të ndryshme; por kur dialogu franko-gjerman
transformon dallimet në plotësime, duke përfshirë pikëpamjet e partnerëve të tjerë
evropianë, suksesi arrihet shumë lehtë.99
Marrëdhëniet mes Francës dhe Gjermanisë janë në një gjendje të degraduar,
me intensitet të ulët, me një pjesë të mosbesimit të ndërsjelltë. Hendeku është
zgjeruar në pesë vitet e fundit.Së pari, çifti franko-gjerman është një nga mjetet më të
fuqishme të pushtetit në dispozicion të një kreu francez itështetit. Nëse Franca dhe
Gjermania kanë pasur një qëndrim të përbashkët, është mbi të gjitha për të pasur një
ndikim më të madh në BE.
Parimi i dytë është se marrëdhëniet franko-gjermane janë vendosur
historikisht mbi betejat partiake, ky është një vizion, një qëllim afat-gjatë: për
shembull, historia tregon mbështetjen e François Mitterrand për Helmut Kohl në
favor të instalimit të euro-raketave për t'u marrë me atë që atëherë ishte kërcënimi
sovjetik dhe Mitterrand, i majtë, kishte marrë këtë pozicion kundër të gjitha majtëve
evropian, për shkak të një vizioni të veçantë të marrëdhënies franko-gjermane dhe
interesit evropian afatgjatë.
Dhe së fundi, ka probleme tani jashtëzakonisht komplekse me të cilat
përballen dy vendet: Brexit, kriza e refugjatëve, gjendja e euros, për të mos folur për
terrorizmin, të gjitha subjektet mbi të cilat të dy vendet e kanë të vështirë të
bashkëpunojnë. Franca nuk do ta lëjë cështjen e Brexit, pasi ajo mbart një pasiguri
bartëse të pengesave ekonomike për të gjithë vendet europiane. Gjermanët duan të
bëjnë kompromise me britanikët dhe përpiqen për të gjetur marrëveshje të vogla që
99 Philippe Gustin, Les relations franco-allemandes sous le quinquennat de François Hollande. Un
bilan affligeant » Ma tribune du 16.01.17, http://philippegustin.eu/2017/01/16/relations-franco-
allemandes-quinquennat-de-francois-hollande-bilan-affligeant/, i konsultuar 30.05.2015
36
nuk janë të përshtatshëm me situatën.Pikërisht në këtë dosje Franca dhe Gjermania
kanë një qëndrim të përbashkët dhe ata duhet të tregojnë autoritet brenda Bashkimit.
Në anën tjetër, britanikët luajnë pak me dallimet brenda BE-së.100
Në vitin 2013, u festua një gjysmë shekulli i bashkëpunimit dhe miqësisë mes
Francës dhe Gjermanisë që filloi më 22 janar, 1963 me nënshkrimin e Traktatit të
Elysée Ky Traktat u nënshkrua nga Gjenerali De Gaulle dhe Kancelari Adenauer. Ai
hodhi bazat e miqësisë së re franko-gjermane, e cila lindi pas një periudhe të gjatë
konfliktesh, duke shënuar fillimin e pajtimit të '' dy armiqve të betuar''. Në
përgjithësi, Traktati Elysée i ka dhënë shtysë vendimtare integrimit evropian. Ai lejoi
që çifti franko-gjerman të bëhej motor i Bashkimit Evropian.101
Ndërkohë që Bashkimi Evropian ka marrë më 10 dhjetor, 2012 çmimin Nobel
për Paqe, i cili njeh kontributin thelbësor duke përfshirë miqësinë gjermano-franceze
për paqen dhe unitetin e Evropës, shpirti i bashkimit midis këtyre dy vendeve është
më shumë se kurrë i pranishëm. Kundërshtarë gjatë luftërave, Franca dhe Gjermania
tani ndajnë të njëjtën monedhë, euro, kanë krijuar së bashku një zonë pa kufij,
Shengen, e cila u shtri gjatë viteve në vendet e tjera evropiane.
Bashkërisht kanë ndërmarrë projekte të mëdha industriale të tilla si
Eurocopter dhe Airbus. Sot Franca dhe Gjermania janë një motor i integrimit
evropian. Ato kanë bashkuar forcat për të ndërtuar euro zonën, prosperitet të
qëndrueshëm ekonomik të anëtarëve të Bashkimit Evropian dhe kanë përballuar
bashkë krizën financiare.102
Kancelarja gjermane Angela Merkel dhe Presidenti i sapozgjedhur francez
Emmanuel Macron u takuan më 15 maj. Kancelarja gjermane Angela Merkel dhe
Presidenti i Republikës së Francës, Emmanuel Macron, u shprehën hapur, nëse është
e nevojshme, me idenë e një ndryshimi të traktateve për të reformuar Evropën në
krizën që përballet me rritjen e populizmit."Subjekti i ndryshimit të traktatit ishte një
tabu franceze dhe në këtë rast nuk do të jetë më për mua," tha z Macron gjatë vizitës
së tij të parë si udhëheqës francez më 15 maj ai bëri thirrje për një ndryshim të
traktatit për një kohë të gjatë, sidomos në reformimin e funksionimit të zonës së
euros. Por Berlini është treguar shumë i rezervuar.
Kujtimi i refuzimit në Francë të projekt Kushtetutës evropiane në vitin 2005
ka lënë kujtime të këqija, dhe perspektiva për të pasur një ndryshim të traktati të
ratifikuar nga gjitha vendet evropiane ngre shumë pikëpyetje. Për të siguruar
gjermanët, Emmanuel Macron shtoi se ai "nuk ishte një promotor i bashkimit të
borxheve të së kaluarës", në zonën e euros, sepse "kjo çon në një politikë të
papërgjegjshme."Kancelarja Merkel, ndërsa shumë e kujdesshme tregoi një shenjë të
100 L’etat degrade des relations franco-allemandes,http://www.francetvinfo.fr/replay-radio/le-
decryptage-eco/relations-franco-allemande-etat-degrade_1801027.html, i konsultuar 30.05.2015 101EuroNews, 50 vjet të miqësisë franko-gjermane, 18.09.2013
http://fr.euronews.com/2013/09/18/50-ans-damitie-franco-allemande/, 30.06.2015 102Miqësia franko-gjermane si një motor i integrimit evropian,http://www.ambafrance-cn.org/L-
amitie-franco-allemande-est-un-moteur-de-l-integration-europeenne, i konsultuar 14.05.2015
37
hapjes së një bashkëpunimi më të ngushtë me presidentin e ri francez.
Emmanuel Macron ka bërë thirrje për një "rishikim historik" të Evropës dhe
për ti bërë ballë rritjes së së populizmit dhe rrezikut të "shpërbërjes".103 Përgjigja
ndaj këtyre fenomeneve mund të bëhet vetëm "në një rithemelim historik" të
Evropës, duke përfshirë reformat në Francë, por edhe nga një "punë e bindjes" e
Angela Merkel në lidhje me mendimin e tij, tha Emmanuel Macron. Kështu ai i bëri
një thirrje për të ndihmuar në këtë projekt me opinionin publik gjerman, i cili është i
kujdesshëm ndaj projekteve evropiane të kreut të ri të shtetit nga frika se kjo do të
çojë Gjermaninë të paguajë më shumë.
"Ajo që unë besoj është se ne duhet të bëjmë investime të reja dhe në këtë
mënyrë të mendojmë ndaj mekanizmave të reja të investimit për të ardhmen dhe të
punojmë drejt integrimit më të madh në të ardhmen," tha presidenti francez. "Ajo gjë
për të cilën ka nevojë eurozona është një politikë proaktive në drejtimin publik dhe
privat dhe në këtë mënyrë të injektohen para të reja," tha ai. 104 Franca dhe
Gjermania ishin vende armike për shumë vite.
Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, të dy vendet filluan të ndërtojnë
një miqësi të fortë dhe të jenë dy nga vendet themeluese të Bashkimit Evropian.
Traktati i Elysees, i nënshkruar nga Charles de Gaulle dhe Adenauer, hapi një
kapitull të ri në historinë evropiane. Të dy vendet i kanë dhënë shtysë të madhe
ndërtimit europian. Ishte pikërisht Charles de Gaulle, pas nënshkrimit të Traktatit të
Elysee, më 22 janar, 1963 që do të deklaronte:.
"Nuk ka njeri në botë që mat rëndësinë kritike të këtij akti, jo vetëm për shkak
se ajo kthen faqen pas një historie të gjatë dhe të përgjakshme luftrash, por edhe
sepse ajo hap rrugën për një të ardhme të re për Francën, për Gjermaninë, për
Evropën dhe për këtë arsye për gjithë botën
Këto takime miqësore mes Presidentit dhe kancelares gjermane ende nuk
kanë asgjë të re.Ata në të vërtetë janë një traditë e lindur në vitet '90, kohë para kur
Gjermania shihej nga disa si nxënësi i mirë ekonomik i Evropës dhe nga të tjerët, si
vendi që ka imponuar pikëpamjet e saj të tjerëve. Një ditë pas emërimit të tij më 17
Maj, 1995, Jacques Chirac udhëtoi për në Strasburg për të takuar kancelarin gjerman
Helmut Kohl (i zgjedhur në vitin 1982), i cili ishte për vizitë në Parlamentin
Evropian. Tre ditë pas fitores së tij zgjedhore në Gjermani, kancelari Gerhard
Schröder rezervoni vizitën e tij të parë të huaj në Francë.
Ai u prit në Paris me Zhak Shirak, i zgjedhur tre vjet më parë. Të dy filluan
një marrëdhënie që do të zgjaste shumë vite dhe përfundoi në një bashkëpunim të
vërtetë, gjatë mandatit të dytë të kancelarit gjerman. Të dy udhëheqësit në veçanti
ishin kundër me Xhorxh W. Bush për të ndërhyrë në Irak. Ashtu si paraardhësi i tij,
Angela Merkel erdhi në Paris për vizitën e tij të parë si kancelare gjermane, pas
103 En visite à Berlin, Emmanuel Macron appelle à une "refondation historique" de
l'Europe,www.huffingtonpost.fr, i konsultuar 25.06.2017 104 En visite à Berlin, Emmanuel Macron appelle à une "refondation historique" de l'Europe,
www.huffingtonpost. fr, i konsultuar 30.06.2017
38
kurorëzimit të saj dhe përbërjes së qeverisë së saj të koalicionit.
Disa orë pasi zyrtarisht Zhak Shirak i la vendin si Presidentit Nicolas Sarkozy
shkoi drejt Berlinit me "një gjest miqësor ndaj qeverisë dhe popullit gjerman." Ai u
prit nga Angela Merkel, të dy të dalë nga radhët konservatore. Të dy udhëheqësit të
cilët kanë menaxhuar krizën financiare nuk kanë kaluar vetëm momente të një
bashkëpunimi të vërtetë. Lëvizja e parë e François Hollande në Berlin, disa orë pas
emërimit të të tij nuk ndodhi me të vërtetë ashtu siç pritej.
Ndërsa në rrugë për të parë Angela Merkel, avioni i presidentit u godit nga
rrufeja, duke detyruar presidentin të kthehej sërish. Ai mbëriti me vonesë në
Gjermani për takimin e parë të punës. Ajo është gjithashtu në kryeqytetin gjerman
që ai bëri një udhëtim të fundit jashtë vendit, pak para raundit të dytë.105 Franca dhe
Gjermania janë përpjekur për të ndërtuar një miqësi dhe një bashkim për të gjithë
qytetarët evropianë. Bashkimi për paqe dhe prosperitet evropian ishte ëndrra e Victor
Hugo që ëndërroi "Kombet e Bashkuara të Europës".
Dy francezë, Jean Monnet dhe Robert Schuman u bënë etërit e bashkimit të
kontinentit të vjetër të shkatërruar nga lufta. Franca dhe Gjermania kanë vendosur të
harrojmë armiqësinë e tyre dhe të ndërtojnë një marrëdhënie të qëndrueshme dhe
shembullore për të gjitha vendet e tjera evropiane. Të dy vendet janë bërë motor i
integrimit evropian dhe bashkëpunojnë duke përballuar sfidat, krizat e globalizimit
në botë.
"Herman Hesse thoshte se të gjitha fillimet janë magjike", nga ana e saj
siguroi Kancelarja, duke vënë një kusht për suksesin e marrëdhënies së tyre: "Magjia
do të zgjasë nëse ka rezultate," - paralajmëroi ajo.106
1.4. Ndikimi dhe prania franceze në institucionet europiane
Institucionet e Bashkimit Evropian janë institucionet që qeverisin
Bashkimin Europian. Ai ka nevojë për institucione, roli i të cilëve është të mbrojnë
vlerat, qëllimet, interesat e tij, ato të qytetarëve të tij dhe të Shteteve Anëtare107 dhe
kjo arrihet me anë të punës së ngushtë me qeveritë dhe administratat e tyre. Sipas
nenit 13 të Traktatit të Bashkimit Evropian, këto institucione janë: Parlamenti
Evropian, Këshilli i Evropës, Këshilli i Bashkimit Evropian (shpesh i quajtur thjesht
"Këshilli"), KE, Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Europian, Banka Qendrore
Evropiane dhe Gjykata Evropiane e Auditorëve.Shumica e institucioneve të BE-së
janë krijuar në lidhje me KEQC në vitin 1950 dhe kanë ndryshuar, veçanërisht për
shkak të çrregullimit të balancës së pushteteve mes Këshillit dhe Parlamentit, në
fillim të favorshme për të parin, i cili ka evoluar në drejtim të një rëndësie më të
105 Entre Emmanuel Macron et Angela Merkel, des "débuts magiques" mais..., www.huffington.fr, i
konsultuar 30.06.2017 106 Entre Emmanuel Macron et Angela Merkel, des "débuts magiques" mais...,
www.huffingtonpost.fr, i konsultuar 30.06.2017 107Nenet 13 deri 19 TBE
39
madhe sesa Parlamenti. Komisioni shpesh ishte një arbitër ose vendoste ekuilibrin
midis dy institucioneve108. Megjithatë, Komisioni u bë me kalimin e kohës më shumë
i rëndësishëm se Parlamenti dhe provokoi dorëheqjen e Komisionit Santer, më 15
mars 1999109 dhe vendosi në vitin 2004 një riorganizim të Komisionit Barroso110.
Traktati themelues i Komunitetit Evropian të Qymyrit dhe Çelikut ishte
origjina e institucioneve të para, forma e të cilëve është e ngjashme me ato që ne
njohim sot. Ai themeloi një Autoritet të lartë, një Asamble, Këshillin e Ministrave,
Gjykatën e Drejtësisë dhe Komuniteti ishte i pajisur me personalitet juridik111. Duke
u bazuar në Deklaratën e Schuman-it, KEQC-ja është projektuar të vendosë në treg
qymyrgurin dhe çelikun, materialet e nevojshme për luftë, nën kontrollin e një organi
mbikombëtar për të promovuar paqen dhe zhvillimin ekonomik. Ky institucion i parë
u quajt "Autoriteti i Lartë". Ai kishte një pushtet ekzekutiv të pavarur dhe mund të
nxirrte ligje që Gjykata do aplikonte.
Gjatë diskutimeve në traktat, dy institucione janë krijuar për të kufizuar
pushtetin e Autoritetit të Lartë: Asambleja dhe Këshilli i Ministrave. Krijimi i
Asamblesë u propozua nga Jean Monnet. Ajo përbëhej nga 78 deputetë kombëtare,
për të shtuar legjitimitetin demokratik, dhe funksioni i saj ishte monitorimi i
Autoritetit të Lartë dhe ishte kundërpeshë e fuqisë së tij112. Këshilli i Ministrave ishte
përfaqësues i shteteve më të vogla për të shtuar një dimension ndërqeveritar të
KEQC-së dhe harmonizimin e politikave kombëtare të vendeve nënshkruese113.
Më 25 mars 1957 janë nënshkruar në Romë Traktati themelues i Komunitetit
Europian dhe Traktati themelues i Komunitetit Europian të Energjisë Atomike
(Euratom) për të krijuar një treg të përbashkët (në Komunitetin Ekonomik Evropian)
dhe për të nxitur bashkëpunimin në zhvillimin e energjisë atomike. Këto komunitete
kishin institucione të përbashkëta të tilla si Gjykata e Drejtësisë dhe Parlamenti.
Megjithatë, secili nga ata kishte autoritetin e tij si Këshilli i lartë i cili mori në atë
kohë emrin e Komisionit. Në atë kohë, funksionimi i institucioneve është modifikuar
nga qeveria franceze pasi nuk donte një supranacionalizëm dhe kërkonte të kufizonte
kompetencat e Komiteteve të Komuniteteve të reja duke i dhënë këshilla dhe të
luante një rol më të madh në monitorimin e ekzekutivit evropian114,115 ,116.
108Hoskyns, Catherine, Newman, Michael, Democratizing the European Union, Manchester
University Press, 2000, f.93 109Topan, Angelina, The European Integration Process:A historical and Comparative institutional
analysis, 2002, f.16 110Troll Tobais, " We have to democratise procedures",,Café Babel, 11 shkurt 2004,
http://wikivisually.com/lang-fr/wiki/Institutions_de_l%27Union_europ%C3%A9enne, i konsultuar
02.05.2015 111"Përmbledhjet e legjislacionit - Traktati i krijimit të Komunitetit Europian të Qymyrit dhe Çelikut,,
Europa.eu, 31 janar, 2005 112Susana Muñoz, "Parlamenti Evropian"Arkivi, CVCE - Qendra Virtuale për Njohuri rreth Evropës
https://www.cvce.eu/, i konsultuar 02.05.2015 113Susana Muñoz dhe Raquel Valls, "Këshilli i Bashkimit Evropian", CVCE - Qendra Virtuale për
Njohuri rreth Evropës https://www.cvce.eu/,02.05.2015 114Étienne Deschamps "Bashkimi i drejtuesit", CVCE - Qendra Virtuale për Njohuri rreth Evropës
https://www.cvce.eu/, 02.05.2015
40
Traktati i Lisbonës solli një numër ndryshimesh në strukturën institucionale
të Bashkimit Evropian. Ndryshimet kryesore u propozuan nga Kushtetuta
Europiane.Fushat e politikave (duke përfshirë buxhetin), sistemi i bashkë-vendimit
(riemëruar "procedura e zakonshme legjislative"), e rritën fuqinë e parlamentit.
Sistemi i shpërndarjes së vendeve në parlament është ndryshuar gjithashtu117,118.
Madhësia e Komisionit (termi "Komunitetet Evropiane" është hequr) është
reduktuar, me emërimin e një kryetari që pasqyron rezultatet e fundit të zgjedhjeve të
BE-së. Dhe institucioni tani përfshin një Përfaqësues të lartë. Kabineti miraton me
anë të votimit me shumicë të cilësuar. Gjithashtu ka disa ndryshime të vogla të
konfigurimit dhe në transferimin e kompetencave të caktuara të Këshillit të Evropës.
Gjykata e Drejtësisë e Komuniteteve Evropiane do të quhet "Gjykata e Drejtësisë e
Bashkimit Europian", kur është fjala për t'iu referuar të gjithë institucionit juridik,
kurse gjykata vetë (duke përjashtuar Gjykatën e Shkallës së Parë) thjesht do të quhet
Gjykata e drejtësisë. Gjykata e Shkallës së Parë është riemëruar "Gjykata e
Përgjithshme" dhe gjykatat e specializuara mund t'i bashkëngjiten këtij organi me
ligj.
Ka katër institucione politike që mbajnë kompetencat ekzekutive dhe
legjislative të Bashkimit. Këshilli Evropian përfaqëson Kryetarët e Shteteve dhe
Qeverive, Këshilli përfaqëson qeveritë, Kuvendi përfaqëson qytetarët, dhe Komisioni
përfaqëson interesat evropiane119. Këshilli, Parlamenti (ose në disa raste BQE, etj), i
kërkojnë Komisionit të përgatisë një tekst. Komisioni pastaj bën një projekt dhe të
pranishmit të Parlamentit dhe të Këshillit, në përgjithësi duhet të japin pëlqimin e
tyre, modalitetet e sakta të këtyre varen nga procedura legjislative e aplikuar. Pasi ai
është miratuar dhe nënshkruar nga të dyja dhomat bëhet ligj120. Detyra e Komisionit
është të sigurojë zbatimin e tij në aktivitetet e përditshme dhe të sjellë para Gjykatës
së Drejtësisë të Bashkimit, ata që e shkelin121.
President i Parlamentit ishte Martin Schulz, që u zgjodh nga Parlamenti në
vitin 2012122. Tani është Antonio Tajani. 751 deputetët e tij zgjidhen çdo pesë vjet
nga votimi i përgjithshëm dhe zgjidhen në bazë të përkatësisë së tyre politike. Ata
përfaqësojnë rreth 500 milionë njerëz(Zgjedhja e dytë më e madhe demokratike në
botë) dhe forma e vetme e një organi të zgjedhur drejtpërdrejt të Bashkimit. Edhe pse
është një nga dy dhomat legjislative të Bashkimit, kompetencat e saj janë më të pakta
115Susana Muñoz dhe Raquel Valls, "Këshilli i Bashkimit Evropian", CVCE - Qendra Virtuale për
Njohuri rreth Evropës https://www.cvce.eu/, i konsultuar 02.05.2015 116Susana Muñoz, "Komisioni Evropian", CVCE - Qendra Virtuale për Njohuri rreth Evropës
https://www.cvce.eu/, 02.05.2015 117"Draft-marrëveshja për modifikimin e traktatit të Bashkimit Europian dhe të Traktatit themelues të
komunitetit evropian", Open Europe,24 Korrik 2007, www.openeurope.org.uk, i konsultuar
05.05.2015 118"Institucionet e BE", Europa (web portal), www.europa.eu, i konsultuar 05.05.2015 119"Institucionet: Komisioni Evropian", Europa (web portal), www.europa.eu, i konsultuar 10.05.2015 120"Parlamenti, Kompetencat dhe procedurat", Parlamenti Evropian, www.europa.eu, i konsultuar
10.05.2015 121"Institucionet: Komisioni Evropian", Europa (web portal), www.europa.eu, i konsultuar 10.05.2015 122"Martin Schulz, www.europarl.europa.eu, i konsultuar 10.05.2015
41
se ato të Këshillit në fusha të caktuara (Parlamenti është bashkë-ligjvënës kryesisht
në fushat që lidhen me procedurën e zakonshme legjislative). Ai është konsideruar
ndonjëherë nga natyra e tij demokratike dhe e kompetencave të tij në rritje si një nga
legjislaturat më të fuqishme në botë123,124 ,125 Këshilli i Evropës zyrtarisht u bë një
institucion me hyrjen në fuqi të Traktatit të Lisbonës më 1 dhjetor 2009126,127. Ai
nuk është i përbërë nga ministrat, por nga Kryetarët e Shtetit ose të Qeverisë dhe
Presidenti i Komisionit. Ai mblidhet katër herë në vit për të vendosur axhendën
politike të BE-së dhe të japë një nxitje për integrimin. Institucioni drejtohet nga një
president, i zgjedhur për dy vjet e gjysmë.
Këshilli i Evropës ka fituar fuqi ekzekutive, si tani ka fuqinë për të emëruar
kryetarin e Komisionit dhe të Përfaqësuesit të Lartë të Bashkimit për Punët e
Jashtme dhe Politikën e Sigurisë128. Trupi si një i tërë ka qenë përshkruar si organi
më i lartë politik i Bashkimit Europian 129 . Bordi (duke përfshirë emrin formal
"Këshilli i Ministrave", i quajtur edhe "Këshilli i Bashkimit Evropian" ose thjesht
"Këshilli i Unionit") është organ që mban kompetenca legjislative dhe ekzekutive,
duke qenë organi kryesor vendimmarrës i bashkimit. Presidenca e tij rrotullohet
midis shteteveçdo gjashtë muaj.
Organi është i ndryshëm nga Këshilli i Evropës, trup i ngjashëm i përbërë nga
Shefat e Shteteve ose Qeverive të Shteteve Anëtare 130 .Këshilli përbëhet nga 28
ministra kombëtar (një për shtet), por përbërja e tij ndryshon në varësi të lëndës në
takime. Për shembull, ku bujqësia është në axhendë, bordi është i përbërë nga
ministrat e bujqësisë të çdo shteti anëtar. Ata përfaqësojnë qeverinë e tyre.
Votimi do të bëhet sipas fushave, në mënyrë unanime, me shumicë të thjeshtë
ose një shumicë të cilësuar, me një koeficient të drejtave të votimit në bazë të
popullsisë së shtetit për votim me shumicë të cilësuar. Aksionet e Këshillit,
legjislative dhe buxhetore bashkë me Parlamentin çojnë në bashkëpunim
ndërshtetëror në shtyllën e dytë dhe të tretë: politika e përbashkët e jashtme dhe e
sigurisë dhe politikat dhe bashkëpunimi gjyqësor në çështjet penale131. Komisioni
është organi ekzekutiv i BE-së.
123"Mirë se vini në Parlamentin Evropian", Parlamenti Evropian, www.europa.eu, i konsultuar
10.05.2015 124"Parlamenti, Kompetencat dhe procedurat", Parlamenti Evropian, www.europa.eu, i konsultuar
10.05.2015 125"Profesor Farrell:" PE është tani një nga legjislaturat më të fuqishme në botë "", Parlamenti
Evropian, www.europa.eu, i konsultuar 10.05.2015 126Këshilli i Evropës, një institucion zyrtar i BE,në faqen zyrtare të internetit Këshilli i Evropës,
http://www.coe.int/fr/, i konsultuar 10.05.2015 127"Draft-marrëveshja per modifikimin e traktatit të Bashkimit Europian dhe të Traktatit themelues të
komunitetit evropian", Open Europe, 24 Korrik 2007, www.openeurope.org.uk, i konsultuar
10.05.2015 128"Draft-marrëveshja per modifikimin e traktatit të Bashkimit Europian dhe të Traktatit themelues të
komunitetit evropian", Open Europe, 24 Korrik 2007, www.openeurope.org.uk , i konsultuar
02.05.2015 129"Këshilli Evropian në ndërtim e sipër", Instituti Holandez për Marrëdhënie Ndërkombëtare, shtator
2003, https://www.clingendael.nl/, i konsultuar 02.05.2015 130"Institucionet: Këshilli i Bashkimit Evropian", www.europe.eu, i konsultuar 12.05.20015 131"Institucionet: Këshilli i Bashkimit Evropian", www.europa.eu, i konsultuar 12.05.2015
42
Ai është një organ i përbërë nga një përfaqësues për shtet (aktualisht 28), por
të strukturuar për të qenë i pavarur nga interesat kombëtare. Ai është përgjegjës për
aktivitetet e përditshme të Bashkimit dhe ka për detyrë monitorimin e zbatimit të
ligjeve (Ky rol i jep emrin "Mbrojtës i Traktateve")132.Komisioni kryesohet nga një
president emri i të cilit propozohet nga Këshilli i Evropësme një votim me shumicë
të cilësuar dhe zgjidhet nga Parlamenti Europian me shumicën e anëtarëve të tij.
Komisionerët propozohen nga Shtetet Anëtare, në marrëveshje me Presidentin, dhe
duhet të miratohen nga Parlamenti në tërësi përpara se Komisioni mund të marrë
detyrën133,134 ,135.
Presidenti i tanishëm është Jean-Claude Junckeri zgjedhur në 2014.Si anëtar
themelues dhe si ekonomia e dytë e vendeve të eurozonës, në shumicën e vendimeve
të mëdha, Franca ka një prani dhe një ndikim historik të madh në kuadër të
Bashkimit Evropian. Me këtë përvojë, do të ishte logjike të gjeje përfaqësuesit e saj
në krye të institucioneve kryesore si Komisioni, Parlamentit Evropian apo
Këshilli. 136 BE-ja ka një kornizë të vetme institucionale për të siguruar
qëndrueshmërinë dhe vazhdimësi të mirë të funksioneve të saj. Ne do të shohim këtu
Këshillin e Bashkimit Evropian, Komisionin dhe Parlamentin Evropian. Natyrisht ka
institucione të tjera dhe organet të shumta, por ne do të flasim për këta të tre që janë
kryesorë.
Ai është organi i shprehjes demokratike dhe kontrollit politik të BE-së.
Parlamenti është përgjegjës për përfaqësimin e popujve të shteteve anëtare të BE-së
dhe mishëron legjitimitetin demokratik të procesit të BE-së. Anëtarët e tij zgjidhen
me votim të drejtpërdrejtë universal çdo 5 vjet. Ai është i përbërë nga përfaqësues të
popujve të shteteve anëtare. Ai ndan të tilla si funksion me Këshillin, pushtetin
buxhetar, që do të thotë, ai miraton buxhetin e Bashkimit.137Institucioni aktualisht ka
754 anëtarë të zgjedhur për pesë vjet në të gjitha Shtetet Anëtare 27. Në qershor të
vitit 2009, të gjithë qytetarët evropianë kanë zgjedhur përfaqësuesit e tyre për
periudhën 2009-2014.
Në kuadër të Parlamentit Evropian, Franca ka një total prej 74 vendesh. Më
poshtë ështe numri i anëtarëve në grupe politike:138
• Grupi i Partisë Popullore Evropiane: 30
• Grupi i Aleancës Progresiste Socialiste dhe Demokratëve në Parlamentin
Europian: 14
• Grupi i Aleancës së Liberalëve dhe Demokratëve për Evropën: 6
132"Institucionet: Komisioni Evropian", Europa (web portal), www.europa.eu, i konsultuar 12.05.2015 133Neni 17 TBE 134Jacque, Laurent, Global derivative debacles :From theory to malpractice, 2015, f.13 135Hermann-Josef Blanke, Stelio Mangiameli, Treaty on European Union (TEU) : A Commentary,
Springer, janvier 2013, f. 717 136Sipas një raporti nga Këshilli Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë, ndikimi francez është në rënie
ndërkombëtare në fazën e vitit 2014, ndërsa ajo ishte lider në vitin 2013 në 12 tema kryesore. Në pikat
e Politikës së Jashtme Evropiane 2015, www.ecfr.eu, i konsultuar 20.05.2015 137Pascal Fontaine et Henri Malosse, L’Europe de A à Z”, 2006, f. 229-231; Stéphane Leclerc les
Institutions de l’Union européenne, botimi i dytë, 2007, f.127 138Referuar website-it,http://www.europarl.europa.eu, i konsultuar 12.05.2015
43
• Grupi i të Gjelbërve / Aleanca e Lirë Europiane 15
• Grupi konfederal i së Majtës së Bashkuar Evropiane / E Majta e Gjelbër
Nordike: 5
• Grupi Evropa e Lirisë dhe Demokracisë 1
• Jo-anëtarë: 1
Krahasuar me vendet e tjera anëtare, Gjermania ka 98 vende, Mbretëria e
Bashkuar 73, Itali 73 edhe ose Spanjë me 54.
Një tjetër tipar i rëndësishëm është që Parlamenti Evropian i jep një rëndësi
themelore mbajtjes së lidhjeve të ngushta me parlamentet kombëtare të vendeve
anëtare përmes takimeve të rregullta. Traktati i Lisbonës ka përforcuar edhe më
shumë këtë aspekt, pasi ai është quajtur shpesh "Traktati i parlamenteve".
"Këtë herë është ndryshe", ishte slogani për zgjedhjet e Parlamentit Europian
në maj të vitit 2014.139 Legjislatura ishte e para "post-Lisbonës" me zgjerimin e
kompetencave të caktuara të anëtarëve në fushën legjislative, buxhetore dhe të
kontrollit. Politikisht, deputetët bënë që zëri i tyre të dëgjohet, duke përfshirë këtu
edhe çështjet ku kompetencat e tyre janë të kufizuara si të Marrëveshjes së Tregtisë
ACTA kundër falsifikimit.
Në vitet e fundit, roli i deputetëve, të zgjedhur drejtpërdrejt nga qytetarët që
nga viti 1979, ka forcuar zhvillimin e ligjeve evropiane, duke përfshirë edhe në
kërkim të kompromisit me Komisionin dhe Këshillin. Edhe gjatë negociatave të
"trialogut" ose në marrëveshjet në leximin e parë, aktiviteti i të zgjedhurve është
shquar në kërkimin e një kompromisi përfundimtar. Ata janë një gur themeli jetik i
procedurës së Komunitetit. Rezultati i bisedimeve dhe negociatave janë rezultat i një
kompromisi në disa nivele: delegacionet kanë peshë në grupet politike, fuqia
negociuese e këtyre grupeve varet nga profilet e anëtarëve, kombësisë, dëshira për
pozicionet e zgjedhura dhe komisionet e lakmuara. Në këtë bord me shumë rregulla,
ndonjëherë delegacioni francez ka dështuar të ketë sukses në lojë.
Deputetët janë të grupuar sipas afiniteteve të tyre politike: në dhjetor të vitit
2014, shtatë grupe politike ekzistojnë. Partia Popullore Evropiane, bashkon 221
deputetë, Aleanca Progresive e Socialistëve dhe Demokratëve 191, konservatorët
evropianë dhe Reformatorët 70, Aleanca e Liberalëve dhe Demokratëve për Evropën
68, E majta Evropiane e Bashkuar / E Majta e gjelbër 52, Të Gjelbërit / Aleanca e
lirë Europiane 50, Grupi Evropian për Liri dhe Demokraci 48.
Ka edhe 52 të parregjistruar nga të cilët 23 janë francezë nga Fronti
Kombëtar. Rezultati i zgjedhjeve të fundit evropiane në Francë, me zgjedhjen e 23
anëtarëve të Frontit Kombëtar të Francës mbi 74 deputetët e zgjedhur, është faktori i
parë shpjegues i rënies logjike / matematike të pranisë politike të Francës në
Parlamentin Evropian. Në të vërtetë, për të formuar një grup politik, duhen 25
anëtarë të zgjedhur në të paktën një të katërtën e shteteve anëtare të Bashkimit sipas
Nenit 30 të Rregullores së Punës. Kur krijohet një Group sigurohet marrja e një
139 Issue Europian No. 308, Vlerësimi dhe mësimet e nxjerra prej mandatit parlamentar 7, 2009-2014
Charles de Marcilly, Robert Schuman Foundation, Prill 2014, http://www.robert-schuman.eu/en/, i
konsultuar 12.05.2015
44
buxheti të dedikuar, një sekretariat, mbështetja e shërbimeve të Parlamentit si
përkthimi, marrja e raporteve që Konferenca e Kryetarëve përcakton, etj.
Krijimi i grupeve të reja ka qenë një nga sfidat e sondazhit në maj 2014 dhe
në veçanti për partitë populiste. Në këtë kontekst, FK me 23 deputetë, të cilët ishin
në gjendje të bashkoheshin ose të formonin një grup politik, nuk ju bashkangjitën
asnjërit dhe për këtë arsye nuk mund të kualifikohen për pozita në Parlamentin
Evropian. Prandaj, potenciali i marrjes së pozicioneve nga deputetët francezë u
kufizua në 51 deputetë të tjerë francezë të cilët u bashkuan me grupe politike.
Konferenca e kryetarëve të grupeve politike (10 anëtarë për shkak se disa grupe kanë
bashkë-karrige) kanë pasur dy francezë gjatë 2009-2014 :
Joseph Daul për Partinë popullore evropiane dhe Daniel Cohn-Bendit, si
bashkë-kryetar i të Gjelbërve. Asnjë përfaqësues Francez nuk ka rolin e kryetarit që
nga 1 korriku, dhe nëse nënkryetarët francez të PPE, Social demokratëve,Aleancës së
liberalëve demokrat evropian, të Gjelbërve, Të majtës së bashkuar evropiane/ E
majta e gjelbër, janë të merituara, ato nuk janë të krahasueshme me tre grupet e
presidencave të mbajtura nga gjermanët (PPE , Të gjelbrit, E majta e bashkuar
evropiane/ E majta e gjelbër), si dhe presidenca e parlamentit të ri ju atribua Martin
Schulz-it në 2012.Pesha e delegacionit të shtetit brenda një grupi politik në
Parlamentin Evropian është elementi kryesor i dallimit.
Sa më shumë personel të ketë një delegacion kombëtar brenda një grupi, aq
më shumë ai mund të bëjë zërin e tij të dëgjohet dhe të ndikoj në vendimet dhe
emërimet. Italianët logjikisht kanë marrë presidencën e grupit të Social
Demokratëve, me mbështetjen e 31 të zgjedhurve të tyre, kundër 27 gjermanëve, 20
britanikë, 13 franceze dhe ... Presidentët e rinj të dy partive kryesore, gjermani
Manfred Weber i PPE dhe Gianni Pittella italian për Grupin Social Demokrat,
ilustrojnë këtë spirancë për të arritur pozitat më të lakmuara.
Ndërsa Franca ka zënë 30 pozita me "përgjegjësi" nën legjislaturën e 7-të (Gjermania
ka 48, Mbretëria e Bashkuar 36, Italia 26), ajo humbi 4 në legjislaturën e 8, ku
Gjermania mban 56 poste.
Franca aktualisht ka 26 anëtarë të cilët kanë një përgjegjësi të rëndësishme,
më pak se Italia e cila morri 29, Mbretëria e Bashkuar dhe Gjermanisë 28, e cila
mban 56 poste "të rëndësishme" (më shumë se dyfishi i Francës). Franca zë vetëm
8.4% të pozicioneve të ndikimit të Parlamentit, kur ajo ka delegacionin e dytë më të
madh kombëtar, kundrejt 9.5% të Italisë, 9.1% për Mbretërinë e Bashkuar dhe 18 %
për Gjermaninë140. Nga 74 deputetët francezë të zgjedhur të Parlamentit Evropian
140 Les données ont été collectées pour la Fondation Robert Schuman par l'auteur en juillet 2014,
mises à jour par Guillaume Anglars et Aude Prenassi en novembre, sur la base des données publiques
du Parlement européen et des groupes politiques. Les calculs et pourcentages sont les nôtres et
n'engagent pas les institutions mentionnées (Të dhënat janë mbledhur nga Fondacioni Robert Shuman
nga autori në korrik 2014, të azhornuara nga Guillaume Anglars dhe aude Prenasssi në nëntor, mbi
bazën e të dhënave publiketë Parlamentit europian dhe të grupeve politike. Llogaritjet e përqindjeve
janë të tonat dhe nuk angazhojnë institucionet e sipërpërmendura)
45
141gati 33.8% kanë hyrë në pozita të rëndësishme kundrejt 39.7% të deputetëve
italianë, 43.2% e delegacionit polak dhe 58.3% e deputetëve gjermanë.
Pas grupeve politike, komisionet parlamentare janë themeli i punës
legjislative.
Në krahasim me mandatin e kaluar, francezët arrijnë të mbajnë nëntë nënkryetarë të
komisioneve, ndërsa Gjermania merr 13 (+4 në krahasim me legjislaturën e 7-të).
Gjermania është vendi më i përfaqësuar me 96 të zgjedhur në Parlament. Deputetët
gjermanë formuan delegacionin e parë të PPE dhe të Gjelbërve dhe i dyti i Social
Demokratëve. Logjikisht të mjaftueshme, ata morrën numrin më të madh të
komisioneve parlamentare dhe kryesitë e grupeve, por është investimi personal dhe
vetëdija kolektive e interesave të punës parlamentare evropiane që përbëjnë forcën e
parë. 142 Vendet më të rëndësishme historikisht ose demografikisht (Belgjika,
Gjermania, Spanja, Franca dhe Italia) morrën shumicën e pozitave të larta, 183 e
326. Franca dhe Spanja janë duke udhëhequr me 42 pozicione për secilin vend, të
ndjekura nga Gjermania (36), Italia (33), Belgjika (30) dhe Britania e Madhe (19).
Vendet nga zgjerimet e vitit 2004, 2007 dhe 2013 të kanë 45 vende duke përfshirë 6
për Poloninë dhe 4 për Republikën Çeke, Sllovakinë dhe Slloveninë.
Në të vërtetë, shtetet që kanë arritur këto pozicione janë vendet që kanë një
peshë të rëndësishme demografike, si Spanja, Franca dhe Italia dhe ato që kanë secila
2 pozita apo janë anëtarë në dy dekada janë Austria, Belgjika, Gjermania, Britania e
Madhe dhe Greqia. Sa për kategorinë e drejtorit, ata vijnë edhe nga vendet me
ndikim politik, përveç Hungarisë, Sllovenisë dhe Polonisë.
Rezultati i zgjedhjeve europiane ka pasur një ndikim të vërtetë negativ në
arritjen nga ana e deputetëve francezë në pozita të përgjegjësisë në Parlament.
Aktiviteti, prania në afat të gjatë, ose mbulimi i varfër nga media për çështjet
europiane nuk kanë mobilizuar politikanët. Nëse shembuj pozitiv të aktiviteteve
parlamentare mund të citohen, ata nuk janë të mjaftueshëm për të mbështetur një
ndikim global të veprimit përkatës. Megjithatë, francezët ishin në gjendje të
vazhdojnë lojën e tyre për të ruajtur një prani të rëndësishme në kabinetet e
Komisionerëve dhe në pozicione drejtuese në shërbimin civil evropian. Është
kombinimi politik dhe administrativ që shënon praninë dhe ndikimin në skenën e
Brukselit.143
Ai mishëron interesin e përgjithshëm të BE-së. Ai është i vendosur në
Bruksel dhe është i përbërë nga një komisioner për shtet anëtar, pra 28 komisionerë.
Ai ka si funksion kryesor për të propozuar dhe zbatuar politikat e Komunitetit. Ai
141 Pour un panorama complet de l'ensemble des députés européens français et leurs postes, voir le
6ème numéro de la Lettre du SGAE du 23 septembre 2014 " le renouvellement des institutions
européennes " (Për një panorama komplete për të gjithë deputetët europian francez dhe postet e tyre,
shikoni numrin 6 të letrës së SGAE të 23 shtatorit 2014 « për rinovimin e institucioneve europiane ») 142 Eurodeputes francais du groupe PPE,http://www.delegationfrancaise-ppe.eu/spip.php?article103 143 L’influence francaise par la presence dans les institutions europeennes, http://www.robert-
schuman.eu/fr/questions-d-europe/0348-l-influence-francaise-par-la-presence-dans-les-institutions-
europeennes, i konsultuar 12.05.2015
46
është institucioni evropian "kujdestar i Traktateve"dhe siguron zbatimin e të drejtës
komunitare për interesin e përbashkët.144
Sa për rolin e Francës në këtë institucion, është e rëndësishme të theksohet se
që nga fillimet e këtij Institucioni, ka pasur dy politikanë francezë të cilët kanë
mbajtur postin e presidentit (Francois-Xavier Ortoli me një mandat dhe Jacques
Delors me tre mandate të njëpasnjëshme).
Mandati i F.X. Ortoli mund të mos krahasohet me atë të Delors, pasi situata
ndërkombëtare në atë kohë ishte shumë e ndryshme. Në të vërtetë, Ortoli kryesoi
Komisionin nga 1973 në 1977 periudhë mjaft komplekse e viteve 1970, të krizës
monetare, krizës së naftës, krizës ekonomike). 145 Për këtë arsye, Komuniteti
Evropian, por edhe iniciativat e Komisionit ishin paralizuar. Në vitin 1977, Ortoli
bëhet Nënpresidenti i Komisionit për Çështje Ekonomike dhe Financiare. Ai më pas
në mënyrë aktive merr pjesë në zhvillimin e Sistemit Evropian Monetar (SME), por
edhe të ECU (njësi e monedhës evropiane).
Pas kësaj Presidence të parë francze vjen më pas Jacques Delors, si politikani
francez, Presidenti i Komisionit nga 1985 deri 1995. Në të vërtetë, Delors
konsiderohet edhe sot si dikush që ka shënuar historinë e të integrimi evropian. Si një
ish-president, ai ka luajtur një rol themelor në zhvillimin e integrimit evropian. Me
pozicionet e tij të mëhershme politike (duke përfshirë Presidentin e Komitetit
Ekonomik dhe Financiar të Parlamentit Evropian apo Ministri i Ekonomisë dhe
Financave të Republikës së Francës), Delors ka pasur shumë sukses duke punuar për
llogari të BE-së gjatë funksioneve të tij. Ndër objektivat kryesore të tij, ka qenë
vullneti për të përfunduar në treg të përbashkët, të krijoj SME por edhe për
zhvillimin e politikave të solidaritetit. Ai konsiderohet si iniciator i i politikave të
reformave fiskale (të quajtura dy "paketa Delors"), por edhe i Kartës Sociale
Evropiane (të miratuar në vitin 1961), apo edhe i programit Erasmus.
Jean-Claude Juncker ka ndjekur rekomandimet dhe bëri thirrje për një
riorganizim të Kolegjit, veçanërisht i nevojshëm për shkak të detyrimit të mbajtur
për një Komisioner per shtet anëtar, i papërshtatshëm për nevojat e politikave të
institucionit. Dëshira e Juncker është për të rivendosur "politikën" në qendër të
vendimmarrjes. Për këtë, disa ndryshime në metodat e punës duhet të theksohen:
Arkitektura e re e Kolegjit me projekte nën përgjegjësin e nënkryetarëve, një dëshirë
që përqëndrohet në bazat dhe kufizimin e numrit të propozimeve legjislative. Secili
prej tyre mund të krahasohet me një sfidë si President që mbështetet në këto risi
organizative për të imponuar një qasje të re. Për këtë mandat të ri 5-vjeçar, i cili filloi
më 1 nëntor 2014 fjalët e përdorura mund të jetë delegimi i autoritetit, përgjegjësisë
politike, thjeshtimi administrativ dhe i komunikimit.
Sipas të dhënave nga Komisioni Evropian më 1 dhjetor 2014,146francezët
përfaqësojnë 9.6% të 23 681 zyrtarëve të Komisionit të të gjitha gradave. Kjo është
144Pascal Fontaine et Henri Malosse, L’Europe de A à Z”, 2006, f.74-75 145 Cercle des europeens, http://www.ceuropeens.org; i konsultuar 12.05.2015 146Les données ont été collectées en décembre 2014. Une mise à jour est disponible sur le site internet
de la Commission européenne (Të dhënat janë mbledhur në dhjetor 2014. Një azhornim është i
gatshëm në sitin e internetit të Komisionit europian) : http://ec.europa.eu/civil_service/docs/europa...
47
kombësia e tretë prapa Belgjikës (17.6%) dhe Italisë (10.4%), por përpara
Gjermanisë (8.3%). Franca ka gjithashtu tre ekspertë të lartë kombëtare me
Gjermaninë dhe Mbretërinë e Bashkuar për të siguruar aftësitë, shpesh teknike, me
administratën evropiane.Logjikisht ka një prani masive të shtetasve të shteteve të
vjetra anëtare në krye të hierarkisë së Komisionit Evropian, pasi ata mund të
mbështeten më shumë në stafin e hyrë për dekada të tëra.
Këshilli europian, gjithashtu i quajtur "Këshilli i Ministrave", që përfaqëson
qeveritë e Shteteve Anëtare dhe që pas hyrjes në fuqi të Traktatit të Mastrihtit, është
vetë-shpallur Këshill i BE-së. Ai është institucioni vendim marrës kryesor i BE-së.
Përbërja e Këshillit ndryshon sipas çështjeve apo problemeve që ai duhet t'i bëjë
ballë. Ai mblidhet në nëntë konfiguracione të ndryshme në varësi të politikave të
diskutuara në funksion të rendit të ditës (Çështje të Përgjithshme dhe Marrëdhënie të
Jashtme, Çështjeve Ekonomike dhe Financiare, të Drejtësisë dhe Punëve të
Brendshme, punësimi / sociale / politike dhe shëndetësore,për konsumatorët,
konkurrencën, transportin / telekomunikacionin dhe energjinë, bujqësinë dhe
peshkimin, mjedisin, arsimin / të rinjtë dhe kultura)147. Çdo vend mban presidencën
me rotacion për një periudhë prej 6 muajsh.148 Këshilli i merr vendimet me anë të një
sistemi të votimit me shumicë të cilësuar dhe shtetet kanë një peshë të ndryshme në
votim, në varësi të madhësisë së popullsisë.Ndarja e votave sipas shteteve në Këshill
është e mëposhtmja:149
• Franca, Gjermania, Italia, Mbretëria e Bashkuar: 29 vota
• Spanja, Polonia: 27
• Rumania: 14
• Hollanda: 13
• Belgjika, Republika Çeke, Greqia, Hungaria, Portugalia: 12
• Austria, Bullgaria, Suedia: 10
• Danimarka, Irlanda, Lituania, Sllovakia, Finlanda: 7
• Qipro, Estonia, Letonia, Luksemburgu, Sllovenia: 4
• Malta: 3
Por ky sistem votimi do të zëvendësohet me një "shumicë të dyfishtë", e cila
do të hyjë në fuqi në vitin 2014; Në të vërtetë, ai do të marrë 55% të shteteve anëtare
që përfaqësojnë të paktën 65% të popullsisë evropiane, në mënyrë për të miratuar në
tekst të ri.150 Prandaj, popullsia e një vendi do të ketë një rëndësi vendimtare për
llogaritjen e shumicës (ose një pakicë bllokuese) dhe në këtë mënyrë pesha e Francës
në Këshill do të jetë edhe më e rëndësishme.
Në Këshill, interesat e Francës janë të përfaqësuara në Bruksel nga
"Përfaqësimi i përhershëm i Francës në BE". Ky funksion shërben si pikë kontakti
mes të institucioneve të BE-së dhe autoriteteve franceze dhe merr pjesë në zhvillimin
dhe kryerjen e të gjitha politikave të Bashkimit Evropian (tregut të brendshëm,
147Stéphane Leclerc, Les Institutions de l’Union européenne, botimi i dytë, 2007, f.114 148Pascal Fontaine, Henri Malosse, L’Europe de A à Z”, 2006, f.89-90 149Referuar website-it, http://www.europe-bordeaux.eu/fr/ses-institutions/29-le-conseil-de-lunion-
europeenne, i konsultuar 05.05.2015 150Referuar website-it, http://www.liberation.fr/, i konsultuar 05.05.2015
48
bujqësisë, transportit, mjedisit, etj ...). Këshilltarët e Përfaqësimit të përhershëm të
Francës në BE shprehin qëndrimet e Francës mbi tema të ndryshme. Ai gjithashtu i
jep informacion kompanive franceze për çështje të ndryshme evropiane dhe
mundësitë që ofrojnë programe komunitare. Nëpërmjet të gjitha aktiviteteve të tij, ai
siguron përfaqësimin e francezëve dhe të gjuhës franceze në institucionet
europiane.151
Presidenti i Këshillit Evropian Donald Tusk hyri në detyrë që nga 1 dhjetor
2014, dhe e rrethoi veten në mënyrë të qartë me qytetarë polakë, dhe rregullat ishin
më pak të rrepta se sa për Komisionin. Ata janë të pranishëm në çështje madhore,
sidomos ato që ndikojnë drejtpërsëdrejti vendin e tij (të energjisë, mbrojtjes, etj).
Francezi Jean-Pierre Vidal u emërua në postin kyç të këshilltarit kryesor në
çështjet ekonomike. Ai është tashmë një anëtar i kabinetit të Herman van Rompuy.
Në krye të celulave "të ekonomisë" të Zyrës së Presidentit, francezët bëjnë
koordinimin mes tre këshilltarëve të ngarkuar për çështje të rëndësishme të tilla si
menaxhimin e politikave ekonomike dhe monetare, planet e rritjes evropiane,
punësimi, politika sociale dhe tatimet dhe Jean-Pierre Vidal është përgjegjës për të
gjitha këto.
Nga pikëpamja institucionale, që nga 1 nëntor 2014 dhe hyrjen në fuqi të
rregullave të reja të votimit të përcaktuara në Traktatin e Lisbonës, Franca ka parë
rritje në ndikimin në miratimin e vendimeve të Këshillit. Në të vërtetë, Franca ka që
nga 1 nëntori 2014,12.98% të votave të Këshillit kundrejt 8.4% (29 vota) si më
përpara. Franca humbi barazinë e saj historike me Gjermaninë, e cila tani ka 15.93%
të votave.
Përveç kësaj, deri më 31 mars 2017, një Shtet Anëtar mund të kërkojë, në çdo
rast, për një vendim sipas rregullave në fuqi para 1 nëntorit 2014, kufizimin me
shumicë të cilësuar, dhe jo të kualifikuar ose me shumicë të thjeshtë. Shumica e
kualifikuar përcaktohet "si e barabartë me të paktën 55% të anëtarëve të Bordit, duke
përfshirë të paktën 15 prej tyre dhe që përfaqësojnë Shtetet Anëtare duke përfshirë të
paktën 65% të popullsisë së Bashkimit" (Neni 16 TBE).
1.5. Historia e zgjerimeve të BE-së
Integrimi evropian ka lindur nga vullneti i politikanëve vizionare si Jean
Monnet, Robert Schuman, Konrad Adenauer, për të përmendur disa, ambicia e të
cilëve ishte ruajtja e paqes në Evropë dhe sigurimi i prosperitetit ekonomik. Në vitin
1951, gjashtë vende vendosën për të ndërtuar Komunitetin Europian të Qymyrit dhe
Çelikut (KEQC): Gjermania Perëndimore, Franca, Belgjika, Italia, Luksemburgu dhe
Holanda. Në vitin 1957, ata themeluan Komunitetin Ekonomik Evropian (KEE) dhe
Komunitetin Evropian të Energjisë Atomike (KEEA). 6 vende ishin themeluesit e
Bashkimit Europian në vitin 1957 dhe sot ato janë 28, BE-ja ka pasur shtatë valët të
pranimit të vendeve të reja, i quajtur zakonisht "zgjerim".
Zgjerimi i parë : Britania e Madhe, Irlanda, Danimarka (1973)
Në vitet 50, Mbretëria e Bashkuar qëndroi larg nga të gjitha përpjekjet e
151Referuar website-it,http://www.rpfrance.eu, i konsultuar 05.06.2015
49
integrimit evropian për të mos rrezikuar sovranitetin e saj, marrëdhëniet e saj me ish-
perandorinë e saj dhe marrëdhëniet e veçanta me Shtetet e Bashkuara. Por gjatë
viteve 60, britanikët riorientuan politikën e tyre të jashtme ndaj Evropës kontinentale
gjithnjë e më shumë. Britania kishte qëndruar qëllimisht larg përpjekjeve të para
evropiane të ndërtimit, duke përfshirë edhe Planin Schuman të 1950,por kur tregu i
përbashkët, i krijuar me Traktatin e Romës (1957), filloi të funksionojë në mënyrë të
kënaqshme,anëtarët e tij gëzonin një rritje më të lartë ekonomike sesa Britania,
Harold Macmillan, i cili i pasoi Edenit, vendosi në vitin 1961 të vërë kandidaturën e
vendit të tij për KEE. Por, ndërkohë Gjenerali de Gaulle u rikthye në pushtet dhe, për
negociatat e anëtarësimit, të cilat zgjatën gjashtëmbëdhjetë muaj dhe ishin afër
përfundimit, ai vuri veton më 14 janar 1963 për anëtarësimin e Britanisë në
Komunitet. Motivet e tij janë të njohura mirë: ai mendonte se britanikët donin të
bashkoheshin me KEE vetëm për ta sabotuar nga brenda, për ta transformuar atë
thjeshtë në një zonë të tregtisë së lirë. Për më tepër, ai donte "një Evropë evropiane"
dhe pa Anglinë si kali trojan i Shteteve të Bashkuara të cilët, në fakt, kishin nxitur
Macmillan të kandidonte. Është thënë gjithashtu se ai kishte frikë se Britania mos i
zinte vendin Francës si udhëheqës i KEE.
Sigurisht, jo e Gjeneralit De Gaulle u prit shumë keq në Britaninë e Madhe
dhe ata e mendonin si një poshtërim të rëndë. Për më tepër, ai e ripërtëriti në vitin
1967 me një veto të dytë për aplikimin e dytë britanik, këtë herë nga qeveria e
Laburistëve të Harold Ëilson, i cili ishte fillimisht armiqësor ndaj hyrjes së Anglisë
në Komunitetet, por kishte ndryshuar mendim si rezultat i situatës së vështirë
ekonomike që ai kishte për të menaxhuar ekonominë britanike. Këto marrëdhënie
ishin të këqija deri në largimin e De Gaulle, aq më tepër pasi shumë aspekte të tjera
të politikës së tij nuk i pëlqenin britanikëve;si kur ai u shpreh "Rroftë Kebeku i lirë! "
dhe tërheqja e Francës nga struktura e integruar ushtarake e NATO-s.
Megjithatë, pas largimit të Gjeneralit erdhi në pushtet në Francë Georges
Pompidou, dhe në Angli Edward Heath, europian i bindur dhe i vetmi kryeministër
që nga viti 1945 që nuk i ka dhënë përparësi të vecantë marrëdhënieve me Shtetet e
Bashkuara. Presidenti Pompidou ishte gati, me të vërtetë, për të pranuar Britaninë në
KEE. Ai donte Britaninë e Madhe në Europë për shkak të kërcënimit sovjetik,
amerikanët duhet të ishin të pranishëm në Evropë. Ai gjithashtu mendonte se hyrja e
Britanisë në KEE do të kompensonte fuqinë ekonomike të Gjermanisë. Një klimë e
shkëlqyer e besimit u krijua mes Pompidou dhe Heath. Traktati i Anëtarësimit të
Mbretërisë së Bashkuar në KEE u nënshkrua më 22 janar 1972.152
Ajo u bë anëtare zyrtarisht më 1 janar 1973, së bashku me Irlandën dhe
Danimarkën. Për Mbretërinë e Bashkuar, anëtarësimi në KEE ishte mundësia për të
rigjallëruar ekonominë e saj, për të kundërshtuar ndikimin në rritje të Francës në
152 Crouzet François, « L'Entente cordiale : réalités et mythes d'un siècle de relations franco-
britanniques », Études anglaises, 2004/3 (Tome 57), p. 310-320. URL : http://www.cairn.info/revue-
etudes-anglaises-2004-3-page-310.htm, i konsultuar 12.06.2015
50
kontinent (nën presionin e SHBA-ve), por edhe për të zbatuar një politikë të re të
jashtme pas dështimit të Suezit në 1956. 153
Në vitin 1974, ardhja e qeverisë angleze të Laburistëve e udhëhequr nga
Harold Wilson, bëri që Mbretëria e Bashkuar të kërkoi një rinegocim të kushteve të
aderimit, e mbështetur nga kërcënimi i një referendumi popullor mbi KEE. Mbretëria
e Bashkuar bëri lëshime në lidhje me regjimin e importit ( Konventa e Lome në vitin
1975 ), i cila zëvendësoi Yaounde II.
Më 22 janar 1972 në Bruksel, Irlanda, Britania e Madhe, Danimarka dhe
Norvegjia nënshkruan një traktat pranimi në tregun e përbashkët evropian. Nga 1
Janari 1973 britanikët, danezët dhe irlandezët u përfshinë në KEE; Megjithatë,
norvegjezët refuzuan me referendum për të hyrë në Komunitetin Evropian.
Nga 19 deri në 21 tetor 1972, në Samitin e Parisit morrën pjesë edhe anëtarët
e rinj para se adezioni i tyre të bëhej zyrtar. Ky samit imenduar nga W. Brandt dhe
G.Pompidouqë prej 1971, duhej të merrej me cështjet monetare. Hollanda mendonte
se Parlamenti duhej të zgjidhej më votë universale dhe të kishte më shumë
kompetenca. Presidenti francezë nuk donte një rishikim institucional. Përvec kësaj, ai
nuk arriti të merrte aprovimin e gjermanëve për krijimin e një Konfederate. Më në
fund, të nënta vendet anëtare ranë dakort për një objektiv jo shumë të qartë, BE duhej
të ishte sipas një formule të sugjeruar nga Boni.154,155
Ata ranë dakort me parimin e një ndihme ndaj rajoneve në vështirësi duke
krijuar Fondin Rajonal europian të kërkuar nga E.Heath si edhe mundësinë të
propozuar nga G. Pompidou në 1969, por pa sukses, për të zhvilluar veprimtarinë
komunitare në fusha të tjera si industria, energjia, teknologjia, mjedisi.
Bashkëpunimi me vendet e tjera është përmendur, sidomos me SHBA-në,
por G. Pompidou pranoi të fliste për “dialog konstruktiv”.156 Në 23 Në qershor
2016, në një referendum të organizuar nga ish-kryeministri David Cameron, 51.9% e
britanikëve zgjodhën të largohen nga BE-ja. Sipas nenit 50 të Traktatit të Bashkimit
Europian më 29 mars 2017, Mbretëria e Bashkuar dhe 27 vende të tjera anëtare të
Bashkimit Evropian tashmë kanë dy vjet për të përgatitur daljen aktuale të vendit.
Deri atëherë, vendi mbetet një anëtar i Bashkimit Evropian.
E emëruar në korrik 2016 dhe e rizgjedhur në qershor 2017, Theresa May
Kryeministre e Britanisë së Madhe që drejton diskutimet për largimin e vendit të saj
ndaj një ekipi të negociatorëve që përfaqësojnë Bashkimin Evropian.Gjatë fushatës
së tij për një mandat të dytë si Kryeministër, David Cameron premtoi se do të
organizojë, më vonë në 2017, një referendum për të mbajtur apo jo Britaninë e
Madhe në Bashkimin Evropian.
Premtim i mbajtur, pasi Këshilli Evropian i është përkushtuar çështjes në
shkurt 2016: kreu i qeverisë njoftoi se referendumi do të mbahet më 23 qershor
153 J.de Freymond,L’Europe dans la politique exterieure des Etats-Unis,Relations Internationales, n.
11 154Dëshmi e F.Puaux, Actes cites en note 2, f. 87 155 J.Cloos, La RFA et l’integration europeenne, në R. Fritsch-Bournard (dir),Les Allemands au cour
de l’Europe,Paris, 1983 156A. Kimmel, La politique exterieure de G. Pompidou vers l’Allemagne, actes cites en note 2, f.320
51
2016.Me 51.9% të votave, kampi "Largohu" mbizotëronte në ditën e zgjedhjeve.
Pjesëmarrja ishte mbi 72%, një rekord për vendin. David Cameron, i cili kishte bërë
fushatë për mbajtjen e vendit në Bashkimin Evropian, vendosi të japë dorëheqjen
disa ditë pas rezultatit. Ai u zëvendësua nga ish-Ministrja e Brendshme Theresa
May.Mbretëria e Bashkuar është duke u përgatitur për tu larguar nga Bashkimi
Europian - një proces që mund të përfundojë në fillim të 2019, pas dy vjet
negociatash të ndërlikuara midis vendit dhe 27 Shteteve Anëtare.
Neni 50 i Traktatit të Bashkimit Europian (TBE) është korniza me kushtet për
largimin e një shteti anëtar të Bashkimit Evropian. Shteti, i cili vendos të tërhiqet
njofton për qëllimin e tij Këshillin Evropian. Bashkimi negocion një marrëveshje me
shtetin duke përcaktuar masat për tërheqjen e tij, atëherë Këshilli voton me shumicë
të cilësuar, pas miratimit nga Parlamenti Europian. Më 29 mars 2017, Tim Barroë,
Përfaqësues i Përhershëm i Mbretërisë së Bashkuar në Bashkimin Evropian,dorëzoi
letrën të shtyrë nga neni 50 Donald Tusk-ut, President i Këshillit Evropian. Ky
version shënon pikënisjen e procesit të negociatave që çojnë në daljen e vendeve të
BE-së. 157
Më 31 mars 2017, 27 vendet prezantuan drejtimet kryesore të qasjes së tyre:
BE-ja thotë se është e hapur për negociata të shpejta mbi partneritetin e ardhshëm me
Britaninë e Madhe, por vetëm pasi "progrese të mjaftueshme" të jenë kryer në
shumën që vendi do të duhet të paguajë në buxhetin e BE-së para se të largohet, për
statusin e qytetarëve evropianë që ndodhen në Mbretërinë e Bashkuar, dhe statusi i
kufirit me Irlandën.
Më 8 qershor 2017, Theresa May u riemërua pas fitores relative të Partisë
Konservatore në zgjedhje të parakohshme. Kjo e fundit, megjithatë, aleat i Partisë
sindikaliste irlandeze (PDU) do të mbajë shumicën e saj absolute, e cila mund të
dobësojë pozitën e vendit në negociatat mbi Brexit.Negociatat formale mes Londrës
dhe Bashkimit Evropian kanë filluar më 19 qershor në Bruksel. Negociatat duhet të
përfundojnë në dy vjet, më 29 mars 2019, siç parashikohet nga traktatet.Pasojat
politike të Brexit për Bashkimin Evropian janë të vështira për t'u parashikuar.
Për disa, dalja e Mbretërisë së Bashkuar është një katastrofë: në fakt,
Bashkimi Evropian humb një nga tre fuqitë e tij të mëdha, një nga qendrat më të
mëdha financiare në botë, partneri i parë diplomatik i Shteteve të Bashkuara në
Evropë si një nga të vetmet vende evropiane që mbajnë në BE një ushtri të
qëndrueshme të rregullt.Për të tjerët, kjo mund të ndihmojë të shpërbëjë Bashkimin:
Britania e Madhe historikisht ka qenë një nga më pak të favorshmet për integrimin
evropian, dalja e saj mund të inkurajojë shtetet e tjera për të bërë të njëjtën gjë.
Paralelisht me negociatat me Mbretërinë e Bashkuar, 27 vendet kanë
menduar mbi të ardhmen e Bashkimit Evropian, që do të përfundojnë në fund të vitit
157 Qu’est-ce que le Brexit?, http://www.touteleurope.eu/actualite/qu-est-ce-que-le-brexit.html, i
konsultuar 30.05.2016
52
2017.Në mesin e temave të nxehta që rinegociohen del një faturë e daljes nga BE.
Britania e Madhe duhet të paguajë deri në 60 miliardë euro në buxhetin e BE-së, një
sasi që korrespondon me angazhimet e Londrës deri në fund të ciklit buxhetor në
vitin 2020. Negociatat do të përqëndrohen në lëvizjen e lirë të personave mes
Bashkimit Evropian dhe Mbretërisë së Bashkuar, kjo e fundit dëshiron të kufizojë
emigracionin në territorin e saj. Statusi i ardhshëm i evropianëve që banojnë ose
punojnë në Mbretërinë e Bashkuar dhe prania britanike në kontinentin evropian,
mbetet për t'u përcaktuar.158
Çështja e lëvizjes së lirë lind sidomos për Irlandën, e cila ndan vetëm kufirin
e saj tokësor me Mbretërinë e Bashkuar dhe do të gjendet veçanërisht e izoluar në
rastin e vendosjes të pikave doganore midis dy vendeve. Statusi i Gjibraltarit, që i
përkaset Mbretërisë së Bashkuar, por ka pretendime kufiri nga Spanja, është
gjithashtu në diskutim.27 vendet dëshirojnë që Madridi mund të japë miratimin e vet
para se një marrëveshje mbi Brexit mund të zbatohet për territorin që refuzon
Londra. Pjesa më e madhe e bisedimeve duhet megjithatë të mbahen mbi
marrëdhëniet e ardhshme tregtare ndërmjet të dy palëve.
Një projekt veçanërisht mbresëlënës që do të përcaktojë një kornizë të re për
tregtinë e mallrave dhe shërbimeve (duke përfshirë procedurat dhe rregulloret mbi
mjedisin, shëndetin dhe sigurinë doganore), ndërsa pothuajse gjysma e eksporteve
britanike shkojnë në Bashkimi Evropian.Për më tepër, Britania sheh marrëdhëniet e
saj me qeverinë skoceze, të pavarur dhe eurofile,të përkeqësohet. Pasi botoi më 20
tetor 2016 një projekt ligj mbi një referendum të ri të pavarësisë, Kryeministrja
skoceze Nicola Sturgeon lajmëroi solemnisht më 13 mars 2017 se do të kërkojë një
votim të shpejtë në Parlamentin Skocez për të mbajtur një votim të dytë për
pavarësinë e provincës. Së fundi, pasojat ekonomike për Mbretërinë e Bashkuar janë
të paparashikueshme, ekspertët nuk janë në gjendje të flasin me një zë.
Pavarësisht rënies së shilingës, në muajt që pasuan referendumin e qershorit
2016, ekonomia e Britanisë së Madhe nuk është dëmtuar, prodhimin epasi dalja nga
Bashkimi Evropian që nuk ka ndodhur ende.159Partnerët e Mbretërisë së Bashkuar do
të ndikohen negativisht nga Brexit.Në afat të gjatë, partnerët e Mbretërisë së
Bashkuar duhet vetë të vuajnë një kosto të përhershme ekonomike, e cila do
transitojë nëpërmjet tregtisë dhe lidhjeve financiare, të cilat do të jenë pak a shumë të
rënda në varësi të marrëveshjeve përfundimtare mes Britanisë së Madhe, BE-së dhe
pjesës tjetër të botës.
Një studim i porositur ngafondacioni Bertelsmann 160ka dhënë shifra rreth
efektit afatgjatë të Brexit në vendet kryesore të BE-së. Kostoja ekonomike do të
158 Qu’est-ce que le Brexit?, http://www.touteleurope.eu/actualite/qu-est-ce-que-le-brexit.html,i
konsultuar 30.05.2015 159 Qu’est-ce que le Brexit?, http://www.touteleurope.eu/actualite/qu-est-ce-que-le-brexit.html,I
konsultuar 30.05.2017 160Rahel Aichele, Gabriel Felbermayr, Costs and benefits of a United Kingdom exit from the
European Union, Fondation Berstelmann, 15 qershor 2015 ; Rahel Aichele, Gabriel Felbermayr,
Dynamic effects of Brexit for all EU countries, Fondation Berstelmann, sd (2015).
53
ndryshojë në vendet evropiane në përputhje me intensitetin e shkëmbimeve tregtare,
përzierjes së mallrave të tregtuar (duke e ditur se disa mallra të tilla si produkte
bujqësore, tekstile, këpucë kanë të drejta nganjëherë shumë të larta nga OBT dhe nga
BE-ja dhe të tjerat të tilla si produkte farmaceutike janë shpesh të përjashtuara),
lidhjet financiare dhe migratore me Mbretërinë e Bashkuar.
Ajo është më e rëndësishme për vendet e veçanta për Mbretërinë e Bashkuar,
gjeografikisht apo historikisht dhe politikisht, të tilla si Irlanda, të cilat mund të
vuajnë nga Brexit më shumë se Mbretëria e Bashkuar vetë, Qipro dhe Malta, por
edhe në veri të BE-së.Franca mund të shpresojë për të përfituar nga zhvendosja e
aktiviteteve të caktuara financiare të detyruara të largohen nga Londra. Por fitimet, të
rastit, nuk do të kompensojnë për humbjet që priten në sektorë të tjerë. Së fundi,
tërheqja e Britanisë së Madhe nga Bashkimi Evropian mund të ketë një kosto të
konsiderueshme buxhetore për shtetet e tjera anëtare, përfshirë Francën. Për Francën,
pasojat e Brexit jetë mesatarisht negative në nivel makroekonomik.
Mbretëria e Bashkuar thith 7.8% të eksporteve franceze të mallrave 161 dhe
11% të eksporteve të shërbimeve (kryesisht turizmit dhe shërbimeve të transportit).
Franca ka tradicionalisht një suficit tregtar me Britaninë e Madhe, që u bë më i madh
në vitet e fundit (12 miliardë euro në vitin 2015). Franca gjithashtu shënoi një suficit
në tregtinë e shërbimeve (6 miliard euro në 2014).Eksportet franceze të mallrave dhe
shërbimeve për llogari të Mbretërisë së Bashkuar janë vetëm 2.2% të GDP-së,
kundër më shumë se 3% mesatarisht në BE-27, 3% në Gjermani, 7.5% në Belgjikë,
më shumë se 6.5% në Holandë dhe mbi 11% në Irlandë, duke kufizuar koston
ekonomike të Brexit.Transportet tokësore, tekstile dhe të ndërtimit elektrik janë më
të ekspozuar se pjesa tjetër e ekonomisë.
Në këto zona, pjesëmarrja në zinxhirët e vlerave globale krijon një lidhje të
ekonomive, në mënyrë që veprimtaria e një ekonomie, duke përfshirë eksportet në
Mbretërinë e Bashkuar dhe vendet e tjera të varet nga importi i mallrave dhe
shërbimet në Mbretërinë e Bashkuar. 162Mbretëria e Bashkuar është destinacioni i
katërt i Francës i investimeve, me një stok të 121 miliardë € në vitin 2015 (11% e
investimeve të Francës jashtë vendit. Teprica e kredisë në bankat e Mbretërisë së
Bashkuar të vendosura në Francë përfaqësojnë 17 % të tepricës totale të kredisë
ndërkufitare. 163
Në qoftë se shtojmë investimet, kreditë dhe aktivet e tjera financiare për
161 Principalement des biens intermediaries(kryesisht mallra të ndërmjetëm (42%), des biens de
consummation(mallra konsumi) (32%), des biens en capital (mallra kapitali)(15%) et des biens à
usage mixte(mallra me përdorim të përzier), dont les automobiles(automobile) (4%). Source(Burim) :
Ocde, chiffres 2015. 162Keith Head and Thierry Mayer, “Brands in Motion : Hoë frictions shape multinational production”,
CEPR Discussion, n°10797, 5 shtator 2016. 163 Source : Banques des règlements internationaux, données fin 2016 T2.(Burimi:Bankat e
rregullimeve ndërkombëtare. Të dhëna fund 2016 T2)
54
operatorët në Mbretërinë e Bashkuar (investimet, derivatet), asetet franceze
financiare në Britani të Madhe kanë arritur pothuajse 60% të PBB-franceze)164. Vlera
e këtyre pasurive mund të kërcënohet nëse kushtet ekonomike dhe financiare do të
degradojnë, duke rezultuar në gabime më të larta, të shoqëruara ose parashikuara me
një rënie në vlerësimin e borxhit në periudhën e përgatitjes dhe zbatimit të Brexit 165.Ekonomia franceze mund të ndikohet nga ndryshimi i rolit të Londrës si një
qendër financiare për zonën e euros dhe BE-së në përgjithësi. Kjo do të ndodh nëse
Brexit do të vinte në pyetje sistemin e "pasaportës evropiane".
Bankat franceze janë një nyje e rëndësishme në rrjetin ndërkombëtar të
kredive dhe kredive në euro me qendër Londrën. Ata kanë asetet më të mëdha dhe
detyrimet e BE-së duke përjashtuar homologët e tyre në Mbretërinë e Bashkuar.
Detyrimet e tyre ndaj bankave të vendosura në Londër, peshojnë më shumë se asetet
e tyre, 40% e detyrimeve të tyre globale ndërbankare, një pjesë që është rritur me 10
pikë nga viti 2007 (fillimi i krizës së madhe financiare).
Tërheqja e privilegjeve të aktiviteteve të institucioneve të vendosura në
Mbretërinë e Bashkuar mund të ofrojë mundësi për bankat në zonën e euros, sidomos
bankat franceze.Masat e pritjes duke përfshirë tatimin, u njoftuan nga qeveria dhe
nga Qyteti i Parisit dhe rajoni i Ile de France. Franca ka avantazhin e të paturit e një
sektori financiar të fortë bankare dhe dhe më i diferencuar se sa konkurrentët e
mundshëm të Parisit, Frankfurti, Amsterdami apo Dublini. Kontributi i
ndërmjetësimit financiar në vlerën kombëtare shtesë aty është më e lartë se sa në
Gjermani, edhe pse më e vogël se në vendet më të vogla (Holandë, Irlandë). Me mbi
250 000 vende pune në shërbimet financiare, Paris ja kalon Frankfurtit (80000),
Amsterdamit (55 000) ose Dublinit (20 000). 166
Tërheqja britanike nga BE-ja do të ndikojë në buxhetin europian. Ky ndikim
do të varet nga marrëveshjet e negociuara të post-Brexit. Një ndarje e plotë do të
pengonte buxhetin evropian të burimeve neto të rregulluara nga Britania e Madhe,
rreth 8 miliardë euro, pas zbritjeve të "zbritjeve" dhe shpenzimeve të BE-së në
Britaninë e Madhe.
Marrëveshjet post-Brexit më pak brutale, si marrëveshje midis BE-së dhe
Zvicrës apo anëtarësisë së Mbretërisë së Bashkuar në Zonën Ekonomike Evropiane
(ZEE) duhet të përfshijnë pagesat në Mbretërinë e Bashkuar në buxhetin e BE-së, të
cilat janë në ulje me pagesat aktuale. Sipas një vlerësimi të Senatit francez167 ,
164 Calculé d’après les données de la balance des paiements britannique pour 2015. Voir ONS, The
Pink Book 2016, chapitre 10.(Llogaritur sipas të dhënave të bilancit të pagesave britanike për 2015.
Shiko ONS.The Pink Book 2016, kapituli 10. 165 Les 3 principales agences de notation ont baissé la note de la dette souveraine britannique au
lendemain du vote du 23 juin 2016. (tre agjencitë kryesore të vlerësimit kanë ulur notën e borxhit
Sovran britanik të nesërmen e votës të 23 qershorit 2016) 166 Voir Europe Economics, The Value of Europe’s International Financial Centres to the EU
Economy, 27/07/2011. 167 Rapport d’information fait au nom de la commission des finances sur les conséquences
économiques et budgétaires d’une éventuelle sortie du Royaume-Uni de l’Union européenne
« Brexit », par M. Albéric de Montgolfier, rapporteur général, Sénateur, n°656, 1 qershor 2016, f. 42.
55
ekonomia që rezulton nga largimi nga Bashkimi, do të jetë midis 760 milion dhe 4.6
miliardë euro - midis 0.03 dhe 0.18% të PBB-së - pasi vendi u bashkua me ZEE ose
krijon një marrëdhënie dypalëshe të ngjashme me atë të Zvicrës.
Zgjerimi i dytë,Greqia (1981)
Greqia kishte qenë e izoluar diplomatikisht pas grushtit ushtarak të 1967. Në
1974, rënia e regjimit të kolonelëve "dhe kthimi drejt demokracisë, e çoi më afër
Greqinë drejt Evropës Perëndimore. Greqia paraqiti aplikimin e saj në vitin 1975, por
për shkak të prapambetjes së saj ekonomike, ajo u bë më 1 janar 1981, anëtari i
dhjetë i Komuniteteve Evropiane.
Greqia ishte vendi më i varfër në KEE, me inflacion të lartë dhe një papunësi
katastrofike. Franca e mbështeti aderimin e Greqisë në KEE dhe Presidenti francez i
asja kohe, alery Giscard d’Estaing u shpreh:“Europa është si një i sapo lindur pa
certifikatë lindje pa Greqinë”.168
Zgjerimi i tretë : Spanja, Portugalia (1986)
Franca fillimisht ishte kundër hyrjes së Spanjës dhe Portugalisë në KEE. Në
të vërtetë, Partia Komuniste dhe golistët (e RPR) i shihnin këto vende konkurrente të
ashpra bujqësore. Megjithatë, një kompromis u arrit dhe kandidatëve ju imponuan
kuota shitje. Portugalia dhe Spanja nënshkruan më 12 qershor 1985 hyrjen në
Komunitetin Ekonomik Europian. Dhe KEE u bë me dymbëdhjetë vende anëtare dhe
320 milionë njerëz, me një sipërfaqe prej 2 milion km 2. Programet e integruara të
Mesdheut ku merrnin pjesë Portugalia, Spanja, Greqia, Franca dhe Italia, u ngritën
për të lejuar integrimin e anëtarëve të rinj.
Regjimet diktatoriale kishin mbajtur Spanjën dhe Portugalinë larg integrimit
evropian. Pas vdekjes së Frankos dhe rënies së Salazar-it, dy vendet demokratike
mund të pretendonin për t’u bërë pjesë e familjes evropiane. Pas negociatave të gjata,
për shkak të shqetësimeve ekonomike në lidhje me këtë anëtarësim, Spanja dhe
Portugalia u anëtarësuan në Komunitetin Europian më 1 janar 1986, duke e çuar në
dymbëdhjetë numrin e anëtarëve të tyre.
Negociatat e aderimit të Spanjës dhe Portugalisë avancuan ngadalë pasi
francezët ishin kundër aderimit të këtyre vendeve. Komunistët dhe golistët francez
mbështesnin lobin e fermerëve mesdhetarë dhe ishin kundër zgjerimit. Presidenti i
RPR(Rassemblement pour la Republique- Bashkim për Republikën), Jacques Chirac
i propozoi Spanjës një status asocimi. Parisi kërkonte që komuniteti të vinte rregulla
të reja për produktet mesdhetare dhe adaptoi programe mesdhetare të integruara, të
kërkuara nga Grekët që mund t’i lejonin rajonet mesdhetare të KEE-së të
përballonin në kushte të mira konkurrencën e vendeve iberike. 169
Zgjerimi i katërt: Austria, Suedia, Finlanda (1995)
12 vendet anëtare të BE-së, duke përfshirë edhe Francën, pas Traktatit të
168 Le Monde, 27-29 maj 1979 dhe 1janar 1981 169F. de la Serre,”La CEE en 1984”, A. Grossier (dir), Les pays de l’Europe occidentale en 1984-1985,
Paris, 1985, f.310-312
56
Mastrihtit donin të integronin në BE vendet anëtare të EFTA-s(Shoqata Europiane e
Tregtisë së Lirë). Më në favor se Franca në këtë integrim, ishin Gjermania dhe
Briania e Madhe.
Për shkak të asnjanësisë së tyre ushtarake, disa vende evropiane kanë mbetur
larg integrimit evropian, duke preferuar t'i bashkohen EFTA (Shoqata e Tregtisë së
Lirë të Evropës). Në vitin 1991 krijimi i ZEE-së (Zona Ekonomike Evropiane) i
zgjeroi rregullat e tregut të përbashkët të vendeve të EFTA-s.
Në vitin 1995, vetëm tre vendet e para u bënë anëtare të Bashkimit Evropian,
duke e çuar në pesëmbëdhjetë numrin e anëtarëve. Norvegjia dhe Zvicra refuzuan
anëtarësimin me anë të një referendumi.170171
Zgjerimi i madh i 2004 (zgjerimi i pestë)
Raporti Strategjik i Komisionit të 9 tetorit 2002 ka rekomanduar pranimin e
tetë vendeve kandidate të Evropës Qendrore dhe Lindore gjatë vitit 2004 : Estonia ,
Letonia,Lituania , Polonia , Republika Çeke , Republika Sllovake , Hungaria dhe
Sllovenia . Ishujt e Mesdheut si Malta dhe Qipro iu bashkuan listës së vendeve
kandidate. Në Këshillin e BE-së u morr vendimi më 13 dhjetor 2002 në Kopenhagen
në favor të pranimit të dhjetë vendeve dhe Parlamenti e pranoi këtë më 9 prill 2003 .
Traktati i Anëtarësimit u nënshkrua më 16 prill të vitit 2003 në Athinë . Popullsia e
përgjithshme e Bashkimit Evropian pas anëtarësimeve të reja u rrit rreth 75 milionë
njerëz dhe PBB rreth 840 miliard. Franca ishte e drejtuar në atë kohë nga Zhak
Shirak, i cili ishte në favor të integrimit të vendeve të bllokut lindor ish-komuniste.
Qeveria franceze përkrahu integrimin e ketyre vendeve pas firmosjes së Traktatit të
Nicës, i cili e thelloi integrimin evropian.172
Zgjerimi i gjashtë
BE-ja më pas nënshkroi marrëveshjen e pranimit të Rumanisë dhe Bullgarisë
më 25 prill 2005. Këshilli Europian i 14 dhe 15 dhjetorit 2006 miratoi mendimin
pozitiv nga Komisioni Evropian lidhur me hyrjen e këtyre dy vende në Bashkimin
Evropian. Më 1 janar 2007, raundi i gjashtë i zgjerimit ka përfunduar me pranimin e
Bullgarisë dhe Rumanisë.
Franca i kondideron këto vende si vende të rëndësishme sidomos në
bashkëpunimin në fushën ekonomike. Rumania njihet si një vend frankofon dhe ku
janë bërë shumë investime nga ana e shoqërive të ndryshme franceze dhe Bullgaria e
ka shumë të zhvilluar bashkëpunimin me Francën në fushën ekonomike dhe
kulturore.173
170 http://www.cvce.eu/education/unit-content/-/unit/02bb76df-d066-4c08-a58a-
d4686a3e68ff/9e9d6721-53e8-42e2-9a8c-4ac2b4b79122, i konsultuar 15.05.2015 171 M.Telo,L’Union Europeene dans le monde de l’apres guerre froide,M.Telo et P.Magnette (dir),De
Maastricht a Amsterdam,Bruksel, 1998 172 http://www.cvce.eu/education/unit-content/-/unit/02bb76df-d066-4c08-a58a-
d4686a3e68ff/3fb50eae-9f19-4d5b-abb3-1a3216bbb485, i konsultuar 12.05.2015 173 http://www.cvce.eu/recherche/unit-content/-/unit/02bb76df-d066-4c08-a58a-
d4686a3e68ff/3782dae5-807d-4383-b055-ac0e98818bae, i konsultuar 12.05.2015
57
Zgjerimi i shtatë- Kroacia (2013)
Negociatat e pranimit me Kroacinë filuan më 3 tetor 2005 dhe kapitulli i
fundit u mbyll më 30 qershor 2011. Kroacia u bë vendi i 28 i Bashkimit Evropian më
1 Korrik 2013, pas ratifikimit të Traktatit të Aderimit të nënshkruar më 9 dhjetor
2011, dhe referendumi kombëtar i 22 janarit 2012 mori 66.27% të votave "po".
Franca drejtohej nga Presidenti Sarkozi, i cili ishte në favor të një zgjerimi
drejt vendeve të Ballkanit pasi kishin ndërmarë reforma të mdha në fushën
ekonomike dhe politike.
Negociatat filluan në tetor 2005 dhe janë finalizuar me 30 qershor 2011.
Traktati i Anëtarësimit u nënshkrua më 9 dhjetor 2011 në Bruksel dhe referendumi i
pranimit u mbajt në 22 janar 2012 ku populli kroat me 66% të votave u shpreh në
favor të anëtarësimit. Ritmi i reformave është përshpejtuar veçanërisht në fushën e
drejtësisë dhe të sundimit të ligjit (administratës publike, drejtësisë, luftën kundër
korrupsionit dhe krimit të organizuar). Megjithatë, pajtueshmëria me kriteret e nenit
23 ( "Të drejtat juridike dhe themelore") mund të vlerësohet vetëm me kalimin e
kohës. Franca kishte dhënë mbështetje shumë të hershme për Kroacinë në rrugën
evropiane. Franca e ka mbeshtetur Kroacinë vazhdimisht gjatë gjithë procesit të
anëtarësimit në Bashkimin Evropian: shumë projekte të bashkëpunimit dypalësh
kanë mbështetur Kroacinë në procesin e rregullimit administrativ deri në hyrjen e saj
në BE si shtet anëtar i 28 më 1 Korrik 2013.174 Për sa i përket zgjerimit të Bashkimit
Evropian, Turqia është një rast i veçantë dhe vendimi për të hapur me atë negociatat
e anëtarësimit ngre rezerva.Turqia që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, iu afrua
kampit perëndimor duke marrë pjesë në Organizatën Evropiane për Bashkëpunim
Ekonomik, e krijuar në vitin 1948 për shpërndarjen e ndihmës amerikane, në
Këshillin e Evropës që nga krijimi i tij në vitin 1949 dhe në NATO nga 1952.
Pas Greqisë në vitin 1961, Turqia nënshkroi më 12 shtator 1963
marrëveshjen e bashkëpunimit me Komunitetin Evropian Ekonomik (KEE) -
marrëveshja e Ankaras - e cila kishte si synim vendosjen graduale të një bashkimi
doganor për produktet industriale dhe bujqësore, lirinë e lëvizjes dhe të punëtorëve,
lëvizjen e lirë të shërbimeve dhe zbatimin e rregullave të konkurrencës të
Komunitetit. Marrëveshja, megjithatë, parashikon pranimin e mundshëm të Turqisë
në Komunitetin Evropian, kur mundësia ishte nën shqyrtim nga palët kontraktuese.
Franca nuk ishte fillimisht në favor të nënshkrimit të një marrëveshje të tillë me
Turqinë.
Në fakt, gjenerali de Gaulle, Presidenti i Republikës Franceze, shpresonte të
krijonte një bashkim të shteteve për një politikë të përbashkët të jashtme të gjashtë
vendeve anëtare të Komunitetit. Por kthesë në pozicionin francez janë "bisedimet"
174 http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/politique-etrangere-de-la-france/europe/actions-et-positions-de-
la-france-dans-l-elaboration-de-l-action-exterieure-de/elargissement-enjeux-et-position-de-la-france/, i
konsultuar 05.12.2015
58
me Gjermaninë. Vetëm dy muaj më vonë, Franca është e gatshme të nënshkruajë
marrëveshjen e tregtisë midis Turqisë dhe KEE. 175 Komuniteti dhe Turqia kanë
forcuar lidhjet e tyre duke nënshkruar një protokoll shtesë për marrëveshjen e tregtisë
dhe një protokoll financiar më 23 nëntor 1970. Më pas, në Bashkimi Doganor
ndërmjet Komunitetit dhe Turqisë është arritur më 1 janar 1996.
Pavarësisht nga ekzistenca e institucioneve përfaqësuese, tradita demokratike
nuk e është krijuar me të vërtetë në Turqi, ushtria duhej të ndërhynte në mënyrë
periodike kundër qeverive të njëpasnjëshme për të zbatuar sekularizmin e shtetit të
futur nga Mustafa Kemal Ataturk në vitin 1928. Shkeljet e të drejtave të njeriut
mbetën të larta. Këshilli i Evropës ka raportuar ato në vitin 1982 dhe Komuniteti
Europian, atëherë pezulloi marrëdhëniet me Ankaranë.
Qeveria turke ka pranuar në vitin 1991 realitetin e pakicës kurde me
dymbëdhjetë milion banorë (20% e popullsisë), përsa i përket të drejtave dhe
shtypjes ushtarake të terrorizmit të praktikuar nga Partia e Punëtorëve Kurdë
(PKK).176 Më në fund Turqia nuk hezitoi për të pushtuar Qipron veriore në vitin
1974 për të mbrojtur pakicën turke gjatë grushtit ushtarak në Nikosia të
nacionalistëve grekë, por edhe për të implantuar kolonët nga Anadolli dhe shpalli
Republikën turke të Qipros veriore, ajo është e njohur vetëm me ligj.
Çështja e anëtarësimit të Turqisë në KEE lind që nga viti 1987 me kërkesën e
saj të paraqitur më 14 prill. 177Komisioni Evropian, në raportin e tij të datës 18
dhjetor 1989 nuk ka pasur problem të drejtën e Turqisë për anëtarësim, por ka
konsideruar kërkesën e saj të parakohshme. Këshilli thotë në 1997 në Axhendën
2000, se Turqia duhet të vazhdojë procesin e saj të demokratizimit dhe mbrojtjen e të
drejtave të njeriut, të vendos marrëdhënie të mira fqinjësore me Greqinë dhe të
kërkojë një zgjidhje të drejtë të problemit të Qipros.
Kur filloi procesi i zgjerimit të madh të Bashkimit Evropian drejt Evropës
Qendrore dhe Lindore, Këshilli Europian i Helsinkit (10-11 dhjetor 1999), vendosi të
zgjasë procesin e negociatave për anëtarësim në dymbëdhjetë vendet kandidate por
eviton rastin e Turqisë. Megjithatë, pas kërkesave urgjente të qeverisë së Ankarasë,
me këmbënguljen e disa vendeve, përfshirë Francën dhe Gjermaninë dhe qëndrimin
më fleksibël të Greqisë e cila kërcënon me të drejtën e vetos hyrjen e Turqisë në BE.
Këshilli Evropian i Helsinkit i ka dhënë Turqisë statusin e "vendit kandidat" me
përfitimet financiare të para-anëtarësimit, pa caktimin e datës për fillimin e
negociatave. Ky vendim, i marrë pa debatin e duhur publik për këtë çështje, pasi ai
është i domosdoshëm për të drejtën e Turqisë për të qenë anëtare e Bashkimit
175Evenements historiques de la construction europeenne, Le cas de la Turquie, (Ngjarje historike të
ndërtimit europian, Rasti i Turqisë), http://www.cvce.eu/collections/unit-content/-/unit/02bb76df-
d066-4c08-a58a-d4686a3e68ff/ceeebbd2-8cac-4f8f-8074-7f69be1141b2, i konsultuar 05.12.2015 176Evenements historiques de la construction europeenne, Le cas de la Turquie, (Ngjarje historike të
ndërtimit europian, Rasti i Turqisë), http://www.cvce.eu/collections/unit-content/-/unit/02bb76df-
d066-4c08-a58a-d4686a3e68ff/ceeebbd2-8cac-4f8f-8074-7f69be1141b2, i konsultuar 05.12.2015 177Evenements historiques de la construction europeenne, Le cas de la Turquie, (Ngjarje historike të
ndërtimit europian, Rasti i Turqisë), http://www.cvce.eu/collections/unit-content/-/unit/02bb76df-
d066-4c08-a58a-d4686a3e68ff/ceeebbd2-8cac-4f8f-8074-7f69be1141b2, i konsultuar 05.12.2015
59
Evropian, hyrja e saj varet më shumë nga aftësia e saj për të respektuar, si vendet e
tjera kandidatë, "kriteret e Kopenhagenit" (1993) për të respektuar të drejtat e njeriut,
funksionimin demokratik të institucioneve dhe të hapjes ndaj ekonomisë së tregut.
Problemi i kufijve të Evropës nuk ka mbaruar, as kohezioni i Unionit, ndërsa
Dokumenti i Kopenhagës përmend edhe gjendjen "e kapaciteteve e Bashkimit për të
përthithur anëtarë të rinj, duke ruajtur vrullin e integrimit. "
Më 6 tetor 2004, Komisioni do të bëjë publike raportin e tij mbi përparimin e
Turqisë drejt anëtarësimit. Reformat e vendosura në një ritëm të shpejtë nga ana e
qeverisë Erdogan, që nga viti 2002, janë të përfshira në tekste, por zbatimi i tyre
është i pamjaftueshëm. Tortura u hoq, por ende praktikohet pavarësisht rritjes së
numrit të ankesave. Dënimi me vdekje u hoq gjithashtu. Kodi i ri Civil u miratua dhe
kodin penal u reformua, por prokurorët i kanë interpretuar ngushtë reformat.
Gjendja e pakicave është përmirësuar, por ende ka kufizime të
konsiderueshme në ushtrimin e të drejtave kulturore. Gjendja e jashtëzakonshme u
hoq në zonat e populluara Turqi kryesisht nga kurdët. Ata tani mund të përdorin
gjuhën e tyre në arsim dhe në programet e radios në kushte të caktuara. Të drejtat e
komuniteteve fetare jo-myslimane, në parim të garantuara me Kushtetutë, nuk janë të
siguruara shumë. Progres është bërë në fushën e lirive civile, por gazetarët janë
shpesh subjekt i procedurave ligjore. "Asnjë rezultat nuk mund të garantohet më
parë", thotë Kryetari i Komisionit Prodi (1999-2004).178
Për sa i përket datës së anëtarësimit, Komisioni e konsideron të pamundur në
pamjen fiskale 2007-2013. Në rast shkelje të rëndë dhe të vazhdueshme të parimeve
të lirisë dhe të drejtave të njeriut, Komisioni do të rekomandojë pezullimin e
negociatave dhe Këshilli do të vendosë me shumicë të cilësuar. Kjo klauzolë nuk
përfshihet në mënyrë të qartë në procesin e zgjerimit të Bashkimit të Evropës
Qendrore dhe Lindore.
Në aspektin ekonomik, Turqia do të jetë në gjendje për të konkurruar në një
ekonomi të tregut dhe do të duhet të transpozojë në legjislacionin e brendshëm e
80.000 faqet e ligjit të BE-së të cilat përbëjnë acquis communautaire. Megjithatë,
pritet të negociojë kohëzgjatjen e periudhave të tranzicionit për aplikimin e
standardeve evropiane dhe, mbi të gjitha, për të futur përjashtime dhe dispozita të
përhershme mbrojtëse të propozuara nga Komisioni (në mënyrë të veçantë për të
shmangur fluksin e emigrantët turq dhe për të kufizuar ndihmën rajonale dhe
bujqësore) .
Turqia duhet të njoh Republikën e Qipros si shtet anëtar i Bashkimit
Evropian. 179 Transicioni i vendeve ish-socialiste të Ballkanit drejt kritereve të
Kopenhagenit nuk është konsideruar i mjaftueshëm për ta për të hyrë në Bashkim
Europian në 2004. Vetëm Sllovenia ishte në gjendje të bashkohet me BE në fazën e
178Evenements historiques de la construction europeenne, Le cas de la Turquie, (Ngjarje historike të
ndërtimit europian, Rasti i Turqisë), http://www.cvce.eu/collections/unit-content/-/unit/02bb76df-
d066-4c08-a58a-d4686a3e68ff/ceeebbd2-8cac-4f8f-8074-7f69be1141b2, i konsultuar 05.12.2015 179Evenements historiques de la construction europeenne, Le cas de la Turquie, (Ngjarje historike të
ndërtimit europian, Rasti i Turqisë), http://www.cvce.eu/collections/unit-content/-/unit/02bb76df-
d066-4c08-a58a-d4686a3e68ff/ceeebbd2-8cac-4f8f-8074-7f69be1141b2, i konsultuar 05.12.2015
60
parë të zgjermit të 1 majit 2004. Rumania dhe Bullgaria u bashkuan në fazën e dytë
më 1 janar 2007 dhe Kroacia është integruar më 1 janar 2013.Maqedonia dhe
Shqipëria kanë marrë statusin zyrtar të vendit kandidat dhe Marrëveshjet e
Stabilizimit dhe Asocimit (MSA) janë nënshkruar me të gjitha ish republikat
jugosllave me përjashtim të Kosovës, e cila nuk është e njohur ende në arenën
ndërkombëtare.
Këto janë në përgjithësi vendet më të varfëra të ish-bllokut lindor dhe që
marrin ndihmë ekonomike dhe teknike nga BE-ja me anë të instrumenteve të
ndryshme të paraintegrimit. Pas publikimit, në tetor 2012, në një raport vjetor të
Komisionit Evropian, Franca ka përsëritur angazhimin e saj se kandidaturat e
vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe Islanda janë shqyrtuar në përputhje me parimet
e miratuara nga Këshilli Evropian në dhjetor 2006: Një shqyrtim gjatë gjithë procesit
e meritave individuale të çdo vendi aplikues dhe aftësitë e tyre efektive për të
përmbushur kushtet për pranimin (kriteret e Kopenhagenit);duke marrë parasysh
kapacitetet absorbuese të Bashkimit.
Kjo është thelbësore për kredibilitetin e Unionit dhe mbështetjen e qytetarëve
për zgjerimin.Franca ndan analizën e Komisionit në lidhje me ritmin e procesit të
zgjerimit. Kjo varet nga aftësia e çdo shteti për të përmbushur kriteret e pranimit dhe
për të zbatuar reformat e nevojshme, sidomos në aspektin e sundimit të ligjit.Raporti
i Komisionit gjithashtu thekson rëndësinë e pajtimit dhe bashkëpunimit rajonal të
vendeve kandidate të Ballkanit. Franca ndan plotësisht objektivat që duhet të
udhëheqin mobilizimin e vendeve përkatëse. Në tetor të vitit 2014, Laurent Fabius
njoftoi se Franca ishte e gatshme për të hapur kapituj të rinj për negociata, sidomos
kapitujt 23 dhe 24 të cilat mbulojnë fusha të rëndësishme.180
Megjithatë gjatë zgjedhjeve për kandidatët për zgjedhjet presidenciale në
Francë, Kryeministri aktual Manuel Vals u shpreh se ishte për një ngrirje të zgjerimit
të BE-së dhe se BE duhet të fokusohej më shumë në problemet e brendshme
ekonomike dhe politike sesa me zgjerimin drejt vendeve të Ballkanit
Perëndimor.Marrëdhëniet diplomatike midis Shqipërisë dhe Komunitetit Ekonomik
Evropian u vendosën në qershor 1991. Në maj 1992 u nënshkrua Marrëveshja e
Tregtisë dhe Bashkëpunimit Ekonomik, e cila u shoqërua edhe nga nënshkrimi i
Deklaratës së Përbashkët Politike Shqipëri - Komuniteti Evropian.
Shqipëria ishte vendi i parë në rajon që nënshkroi një marrëveshje të tillë.
Samiti i Zagrebit i Nëntorit 2000, lançoi Procesin e Stabilizim-Asociimit për 5
vendet e Evropës Juglindore, duke përfshirë dhe Shqipërinë. Negociatat me
Shqipërinë për nënshkrimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit u hapën
zyrtarisht në vitin 2003. Në samitin e Selanikut të qershorit 2003, BE konfirmoi
zyrtarisht perspektivën e anëtarësimit në BE për të gjithë vendet pjesëmarrëse në
Procesin e Stabilizim –Asociimit. Një element kryesor i këtij procesi është
Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit, e cila u nënshkrua në 12 qershor 2006. Hyrja në
180 http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/politique-etrangere-de-la-france/europe/actions-et-positions-de-
la-france-dans-l-elaboration-de-l-action-exterieure-de/elargissement-enjeux-et-position-de-la-france/, i
konsultuar 05.12.2015
61
fuqi e kësaj Marrëveshjeje më 1 prill 2009, shënon një fazë të re më të avancuar të
marrëdhënieve të Shqipërisë me BE-në, të konceptuar si një marrëdhënie
kontraktuale me detyrime dhe të drejta reciproke ndërmjet palëve. Kjo Marrëveshje
zëvendësoi Marrëveshjen e përkohshme që ishte në fuqi për palët që nga dhjetori
2006 dhe synon një qasje graduale politike, ekonomike dhe shoqërore të Shqipërisë
me BE-në.
Më 28 prill 2009, Shqipëria paraqiti në Këshillin e BE-së kërkesën për
anëtarësim. Në Raport Progresin e vitit 2012, Komisioni rekomandoi që Këshilli
duhet t`i japë Shqipërisë statusin e vendit kandidat, në varësi të përmbushjes së
masave kyçe në fushën e drejtësisë dhe reformës së administratës publike, si dhe
përfundimin e rishikimit të procedurave të rregullores parlamentare.
Në datën 16 tetor 2013, u prezantua dhe Raport Progresi i fundit për
Shqipërinë, si pjesë e Strategjisë së Zgjerimit 2013-2014. Në kuadër të progresit të
bërë, Komisioni rekomandoi që Këshilli duhet t`i japë Shqipërisë statusin e vendit
kandidat, me mirëkuptimin që vendi do të vazhdojë të veprojë kundër krimit të
organizuar dhe korrupsionit. Gjithashtu, Komisioni përcaktoi 5 prioritete kyçe për
hapjen e negociatave të anëtarësimit. Konkretisht: reforma në administratën publike;
forcimi i pavarësisë, efiçencës dhe llogaridhënies së gjyqësorit; lufta kundër
korrupsionit; lufta kundër krimit të organizuar; mbrojtja e të drejtave të njeriut,
përfshirë Romët dhe politikat anti-diskriminim; si dhe respektimi i së drejtës së
pronës.
Në datën 24 qershor 2014, Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme të Bashkimit
Evropian vendosi t’i japë Shqipërisë statusin e vendit kandidat, dhe u mbështet disa
ditë më vonë (27 qershor 2015) nga Këshilli Evropian. Kjo rastisi edhe me 10
vjetorin e “Agjendës 2014”, të propozuar nga qeveria greke në vitin 2004, si pjesë e
Samitit të Selanikut.181
Bosnja dhe Hercegovina: Këshilli i Porto-Feira në qershor të vitit 2000 pranoi
"prirjen e saj për të hyrë në Bashkim." Ajo nënshkroi një marrëveshje stabilizimi dhe
asocimi në 2008.182
Kosova: për disa vende në rajonin e Ballkanit, njohja e Kosovës nga ana
tregtare dhe diplomatike nuk është fituar ende. Përveç kësaj, pavarësia e Kosovës
është njohur nga 23 vende të Bashkimit Evropian nga 28 që janë anëtarë. Për këtë
arsye, mungesa e një pozicioni të qartë të Komisionit, si dhe problemet e
korrupsionit 183 dhe mungesa e stabilitetit politik, diplomatik dhe ekonomik në
Kosovë, nuk lejon fillimin e procedurave të pranimit. Pavarësisht nga këto rrethana,
181 Misioni , Integrimi në BE, http://www.punetejashtme.gov.al/al/misioni/integrimi-ne-be, i
konsultuar 05.12.2015 182 Etat des lieux des negociations d’adhesion a l’Union Europeenne, http://www.touteleurope.eu/les-
politiques-europeennes/elargissement/synthese/etat-des-lieux-des-negociations-d-adhesion-a-l-union-
europeenne.html, i konsultuar 05.12.2015 183 Le Kosovo se projette dans l’Union Europeenne, La Croix, http://www.la-
croix.com/Actualite/Europe/Le-Kosovo-se-projette-dans-l-Union-europeenne-2013-11-26-1066464, i
konsultuar 05.12.2015
62
mbështetja financiare dhe dialogu i rregullt për të siguruar stabilitetin në Kosovë
bëhen me qëllim që të arrihet statusi kandidat potencial për në BE.184
Maqedonia: Maqedonia ka statusin e vendit kandidat që nga17 dhjetori
2005.
Mali i Zi më 16 gusht të vitit 2006, ministri malazez për integrimin evropian
Gordana Jurović tha se vendi i saj dëshiron të marrë statusin e vendit kandidat në
2008. Ajo tha gjithashtu se negociatat në mes Malit të Zi dhe Bashkimi Evropian për
të përfunduar një Marrëveshje të Stabilizim Asociimit do të fillojnë më 20 shtator
2006. Mali i Zi morri statusin e vendit kandidat më 17 dhjetor 2010.
Serbia: Këshilli i Porto-Feira në qershor të vitit 2000 pranoi "prirjen e tij për
të hyrë në Bashkim." Por mbeten për t'u zgjidhur problemet e statusit të Kosovës dhe
çështjet para Gjykatës Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (ICTY).
Negociatat për Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit dhe të iniciuara me Serbinë dhe
Malin e Zi u pezulluan në vitin 2005 nga Komisioni Evropian në maj të vitit 2006,
pas një gjykimi "negativ" për bashkëpunimin e Beogradit me Gjykatën Penale
Ndërkombëtare të Hagës Që nga pavarësia e Malit të Zi në qershor të vitit 2006,
Komisioni duhet të kërkojë një mandat të ri për negociatat mbi Procesin e Stabilizim
Asociimit me shtetin e ri, si dhe të kryejnë "një modifikim të mandatit ekzistues" për
të vazhduar diskutimet me Serbinë vetëm. Serbia mori statusin e kandidatit më 1
mars 2012.
Nisur nga realiteti i një bashkëpunimi shumë të suksesshëm evropian, politik
dhe rajonal, për më shumë se pesëdhjetë vjet, Bashkimi Evropian është shumë aktiv
në ndihmën që i ofron vendeve të Ballkanit Perëndimor për forcimin e demokracisë
dhe të bashkëpunimit më të ngushtë, ndërkohë që nxit një zhvillim të qëndrueshëm
ekonomik në këtë rajon. Shqipëria, Bosnia dhe Hercegovina, Kroacia, ish Republika
Jugosllave e Maqedonisë, Serbia dhe Mali i Zi janë angazhuar ndaj konceptit të një
stabiliteti të qëndrueshëm ekonomik, social dhe politik, që garantohet përmes
lidhjesh dhe marrëdhëniesh më të ngushta më Evropën.
Nisur nga ky realitet, Komisioni Evropian shpalli në Maj 1999, procesin e
Stabilizim Asocimit, i cili përcakton parimet përmes të cilave vendet dhe popujt e
rajonit përparojnë drejt integrimit dhe anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Ndër
prioritetet e përcaktuara tashmë përfshihen vendosja e një demokracie të mbështetur
mbi shtetin ligjor, zhvillimi i ekonomisë së tregut dhe lufta kundër krimit të
organizuar.
Tashmë Ballkani Perëndimor është në rrugën pa kthim të stabilitetit e
prosperitetit ekonomik e social dhe i fokusuar nga e ardhmja e tij europiane.
Ndryshimi me të kaluarën, jo të largët, është esencial. Tri vende të këtij rajoni janë
nën statusin e vendit kandidat për anëtar në BE dhe dy të tjerë janë në përpjekjet e
vështira për të plotësuar standardet e domosdoshme për integrimin europian. 185Ky
184 Etat des lieux des negociations d’adhesion a l’Union Europeenne, http://www.touteleurope.eu/les-
politiques-europeennes/elargissement/synthese/etat-des-lieux-des-negociations-d-adhesion-a-l-union-
europeenne.html, i konsultuar 05.12.2015 185 Laszlo Vertesy,Les Balkans vers l’adhesion a l’Union Europeenne, http://www.southeast-
europe.org/pdf/01/DKE_01_F_E_Vertesy_kra.pdf. I konsultuar 10.12.2015
63
rajon sot po konsolidon kalimin nga përfitues i sigurisë, në prodhim të saj. Natyrisht,
problemet nuk mund të mohohen, as brishtësia e këtij ndryshimi të arritur, por kjo
është prirja.Orientimi nga integrimi europian është njëherësh edhe objektiv kryesor,
edhe harmonizim përpjekjesh edhe bashkëpunim e dialog rajonal, por edhe rritje e
cilësisë së mirëkuptimit. Është gjithashtu, mjeti dhe çelësi i duhur, që stabiliteti i
arritur dhe përjashtimi aktual i luftërave mes tyre, të konsolidohet, të krijojë statusin
e qëndrueshëm e të besueshëm.186
Përparësia aktuale e Shteteve të Evropës Juglindore për integrim evropian
shoqërohet –në mos kornizohet nga qortimet e ndërkombëtarëve për një mungesë të
supozuar të vullnetit të aktorëve politikë dhe të shoqërisë në përgjithësi për të arritur
kompromis për një sërë çështjesh. Konsensusi më i fortë në Evropën Juglindore, nga
ana tjetër, ekziston pikërisht për vetë integrimin evropian.Kompromisi dhe
konsensusi:
Duket sikur të folurit rreth “integrimit” sot në Ballkanin Perëndimor ka
kuptim të vetëm: “Integrimin në Bashkimin Evropian”. Ndonëse janë të shumta
aspektet në të cilat mund të shihet ky proces integrimi, njëri aspekt–i cili është ende
ideja themelore e Bashkimit Evropian –mund të mos marrë gjithmonë vëmendjen që
meriton në debatet e përditshme: Paqja! Nuk duhet të harrojmë se projekti evropian
filloi si një projekt paqeje mbi rrënojat e Luftës së Dytë Botërore.
Prandaj, integrimi i Ballkanit Perëndimor në këtë projekt evropian do të thotë
edhe përmbushje e planit për një Evropë më të gjerë, më të begatë e më të paqtë. Kjo
duhet parë veçanërisht në dritën e shpërbërjes traumatike të ish-Jugosllavisë në vitet
1990 dhe të trazirave që përjetoi Shqipëria me rënien e regjimit totalitar.187
Zgjidhja e çështjeve të sovranitetit, si në Bosnjë Hercegovinë, dhe
mosmarrëveshjet dypalëshe (Statusi i Kosovës, Republika e Maqedonisë, çështjet
kufitare në veçanti) për Parisin dhe Berlinin, nuk mund të zgjidhen brenda BE-së.
Edhe pse nuk është një parakusht për aderimin, siç u tha nga Ministri i Jashtëm i
Francës, gjatë vizitës së tij në Beograd në mars të vitit 2010, zgjidhja e bashkëjetesës
së serbëve të Kosovës duhet domosdoshmërisht të zhvillohet paralelisht me procesin
e anëtarësimit dhe duhet arritur një kompromis: kjo është një nxitje e Parisit dhe
Berlinit që të dy palët të zgjidhin çështjet kritike të ekzistencës së tyre si shtetet
anëtarë të BE-së për të krijuar një mjedis politik të favorshëm për ecurinë e çështjes
së tyre të ë kandidaturës.
Fazat e ndryshme nëpër të cilat kalon kandidaturë në BE-së është një proces
më shumë politik sesa teknikë, siç dëshmohet për shembull nga vendimi i Këshillit të
BE-së në tetor 2010 kur u transmetua dosja serbe në Komisionin Evropian, i cili ka
pasur të vështirë për të negociuar me ministrat e jashtëm të Serbisë në lidhje me
kushtet për bashkëpunim me fqinjët e saj dhe me Gjykatën Penale Ndërkombëtare
për ish-Jugosllavinë. 188
186 Ballkani perëndimor, në rrugën e integrimit europian, http://shtetiweb.org/2014/11/02/ballkani-
perendimor-ne-rrugen-e-integrimit-europian/, i konsultuar 10.12.2015 187http://www.osce.org/sq/albania/153896?download=true, i konsultuar 10.12.2015 188.http://www.dialogue-venir.eu/fileadmin/user_upload/pdfs/PB_2011_dharmadhikari_feifel.pdf
64
Franca është treguar skeptike përsa i përket dhënies së statusit të vendit
kandidat për Shqipërinë, kur 3 deputetë të ekstremit të djathtë votuan kundër në
Asamblenë Kombëtare. Por kjo i përket të shkuarës dhe Presidenti i Senatit francez,
Bel gjatë vizitës së tij ku u takua me personalitete të shtetit shqiptar, nënvizoi
rëndësinë e marrëdhënieve franko-shqiptare dhe përkrahu anëtarësimin e Shqipërisë
në BE.189
1.6. Shqipëria dhe Franca, ndikimi i Francës në Shqipëri
Franca ka ruajtur gjithmonë marrëdhënie të ngushta me Shqipërinë dhe ka
një ndikim të fortë në këtë vend. "Si mbështetja e popujve të shtypur", "Lajmëtar
universal i lirisë" në sytë e shqiptarëve, Franca ka favorizuar natyrshëm lëvizjen e
tyre për pavarësi, sidomos gjatë Luftës së Parë Botërore. Në trazirat e konfliktit që
solli shpërbërjn e vendit, ushtarët francezë të Ushtrisë Lindore lejuan që shqiptarët të
rezistojnë ndaj fqinjëve pushtues dhe lanë një shtet që fitoi pavarësinë me vështirësi
në vitin 1912. Kështu është themeluar shkolla franceze e Korçës, qendra prestigjioze
dhe e begatë e pranisë franceze në vend gjatë periudhës midis dy luftërave, origjina
dhe prova në të njëjtën kohë e Frankofonisë. Që prej kohëve moderne, shqiptarët u
shfaqën në shkrimet e disa autorëve francezë. Ndikimi francez në Perandorinë
Osmane ka prekur edhe disa shqiptarë në administratën e lartë të Perandorisë pasi
shumica aktorëve të afirmimit të identitetit të shqiptarëve në shekullin e
nëntëmbëdhjetë ishin frankofon. Dhe për njëzet vjet është mësimi i programeve
franceze në shkollën e Korcës që ka trajnuar dy breza intelektualësh të cilët do të
jenë në qendër të modernizimit të vendit.I të menduarit francez ishte strategjik në
Evropën Qendrore dhe Lindore ishte i bazuar në të kundërtën e aleancave. Pas Luftës
së Dytë Botërore, Gjermania ishte i vetmi armik i Francës, por një armik që francezët
donin veçanërisht ta mbanin nën kontroll për ta parandaluar atë që të kërcënonte
Francën përsëri. Mënyra më e mirë për të arritur këtë ishte në përputhje me modelet
strategjike të shekullit të nëntëmbëdhjetë: një sistem i aleancave, klient-shtetet në
gjendje për të përmbajtur fuqinë gjermane jashtë kufijve të saj. Për të parandaluar
Gjermaninë dhe ambiciet e Austro-Hungarisë, që kërkonin të zgjeronin ndikimin në
jug të kufijve të tyre, Ballkani duhet të ishte një zonë e stabilitetit dhe të krijonte një
bllok anti-gjerman. Për të qënë plotësisht efektiv, rajoni duhet të mbetej tërësisht nën
kontrollin e Francës, pa ndërhyrje të fuqive të tjera që mund të donin të ushtronin një
efekt të kundërt në dëshirat e saj. Sistemi Pivot,ku Jugosllavia, përbërëse e Antantës
së vogël (Jugosllavia, Rumania, Çekosllovakia), edhe pse nuk kishte kontakt të
drejtpërdrejtë me Gjermaninë, ishte menduar ta parandalonte atë të shtrihej në kufijtë
e saj, duke ndaluar Anschluss të Austrisë të siguronte një ushtri me përvojë luftarake
dhe të plotësonte ushtrinë franceze si gjatë Luftës së Dytë Botërore; dhe sidomos, në
rast konflikti, të siguronte kalimin e lirë të pajisjeve ushtarake dhe furnizimeve për
189Website i Presidencës së Republikës së Shqipërisë, 12 mars 2014,http://president.al/?p=16848, I
konsultuar 10.12.2015
65
një përballje të mundshme me anë të rrugës së Selanikut: Jugosllavia ishte lidhja
thelbësore mes Francës dhe aleatëve të saj, rumun, çek dhe polak 190 . Në këtë
kontekst, problemi kryesor i Francës ishte qëndrimi i Italisë. Të kënaqur me
shpërbërjen e Austro-Hungarisë, rivali i saj kryesor i shekullit të nëntëmbëdhjetë në
Ballkan, ajo shihte si pengesë të madhe, në dhjetor 1918, armik të mundshëm, një
shtet më të madh jugosllav. Pjesa më e madhe e marrëdhënieve të saj të jashtme gjatë
gjithë periudhës midis dy luftërave janë përmbledhur në konfrontimin me
Jugosllavinë.
Pas ardhjes së nacionalistëve në pushtet në Romë në vitin 1921 (1922 me
Musolinin) dhe duke shtënë në dorë kontrollin ekonomik dhe politik të Shqipërisë që
nga 1924, Italia zgjodhi konfrontimin: në vitin 1926, ndodhi prishja e marrëdhënieve
diplomatike midis Romës dhe Beogradit. Mussolini më pas zhvilloi një strategji të re
të rrethimit dhe shpërbërjes së Jugosllavisë, duke siguruar bashkëpunimin me
Shqipërinë, Bullgarinë, Hungarinë, Rumaninë (në një masë më të vogël).
Disa vite pas luftës së përbashkët kundër Gjermanisë dhe Austrisë, Italia ka
gjithçka për t'u bërë një kundërshtar i papajtueshëm i Francës. Përpjekjet në Paris për
të pajtuar Romën dhe Beogradin dështuan, interesat rajonale franceze dhe italiane
janë zbuluar shpejt diametralisht të kundërta, dhe të dy vendet u bënë rivale. Armike
ndaj Jugosllavisë, Italia u përpoq të ndërtonte një bllok ballkanik nën udhëheqjen e
saj dhe të zhvillonte një sistem strategjik konkurrent të Antantës së vogël. Mussolini
u bë kryesisht arbitër i Evropës Qendrore: ajo me të vërtetë mund të integrohej në
sistemin francez në të cilin ajo do të sillte një mburojë finale kundër Gjermanisë, apo
ndryshe duke ofruar shërbimet e saj për këtë të fundit dhe kështu të formonte një
bllok të dytë kundër Antantës së Vogël dhe Paktit Ballkanik (nënshkruar më 4 shkurt
1934 midis Greqisë, Turqisë, Rumanisë dhe Jugosllavisë).Por nuk qëndron këtu
kontradikta themelore e diplomacisë franceze, paradoksi që përmbledh 15 vjet të
marrëdhënieve franko-italiane.
Pavarësisht nga antagonizmi i tyre, armiqësia e politikanëve francezë ndaj
fashizmit (me përjashtim të dukshëm të Pierre Laval), Franca kishte nevojë për
Italinë dhe nuk ishte në gjendje ta kundërshtonte seriozisht atë. Deklarata e
pavarësisë në nëntor 1912, mbarimi i Konferencës së Ambasadorëve të 29 korrikut
1913, e cila krijoi parimin e kufirit sovran të shtetit shqiptar nga një komision
ndërkombëtar u harruan dhe u fshehën nga Traktati i Londrës i 1915.
Shqipëria ishte gjithmonë një çështje e diskutueshme mes fqinjëve të saj.
Rrëmuja e luftërave ballkanike, humbja apo krijimi i shteteve nuk ndryshuan
situatën. Pasi Greqia tërhoqi pretendimet e saj ndaj "Epirit të Veriut", në vitin 1920,
Italia dhe Jugosllavia donin të kontrollonin territorin.Në Traktatin e Londrës, Italia
pretendoi territorin e Vlorës dhe ishullin e Sazanit. Nga ana e saj, Jugosllavia kishte
190 Robert, Guillaume,L’Albanie et la France dans l’entre-deux-guerres : une relation privilégiée ?
www.balkanologie.revues.org, i konsultuar 17.04.2015
66
interes në promovimin e një strategjie të kundërt për të parandaluar Italinë në
Shqipëri, duke pasur akses në kufijtë e saj tokësor.191Nga 1918 deri në 1939, njeriu i
fortë i vendit, (rradhazi ministër, president, dhe mbret) Ahmet Zogu, u luhat midis dy
fqinjëve të tij ... Shumë skematike, Shqipëria ishte nën gishtin e madh të Jugosllavisë
nga 1922 në 1925, duke qenë e afërt me Italinë në fillim të vitit 1924; Zogu pastaj
shkon nga 1925 në 1931, më afër me Beogradin deri në vitin 1934, 1935, dhe më në
fund vendos marrëdhënie me Romën pas kësaj date.
Është pra e qartë se gjatë gjithë periudhës midis dy luftërave, Shqipëria është
një nga cështjet kryesore të mosmarrëveshjeve mes Italisë dhe Jugosllavisë.Franca ka
qenë e interesuar në biznesin shqiptar edhe pse Shqipëria ka ende shumë pak rëndësi
në vetvete. Kjo duket nga arkivat e korrespondencës politike dhe komerciale nga
Ministria e Punëve të Jashtme 192administrata financiare dhe ekonomike franceze.
Pozicioni i Francës është i njëjtë në vitin 1930: duke pranuar se "qeveria shqiptare
është duke u përballur me vështirësi serioze financiare, por është e gatshme të
sakrifikojë dëshirën e saj për pavarësi për të marrë një mbështetje të re financiare nga
Italia ", nën-drejtori i Ministrisë së Jashtme të Italisë thotë se"nuk ka dyshim që
qeveria franceze është gati për të ndërhyrë direkt në një rast që prek një nga pikat më
të ndjeshme të politikës italiane.
Për të njëjtën arsye, nëse një kredi duhet t'i jepet qeverisë shqiptare nga një
grup privat, ky grup duhet të jetë ndërkombëtar dhe jo në mënyrë specifike
francez »193. Por Mussolini është vendosur gjithmonë në një pozitë më të fortë në
krahasim me Francën. Jugosllavia ishte ende në pozita tepër të varura dhe Parisi
kishte mundësinë për të bërë presion mbi Beogradin që të kufizonte ambiciet e tij në
Shqipëri. Që nga fillimet e nënshtrimit të Shqipërisë ndaj Italisë, Roma vazhdoi me
qëndrueshmëri të madhe projektin për të rrëzuar praninë e Francës dhe të gjitha
fuqive, prania e të cilave mund të ishte një pengesë për të dominuar mbi shqiptarët.
Prania intelektuale franceze u luftua në këtë mënyrë, ndërsa kultura italiane u
promovua.
Krahas presioneve për të hequr francezët nga arsimi shqiptar, për shembull,
italianët shpërndanë sasi të mëdha të librave italianë në shkolla, duke dhënë bursa
apo duke organizuar kurse të gjuhës dhe kulturës italiane nëpërmjet shoqatës "Dante
Alighieri". Diplomatët francez në Tiranë ishin të shqetësuar në lidhje me suksesin e
gëzuar nga italianët dhe rënien e pranisë franceze. Shkolla franceze në Korçë është
shembulli më i shndritshëm. Zyrtarisht Liceu Kombëtar (shkolla e mesme
kombëtare), ai quhej nga shqiptarët Liceu i Korçës (shkolla e mesme e Korçës).
Ky diversitet i emrit pasqyron lulëzimin e statusit të tij dhe ndryshimin në
perceptimin e popullsisë, qeverisë shqiptare apo franceze. Influenca franceze në
Shqipëri është e vërtetë. Është e vështirë të dihet se deri në çfarë mase suksesi i takon
191 Robert, Guillaume,L’Albanie et la France dans l’entre-deux-guerres : une relation privilégiée ?
www.balkanologie.revues.org, i konsultuar 17.04.2015 192AMAE (Archives du ministère des Affaires étrangères-Arkivat e Ministrisë së Punëve të Jashtme),
série Z, Europe 1918-1940, Albanie. 193DDF(Documents diplomatiques francais-Dokumenta diplomatike franceze), t. 4, n°217, 15/09/33,
note de la sous-direction Europe (shënime të nën-Drejtorisë për Europën)
67
politikës kulturore të Parisit, aq e madhe ishte hapësira e zënë në kohën përkatëse e
prestigjit të Francës. Ndikimi është reflektuar edhe me depërtimin e kulturës franceze
në jetën intelektuale dhe kulturore shqiptare. Nëse elitat flasin frëngjisht, duket se
poliglosizmi ishte si rregull.
Të gjitha gjuhët që fliteshin në vend, duke përfshirë frëngjishten mbështeten
nga prania e vazhdueshme politike dhe ekonomike dhe praktika e frëngjishtes
bazohet vetëm në atmosferën e Francës në vend, duke mos përjashtuar, sigurisht,
ndikimin e statusit të saj ndërkombëtar si gjuha e diplomacisë dhe e kulturës. Në
fillimet e saj, shkolla e Korçës ishte shkolla më e madhe e mesme ku mësimi bëhej
në gjuhën shqipe dhe frënge. Shkolla Franceze e Korçës (dhe ajo e Gjirokastrës e
hapur nga 1923 në 1928) tërhoqën më shumë studentë se sa institucionet e tjera.
Krahas edukimit francez u zhvilluan shkolla teknike italiane dhe amerikane, por
trajnimi i elitave ju la shkollës së Korçës, e cila konsiderohet si "universiteti i
vendit."
Dhe në fakt, 80% e nxënësve që hyjnë në administratën e lartë ose të mesme
ndikohen nga kultura franceze.Shqipëria nuk ka pasur jetë kulturore shumë të
zhvilluar para Luftës së Dytë Botërore (me përjashtim të Shkodrës). Mungesa e
burimeve financiare, dhe ndoshta dobësia numerike e elitës kulturore, nuk lejuan
ekzistencën e një rrjeti të madh të teatrove, kinemave, bibliotekave, orkestrave,
pavarësisht përpjekjeve të vërteta në këtë drejtim nga shteti dhe disa shoqata për
promovimin e kulturës.
Mundësitë e shpërndarjes së kulturës franceze tashmë ishin të kufizuara. 194Politika shqiptare e Francës ishte një politikë e madhe e pushtetit, që merret me
ekuilibrin evropian duke shmangur në këtë rajon ndikimin mbizotërues të Austro-
Hungarisë dhe Italisë, dhe kështu impononte ndërkombëtarizimin e çështjes
shqiptare. Por me hyrjen në luftë të fuqive evropiane, bashkëpunimi në kuadër të
komisionit ndërkombëtar bëhet i pamundur.
Për më tepër, Franca, e cila do të kursente Italinë, braktis ndikimin e saj në
Shqipërinë e dominuar nga Italia të cilës do t’i jepet e drejta për të drejtuar
marrëdhëniet e jashtme të Shqipërisë, në bazë të nenit 7 të paktit të fshehtë të
Londrës (26 prill 1915) që do të zbulohet për publikun në vitin 1917 nga ana e
udhëheqjes së re ruse. "Shqipëria ka qenë viktimë e një komploti ndërkombëtar
kundër lirisë", do të pranoj i dërguari i Presidentit Uilson, GF Uilliams.
Në mënyrë paradoksale, "mjetet e ndikimit" të dëshiruara nga Franca mbi
Shqipërinë, si fjala e Delcassé në vitin 1914, do të jetë jo fakti i politikës zyrtare të
ndërkombëtarizimit të udhëhequr nga Ministria e Jashtme, por një nismë e izoluar, që
Sarrail, komandanti i ushtrisë franceze të Lindjes pati një shqetësim thjesht ushtarak:
Trupat franko-serbe kapën qarkun e Korçës për të parandaluar fuqitë qendrore për të
komunikuar me Greqinë. Por veprimi ushtarak ka pasoja të rëndësishme politike:
njerëzit kërkuan që sektori i Korçës të ngrihet si Republikë Autonome nën mbrojtjen
e Francës. Pushtimi francez ka rezultuar ta mbajë këtë rajon në Shqipëri dhe të
194Robert Guillaume, L’Albanie et la France dans l’entre-deux-guerres : une relation privilégiée
?https://balkanologie.revues.org/261#text, i konsultuar 17.04.2015
68
sigurojë për shtetin e ri kornizën e parë që ai kishte nevojë. Deri në vitin 1939, elitat
shqiptare - duke përfshirë shumë nga udhëheqësit aktual - do të trajnohen në shkollën
e mesme në Korçë, një qendër kulturore franceze ... Vitaliteti i nacionalizmit
shqiptar, pra, u favorizua nga kontributi kulturor francez.
Në prag të përfundimit të Luftës së II Botërore qarqet drejtuese franceze
treguan interes për të ripërtërirë lidhjet me Shqipërinë. Fillimisht Franca u përfaqësua
ne Shqipëri nga një mision ushtarak i kryesuar nga një komandant batalioni i cili
varej drejtpërsëdrejti nga zyra e shërbimit informativ francez (Drejtoria e
Përgjithshme e Studimeve dhe Informacionit) dhe më pas nga Shtabi i Përgjithshëm i
Mbrojtjes Kombëtare. Ai mbante lidhje edhe me Shtabin Aleat të Mesdheut. Ky
mision fillestar, i cili mbërriti në Shqipëri në 7 janar 1945, përveç çështjeve
informative u interesua edhe për riatdhesimin e francezëve të zënë rob nga ushtria n-
çl shqiptare.
Ai ishte i ngarkuar gjithashtu të përgatiste dërgimin në Shqipëri të një misioni
zyrtar francez i cili duhej te vëzhgonte ruajtjen e ndikimit francez që sipas shefit të
këtij misioni ishte mjaft i madh në Shqipëri.Misioni francez duhej të mbante lidhje
me misionet anglo-amerikane në fushën e informacionit, ku anglezet dukej se kishin
një rrjet mjaft të kompletuar prej nga mund të përfitonte dhe misioni francez. Në
shenjë reciprociteti francezet ofronin përdorimin e ndikimit te tyre në Shqipëri për të
krijuar një front te përbashkët franko-britanik.
Shefi i Misionit Ushtarak Britanik gjenerali Hodgson vinte në dukje interesat
e përbashkëta midis Francës dhe Anglisë si fuqi mesdhetare. "Ne jemi- i thoshte ai
shefit të Misionit Ushtarak Francez kolonelit Teyssier- tashmë dy fuqi te mëdha
mjaft te dobësuara prandaj duhet te mbështesin njëra-tjetrën ... përballë dy
superfuqive qe duan të drejtojnë boten". 195 Këto marrëdhënie duhej të ishin të
përzemërta por jo aq të ngushta sa të komprometonin politikën franceze në Shqipëri.
Ky kujdes justifikohej edhe nga fakti se në Tiranë ishte krijuar përshtypja se misioni
francez nuk ishte gje tjetër vetëm një aneks i misionit britanik. Grada më e ulët e
shefit të misionit francez nga ajo e shefit te misionit britanik dukej se konfirmonte
këtë supozim që lëndonte sedrën franceze.
Me mbërritjen e misionit francez në Shqipëri, anglo-amerikanët u
përkujdesën për ta vënë veprimin e tij nën tutelën e politikës së tyre në Ballkan.
Duke u mbështetur në solidaritetin që duhej të ekzistonte midis Aleatëve dëshirohej
që qeveria franceze të ishte e predispozuar për konsultime me qeverinë amerikane
dhe atë britanike përpara se te procedonte në njohjen diplomatike të qeverisë
shqiptare. Sipas ambasadorit francez në Londër R. Massigli, Foreign Office druhej se
mos "qeveria franceze merrte ndonjë iniciativë diplomatike më vete gjë që mund të
shkaktonte njohjen e parakohshme të qeverise Hoxha nga Moska"196, ndërkohë qe
BRSS, SHBA dhe Anglia ishin angazhuar tashmë për të mos njohur asnjë qeveri
195 Referuar artikullit të Petrit Nathanaili, Studime Albanologjike, n 1/1997, Archivès Diplomatique
du Ministere des Affaires Étrangères, (ADMAE) Paris; Série:Europe 1944-1960, sous-série Albanie
1944-1949. Mission Militaire Français (MMF), Tirane, 23/10/1945, vellimi 9. 196 Referuar artikullit të Petrit Nathanaili, Studime Albanologjike, n 1/1997,ADMAE, Télégramme n°
4742-4743 nga R. Massigli, Londres, 12/10/1945, vellimi 9, e njejta seri dhe nenseri.
69
shqiptare pa një marrëveshje paraprake midis tyre.Ky dyshim nuk ishte i justifikuar
sepse qeveria franceze nuk mendonte të ndërmerrte ndonjëiniciativë te pavarur lidhur
me njohjen e qeverisë Hoxha. Sipas Ministrisë së Jashtme franceze, qeveria "do të
marrë një vendim duke pasur parasysh qëndrimin e qeverive të tjera aleate si dhe
raportet e dërguara nga Shqipëria nga Misioni Ushtarak drejtuar nga koloneli
Teyssier".197
Qeveria franceze siç duket nuk kishte menduar te bënte nje njohje të
njëanshme të qeverise Hoxha por në parim ajo nuk ishte kundër kësaj njohjeje.
Iniciativa e marrë në shtator të 1945 nga ana e amerikanëve dhe anglezëve në lidhje
me njohjen e qeverisë shqiptare do ta shtynte Parisin të vendoste me Tiranën
marrëdhënie diplomatike normale. Ne fakt qeveria franceze ishte ftuar nga
amerikanët dhe anglezët per te ndërmarrë nje përpjekje paralele. Nëse Tre Aleatët e
Mëdhenj duhej të njihnin qeverinë Hoxha, Quai d'Orsay sugjeronte se "ka rëndësi që
në të mos mbesim prapa tyre dhe të përgatitemi ti ndjekim pas menjëherë".198Kur në
10 nëntor të vitit 1945 qeveria shqiptare u njoh prej Tre Aleatëve të Mëdhenj199,
përfaqësuesi francez në Tirane duke mos pasur udhëzime nga qendra abstenoi lidhur
me ketë çështje.
Justifikimet e Quai d'Orsay për këtë qëndrim theksojnë mungesën e të
dhënave të plota për gjendjen në Shqipëri nga ana e Misionit francez i cili nuk kishte
shumë kohë që kishte mbrritur në Shqipëri. Një arsye tjetër për këtë qëndrim ishin
ndryshimet në kabinetin qeveritar francez (13 nëntor1945), gjë që pengonte në atë
moment modalitet e njohjes së qeverisë shqiptare 200. Në nëntor të 1945 pozita e
Francës paraqitej kështu e dobësuar, pasi krijohej përshtypja se ajo po mënjanohej
përsëri nga Fuqitë e Mëdha në çështjet e Ballkanit.
Pasi Tre Fuqitë e Mëdha njohën qeverinë shqiptare çështja shtrohej se çfarë
qëndrimi do të mbante qeveria franceze ndaj këtij problemi. Shumë argumenta
vepronin në favor të një njohjeje të shpejtë. Franca nuk kishte me Shqipërinë
probleme dhe mosmarrëveshje. Interesat franceze në Shqipëri: interesa ekonomike
(nafta) dhe ato kulturore (liceu francez ne Korçe) ishin jo pa rëndësi. Qeveria Hoxha,
pesë antarë të të cilës ishin ish-nxënës të liceut francez, kishte një predispozicion
pozitiv për Francën. "A nuk duheshin shfrytëzuar këto predispozita për të na siguruar
një pozicion të qëndrueshëm në mos të privilegjuar në Shqipëri dhe të shtrijme më tej
aty ndikimin tonë"201 vihej në dukje në Ministrinë e Jashtme të Francës.
Shqipëria, megjithëse gjeografikisht ndodhej jashtë sferës së ndikimit
francez, nga ana politike dhe ekonomike përfaqësonte për Francen një bazë të
197 Referuar artikullit të Petrit Nathanaili, Studime Albanologjike, n 1/1997, ADMAE, Tél. Paris
12/10/1945, vellimi 12 e njejta seri dhe nenseri 198 Referuar artikullit të Petrit Nathanaili, Studime Albanologjike, n 1/1997, ADMAE, Note du Quai
d'Orsay, Paris 15/10/1945 vellimi 9 e njejta seri dhe nenseri. 199 Referuar artikullit të Petrit Nathanaili, Studime Albanologjike, n 1/1997, Shih " Studime
Albanologjike " II 1996, faqe 32. 200 Referuar artikullit të Petrit Nathanaili, Studime Albanologjike, n 1/1997, ADMAE, Tél. Paris
13/11/1945, vellimi 12, e njejta seri dhe nenseri. 201 Referuar artikullit të Petrit Nathanaili, Studime Albanologjike, n 1/1997, ADMAE, Note du Quai
d'Orsay, Paris 9/3/1946, vellimi 12, e njejta seri dhe nenseri.
70
avancuar të kulturës franceze në jug-lindje të Evropës. Diplomacia franceze, sipas
Quai d'Orsay , duhej të përpiqej ta ruante dhe ta zhvillonte në maksimum këtë
prezencë. Pozitat e Francës në Shqipëri në prag të pushtimit të saj nga Italia sipas
analistëve francezë ishin superiore në krahasim me ato të Fuqive të tjera të Mëdha.
Ngjarjet politike të viteve 1940-1944 rrezikonin ti kompromentonin ato. Në një note
të përgatitur nga specialistët e Quai d'Orsay në qershor 1945 për kryeministrin
francez, gjeneralin De Gaulle, thuhet se "me sa duket është e nevojshme që për të
siguruar ndikimin francez në Shqiperi duhet të mbështesim dhe të zhvillojmë
marrëdheniet tona me këtë vend në fushat politike, kulturore dhe ekonomike".202
Në politikën e saj ndaj Shqipërisë, Franca duhej të mbante parasysh ndikimin
sovjetik i cili ishte dominues në këtë vend në krahasim me ato të fuqive të tjera. Për
Francën mendohej se ishte e dëshirueshme që të pengonte futjen e Shqipërisë në
Federatën Jugosllave. Praktikisht një politikë e tillë kërkonte nga ana e qeverisë
franceze ndërhyrje konkrete në fushat ekonomike dhe kulturore.
Sipas analizave të para të përfaqesuesve francezë në Shqipëri, perspektivat e
ndikimit francez në 1945 dukeshin mjaft të medha pasi reminishencat e këtij ndikimi
ishin akoma të konsiderueshme. Shembja e ndikimit italian aty linte nje boshllëk nga
i cili duhej përfituar. Në qoftë se interesat politike franceze në Shqipëri ishin në atë
kohë më pak të rëndësishme se ato të Aleatëve të Mëdhenj, pozitat që Franca kishte
patur dikur në këtë vend nga pikëpamja ekonomike dhe kulturore, si dhe simpatitë
që ajo gëzonte e detyronte diplomacinë franceze "të mos ishte indiferente ndaj asaj
që ndodhte dhe që mund të ndodhte në Shqipëri". 203
Pas vitit 1945, komunistët shqiptarë, të cilët kanë çliruar vetë territorin e tyre,
bënë tri eksperimente të njëpasnjëshme me tre mbrojtje gjeografike gjithnjë e më të
largëta: Jugosllavinë e Titos, me të cilën lidhjet e ngushta janë të falsifikuara gjatë
luftës kundër nazizmit; Bashkimin Sovjetik të Stalinit, bindja ishte se kishte ardhur
koha për të shpëtuar Shqipërinë nga hegjemonia jugosllave; Kina e Maos, ku aleanca
me Moskën u prish. Më pas, Shqipëria, duket e hipnotizuar nga "tundimi i izolimit."
Më 15 prill 1979, Enver Hoxha rendit shtetet në tri grupe: Shtetet e Bashkuara dhe
Bashkimi Sovjetik, ose "ujqërit e veshur me lëkurë qingji", me të cilat Shqipëria nuk
do të rivendos marrëdhënie diplomatike;
Shtetet që refuzojnë t’i paguajnë vendit të tij për dëmet e luftës, të tilla si
Republikës Federale të Gjermanisë, ose kthimin e pasurisë së konfiskuar, të tilla si
Mbretëria e Bashkuar; "të gjitha vendet e tjera", me të cilat Shqipëria është e gatshme
për të zhvilluar bashkëpunimin ekonomik dhe kulturor. Brenda këtyre, Franca gëzon
një vend të privilegjuar.204Marrëdhëniet franko-shqiptare janë të vjetra dhe interesat
reciproke mes dy vendeve janë të vërteta. Në Shqipëri ka aktualisht pak rezidentë
202 Referuar artikullit të Petrit Nathanaili, Studime Albanologjike, n 1/1997, ADMAE, Note du Quai
d'Orsay, Paris 25/6/1945, vellimi 12, e njejta seri dhe nenseri. 203 Referuar artikullit të Petrit Nathanaili, Studime Albanologjike, n 1/1997, ADMAE, Note du Quai
d'Orsay, Paris 15/10/1945 vellimi 9 e njejta seri dhe nenseri. 204Charles Zorgbibe, L’Albanie sortie de l’ombre, Le Monde diplomatique, https://www.monde-
diplomatique.fr/1982/01/ZORGBIBE/36528, i konsultuar 05.12.2015
71
francezë.Me 96 të regjistruar në regjistrin e francezëve jashtë Francës në fund të vitit
2006, komuniteti francez në Shqipëri mbetet i ulët.Edhe pse ai tenton të rritet (+ 20%
krahasuar me vitin 2005). Një pik progres është vërejtur në vitin 2005 (+ 40% gjatë
vitit 2004), ndërsa ai ka mbetur i qëndrueshëm për disa vite. Ai është përqendruar
kryesisht në rajonin e Tiranës dhe Durrësit.
Prania ekonomike franceze është modeste. Ndihma bilaterale e dhënë nga
Franca në Shqipëri nuk i kalon një milion euro. Duhet kujtuar se shuma e ndihmës
dypalëshe italiane në Shqipëri arriti në 77 milionë euro në vitin 2006, më e lartë se
ndihma e dhënë nga Bashkimi Evropian (44 milion). Gjermania mbështet Shqipërinë
me 20 milionë.Investimet franceze direkte në Shqipëri janë shumë të vogla dhe të
kufizuara në një minierë bitumi, blerë nga PJK Industries, dhe me pjesëmarrjen në
51% të kapitalit të një shoqërie të ndërtimit të rrugëve në Shqipëri, në pronësi të
EUROVIA (dmth 1 3% e investimeve të huaja në vend në fund të vitit 2005).
Asnjë kompani franceze nuk ka kontribuar në privatizimet e
mëdha.Pesëmbëdhjetë sipërmarrës privatë francezë janë të pranishëm në Shqipëri.
Disa biznese individuale të vogla janë krijuar në shërbimeve, por nuk ka prani
tëkonsiderueshme të grupeve franceze. Njëzet Kompanitë franceze janë të
përfaqësuar nga kompanitë lokale (Renault, Peugeot, L'Oreal, Yves Rocher,
Legrand) ose zyra përfaqësimi (Alcatel Alsthom, Scetauroute, SDMO).Credit
Agricole është i pranishëm edhe në Shqipëri, dhe Societe Generale. Seksioni tregtar i
ambasadës u mbyll në vitin 1997 gjatë ngjarjeve që lidhen me rënien e sistemit
piramidal. Shqipëria është ndjekur tashmë nga misioni ekonomik në Sofje.
Shkëmbimet midis Francës dhe Shqipërisë janë të kufizuara, pavarësisht një
trefishimi në dhjetë vitet e fundit.
Tregtia është rritur nga 27 milion euro në vitin 2005 me 99 milionë euro në
vitin 2015. Eksportet franceze në Shqipëri arritën në 39.6 milionë euro në vitin 2015.
Duke qënë origjina e 2.1% të importeve shqiptare në vitin 2015, Franca është
furnizuesi i shtatë i Shqipërisë. Eksportet franceze u rritën me 14.3% në vitin 2015
në tregun shqiptar, importet francezë nga Shqipëria përbënin 64.5 milionë euro në
vitin 2014 dhe paten rënie të lehtë në 2015 (-7.5%), tani kanë arritur në 59.7 milionë
euro, duke e bërë Francën konsumatorin e 14-të të Shqipërisë në vitin 2015.
Franca ka regjistruar me Shqipërinë një bilanc negativ tregtar në vitin 2015
prej 20.1 milionë euro, por ka përjetuar një reduktim prej gati 33% në krahasim me
vitin 2014 (-29,9 milionë euro).Pika e parë e eksporteve franceze në Shqipëri ka të
bëj me "mallrat, kapitale dhe pajisjet e transportit", me 16.6 milionë euro që
përfaqësojnë 42% të totalit. Pika e dytë e eksportit janë " produktet kimike dhe
produktet farmaceutike" me 8.6 milion euro në vitin 2015 (21.8% e totalit). Disa
kompani të mëdha farmaceutike (Sanofi) dhe kozmetike (Yves Rocher) marrin pjesë
në këto flukse tregtare. Pjesa e tretë e eksporteve franceze janë "tekstilet, veshjet,
72
prodhimet e lëkurës dhe këpucë", e cila tani arrin në 7.4 milion euro në vitin 2015
(18.7% e totalit).205Importet "tekstile, veshje, lëkurë dhe këpucë" përfaqësojnë 62.3%
të totalit të importeve tona dhe arritën në 37.2 milionë euro në vitin 2015.
Këto importe nga Shqipëria kanë qenë pak më poshtë se 2014 (- 2.1%), por
megjithatë u rritën ndjeshëm në krahasim me 2010 (+ 177.6%), ato kishin vlerë rreth
13.4 milionë euro. Në aspektin e investimeve të huaja direkte, prania franceze është
gjithashtu e kufizuar, por është në rritje. Sipas Bankës Qendrore të Shqipërisë, e cila
vlerëson investimin tonë në 146 milionë euro në vitin 2014, Franca përbën 2.9% të
totalit të investimeve në vend, pas Greqisë (37, 5%), Kanadasë (28%), Austrisë
(13.2%), Holandës (12.2%) dhe Turqisë (9.7%). Franca ka përfaqësuar 2.1% të
gjithsej investimeve në vend, duke u renditur pas Kanadasë (19%), Greqisë (17%),
Austrisë (15%), Italisë (12%) dhe Turqisë (11%).Prania franceze zhvillohet, sidomos
në fushën e minierave, energjisë (CNR, Alstom, Coyne et BELLIER), industrisë
(Morpho / Safran, ATR, Airbus, Eurocopter), e supermarketeve (Carrefour),
shërbimeve financiare (Societe Generale, Credit Agricole) dhe inxhinierike (EGIS).
Kompania Spiecapag (një degë e Entrepose Group, vetë një filial i Vinçit) ka
nënshkruar kohët e fundit një kontratë të madhe për ndërtimin e gazsjellësit TAP në
Shqipëri për TAP AG. Pas Samitit në Brdo (25 korrik, 2013) dhe për të nxitur
tregtinë tonë me këtë rajon, Z. Alain Richard është emëruar Përfaqësues Special i
diplomacisë ekonomike në Ballkan. Richard bëri një udhëtim në Shqipëri më 26 tetor
2013 dhe 27 prill 2014 (për ekspozitën e parë franceze të ushqimit dhe bujqësisë në
Tiranë). Dhoma Franko-Shqiptare e Tregtisë, anëtare e rrjetit CCIFI, u krijua në vitin
2013 mbi bazën e klubit para-ekzistues të biznesit franko-shqiptar.
Ajo ka 80 anëtarë dhe organizon aktivitete për të sjellë komunitetet e biznesit
në dy vendet.206Nuk është nënshkruar asnjë marrëveshje kulturore, shkencore dhe
teknike mes Francës dhe Shqipërisë që nga viti 1996.Viti 2005 ka shënuar një
ngadalësim të qëndrueshëm të projekteve. Viti 2006 rriti shpresat për rifillimin e
bashkëpunimit dypalësh pas një stabilizimi të situatës së brendshme. Megjithatë,
reformat kanë çuar edhe në përçarje të burimeve njerëzore në kuadër të
administratës, në të gjitha nivelet e hierarkisë, me ekipe ndonjëherë papërvojë.
Një dinamike e bashkëpunimit është treguar me anë të dy faktorëve:
Shqipëria nënshkroi MSA-në me BE-në në qershor 2006 dhe u bë një anëtare e plotë
e Organizatës Ndërkombëtare të Frankofonisë (OIF) në Bukuresht në shtator
2006.Marrëdhëniet dypalëshe janë të institucionalizuara nga Traktati i mirëkuptimit,
miqësisë dhe bashkëpunimit i 1994. Bashkëpunimi Francez në Shqipëri përqendrohet
në bashkëpunimin kulturor të Ambasadës franceze dhe një rrjet prej katër Aleancash
franceze në Tiranë, Korçë, Elbasan dhe Shkodër.
Bashkëpunimi dypalësh i ka dhënë prioritet forcimit të pozitës së francezëve
dhe mbështet vendin në rrugën e afrimit Evropian nëpërmjet bashkëpunimit
205France diplomatie, Relations bilaretales, http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/albanie/la-
france-et-l-albanie/, i konsultuar 03.02.2016 206http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/albanie/la-france-et-l-albanie/,www.ccifa.al/fr/, i
konsultuar 03.02.2016
73
institucional të fokusuar në forcimin e sundimit të ligjit, si dhe formimin e elitave.
Shqipëria është anëtare e Organizatës Ndërkombëtare të Frankofonisë që nga viti
2006. Bashkëpunimi me OIF do të rezultojë në krijimin e kurseve franceze për
zyrtarët shqiptarë. Shqipëria qëndron si spirancë e Frankofonisë në zonën frankofone
ku frëngjishtja është gjuha e dytë e huaj që mësohet në sistemin shkollor, 23% e
nxënësve në arsimin parauniversitar mësojnë këtë gjuhë, rreth 87500 studentë dhe ka
rreth 540 mësues.207
Promovimi përqendrohet në sektorin e shkollës në mbështetje të seksioneve
dygjuhëshe frëngjisht-shqip në pesë shkollat e mesme në vend (rreth 470 studentë).
Përveç kësaj dy seksione dygjuhëshe janë hapur në shkollat e Durrësit dhe Sarandës,
me mbështetjen e OIF. Në kontekstin universitar, mësimi i frëngjishtes ka rreth
tridhjetë mësues për rreth 650 nxënës. Tridhjetë bursa studimi dhe bursa stazhi jepen
çdo vit për studentët dhe mësuesit shqiptarë. Ato ndihmojnë për të trajnuar
specialistë në fusha të ndryshme (art, mjekësi, juridik, komunikim, inxhinieri). Në
vitin 2015, rreth 690 studentë shqiptarë janë të regjistruar në një institucion të arsimit
të lartë francez, kryesisht në studimet e ekonomisë, drejtësisë dhe gjuhës.Ambasada e
Francës ka mbështetur gjatë vitit 2012 krijimin e Shkollës Franceze të Tiranës. Ajo u
miratua nga AEFE në qershor 2013.
Në bashkëpunimit administrativ, partneriteti me ENA ka çuar në krijimin e
një administrate publike të shkollës. Në bashkëpunim gjyqësor, shkëmbimet midis
ekspertëve të shkollave të gjyqësorit në të dy vendet janë duke vazhduar. Një ekspert
teknik ndërkombëtar është pozicionuar edhe si këshilltar i ministrit shqiptar të
Inovacionit dhe Administratës Publike.
Ai është i përfshirë në modernizimin dhe profesionalizimin e administratës
dhe informatizimit të shërbimeve publike shqiptare për të mbështetur më mirë
procesin e integrimit evropian. 208 Franca është duke punuar për forcimin e
atraktivitetit të vendit lidhur me zhvillimin e turizmit (zhvillimin e biodiversitetit dhe
turizmit, zhvillimin e qëndrueshëm të zonave malore dhe bregdetit). Puna në fushën
e trashëgimisë arkeologjike dhe bashkëpunimit është e konsiderueshme, me praninë
e tre misioneve të udhëhequra nga arkeologët francezë.
Programe të tjera të bashkëpunimit janë zhvilluar në fushën e blegtorisë,
peshkimit, bujqësisë dhe mjekësisë. Skemat e bashkëpunimit mbi sigurinë e
brendshme dhe mbrojtjen civile, do të fokusohen në luftën kundër imigracionit të
paligjshëm, krimit të organizuar dhe trafikut të drogës. Për sa i përket fondeve të BE-
së, shumë suksese janë arritur. Franca ka fituar në këtë mënyrë binjakëzimin
institucional të fondeve IPA (Instrumenti për ndihmë parainkuadruese të Bashkimit
Evropian) në fushën e doganave, aviacionit civil, financat publike, forcimin e
vendimeve gjyqësore dhe shërbimit publik.209
207http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/albanie/la-france-et-l-albanie/, i konsultuar
03.02.2016 208http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/albanie/la-france-et-l-albanie/, i konsultuar
03.02.2016 209http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/albanie/la-france-et-l-albanie/, i konsultuar
03.02.2016
74
Pas tri dështimeve, Shqipëria më në fund mori statusin e vendit kandidat për
anëtarësim në BE. Ministrat për Çështje Evropiane në fund ranë dakord për të filluar
procesin.Shtetet e njëzet e tetë vendeve anëtare të BE-së, ranë dakort më 24 qershor
për statusin e vendit kandidat të Shqipërisë. Pas disa dështimeve, Shqipëria u bë
kandidati i gjashtë për anëtarësim me Turqinë, Malin e Zi, Serbinë, Maqedoninë dhe
Islandën, e cila po largohet mga statusi i vendit kandidat.Në qoftë se 16 shtetet
anëtare kanë firmosur në Këshillin Evropian për të mbështetur statusin e Shqipërisë,
Franca ndërkohë ka vendosur të mos nënshkruajë dokumentin.
Ndoshta për arsye të politikës së brendshme, por sipas Philippe Moreau
Defarges, një studiues në IFRI, ky është një refuzim i zgjerimit: "Franca nuk ka
nënshkruar për shkak se ajo nuk dëshiron një zgjerim të mëtejshëm të BE-
së."Vendimi i marrë në Luksemburg duhet të ratifikohet nga Kryetarët e Shteteve
dhe Qeverive në samitin e BE-së më 26 dhe 27 qershor dhe ky është vetëm hapi i
parë në një proces të gjatë, pasi negociatat e ardhshme për pranimin e vendit të vogël
ballkanik do të jenë të vështira.Tashmë më 4 qershor, Komisioneri për Zgjerimin dhe
Politikën e Fqinjësisë Štefan Füle, kishte mbështetur kandidaturën e Shqipërisë, duke
treguar për përpjekjet e bëra nga vendi.
"Bazuar në vëzhgimet tona, dhe pa rezerva, ne rekomandojmë si Shtete
Anëtare për t'i dhënë statusin e kandidatit të BE-së Shqipërisë. Ky rekomandim
bazohet ndër të tjera në përpjekjet e Shqipërisë për të luftuar krimin e organizuar, si
dhe angazhimin e vendit për të reformuar sistemin gjyqësor, "siguroi Komisioneri në
një deklaratë.Mbetet se Shqipëria duhet të vazhdojë përpjekjet e saj në një numër
fushash. "Shqipëria duhet të intensifikojë përpjekjet e saj për të reformuar
administratën publike, gjyqësorin dhe të vazhdojë luftën kundër krimit të organizuar.
Shqipëria duhet të intensifikojë përpjekjet e saj në respektimin e të drejtave të njeriut
dhe politikat kundër diskriminimit, veçanërisht të minoriteteve "tregon në
konkluzionet e Këshillit në vijim të takimit të Ministrave për çështje evropiane."
Dhënia e statusit Kandidat për Shqipërinë gjithashtu dërgon një sinjal për
rajonin [Ballkanit], atë të një zgjerimi të mundshëm dhe dinamik", është shprehur
ai.Integrimi i Ballkanit Perëndimor në BE dhe veçanërisht i Shqipërisë vijon
zgjerimin logjik të BE-së, sipas Philippe Moreau Defarges, një studiues në IFRI, dhe
drejtor i edicionit të gjeopolitikës Ramses."BE-ja është e detyruar të integrojë
Ballkanin në BE. Dhe qasja si kandidat për anëtarësimin e Shqipërisë është padyshim
në këtë drejtim.210
Ballkani janë ankoruar në zemër të BE-së, dhe integrimi në BE do të jetë i
pashmangshëm. Megjithatë, unë nuk jam i sigurt se kjo është një gjë e mirë, ajo është
thjesht logjika e gjërave ", thotë studiuesi.Disa vende kanë njoftuar tashmë se do të
kundërshtojnë anëtarësimin e Shqipërisë në BE, si Republika Çeke që përmend një
konflikt mes kompanisë publike çeke të energjisë dhe Tiranës.Dhe pranimi i një
210 http://www.euractiv.fr/section/elargissement/news/l-ue-accorde-al-albanie-le-statut-de-candidat-
al-adhesion/, i konsultuar 05.06.2016
75
vendi të ri anëtare mund të ratifikohet vetëm me pëlqimin e Shteteve Anëtare të BE-
së. Një kusht që vështirë se është takuar për shkak të armiqësisë së shumë shteteve të
zgjerimit të mëtejshëm, qëështë forcuar me rezultatet e zgjedhjeve evropiane.
Negociata të mëtejshme kanë ndodhur për pesë vende kandidate - Turqi, Mali
i Zi, Serbi, Islanda dhe Maqedonia.Maqedonia ka statusin e vendit kandidat në
dhjetor të vitit 2005, por mbetet një rast i veçantë. Ish Republika Jugosllave ka
dështuar për të filluar negociatat për anëtarësim për shkak të një mosmarrëveshje me
Greqinë, e cila ka një krahinë me të njëjtin emër me atë Maqedonisë.211
Dhënia e statusit të vendit kandidat të shtetit në Shqipëri u takua me
hezitimin e disa vendeve evropiane: Gjermania, Franca dhe Britania e Madhe në
veçanti, por edhe Holanda. Për më tepër, ndërkohë që ishte i mirë në fillim, Spanja
dhe Republika Çeke tani shprehin dyshime. Në anën tjetër, Danimarka në vetvete
është e favorshme tani.Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se 16 ministrat e
jashtëm kanë shprehur mendimin e tyre ndërkohë pozitiv kundër Shqipërisë, në një
letër të përbashkët.
Sipas tyre, Shqipëria ka dëshmuar përkushtim dhe përpjekje për të
përmirësuar sistemin e saj të brendshëm i cili meriton njohjen e Bashkimit Evropian
dhe statusi i vendit kandidat ndoshta do të rezultojë për ta inkurajuar atë për të
vazhduar me reformat.Dhënia e këtij statusi nuk është pa pasoja, është para së
gjithash një sinjal i fortë politik, kjo do të thotë se vendi po hyn në një fazë të re të
integrimit evropian. Pastaj nga një këndvështrim ekonomik, statusi i vendit kandidat
do të inkurajojë investimet e huaja dhe në këtë mënyrë të krijojë vende pune, që do të
përfitojnë nga fondet e para-pranimit në BE. Nga pikëpamja diplomatike, Shqipëria
do të ftohet në takimet e Këshillit të hapura për vendet kandidate, ajo do të
bashkëpunojë me agjencitë evropiane.
Në të vërtetë, negociatat për t'u bërë një vend anëtar janë të gjata dhe
kërkojnë reforma të tjera para se të hapet drita e gjelbër për fillimin e negociatave.Së
fundi, kritere janë paraqitur për anëtarësimin e shteteve në Bashkimin Evropian. Para
të gjitha kritereve, përmendim nenin 49 TEU: "Çdo shtet evropian që respekton
vlerat e përmendura në nenin 2 dhe është e angazhuar për promovimin e tyre mund të
aplikojë për t'u bërë anëtar i Bashkimit".Ai duhet të jetë një shtet, një shtet evropian
dhe të bjerë dakord për të respektuar vlerat e përmendura në Nenin 2 TEU. Për më
tepër, ai duhet të plotësojë kriteret e përcaktuara nga Këshilli Evropian i Kopenhagës
në vitin 1993:
- Politika: stabiliteti i institucioneve duhet të garantojë demokracinë,
sundimin e ligjit, të drejtat e njeriut dhe respektimin dhe mbrojtjen e minoriteteve;
- Ekonomike: ekzistenca e një ekonomie tregu funksionale, të ketë
kapacitetin për tu përballuar me presionin dhe forcat e tregut konkurrues brenda BE-
211http://www.euractiv.fr/section/elargissement/news/l-ue-accorde-al-albanie-le-statut-de-candidat-al-
adhesion/, i konsultuar 05.06.2016
76
së;
- Acquis communautaire: aftësia për të marrë përsipër detyrimet e Shteteve
Anëtare që rrjedhin nga ligji dhe politikat e BE-së, duke përfshirë respektimin e
qëllimeve të bashkimit politik, ekonomik dhe monetar.212
212https://europe-liberte-securite-justice.org/2014/06/25/un-candidat-supplementaire-a-ladhesion-a-
lunion-europeenne-lalbanie-cest-le-sixieme-candidat/, i konsultuar 05.06.2016
77
KAPITULLI I DYTË
POZITA EKONOMIKE E FRANCËS NË BE
2.1. Ekonomia franceze dhe ndikimi i saj në Europë
Në vitin 2015, Franca ishte ekonomia e gjashtë më e madhe, pas Shteteve të
Bashkuara, Kinës, Japonisë, Gjermanisë dhe pas Mbretërisë së Bashkuar. 213 Në vitin
2016, Franca zë vendin e pestë pas SHBA-ve, Kinës, Japonisë dhe Gjermanisë pasi u
kalua për një kohë të shkurtër nga Britania e Madhe në vitet 2014-2015.214Në vitin
2015, vlera e prodhimit të brendshëm bruto (PBB) ishte 2935 miliardë dollarë ose
2,672 miliardë euro215. Në vitin 2014, ajo u rendit e 26-ta në PBB për frymë në PPP
(paritetit të fuqisë blerëse)216 , pak mbi mesataren e BE-së që ishte e 28-ta. Në
renditjen e PBB-së në PPP, Franca është fuqia e nëntë ekonomike. 217
Ekonomia e dytë më e madhe në Europë është parashikuar që të ketë një rritje
në tremujorin e tretë të vitit, por së shpejti do të kalojë tavanin, sipas guvernatorit të
Bankës së Francës, François Villeroy de Galhau. Rritja e PBB-së së Francës pritet të
përshpejtohet me 0.3% në këtë tremujor, pasi kaloi një periudhë në stanjacion në
tremujorin e dytë, sipas François Villeroy de Galhau, kreu Bankës Qendrore të
vendit.Ai mendon që rritja vjetore do të ishte 1.4% në 2016, e pandryshuar nga një
parashikim më i hershëm i Bankës Qendrore dhe më mirë se rritja prej 1.2% e
regjistruar vitit 2015.Sipas tij, inflacioni do të rritej më pas se 1% në muajin në vijim,
nga niveli aktual prej 0.4%.218
Në tremujorin e tretë 2015, borxhi i saj publik tejkaloi 2.100 miliardë euro,
duke përfaqësuar rreth 97% të PBB-së. 219Ekonomia franceze është kryesisht një
ekonomi e shërbimit: në vitin 2015, sektori terciar punësoi 76.7% të fuqisë punëtore,
ndërsa sektori primar (bujqësia, peshkimi ...) përfaqësoi vetëm 2.8%, dhe sektori
sekondar (kryesisht industria) 20.5%.
Ekonomia franceze është një ekonomi gjithnjë e më të hapur, duke zënë një
vend të rëndësishëm në tregtinë ndërkombëtare, kryesisht në kuadër të Bashkimit
Evropian. Franca është vendi i 7-të për eksportet e saj dhe i gjashti për importet e saj.
Në vitin 2006, eksportet përbëjnë 26% të PBB-së dhe importet 27%.. 220Bilanci
213Report for Selected Countries and Subjects (Raport mbi vendet e zgjedhura dhe cështjet),
https://archive.org/details/perma_cc_JEF7-G9F4, i konsultuar 02.03.2014 214 http://www.lefigaro.fr/conjoncture/2016/10/06/20002-20161006ARTFIG00002-la-france-
redevient-la-cinquieme-economie-mondiale-grace-au-brexit.ph, i konsultuar 02.03.2014 215Referuar website Insee, www.insee.fr, i konsultuar 02.05.2015 216https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fr.html, i konsultuar 02.05.2015 217https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fr.html, i konsultuar 02.05.2015 218 Francë, rritja e PBB-së po kalon tavanin, Revista Monitor,20.09.2016,
http://www.monitor.al/france-rritja-e-pbb-se-po-kalon-tavanin/, i konsultuar 20.05.2017 219http://www.insee.fr/fr/themes/theme.asp?theme=16&sous_theme=3, i konsultuar 20.05.2015 220site de la Banque mondiale (siti i Bankës botërore), http://www.banquemondiale.org/, i konsultuar
20.05.2015
78
tregtar (mallra dhe shërbime) ishte në deficit në vitin 2004, dhe deficiti u rrit deri në
vitin 2011 para se të kishte pak rënie, por mbetet i rëndësishëm në vitin 2015221.
25,6 miliardë euro është shuma e deficitit të shkëmbimit të mallrave të
prodhuara. Nga kjo anë, gjendja u përkeqësua pak, me bilancin e -23 miliardë në
vitin 2014. Edhe pse kostot e punës në industri janë tani është më të ulëta në Francë
se sa në Gjermani, industria franceze nuk ka rimarrë ende veten. Bilanci është
negativ për industrinë e automobilave. Megjithatë, ajo mbetet kryesisht pozitive për
hapësirën ajrore dhe mallrat luksoze. Kina u bë klienti i tretë i Francës për produktet
bujqësore. Në vitin 2014, ajo ishte vetëm e 10-ta. Eksportet franceze në Shtetet e
Bashkuara u rritën me 19.5%. E pamohueshme, është rënia e euros ndaj dollarit dhe
ka rritur shitjet franceze jashtë shtetit, veçanërisht për të hapësirës ajrore,
farmaceutike dhe pijet.222
Përsa i përket shkallës së papunësisë, ajo është më e lartë se mesatarja e
vendeve të tjera të zhvilluara në 10.5%. 223Shkalla e punësimit (63.8% në vitin
2006), në afërsi të mesatares evropiane (64.8%) është më e ulët se ai i BE-15
(66.2%) dhe mesatarja e vendeve zhvilluara224, sidomos për të moshuarit, nën 30
vjeç, dhe për njerëzit me kualifikim të ulët. 225 Trajtimi tatimor i dobishëm për
Kërkimin dhe Zhvillimin lejoi që Franca të ngrihet në pozicionin e 4-t në botë për
numrin e patentave të dhëna në vitin 2013 dhe kështu rriti atraktivitetin ekonomik 226.Franca është një nga vendet themeluese të Bashkimit Evropian dhe eurozonës. Në
zemër të një zone shumë të zhvilluar ekonomike, ekonomia e saj ka përfituar nga
krijimi i tregut të përbashkët evropian. Ndërhyrja e shtetit në ekonomi ka qenë
tradicionalisht i rëndësishëm. Niveli i shpenzimeve publike dhe për këtë arsye i
tatimit është ndër më të lartat në botë. 227
Në vitin 1986, shteti ka privatizuar shumë kompani publike 228, por ndikimi i
tij në ekonomi mbetet i fortë (i njohur si "neo-Kolbetizmi"). Shteti me anë të ligjit të
221Voir section Échanges extérieurs de biens et services (Shikoni Shkëmbimet e jashtme të mallrave
dhe shërbimeve), https://data.oecd.org/fr/trade/echanges-de-biens-et-services.htm, i konsultuar
20.02.2015 222 Cecile Crouzel, Le commerce exterieur francais en 5 chiffres cle, 05.02.2016,
http://www.lefigaro.fr/economie/le-scan-eco/dessous-chiffres/2016/02/05/29006-
20160205ARTFIG00109-le-commerce-exterieur-francais-en-5-chiffres-cle.php, i konsultuar
07.06.2016 223Referuar website te INSEE, http://www.insee.fr/fr/themes/info-rapide.asp?id=14&date=20131207, i
konsultuar 20.02.2015 224Referuar website te Eurostat (siti Eurostat), http://ec.europa.eu/eurostat, i konsultuar 20.02.2015 225Objectif croissance 2008, OSBE, février 2008, page 42 (Objektivi i rritjes, 2008, OSBE, shkurt
2008, f. 42) 226Guillaume de Calignon, Les Echos, Atractivite: La France marque des points grace a l’innovation,
27.11.2015, http://www.lesechos.fr/idees-debats/sciences-prospective/021511843214-attractivite-la-
france-marque-des-points-grace-a-linnovation-1179079.php, i konsultuar 15.03.2016 227MINEFE, rapport économique social et financier 2008, annexe statistique, f. 52 - 54 228Il y avait 3 500 entreprises publiques en 1985. Il y en a 845 en 2006. Elles emploient 850 000
personnes contre 2,4 millions 20 ans plutôt. Insee - Entreprises - Répertoire des entreprises contrôlées
majoritairement par l'État au 31 décembre 2006 [archive], 1985-2000 : quinze années de mutation du
secteur public d’entreprises (Kishte 3500 ndërrmarrje publike në 1985. Ka 845 në 2006.Ato punësojnë
50000 persona ndërsa punësonin 2.4 milionë 20 vite më parë. Insee-Ndërmarrjet-Repertori i
79
Nacionalizimit të 13 shkurtit 1982 gjatë presidencës së Fransua Miteran shtetëzoi
disa ndërmarrje private dhe i bëri ato shtetërore. Ky ligj ka ndeshur me kundërshtime
të mëdhë parlamentare derisa u votua më 13 shkurt 1982 megjithëse debatet ishin
hapur që në 13 tetor të vitit 1981 dhe u aplikua nga qeveria Mauroy.229
Rritja e PBB për frymë ishte më e ulët se ajo e disa vendeve të tjera të
zhvilluara, veçanërisht e Shteteve të Bashkuara, gjatë dy dekadave të fundit230, duke
shkaktuar debate në lidhje me realitetin e këtij ndryshimi dhe në reformat ekonomike 231,232 të cilat mund të korrigjohen. Numëroheshin 2 440 000 milionerë (US $) që
jetonin në Francë në vitin 2013. Në të njëjtin vit pasuria mesatare për të rritur është $
317,000 US $. 233 Në vitin 2010, njeriu më i pasur evropian është francezi Bernard
Arnault, pronar i grupit luksoz LVMH (pasuria e 4-t Botërore, sipas Forbes234.) dhe
gruaja e dytë më e pasur në botë është gjithashtu franceze: Liliane Bettencourt,
trashëgimtare dhe aksionare e parë e grupit L'Oreal.
Grafiku 1.
Përqindja e rritjes vjetore të PBB (1950-2010) dhe përqindja e rritjes
vjetore për tre periudha, midis tyre dhe 30 vitet e boom-it ekonomik
235
ndërmarrjeve të kontrolluara nga Shteti më 31 dhjetor 2006.1985-2000 :5 vite ndryshimi të sektorit
publik të ndërmarrjeve) 229 La loi de nationalisation du 13 fevrier 1982,
https://fr.wikipedia.org/wiki/Loi_de_nationalisation_du_13_f%C3%A9vrier_1982, i konsultuar
16.02.2016 230Les perspectives d'avenir , site du Ministère des Affaires étrangères. (Prespektiva të së ardhmes :siti
i Ministrisë së Punëve të Jashtme), www.diplomatie.gouv.al, i konsultuar 26.05.2014 231Objectif croissance 2008, OSBE, février 2008, page 42 (Objektivi i rritjes 2008, OSBE, shkurt
2008, f.42) 232Les perspectives d'avenir [archive], site du Ministère des Affaires étrangères. (Perspektivat e të
ardhmes, siti i Ministrisë së Punëve të Jashtme) 233lci.tf1.fr/economie/conjoncture/le-nombre-de-millionnaires-en-france-devrait-augmenter-de-70-
8502830.html.fr 234"Bernard Arnault, 4e fortune du monde" ,http://www.ladepeche.fr/article/2012/03/09/1302055-
bernard-arnault-4e-fortune-du-monde-carlos-slim-le-plus-riche-de-la-planete.html 235 Përqindja vjetore e rritjes së PBB-së (1950-2010) dhe përqindja e rritjes vjetore për tre periudhat
duke përfshirë 30 vitet e lavdishme,
80
-Taux de croissance du PIB : Përqindja e rritjes së PBB
-Taux de croissance annuel moyen 1950-1974 : Përqindja e rritjes vjetore
mesatare 1950-1974
-Taux de croissance annuel moyen 1975-1989 : Përqindja e rritjes vjetore
mesatare 1975-1989
-Taux de croissance annuel moyen 1990-2007 : Përqindja e rritjes vjetore
mesatare 1990-2007
Midis 1946 dhe 1973 Franca ka përjetuar një periudhë të rritjes shumë të
fortë (mesatarisht 5% në vit) që ekonomisti Jean Fourastié ka, në mënyrë
retrospektive, quajtur "Tridhjetë vitet e lavdishme". Kjo rritje është shumë më e lartë
se rritja ekonomike me afat të gjatë në Francë (shih grafikun): 5% në vend të pak më
shumë se 2% në vit për PBB për frymë. Kjo rritje e jashtëzakonshme ekonomike do
ti lejonte Francës, në fushën e teknologjisë dhe organizimit të prodhimit, si dhe
prodhimin e objekteve të cilat ishin shkatërruar rëndë nga lufta, për të bërë më të
madh hendekun me Shtetet e Bashkuara: në qoftë se në vitin 1950 të ardhurat
mesatare të një francezi paraqiten pak më shumë se gjysma një banori të Shteteve të
Bashkuara (55%), dhe kanë arritur katër të pestat në vitin 1973.
Gjatë viteve të para të rindërtimit, rritja e fortë është bërë e mundur nga ana e
mobilizimit të fortë të punës, veçanërisht nëpërmjet rritjes së orarit të punës. 236 Nga
viti 1950, rritja ishte kryesisht për shkak të fitimeve të forta të produktivitetit, ndërsa
kontributi i punës zbret: koha e punës zvogëlohet nga mesi i viteve 1960, 237 dhe
fuqia punëtore njeh një rritje të ngadaltë gjatë kësaj periudhe për shkak se baby
boom nuk rrit në afat të shkurtër forcën e punës për shkak të shtimit të kohëzgjatjes
së studimit.
Pjesa më e madhe e rritjes do të vinte nga fitimet e forta të produktivitetit.
Këtyre përfitimeve shumë të larta të produktivitetit mund t'i atribuojmë disa shkaqe,
jo ekskluzive. Së pari, ekonomia franceze arriti, duke imituar, ekonominë më
produktive në botë, Shtetet e Bashkuara. Ky fenomen nuk është unik vetëm në
Francë dhe është gjetur edhe në ekonomitë më të zhvilluara. Ky shërim është
dinamik: rritja e produktivitetit ka gjithashtu një nivel historikisht të lartë në SHBA,
por ajo është më e ulët se në Francë.
Përveç procesit të arritjes, dinamika të tjera janë vënë në punë. Në veçanti,
rritja është për shkak të mekanizmave të brendshme rregullative. Ajo u ul në
thellimin e organizimit Fordist të punës, e cila gjeneron fitimet e forta të
produktivitetit, fitimet e produktivitetit të cilat rishpërndahen në formën e rritjes së
pagave. Këto rritje të pagave do të ushqyejnë kërkesat në rritje të pasurisë kombëtare
si pjesë e një ekonomie relativisht të mbyllur. Kjo rritje e kërkesës do të nxisë, nga
https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89conomie_de_la_France#/media/File:Croissance_%C3%A9cono
mie_francaise.png, i konsultuar 02.03.2015 236J.-C. Asselain, Histoire économique de la France - 2. De 1919 à nos jours, 1984, éd. Seuil, f. 109 237Gérard Bouvier et Fatoumata Diallo, division Synthèses des biens et services de l'Insee, Soixante
ans de réduction du temps de travail dans le monde, Insee Première no 1273 , Paris, janar 2010
81
ana tjetër fitimet e produktivitetit dhe një rreth i virtytshëm i rritjes Fordiste është
vënë në punë. 238 Ky rreth i virtytshëm është vënë në punë në Francë, pasi siç Angus
Maddison e vë në dukje, në mes të viteve 1950 dhe 1979, Franca ka kapur
produktivitetin e SHBA-ve si çdo vend tjetër i madh industrial gjatë të njëjtës
periudhë. 239
Ekonomia franceze ka përfituar nga Tregu i Përbashkët Europian, i
themeluar në mes të 1957 dhe 1968. Franca është një nga vendet themeluese të
Bashkimit Evropian.Kjo periudhë përfundoi ndërsa ekonomistët francezë si Jacques
Rueff apo politikanë si Charles de Gaulle denoncuan rrezikun e hegjemonisë së
dollarit në sistemin monetar ndërkombëtar, 240 me vendimin e njëanshëm të Shteteve
të Bashkuara për të përfunduar barazinë e dollarit me arin për të bërë që dollari të
"rinte pezull" në vitin 1971. Goditjet e naftës të viteve 1973 dhe 1979 do të jetë
vetëm pasojë e rënies së dollarit.
Në këtë periudhë francezët gëzuan një standard të lartë të jetesës, edhe në
qoftë se nga goditjet e para dhe të dyta të naftës do të përfundonin me "Tridhjetë
vitet e lavdishme" ndjenja e të jetuarit e një krize u përhap shumë dhe rritja u bë më
modeste. Pothuajse nuk kishte papunësi në vitet gjashtëdhjetë, por papunësia u rrit
ndjeshëm në 8.7% në vitin 1985. Që atëherë, ajo mbetet në një shkallë të lartë dhe
nuk arrin të ulet në një normë më të ulët sesa 8%. Pas fuqisë në rritje të Kinës,
Franca u bë fuqia e 5-të ekonomike në vitin 2016.
Periudha karakterizohet nga globalizimi gjithnjë e më i theksuar i ekonomisë
franceze e cila përkthehet me grupe të mëdha franceze që zhvendosin një pjesë të
madhe të prodhimit të tyre. Pra, për Renault në mes të 2005 dhe 2010, prodhimi në
Francë ra më poshtë sesa gjysma. Në vitin 2010, përqindja e makinave të
pasagjerëve të prodhuara nga automobilistët në Francë është më pak se 20% dhe dy
të tretat e automjeteve Renault të regjistruar në Francë janë prodhuar në fabrikat
jashtë kufijve të saj. 241
Nga 2002, ulja e përhapur në orët statutore të punës në 35 orë, një masë e
rëndësishme e programit ekonomik socialist e zbatuar nga Martine Aubry është si
një përvojë unike në veçanti në mesin e vendeve të OSBE-së.242 Ajo u rëndua më
shumë nga masat shoqëruese (rritje në pagën minimale për orë të ruajtur në pagën
neto, reduktime për kontributet e sigurimeve shoqërore për të kontrolluar kostot e
punës, rritjen e fleksibilitetit të organizimit të punës, etj).
Ndërkohë, Gerhard Schröder i Gjermanisë bëri një seri reformash për të
reduktuar shpenzimet e shtetit social dhe për të rivendosur konkurrencën gjermane
në kurriz të punonjësve të ulët të kualifikuar me mini-punë që paguheshin 400 euro
muaj. Tepricat tregtare gjermane arritën majat, por monedha e përbashkët ndaloi
238Robert Boyer et Jean-Pierre Durand, L'après fordisme, Syros, 1998.f.105 239Robert Boyer et Jean-Pierre Durand, L'après fordisme, Syros, 1998, f.105 240Lionel Rondouin, « De Gaulle et Jacques Rueff contre le dollar-roi », Nouvelle Revue d'Histoire,
n°82, janar-shkurt 2016, f. 60-63 241Alain-Gabriel Verdevoye, Renault produit désormais moins de 20% de ses voitures en France,
latribune.fr, 18 shkurt 2011 242« L’expérience française de réduction collective du temps de travail (RTT) est originale parmi les
pays de l’OSBE. », communiqué de presse Insee (komunikate shtypi), qershor 2005
82
rivlerësimin e monedhës gjermane. Në vitin 2013, deficiti tregtar me Gjermaninë
arriti në 16.45 miliardë euro.
Pjesa e tregut të eksportit e Francës në zonën e euros u rrit nga 17% në 1999
në 12.8% në vitin 2013. Ndërmjet 1980 dhe 2007, Franca ka humbur dy milionë
vende pune prodhuese. Kështu, në vitin 1975, plani stimulues i Chirac (Shirak)
përfaqëson 2.8 pikë përqindjeje të PBB-së dhe është "sukses i përzier: Rritja prej
4.4%, inflacioni i lartë (11%) dhe një deficit i madh tregtar ". 243
Politikat shtrënguese apo deflacioni nuk kanë pasur më shumë sukses: Në
vitin 1983, është radha e masave shtrënguese dhe miratimi i një të ashtuquajture
politikë ekonomike konkurruese e disinflacionit. Kjo politikë çoi në fund të 1986-87
në inflacion të lartë të përjetuar nga Franca nga kriza e vitit 1973.Periudha pa një
liberalizim gradual të plotë të tregjeve financiare. Nga Akti Bankar i vitit 1984, u
krijua liberalizimi i sektorit financiar dhe nga viti 1985 deri më 1989, fundi i
kontrollit të shkêmbimeve 244 nën qeverinë socialiste të Pierre Bérégovoy. Shefi i tij i
stafit Jean-Charles Naouri është babai i reformës së tregjeve financiare në mes të
vitit 1984 dhe 1986 (krijimit të MATIF, MONEP, certifikatat e depozitave, letrat
komerciale). Ai gjithashtu nisi produktet derivate245, 246 të cilët do të kenë gjatë
krizës bankare dhe financiare të vjeshtës 2008 të tregojnë efekte të çoroditura.
Disa data kyçe:
• 1981-1982: valë e nacionalizimeve.
• 1986 fundi i kontrollit të çmimit 247
• 1992-1993 Traktati i Mastrihtit. Qeveritë që të kenë sukses do të zhvillojnë
politikat ekonomike pasi një nga qëllimet do të jetë për tu "kualifikuar" për euron
• Në viti 1999, krijimi i zonës së euros dhe monedhës së vetme shënon
dëshirën për bashkëpunim të ngushtë ekonomik të shumicës së vendeve të Bashkimit
Ekonomik dhe Monetar. Monedha Euro zëvendësoi frangën më 1 janar 2002.
• Më 21 qershor 2005, në vijueshmërinë e raportit Pébereau mbi borxhin
publik, mendimi i Ministrit të Ekonomisë Thierry Breton bëri vigjilent publikun në
dy tregues. Treguesi i parë është rritja e shpejtë e borxhit të qeverisë franceze i kaloi
60% të PBB-së, dhe se barra financiare është e barabartë me tatimin mbi të ardhurat.
Treguesi i dytë është shkalla e pjesëmarrjes së ulët franceze në vende, për shkak të
hyrjes së vonë të të rinjve në jetën e punës (rreth 22 vjeç e gjysëm mesatarisht) dhe
shkarkimit të parakohshëm (mosha aktuale e daljes në pension (57 vjet).
Në të vërtetë, PBB ka vlera kryesisht pozitive, por ka disa vlera negative,
sidomos në vitin 2009 kur ajo ishte deri në -2.70%. Kjo rënie është kryesisht për
243Denis Clerc, Dechiffrer l’economie, La Decouverte, 2007, f. 10 244Le système financier français depuis 1945 (Sistemi financiar francez që prej 1945), Pierre-Cyrille
Hautcœur, http://www.parisschoolofeconomics.com/hautcoeur-pierre-cyrille/risques.pdf, i konsultuar
15.05.2015 245Georges Ugeux,…et pendant ce temps-la, une nouvelle crise se prépare , finance.blog.lemonde.fr,
12 prill 2013 246Pascale Besses-Boumard, Christèle Fradin, 20 février 1986 : le Matif, la folle histoire du marché à
terme, latribune.fr, 26 korrik 2013 247Dumez Henri, Jeunemaitre Alain, Diriger l'économie, l’État et les prix en France 1936-1986,
Logiques économiques, l'Harmattan, Paris, 1988, f. 232.
83
shkak të krizës financiare, edhe pse qeveria franceze dhe fqinjët e saj evropianë kanë
zbatuar politikat makroekonomike dhe mikroekonomike për të zbutur goditjet e
ndryshme që e kanë shkaktuar. Por është e vërtetë se ekonomia franceze, ndryshe
nga vendet e tjera evropiane, ka rezistuar pak a shumë falë disa faktorëve. Kështu që
në vitin 2010, kjo normë është përmirësuar pak dhe arriti në 1.50%. Norma reale e
rritjes së PBB-në në vëllimin e BE 27 në vitin 2010 ishte 1.9% (në krahasim me vitin
2009)248.
Prandaj, Franca ka kaluar nëpër këtë krizë në periudhën 2008-2009, por
pasojat e kësaj kanë ndodhur në 2009-2010, dhe tani Franca gjendet në një periudhë
të shërimit me perspektiva pozitive për të ardhmen.Evolucioni i PBB-së franceze në
BE-në me 27 anëtarë tregon se Franca ka pak a shumë ndjekur të njëjtat trende si
BE-ja, edhe pse në përmasa të ndryshme.
Në të vërtetë, kur ekonomia e një ose më shumë vendeve brenda BE-së është
përkeqësuar, kjo i përhapet vendeve të tjera dhe komunitetit në përgjithësi, dhe
vendet anëtare nuk janë vetëm interaktive, por varen nga njëri-tjetri. Shembull:
ndërsa PBB-së në Francë në vitin 2009 ishte me -2.70%, BE-ja 27 ishte 4.3%.Rritja
e PBB varet nga shumë faktorë të tjerë, duke përfshirë konsumin, investimet,
tregtinë e jashtme etj ...Sipas një raporti të Société générale në dhjetor 2010249,
ngritja ekonomike e Francës do të jetë në një ritëm të moderuar dhe kjo do të marrë
kohë për të pasur këtë prirje të mëparshme.
Në të vërtetë, Franca duhet t'i kushtoj vëmendje të veçantë restaurimit të
financave publike, tregu i punës e ka të vështirë përparimin e fuqishëm se rritja e
dobët do të prodhojë vetëm krijimin e vendeve të ulta të punës, edhe pse konsumi
mbetet shtylla kryesore për ekonominë franceze. Sipas këtij raporti, suksesi i
rimëkëmbjes do të jetë i bazuar në investime dhe konsum. Në të vërtetë, sipas OSBE
gjithashtu, rimëkëmbja do të jetë e moderuar dhe e ngadalshme, për shkak se sipas
parashikimeve, rritja do të mesatare për disa vjet.
Përshpejtimi në aktivitete për këtë arsye është i bazuar kryesisht në një
reagim të investimeve dhe të konsumit. Duke pasur parasysh se politika fiskale do të
bëhet në mënyrë të pashmangshme kufizuese, gjë që do të çonte në një rikthim të
mirë në rritjen ekonomike të Francës, do të jetë një rimëkëmbje më dinamike
ndërkombëtare, por është shumë herët që të flasim për këtë (veçanërisht për shkak të
tensioneve që mbizotërojnë në tregjet evropiane).
Objektivat politike të Francës për të mbajtur këtë rimëkëmbje do të
monitorojnë nga afër financat publike, të zbatojnë reformat strukturore që stimulojnë
punësimin dhe prodhimin e ekonomisë franceze.Vitet 2011 dhe 2012 mbajnë efektet
e një goditje të dyfishtë për Francën. E para ka të bëjë me fushën e "buxhetit" dhe
fusha e dytë mund të karakterizohet si "inflacioniste". Në të vërtetë, shoku i parë i
referohet iniciativave që Franca (dhe vendet e tjera të mëdha të zhvilluara) kanë
ngritur mbi politikat e shtrëngimit fiskal edhe pse ekonomia e saj është ende në vend
248Burimi: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, i konsultuar 15.06.2015 249http://www.masaiinvest.com/wp-content/uploads/2011/03/Analyse-
macro%C3%A9conomique-francaise.pdf, i konsultuar 05.12.2015
84
pa lëvizur. Goditja e dytë ka të bëjë me çmimet e rritura të lëndëve të para. Në të
vërtetë, kjo rritje është ndjerë në mënyrë të tërthortë nga familjet dhe kështu peshon
në fuqinë e tyre blerëse dhe ndikon në shpenzimet e tyre. E gjithë kjo, pra, do të çojë
në një konsum të moderuar. Mekanizmi i përdorur nga vendet e tjera perëndimore
çon drejt një rreziku të shkaktimit të një ngadalësimi në ekonominë globale dhe për
këtë arsye një ngadalësim të kërkesës drejt Francës.250
Grafiku 2.
Impakti i dy shokeve të rritjes në Francë251
Grafiku 3.
Përqindja e rritjes së PBB në Francë . Variacioni në lidhje me vitin e
shkuar252
Përqindja e rritjes së PBB të BE 27. Variacioni në krahasim me vitin e
kaluar253
250http://www.ofce.sciences-po.fr/pdf/revue/117/r117-3.pdf, i konsultuar 05.12.2015 251http://www.ofce.sciences-po.fr/pdf/documents/prev/prev1011/prev-france.pdf, i konsultuar
18.06.2015 252 Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat, i konsultuar 18.06.2015
85
Nga viti 1940 deri më 1945, shkalla e papunësisë në Francë ka filluar të rritet
deri në 1970, dhe u rrit më shumë më pas. Pas krizave të naftës dhe fundit të
"Tridhjetë viteve të lavdishme", rritja e papunësisë do të mbetet në një nivel të lartë
deri në vitin 2010, veçanërisht me efektet e krizës ekonomike që filloi në vitet 2007-
2008. Por Franca nuk është i vetmi vend me këtë problem, pasi edhe shumë vende të
BE-së janë ballafaquar me këtë situatë, ndërsa vendet e tjera të zhvilluara të botës
arritën disi të menaxhojnë për të stabilizuar dhe kjo normë do të mbetet në nivele
pak a shumë të ngushta të përafërta me plotë punësimin.Sipas të dhënave të
Eurostatit, shkalla e papunësisë në Francën metropolitane (duke përjashtuar
Departamentet jashtë shtetit) u vlerësua në 9.1% (si përqindje e forcës së punës), në
tremujorin e dytë të vitit 2011. Dhe kur DOM (Departamentet përtej Detit-
Departamentet jashtë metropolit) janë përfshirë, norma ishte 9.60%.
Shkalla e papunësisë është stabilizuar në vitet 2003 deri në 2006, pastaj ra në
vitin 2007 dhe përsëri në vitin 2008, por më pas u rrit në mënyrë të veçantë për
shkak të krizës ekonomike në vitin 2009 me 9.5% të fuqisë punëtore.
Brenda BE-së, shkalla e papunësisë në Francë është sa mesatarja e BE-së, siç
dëshmohet nga imazhi grafik 5; Në të vërtetë, ne gjejmë se Franca ndjek të njëjtën
prirje me BE-në në zhvillimin e papunësisë, disa herë më të ulët në vitet e
mëparshme, por pak më të lartë në përgjithshësi. Por ende, shkalla e papunësisë
mbetet e lartë në Francë në vitet e fundit në krahasim me ekonomitë e tjera të mëdha
evropiane si Gjermania dhe Britania e Madhe, normat përkatëse të papunësisë të
cilat ishin:
• 2010: 7.1% dhe 7.8%
• 2008: 7.6% dhe 5.7% 254
Por aspekte të papunësisë në Francë ndryshojnë nga kënde të caktuara 255në
Grafiku 4.
Papunësia në Francë256
253 Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat 254Burimi: Osce, http://www.osce.org/ 255Burimi : Osce, http://www.osce.org/ 256 Burimi : Osce, http://www.osce.org/
86
krahasim me fqinjët e saj, të tilla si rritje të mprehtë të papunësisë afatgjatë
(siç tregohet në Tabelën më lart ndryshimet e imazhit janë mes vitit 2008 dhe 2010),
degradimi i punësimit industrial, numri i të rinjve të prekur nga papunësia (por kjo
është e dukshme edhe në vende të tjera).
Një aspekt i rëndësishëm i ekonomisë franceze janë investimet e huaja
direkte, pasi këto paraqesin investime të mëdha brenda dhe jashtë, jo vetëm për
Francën, por edhe për Komunitetin Evropian. Sa më shumë një vend është tërheqës
nga pikëpamja e investimit, aq më shumë do të përfitojë ekonomia, por edhe për
ekonomitë e partnerëve të tij. Lidhur me fushën e investimeve të jashtme direkte për
Francën, ka dy tipe: ka investimet në territorin francez, të kryera nga vendi /
investitorët e huaj (evropianë apo të tjerë), dhe ka investime që Franca kryen jashtë
vendit.
"Daljet neto në investime direkte", që do të thotë, investime direkte të
larguara franceze, janë vlerësuar në 38 miliardë € në vitin 2010. Këto rezultate ishin
atëherë 12 miliardë € më pak në krahasim me vitin 2009 dhe 24 miliardë euro më
pak se në vitin 2008. Në fakt, ne kemi dëshmuar një rënie të konsiderueshme në
investime direkte franceze jashtë vendit, ndërsa investimi i huaj direkt i brendshëm
në Francë mbetet pak a shumë në të njëjtin nivel që nga viti 2000. Nga grafiku i
imazhit më poshtë, ne shohim një rënie dramatike nga viti 2000 në 2003, e ndjekur
nga një rritje të lehtë deri në vitin 2007, pastaj kemi të bëjmë me një rënie të
mëtejshme deri në vitin 2010. Rënia e fundit në vitin 2008 dhe 2009 është kryesisht
për shkak të krizës financiare, ndërsa në vitin 2010 një pikë më pak e theksuar është
vërejtur për shkak të rimëkëmbjes globale në rrjedhën e investimeve, por të
moderuar sigurisht.257
Grafiku 5.
Flux d’investissements directs français à l’étranger, étrangers en France et
solde net : Fluksi i investimeve direkte franceze jashtë shtetit, të huaj në
Francë dhe bilanci net. 258
257Banque de France, Rapport Annuel –La balance des paiements et la position extérieure de la
France”, 2010, f.21-22, http://www.banque-france.fr 258Source: Banque de France, rapport annuel 2010 (Burimi : Banka e Francës, raporti vjetor
2010)
87
Në fushën e investimeve, Franca luan një rol thelbësor në Evropë, ku ajo ka
pika të forta të veçanta tërheqëse, por edhe mundësi interesante për investitorët
potencial. Investimet direkte të huaja janë një faktor kyç në ekonominë franceze që
përbëjnë stokun e investimeve të huaja direkte në Francë, në më shumë se një e treta
e pasurisë kombëtare (42% të PBB), një pjesë jo e neglizhueshme.259 Dhe sipas
Bankës së Francës (prill 2011), investitorët e huaj kanë mbajtur 42.4% të kapitalit të
CAC 40. 260 Përparësitë të cilat do të favorizojnë Francën, si vend tërheqës për
investimet e huaja do të ishin të mëposhtmet 261:
• atraktiviteti dhe diversiteti i territoreve të saj
• Infrastruktura e komunikimit
• Infrastruktura e transportit
• industria
• Risitë dhe Kërkimi dhe Zhvillimi
• Madhësia e tregut të brendshëm
• Sistemi i taksave
• Trajnimi dhe kualifikimi i fuqisë punëtore
• Reforma dhe modernizimi
Mes vendeve që investojnë kryesisht në Francë përfshijnë vendet si Brazili,
Rusia, India, Kina, Shtetet e Bashkuara apo fqinjët e saj të drejtpërdrejtë, vendet
anëtare të BE-së. Këto vende investojnë shuma të konsiderueshme në territorin
francez, duke krijuar vende pune përmes projekteve të tyre të ndryshme në Francë.
Franca ende përfaqëson një zonë tërheqëse sidomos me aktivitetet e saj
terciare të tilla si kërkimi dhe zhvillimi, por edhe me projekte për energjitë e
rinovueshme për shembull. Në vitin 2009, Gjermania ishte vendi i dytë investues
evropian në Evropë dhe Franca ka zënë vendin e parë të pritjes së projekteve me
prejardhje nga Gjermania në Evropë (Francë, më pas priti 18% të projekteve
gjermane në kontinentin evropian). 262 Ka pasur një rritje të qëndrueshme gjatë
periudhës 2003-2007, por nga atje, projektet gjermane janë ngadalësuar pak. Një
shembull tjetër do të ishte rasti tani me Kinën. Në të vërtetë, Franca është vendi i 4 i
pritjes së investimeve kineze në Evropë në vitin 2009, 8% e projekteve kineze
drejtuar drejt Evropës, përpara Gjermanisë (që pret 40% të projekteve) ose
Mbretërisë së Bashkuar (10%).
259http://www.ambafrance-ch.org/IMG/pdf/La_France_dans_les_IDE_mondiaux.pdf,„La France
attire les investissements étrangers”, Service de presse de l'Ambassade de France à Vienne –
Qershor 2011, f.2 260« Investissements etrangers createurs d'emploi en France, bilan 2011 » AFII, f.84 261http://www.invest-in-france.org/Medias/Publications/1618/Bilan-FR-2011.pdf„Investissements
etrangers createurs d'emploi en France, bilan 2011” AFII, f.5 262Burimi: të dhëna të botuara nga Agjencia Franceze për Investimet kombëtare, (données
publiées par l’Agence Française pour les investissements nationaux(AFI)),
https://www.senat.fr/rap/r05-453/r05-453_mono.html
88
Sipas vlerësimeve të fundit CNUCED 263 , në vitin 2010 Franca ishte në
vendin e katërt si një destinacion botëror për investimet e huaja, duke përfshirë gati
57400000000 $ (UDS) të investimeve të brendshme. Renditja botërore në 2010 do
të ishte:
1. SHBA me 186.1 miliardë dollarë
2. Kina me 101 miliardë dollarë
3. Hong Kong me 62.6 miliardë dollarë
Në Evropë, ajo do të ishte destinacioni i parë para Belgjikës, Britanisë së
Madhe apo Gjermanisë. Në fakt, Franca kishte në vitin 2010 rreth 20% të flukseve të
investimeve të BE-së.264
Pra sot, Franca mbetet një vend i quajtur "tërheqës" për investitorët e huaj,
pasi sipas raportit, në vitin 2011 i AFII265 ajo do të kishte tërhequr pothuajse 698
investime të reja të huaja duke tërhequr kompanitë e 40 vendeve. Nga këto 698
investime, gati 66% janë realizuar nga kompanitë prodhuese, ndërsa pjesa e mbetur
prej 34% janë mbështetur nga sektori i shërbimeve. (rritje e vogël nga viti 2010, kur
ata përbënin 32% të totalit të investimeve).266
Në vitin 2011, pavarësisht nga situata ekonomike ndërkombëtare dhe në
veçanti rritja e ngadalësuar në zonën e euros, 60% e IHD-ve të krijuesve të punës të
vendosura në Francë mbanin një origjinë evropiane. Në të vërtetë, pjesa tjetër vjen
kryesisht nga Amerika e Veriut (25%), por edhe nga Azia për shembull (11%).
Siç tregohet në tabelën më poshtë të imazhit 12, katër vende janë përgjegjëse
për shumicën e vendeve të punës, krijimin e investimeve në Francë në vitin 2011
(me gati 52%), të cilat janë: Gjermania, Shtetet e Bashkuara, Italia dhe Zvicra.
Kështu, ne gjejmë se Franca ka një marrëdhënie të veçantë me vendet fqinje të zonës
Euro, në lidhje me investimet. Në të vërtetë, mund të shohim në tabelë, ku
përfshihen në shumica e vendeve evropiane që kanë investuar në territorin francez,
pavarësisht nga prania e rajoneve të tjera (vendet Brazil, Rusi, Indi, Kinë, Japoni, etj
...)
Është e rëndësishme të theksohet se në vitin 2011 pothuajse një e treta (32%)
e investimeve të huaja të miratuara në Francë kanë të bëjnë me prodhimin, kryesisht
nga sektorët e mëposhtëm: ushqimor, kimike, makineri mekanike dhe pajisje. Franca
do të jetë destinacioni i parë për numrin e investimeve në këta sektorë. Pjesa e
veprimtarive prodhuese ka njohur disa trende, pasi ajo përfaqësonte 50% në 2003
dhe 30% në vitin 2010, duke arritur 32% në vitin 2011.Eshtë vënë re në vitet e fundit
një ndryshim në strukturën e investimeve të huaja në Francë me një tendencë për
projektet në aktivitetet intensive në teknologji dhe vlerë të shtuar në fushën e
263Conférence des Nations Unies pour le Commerce Et le Développement (Konferenca e
Kombeve të Bashkuara për Tregtinë dhe Zhvillimin), http://unctad.org/fr/Pages/Home.aspx 264http://www.ambafrance-ch.org/IMG/pdf/La_France_dans_les_IDE_mondiaux.pdf , i konsultuar
02.05.2015 265Agence francaises pour les investissements internationaux (Agjencia franceze për investimet
ndërkombëtare), https://br.ambafrance.org/L-agence-francaise-pour-les-investissements-
internationaux, i konsultuar 02.05.2015 266http://www.economie.gouv.fr/bilan-2011-investissements-etrangers-en-france, i konsultuar
02.05.2015
89
shërbimeve, por edhe në industri. P.sh. në aktivitetet e shërbimeve përfshijnë
konsultime dhe inxhinieri, software dhe shërbime të tjera të IT, ose edhe në ato
industriale, farmaceutike, bioteknologji, pajisje elektronike, energji, pajisjet e
aviacionit etj ...267
Sipas INSEE, në vitin 2010 në Francë, për sa i përket fluksit të investimeve
të vendeve të BE-së, të hyrat nga BE-ja arritën në pothuajse 26900000000 € (rreth
18% të investimeve totale rrjedhëse brenda BE-së), ndërsa flukset nga vendet jashtë
BE-së arritën në 8 miliardë euro (duke përfaqësuar 14% të totalit të brendshëm të
flukseve të investimeve të BE-së nga vendet jashtë BE-së). 268 Kjo ilustron rëndësinë
ekonomike që Franca ka brenda BE-së, sidomos në lidhje me investimet
ndërkombëtare.
Sipas raportit vjetor të Bankës së Francës, në vitin 2010, midis operacioneve
kryesore të vitit 2010 në lidhje me investimet direkte franceze jashtë shtetit,
përmbahen një numër i madh i dezinvetimesh të mëdha të tilla si vijon:• shitja nga
EDF e rrjetit të saj britanik të shpërndarjes në një grup investitorësh të vendosur në
Hong Kong• shitja nga AXA e një pjesë të aktiviteteve të sigurimit të jetës dhe të
sigurimit të pensionit të saj kompanisë Rezoluta Ltd (UK)• shitja nga prodhuesi
kamion Renault aksioneve të Volvo AB në (Suedi).
Pastaj midis investimeve të mëdha të vitit 2010, ne kemi vërejtur:
• Pajtimi i Electrabel (filiali belg i grupit francez GDF Suez) dhe grupit
britanik International Power Plc (përfunduar në fillim të 2011)
• blerja e një shoqërie të eksplorimit të naftës nga kompania Total
• ose blerja e shumicës së kapitalit të Eurostar International Ltd nga SNCF
(Société Nationale des Chemins de fer-Shoqëria Kombëtare e Hekurudhave
Franceze).269
Disa prodhime bëhen jashtë Francës për arsye të krahut të lirë të punës dhe
politikave fiskale avantazhuese për investitorët francezë që investojnë jashtë
Francës.
2.2. Marrëdhëniet tregtare të Francës në kuadrin e politikës tregtare të
BE-së
Si fuqia tregtare e parë në botë, BE-ja ka një ekonomi të hapur: tregtia e
mallrave dhe shërbimeve me pjesën tjetër të botës përbën më shumë se një të tretën e
ekonomisë së saj.Që nga Traktati i Romës i nënshkruar në vitin 1957, tregtia është
një sfidë e madhe e Bashkimit Evropian. Politika tregtare është homologu i tregut të
përbashkët për marrëdhëniet e BE-së me vendet e treta. Tregëtia ka përfaqësuar prej
kohësh pjesën më të madhe të marrëdhënieve të jashtme të Bashkimit Evropian.Kjo
267Investissements etrangers createurs d'emploi en France, bilan 2011”, AFII, f.18-19 268Tableaux de l’économie française, Botimi 2012, INSEE
http://www.insee.fr/fr/ffc/tef/tef2012/tef2012.pdf, i konsultuar 02.05.2015 269http://www.banque-france.fr/fileadmin/user_upload/banque_de_france/Economie-et-
Statistiques/Balances_des_paiements_et_Economie_Internationale/La_Balance_des_paiements/rappor
t-annuel-2010-balance-des-paiements.pdf,f.22
90
politikë kërkon një ekuilibër midis hapjes së tregjeve të huaja për produktet
evropiane dhe mbrojtjes së tregut të brendshëm. Kjo i lejon Bashkimit Europian të
krijojë dhe të ndryshojë tarifën e përbashkët të jashtme, të lidhi marrëveshje
doganore dhe tregtare, të harmonizojë liberalizimin e tregtisë me vendet e treta dhe
të mbrojë veten kundër praktikave të tregtisë që konsiderohen si të paligjshme.
Tregtia brenda BE-së është zhvilluar shumë. Në vitin 2013, 62.8% e
importeve të mallrave të BE-së vinin nga BE-ja, kundër vetëm 6.2% nga Shtetet e
Bashkuara, 4.6% nga Zvicra dhe 4.3% nga Kina.
Në vitin 2012, 59.2% e importeve të shërbimeve komerciale erdhën nga BE-
ja, kundrejt 12.1% nga Shtetet e Bashkuara, 4.9% nga Zvicra dhe 1.6% nga Kina.
Me përjashtim të tregtisë brenda europiane, BE-ja përfaqëson pak më shumë
se 15% të eksporteve të mallrave të botës (dmth 2307 miliardë) dhe 25.19% të
eksporteve botërore të shërbimeve (890 miliardë euro), duke u bërë kështu fuqia e
parë tregtare në botë, e ndjekur nga Kina (11.74% e eksporteve të mallrave botërore
dhe 4.41% të eksporteve botërore të shërbimeve) dhe SHBA (përkatësisht 8.39% dhe
14.25% ). Por pjesëmarrja e saj në tregtinë botërore është në rënie në favor të Kinës
dhe të vendeve në zhvillim.BE-ja është kampioni i eksporteve të shërbimeve të
transportit (20.7%) shumë përpara Shteteve të Bashkuara (9.5%) dhe Singaporit
(4.9%) dhe shërbimeve të tjera të biznesit (22.3%), përpara Shteteve të Bashkuara
(15.8%), Kinës dhe Indisë (4.5%).
Në fushën e eksportit të mallrave të prodhuara, Kina është në krye të
podiumit (17.5%). BE e ndjek nga afër me (15%), përpara Shteteve të Bashkuara
(9.5%) dhe Japonia (5.3%). Duke marrë parasysh tregtinë intra-BE, 69.1% e
importeve të prodhuara të BE-së vijnë nga BE-ja, përpara Kinës në vetëm 8.9%.
Tregtia ndër-rajonale është shumë e rëndësishme në BE.
Në bujqësi, BE është eksportuesi i dytë më i madh në botë (10% e totalit),
vetëm pas Shteteve të Bashkuara, duke përfaqësuar 10.1% të eksporteve botërore në
këtë fushë. Një garë e cila krijon tensione midis dy partnerëve.
Importet përbëjnë, megjithatë, një pjesë të rëndësishme të ekonomisë
evropiane, deri në pikën që bilanci tregtar Evropian (diferenca midis eksportit dhe
importit) është në deficit në vitin 2012 prej 105 miliardë euro.
Për vendet më të varfëra, politikat tregtare të BE-së ndikojnë në zhvillimin e
tregtisë. Dhënia e tarifave të reduktuara, mbështetja për Ndërmarrjet e Vogla dhe të
Mesme dhe mbështetja për përmirësimin e qeverisjes janë disa mënyra me të cilat
tregtia dhe ndihma për zhvillim mund të kombinohen.270
BE-ja është gjithashtu një kampion i eksporteve të kimikateve (18.1%) dhe
produkte farmaceutike (28.8%) dhe është shumë më përpara se Shtetet e Bashkuara
(me respektivisht 10.4% dhe 8.5%) dhe Kina (6% dhe 2.5%).
270 http://www.touteleurope.eu/les-politiques-europeennes/commerce-exterieur.html, i konsultuar
02.05.2015
91
BE-ja është tregu më i madh i vetëm në botë. Konsumatorët dhe investitorët,
evropianë dhe të huaj, gëzojnë përfitimet e një sistemi që mbështet lëvizjen e lirë të
personave, mallrave, shërbimeve dhe kapitalit.271
Ne mund të kategorizojmë partnerët tregtare të Francës në dy grupe: (e
shteteve anëtare të Bashkimit dhe të eurozonës) të BE-së dhe pjesës tjetër të botës
(Amerika e Veriut, Jugu, Azia etj .. .) France importon produkte dhe eksporton në të
gjithë botën, tregtia e saj është bërë kryesisht me BE-në, por edhe jashtë saj (p.sh.
SHBA, vendet Brazil, Rusi, Indi, Kinë, ish-kolonitë, territoret jashtë shtetit, etj ...)
Marrëdhëniet me Europën mbeten dominuese dhe megjithëse janë degraduar, me një
deficit 10 herë në 10 vjet përballë eurozonës, pavarësisht një përmirësimi në
periudhën e fundit. Gjashtë vende të Bashkimit Evropian ndërmjet 10 partnerëve
tanë më të mirë së bashku përbëjnë gati gjysmën e tregtisë franceze (48%). Bashkimi
Evropian si një tërësi mbetet partneri francez më i madh tregtar, që përbën gati 60%
të tregtisë franceze, pavarësisht nga një tendencë në rënie në këtë rol që nga fillimi i
viteve 2000.
Ky pozicion i fortë i eksporteve franceze në një zonë me dinamizëm të ulët
në vitet e fundit dhe, për pjesën më të madhe të zonës së euros, kriza akute deri disa
muaj, ka peshuar në kërkesën drejtuar Francës, sidomos pasi tregtia franceze e
jashtme është pak u kthyer drejt ekonomive në zhvillim e në lindje të BE-së,me rritje
më të lartë afatgjatë. Në veçanti, Franca sot ka një deficit të lartë ndaj vendeve të
tjera të Eurozonës (41 miliardë € në vitin 2013), e cila është rritur pothuajse dhjetë
herë në 10 vjet. Ajo filloi të tërhiqet pak, që nga viti 2012 (ndryshim nga 43.5
miliardë € në 41.2 miliardë €).
Në përgjithësi, eurozona dhe BE-ja janë vetëm dy zonat e mëdha në të cilat
eksportet franceze nuk kanë gjetur ende nivelin e tyre. Që nga viti 2007, Franca ka
regjistruar një deficit ndaj SHBA, i cili u ul por në vitin 2013 arriti në 5.8 miliardë €,
i nxitur kryesisht nga reduktimi në deficite farmaceutike (2.2 miliardë € mëpas 2,6
miliard € në vitin 2012) dhe pajisjeve të transportit (1.3 miliardë euro mëpas1.6
miliardë euro në vitin 2012). Deficiti tregtar me Kinën mbetet i lartë, i lidhur në
mënyrë të veçantë me importet e forta të produkteve informatike, elektronike,
elektrike dhe tekstile.
Pavarësisht nga një stabilizim i eksporteve franceze në Kinë, bëhet gjithmonë
aeronautika (që përfaqëson 30%) dhe mirëvajtja e sektorëve të caktuar (përfshirë
verërat dhe pijet alkoloke), vendi i Francës në zinxhirët e prodhimit industrial global
dhe pozicionin i saj i fortë në produktet informatike, elektronike, elektrike dhe
mekanike (50% e importeve tona nga Kina), si dhe tekstile dhe veshje (23%),
produkte shumë të kërkuara nga konsumatorët francezë, e mbajnë deficitin tonë
dypalësh. 26.1 miliardë € në vitin 2013, megjithatë, ai është në ulje, rreth -27.7
miliardë euro në vitin 2011 dhe 26.4 miliardë euro në vitin 2012 €.272
271http://www.touteleurope.eu/les-politiques-europeennes/commerce-exterieur.html, i konsultuar
30.02.2015
272 http://www.tresor.economie.gouv.fr/9470_10-premiers-partenaires-commerciaux-de-la-france-en-
2013, i konsultuar 12.05.2015
92
Natyrisht, partnerët kryesorë tregtarë të Francës janë vendet e BE-së,
kryesisht ato të zonës së euros. Ne të citojmë marrëdhëniet ekonomike me
Gjermaninë, me vendet e tjera të tilla si Beneluksi, Evropa Jugore (Spanja, Italia),
ose Veriun e Evropës (shembulli i Suedisë).
Marrëdhëniet tregtare midis dy vendeve kanë ekzistuar për dekada të tëra, në
mënyrë të atillë që në vitin 2011, Gjermania ka qenë dhe mbetet klienti i parë i
Francës (me rreth 69.1 miliardë euro eksporte), gjithashtu furnizuesi i saj i parë (85.2
miliardë euro të importeve).273Ne vërejmë se mbi 70% e eksporteve franceze janë
produkte:
• të ndërtimit aeronautik dhe hapësinor
• kimike, parfume dhe kozmetike
•të industrisë së automobilave (bilanci ështê deficitar)
• metalurgjike dhe metalike
• Industrial dhe makineri bujqësore (bilanc pozitiv)
• ushqimore (bilanc pozitiv)
• elektronike, kompjuterike dhe optike
Ne gjejmë të njëjtat lloje të produkteve në mesin e importeve francezë nga
Gjermania gjithashtu. Sipas Destatis (Instituti Gjerman i Statistikave), në vitin 2010
tregtia franko-gjermane (importet dhe eksportet të përziera) arritën në 152.4 miliardë
euro.274
Beneluksi është një partner i rëndësishëm tregtar me Francën. Afërsia
gjeografike mes Francës dhe Beneluksit (Belgjikë, Luksemburg, Holandë) dhe
porteve të Detit të Veriut përbën përparësi për tregtinë mes këtyre
partnerëve.Belgjika, për shembull, është konsumatori i tretë dhe furnizues në Francë.
Investimet franceze në Belgjikë janë gjithashtu të rëndësishme me një fluks rreth 17
milionë euro (në vitin 2010). Belgjika ndërkohë është investitori i katërt më i madh
në Francë në aspektin e investimeve të aksioneve (81.3 miliardë euro në vitin 2010)
dhe janë të vendosura rreth 3650 kompani belge. 275 Holanda është për Francën
partneri kryesor ekonomik, Franca ishte në fakt në vitin 2010 furnizuesi i saj i
gjashtë dhe të klienti i saj i tretë.
Sa i përket investimeve drejt Holandës, Franca është në pozitën e katërt (me
rreth 6,9 miliardë euro fluks në vitin 2010). Ka edhe disa investime të mëdha të
ilustruara me operacione të mëdha në fushën e transportit dhe energjisë, për
shembull (me bashkimin Air-France KLM në vitin 2004 dhe zgjerimet e saj në
partneritet mes Parisit dhe aeroportit Schiphol; ose heqes së kompanisë të transportit
publik Transdev Connection në vitin 2007, etj ...)
Marrëdhëniet franko-luksemburgeze mund të karakterizohen nga fakti se janë
shumë të vjetra dhe të dendura në fushën ekonomike. Franca është një investitor i
273http://www.tresor.economie.gouv.fr/4869_les-relations-commerciales-france-allemagne-en-2011, i
konsultuar 12.05.2015 274http://www.francoallemand.com/fileadmin/ahk_frankreich/Dokumente/presse-f-08-03-11.pdf, i
konsultuar 12.05.2015 275http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo/belgique/la-france-et-la-belgique/presentation/, i
konsultuar 12.05.2015
93
madh në Luksemburg dhe një nga klientët dhe furnizuesit e saj të parë. Investimet
përmes filialeve franceze në Luksemburg janë të përqendruara në sektorë / fushat
bankare dhe të sigurimit, por edhe në ato të industrisë dhe teknologjisë apo hapësirës
dhe transporteve.276
Spanja dhe Franca mbajnë marrëdhënie të ngushta ekonomike, duke përfshirë
këtu edhe shkëmbimet e tyre tregtare. Në të vërtetë, në vitin 2011, 45 projekte të
reja spanjolle krijuese pune janë shpallur në Francë në sektorët e mëposhtme të
investimeve: tekstile dhe veshje, energji dhe koncesione të tjera ose aktivitetet
komerciale dhe financiare. Ndërsa në Spanjë ka rreth 2.200 kompani me origjinë
franceze, veçanërisht në shpërndarjen e madhe (me grupin Carrefour, Auchan,
dhjetëgarësh, Fnac), ushqimore (Danone, Lactalis), trajtimin dhe shpërndarjen e ujit
(Suez, Veolia) ose shërbimet financiare dhe automobile277Franca dhe Italia janë për
njëra tjetrën furnizuesi dhe konsumatori më i madh për shkëmbimet tregtare. Në të
vërtetë, Italia është në sytë e Francës një dalje e madhe në lidhje me shitjen e
produkteve ushqimore, por edhe shitjen e makinave apo produkteve metalurgjike.
Investimet në Itali në përgjithësi kanë të bëjnë me të gjithë sektorët ekonomik. Në të
vërtetë, gjenden grupe franceze në pakicë, në fushën e energjisë ose ka pak banka në
territorin italien.278
Shkëmbimet tregtare Franko-suedeze (importet dhe eksportet arrijnë
mesatarisht gati 5 miliardë në vit) dhe janë të dominuara nga tregtia në mallra
industriale kryesisht. Eksportet francezë në Suedi kanë të bëjnë në veçanti me
produkte mekanike të pajisjeve, pajisjeve elektronike, kimike/ parfumet / kozmetikë,
pajisjeve të transportit apo produkteve metalurgjike. Sa për importet franceze, kemi
të bëjmë me produkte farmaceutike apo materiale të transportit.
Midis partnerëve të Francës jashtë kontinentit evropian, mund të përmendim
së pari Shtetet e Bashkuara, por edhe vendet Brazil, Rusi, Indi, Kinë (këtu marrim
shembullin e Kinës), por edhe disa nga kolonitë veçanërisht në Afrikën e Veriut
(p.sh. Marokun).
Në fushën e tregtisë, Shtetet e Bashkuara janë klienti i parë i Francës jashtë
BE-së. Franca është një nga partnerët e saj të preferuar nga viti 2010, dhe aksionet
franceze të investimeve të jashtme direkte në Shtetet e Bashkuara arrijnë në gati 150
milionë euro (tre herë më e lartë se stokut i investimeve të jashtme direkte amerikane
në Francë që është rreth 54 milionë euro). Në vitin 2010, kompanitë amerikane
kishin filluar në Francë 139 projekte investimi.279 Franca është investitori i pestë më
i madh në Shtetet e Bashkuara, me më shumë se 2,600 kompani franceze. Eksportet
kryesore franceze në Shtetet e Bashkuara dhe kompanitë që kryejnë eksporte
janë:280
276http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo/luxembourg/la-france-et-le-luxembourg/, i
konsultuar 18.07.2015 277http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo/espagne/la-france-et-l-espagne/, i konsultuar
18.07.2015 278http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo/italie/la-france-et-l-italie/, i konsultuar 18.07.2015 279http://www.tresor.economie.gouv.fr/Pays/etats-unis 280http://www.francemondexpress.fr/IMG/pdf/USA.pdf
94
• produktet dhe pajisjet e transportit (duke përfshirë edhe aeronautikën) 26%;
Alstom
• produktet kimike (farmaceutike dhe kozmetike) 23%; L'Oreal, Sanofi
• Pijet 7.1%; Danone, Chandon
• pajisjet elektronike dhe kompjuterike 6.2%; Gameloft
• Pajisjet industriale 5.6% Saint-Gobain
• produktet e naftës 5.5% Total, Veolia. Importet në Francë nga Shtetet e
Bashkuara janë vlerësuar në vitin 2010 në rreth 26.6 miliardë euro, ndërsa eksportet
franceze në SHBA llogariten me 22 miliardë euros.281
Marrëdhëniet ekonomike dhe tregtare të Francës me Kinën është shënuar nga
një çekuilibër i fortë, pasi deficiti tregtar bilateral mes Francës dhe Kinës (Hong
Kong përfshirë) është zgjeruar pasi Kina është vendi me të cilin Franca ka pasur
deficitin tregtar bilateral më të madh në vitin 2011 (dhe që nga ajo kohë për disa vite
të tjera).Kjo situatë është për shkak të rritjes dhe progresit të importeve nga Kina në
Francë (produkte kompjuterike, elektronike dhe optike)282, ndërsa eksportet në Kinë
u rritën me siguri, por në përmasa shumë më të ulëta. Sipas të dhënave të publikuara,
pjesa e importeve nga Kina u rrit nga 3.3% në vitin 2000 në 7.5%. Ndërsa pjesa e
eksporteve në Kinë mbetet e ulët, megjithëse është në rritje (1.7% në 2000 në 3.0%
në vitin 2009) 283Sektori i aviacionit gjeneron rreth 30% të eksporteve nga Franca në
vitin 2010. Rritja 80% në eksporte franceze në këtë sektor krahasuar me vitin 2009
është e lidhur me rritjen e dërgesave Airbus. Sipas Buletinit Ekonomik të Kinës në
dhjetor 2010, struktura e eksporteve franceze në Kinë është e mëposhtmja284:
• Komunikacioni ajror 27.4%• mekanike dhe makineri 13.3%
• kimi, plastike 9.1%
• pajisjet elektrike dhe elektronike (përkatësisht 7.5% dhe 5.8%)
• Shëndeti 5.6%• pije, verërat dhe pijet e tjera alkoloke 5.2%• Automobilat
4.7%
• produkte bujqësore dhe ushqimore 3.1%Ndërsa importet kineze në Francë
kryesisht fokusohen në sektorët e mallrave të konsumit në fusha të tilla si pajisjet
elektronike (kompjutera dhe të komunikimit të pajisjeve) dhe elektrike, përfaqësojnë
30.8% të totalit dhe në tekstile veshje / këpucë 17.2% të importeve). Pjesa franceze e
importeve kineze në BE ka pasur pak rritje (deri 8.7% gjatë 10 muajve të vitit 2010
kundrejt 8.3% në vitin 2009), por është akoma më e ulët se ajo e partnerëve kryesorë
të Francës.285
Franca është partneri më i madh tregtar i Marokut, për shkak të afërsisë së
tyre gjeografike, por edhe për shkak të lidhjes së tyre nëpërmjet historisë (në kohën
koloniale). Franca zë një vend të rëndësishëm në tregtinë e jashtme marokene . 286Në
281http://fr.ambafrance-us.org/spip.php?rubrique257 282http://www.insee.fr/fr/themes/document.asp?ref_id=T11F143 283http://lekiosque.finances.gouv.fr/APPCHIFFRE/Etudes/tableaux/EE_13.pdf 284http://www.tresor.economie.gouv.fr/File/328565 285Rodolphe Pellé „Les échanges commerciaux entre la France et la Chine en 2010”,
http://www.ambafrance-cn.org, 9 mars 2011 286http://www.leconomiste.com/article/les-echanges-france-maroc-ont-resiste-la-crise
95
të vërtetë, tregtia midis dy vendeve ka përjetuar një rritje të rëndësishme në dekadën
e fundit. Në vitin 2010, Franca ishte furnizuesi i parë i Marokut (15.3% të aksioneve
të tregut), por edhe klienti i saj i parë që mbahet me rreth 21.5% të eksporteve
marokene287 . Këto eksportet në Francë janë të dominuara nga katër kategori të
produkteve: tekstile dhe veshje, produkte bujqësore, pajisjet e transportit dhe pajisjet
elektrike. Këto produkte të përmendura këtu përfaqësojnë më shumë se tre të katërtat
e importeve nga Franca në Marok.288 Sipas të dhënave të Doganës franceze, gjenden
në strukturën e eksporteve në Francë produktet e mëposhtme:
• Produktet bujqësore 18%
• produktet mekanike, pajisjet elektrike / elektronike (dhe elektroshtëpiak)
/informatikë 15%
• Pajisje transporti 12%
• Produktet e industrive ushqimore 8% 289 Ndërsa në mesin e eksporteve
franceze në Marok përfshihen më shumë produkte të shumëllojshme (p.sh.
metalurgjike dhe produkte metalike, farmaceutike, kimike, kozmetike) me mallra
kryesisht si produktet e pajisjeve dhe materiali elektronik (p.sh. kompjuter,
elektronik dhe optik).
2.3. Franca, buxheti evropian dhe kriza e zonës euro
Një kompromis mes vendeve anëtare për tu përballur me kufizime të forta
kombëtare buxhetore, buxheti i BE-së shpreh një ide të caktuar të Komunitetit
Europian nëpërmjet veprimeve që mbështet. Si i tillë, ai është përqendruar nga
fillimi për mbështetjen e tregut të përbashkët dhe të lejojë BE-në të përballojë sfidat
e momentit: Ndërtimin dhe kohezionin e komunitetit.Gjysmë shekulli më vonë, gjatë
zgjerimeve, BE-ja ka pothuajse 490.000.000 banorë, dhe prodhon një të katërtën e
Produktit Kombëtar Bruto (PKB).
Ajo tani ka vullnetin ta quajë veten si një lojtar global dhe të marrë një rang
të rëndëisishëm në skenën ndërkombëtare.Komuniteti Europian nuk ka ambicie për
t'u bërë fuqi e Evropës "që pa asnjë dyshim është një ide dhe një ëndërr franceze"290
dhe është perceptuar si një tundim francez për të transpozuar në një shkallë
evropiane modelin e saj kombëtar dhe ambiciet e saja.
Në fakt, BE-ja është duke lëvizur më shumë drejt dëshirës për të ruajtur
pavarësinë e saj, duke ndërtuar fatin e vetë politik pluralist dhe për të promovuar
vlerat e saj themelore dhe shumanshmërinë në një shoqëri të vërtetë
ndërkombëtare.Aksesi në pushtet duhet të jetë një hap logjik në zhvillimin e
komunitetit për një BE të qetë dhe larg nga çdo tundim hegjemonist. Megjithatë, ky
marshim drejt pushtetit ka një numër çështjesh që nuk duhet të neglizhohet. BE-ja
287http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo/maroc/la-france-et-le-maroc/ 288http://www.tresor.economie.gouv.fr/File/327034 289http://www.tresor.economie.gouv.fr/File/327034 290 Delbecque Eric, L’Europe puissance ou le rêve français, Edition des Syrtes, Mayenne, janar 2006,
f.10.
96
duhet të vërtetë të identifikojë dhe të mbrojë interesat e saj në shumë fusha dhe të
bëhet një lojtar global kryesor.
Rëndësia relative e këtyre çështjeve të pushtetit ka evoluar me kalimin e
kohës. Disa si kohezioni i brendshëm i BE-së janë të lidhur ngushtë me ndërtimin e
komunitetit, ndërsa të tjerët janë bërë më kuptimplotë që nga zhdukja e botës
bipolare dhe përshpejtimini i globalizimit.Nga këto, më e rëndësishme për të mbajtur
konkurrencën ekonomike dhe teknologjike, sigurimin e furnizimeve me energji, me
aftësinë për të ndikuar në skenën ndërkombëtare, ose për të mbrojtur veten dhe për të
mbrojtur interesat e saj në kuadrin e një mbrojtje që ndryshon ku komponenti
territorial tani është komponent i pandashëm.
Në këtë kontekst, çdo ambicie pushteti e Komunitetit mund të realizohet
vetëm duke përdorur mjetet politike, institucionale dhe financiare. Këto janë rritur
ndjeshëm që nga viti 1957, por ky trend nuk ka ndryshuar strukturën e buxhetit të
BE-së, e cila mbetet e ndërtuar për të përmbushur shqetësimet e ndërtimit të BE-së.
Ky buxhet nuk është më në gjendje për tu përballuar me çështjet e pushtetit të
BE-së për shkak të "inercisë së saj në lidhje me sedimentim e politikave të
përbashkëta të zbatuara që nga vitet 50 291 si Politika e Përbashkët Bujqësore (PPB)
dhe politika e kohezionit dhe rajonale. Struktura e saj promovon politikat e
vjetëruara të së kaluarës, duke lënë mënjanë përgatitjen për të ardhmen dhe
shprehjen e pushtetit të komunitetit.
Buxheti i BE-së ka mbështetur ndërtimin e komunitetit në vitin 1958. Shuma
e tij fillestare (€ 81.300.000 në vitin 1958) është rritur me 1488 në më pak se 50 vjet
për të arritur në vitin 2006 shumën prej 121 miliardë euro . Kjo rritje është ndikuar
fuqimisht nga valët e ndryshme të zgjerimit por rritja në fakt fillon në vitin 1970,
kur zbatohet vetë sistemi i burimeve në bazë të tarifave të taksave të detyrueshme
për çdo shtet anëtar292.
Megjithë këtë rritje të qëndrueshme, buxheti mbetet shumë modest në nivel
të BE-së. Ai përfaqëson vetëm 1% të të ardhurave bruto kombëtare dhe 2.37% të
shpenzimeve publike të 25 vendeve 293. Si ilustrim, 118 miliardë euro të buxhetit të
vitit 2005 korrespondojnë me shpenzimet publike të Austrisë dhe janë pasi
konvertohen 5.9% e 2400 miliardë në buxhetin e SHBA të vitit 2005.294
Përkundrazi, ai duhet të stimulojë dhe të plotësojë veprimet e shteteve, në
bazë të tre parimeve kryesore: 295
• Efikasiteti: Veprimet e Komunitetit janë e vetmja mënyrë për të marrë
rezultate për të mbushur boshllëqet apo drejtimet e kundërta të veprimeve nacionale
291 Lefevre Maxime (dir), Quel budget européen à l’horizon 2013 ? : moyens et politiques d’une
Union élargie, IFRI, La documentation française, Paris, 2004, f. 12. 292 Lechantre Marc, Schajer David, Le budget de l’Union européenne, La documentation française,
Paris, 2003, f. 129. 293 JABLONSKA Ivana, « Dépenses et recettes des administrations publiques, données 2005 » in
Statistiques en bref n°19, Eurostat, 2006, f. 2. 294 US Budget Authority – Summary tables 2005, www.whitehouse.org, i konsultuar 05.05.2016 295 Këto parime janë kujtuar nga Komisioni për Këshillin dhe për Parlamentin europian-14 korrik
2004, f.7
97
(rasti i PPB ose politikën e transportit me projektin Marco Polo të Transportit
europian Intermodal).
• Efikasiteti: Veprimi i Komunitetit mund të jetë më i dobishëm se sa
disa veprime kombëtare, kryesisht për shkak të koordinimit më të mirë ndërmjet
vendeve anëtare që redukton humbjet dhe shpenzimet e kota të parave.
• Sinergjia: Veprimi i BE-së është i nevojshëm për të plotësuar, të
nxitur dhe të fillojë veprimin e vendeve anëtare për të reduktuar pabarazitë brenda
BE-së.
Sipas Komisionit, "buxheti i BE-së është i kufizuar, por ndikimi i tij pritet të
jetë i konsiderueshëm". 296 Nëse shqyrtojmë më nga afër politikat e financuara
ngabuxheti i Komunitetit përpara se të vendosim për ndikimin e tij të vërtetë, është e
mundur të maten disa nga efektet mbi Shtetet Anëtare, në veçanti përsa i përket
mënyrës së financimit.
Buxheti i BE-së nuk është furnizuar nga një taksë evropiane të paguar nga
çdo qytetar. Kjo është në fakt një taksë tatimi që caktohet në çdo shtet e cila
financon buxhetin, nëpërmjet një sistemi kompleks të quajtur "burimet e veta", sipas
nenit 269 të Traktatit të Romës. Ky sistem përbëhet nga zbritjet tatimore të aplikuara
në GDP të çdo vendi anëtar (66% e të ardhurave) dhe prodhimit TVSH (15%).
Taksat bujqësore, taksat e sheqerit dhe tarifat doganore e plotësojnë këtë (13%). Më
në fund, gati 6% e të ardhurave vjetore të BE-së përbëhet nga një shtyrje e kredive të
papërdorura vitin e mëparshëm ose nga të ardhura të tilla si gjobat e vëna në bazë të
politikave të konkurrencës. 297
Nga buxheti i përbashkët i BE-së dalin sidomos subvencionet për bujqësinë
dhe peshkimin si dhe për nxitjen e rajoneve të pazhvilluara në Evropë. Prej muajsh
në ndërtesën e Këshillit të BE-së në Bruksel po vazhdojnë grindjet për buxhetin për
vitet 2014-2020 për shkak se kryetarët e shteteve dhe të qeverive të BE-së duan t’i
shkurtojnë në mënyrë të konsiderueshme të hollat për Komisionin e Bashkimit
Evropian, pra për administratën e BE-së, dhe të Parlamentit Evropian. Për herë të
parë, deputetët luajnë një rol vendimtar në dramën për buxhetin. Sipas traktatit të ri
të BE-së, Traktatit të Lisbonës, tani Parlamenti ka të drejta pothuajse të barabarta në
hartimin e buxhetit shtatëvjeçar.
Megjithatë Parlamenti nuk mund të përgatisë ndonjë projektbuxhet, por
vetëm të pranojë tërësisht propozimin e udhëheqësve të shteteve dhe të qeverive, ose
ta refuzojë atë. Prandaj, kufiri i sipërm i shpenzimeve të buxhetit të përbashkët të BE
do të mbeten për shtatë vjetë një bilionë euro. Parlamenti mund të arrinte që tani që
planifikimi i buxhetit të jetë fleksibël dhe që paratë e pashpenzuara të mund të
përdoren për projekte të tjera.
Deri tani paratë e pashpenzuara u ktheheshon sërish shteteve që paguajnë në
depozitat e BE-së, transmeton DW.Buxheti i përbashkët i BE-së, prej të cilit dalin
sidomos subvencionet për bujqësinë dhe peshkimin (39 përqind) dhe nxitjen e
296 Po aty, f.6. 297 Më 24 janar 2007, Komisioni i ka dhënë një gjobë prej 750.7 milionë euro 11 ndërmarrjeve për
marrëveshje të paligjshme për cmimin e shitjes së materialit elektrik. Vetëm ndërmarrja Siemens
Gjermani i ka paguar buxhetit komunitar 396,6 milionë euro.
98
rajoneve të pazhvilluara në Evropë (46 për qind) shfaq disa karakteristika të veçanta
në krahasim me buxhetet kombëtare. Buxheti nuk ushqehet nga taksat, por nga të
ardhurat nga doganat, dhe sidomos kontributet e 27 shteteve anëtare të BE.
Komisioneri për Buxhetin Janusz Lewandowski nuk duhet të hyjnë në borxhe. Me
përjashtim të rreth gjashtë qind si shpenzime administrative, fondet e paguara iu
kthehen përsëri si masa mbështetëse shteteve anëtare.Paguesi më i madh në buxhet
është vendi më i madh anëtar, Gjermania, me nëntë miliardë euro në vitin 2012.
Polonia është përfituesi më i madh, me rreth 11 miliardë euro. Nëse llogaritja bëhet
sipas numrit të popullsisë, danezët me 150 euro në vit paguajë më shumë se të gjithë.
Gjermanët paguajnë rreth 110 euro.
Përfituesi më i madh për banori është Hungaria me 442 €.298 Parlamenti
europian votoi buxhetin për vitin 2017. Përpara nënshkrimit nga ana e Martin
Schulz, Parlamenti miratoi me shumicë të theksuar 438 vota pro, 194 kundër dhe 7
abstenime.Ky buxhet parashikon 157,9 miliardë euro në kontekstin e angazhimeve
(shuma të parashikuara për programe që mund të zgjasin më tepër se një vit),
transmeton atsh.
Vlera në konceptin e pagesave në 2017 u rrit në 134,5 miliardë euro. Në nisje
të procedurës buxhetore, Komisioni Evropian kishte propozuar një buxhet të
përgjithshëm me 157, 7 miliardë euro në angazhime dhe 134,9 miliardë në kuptimin
e pagesave.299Në vitin 2014, Franca kontribuoi në buxhetin e BE-së në vlerën prej
rreth 20 miliardë euro, duke u renditur si kontribuesi i dytë më të madh (16.7% në
vitin 2013), pas Gjermanisë (19.7%). Megjithatë (për kontributet neto në buxhetin e
BE-së në bazë të shpenzimeve të BE-së në Francë), ajo konsiderohet si një
kontribues në vendin e dytë për shkak se ajo është një përfituesi më i madh përsa i
përket PPB.
Kontributi francez në buxhetin e BE-së përbën rreth 5% të të ardhurave
kombëtare të taksave neto. Kjo është pjesë e ligjit të financës që përcakton, për një
vit fiskal (vit kalendarik), natyrën, sasinë dhe shpërndarjen e burimeve dhe
shpenzimeve të shtetit, si dhe bilancin fiskal dhe financiar që rezulton, nën formën e
një "marrje prej të ardhurave të shtetit në favor të buxhetit të BE-së" të barabartë me
shumën e pjesëmarrjes së Francës në burimet e veta të BE-së (20.4 miliardë euro në
Ligjin e Financave të 2013).
Parimi i solidaritetit ndërmjet Shteteve Anëtare nuk është i qartë: ka konflikte
ndërmjet shteteve në marrëdhëniet midis kontributit dhe shumës së marrë. Pabarazitë
ndodhin mes "kontribuesve neto" dhe "përfituesve neto". Mbretëria e Bashkuar ka
marrë risturnën në 1984 (në Samitin e Fontainebleau-së) për një mekanizëm të
korrigjimit, kontributi i saj më i vogël është kompensuar nga kontributet shtesë nga
Shtete të tjera Anëtare.
Megjithatë, katër shtetet anëtare (Gjermania që nga viti 1985, dhe Austria,
Holanda dhe Suedia që nga viti 2002) kanë arritur të paguajnë vetëm një të katërtën
298 Buxheti i BE-së për vitet 2014-2020, Prizren Press, Portal informativ,
http://prizrenpress.com/ekonomi/buxheti-be-se-per-vitet-2014-2020/, i konsultuar 12.05.2015 299 http://www.gazetaexpress.com/lajme/aprovohet-buxheti-i-be-se-per-2017-n-286770?archive=1, i
konsultuar 12.05.2015
99
e pjesës së tyre të "zbritjes së Mbretërisë së Bashkuar". Përveç kompleksitetit të tij
relativ, sistemi i burimeve të veta ka një përjashtim të rëndësishëm nga e drejta
zakonore që zbatohet për secilin shtet: zbritja britanike.
Ky korrigjim (ose zbritje) i është bërë Britanisë së Madhe në vitin 1984. Në
fakt, kjo e fundit paguante në atë kohë nga ana strukturore më shumë se anëtarët e
tjerë. Kjo ishte për shkak të organizimit të veçantë të ekonomisë (porteve dhe zonave
relativisht të vogla bujqësore) të cilat krijonin në mënyrë proporcionale më shumë të
ardhura se sa vendet e tjera si burime të veta. Zbritja e lejuar nga BE-ja
korrespondon me një kthim të 2/3 së diferencës midis kontributit të paguar nga
britanikët dhe shpenzimet e BE-së të bëra në territorin e tyre. Ai përfaqëson një
mesatare prej 3.5 miliardë në vit300 të paguar nga anëtarët e tjerë.
Kjo ngarkesë mbahet veçanërisht nga Franca (30.7% në vitin 2003), Italia
(25.2%) dhe Spanja (14.1%). Zgjerimi i vitit 2004 nuk e ka ndryshuar këtë situatë,
Mbretërisë së Bashkuar me të vërtetë "i rimbursohen dy të tretat e asaj që ajo ka
paguar (...) dhe mbështet vetëm një të tretën e pjesës së saj normale të kostos së
zgjerimit " 301 . Pra, vendet e tjera anëtare kompensojnë një herë efektet e këtij
mekanizmi, duke rritur kontributin e tyre, duke përfshirë edhe të ardhurat të cilat i
janë kthyer Mbretërisë së Bashkuar, pra 500 milion në vit. 302
Nëse ky përjashtim nga buxheti i zakonshëm mund të justifikohet në fillim të
viteve 1980, tani nuk është më rasti, për shkak se Mbretëria e Bashkuar ka një nivel
të performancës ekonomike shumë të mirë në BE. Kjo është arsyeja pse çdo negociat
buxhetore tani ngre çështjen e reformës apo edhe heqjen e zbritjes. Kjo tani pa
sukses për shkak të vetos së Mbretërisë së Bashkuar, e cila i reziston presionit nga
shtetet e tjera anëtare.
Politikat më të rëndësishme evropiane janë Politika e përbashkët bujqësore
dhe politika rajonale dhe e kohezionit.
Qëllimi i PPB është krijimi i një tregu të përbashkët për produktet bujqësore
dhe i një fondi të komunitetit për të financuar shpenzimet agro-ushqimore. Ky treg i
përbashkët i themeluar dhe i mbrojtur nga futja e tarifave të përbashkëta dhe heqja e
barrierave kombëtare, tenton të favorizojë preferencën e Komunitetit.Fondet e
Komunitetit përfshihen ndërkohë për të zhvilluar dhe modernizuar botën rurale, por
sidomos për të stabilizuar çmimet në tregun evropian dhe për të mbështetur eksportet
e tepricave bujqësore.
PPB mbron dhe kështu subvencionon sektorin e bujqësisë për të mundësuar
atë për t'i bërë ballë konkurrencës ndërkombëtare dhe të imponojë eksportim. PPB i
kushton çdo qytetari € 2 në javë dhe përfaqëson 46.7% të buxhetit të BE-së (kundrejt
90% në vitet '70). Këto janë shpenzimet kryesore të BE-së me 55.4 miliard euro në
vitin 2006, që i janë dhënë kryesisht Fondit Drejtues Evropian dhe Garancisë
Bujqësore.
300 Lechantre Marc, Schajer David, Le budget de l’Union européenne, La documentation française,
Paris, 2003, f. 132. 301 Po aty, f. 133. 302Brehon, Nicolas-Jean, « Le match France-Angleterre » , Le Monde, 27 shtator 2005.
100
Struktura e ekonomisë dhe vendi i sektorit bujqësor kanë krijuar një ndarje
mes shteteve anëtare, mes vendeve bujqësore (Francë, Spanjë, Itali, Greqi) dhe me
vendet me më shumë ekonomi të shërbimeve, duke përfshirë edhe Mbretërinë e
Bashkuar . Kjo ndarje është edhe më e ndjeshme pasi çdo vit ajo ka të bëjë me
kreditë që tejkalojnë 50 miliardë euro.303
Politika e rajonale dhe e kohezionit është më e re se PPB pasi ajo ka lindur
me krijimin e Fondit Evropian për Zhvillim Rajonal në vitin 1975. Në mënyrë që të
përballet me një sfidë themelore për kohezionin e BE-së, kjo politikë ka për qëllim të
zvogëlojë pabarazitë e zhvillimit mes vendeve anëtare dhe të konsolidojë tregun
unik. Valët e ndryshme të zgjerimit kanë integruar vende me nivele zhvillimit më
poshtë mesatares së anëtarëve themelues, përfshirë Greqinë në vitin 1981 dhe
Spanjën dhe Portugalinë në vitin 1986.
Këto pabarazi të zhvillimit kanë tendencë të përkeqësohen që prej zgjerimit
të vitit 2004, pasi "raporti GDP / frymë midis rajoneve më të pasura dhe rajoneve më
të varfra do të kalojë 2.6 në një bashkim me 15 në 4.4 në një bashkim me 25 dhe në
6 në një bashkim me 27 ". 304 PBB për frymë është 251 për Luksemburgun, 108 për
Francën . 305Vendet më pak të zhvilluara nga vendet e BE-25 janë Lituania, Polonia
dhe Letonia, GDP për frymë i të cilave është më pak se gjysma e mesatares së BE-së
në 25.
Euro është monedha e përbashkët europiane. Tetëmbëdhjetë shtete anëtare e
kanë përshtatur euron dhe 306këto vende së bashku njihen si Eurozona (Austria,
Belgjika, Qipro, Estonia, Finlanda, Franca, Gjermania, Greqia, Irlanda, Italia,
Letonia, Luksemburgu, Malta, Holanda, Portugalia, Sllovakia, Sllovenia, Spanja).
Valuta gjithashtu përdoret edhe në pesë shtete tjera me marrëveshje formale gjashtë
shtete tjera pa marrëveshje të tilla. Si rezultat, euro është valuta e vetme për mbi 320
milion Evropianë.
Përfshirë zonat që përdorin valuta "të kapura" mbas euros, euroja direkt
ndikon rreth 500 milion njerëz në mbarë botën. 307 Euroja menaxhohet dhe
administrohet nga Banka Qendrore Evropiane (BQE) me bazë në Frankfurt dhe
Eurosistemi (i cili përbëhet nga banka qendore e vendeve të Eurozonës). Si bankë e
pavarur qendrore, BQE-ja ka autoritet të vendosë politikat monetare. Eurosistemi
merr pjesë në shtypjen dhe shpërndarjen e kartëmonedhave dhe monedhave euro,
dhe operimin e sistemit pagues të Eurozonës. Megjithëse gjithë shtetet anëtare të
BE-së kanë të drejtë të bashkangjiten nëse i përmbushin disa detyrime monetare, jo
të gjithë anëtarët e BE-së kanë vendorur ta përshtasin valutën e re.
Të gjitha vendet që i janë bashkuar BE-së që nga implementimi i Traktatit
Maastricht, kanë thënë se do ta pështasin euron në kohën e duhur. Maastrichti i
303 Gaël Dettwiller, Le budget communautaire est-il adapté aux enjeux de puissance de l'Union
européenne?,https://www.diploweb.com/Le-budget-communautaire-est-il.html, i konsultuar
02.03.2015 304 Lechantre Marc, Schajer David, Op cit, f. 85. 305 Eurostat, Komunikatë shtypi, n°166/2006, 18 dhjetor 2006. 306 L’euro,www.touteurope.eu, i konsultuar 16.05.2015 307 L'euro, www.touteurope.eu, i kosnultuar 20.05.2015
101
detyroi anëtarët aktual të përshtasnin euron; sidoqoftë, Britania e Madhe dhe
Danimarka u përjashtuan nga ky detyrim për veten e tyre.308Suedia e refuzoi euron
në një referendum më 2003, dhe e ka shmangur detyrimin për tu bashkangjitur duke
mos i plotësuar kushtet.
Përveç kësaj, tri Mikroshtetet Evropiane (Vatikani, Monako, dhe San
Marino), megjithëse nuk janë anëtarë të BE-së, kanë përshtatur euron për shkak të
lidhjeve valutore me vendet anëtare. Tri shtete të tjera Evropiane, Andorra, Mali i Zi,
dhe Kosova kanë adoptuar euron njëanësisht, megjithëse edhe këto nuk janë
anëtare.)Vendet europiane që nuk kanë kaluar ende në euro janë: Danimarka,
Mbretëria e Bashkuar dhe Suedia.
Sistemi Monetar Evropian (SME) është krijuar në vitin 1978 për të siguruar
stabilitetin mes monedhave evropiane me qëllim të integrimit monetar në të
ardhmen, dhe në atë kohë lindi Ecu. Më pas, në vitin 1989, ka pasur miratimin e
raportit Delors i cili309 çoi në fillimin e fazës së parë të ECU. Në vitin 1992, Franca
ka gjithashtu nënshkruar Traktatin e Mastrihtit i cili më pas ndërtoi arkitekturën e
Bashkimit Ekonomik dhe Monetar, dhe u ratifikua me referendum më 20 shtator të
po atij viti në Francë. Ky traktat parashikonte krijimin e një monedhe të vetme euro
dhe vendosi 1999 si afati i fundit për arritjen e bashkimit monetar. Ai planifikoi
realizimin me faza të bashkimit monetar midis vendeve duke respektuar pesë kritere
shumë të veçanta.
Në vitin 1998, Këshilli Evropian bëri një kualifikim të vendeve që do të
integroheshin në zonën e euros, kështu njëmbëdhjetë vende nga pesëmbëdhjetë u
kualifikuan, duke përfshirë edhe Francën. Sipas këtij kualifikimi, atëherë Franca
plotësonte kushtet e nevojshme për miratimin e monedhës së vetme, që do të thotë:
• norma mesatare e inflacionit ishte 1.2% (dhe kështu poshtë vlerës së
referencës)
• Franca nuk ishte objekt i një vendimi të Këshillit mbi ekzistencën e një
deficiti të tepruar
• Ajo ka marrë pjesë në mekanizmin e kursit të këmbimit për dy vjet, dhe
franga franceze nuk e kishte përjetuar gjatë kësaj periudhe tensione të rënda dhe nuk
është zhvleftësuar kundrejt monedhës së një Shteti tjetër Anëtar.
• normat e interesit afatgjata atëherë ishin mesatarisht 5.5% (të cilat ishin nën
vlerën e referencës).310
Ajo ishte atëherë për progresin e integrimit në një bashkim monetar, që do të
thotë e njëjta konvergjencë e vendeve anëtare duke u përshtatur nga përparimet
konkrete institucionale. Kështu, autoritetet franceze propozuan të krijojnë elementet
e para të një banke qendrore, madje edhe para mbërritjes "në fazën përfundimtare të
308 www.europa.eu, i konsultuar 20.05.2015 309Rapport du Comité présidé par Jacques Delors, chargé par le Conseil Européen les 27 et 28
avril 1988 de la mission d’étudier et de proposer les étapes concrètes devant mener à l’UEM.
(Raporti i Komitetit të drejtuar nga Zhak Delor, i ngarkuar nga Këshilli Europian në 27 dhe 28 prill
1988 pë misionin për të studjuar dhe propozuar etapa konkrete që do të conin në Bashkimin Monetar
Europian) 310http://europa.eu, i konsultuar 20.05.2015
102
monedhës evropiane".311 Më 4 janar të vitit 1999, euro zëvendësoi njëmbëdhjetë
monedhat kombëtare në kuadër të BE-së dhe më 1 janar të vitit 2002, bankënotat
dhe monedhat u shfaqën.
Franca kaloi nga franga franceze në euro. Ky ishte atëherë përfundimi i një
projekti të vetëm në historinë monetare dhe një hap themelor në integrimin evropian.
Kjo u arrit falë mobilizimit konstant dhe të vendosur të gjitha palëve të interesuara
(institucionet financiare, kompanitë, etj ...), por edhe pjesëmarrja aktive e qytetarëve
në këtë operacion ishte po aq i suksesshëm. Ky ishte rasti në Francë, ku skenarë të
ndryshëm të zhvilluar më pas nga profesionistët (sidomos me ngritjen e Grupeve të
përqëndrimit në vend për kalimin në euro, dhe u miratua nga Komiteti Kombëtar i
Euros) u respektuan.312
Franca u bashkua me hapësirën e zonës së euros, jo vetëm për shkak të
përfitimeve të monedhës, por edhe nga konteksti historik. Në të vërtetë, Franca ka
qenë gjithmonë për zhvillimin e integrimit evropian dhe donte të ndiqte objektivat e
saj si anëtare e komunitetit. Pra, ajo kishte ndonjë interes në integrimin e rajonit, për
të forcuar rolin e BE-së në skenën ndërkombëtare, por edhe për të forcuar rolin e saj
brenda Bashkimit. Futja e një monedhe të vetme brenda BE-së, atëherë ishte një hap
logjik drejt përfundimit të Tregut Unik të filluar tashmë.
Midis avantazheve313 të monedhës së vetme, mund të përmendim:
• fundin e kursit të këmbimit në vendet e eurozonës
• eliminimin e kostove të transaksionit
• thjeshtimin e kontabilitetit
• një njësi e vetme në një treg të madh (evropian)
• monedha e dytë rezervë dhe një referencë në tregtinë ndërkombëtare (e cila
lejon kompanitë e tilla për të paguar direkt në euro në vendet periferike me monedha
të dobëta, për shembull)
• zhdukja e luhatjeve të kursit të këmbimit (transaksione pa rrezik të
këmbimit valutor)
• stabiliteti monetar (rezervat e këmbimit të ndara në dispozicion të Bankës
Qendrore Evropiane)
• transparenca e çmimeve, rrit konkurrencën mes kompanive, përfituese për
konsumatorët (krahasoni çmimet)
• Rritja e konkurrencës dhe promovim i tregtisë në zonën e euros dhe kështu
mbështet rritjen dhe punësimin në vendet e zonës së euros.314
Por sipas kontekstit historik, përfitime të tjera në atë kohë, atëherë u
paraqitën në Francë, si:
311Jean-Pierre Patat, « L’histoire de l’Europe monétaire », la Découverte, Paris, 2005, f.47 312Le passage pratique à l’euro en France: bilan et principaux enseignements, http://www.banque-
Fance.fr/fileadmin/user_upload/banque_de_france/Information_diverses/infoetlib/bdf_bm_105_e
tu_1. pdf, i konsultuar 20.05.2015 313http://ec.europa.eu/delegations/deltcd/fr/euro_and_you/1_advantages.htm,http://www.touteleur
ope.eu/fr/actions/economie/euro/presentation/le-role-de-l-euro-et-ses-
avantages.html,http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl175_fr.pdf, i konsultuar 20.05.2015 314http://www.ecb.int/ecb/educational/facts/euint/html/ei_007.fr.html, i konsultuar 20.05.2015
103
• zhdukja e deficitit tregtar të Francës në Gjermani (në lidhje me ekuilibrin
ndërkombëtar, duke u mbështetur në një barazi të frangës kundër Deutsche Mark)
• euro pastaj ka shërbyer si një instrument për ribalancimin e marrëdhënieve
monetare ndërkombëtare, kryesisht në lidhje me monopolin që kishte dollari
amerikan në tregjet financiare
• një mundësi për të ribalancuar pushtetet mes vendeve evropiane, si dhe (me
peshën e DM ose Bundesbank), dhe kështu një i rindarje të pushtetit ekonomik dhe
monetar
• fakti që i përkasin një bashkimi të madh monetar që përforcon peshën e BE-
së në organizatat ndërkombëtare (p.sh. Fondi Monetar Ndër-kombëtar, Banka
Botërore, OECD, etj ...)
• forcon karakterin tregtar të tregjeve ndërkombëtare në Francë (partner të
besueshëm, qasje më të lehtë në tregun e vetëm për investitorët e huaj etj ...), pasi
Franca tani është duke përdorur një monedhë ndërkombëtare, ajo mund të tërheqë
investitorë të rinj të huaj 315 . Por sigurisht, kjo monedhë e vetme ka shumë
disavantazhe, dhe është kritikuar në këtë kohë të krizës ekonomike, monedha paraqet
shumë probleme. Që nga futja e saj, konsumatorët duhet të respektojnë një rritje të
çmimeve në Francë në fillim në krahasim me çmimet e shfaqura në franga, por më
vonë në krahasim me të njëjtin çmim në euro.
Por edhe qeveria ka humbur sovranitetin kombëtar në fushën monetare, pasi
është Banka Qendrore Evropiane që tani është në krye të politikës monetare. Në të
vërtetë, duke pasur parasysh se politika monetare ka qenë tashmë "e centralizuar",
kjo krijon një problem për vendet, pasi ata kanë ekonomi krejt të ndryshme. Kështu,
ata kanë "cikle ekonomike" që nuk përputhen, në mënyrë që vendimet e marra nga
Banka Qendrore Evropiane mund të jenë të dobishme për disa vende, por mund të
jenë në disfavor për të tjerët.
Pavarësisht konvergjencës që zona euro është duke u përpjekur të ngrejë mes
ekonomive të ndryshme evropiane, ka ende një mungesë të solidaritetit dhe
disiplinës në këtë zonë. Në të vërtetë, disa vende kanë tendencë të përqëndrohen në
interesat e tyre në kurriz të zonës, të cilat mund të kërcënojnë stabilitetin e saj.
Mosmarrëveshjet brenda zonës janë të shumta, për shembull në vitin 2010, kur u
desh për të rënë dakord mbi një plan ndihme për Greqinë në falimentim të rëndë. Një
tjetër disavantazh do të jetë kur euro është e fortë (vlera e saj kundrejt monedhave të
tjera), që penalizon eksportet nga zona, duke përfshirë edhe ato të Francës. Në të
vërtetë, një euro e fortë bën eksportet franceze më të shtrenjta për partnerët e saj të
huaj. Edhe pse pjesa më e madhe e eksporteve tona janë në vendet e rajonit, kjo
mbetet një disavantazh i konsiderueshëm.
Sipas shumë ekonomistëve, miratimi i euros është një nga shkaqet kryesore
të deficitit të bilancit tregtar që njeh Franca për një kohë të gjatë. Deficiti zgjerohet
me kalimin e kohës, gjë që i bën produktet franceze të eksportuara më pak
konkurruese në tregjet ndërkombëtare. Monedha e përbashkët dhe për këtë arsye
315Mathieu Lecleir, Julien Houbrechts, L’euro, monnaie unique, 13 janar 2006
104
eurozona kanë treguar disa dobësi gjatë krizës ekonomike aktuale, pasi rritja në
zonë ishte tepër e vogël në krahasim me vendet e tjera të OECD-së për shembull (në
vitin 2008, rritja në zonën e euros ishte vlerësuar në 1.5% kundrejt 2% për
OECD)316.
Kriza aktuale në këtë mënyrë vë në pozitê të vështirë zonën e euros dhe
performancat e saj dhe si pasojë performancat e vendeve anëtare si Franca. Kriza
aktuale në Evropë nisi si krizë financiare, si krizë e "kredive bankare": si në shumë
vende të botës, edhe në Evropë, një numër i madh bankash u ndodhën papritur
përpara një numri të madh kreditorësh, që nuk ua kthenin dot më kreditë e marra. Në
këtë situatë doli në pah edhe se shumë banka nuk kishin ruajtur kapital të
mjaftueshëm vetjak. Aktivitetet financiare ato i kryenin në një masë më të madhe se
kufiri i nevojshëm me para "të huaja", p.sh. të shtetasve të tjerë që ua jepnin bankave
këto para hua, në formë investimesh, aksionesh e kursimesh të depozituara në banka.
E pikërisht këto para bankat i kishin futur në qarkullim për të nxjerrë fitime, duke i
dhënë hua edhe në formë kredish, tanimë të pakthyeshme. Por kredi te bankat nuk
kishin marrë vetëm qytetarët, por edhe vetë shtetet.
Dhe këtu ndërhyn një faktor i dytë, speficik për krizën evropiane: kriza e
euros.Me futjen e euros si monedhë vendase, marrja e kredive shteteve borxhmarrëse
u kushtonte më lirë, pasi në sajë të eurozonës interesat bankare ishin më të ulëta.
Shtete si Greqia, Italia, Portugalia e Spanja, pa shtuar prodhimin, pra të ardhurat,
shtuan shpenzimet, të cilat i financonin me borxhe. Administrata shtetërore joefikase
shpesh gjigante dhe tregje pune jo të zhdërvjellta në këto vende vazhduan t'i marrin
frymën ekonomisë.
Që prej futjes në eurozonë, sidomos shtetet e jugut të Evropës nuk përdorën
dot më as mjetin e emergjencës: zhvlerësimin e monedhës kombëtare, për të
shtensionuar ekonominë. 317Nga fundi i vitit 2009, si rezultat i rritjes së niveleve të
borxhit privat dhe qeveritar në mbarë botën, në mesin e investitorëve u rrit frika e një
krize të borxhit sovran. Shkaqet e krizës variojnë nga vendi. Në Greqi, pagat dhe
pensionet e paqëndrueshme në sektorin publik çuan në rritjen e borxhit.318 Struktura
e eurozonës si një bashkim monetar (dmth., një monedhë) pa bashkim fiskal (p.sh.
taksa të ndryshme dhe rregullat e pensioneve publike) ka kontribuar në krizë dhe
dëmtuar aftësinë e liderëve europianë për të reaguar.319,320.
Shqetësimet u intensifikuan në fillim të vitit 2010 dhe më pas,321,322 kur
shtetet kryesore evropiane nisën të zbatojnë një sërë masash mbështetëse financiare
të tilla si Struktura Evropiane për Stabilitet Financiar dhe Mekanizmi Evropian për
316www.diploweb.com, i konsultuar 10.05.2015 317 http://www.dw.com/sq/kriza-ekonomike-d%C3%ABmton-evrop%C3%ABn-e-bashkuar/a-
16844104, i konsultuar 10.05.2015 318 Michael Lewis, Boomerang – Travels in the New Third World, Norton 2011, f.213 319 Heard on Fresh Air from WHYY: NPR-Michael Lewis-How the Financial Crisis Created a New
Third World-October 2011. Npr.org. 4 tetor 2011 320 Mark Koba, CNBC-Europe's Economic Crisis-What You Need to Know-Mark Thoma,
Finance.yahoo.com, 13 qershor 2012 321 George Matlock, Peripheral euro zone government bond spreads widen. Reuters,16 shkurt 2010 322 "Acropolis now". The Economist. 29 Prill 2010.
105
Stabilitetin (MES).Kriza jo vetëm ka pasur efekte negative ekonomike për vendet e
prekura, por gjithashtu kishte një ndikim të madh politik mbi qeveritë në pushtet në
8 nga 17 vendet e eurozonës, duke çuar në ndërrime të pushtetit në Greqi, Irlandë,
Itali, Portugali, Spanjë, Slloveni, Sllovaki, dhe Holandë. Në shtator të vitit 2008,
Franca filloi të prekej nga kriza ekonomike globale.
Qeveria e Nicolas Sarkozy, për të shmangur një bllokim të plotë të tregut
ndërbankar ka prezantuar një paketë stimujsh prej 26 miliardë euro për të mbështetur
aktivitetin ekonomik. Kjo u pasua në vitin 2010 nga një kredi e madhe prej 35
miliardë për financimin e projekteve në kërkimin dhe arsimin e lartë, sektorët
industriale, zhvillimin e vazhdueshëm dhe dixhital. Asnjëra nga këto nuk do të
pasohet nga efekte të dukshme, Franca, si shumë vende, ka qenë e prekur nga kriza
ekonomike globale. 323 Megjithatë, gjatë periudhës më të theksuar të krizës (2008-
2010), Franca është paraqitur më mirë se vendet e tjera të industrializuara324, 325 PBB
ka arritur mesatarisht 4% në eurozonë në vitin 2009, kundrejt vetëm 2.2% për
Francën. 326
Ky elasticitetit është i lidhur me sistemin e saj të mirëqënies sociale me të
cilën ajo organizon (47% të të ardhurave bruto të disponueshme të familjeve në
vitin 2007) 327 duke fituar stabilitet të fortë ekonomik. Megjithëse stabilizues të saj,
ata peshuan negativisht në rimëkëmbjen që do të thotë se, ndërkohë që shumica e
vendeve evropiane në vitin 2012,përjetuan një shtytje ekonomike, Franca ishte një
nga vendet e vetme në Evropë, ku analiza e treguesve të aktivitetit ekonomik nuk e
konfirmon ngritjen ekonomike328, 329. Tre vitet e para të François Hollande shfaqën
një hendek të madh në krijimin e vendeve të punës private mes Francës dhe fqinjëve
të saj të afërt europian.330
Franca është veçanërisht viktimë e industrializimit të përshpejtuar. Ajo
shkatërroi rreth 500 000 vende pune industriale në mes të 2008 dhe 2016, ndërsa
Gjermania krijoi 129,000 gjatë të njëjtës periudhë.331 Franca ka përjetuar një rritje të
mprehtë të punëkërkuesve gjatë mandateve të Nicolas Sarkozy dhe François
323Baisse historique du PIB de la France , Actualité française,
http://www.journaldunet.com/economie/magazine/1040948-pib-de-la-france/, i konsultuar 20.03.2015 324France: le FMI prévoit 1,5 % en 2010, Le Figaro, 2010 325France : Consultations de 2010 au titre de l'article IV Conclusions de la mission du FMI sur le site
officiel du Fonds monétaire International (Francë : konsultime të 2010 sipas nenit IV Konkluzione të
misionit të FMN në websitin zyrtar të Fondit Monetar Ndërkombëtar) 326La France a mieux résisté à la crise que les autres pays de la zone euro, La Croix (Franca i ka
rezistuar më mirë krizën sesa vendet e tjera të zonës euro), http://www.la-
croix.com/Actualite/Economie-Entreprises/Economie/La-France-a-mieux-resiste-a-la-crise-que-les-
autres-pays-de-la-zone-euro-_NG_-2010-02-12-546784, i konsultuar 25.04.2015 327 Philippe Le Cœur, « Le modèle social freine-t-il la reprise économique en France ? », Le Monde, 3
shtator 2010 328 Philippe Le Cœur, « Le modèle social freine-t-il la reprise économique en France ? », Le Monde, 3
shtator 2010 329Reprise économique différenciée parmi les grands pays d'Europe, leconomiste.eu, 19 shkurt 2014 330François Hollande a réussi à inverser la courbe... de l'emploi, Eric Le Boucher, slate.fr, 23 janar
2016 331Jean Kogej, « Miracles et mystères de l'économie allemande », Conflits, no8, janar-mars 2016, f. 50-
53
106
Hollande, i cili kishte bërë një nga temat e tij kryesore të fushatës elektorale.332
Kështu, numri i përgjithshëm i punëkërkuesve të regjistruar është 4.347.100 në maj
të vitit 2012, ai shkoi në 5,590,600, në fund të marsit 2015, një rritje prej 28%.
Më shqetësuese, ishte papunësia afatgjatë, e cila përjetoi një
"shpërthim". 333 16 milionë punonjës privatë duhet të financojnë 15.3 milionë
pensionistë, 5.6 milionë të punësuar, 5.6 milionë të papunë, 2 milionë njerëz jetojnë
nga ndihmat ekonomike. 334 Vazhdimësia në deficitet afatgjata kronike dhe paaftësia
për të reduktuar shpenzimet e shtetit kanë rezultuar me të dhënat e borxhit publik të
Francës me 2.1054 trilion euro më 30 Qershor 2015, pra 97.6 % të PBB-së. Borxhi
publik është vetëm një pjesë e borxhit të përgjithshëm të vendit që përfshin borxhin e
jashtë bilancit të qeverisë 335 borxhit bankar dhe borxhet e korporatave dhe shoqërive
jo-financiare dhe të familjeve336,337. Rezultati i kësaj rritjeje, më 13 janar 2012, nga
Standard & Poor-së Agjencia e vlerësimit degradoi shënimin e borxhit francez nga
AAA në AA +338, dhe më 18 shtator 2015, agjencia e vlerësimit Moody degradon
shënimin në nivelin Aa2.
Në vitin 2016, Franca zbret në vendin e 7 për eksportet dhe zuri një vend pas
Koresë 339
2.4.Marrëveshjet tregtare midis Francës, BE-së, Kanadasë, SHBA-ve, Kinës
dhe Rusisë
BE-ja është një partner i rëndësishëm tregtar për Kanadanë. Bashkimi
Evropian është ekonomia më e madhe në botë dhe tregu më i madh në botë. GDP i
saj ishte në 2012, 12945.402 miliardë euro. Ai është lojtari kryesor në tregtinë
ndërkombëtare, me 16.4% të importeve botërore në vitin 2011 dhe 15.4% të të gjitha
eksporteve, e ndjekur nga Kina (13.4%) dhe SHBA (10.5%).
BE-ja është eksportuesi i dytë më i madh i mallrave në Kanada (pas SHBA-
ve) dhe Kanada është importuesi i 14-të në BE (me përjashtim të tregtisë ndër-
BE).BE-ja dhe Kanadaja janë partnerë tregtarë dhe ekonomik, të cilët ndajnë qëllime
të përbashkëta në politikën e tregtisë dhe në veçanti angazhimin e tyre në një sistem
të fortë tregtar shumëpalësh, të hapur dhe të rregulluar. 340 Marrëveshja
gjithëpërfshirëse ekonomike dhe tregtare (CETA) 341 , 342 , ose Comprehensive
332Chômage : Hollande a fait pire en 3,5 années que Sarkozy en 5 ans, lefigaro.fr, 18 janar 2016 333Le chômage plombe le bilan de François Hollande, latribune.fr, 6 maj 2015 334Didier Dufau, L'Étrange désastre. Le saccage de la prospérité, ed. CEE, 2015, f.11 3353200 milliards d'euros : la dette française cachée dont on ne parle pas, lefigaro.fr, 11 qershor 2015 336Le fardeau de l’endettement total, Yann Henry, contrepoints.org, 10 dhjetor 2012 337L'endettement des sociétés non financières atteint 68% du PIB, banque-france.fr, 15 janar 2016 338L'endettement des sociétés non financières atteint 68% du PIB , banque-france.fr, 15 janar 2016 339La France perd sa place de 6e exportateur mondial au profit de la Corée, lefigaro.fr, 1 qershor 2016 340 http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/politique-etrangere-de-la-france/diplomatie-economique-et-
commerce-exterieur/accords-de-libre-echange/ue-canada-le-comprehensive-economic-and-trade-
agreement-ceta/article/questions-reponses-accord 341 www.europa.eu 342 Ministère des Affaires étrangères canadien - 2016.(Ministria e Puneve te Jashtme e
Kanadase,2016)
107
Economic and Trade Agreement (CETA) është traktati i bërë midis Kanadasë në
njërën anë, dhe Bashkimit Evropian - dhe shtetet e saj 28 anëtare duke përfshirë
Mbretërinë e Bashkuar343 dhe negociatat kanë përfunduar më 18 tetor 2013 344 dhe
kjo marrëveshje është nënshkruar më 30 tetor 2016 nga Kryeministri kanadez, Justin
Trudeau dhe Presidenti i Këshillit Evropian Donald Tusk345.
Para zbatimit të saj ", teksti i marrëveshjes duhet të ratifikohet nga
parlamentet kanadeze dhe nga 28 shtetet e Bashkimit Evropian." Megjithatë, një
klauzolë parashikon se edhe në qoftë se hidhet poshtë nga një prej këtyre
parlamenteve, marrëveshja do të zbatohet përkohësisht për tre vjet.346Një numër i
dispozitave të saj mbi të drejtat e autorit janë identike me Marrëveshjen e
diskutueshme të Tregtisë kundër fallsifikimit, e cila u refuzua nga Parlamenti
Evropian, e cila ka ngritur shqetësime midis mbrojtësve të lirisë së internetit dhe
lirive civile347.
Për Jean Charest, themeluesi i kësaj marrëveshje, kjo marrëveshje është
"portë e madhe e hyrjes në Amerikë," dhe një "rrugë për kompanitë që duan të
investojnë në Kanada, duke pasur qasje në Evropë ".348 Marrëveshja e tregtisë së lirë
do të kërkojë që të rritet me 25% tregtia në mallra dhe shërbime ndërmjet palëve. 349Gjatë samitit mes BE-së dhe Kanadasë e 18 marsit të vitit 2004, liderët politikë
nga të dyja palët vendosën të nisin negociatat për një marrëveshje të quajtur
marrëveshja për të forcuar tregtinë dhe investimet 350 - për TIEA Trade and
Investment Enhacement Agreement në anglisht.
Kjo marrëveshje kishte për qëllim për të rregulluar fusha të tilla si lehtësimi i
tregtisë dhe investimeve, konkurrenca, njohja e ndërsjellë e kualifikimeve
profesionale, shërbimet financiare, e-commerce, ndërmarrjet e vogla dhe të mesme,
zhvillimi i qëndrueshëm, dhe shkenca dhe teknologjia. Përveç uljes së barrierave,
ARCI-TIEA kishte për qëllim të tërheqte interesin e kanadezëve dhe evropianëve për
tregjet e tyre përkatëse351. Negociatat për TIEA TIEA-vazhduan deri në vitin 2006,
kur Kanadaja dhe BE-ja vendosën ti pezullojnë ato.
Negociatat mbi CETA filluan menjëherë pas publikimit në tetor 2008 të
Studimit të Përbashkët që vlerësonte kostot dhe përfitimet e një Partneriteti BE-
343 Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA) between Canada, of the one part, and
the European Union [and its Member States (…)], of the other part, 2016, §2.1,
http://ec.europa.eu/world/agreements/prepareCreateTreatiesWorkspace/treatiesGeneralData.do?step=0
&redirect=true&treatyId=10862, i konsultuar 25.05.2015 344 Marco Bélair-Cirino, « Libre-échange - Le Canada et l'Union européenne concluent un accord »,
Le Devoir, 18 tetor 2013 345 « CETA : l'accord de libre-échange entre le Canada et les Européens sera signé dimanche » , Le
Monde, 28 tetor 2016 346Revista -Le Canard enchaîné, 2016. 347 Revista-La Quadrature du Net - 2012. 348 Radio Canada, 2016 349 Marie Théobald, A. F. P. agence, « Ceta : ce qu'il faut savoir sur ce traité de libre-échange
négocié entre l'UE et le Canada », Le Figaro, 21 janvier 2017 350 Faqja ARCI ne website Affaires mondiales Canada,
http://www.international.gc.ca/international/index.aspx?lang=fra, i konsultuar 25.03.2015 351 Les huit questions polémiques autour du Ceta, L'Échos, 23 tetor 2016.
108
Kanada partneritet i ngushtë ekonomik 352 i prodhuar bashkërisht nga Komisioni
Evropian dhe Qeveria e Kanadasë. Nisja e bisedimeve u njoftua zyrtarisht më 6 maj
2009 në një samit mes dy palëve në Pragë. Kjo marrëveshje, më ambicioze se e para,
ka një shtrirje më të gjerë.
Me kërkesë të Bashkimit Evropian, dhjetë provincat kanadeze dhe tre
territore federale të vendit ishin të ftuar të marrin pjesë në mënyrë aktive në
negociata. Deri më sot, asnjë krahinë apo territor federal kanadez nuk kishte marrë
pjesë në negociatat për një traktat ndërkombëtar. 353Më 26 shtator 2014, qeveria
kanadeze dhe Presidenti i Këshillit Evropian Herman Van Rompuy i shoqëruar nga
Presidenti i Komisionit Europian, Jose Manuel Barroso, zyrtarisht zbuluan
përmbajtjen e AECG 354 , në një samit në Otavë dhe shpallën përfundimin e
negociatave.
Ajo është nënshkruar më 30 tetor në Bruksel në prani të Kryeministrit të
Kanadasë Justin Trudeau dhe presidentit të Këshillit Evropian Donald Tusk.
Marrëveshja u votua dhe u miratua më 15 shkurt 2017 në Parlamentin
Evropian dhe duhet të ratifikohet nga parlamentet kombëtare. 355
Traktati përfshin aspekte të tjera në lidhje me:
• Tregtinë e shërbimeve;
• Harmonizimin e standardeve aktuale dhe të ardhshme, me njohjen e
standardeve evropiane për eksport në Kanada ;
• hapja e prokurimit publik, veçanërisht në Kanada, ku 30% e prokurimit
publik do të jetë e hapur kundrejt vetëm 10% sot, ndërsa prokurimi publik europian
nuk duhet të jetë më i hapur për kanadezët, sepse 90% e ndërmarrjeve të prokurimit
publik tashmë janë hapur para marrëveshjes ;
• Dispozitat mbi të drejtat e autorit, të tilla si e drejta e pronësisë industriale
të ilaceve në Kanada do të zgjatet për dy vjet;356
• një mekanizëm i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve mes investitorëve dhe
shteteve;
• një seksion mbi zhvillimin e qëndrueshëm, mjedisin dhe të drejtat e punës.
Njohjet e kualifikimeve dhe diplomave janë të përfshira gjithashtu dhe të efektshme
në Traktat.
Mekanizmi mbrojtja e investimeve është gjithashtu një shqetësim. Opinioni
gjerman është veçanërisht i ndjeshëm në lidhje me këtë për shkak të një ankese nga
kompania suedeze Vattenfall kundër shtetit gjerman; Kjo kompani, e cila operon dy
centrale bërthamore në Gjermani, kërkon kompensim pas vendimit të qeverisë
352 Étude sur les coûts et avantages 2008,
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2008/october/tradoc_141034.pdf, i konsultuar 25.03.2015 353 Fafard, P., P. Leblond. 2012. Accords commerciaux au 21è siècle : des défis pour le fédéralisme
canadien. L’Idée fédérale, ideefederale.ca/documents/defis.pdf , i konsultuar 18.02.2015 354 Texte consolidé 2014, http://publications.europa.eu/resource/cellar/58944011-083f-11e4-a7d0-
01aa75ed71a1.0019.02/DOC_1, i konsultuar 18.02.2015 355 Jean-Baptiste Chastand, « Le Parlement européen ratifie le CETA, traité de libre-échange entre
l'Union et le Canada » , Le Monde, shkurt 2017 356 Julien Baldacchino , Qu'est-ce que c'est, le traité Ceta ?, France Inter, 22 tetor 2016
109
gjermane në vitin 2012 për të braktisur këtë burim të energjisë. Kompani të tjera
kanë ngritur padi kundër Gjermanisë për të njëjtën arsye. 357
Për të shmangur që dispozitat që mbrojnë kompanitë dhe investitorët nga
shpronësimi nga një shtet lejon kompanitë për të kundërshtuar miratimin e mbrojtjes
së shëndetit, sigurisë ose mjedisin, marrëveshja në mënyrë të qartë thekson se masat
në këto kategori nuk janë konsideruar si shpronësim indirekt në qoftë se ato nuk janë
diskriminuese apo "haptazi në disproporcion me objektivin e ndjekur." Greenpeace
mendon se kjo mbrojtje është e papërshtatshme për shkak se varet nga gjykatat për të
vendosur nëse një masë është haptazi e tepruar. 358
Më 29 shkurt, 2016, Komisioni Evropian publikon tekstin për ndryshimin e
klauzolave në gjykatat private të arbitrazhit në një sistem të Gjykatës mbi investimet
e cila ka tre anëtarë (një evropian, një kanadez, një palë të tretë) të zgjedhur nga një
grup prej 15 njerëzve (pesë kanadezë, pesë europianë dhe pesë palë e tretë) 359.360
Sipas Attac, ky version i ri nuk do të korrigjojë kurthet e paraqitura nga mekanizmi i
zgjidhjes së mosmarrëveshjeve midis investitorëve sepse kjo do ta bënte të
përhershëm dhe do ta institucionalizonte arbitrazhin e "investitorëve kundër shtetit"
për AECG dhe marrëveshjet shumëpalëshe të negociuara nga Bashkimi Evropian
përmes krijimit të një gjykate shumëpalëshe për investime. 361
Kanadaja është një ekonomi e vogël në krahasim me atë të BE-së në tërësi,
por struktura e saj komerciale është e orientuar fuqishëm drejt Bashkimit Evropian,
dhe Franca është një nga partnerët e saj kryesorë tregtarë. Franca është partneri i
tretë më i madh tregtar evropian në Kanada me 5.5 bilionë € eksporte dhe 5.1
miliardë euro të importeve të mallrave dhe shërbimeve në vitin 2013. Në aspektin e
investimeve të huaja direkte në Kanada, Franca renditet në vendin e dytë, pas
Mbretërinë e Bashkuar dhe përpara Gjermanisë. Për më tepër, Franca është
investitori i dytë më i madh në Kebek.
Në mënyrë të veçantë, rreth 280 kompani kanadeze që përfaqësojnë 40.000
vende pune janë të vendosura në Francë në shumë sektorë (Bombardier, CNC-
Lavalin, Vermilion, Caisse de depot et de placement du Quebec, CGI, Cascades,
Magna, McCain, AaSTRA, RIM, Lembec, Transat...) dhe rreth 550 kompani
franceze që punësojnë 80,000 persona janë të vendosura në Kanada, 70% në Kebek
dhe aktive në shumë sektorë (Sodexo, Lafarge, Ubisoft, Rexel, Air liquide, Sanofi
357 « Nucléaire : Vattenfall réclame 4,7 milliards d'euros à l'Allemagne » ,
http://www.lefigaro.fr/flash-eco/2014/10/15/97002-20141015FILWWW00280-vattenfall-reclame-47-
mds-eur-a-l-allemagne.php, 15 tetor 2014 358 Greenpeace, « From ISDS to ICS: a leopard can't change its spots. Position paper on the
Commission proposal for an investment court system in TTIP » , 11 shkurt 2016 359 CETA's new dispute settlement court: Q&A, http://nationalmagazine.ca/Articles/March-2016-
Web/CETA-s-new-dispute-settlement-court-Q-A-with-Greg.aspx, i konsultuar 20.05.2015 360 « L'Europe et le Canada modifient leur accord CETA pour faire taire les critiques » ,
http://transatlantique.blog.lemonde.fr/2016/03/02/leurope-et-le-canada-modifient-leur-accord-ceta-
pour-faire-taire-les-critiques/, i konsultuar 20.05.2015 361 « Stop CETA ! », attac.org, 8 mars 2016
110
Aventis, Alstom, colas, Thales, Hachette, Veolia, Essilor, Lactalis ...). Kanadaja
është tërheqëse për investitorët francezë dhe ka potencial të madh të rritjes.362
Një Marrëveshje tjetër është Partneriteti Transatlantik i Tregtisë dhe i
Investimeve ose TAFTA (Transatlantic Trade and Investment Partnership) dhe kjo
marrëveshje e tregtisë dhe e investimeve dypalëshe ndërmjet Shteteve të Bashkuara
dhe Bashkimit Evropian është aktualisht në negociata.
Kjo marrëveshje synon të zgjerojë tregtinë dhe investimet mes Shteteve të
Bashkuara dhe Bashkimit Evropian dhe në këtë mënyrë të krijojë zhvillim dhe vende
pune përmes qasjes më të madhe në tregjet e njëri-tjetrit, sidomos për ndërmarrjet e
vogla dhe të mesme.
Një studim i pavarur i marsit të vitit 2013 tregon se kjo marrëveshje do të
ketë përfitime të prekshme në Evropë dhe Shtetet e Bashkuara. Kështu, rritja e
ekonomisë evropiane do të rritet në 120 miliardë euro, duke rezultuar në fitime për
kompanitë, por edhe për të gjithë individët.Përfaqësuesit e Bashkimit Evropian dhe
Shtetet e Bashkuara përfunduan raundin e trembëdhjetë të bisedimeve mbi
marrëveshjen në prill 2016 në Nju Jork. Raundi i 14-të u mbajt në Bruksel në korrik
2016.Negociatat midis BE-së dhe SHBA-së janë unike: ato përpiqen për të sjellë dy
ekonomitë më të mëdha, me një nivel të lartë të rregullimit dhe të bazuar në vlerat
dhe parimet demokratike.363
Në vitin 1990, një vit pas rënies së Murit të Berlinit, Shtetet e Bashkuara dhe
Bashkimi Evropian nënshkruan së bashku rezolutën e parë transatlantike364. Palët
Kontraktuese morrën përsipër në mënyrë të veçantë "promovimin e parimeve të
ekonomisë së tregut, duke hedhur poshtë proteksionizmin, forcimin dhe [ekonomitë
kombëtare] duke hapur një sistem shumëpalësh tregtar." Pas këtyre marrëveshjeve
në parim, Samiti Bashkimi Evropian - Shtetet e Bashkuara në dhjetor të vitit 1995
filloi ndërtimin institucional të marrëdhënieve transatlantike me miratimin e një
deklarate të angazhimit politik, Axhenda e Re Transatlantike dhe një program të
veprimit të plotë të përbashkët. Tregu transatlantik do të diskutohet rregullisht në
gjysmën e dytë të viteve 1990, si pjesë e rezolutave transatlantike. I negociuar
fshehurazi midis viteve 1995 dhe 1997 nga Shtetet Anëtare të OECD njëzet e nëntë
vende, Marrëveshja Shumëpalëshe mbi Investimet është përpjekja e parë për të
krijuar një treg të madh transatlantik. Si projekt marrëveshja aktuale, teksti i
negociuar përfshin një mekanizëm për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve midis
investitorëve dhe shteteve365.
Në vitin 2003, Franca dhe Gjermania refuzuan të marrin pjesë në luftën e
Irakut, duke shkaktuar një ngadalësim në marrëdhëniet transatlantike. Klima është
362 http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/politique-etrangere-de-la-france/diplomatie-economique-et-
commerce-exterieur/accords-de-libre-echange/ue-canada-le-comprehensive-economic-and-trade-
agreement-ceta/article/questions-reponses-accord 363 https://ec.europa.eu/france/news/ttip_fr 364 « Ces accords que négocie l’Europe et dont on ne parle jamais » , Le Monde, 7 tetor 2016. 365 Lori Wallach, « Le traité transatlantique, un typhon qui menace les Européens : Sécurité
alimentaire, droit social, écologie... », Le Monde diplomatique, nentor 2013
111
përmirësuar dy vite më vonë, siç dëshmohet nga vizita në Bruksel e Presidentit të
Shteteve të Bashkuara Xhorxh W. Bush në shkurt të vitit 2005366.
Që atëherë, negociatat për krijimin e një tregu transatlantik u vendosën dhe
filluan negociatat SHBA- BE, rreth një herë në vit midis Presidentit të Shteteve të
Bashkuara (Barack Obama), Sekretarit të Shtetit për Shtetet e Bashkuara (John
Kerry), Kryetarit të Këshillit Evropian (Herman Van Rompuy), Presidentit të
Komisionit Evropian (José Manuel Durão Barroso dhe Juncker) dhe Përfaqësuesit të
Lartë të Bashkimit për Politikën e Jashtme dhe politikës së sigurisë (Catherine
Ashton dhe Federica Mogherini). Samiti i Uashingtonit i 30 prillit 2007,ka krijuar
Këshillin ekonomik transatlantik, një organ i përhershëm që punon në aspektet
legjislative që lidhen me tregtinë, investimet, dhe prodhimin.367 Që nga viti 2006,
Parlamenti Evropian rregullisht miraton rezolutat që janë për krijimin efektiv të
tregut transatlantik:
Në këto rezoluta, njihen karakteristikat konvergjente ndërmjet Europës dhe
Shteteve të Bashkuara, veçanërisht në lidhje me vëllimin e GDP-së së tyre përkatëse,
modelin e tyre të ekonomisë së tregut dhe strategjisë së tyre të përbashkët në
politikën e jashtme. Kështu, Parlamenti Evropian në njërën anë dhe Kongresi në
anën tjetër i Shteteve të Bashkuara, ftoi krijimin e planifikuar për vitin 2015 - pas
zgjedhjeve evropiane - një treg të madh transatlantik lejuar lëvizjen e lirë të
mallrave, shërbimeve dhe kapitale.
Në anën evropiane, traktati duhet të ratifikohet nga Parlamenti Evropian.
Nëse dhe vetëm nëse marrëveshja e negociuar është përshkruar si "e përzier", që do
të thotë përbëhet nga dispozita të tjera në mënyrë specifike komerciale, ajo
gjithashtu duhet të ratifikohet nga parlamentet kombëtare 368 . Gjatë debatit në
Asamblenë Kombëtare Franceze më 22 Maj 2014, para paralajmërimin shqetësues
të disa deputetëve se marrëveshja nuk mund të përshkruhet si "e përzier", Fleur
Pellerin, atëherë Sekretare e Shtetit përgjegjëse për Tregtinë e jashtme tha se "ky
karakter i përzier ishte një kusht i miratimit të këtij mandati dhe nuk ka dyshim se
kjo marrëveshje është e përzier. Për këtë arsye, Parlamenti Evropian dhe parlamentet
nacionale do të vendosin mbi traktatin nëse negociatat kanë sukses. ". Ministri
gjerman i Ekonomisë Sigmar Gabriel konsideron se marrëveshja nuk do të dalë "pa
legjitimitet demokratik të Parlamentit Evropian dhe parlamenteve kombëtare [...].
Kushdo që automatikisht përjashton Parlamentet nacionale rrezikon për të rritur edhe
më shumë opozitën ".369 Në të gjitha rastet parlamentarët, kombëtarë dhe evropianë,
do të duhet të miratojnë ose refuzojnë marrëveshjen pa mundësinë e ndryshimit .
Në Francë, Kushtetuta parashikon në nenin 53 se traktati tregtar nuk mund të
ratifikohen "në bazë të një ligji." Megjithatë, ratifikimi nga Franca i Traktatit të
Lisbonës transferon traktatet komerciale të nënshkruara me kompetencën ekskluzive
të Bashkimit Evropian dhe Parlamenti francez nuk duhet konsultuar në mënyrë të
366 « Bush tend la main aux Européens » , sur Radio France internationale, 21 shkurt 2005 367 « Sommet UE/États-Unis : Création d’un Conseil économique transatlantique », Radio France
internationale, 30 prill 2007 368 « Tafta: petits arrangements entre amis ? » , sur Slate.fr, 16 qershor 2014 369 « Le partenariat transatlantique s'invite dans les européennes » , Le Point, 16 maj 2014
112
detyrueshme, kur nënshkrimin e traktateve të tilla bëhet nga BE-ja nëse ato traktate
të përmbajnë dispozita të tjera dhe jo vetëm komerciale dhe janë quajtur "të
përziera". Kjo është e njëjtë në rastin e Gjermanisë 370 dhe vendeve të tjera të BE-së.
Ratifikimi i marrëveshjes ndoshta nuk duhet të jetë subjekt i një referendumi
në shumicën e vendeve europiane, por Hollanda mund të organizojë sipas ligjit
holandez me iniciativën e njerëzve, e cila tashmë kishte çoi në një konsultim mbi
marrëveshjen e asocimit të BE-së me Ukrainën, në 2016.Ashtu si partitë e tjera
radikale të majta si Syriza në Greqi kanë treguar armiqësinë e tij ndaj
marrëveshjes. 371 Më 28 maj 2015, Komiteti për Tregtinë Ndërkombëtare e
Parlamentit Evropian ka miratuar me 28 vota pro dhe 13 kundër një rezolutë që
mbështet negociatat. 372 Pas një vonese prej një muaji, Parlamenti votoi në seancë
plenare në favor të kësaj rezolute me 436 pro, 241 kundër (duke përfshirë Socialistët
francezë dhe belgë) dhe 32 abstenime më 8 korrik 2015. Ndërkohë që shumë anëtarë
të Grupit Socialist kërkuan që rezoluta tregon kundërshtimin e saj me mekanizmat
ndërkombëtare të arbitrazhit, një amendament i propozuar për të mos "përjashtuar",
por për të "zëvendësuar mekanizmin e zgjedhjes së mosmarrëveshjeve midis
investitorëve dhe shteteve me një sistem të ri për të zgjidhur mosmarrëveshjet midis
shteteve dhe investitorëve " 447 dhe morri vota, por eurodeputeti Helmut Scholz
tregoi keqardhje për këtë kompromis:" Ne nuk mund të jemi të kënaqur me
propozimet që zëvendësojnë mekanizmat ekzistues të marrëveshjes, të cilat janë të
këqija, me një marrëveshje të përmirësuar". Ky është i njëjti parim i marrëveshjes që
duhet braktisur, pasi ky parim i jep më shumë fuqi bizneseve sesa qytetarëve ". 373
Në SHBA, traktati duhet të ratifikohet nga Kongresi i Shteteve të Bashkuara.
Nëse krahu i majtë i Partisë Demokratike, disa ambientalistt, sindikatat dhe mbrojtja
e konsumatorit kundërshtojnë negociatat e vazhdueshme mbi mattëveshjen, shumica
republikane në Kongres është në favor 374,375. Ish-presidenti i Shteteve të Bashkuara,
Barack Obama ishte në favor të marrëveshjes, ndryshe nga Hillary Clinton, e cila
ishte kundër gjatë fushatës presidenciale të vitit 2016. Donald Trump, presidenti i ri i
Shtetet e Bashkuara, ka folur edhe kundër traktatit.Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi
Evropian tashmë kanë avancuar në integrimin ekonomik, me tarifa relativisht të
ulëta. Të dy blloqet, megjithatë, mbajnë tarifa të rëndësishme në sektorë të caktuar,
duke përfshirë përpunimin e ushqimit, tekstileve, veshjeve dhe këpucëve, si dhe
mjeteve të sektorit të transportit.376
370 « TTIP Antwort auf_kleine Anfrage an Bundesregierung » , 22 janar 2014 371 « Le gouvernement de Syriza veut faire sombrer le TTIP » , sur Euractiv.fr, 3 shkurt 2015 372 Une commission du Parlement européen approuve le Traité transatlantique, Reporterre.org, 30 maj
2015. 373 Ludovic Lamant, « Le parlement européen s'accorde sur le traité transatlantique », mediapart.fr, 9
korrik 2015 374 « Iran, Irak, Israël : quelle politique étrangère sous un Congrès républicain ? », France 24, 7
nentor 2014 375 « Obama confronté aux résistances du Congrès » , http://img.humanite.fr/obama-confronte-aux-
resistances-du-congres-528543, 14 maj 2014 376 « Trade News - L'accord TAFTA au bénéfice des PME » , https://ec.europa.eu/france/news/ttip_fr, i
konsultuar 20.05.2015
113
Marrëveshjet transatlantike duhet të nxisin "një harmonizim progresiv të
rregullave dhe njohjes reciproke të rregullave dhe standardeve" të vendeve
nënshkruese që të angazhohen për një 'përputhje me ligjet e tyre, rregulloret e tyre
dhe procedurat e tyre "me dispozitat e Traktatit.Bashkimi Evropian shpreson hapjen
e tregjeve amerikane për ndërmarrjet publike të shteteve anëtare.Zgjidhja e
mosmarrëveshjeve bëhet me anë të arbitrazhit që është i pranishëm në shumë traktate
të tregtisë së lirë dhe ka për qëllim të japë më shumë pushtet për bizneset në Shtetet
e Bashkuara, duke lejuar një kompani të sulmojë një shtet përpara një gjykate
arbitrazhi ndërkombëtar në Qendrën Ndërkombëtare për zgjidhjen e investimeve, një
organ në varësi të Bankës Botërore e vendosur në Uashington. Një arbitër emërohet
nga shoqëria, një nga shteti dhe i treti nga ana e Sekretarit të Përgjithshëm të
Gjykatës. 377
Më 21 janar 2014, Komisioni Evropian njoftoi një konsultim publik për
mekanizmin e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve midis investitorëve dhe shteteve që u
mbajt nga 27 mars deri më 13 korrik 2014 dhe që pezulloi negociatat mbi këtë
mekanizëm në pritje të rezultateve të këtij konsultimi 378 , 379 . Një pasqyrë e
përgjigjeve u botua më 13 janar 2015, duke theksuar në mënyrë të veçantë se
150,000 njerëz janë përgjigjur konsultimit. Komisioneri i Tregtisë i BE-së Cecilia
Malmström pranon se "konsultimi publik tregon se evropianët janë shumë skeptikë
në lidhje me instrumentet për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të investitorëve me
shtetet". 380Marrëveshja mund të ketë pasoja ekonomike dhe politike.
Ajo është subjekt i kritikave, në lidhje me procesin e negociatave, si
përmbajtja e vetë marrëveshjes.Mungesa e transparencës së procesit dhe
informacionit asimetrik janë denoncuar nga shumë aktorë 381 si një sulm mbi
demokracinë 382 . Në të vërtetë, qytetarët nuk kanë qasje në/ose dokumente
përgatitore, e as për të dhënat e negociatave; edhe parlamentarët nuk janë të
vetëdijshëm për detaje të marrëveshjes383.
Në përgjigje të kësaj kritike, Komisioni Evropian ka dhënë disa elemente
informacioni mbi negociatat në faqen e tij. Komisioneri Evropian për Tregtinë, Karel
De Gucht, kundërshton këtë ide të fshehtësisë që rrethon negociatat.384Në tetor 2015,
377 Maxime Vaudano, « Le traité TAFTA va-t-il délocaliser notre justice à Washington ? », Le Monde,
15 prill 2014 378 « Germany plans to block ISDS clause in transatlantic trade deal » , Out-Law.com, 18 mars 2014 379 « Transatlantic trade talks hit German snag » , Financial Time, 14 mars 2014 380 « L'opinion publique vent debout contre la clause d'arbitrage du TTIP » , euractiv.fr, 15 janar 2015 381 Médiateur européen (2014) Opinion of the European Commission in the European Ombudsman's
own-initiative inquiry OI/10/2014/RA concerning transparency and public participation in relation to
the Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) negotiations,
https://www.ombudsman.europa.eu/en/cases/correspondence.faces/en/58450/html.bookmark, i
konsultuar 20.05.2015 382 Barbara Spinelli, « Europe : la démocratie malade » , La Repubblica, Courrier international, 20
shkurt 2014 383 « Faut-il avoir peur du grand méchant marché transatlantique ? » , Le Nouvel Observateur, 29
mars 2014 384 « You're wrong, George Monbiot – there is nothing secret about this EU trade deal », The
Guardian, https://www.theguardian.com/commentisfree/2013/dec/18/wrong-george-monbiot-nothing-
secret-eu-trade-deal, i konsultuar 25.05.2015
114
Presidenti i Parlamentit gjerman, Norbert Lammert thotë se nuk ka kërcënim për
traktat transatlantike, pas refuzimit të Ambasadës amerikane në Berlinit për të lejuar
një delegacion të parlamentarëve gjermanë ti referoheshin dokumentave të
negociatave. Ai thekson se "nuk ka asnjë dyshim se Bundestagu ratifikoi një
marrëveshje të tregtisë midis Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara, për të
cilën ai nuk ka pasur mundësi të ndjek ose të ndikojë mundësitë" 385, 386.
Më 2 maj 2016, Greenpeace shpërndau 248 faqet e projekt marrëveshjes
TTIP387, 388. Partneriteti ekonomik midis Francës dhe Kinës reflektohet në zhvillimin
e ndër-investimeve dhe thellimin e bashkëpunimit strukturor industrial, veçanërisht
në sektorët e hapësirës ajrore dhe të energjisë bërthamore, në të cilën janë zhvilluar
partneritete të vërteta. Ky bashkëpunim është kryer në bazë të parimeve të
reciprocitetit dhe përfitimit reciprok. Në aeronautikë, rinovimi i 2014 i Marrëveshjes
mbi linjën e mbledhjes së Airbus në Tianjin dhe nënshkrimi i marrëveshjes në vitin
2015 për hapjen e një qendre A330 kanë qenë përparime të rëndësishme .
Marrëdhëniet franko-kineze janë gjithashtu në rritje në fusha të tjera premtuese të
tilla si mjedisi dhe zhvillimi i qëndrueshëm, agrobiznesi, shëndetësore dhe shërbimet
financiare.Pas rritjes së fortë në vitin 2015 (+ 9.3% në 64.5 miliardë
euro),shkëmbimet ekonomike dhe tregtare ranë me 4.2% në vitin 2016. Ato janë
shënuar nga një çekuilibër ti fortë: Kina është para Gjermanisë, deficiti ynë më i
madh bilateral i tregtisë (30.4 miliardë euro në vitin 2016).
Kina është klienti i tetë i Francës, ku pjesa më e madhe e tregut në Kinë ishte
1.6% në vitin 2016 kundrejt rreth 5.5% për Gjermaninë, 1.2% në Mbretërinë e
Bashkuar dhe 1% për Italinë (të dhënat kineze). Kina është gjithashtu furnizuesi ynë
i dytë (përpara Shteteve të Bashkuara dhe Mbretërisë së Bashkuar) dhe mban një
pjesë të tregut në Francë 9%. Importet franceze nga Kina përbëhen kryesisht nga
produktet informatike, produktet elektronike dhe optike (30%), tekstilet dhe
produktet e lëkurës (23%).
Nuk duhet të harrojmë sukseset e shumta të kompanive franceze në Kinë dhe
perspektivat e zhvillimit në sektorët e reja të bashkëpunimit ekonomik (mjedisit dhe
zhvillimit të qëndrueshëm, sektorin financiar, duke përfshirë përpunimin e ushqimit).
Prania franceze ekonomike dhe tregtare në vend është bazuar në rreth 1,600 kompani
franceze. Për një sërë arsyesh, zhvillimi i marrëdhënieve të bashkëpunimit midis
Kinës dhe Francës nuk është në kulmin e fuqisë efektive të të dy vendeve. Edhe pse
marrëdhëniet tregtare franko-kineze janë rritur kohët e fundit me shpejtësi, ka një
numër faktorësh negative që pengojnë zhvillimin e tyre të plotë. 389 Në fund të
shekullit të kaluar, Franca ishte vetëm furnizuesi i 11-të i Kinës me një pjesë tregu
385 Lammert droht mit Ablehnung von TTIP, zeit.de, http://www.zeit.de/politik/deutschland/2015-
10/lammert-ttip-bundestag, 28 tetor 2015 386 Freihandelsabkommen: Lammert droht mit Nein zu TTIP , spiegel.de, 28 tetor 2015 387 https://www.ttip-leaks.org/ 388http://www.huffingtonpost.fr/2016/05/02/greenpeace-tafta-ttip-bruxelles-commerce-
negociation_n_9820248.html 389 Les relations economiques entre la France et la Chine, www.diplomatie.gouv.fr, i konsultuar
30.05.2015
115
prej vetëm 1.9%. Japonia megjithatë zë 16.2% të tregut kinez, Shtetet e Bashkuara
8% dhe Gjermania 5.5%.
Në mesin e vendeve të BE-së, Franca ka mbetur prapa Gjermanisë dhe
Britanisë së Madhe dhe si Italia dhe Holanda e tejkalojnë atë. Pas shitjes së disa
avionëve Airbus, bilanci tregtar i Francës me vendet aziatike ka përjetuar për herë të
parë bilancin e 1995. Por ndërsa Airbus mban 30% të tregut global të linjave ajrore,
pjesëmarrja e saj në Kinë nuk i kalon 7%. Në anën franceze, është vërejtur se edhe
pse Franca përfaqëson 5.2% të tregtisë botërore, pjesëmarrja e saj në tregun kinez
vazhdon të tkurret. Edhe pse tregtia ka parë një hap në dy vitet e fundit, Franca është
partneri i katërt tregtar i Kinës në BE, pas Gjermanisë, Britanisë dhe Italisë.
Në të njëjtën kohë, vëllimi i investimeve franceze në Kinë është më e ulët se
ajo e fqinjëve të saj europianë. Që nga viti i kaluar, fuqia e përgjithshme e Francës
shkoi nga te katërta në të pestën në botë, por mbetet e dyta në lidhje me eksportin e
shërbimeve dhe produkteve të fermës dhe e katërta në eksportimin e mjeteve të
prodhimit (kjo është kryesisht për pajisje). Megjithëse produktet franceze janë më
pak konkurruese se ato të Shteteve të Bashkuara, Gjermanisë dhe Japoniasë.
Franca vazhdon të gëzojë një pozicion drejtues në një numër fushash: kjo
është veçanërisht në energji, transport dhe ushqim. Franca ka adoptuar një qëndrim
relativisht të ndritur vis-à-vis Kinës në transferimin e teknologjisë. Franca gjithashtu
është duke punuar për të hequr ndalimin e BE-së mbi shitjen e armëve në Kinë.Kina,
e cila kërkon të diversifikojë furnizuesit e saj, ka çdo interes në forcimin e lidhjeve të
saj me Francën. Ka potencial të madh për bashkëpunim në fushën e mbrojtjes së
mjedisit, ndërtimin e infrastrukturës dhe modernizimin e bujqësisë.
Në të njëjtën kohë, Kina duhet të përpiqet për të shfrytëzuar më mirë tregun
francez dhe evropian, për të përmirësuar përbërjen e eksporteve të saj, të rrisë
investimin e saj të drejtpërdrejtë në mënyrë që të tejkalohen barrierat tregtare dhe
bilanci tregtar. Kompanitë kineze në kërkim për të bërë biznes në Francë gëzojnë një
numër të avantazheve të rëndësishme: përjashtimin nga 18.6% në TVSH, reduktim
38% e tatimit mbi fitimin për tre vitet e para.390
Presidenti Hollande ka njoftuar se pesëdhjetë marrëveshje franko-kineze të
tregtisë që do të nënshkruhen gjatë vizitës së presidentit kinez Xi Jinping në Paris me
"vlerën prej 18 miliardë euro." Dhe "tetëmbëdhjetë miliardë euro të kontratave është
punë, rritje dhe sidomos shtrirja e perspektivave për vitet e ardhshme", tha kreu i
shtetit. Konkretisht, është kryesisht prodhuesi i avionëve europian Airbus që ka
përfituar. Marrëveshja e nënshkruar me Kinën është për blerjen e 70 avionëve për
një vlerë prej më shumë se dhjetë miliardë dollarë (më shumë se 7 miliardë).391
390 Comment accroître le volume des échanges commerciaux franco-chinois ?,www.huffingtonpost.fr,
i konsultuar 30.05.2015 391De l’importance des relations franco-chinoises, http://www.huffingtonpost.fr/david-gosset/de-
limportance-des-relations-franco-chinoises_a_22044038/, i konsultuar 30.05.2015
116
Marrëdhëniet tregtare franko-ruse
Në vitin 2014, Franca ishte furnizuesi i tretë evropian i Rusisë (pas
Gjermanisë dhe Italisë), me pjesën 3.76% të tregut. Bilanci tregtar mes Francës dhe
Rusisë është strukturalisht në deficit (-3.6 bn euro) për shkak të proporcionit të lartë
të naftës dhe produkteve të naftës të rafinuar në importet franceze nga Rusia (83%).
Eksportet franceze janë rritur më shumë se katër në trembëdhjetë vjet (1.8 miliardë
euro në vitin 2000, 7700000000 € në vitin 2013). Ato përbëhen kryesisht prej
mallrave me vlerë të shtuar të lartë. Oferta franceze është fokusuar në fushat e
pajisjeve mekanike, elektronike dhe kompjuterike (25.5% e eksporteve franceze në
2014), transporti (23.1%) dhe kimikateve, parfume dhe kozmetike (17.8 %). Rusia
është një nga tre përfituesit e parë të investimeve të Francës në vitin 2013 (ajo ishte e
10-ta në vitin 2010). Në vitin 2013, rezervat e investimeve franceze në Rusi arritën
në 19 miliard euro, dhe flukset neto të investimeve arritën në 1.9 miliardë euro.
Investimet franceze janë shumë të larmishme: agroalimentare, automobilave,
transportit (SAFRAN ...), sektori financiar (ku Franca është investitori më i madh i
huaj në Rusi duke përfshirë Societe Generale), energjia (TOTAL, GDF Suez, EDF
...), etj..
Megjithatë, kriza ukrainase vendosi marrëdhëniet dypalëshe të tregtisë në një
situatë të qëndrueshme të paparashikueshme. Tregtia franko-ruse arriti në 17
miliardë euro në vitin 2014, poshtë 6.6% në krahasim me vitin 2013. Kjo rënie është
kryesisht për shkak të tkurrjes së eksporteve franceze në Rusi (-12,1% në 6.7 bn
euro). Importet e mallrave franceze të produkteve ruse gjithashtu tregojnë një rënie të
lehtë gjatë periudhës (-2.6% në 10.3 miliardë euro).
Ky zhvillim është rezultati i të dhënave të mëposhtme:
• Masat ruse: një ndalim nga Rusia, për një periudhë prej një viti nga gushti
2014, e importeve të një liste produktesh ushqimore, në përgjigje të sanksioneve
perëndimore të shkaktuara nga dogana franceze një rënie prej 23% të eksporteve
franceze të produkteve bujqësore dhe ushqimore në Rusi në vitin 2014 për
586.000.000 euro kundër 760,000,000 euro në vitin 2013.
• sanksionet perëndimore kundër Rusisë, të cilat çuan në paralizë të afërt të
shkëmbimeve financiare mes Rusisë dhe BE-së, dhe të ketë një efekt të drejtpërdrejtë
në projektet e kompanive franceze në Rusi, në tre sektorë të mbuluara (mbrojtja ,
sektori financiar, sektori i energjisë) dhe një efekt të tërthortë (shtyrjen e vendimeve
për investime).
• Rënia e çmimit të naftës (-50% në një vit) dhe rënia e rublës, e cila kishte
një efekt negativ në kompanitë franceze në Rusi, zhvillimi i të cilit pjesërisht ishte i
bazuar në dinamikën e konsumatorit rus.Marrëdhënia ekonomike franko-ruse është
ende e shënuar nga vullneti i Francës për të kontribuar në diversifikimin e lidhjeve
ekonomike. Një marrëveshje dypalëshe për migracionin për motive punësimi, për të
lehtësuar kushtet e qëndrimit të emigrantëve francezë (vizat dhe lejet e punës), u
117
nënshkrua në Seminarin ndërqeveritar të Rambujesë në nëntor 2009, i cili ka hyrë në
fuqi më 1 mars 2011.392
Pas një rënie dramatike në vitin 2015 për shkak të situatës të komplikuar në
tregjet evropiane dhe krizës në Ukrainës, tregtia franko-rus merr të tatëpjetën në vitin
2016, por Franca mbetet investitori më i madh i huaj në Rusi. Tregtia midis Rusisë
dhe Francës është rritur me gati 6% gjatë shtatë muajve të parë të vitit 2016 një rritje
me 6.9 miliardë (6.1 miliardë euro), sipas Ministrisë ruse të Zhvillimit Ekonomik.
Rusia është e gatshme për të zhvilluar projekte të përbashkëta me Francën, të tilla si
ndërtimi hekurudhor dhe bashkëpunimi në fushën e industrisë bërthamore.
Në vitin 2015, vëllimi i tregtisë ruso-franceze ka rënë më shumë se 36% në
krahasim me vitin 2014, duke arritur në 11.6 miliardë (10.4 miliardë euro). Rënia
ishte "për shkak të faktorëve negativ në ekonominë franceze, situata e komplikuar në
zonën e euros dhe politika anti-ruse e sanksioneve të BE-së", tha Kremlini.Franca
është investitori më i madh i huaj në ekonominë ruse, dhe madje edhe sanksionet
ekonomike nuk duket të ketë frikësuar kompanitë franceze, sipas Dhomës së Tregtisë
dhe Industrisë Franko-ruse.
Në vitin 2015, kompanitë franceze kanë investuar më shumë se 1 miliard $ (€
900 milionë) në Rusi, me 797 milion (€ 712,000,000) investuar vetëm në tremujorin
e parë.Sanksionet perëndimore kundër Rusisë kanë shkaktuar probleme për
kompanitë franceze që humbën pjesë të tregut. Zyrtarët dhe kompanitë franceze kanë
bërë thirrje në mënyrë të përsëritur për heqjen e sanksioneve të vendosura nga BE në
Rusi në vitin 2014 për shkak të konfliktit në gadishullin e Krimesë dhe në lindje të
Ukrainës.
Në prill 2016, Asambleja Kombëtare Franceze miratoi një rezolutë duke i
kërkuar qeverisë që të protestuar kundër zgjerimit të sanksioneve të BE-së kundër
Rusisë.393
Grafiku 6. Evolucioni i eksporteve dhe importeve franceze drejt dhe nga
Rusia394
392 Referuar website-it http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/russie/la-france-et-la-russie/, I
konsultuar 30.05.2016
393 https://francais.rt.com/economie/27268-liens-commerciaux-france-russie, i konsultuar 30.05.2016 394 Burimi: Doganat Franceze, https://www.tresor.economie.gouv.fr/File/425773. i konsultuar
30.05.2016
118
Sipas zakoneve franceze, deri në fund të vitit 2014, Rusia ishte tregu i katërt i
Francës jashtë Bashkimit Evropian dhe Zvicrës, pas Shteteve të Bashkuara, Kinës
dhe Japonisë. Në një kontekst të recesionit ekonomik, sanksioneve ndërkombëtare
dhe embargos për produktet ushqimore, Rusia zë vetëm vendin e 10-të në fund të
vitit 2015.Me një total prej 11 miliardë euro, tregtia franko-ruse në vitin 2015 është
ulur me 35% në krahasim me vitin 2014 për shkak të tkurrjes së eksporteve franceze
në Rusi (-33,2% në 4510000000 euro në fund të 2015) dhe rënia e importeve
franceze të produkteve ruse pjesërisht e lidhur me rënien e çmimeve të naftës (-
36,5% në 6.5 miliard euro në fund të vitit 2014).Të dhënat për muajin qershor të vitit
2016 tregojnë, një reduktim në importet franceze nga Rusia (-21,6%) dhe ruajtjes së
eksporteve drejt asaj (+ 0.4%).
Grafiku7. Evolucioni i pjesëve të tregut të partnerëve tregtarë kryesorë të
Rusisë395
Sipas doganave ruse, në vitin 2014, Franca ishte furnizuesi i 8-të më i madh i
Rusisë me një pjesë tregu prej 3.75%, pas Ukrainës (3.76%). Në fund të vitit 2015,
ajo zë vendin e 7-të (në Ukrainë) me një pjesë të tregut që ka rënë pak (3.2%),
Franca është edhe konsumatori i 17-të i Rusisë dhe thith 1.7% (1.5 % në 2014) të
eksporteve.
Në vitin 2015 konfirmohet rritja e Kinës në një një kontekst të rënies të
ndjeshme të importeve ruse (-36,4%); kontekst kryesisht për shkak të fazës së
395 Burimi: Doganat franceze, https://www.tresor.economie.gouv.fr/File/425773, i konsultuar
30.05.2016
119
recesionit në Rusi që prej tremujorit të parë të vitit 2015. Megjithatë, importet nga
Bashkimi Evropian, të rregjistruara nga embargos në produktet ushqimore, kanë
treguar një rënie më të madhe (-40, 8% në vitin 2015 kundrejt 33.3% për APEC).
Importet franceze ranë me 44.5% të tyre (të dhënat doganore ruse).
Në fund të muajit qershor 2016, rënia e importeve ruse vazhdon (-8,6% në
krahasim me muajin qershor 2015). Megjithatë, Bashkimi Evropian rifiton gati dy
pikë në pjesën e tregut (duke kaluar nga 37.5% në 39.3% në mes të muajit qershor
2015 dhe qershor 2016) dhe Franca me 1.5 pikë (kalimi nga 3.1 në qershor 2015 në
4.6 në qershor 2016).
Grafiku 8. Evolucioni i eksporteve franceze sipas sektorit të aktivitetit
drejt Rusisë396
Në fund të vitit 2015, eksportet franceze në Rusi kanë regjistruar një rënie më
të lartë se në vendet e tjera evropiane. Fushat më të prekura ishin pajisjet e transportit
(-45%), ushqimi (39%), duke përfshirë verërat. Ky pozicion, edhe pse jo i përfshirë
në embargon e ushqimit të mallrave evropiane, u godit rëndë nga rënia e rublës dhe
rënia e fuqisë blerëse të popullsisë. Ka pasur edhe një rënie të ndjeshme në shitjen e
e pajisjeve elektrike, elektronike dhe informatike (-38%).
Në fund të muajit qershor 2016, eksporti kryesor është ai i pajisjeve të
transportit (22% e eksporteve franceze në Rusi dhe në 557.000.000 euro mbi 6 muaj)
të përbërë 75% nga avionë dhe pajisje aeronautike, e cila ka shënuar një rritje 23%
në krahasim me muajin qershor 2015.
Eksportet e pajisjeve (504 milionë euro në fund të qershorit 2016 dhe 22% të
totalit të eksporteve) kanë një rritje të lehtë (+ 3%) e nxitur nga shitjet më të larta të
makinerive industriale (+ 9%, duke përfshirë motorët dhe turbinat, pompat dhe
396 Burimi: Doganat franceze, https://www.tresor.economie.gouv.fr/File/425773, i konsultuar
30.05.2016
120
kompresorë), ndërsa pajisjet elektrike dhe shtëpiake pësuan një rënie prej 7% dhe
pajisje kompjuterike nuk kanë pasur shumë shitje.
121
KAPITULLI I TRETË
DIPLOMACIA FRANCEZE NË EUROPË DHE JASHTË SAJ
3.1. Diplomacia franceze pas vitit 1945 dhe roli i saj
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, nëse Franca humbi një pjesë të ndikimit të saj
ndërkombëtar duke ju nënshtruar Rajhut të Tretë, Franca e lirë, e drejtuar nga De
Gaulle, duke u mbështetur nga kolonitë, ruajti përfaqësimin e saj. Për t'u përballuar
me influencën sovjetike, Churchill dëshiroi të mbante aleatin e tij francez.
Franca morri pjesë në OKB, dhe i është dhënë një vend i përhershëm në
Këshillin e Sigurimit në një nivel me BRSS, SHBA-në, Britaninë e Madhe dhe
Kinën.Në kohën kur Franca doli e shkatërruar nga Lufta e Dytë Botërore, gjenerali
de Gaulle përdori"Politikën për të vazhduar luftën me mjete të tjera" 397. Franca u
njoh nga aleatët, duke siguruar një vend në Këshillin e Sigurimit të OKB-së dhe të
drejtën për të qenë një fuqi kujdestare e Gjermanisë. Gjatë krizës së Suezit në vitin
1956, Franca pati disa problem por ajo nisi fuqishëm ndërtimin Evropian. Sigurisht
ajo është iniciuar nën patronazhin e SHBA-ve të cilat kërkonin evropianët jo vetëm
si aleat ushtarak. Rezultatet ishin: një aleancë ushtarake me anë të Traktatit të
Brukselit në vitin 1948 dhe ndihma ekonomike nëpërmjet OSBE më 18 prill 1951.
Pas luftës, Franca ka marrë një zonë të pushtimit në Gjermani, një simbol i
vendosmërisë franceze për të rifituar reputacionin ndërkombëtar, por edhe si rezultat
i përballjes mes dy superfuqive të kohës: Shteteve të Bashkuara dhe BRSS, secili me
një ideologji të ndryshme për mënyrën e qeverisjes. Prandaj, europianët duhet të
zgjidhnin një kamp dhe do të luanin rolin e kufirit jozyrtar mes Shteteve të
Bashkuara dhe Bashkimit Sovjetik për mbi 40 vjet.
Në vitin 1948, Franca u bashkua me OSBE-në dhe pranoi Planin Marshall
amerikan. Në vitin 1949, ajo u bashkua me NATO-n. Gjatë luftës së ftohtë, Franca
ishte pjesë e bllokut të kundërt perëndimor me bllokun lindor, përmes anëtarësimit
të saj në NATO. Mbështetja amerikane nuk është vetëm politike dhe ekonomike,
por ajo është edhe kulturore. Në vitin 1946, marrëveshjet e Blum-Brynes u
ratifikuan, duke lejuar filmat amerikanë të hyjnë në mënyrë masive në kinematë
franceze, dhe kjo lejoi gjithashtu përhapjen e kulturës amerikane e cila më vonë u bë
kultura perëndimore. Një riorganizim i pushtetit të brendshëm (Republika e Re) dhe
të jashtëm (Afrika franceze me Zhak Foccart në krye të Sekretariatit për punët
afrikane dhe malgashe në Elysee) i lejoi de Gaulle-it të kërkojë një riorganizim të
marrëdhënieve botërore. Ky ishte subjekt i memorandumit të tij të 1958 drejtuar
Shteteve të Bashkuara dhe Britanisë së Madhe: Generali shprehu dëshirën e tij për të
krijuar një ribalancim të marrëdhënieve midis Francës, Britanisë dhe Shteteve të
Bashkuara, në menaxhimin e krizave ndërkombëtare dhe bërthamore. Për shkak të
reagimeve të disa prej aleatëve perëndimorë, de Gaulle mori kontrollin e flotës së
397 Frédéric Bozo, La politique étrangère de la France depuis 1945, Paris, Flammarion, shkurt 2012, f.
13.
122
Mesdheut në vitin 1959. Kjo paraqiste fundin e integrimit të forcave franceze ende
nën komandën e NATO-s në 1 korrik 1966. Marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara
ishin më pak korteze se më parë, edhe pse Franca e mbështeti Uashingtonin në
shumicën e rasteve të vështira që Shtetet e Bashkuara kaluan ( kriza e dytë e Berlinit
dhe kriza e raketave në Kubë). Së fundi, një tjetër orientimi i madh i politikës së
jashtme franceze, politika pro-arabe franceze: ajo filloi me Luftën e Gjashtë ditëve
në vitin 1967, ndërsa Franca dikur ishte një nga mbështetësit më të mëdha të Izraelit
(furnizuesi i parë i armëve të shtetit hebre në atë kohë).
De Gaulle shpejt e tërhoqi Francën nga komanda e integruar e NATO-s në
vitin 1966 për të mbajtur një politikë të pavarur ndërkombëtare. Për më tepër,
Gjenerali nuk hezitoi të bënte aleat ose të afrohej me fuqitë që ai gjykonte të
pavarura prej blloqeve, siç ishte rasti me Mao Ce Dunin e Kinës, që i kishte prishur
marrëdhëniet me Bashkimin Sovjetik në fillim të viteve 1960. Franca gjithashtu njeh
Kinën Popullore nën presidentin de Gaulle.Franca pajiset me një armë bërthamore
gjatë presidencës së tij,duke afirmuar sovranitetin francez.
Franca, pas Traktatit të Romës, është anëtar i KEE. De Gaulle në fakt
dëshiron të ndërtojë një "Evropë të Kombeve" dhe mandaton krijimin e Planit
Fouchet (1961/1962) për krijimin e një sovraniteti politik evropian; Europianët e
tjerë që donin një Evropë supra ose mbi kombëtare dhe që refuzonin distancimin nga
Shtetet e Bashkuara të mbrojtura nga ky plan bën bllok kundër këtyre propozimeve ..
Konflikti u rëndua në qershor të vitit 1965, kur u shfaq ideja e marrjes së vendimeve
me shumicë të cilësuar në kuadër të KEE për të zëvendësuar unanimitetin. Kjo nuk i
pëlqeu de Gaulle, i cili për gjashtë muaj, zbatoi politikën e karriges bosh për të mos
mbledhur të gjithë anëtarët e KEE, pra për mos të votuar asnjë vendim - pasi ishte e
nevojshme që të gjithë anëtarët të ishin dakord që të merrej një vendim. 398De Gaulle
arrin një kompromis (Kompromisi i Luksemburgut) mes Francës dhe Shteteve të
tjera Anëtare në vitin 1966, dhe incidenti u mbyll.
Për dë Gol, Evropa duhet të jetë një bllok i tretë, i cili do të përballet me dy të
tjerë, përkatësisht me bllokun amerikan dhe sovjetik. De Gaulle konsideron se
britanikët janë "Kali i Trojës" i amerikanëve në Evropë. Ai bllokon përpjekjet për
përfshirjen e Mbretërisë së Bashkuar në Tregun e Përbashkët dy herë, në vitin 1963
dhe në vitin 1967. Në atë moment ai e kupton se vetëm Gjermania mund të jetë
dakort me projektet europian francez të de Gaulle, përkatësisht një Europe e vendeve
të cilët ruajnë identitetin e tyre kombëtar dhe janë të lidhura vetëm nëpërmjet
ekonomisë.
Dë Gol konsideronte Mbretërinë e Bashkuar, si shumë të afërt me Shtetet e
Bashkuara për t'u bashkuar me KEE. Kështu që ai praktikonte politikën e karriges
bosh gjatë debatit për pranimin e Mbretërisë së Bashkuar në KEE. Kur de Gaulle u
largua nga detyra, gjërat u përshpejtuan dhe Pompidou pranoi integrimin e
Mbretërisë së Bashkuar në KEE në vitin 1972.
398 Referuar Evenements historiques de la construction europeene, www.cvce. eu, i konsultuar
20.01.2015
123
Greqia, Spanja dhe Portugalia të liruara nga diktaturat e tyre përkatëse, u
bënë pjesë e Bashkimit gjatë viteve 1980. Ideja e një Evrope federale, u refuzua
gjatë nga idealet goliste, por disa politikanë europianë kishin ndër mend një gjë të
tillë. Pikërisht në këtë dinamik, Parlamenti Evropian u themelua në vitin 1979. Në
vitin 1986, nën udhëheqjen e Jacques Delors, Akti i Vetëm Evropian u nënshkrua
mes anëtarëve të bashkimit. Përpjekjet e krijimit të një monedhe të vetme u bënë në
këtë kohë, por ideja e një monedhe evropiane nuk ishte ende në mendjet e
udhëheqësve bashkëkohore, që donin të mbanin monedhat e tyre me qëllim që të
zhvlerësonin ose të rivlerësonin monedhën e tyre në kohë krize ose rritje ekonomike.
Georges Pompidou dhe Valery Giscard d'Estaing, respektuan trashëgiminë e
de Gaulle. Sigurisht Pompidou dukej të organizojë një ndarje me politikën
evropiane. Por gjesti i tij mund të justifikohet duke ditur se Franca po humbiste
terren në aspektin e dinamizmit ekonomik, duke lënë Gjermaninë Perëndimore të
fitonte influencë të konsiderueshme: një rakordim në këto kushte me Anglinë nuk do
të ishte e pakëndshme për de Gaulle 399
Vazhdimësia ishte më pak e diskutueshme në politikën arabe: në qoftë se
marrëdhëniet me Izraelin përmirësoheshin (duke dërguar pjesë të Mirage pavarësisht
embargos zyrtare), diplomacia më së shumti ishte në favor të vendeve arabe. Kjo u
dëshmua me daljen e ministrit të jashtëm gjatë luftës së Yom Kippur, Michel Jobert.
"Mos vallë përpjekja për të shkelur në tokën tënde është një agresion i papritur?"
pyeti ai një ditë pas sulmit egjiptiano-sirian kundër Izraelit.
Sa për president më të ri të Republikës së Pestë, ai theksoi në mënyrë të qartë
politikën e Lindjes së Mesme të Francës. Takimi midis Ministrit të Jashtëm, Jean
Sauvagnargues, dhe liderit të Organizatës Çlirimtare të Palestinës, Jaser Arafat më
21 tetor1974 në Bejrut, tregoi edhe njëherë përkrahjen franceze ndaj politikës arabe.
I njohur më Atlanticist por duke ringjallur me siguri integrimin evropian nëpërmjet
krijimit të Këshillit Evropian në vitin 1974, Valery Giscard d'Estaing u shfaq si më
intervencionist se paraardhësit e tij në politikën afrikane. Pas zëvendësimit Foccart
nga Journiac, ai nuk hezitoi për të ndërhyrë.
Kjo ishte indirekt në Zaire me sigurimin e mjeteve të transportit,një ndërhyrje
marokene në vitin 1977, ose direkt me Operacionin Barracuda në Afrikën Qendrore
në vitin 1979. Zhorzh Pompidu vazhdoi në shumë aspekte politikën goliste. Në vitin
1970, ai vizitoi BRSS. Në vitin 1971, Leonid Brezhnjev i bëri atij një vizitë. Në të
njëjtin vit, ai bëri një turne në Afrikë. Politika e parandalimit bërthamor u mbajt
gjatë kësaj kohe.Por, ai ishte në favor të një përshpejtimi të zgjerimit të KEE. Në
vitin 1972, francezët ju përgjigjën pozitivisht referendumit mbi parimin e zgjerimit
të KEE me Mbretërinë e Bashkuar. Në vitin 1973, Britania e Madhe, Irlanda dhe
Danimarka ju bashkuan Evropës.
Valeri Zhiskar d’Esten mbajti kontakte me BRSS. Në vitin 1974, Brezhnjevi
ishte në Francë. Valeri Zhiskar d’Esten në vitin 1975 shkoi në BRSS, ku ai vuri lule
në varrin e Leninit. Në vitin 1975, ai mblodhi një konferencë për bashkëpunim
399 Frédéric Bozo, La politique étrangère de la France depuis 1945, Paris, Flammarion, shkurt
2012,f.122
124
ekonomik ndërkombëtar. Ai gjithashtu bëri një politikë favorizuese për vendet arabe
në Lindjen e Mesme. Nën mandatin e tij, integrimi në rritje në Bashkimin Evropian
vazhdoi. Kështu në vitin 1979, u mbajtën zgjedhjet e para për Parlamentin Evropian
me votim të përgjithshëm.400
François Mitterrand vazhdoi politikën franko-afrikane të rrjeteve të
trashëguar nga koha goliste. Por ne shohim në mandatin e tij një afrim me Shtetet e
Bashkuara. Në vitin 1991, Franca merr pjesë në koalicionin gjatë Luftës së Gjirit. J-P
Chevènement, Ministri i Punëve të Jashtme nuk e pranoi qëndrimin e saj dhe dha
dorëheqjen. Nën mandatin e tij filloi një rënie e buxhetit ushtarak, testet bërthamore
u pezulluan gjithashtu, edhe pse mbrojtja franceze ishte ende e bazuar në parimin e
parandalimit.
Shumë mund të mendonin që Mitterrand të afrohej me BRSS. Megjithatë,
presidenti i parë socialist i Republikës së Pestë i hoqi këto shqetësime duke
mbështetur Helmut Kohl dhe NATO-s në fjalën e tij në Bundestag më 20 janar,
1983. Në mënyrë të ngjashme, në pranverën e vitit 1983, Franca priti në Paris për
herë të parë që nga viti 1966 një takim ministror. E njëjta gjë vlen edhe për politikën
afrikane: operacioni Manta arrestoi kolonelin Gaddafi dhe, për pjesën tjetër, samiti
franko-Afrikan në La Baule premtoi shumë edhe në qoftë se "gjërat nuk ndryshuan
shumë gjëra në praktikë"401.
Lindja e Mesme nuk u përjashtua nga rregulli: nëse F. Mitterrand vizitoi
Izraelin në muajin mars 1982, kjo ishte për të dhënë fjalimin e tij në Knesset dhe
tregoi një vazhdimësi të caktuar të doktrinës franceze. Ai pohoi nevojën për Izraelin
që të njoh të drejtën e palestinezëve për "të pasur" një shtet. Ai vazhdoi dhe
nënshkroi me evakuimet e Yasser Arafat në vitin 1982 dhe 1983 respektivisht në
Bejrut dhe Tripoli.
Jacques Chirac mbrojti "po" të Mastrihtit, dhe sipas kushteve të saj, Bashkimi
Evropian u rrit nga 15 në 27 anëtarë. Ishte Zhak Shirak që mundësoi falë deklaratës
së Shën Malo në vitin 1998, duke hapur rrugën e një përparimi të madh; për herë të
parë, Londra ka arritur qëllimin e një vetëmbrojtje në kuadër të Bashkimit Evropian.
Ai që denoncoi atlantizmine Gisacrd d'Estaing, ka deklaruar në dhjetor 1995
se Franca do të marrë vendin e saj në organet jo-integruese të Aleancës së Atlantikut
(Takimi i Komitetit Ushtarak të ministrave të mbrojtjes). Po ashtu ai i dha
mbështetjen e tij për SHBA në Operacionin Liria e Qëndrueshme. Megjithatë ai ka
shënuar dallimin e tij me anglo-saksonët në Irak gjatë Operacioni Desert Fox.
Ai ishte sfidues i "hiperfuqisë" gjatë fjalës së Dominique de Villepin më 14
shkurt 2003 në Këshillin e Sigurimit të OKB-së. Rezultati ishte një nga krizat më të
rënda mes dy vendeve që nga viti 1960. Së fundi, Jacques Chirac tregoi besnikëri
duke ndjekur një politikë pro arabe.Jacques Chirac është një golist. Në qershor 1995,
ai lejoi testet bërthamore, por në vitin 1996 Franca riintegroi organizatën ushtarake
të NATO-s, pa iu nënshtruar komandës së saj të integruar. Franca pranoi në Nisë të
400 La politique etrangere de Valery Giscard d’Estaing, https://www.franceculture.fr/emissions/lesprit-
public/la-politique-etrangere-de-valery-giscard-destaing, i konsultuar 30.02.2015 401 Frédéric Bozo, La politique étrangère de la France depuis 1945, Paris, Flammarion, shkurt 2012,
f.212
125
kontribuojë në krijimin e ushtrisë europiane (Eurocorp-me dhjetëra mijëra njerëz).
Ndikimi i Francës zbehet në Afrikë dhe çifti franko-gjerman nuk ishte aq solid sa më
parë. Politika pro-arabe e Francës vazhdoi në Lindjen e Mesme. Një ndryshim i
vogël u vu re në politikën e jashtme me Lionel Jospin; si në 2000, kur ishte në vizitë
zyrtare në Izrael, kryeministri i dënoi "sulmet terroriste" të Hezbollahut.
Në vitin 2003, Jacques Chirac mbajti me SHBA-në një qëndrim golist duke
refuzuar në krizën e Irakut përdorimin e forcës deri në fund të misionit të
inspektorëve të OKB-së. Ky qëndrim e afroi me Gjermaninë.
Sarkozy solli disa ndryshime duke u afruar me SHBA-në. Përmendet për këtë
qëllim në krye të gjashtëdhjetë vjetorit të Aleancës në Strasburg / Kehl në vitin 2009,
gjatë të cilit Paris merr për një gjeneral francez një nga dy prej komandave të larta të
NATO-s. Megjithatë, ky orientim politika nuk duhet të konsiderohet si "ndjekje e
Atlanticizmit". Kjo u dëshmua me vendimin e Presidentit të Republikës në vitin
2008 për të forcuar kontingjentin në Afganistan me më pak ushtarë se sa e
dëshironin Shtetet e Bashkuara, ose duke refuzuar haptazi hyrjen e Turqisë në
Bashkimin Evropian. Së fundi, ai kishte vendosur politikën e tij të jashtme nën
shenjën e të Drejtave të Njeriut (për të cilën ai kishte kushtuar një Sekretariat
Shtetëror për të Drejtat e Njeriut) .402
Nicolas Sarkozy vendosi që Franca të kthehej në komandën e integruar të
NATO-s edhe pse pati kritika të cilat e quanin këtë veprim si humbje të pavarësisë së
vendit. Qeveria e tij e ka justifikuar vendimin e saj duke shpjeguar se nuk është
normale që Franca të përfshihet në operacionet ushtarake të NATO-s, si në
Afganistan, pa marrë pjesë në marrjen e vendimeve. Për më tepër, marrëdhëniet me
Gjermaninë janë duke përjetuar ulje dhe ngritje. Berlini nganjëherë e ka akuzuar
Parisin për një mbi aktivitet diplomatik. Në Izrael, popullariteti i Nikolas Sarkozi
është më i madh se ai i paraardhësve të tij. Në Afrikë, ai dëshironte të krijonte
marrëdhënie të reja. Prandaj, Franca duhej të ndiqte udhëzime të reja në politikën e
jashtme. Por ajo e ka pasur të vështirë kur i është dashur të ndërhyjë haptazi në Libi
dhe me më shumë kujdes në Bregun e Fildishtë.403
3.2. Politika e jashtme dhe e sigurisë së përbashkët në BE dhe roli i
Francës
Politika e Jashtme dhe e Sigurisë së përbashkët e BE-së, ishte e dyta e tre
shtyllave të vendosura në vitin 1992 nga Traktati mbi Bashkimin Evropian të
Mastrihtit. Struktura me shtylla u hoq nga hyrja në fuqi e Traktatit të Lisbonës më 1
dhjetor 2009.
Për të mundësuar Bashkimin të luaj një rol politik në skenën ndërkombëtare,
Traktati i Mastrihtit krijoi një politikë të përbashkët të jashtme dhe të sigurisë, duke
përfshirë inkuadrim eventual të një "politike të përbashkët të mbrojtjes". Ajo është
komponent diplomatik dhe i sigurisë së veprimit të jashtëm të BE-së dhe të
402 Frédéric Bozo, La politique étrangère de la France depuis 1945, Paris, Flammarion, shkurt 2012,
f.144 403 Sarkozy et la diplomatie, http://www.iris-france.org/44113-sarkozy-et-la-diplomatie/, i konsultuar
20.02.2015
126
politikave të jashtme të Komunitetit Europian, si politikën e përbashkët tregtare,
politikën e zhvillimit apo dimensionit të jashtëm të politikave të brendshme të BE-së
(euro, mjedisi, emigracioni, viza etj). Dispozitat PJSP janë rishikuar nga Traktati i
Amsterdamit dhe ngaTraktati i Nicës i cili ka iniciuar politikën e përbashkët të
sigurisë dhe të mbrojtjes (PPSM).
Tre shtyllat që përbëjnë Bashkimin Evropian-Bashkëpunimi në negociatat e
tregtisë ndërkombëtare, në bazë të politikës së përbashkët tregtare daton në
themelimin e Komunitetit në vitin 1957404. Vetë PJSP ka origjinën e vet në formimin
e bashkëpunimit evropian politik (BEP) në vitin 1970 405 . Ai ishte një proces
informal konsultimi ndërmjet shteteve anëtare në çështjet e politikës së jashtme, për
të krijuar një qasje të përbashkët për çështjet e politikës së jashtme dhe promovimin
e interesave të BE-së dhe ato të komunitetit ndërkombëtar në tërësi. Kjo përfshin
promovimin e bashkëpunimit ndërkombëtar, respektimin e të drejtave të njeriut,
demokracisë dhe sundimit të ligjit. 406
Dobësia e dukshme e BEP, për shembull, luftërat e ish-Jugosllavisë, çuan në
dëshirën për të forcuar politikën e jashtme. Traktati i Mastrihtit, i cili ka hyrë në fuqi
në vitin 1993, themeloi Bashkimin Evropian. Komuniteti Ekonomik Evropian u bë
shtylla e parë, e dyta ishta politika e përbashkët e jashtme dhe të sigurisë. Shtylla
PPJS u bazua në bashkëpunimin mes qeverive, që do të thoshte unanimitet në
Këshill, me pak përfshirje të institucioneve të tjera.
Traktati i Amsterdamit krijoi postin e Përfaqësuesit të Lartë për Politikën e
Jashtme dhe Sigurinë për të koordinuar dhe për të përfaqësuar politikën e jashtme të
Bashkimit.407
Sipas Traktatit të Lisbonës, bashkimi i pozicioneve nga Përfaqësuesi i Lartë
dhe Komisioneri Europian për Marrëdhëniet me Jashtë dhe Politikën Evropiane të
Fqinjësisë çuan në krijimin e Përfaqësuesit të Lartë të Bashkimit për Punët e Jashtme
dhe Politikat e Sigurisë, duke u bërë përfundimisht edhe Zëvendës President i
Komisionit Evropian. Sistemi me shtylla është shfuqizuar zyrtarisht. Politika e
jashtme e BE-së mbetet ndërqeveritare dhe subjekt për unanimitet në Këshillin e
Bashkimit Evropian.408
Traktati i Mastrihtit përcakton objektivat e PPJS:
• mbrojtjen e vlerave të përbashkëta, interesat themelore dhe pavarësinë e
BE-së;
• forcimin e sigurisë së BE-së dhe shteteve anëtare të saj në të gjitha format e
saj;
404« Majorité qualifiée : politique commerciale commune », Commission européenne (Komisioni
europian), https://ec.europa.eu/commission/index_fr, i konsultuar 05.12.2015 405« Glossaire », Europa Glossary, Commission européenne (Komisioni europian),
https://ec.europa.eu/commission/index_fr, i konsultuar 05.12.2015 406Article 11 du Traité de Maastricht. (Neni 11 i Traktatit të Mastrihtit) 407« Common Foreign and Security Policy (CFSP) - Overview », Commission européenne, 2002,
https://ec.europa.eu/commission/index_fr , i konsultuar 05.12.2015 408The Quest for European Foreign Policy Consistency and the Treaty of Lisbon by Jan Gaspers,
Humanitas Journal of European Studies, Vol. 2, No. 1, 2008.
127
• ruajtjen e paqes dhe forcimin e sigurisë ndërkombëtare në përputhje me
parimet e Kartës së OKB-së dhe parimet e Marrëveshjes së Helsinkit dhe objektivat
e Kartës së Parisit;
• nxitja e bashkëpunimit ndërkombëtar;
• zhvillimin dhe forcimin e demokracisë dhe sundimin e ligjit dhe
respektimin e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore të njeriut në mbarë botën.
Mbrojtja evropiane nuk do të thotë mbrojtje kolektive e vendeve evropiane
kundër agresionit të jashtëm (e cila mbetet misioni i NATO-s), por menaxhimi i
krizave jashtë Bashkimi Evropian përmes forcave paqeruajtëse apo dhe misioneve
humanitare të paqes të grupuara si "detyrat e Petersbergut".
Përfaqësuesi i Lartë, në marrëveshje me Presidencën në detyrë, duke folur në
emër të BE-së për çështjet e politikës së jashtme të grumbulluara prej tij, mund të
ketë detyrën e artikulimit të qartë të pozicioneve të paqarta të politikave të krijuara
nga mosmarrëveshjet midis Shtetet Anëtare. Politika e jashtme dhe siguria e
përbashkët kërkon unanimitet mes 28 vendeve anëtare për politikën e duhur që duhet
ndjekur në situata të veçanta. Unanimiteti dhe problemet e trajtuara mund të çojnë në
mosmarrëveshje, siç ishin ato për luftën në Irak,409 të cilat ishin të shpeshta.
Ai gjithashtu koordinon punën e Përfaqësuesit Special të BE-së. Përfaqësuesi
i Lartë është edhe kreu i Agjencisë së Mbrojtjes Evropiane, i Bashkimit të Evropës
Perëndimore deri në shpërbërjen e saj në vitin 2011, dhe kryen të njëjtat funksione
për Politikën europiane të sigurisë dhe të mbrojtjes.
Që nga Këshilli Evropian i Këlnit në vitin 1999, politika evropiane e sigurisë
dhe e mbrojtjes është bërë një pjesë e rëndësishme e PPJS. BE-ja vetë ka pak
kapacitet ushtarak, Shtetet Anëtare janë përgjegjëse për mbrojtjen e tyre territoriale
dhe shumica e anëtarëve të BE-së janë pjesë e NATO-s.
Ekziston edhe një Bashkimi Evropian Perëndimor, një organizatë evropiane e
sigurisë e lidhur me BE-në. Në 1992 marrëdhëniet midis BEP dhe BE-së janë
përcaktuar nga detyrat e Petersbergut (misionet humanitare të tilla si ruajtja e paqes
dhe menaxhimi i krizës). Këto detyra janë transferuar më pas nga BEP në BE nga
ana e Traktatit të Amsterdamit; Elementet e BEP-së janë ndërfutur me politikën e
përbashkët të jashtme dhe të sigurisë, dhe Presidenti i OES është Përfaqësuesi i Lartë
për PPJS 410,411.
Pas luftës së Kosovës në vitin 1999, Këshilli Evropian ra dakord në faktin se
"Bashkimi duhet të fitojë kapacitetin për veprim autonom, të mbështetur nga forcat
ushtarake të besueshme, mjete për të vendosur të përdorin atë, dhetë ketë kapacitetin
për ta bërë këtë, për t'iu përgjigjur krizave ndërkombëtare pa cënuar veprimet e
NATO-s. " Për këtë qëllim, një numër i përpjekjeve janë bërë për të rritur aftësitë
ushtarake të BE-së, duke përfshirë qëllimin e përgjithshëm të procesit të Helsinkit.
409« Divided EU agrees Iraq statement », Europa (portail web), 2003, http://europa.eu/, i konsultuar
05.12.2015 410« EU Security Police & the role of the European Commission », Commission européenne
(Komisioni Europian), https://ec.europa.eu/commission/index_fr, i konsultuar 05.12.2015 411« EU Security Police & the role of the European Commission: Chronology », Commission
européenne (Komisioni europian), https://ec.europa.eu/commission/index_fr, i konsultuar 05.12.2015
128
412 Pas diskutimeve, rezultati më konkret ishte nisma e grupeve luftarake të
Bashkimit Evropian, që kishte për qëllim të mundësonte vendosjen e shpejtë të rreth
1,500 burrave secili.413 Forcat e BE-së janë vendosur për misionet paqeruajtse në
Afrikë, Ballkan apo në Lindjen e Mesme. 414 Operacionet ushtarake në BE janë
mbështetur nga një numër i trupave duke përfshirë edhe Agjencinë Evropiane të
Mbrojtjes, dhe Qendrën Satelitore të Bashkimit Evropian.415
Që nga viti 1998, njëzet misione kanë përfunduar si pjesë e PPJS, duke
përfshirë: 416
• Misionin Atalanta kundër piraterisë rreth Bririt të Afrikës;
• një mision në Aceh (zona e konfliktit të armatosur midis qeverisë
indoneziane dhe Lëvizjes së Lirë Aceh), pas cunamit të dhjetorit 2004;
• një mision, EUFOR Tchad / RCA për mbrojtjen e refugjatëve në Çad, një
vend i lidhur ngushtë me Parisin;
• një tjetër në Kosovë (EULEX);
• EUFOR RD Congo (2006);
• EUFOR Althea në Bosnjë dhe Hercegovinë (2004);
• Operacioni Proxima (Maqedoni, 2003);
• misionin EUJUST LEX në Irak
Jashtë PPJS:
Megjithë politikën e tij të jashtme dhe të sigurisë, Komisioni po fiton
gjithashtu një përfaqësim të fortë në institucionet ndërkombëtare. Përfaqësimi në
organet ndërkombëtare është bërë nga Komisioneri Evropian për Marrëdhënie me
Jashtë, i cili punon me Përfaqësuesin e Lartë. Në OKB, BE-ja ka fituar ndikim në
fusha të tilla si ndihmë humanitare nëpërmjet kontributeve të saj të rëndësishme në
këtë fushë.417 BE është e përfaqësuar në G8 nga Kryetari i Komisionit dhe Këshillit. 418Në Organizatën Botërore të Tregtisë,nga Shtetet Anëtare, 27 janë të përfaqësuara,
por BE-ja si një e tërë është e përfaqësuar nga Komisioneri i Tregtisë evropiane. 419
412Page concernant l'Objectif (faqe që ka të bëj me objektivin), http://europa.eu/, i konsultuar
12.12.2015 413« Military Capabilities », Conseil de l'Union européenne (Këshilli i Bashkimit Europian),
http://europa.eu/, i konsultuar 12.12.2015 414« EU Operations », Conseil de l'Union européenne (Këshilli i Bashkimit Europian),
http://europa.eu/, i konsultuar 12.12.2015 415Les relations entre les États-Unis et l'Union européenne et le Transatlantic Partners in Global
Security.
Https://fr.wikipedia.org/wiki/Relations_ext%C3%A9rieures_de_l%27Union_europ%C3%A9enne, i
konsultuar 12.12.2015 416Rapport sur la mise en œuvre de la stratégie européenne de sécurité (Raport mbi zbatimin e
strategjise europiane te sigurise) - Assurer la sécurité dans un monde en mutation (Te sigurosh
sigurine ne nje bote ne ndryshim), Bruksel, 11 dhjetor 2008.
https://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressdata/FR/reports/104632.pdf, i
konsultuar 12.12.2015 417« EU heading for single UN seat, UN official says », EU Observer, 2007 418« EU and the G8 », Délégation de la Commission européenne au Japon (Delegacioni i Komisionit
Europian në Japoni), https://ec.europa.eu/commission/index_fr 419« European Commission - External Trade - Trade Issues », Commission européenne (Komisioni
Europian), https://ec.europa.eu/commission/index_fr
129
Ndikimi i BE-së është ndjerë edhe nga zgjerimet e saj. Përfitimet e
mundshme për tu bërë anëtare të BE, ndikojnë si një motor i reformave politike dhe
ekonomike për shtetet që dëshirojnë të përmbushin kriteret e pranimit në Bashkim,
dhe është konsideruar si një faktor i madh për reforma dhe stabilizimin e vendeve të
Evropës Lindore komuniste. 420
3.3. Krizat europiane dhe roli i Francës në zgjidhjen e këtyre krizave
(Lufta në Bosnie Hercegovinë dhe në Kosovë)
Lufta në Bosnie Hercegovinë
Lufta në Bosnjë shpërtheu pas shpërbërjes së Republikës Socialiste Federale
të Jugosllavisë, pas rënies së regjimeve komuniste në Evropën Lindore në vitin 1989.
Ringjallja e ideve nacionaliste në Jugosllavi dobësoi rolin qendror të partisë
komuniste. Ardhja në pushtet e Sllobodan Millosheviçit në Serbia në 1987dhe të
Franjo Tugjman në Kroaci në 1990, e nxorrën në pah krizën. Në qershor1991,
Slovenia shpalli pavarësinë, dhe Kroacia bëri të njëjtën gjë. Pas një konflikti të
shkurtër në Slloveni,Ushtria Popullore Jugosllave nën komandën serbe, e
mbështetur nga para-milicia serbe, sulmuan Kroacinë. Simbol i fillimit të kësaj lufte
ishte sigurisht beteja në Vukovar.
Bosnja që nuk donte të merrte pjesë në konfliktin kundër Kroacisë, vendosi
të deklarojë sovranitetin e saj në tetor të vitit 1991. Por, Komisioni i Badinterit,
atëherë deklaroi se do të njohë pavarësinë e Bosnjës se në qoftë se një referendum
mbahet për këtë qëllim në Bosnje.
Një referendum për vetëvendosjen është mbajtur më 29 shkurt 1992. Ai është
bojkotuar nga shumica serbe e Bosnjës, e cila përbënte 32% të popullsisë. Kroatët
dhe myslimanët përbënin 68% të popullsisë. Rezultati i referendumit është 99% të
votave në favor të Bosnjës të pavarur. Pavarësia e Bosnjës është shpallur në
përputhje me parlamentin e Bosnjës më 3 mars 1992.
Siç u planifikua nga Komisioni i Badinterit, pas referendumit, Komuniteti
Evropian njohu Bosnjen si shtet i pavarur më 6 prill 1992. Kjo njohje u pasua nga
ajo e Shteteve të Bashkuara. Bosnja aderoi në vitin 1992 në Kombet e Bashkuara,
me Kroacinë dhe Slloveninë. Republika serbe e Bosnjes e udhëhequr nga Radovan
Karadžić shpalli pavarësinë, por pa ndonjë procedurë kushtetuese. Kjo republikë nuk
u njoh si e tillë nga komuniteti ndërkombëtar. Gjatë Luftës në Bosnie pati një shkelje
flagrante të të drejtave të njeriut si vrasje, tortura, përdhunime, spastrim etnik i
popullsisë dhe kulmi do të arrinte me masakrën në Srebenicë.Ushtria serbe
boshnjake ishte e kontrolluar nga Ratko Mlladiç dhe kryesisht ishte e përbërë nga
njësitë serbe të Ushtrisë Federale Jugosllave. Ajo gradualisht mori qytetet kryesore
dhe zonat e populluara nga serbët në fillim të luftës përdori një metodë të njohur si
spastrimi etnik kundër popullatës boshnjake.Përpjekjet e bashkësisë ndërkombëtare
për t'i dhënë fund konfliktit dhe për të mbrojtur popullsinë civile ishin pa rezultat,
420« EU enlargement - voices from the debate », Foreign and Commonwealth Office (Royaume-Uni),
http://ec.europa.eu/dorie/fileDownload.do;jsessionid=osASAV_0WQLwzh-
itFDBZBYkEJSAhDmlkc6jri_kh0_h46d-Oof8!1583997504?docId=327199&cardId=327199
130
edhe pse u dërguan më shumë se 38 000 ushtarë në ngjyrat e OKB-së. 167 njerëz të
FORPRONU-së u vranë dhe më shumë se 700 prej tyre u plagosën, pjesa më e
madhe nga ushtria franceze.Në mars 1994, është nënshkruar një marrëveshje
ndërmjet udhëheqësve muslimanë kroate dhe boshnjake, nën presionin e komunitetit
ndërkombëtar, sidomos të Shteteve të Bashkuara. Konflikti në Bosnie Hercegovinë
morri fund pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Dejtonit.
Franca u implikua shumë në konfliktin në Bosnie Hercegovinë. Ajo ishte
vendi i parë qe dërgoi forca ushtarake në Sarajevë në vitin 1992 dhe ishte gjithashtu
vendi i parë europian, i cili hapi një ambasadë në janar 1993. Forcat paqeruajtëse
franceze (pjesë e FORPRONU, kaskat blu të OKB-së) patën humbje të mëdha me 85
të vdekur. Franca ka qenë gjithashtu katalizator efikas i bisedimeve të Parisit, të cilat
përfunduan me marrëveshjen e Dejtonit. Disa faktorë ndikuan në implikimin francez
në këtë konflikt.
Pikë së pari, ishte faktori historik. Konflikti i parë botëror shpërtheu pas një
atentati që ndodhi në Sarajevë dhe Franca ka përkrahur Serbinë në atë kohë kur ajo
ishte e pushtuar nga forcat austriake dhe bullgare. Franca ka ndihmuar edhe krijimin
e një mbretërie të pavarur që përfshinte edhe Serbinë.
Faktor tjetër ishte gjithashtu, situata politike franceze. Në vitet 1930,
rivaliteti e djathtë e majtë u bë edhe më i ashpër. Megjithëse politika e jashtme nuk
ka luajtur një rol të rëndësishëm përsa i përket elektoratit francez, për të dyja kampet
politike ishte i rëndësishëm implikimi dhe pikëpamjet mbi Luftën në Bosnie. Shtypi
i asaj kohe i bëri jehonë vajtjes së Fransua Miteran në Sarajevë në 1992 dhe krijimit
të forcës të reagimit të shpejtë në qershor 1995 nga Zhak Shirak.
Vende të tjera europiane morrën pjesë në zgjidhjen e këtij konflikti. Që prej
23 dhjetorit 1991, Gjermania kishte njohur në mënyrë të njëanshme pavarësinë e
Krocisë dhe Sllovenisë, ndërsa Franca dhe Britania e Madhe ishin për mbajtjen e
integritetit territorial të Jugosllavisë. Franca, u implikua njëlloj në këtë konflit si
gjatë presidencës së Miteranit dhe të Shirakut. Në këtë konflikt morrën pjesë edhe
shtete të tjera europiane dhe SHBA, të cilët mbetën larg deri në 1995, duke marrë
parasysh dështimin e europianëve dhe tronditjen e opinionit amerikan. Presidenti
Klinton, i cili donte të rizgjidhej filloi të merrej me këtë dosje duke bashkëpunuar
me asistentin e Sekretarit të Shtetit, Riçard Hollbruk.421
Në fillim, Franca donte të bashkëpunonte me OKB-në dhe me Bashkimin e
Europës Perëndimore, por nuk arriti dot konsensusin me këtë të fundit dhe u kthye
nga OKB-ja. 422
Presidenti Fransua Miteran ishte serbofil dhe vizita e tij në Sarajevë ishte një
zhgënjim i vërtetë. Ai e shprehu këtë qëndrim pro serb në një bisedë me filozofin e
njohur francez Bernard Henri Lévi, të cilit ju shpreh kështu:
421Isabelle Wesselingh, Arnaud Vaulerin, Bosnie, la Mémoire à vif. Prijedor, laboratoire de la
purification ethnique, Buchet Chastel, 2003. 422Déclaration de l’Amiral Lanxade, Evénements de Srebrenica (1995), 11 dhjetor 2001, Rapport
d’information (Deklratë e Admiralit Lanxade, Ngjarjet e Srebenicës, 1995, Raport informacioni)
http://ëëë.assemblee-nationale.fr/11/dossiers/srebrenica/audition20.asp, i konsultuar 02.05.2015
131
“Moi vivant, jamais, vous m’entendez bien, jamais, la France ne fera la
guerre à la Serbie” (Unë gjallë, kurrë, më dëgjoni mirë, kurrë, Franca nuk do të bëjë
luftë me Serbinë).423
Por, bashkëqeverisja me një qeveri të djathtë të drejtuar nga Eduard Balladur
me Alain Juppé si Ministër i Punëve të Jashtme, ndryshoi gjithçka. Alain Juppé
deklaroi para Asamblesë Nacionale që në Bosnie, agresorët ishin serbët. 424
Pjesëmarrja ushtarake e Francës në Bosnie u rrit dhe efektivat francezë në
FORPRONU përbëheshin prej 7100 ushtarakë nga 45000 ushtarakë që ishin në
shtator 1995. Në planin diplomatik, veprimi i Francës vazhdoi edhe në Këshillin e
Sigurimit dhe u krijua një strukturë e re, Grupi i kontaktit, ku Parisi ishte një nga
anëtarët iniciatorë. Ky grup u formua në prill 1994 dhe përbëhej nga 5 anëtarë
(SHBA, Rusi, Gjermani, Francë dhe Britani e Madhe). Europianët donin të
implikonin më shumë Shtetet e Bashkuara në konfliktin boshnjak pasi mendonin se
vetëm nuk mund t’ja dilnin mbanë. Ardhja në pushtet i Zhak Shirakut ndryshoi disi
politikën neutrale dhe kundër të Fransua Miteran.
Megjithëse kjo politikë u reorientua pas ardhjes në pushtet si Ministër i
jashtëm i Alain Juppé.Opinioni francez u indinjua pas marrjes peng në maj 1993 të
367 kaskave blu nga të cilët 174 francezë nga serbët, të cilët donin t’i përdornin si
mburoja njerëzore për t’u mbrojtur nga goditjet e mundshme ajrore. Presidenti
Shirak, i cili kishte një eksperiencë të madhe me ushtrinë mendonte se mund të
vrisnin ose të plagosnin një ushtar në luftë, por nuk mund të poshtëronin asnjëherë
ushtrinë franceze. Ai mendoi se duhej vepruar shpejt dhe duhej ndryshuar taktika
ushtarake.
Për Presidentin Shirak duhej krijuar Forca e Reagimit të Shpejtë tokësor e
pajisur me artilerinë e rëndë, e cila duhej të ishte në gjendje të përgjigjej në mënyrë
efikase kundër çdo kërcënimi ose sulmi ndaj kaskave blu. Presidenti francez arriti të
bind edhe Kryeministrin John Major (Xhon Meixhor) të Britanisë së Madhe, Bill
Klintonin dhe Sekretarin e Pêrgjithshëm të OKB-së Boutros Boutros Ghali dhe më
15 qershor, Forca e Reagimit të Shpejtë u krijua zyrtarisht nga Rezoluta 998 e
Këshillit të Sigurimit me misionin për « të siguruar veprimet ose reagimet urgjente
në mbështetje të njësive të Kombeve të Bashkuara të izoluara ose të kërcënuara, të
ndihmojë në zhvillimin e elementeve të FORPRONU dhe të kontribuoj në mbrojtjen
e lirisë së lëvizjes ». 425
Hapi vendimtar drejt paqes në Bosnie, nuk u bë nga Franca, por nga
Presidenti Klinton dhe SHBA, të cilët i dhanë me urgjencë fund konfliktit. Presidenti
francez Zhak Shirak arriti të implikoj në këtë konflikt SHBA-në, duke parë që
423Philippe Cohen, BHL, Une biographie, Fayard, 2005. 424Déclaration d’Alain Juppé, Evénements de Srebrenica (1995), 11 dhjetor 2001, Rapport
d’information (Deklaratë e Alain Jupe, Ngjarjet në Srebenicë(1995), Raport informacioni),
http://www.lemonde.fr/europe/article/2012/03/31/alain-juppe-et-le-rearmement-moral-de-la-
diplomatie_1678394_3214.html, i konsultuar 02.03.2015 425Lettre datée du 9 juin 1995 adressée au président du Conseil de sécurité par le Secrétaire général.
(Letër e 9 qershorit 1995 adresuar presidentit të Këshillit të sigurisë nga Sekretari i përgjithshëm)
132
vendet europiane nuk arritën të ndalojnë luftimet në Bosnie. Diplomati brilant Riçard
Hollbruk zhvilloi negociatat 426
Dhe u arrit në një marrëveshje politike për ndarjen e territorit bosnjak.
Megjithatë, SHBA duke vlerësuar rolin e Francës në këtë konflikt, vendosën që,
marrëveshja e arritur në Dejton, të firmosej në Paris. Kjo ishte një mënyrë për t’i
bërë homazh Republikës franceze dhe rolit vendimtar që ajo ka luajtur në këtë
çështje. 427
Lufta e Kosovës
Lufta e Kosovës ishte një konflikt i armatosur në Kosovë që filloi në 28
shkurt të vitit 1998, pas sulmit jugosllav në fshatërat Likoshan dhe Qirez në Drenicë
të Kosovës, deri në 11 qershor 1999.Lufta u zhvillua mes forcave të Republikës
Federale të Jugosllavisë, (në atë kohë, Konfederata e Serbisë dhe Malit të Zi) dhe
Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës me ndihmë ajërore nga NATO, (nga 24 marsi 1999),
dhe mbështetje tokësore nga Ushtria shqiptare.428Në këtë luftë u dëbuan 800,000
shqiptarë, u vrane 15,000 persona, nga të cilët 2,400 luftëtar të UÇK-së e të tjerët
civilë. Gjatë luftës janë zhdukur rreth 5,000 njerëz, fati i shumicës prej tyre është
zbardhur deri në vitin 2007, por i madh ka mbetur numri i rasteve të pasqaruara.Në
1987, ndodhi masakra e Paraćin pasi një ushtar shqiptar në Ushtrinë Kombëtare
Jugosllave (UKJ) vrau katër ushtarë serbë, kjo ngjarje i rriti akomamë tej
tensionet.429 Pas këtyre ngjarjeve Sllobodan Millosheviçi, akuzoi Dragisa Pavlovic,
si kryetar i organizatës së partisë në Beograd, se ishte paqësor me shqiptarët dhe
ishte i butë me radikalët shqiptarë.Sipas disa artikujve, Sekretari Federal i Mbrojtjes
Kombëtare, Admirali i Flotës Branko Mamula, thoshte se "nga 1981 deri në 1987,
216 organizata ilegale shqiptare me 1,435 anëtarë u zbuluan brenda UKJ". Mamula
thoshte se shqiptarët etnikë po pregatiteshin për të "vrarë oficerë dhe ushtarë, duke
helmuar ushqimin dhe ujin, sabotim, hapjen e arsenaleve të armëve dhe vjedhjen e
armëve dhe municioneve, dezertim dhe shkaktim i trazirave nacionaliste brenda
njësive të ushtrisë".430 Në një memorandum iu kushtua vëmendje speciale Kosovës,
duke thënë që në atë rajon serbët po përballeshin me "genocid fizik, politik, ligjor
dhe kulturor" dhe ishin në një "luftë të hapur dhe totale" që vazhdonte nga vjeshta e
vitit 1981. Në këtë propagandë thuhej se statusi i Kosovës në 1986 ishte humbja më
e madhe historike e serbëve që prej çlirimit nga osmanët në 1804, duke e renditur si
më të rëndë se pushtimi Nazist dhe se pushtimi i Serbisë nga Austro-Hungaria në
Luftën e Parë Botërore. Autorët e Memorandumit pretendonin se 200,000 serbë janë
larguar nha rajoni përgjatë njëzet viteve.
426Richard Holbrooke, To End a War, New York, Random House, 1998. 427Déclaration de Jean-David Levitte, Evénements de Srebrenica (1995), 11 dhjetor 2001, Rapport
d’information (Deklaratë e Jean-David Levitte, Ngjarjet e Srebenicës(1995) Raport informacioni,
http://www.assemblee-nationale.fr/11/dossiers/srebrenica.asp 428 Benjamin S. Lambeth: NATOs Air War for Kosovo A Strategic and Operational Assessment, f.53 429 Sabrina P. Ramet, Central and Southeast European Politics Since 1989. Cambridge University
Press, 18 shkurt 2010 430 Po aty.
133
Memorandumi kërkonte kthimin e serbëve të larguarve dhe rritjen e sigurisë
dhe kushteve të serbëve në Kosovë.Memorandumi SANU provokoi shumë reagime:
Shqiptarët e shikonin si një përpjekje për rritjen e supremacisë serbe, duke thënë që
ata pak serbë që u larguan (rreth 2000-5000) u larguan vetë për arsye ekonomike,
ndërkohë që Sllovenët dhe Kroatët, e panë si kërcënim. Serbët e pritën mirë por disa
prej komunistëve të vjetër e kundërshtuan ashpër.Në nëntor 1988, kryetari i komitetit
rajonal të Kosovës u arrestua.
Në mars 1989, Millosheviçi prezantoi "revolucionin anti-burokratik" në
Kosovë dhe Vojvodinë, duke ia zvogëluar autonominë dhe duke vendosur
shtetrrethim dhe gjendje emergjente në Kosovë për shkak të protestave, ku humbën
jetën 24 njerëz. Millosheviçi dhe qeveria e tij pretendonin se këto ndryshime ishin
për të mbrojtur serbët e mbetur në Kosovë nga shumica shqiptare. Në 17 nëntor
1988, Kaqusha Jashari dhe Azem Vllasi u detyruan të hiqnin dorë nga drejtimi i
Lidhjes së Komunistëve të Kosovës.431
Në fillim të 1989 Kuvendi Serb propozoi amendamentet kushtetuese ku do të
hiqej fjala "Socialiste" nga titulli Republika e Serbisë, krijim i sistemit shumëpartiak,
heqjen e pavarësisë së institucineve të rajoneve autonome siç ishte Kosova, dhe
riemërimin e Kosovës si Provinca Autonome e Kosovës dhe Metohisë. Në shkurt
shqiptarët u ngritën në protestë kundër propozimit.432 Në 8 maj 1989 Millosheviçi u
bë President i Presidencës së Serbisë, e cila u konfirmua në 6 dhjetor. Në 22 janar
1990 kongresi i 14-të i Lidhjes së Komunistëve të Jugosllavisë (LKJ) ndryshoi
pozitën e e partisë si partia e vetme në Jugosllavi.
Në janar 1990 qeveria Jugosllave njoftoi se do të vazhdonte me krijimin e
sistemit shumë-partiak.Në 26 qershor 1990 autoritetet serbe pezulluan Kuvendin e
Kosovës për shkak të disa rrethanave speciale. Në 1 ose 2 korrik 1990 Serbia
aprovoi amendamentet kushtetuese me referendum.433 Në 2 korrik, 114 nga 180
anëtarë shqiptarë të kuvendit të Kosovës shpallën pavarësinë e Kosovës si shtet i
pavarur brenda Jugosllavisë. Në 5 korrik Kuvendi Serb shpërbëu Kuvendin e
Kosovës.
Serbia gjithashtu shpërbëu këshillin ekzekutiv provincial dhe mori kontrillin
e plotë të drejtpërdrejtë të Kosovës. Serbia mori menaxhimin e medias kryesore
shqiptare në Kosovë dhe i ndaloi të gjitha transmetimet në ghjuhën shqipe. Në 4
shtator 1990 shqiptarët e Kosovës mbajtën një grevë të përgjithshme 24-orëshe, duke
paralizuar totalisht të gjithë Kosovën. 434 Në 16 ose 17 korrik 1990, Lidhja e
Komunistëve të Serbisë (LKS) e kombinuar me Aleancën Socialiste të Popullit
Punëtor të Serbisë krijuan Partinë Socialiste të Serbisë (PSS), dhe Millosheviçi u bë
kryetari i saj i parë. Në 8 gusht 1990 shumë amendamente të Kushtetutës së
431 By David Binder, -"In Yugoslavia, Rising Ethnic Strife Brings Fears of Worse Civil Conflict, The
New York Times,1 nëntor 1987, Late City Final Edition, f.14 432 Leslie Benson,Yugoslavia: A Concise History, 2001 433 Europa Publications Limited, A Political Chronology of Europe, 1. Psychology Press, 2001 434 Snežana Trifunovska, Yugoslavia Through Documents: From its creation to its
dissolution,Springer, 1994
134
Republikës Socialiste Federale të Jugosllavisë (RSFJ) u adaptuan dhe u krijua
sistemi shumë-partiak.
Në 7 shtator 1990 Kushtetuta e Republikës së Kosovës u shpall nga Kuvendi
i Kosovës. 435 Millosheviçi u përgjigj duke urdhëruar arrestimin e deputetëve të
Kuvendit të Kosovës i cili ishte shpërbërë më parë. Kushtetuta e re kontroverse
Serbe u shpall në 28 shtator 1990.436 Zgjedhje të reja shumë-partiake u mbajtën në
Serbi në 9 dhe 26 dhjetor 1990 ku si rezultat Millosheviçi u shpall President i
Serbisë. Në shtator 1991 shqiptarët e Kosovës mbajtën një referendum unanim për
pavarësi. Në 24 maj 1992 shqiptarët e Kosovës mbajtën zgjerdhjet për Kuvend dhe
President të Republikës së Kosovës.
Në 5 gusht 1991 Kuvendi i Kosovës ndaloi botimin e gazetës ditore Rilindja, 437në bazë të ligjit të informimit publik të 29 marsit 1991. Raportuesi Special i OKB-
së Tadeusz Mazowiecki raportoi në 26 shkurt 1993 se policia ka intensifikuar
shtypjen e popullsisë shqiptare që prej 1990, duke i privuar nga të drejtat e tyre bazë,
duke shkatërruar sistemin arsimor, dhe largime politike nga puna të punonjësve
publikë.Politikat e rezistencës pacifiste të Ibrahim Rugovës bënë që Kosova të ishte
në qetësi gjatë luftës në Slloveni, dhe në Kroaci dhe Bosnje gjatë fillimit të viteve
1990.
Gjithësesi, u pa krijimi i UÇK-së, si rezultat i acarimit të popullsisë shqiptare
ndaj shtypjes së shtetit serb. Në mesin e viteve 1990, Rugova kërkoi që në Kosovë të
vendosej një forcë paqeruajtëse nën komandën e OKB-së. Në 1997, Millosheviçi u
ngrit në presidencën e Republikës Federale Jugosllave (e përbërë nga Serbia dhe
Mali i Zi që prej krijimit në prill 1992).Vazhdimi i shtypjes së popullsisë i bindi
shqiptarët se vetëm rezistenca e armatosur do ta ndryshonte situatën e rënduar. Në 22
prill 1996, u ndërmorrën katër sulme ndaj personelit të sigurisë serbe në disa pjesë të
Kosovës. Sulmet u morën përsipër nga një organizatë e panjohur në atë kohë e
quajtur "Ushtria Çlirimtare e Kosovës" (UÇK).
Natyra e UÇK-së mbetej e panjohur nga ndërkombëtarët.Kryesisht ndihmat e
para financiare dhe materiale UÇK i mori nga diaspora shqiptare.438, 439 Në fillim të
vitit 1997, qeveria e shqipërisë u rrëzua si pasojë e armatosjes së popullsisë dhe
hapjes së rezervave të armatimeve të Ushtrisë shqiptare. Një pjesë e rezervave
përfunduan në duar të bandat kriminale ndërsa një pjesë tjetër ndihmoi në armatosjen
e arsenalit të UÇK. Bujar Bukoshi, Kryeministri në ekzil (në Zyrih, Zvicër), krijoi
FARK-un (Forcat e Armatosura të Republikës së Kosovës) e cila u absorbua në
435 Europa Publications Limited: A Political Chronology of Europe, 1. Psychology Press, 2001,
http://www.worldstatesmen.org/Bibliography.html, i konsultuar 30.05.2015 436 Branka Magaš, The Destruction of Yugoslavia: Tracking the Break-Up 1980–92, Verso, 1993 437 Sabrina P. Ramet: The Three Yugoslavias: State-Building and Legitimation, 1918–2005,
http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0888325407307283, i konsultuar 02.05.2015 438 Information Freedom and Censorship: World Report 1991, https://www.amazon.com/Information-
Freedom-Censorship-Report-International/dp/0838921566, i konsultuar 05.05.2015 439 Tim Judah (12 gusht 1999): Kosovo: Peace Now. kosovo.net, originally from b92.net,
http://www.b92.net/eng/news/politics.php?yyyy=2017&mm=04&dd=13&nav_id=101014, i
konsultuar 05.05.2015
135
shumicën e anëtarëve të saj në UÇK. Qeveria jugosllave e konsideronte UÇK-në si
"terroristë" të cilët sulmonin policët dhe civilët.
Në 1998, Departamenti Amerikan i Shtetit e listoi UÇK-në si organizatë
terroriste, dhe në 1999 Komiteti i Politikave të Republikanëve në Senatin e Shteteve
të Bashkuara shprehu shqetësimin për "aleancën efektive" të administratës
Demokrate të Klintonit me UÇK-në për shkak të "shumë raporteve nga burime të
besueshme jozyrtare".440 Në 2004, John Pilger tha se për gjashte vjet deri në 1998,
UÇK-ja është trajtuar nga ShBA si grup terrorist.
Në vitin 2000, një artikull BBC shkruan Nato at War (Nato në Luftë) ku
shkruan se si Shtetet e Bashkuara, të cilat e quajtën UÇK-në si "terroriste", tani
kishin marrëdhënie me grupin.441 Ndërkohë që SHBA zyrtarisht e quante UÇK-në
terroriste, autori Alastair MacKenzie thotë se UÇK stërvitej nga aleati më i mash i
SHBA-së në NATO, Mbretëria e Bashkuar, e cila që prej vitit 1998 stëvitej në një
kamp stërvitjeje në fshatrat në veri të Bajram Currit.Ndërkohë, ShBA mbante një
"mur të jashtëm sanksionesh" ndaj Jugosllavisë të cilës i krijoi shumë probleme. Ato
u mbajtën pavarësisht marrëveshjes në Dejton për heqjen e sanksioneve.
Kriza u përshkallëzua në dhjetor 1997 në takimin e Këshillit të
Implementimit të Paqes në Bon, ku komuniteti ndërkombëtar (siç u quajt në
Marrëveshjen e Dejtonit) pranoi ti japë përfaqësuesit të lartë në Bosnje dhe
Hercegovinë fuqi pastruese, duke përfshirë shkarkimin e liderëve të zgjedhur. Në të
njëjtën kohë, diplomatët perëndimorë këmbëngulën që të diskutohej çështja e
Kosovës, dhe që Jugosllavia ti përgjigjej kërkesave të shqiptarëve. Delegacioni
jugosllav u largua nga mbledhja menjëherë në protestë.442Kjo u ndoq nga kthimi i
Grupit të Kontaktit që pa fazën e fundit të konfliktit në Bosnje dhe deklaratat e
fuqive Europiane ku i kërkohej Jugosllavisë të zgjidhte problemin me Kosovën.
Sulmet e UÇK-së shtohen, me në qendër luginën e Drenicës në afërsi të
banesës së Adem Jasharit. Disa ditë pasi Robert Gelbard e quajti UÇK-në grup
terrorist, policia serbe sulmon UÇK-në në zonën e Likoshanit, dhe ndoqën disa prej
luftëtarëve deri në Cirez, duke vrarë 16 luftëtarë shqiptarë443 dhe u vranë 4 policë
serbë.444 Pvarësisht akuzave për vrasje selektive dhe vrasjes së civilëve, dënimet e
kryeqyteteve perëndimore nuk ishin aq të ashpra sa do të bëheshin më vonë. Policia
440 Ralf Mutschke Assistant Director, Criminal Intelligence Directorate International Criminal Police
Organization — Interpol General Secretariat before a hearing of the Committee on the Judiciary
Subcommittee on Crime (13 dhjetor 2000): The Threat Posed by the Convergence of Organized
Crime, Drugs Trafficking and Terrorism.. U.S. House Judiciary Committee,
http://www.russianlaw.org/Mutschke.htm, i konsultuar 05.05.2015 441 John Pilger (13 dhjetor 2004): John Pilger reminds us of Kosovo. New Statesman,
http://www.newstatesman.com/politics/politics/2014/04/john-pilger-reminds-us-kosovo, i konsultuar
05.05.2015 442 Allan Little (2000-03-12). Behind the Kosovo crisis. BBC,
http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/674056.stm, i konsultuar 05.05.2015 443 Alan Cowell (1999-08-12). "Serbs Pull Out of Talks on Bosnia to Protest Warning on Kosovo".
New York Times, http://thewaythetruthandthelife.net/index/2_background/2-4_cultural/2-4-
14_american/2-4-14-5_presidents/2-4-14-5-29_kosovo/2-4-14-5-29-3_kosovo-war_1998-1999.htm, i
konsultuar 05.05.2015 444 Stefan Troebst: The Kosovo Conflict, 1998. (Serbian Raid against Drenica, February to March)
http://www.bundesheer.at/pdf_pool/publikationen/01_kse1_02_tck.pdf, i konsultuar 06.05.2015
136
serbe ndoqi Jasharin dhe bashkëluftëtarët e tij deri në fshatin Prekazi i Poshtëm. Një
sulm masiv mbi shtëpinë e Jasharit solli masakrimin e 60 shqipëtarëve, shumica
familarë të Adem Jasharit, nga të cilët 18 ishin gra dhe 10 fëmijë.445
Ngjarja e 5 marsit 1998 shkaktoi irritim të thellë në kryeqytetet perëndimore.
Madeleine Albright tha se tashmë "kjo krizë nuk është një çështje e brendshme
RFJ".Në 24 mars forcat Jugosllave rrethuan fshatin e Glloxhanit dhe sulmuan
luftëtarët e UÇK-së.446 Pavarësisht fuqisë më të madhe të zjarrit, forcat jugosllave
dështuan në shkatërrimin e njësisë së UÇK-së i cili ishte objektivi i tyre. Megjithëse
kishte disa të vdekur dhe shumë të plagosur nga UÇK, Beteja e Glloxhanit ishte një
rezistencë e suksesshme.
Një qeveri e re u formua në Jugosllavi, e drejtuar nga Partia Socialiste e
Serbisë dhe Partia Radikale Serbe. Kryertari i Partisë Ultra-nacionaliste Radikale
Vojislav Šešelj u bë zëvendës kryeministër. Kjo shtoi pakënaqësinë në pozicionin e
vendit ndërmjet diplomatëve perëndimorë.Në fillim të prillit, Serbia organizoi një
referendum për çështjen e ndërhyrjes së jashtme në Kosovë. Votuesit serbë refuzuan
vendosshmërisht kundër ndërhyrjes së huaj në këtë krizë.447
Ndërkohë, UÇK fitoi shumë territor përreth Deçanit dhe kishte territore nën
kontroll në Glloxhan. Kështu që, në 31 maj 1998, Ushtria Jugosllave dhe policia e
Ministrisë së Brendshme serbe filluan operacionin për spastrimin e kufirit të
kontrolluar nga UÇK. Përgjigjja e NATOs ndaj kësaj ofensive ishte operacioni i
mesit të qershorit i quajtur Operation Determined Falcon (Operacioni Fajkoi i
Vendosur), një parakalim ajëror mbi kufijtë Jugosllavë. 448 Gjatë kësaj kohe,
Presidenti Jugosllav Millosheviç arriti një marrëveshje me Presidentin e Rusisë Boris
Jelcin për ndalimin e operacioneve ofensive dhe pregatitjen e bisedimeve me
Shqiptarët. Ku më pas u arrit takimi midis Millosheviçit dhe Ibrahim Rugovës në 15
maj në Beograd, dy ditë pasi u njoftua nga Richard Holbrooke.
Një muaj më vonë, Holbrooke, pas një udhëtimi në Beograd ku ai kërcënoi
Millosheviçin që nëse nuk bindeshte, "çfarë ka mbetur nga vendi juaj do të
shpërthejë", ai vizitoi zonat kufitare të prekura nga luftimet në fillim të qershorit, nga
ku u fotografua me ushtarët e UÇK-së. Publikimi i këtyre imazheve fotografike i
dërgoi një sinjal UÇK-së, mbështetësve dhe simpatizantëve, dhe vëzhguesve në
veçanti, se SHBA-të do të mbështesnin vendosshmërisht UÇK-në dhe popullsinë
shqiptare në Kosovë. Marrëveshja e Jelcinit përfshinte lejimin nga Millosheviçi të
përfaqësuesve ndërkombëtarë të ngrinin një mision në Kosovë në mënyrë që të
monitoronin situatën.
445 Kosovo Chronology: From 1997 to the end of the conflict (PDF). British Parliament (qershor
1999), http://www.bbc.com/news/world-europe-18331273, i konsultuar 05.05.2015 446 Serbien (Jugoslawien), 23. April 1998 : Internationale Beobachter für Kosovo Direct Democracy,
http://wikivisually.com/wiki/Serbian_foreign_mediation_in_Kosovo_referendum,_1998, i konsultuar
20.05.2015 447 Stacy Sullivan (11 mars 2005): Ramush Haradinaj. IWPR, https://iwpr.net/sq/global-voices/profil-
ramush-haradinaj, i konsultuar 30.05.2015 448 Serbien (Jugoslawien), 23. April 1998 : Internationale Beobachter für Kosovo Direct Democracy,
http://wikivisually.com/wiki/Serbian_foreign_mediation_in_Kosovo_referendum,_199, i konsultuar
05.05.2015
137
Ky ishte Kosovo Diplomatic Observer Mission (KDOM), (Misioni
Diplomatik Vëzhgues në Kosovë), i cili filloi të veprojë në fillim të korrikut. Qeveria
amerikane e mirëpriti këtë marrëveshje, por denoncoi thirrjen e iniciativës për
armëpushim të përbashkët. Pasi Amerikanët kërkonin tërheqjen e trupave
jugosllave.Gjatë gjith qershorit dhe deri në mes të korrikut, UÇK-ja mbajti
avantazhin e vet. UÇK rrethoi Pejën, Gjakovën, dhe kishte caktuar kryeqytet
provizor qytetin e Malishevës. Trupat e UÇK-së u futën në Therandë (Suharekë),
dhe në veri-perëndim të Prishtinës. Më pas u futën në Rahovec dhe në fshatrat
përreth.Pas disa sulmeve të UÇK-së në mes të gushtit, trupat jugosllave nisën
operacione ofensive në jug të rrugës Prishtinë-Pejë.
UÇK filloi një ofensivë në 1 shtator në rrethinat e Prizrenit, duke rritur
aktivitetin usharak të ushtrisë jugosllave. Në Pejë, një ofensivë jugosllave rrezikoi
një karvan njerëzish të dëbuar, veprim i cili u dënua nga oficerët ndërkombëtarë.Në
mes të shtatorit, për herë të parë UÇK-ja arriti në veri të Kosovës përreth Podujevës.
Në fund, në fund të shtatorit, një përpjekje e vendosur nga jugosllavët nisi për
largimin e UÇK-së nga veriu dhe qëndra e Kosovës po ashtu edhe nga lugina e
Drenicës. Gjatë kësaj kohe shumë kryeqytete perëndimore dënuan sulmin, por
sulmet u intensifikuan. Në 28 shtator, kur u gjetën kufomat e gjymtuara të një
familjeje nga KDOM jashtë fshatit Abria e Epërme.
Pikërisht Masakra në Abri të Epërme siguroi ndërkombëtarët për genocidin
ndaj shqiptarëve në Kosovë, ky imazh i gjakosur shtyu luftën në një nivel tjetër.Kur
u tërhoqën nga Kosova pas ndërhyrjes së NATOs, njësitë jugosllave dukeshin me
moral të lartë dhe paisjet në përdorim të tyre kishin një dëm minimal.449 Disa javë
para përfundimit të konfliktit, David Fromkin shkroi se ˝dukej më e mundur që
uniteti i NATOs mund të thyej para se morali i jugosllavëve të rrëzohej.˝450 Kur
Klintoni lajmëroi që nuk do të dislokonte trupa tokësore, kjo i dha një rritje
jashtëzakonshme moralit të ushtarëve serbë.451
Në kontrast, të tjera burime raportonin se morali ishte një problem për forcat
serbe; studime të inteligjencës zbuluan se shumë ushtarë nuk ishin dakord me
veprimet e shokëve të tyre. Një komandant tanku serb raporton: 452“Gjatë gjithë
kohës që isha në Kosovë, nuk pashë kurrë një ushtar armik dhe njësia ime nuk u
përfshi asnjëherë në konflikt me armikun. Tanket të cilat kushtonin 2.5 milionë USD
secili u përdorën për të masakruar fëmijët shqiptarë... më vjen turp.“Në 9 korrik
1998, Presidenti i SHBA Bill Clinton deklaroi "emergjencën kobëtare" (gjendje e
jashtëzakonshme) për shkak të "kërcënimit të pazakontë dhe të jashtëzakonshëm të
449 John Pike: Operation Determined Falcon. Globalsecurity.org,
http://www.globalsecurity.org/military/ops/determined_falcon.htm, i konsultuar 05.05.2015 450 Nardulli, Perry, Pirnie, Gordon, McGinn: Disjointed War: Military Operations in Kosovo, 1999,
http://www.rand.org/pubs/monograph_reports/MR1406.html, i konsultuar 30.05.2015 451 Helga Haftendorn ,The Strategic Triangle , https://www.wilsoncenter.org/book/the-strategic-
triangle-france-germany-and-the-united-states-the-shaping-the-new-europe, i konsultuar 30.05.2015 452 R. J. Crampton ,The Balkans Since the Second World, Routledge, f. 275
138
sigurisë kombëtare dhe politikave ndërkombëtare të Shteteve të Bashkuara"
imponuar nga Jugosllavia dhe Serbia mbi Luftën e Kosovës.453
Në 23 shtator 1998 nën Kapitullin VII të Kartës së OKB-së Këshilli i
Sigurimit i Organizatës së Kombeve të Bashkuara pranoi Rezolutën 1199. Kjo
shprehte një 'shqetësim të madh' me raportet që i arrinin Sekretarit të Përgjithshëm
që mbi 230,000 njerëz janë dëbuar nga shtëpitë e tyre nga 'përdorimi i forcës së
tepërt dhe diskriminuese nga forcat e sigurisë serbe dhe Ushtria Jugosllave',454 duke
kërkuar që të gjitha palët në Kosovë dhe në Republikën Federale tl Jugosllavisë
(Serbia dhe Mali i Zi) të ndalojnë armiqësinë dhe të mbajnë një armëpushim.
Në 24 shtator Këshilli i Atlantikut të Veriut (NAC) i NATOs lëshoi një
"paralajmërim aktivizimi" (ACTWARN) duke e çuar NATOn në një nivel më të
lartë gatishmërie ushtarake si për një mundësi të limituar ajërore ashtu edhe për një
fushatë ajërore me faza në Kosovë. 455 Problemi i madh për ata që shihnin si
zgjidhjen e vetme përdorimin e forcës ishin mbi 250,000 shqiptarë të dëbuar, 30,000
prej të cilëve ishin në qiell të hapur në pyje, pa veshmbathje apo strehim, dhe me
dimrin që afrohej shpejt.
Ndërkohë, ambasadori amerikan në Republikën e Maqedonisë, Christopher
Hill, po drejtonte diplomacinë ndërmjet delegacionit shqiptar, i drejtuar nga Rugova,
dhe autoritetet jugosllave dhe serbe. Në këto mbledhje po bëhej një plan paqeje pas
planifikimit të NATOs për pushtimin e Kososvës. Gjatë një periudhe prej dy javësh ,
kërcënimet u shtuan, duke kulmuar në dhënien nga NATO të Urdhërit të Aktivizimit.
NATO ishte gati të fillonte sulmet ajërore, dhe Richard Holbrooke shkoi në Beograd
me shpresën se do të arrinte një marrëveshje me Millosheviçin. Zyrtarisht,
komuniteti ndërkombëtar kërkoi të ndaloheshin luftimet. Specifikisht kërkohej që
Jugosllavia të pushonte ofensivën ndaj UÇK-së ndërkohë që përpiqej që të bindte
UÇK-në të heqë dorë nga pavarësia.
Më tepër, u bënë përpjekje për të bindur Millosheviçin të lejonte trupat
paqeruajtëse të NATOs të hynin në Kosovë.Në 13 tetor 1998, Këshilli i Atlantikut të
Veriut lëshoi urdhërat e aktivizimit (ACTORD) për ekzekutimin e sulmeve të
limituara ajërore po ashtu edhe fushatë ajërore me faza në Jugosllavi e cila do të
fillonte përafërsisht për 96 orë.456 Në 15 tetor Marrëveshja e Misionit të Verfikimit
në Kosovë (KVM) i NATOs për armëpushim u firmos, dhe afati i fundit për
tërheqjen u zgjat për në 27 tetor. Tërheqja serbe filloi në ose rreth 25 tetorit 1998,
dhe Operacioni Syri i Shqiponjës (Eagle Eye) filloi në 30 tetor.457,458.KVM ishte një
453 Tim Judah, The Serbs: History, Myth, and the Destruction of Yugoslavia, Yale University Press
2000 454 Operation Eagle Eye. GlobalSecurity.org,
http://www.globalsecurity.org/military/ops/eagle_eye.htm, i konsultuar 05.05.2015 455 UNSCR 1199, http://unscr.com/en/resolutions/1199, i konsultuar 30.05.2015 456 NATO (24 September 1998), http://www.nato.int/docu/pr/1998/p980924e.htm,
<http://www.nato.int/docu/pr/1998/p980924e.htm, i konsultuar 05.05.2015 457 NATO (13 tetor 1998), http://www.nato.int/docu/speech/1998/s981013a.htm,
<http://www.nato.int/docu/speech/1998/s981013a.htm, i konsultuar 20.05.2015 458 Operation Eagle Eye. GlobalSecurity.org, http://unscr.com/en/resolutions/1199, i konsultuar
05.05.2015
139
kontigjent i madh i monitoruesve të paarmatosur të paqes nga OSBE (të njohur
zyrtarisht si verifikues) të cilët u futën në Kosovë. Pamjaftueshmëria e tyre ishte e
dukshme që në fillim. Ata u quajtën me nofkën "clockwork oranges" (me kuptimin
në zhargon anglisht si diçka e pavend dhe të panevojshme) si referencë për makinat
me ngjyrë portokalli që përdornin.
Luftimet filluan sërisht në dhjetor 1998 pasi armëpushimi u thye, dhe gjatë
luftimeve u vra Zvonko Bojanić, kryebashkiaku serb i Fushë Kosovës. Autoritetet
jugosllave u përgjigjën me masa të ashpra ndaj ushtarëve të UÇK-së.459. Nga janari
në mars 1999 lufta solli pasiguri në zonat urbane, duke përfshirë bombardime dhe
vrasje. Të tilla sulme u kryen edhe gjatë bisedimeve ne Rambuje në shkurt dhe
ndërkohë që Marrëveshja e Verifikimit në Kosovë u zgjidh në mars. Vrasjet në rrugë
vazhduan dhe u rritën. Kishte përplasje ushtarake në Vushtrri në shkurt dhe zonë e
paprekur deri tani në luftime në Kaçanik në fillim të marsit.Në 15 janar 1999 ndodhi
Masakra e Reçakut ku "45 fermerë shqiptarë u rrethuan, u drejtuan drejt një kodre
dhe u masakruan.460
Trupat u zbuluan nga monitoruesit e OSBE-së, duke përfshirë edhe Kryetarin
e Misionit William Walker, dhe të dërguarit e huaj të shtypit ndërkombëtar. 461
Jugosllavia e mohoi masakrën.462 Masakra e Reçakut ishte kulmimi i sulmeve të
UÇK-së dhe reprezaljes së jugosllavëve që vazhduan përgjatë gjithë dimrit 1998–
1999. Masakra u ndëshkua nga vendet perëndimore dhe nga Këshilli i Sigurimit i
Organizatës së Kombeve të Bashkuara, dhe më vonë u bë baza e një nga akuzave për
krime lufte ndaj Millosheviçit dhe zyrtarëve të tij më të lartë. Kjo masakër ishte një
pkë kthese e luftës.
NATO vendosi se konflikti mund të zgjidhej vetëm duke vendosur një
mision paqeruajtës ushtarak nën komandën e NATOs. Prishtina u bë subjekt i
përleshjeve me armë dhe dëbimit të popullsisë sipas raporteve të OSBE-së. Në 30
janar 1999 NATO lëshoi një deklaratë ku Këshilli i Atlantikut të Veriut kishte
pranuar që "Sekretari i Përgjithshëm i NATOs mund të autorizojë sulme ajërore
kundër shënjestrave në territorin e RFJ" në mënyrë që të arrihej një marrëveshje
politike". 463 Ndërkohë që kjo ishte më shumë një kërcënim për qeverinë e
Millosheviçit, ajo po ashtu ishte një sprovë për të gjithë faktorin politik shqiptar.
Po ashtu në 30 janar 1999 Grupi i Kontaktit lëshoi një set "principesh të
panegociueshme" e cila krijoi një paketë të njohur si "Status Quo Plus"—efektivisht
rikthimin e autonomisë së Kosovës si para vitit 1990 brenda Serbisë, plus futjen e
demokracisë dhe vëzhgim nga organizatat ndërkombëtare. Po ashtu kërkohej një
459 Brigadier-General Maisonneuve,The OSCE Kosovo Verification Mission.Canadian Military
Journal, http://www.journal.forces.gc.ca/vo1/no1/doc/49-54-eng.pdf, i konsultuar 30.05.2015 460 "Serbian Mayor Slain in Kosovo; New Sweep on Rebels Ordered". The New York Times. 19
Dhjetor 1998. 461 Strauss, Julius. "Massacre that started long haul to justice". The Daily Telegraph (Londer).30
qershor 2001 462 Silverman, Jon . Racak massacre haunts Milosevic trial. BBC News, 14 shkurt 2002 463 Transcript: Amb. Walker Press Conference after massacre in Kosovo. Embassy of the United
States Tel Aviv, Izrael. 26 Janar 1999.
140
konferencë paqeje e cila protej të mbahej në shkurt 1999 në kështjellën Château de
Rambouillet, jashtë Parisit në Francë.Bisedimet e Rambujesë filluan në 6 shkurt
1999, me Sekretarin e NATOs Javier Solana i cili negocionte me të dyja palët. Ato
ishin përcaktuar të përfundonin në 19 shkurt.
Delegacioni jugosllav drejtohej nga presidenti i Serbisë Milan Milutinović,
ndërkohë që Millosheviçi qëndronte në Beograd. Kjo ishte në kontrast me
konferencën e Dejtonit në 1995 e cila përfundoi luftën në Bosnje, ku Millosheviçi
negocioi personalisht. Mungesa e Millosheviçit u interpretua si shenjë se vendimet e
vërteta po bëheshin në Beograd, një lëvizje që e rriti kriticizmin në Jugosllavi dhe
jashtë saj; peshkopi serb i Kosovës Artemije udhëtoi në Rambuje për të protestuar
për faktin se delegacioni ishte tejet i papërfaqësuar.
Gjatë asaj kohe spekulohej për një padi të mundshme për krime lufte ndaj
Millosheviçit, kështu që mungesa e tij mund të jetë motivuar nga frika për arrestimin
e tij.Në fazën e parë negociatat ishin të suksesshme. Në veçanti, një deklaratë e
lëshuar nga bashkë-kryetari i Gruit të Kontaktit në 23 shkurt 1999 se negociatat
"kanë arritur një konsensus për një autonomi për Kosovën, duke përfshirë
mekanizma për zgjedhje të lira dhe të ndershme për institucione
demokratike.Ndërkohë që marrëveshja nuk i kënaqi plotësisht shqiptarët, sipas
jugosllavëve ata ishin shumë radikalë, të cilët u përgjigjën duke ndryshuar në
mënyrë drastike tekstin të cilën edhe Rusia (aleat i RFJ) e quajti të papranueshëm.
Ata kërkonin të rishikonin me kujdes statusin politik të Kosovës dhe larguan
të gjitha masat e propozuara për implementim. Ndërmjet gjithë këtyre ndryshimeve
në versionin e ri të propozuar, eleminohej komplet kapitulli për ndihmën humanitare
dhe rindërtim, hiqej komplet mbikëqyrja ndërkombëtare dhe nuk përmendej "vullneti
i popullit të Kosovës" në vendosjen e statusit përfundimtar të Kosovës.Në 18 mars
1999, delegacionet shqiptare, amerikane dhe britanike firmosën atë që u bë
Marrëveshja e Rambujesë ndërkohë që delegacionet jugosllave dhe ruse nuk
pranuan. Marrëveshja kërkonte për administrimin e Kosovës nga NATO si një
provincë autonome brenda Jugosllavisë, një forcë prej 30,000 trupash të NATOs për
mbajtjen e rregullit në Kosovë; të drejtën e kalimit të papenguar të trupave të
NATOs në territorin jugosllav, përfshirë Kosovën; dhe imunitet për NATOn dhe
agjentët e saj nga ligji jugosllav.
Do të lejohej një prani e vazhdueshme e ushtrisë jugosllave me 1,500 trupa
për vëzhgimin e kufirit, të mbështetura nga 1,000 trupa për qëllime komande dhe
mbështetje, po ashtu edhe një numër të vogël policie kufitare, 2,500 njerëz nga
Ministria e Brendshme për qëllime sigurie të përgjithshme, dhe 3,000 policë
lokalë.464Në 23 mars, kuvendi serb pranoi principin e autonomisë për Kosovën dhe
pjesën jo-ushtarake të marrëveshjes, duke refuzuar praninë e trupave të
NATOs.465,466Në 23 mars 1999 në orën 22:30 UTC+1 Richard Holbrooke u rikthye
464 NATO, http://www.nato.int/docu/pr/1999/p99-012e.htm, <http://www.nato.int/docu/pr/1999/p99-
012e.htm,30 janar 1999 465 Charles Ingrao, Confronting the Yugoslav Controversies: A Scholars' Initiative, Indiana, Purdue
University Press 2012.
141
në Bruksel dhe lajmëroi se bisedimet e paqes dështuan dhe i dorëzoi çështjen
formalisht NATOs për veprime ushtarake.467 Disa orë para lajmërimit, Jugosllavia
lajmëroi në televizionin kombëtar se ka deklaruar gjendjen e emergjencës duke
cituar një kërcënim të afërt lufte dhe filloi një mobilizim të madh trupash dhe
resurshesh.468Në 23 mars 1999 në orën 23:17 Sekretari i Përgjithshëm i NATOs,
Javier Solana, lajmëroi se kishte urdhëruar Komandantin Suprem Aleat të Europës
(SACEUR), Gjeneralin e Ushtrisë Amerikane Wesley Clark, që të "nisë operacionet
ajërore në Republikën Federale të Jugosllavisë."469,470
Në 24 mars në orën 20:00 NATO nisi fushatën bombarduese kundër
Jugosllavisë.471,472 Fushata bombarduese e NATOs zgjati nga 24 marsi deri në 11
qershor 1999, duke përfshirë mbi 1,000 avionë që vepronin kryesisht nga bazat në
Itali dhe në aeroplan-mbajtëset të stacionuara në AdriatiK. Raketat kruiz Tomahawk
u përdorën gjërësisht, të lëshuara nga avionët, anijet, dhe nëndetëset. Me përjashtim
të Greqisë, të gjithë anëtarët e NATOs u përfshinë sadopak. Në mbi dhjetë javet e
konfliktit, avionët e NATOs fluturuan mbi 38,000 misione luftimi. Për Forcat Ajrore
Gjermane (Luftwaffe), ishte hera e dytë kishte marrë pjesë në një konflikt që prej
Luftës së Dytë Botërore pas Luftës së Bosnjes.
Qëllimi i paracaktuar i NATOs u përmblodh nga zëdhëndësit e saj si "serbët
jashtë, paqeruajtësit brenda, refugjatët të kthehen". Kjo ishte, trupat jugosllave duhej
të largoheshin nga Kosova dhe do të zëvendësoheshin nga paqeruajtësit
ndërkombëtarë në mëyrë që siguronin që refugjatët shqiptarë të ktheheshin në shtëpi.
Fushata u caktua në fillim për shkatërrimin e mbrojtjes ajërore jugosllave dhe
shënjestra ushtarake me vlerë të lartë. Nuk shkoi dhe aq mirë në fillim, pasi moti i
keq i pengonte shumë misionet. NATO e nënvlerësoi seriozisht faktin se
Millosheviçi do të rezistonte: shumë pak në Bruksel mendonin se fushata do të
zgjaste më shumë se pak ditë, dhe megjithëse bombardimet fillestare nuk ishin me
intensitet të ulët, por nuk e arritën intensitetin e bombardimit të Bagdadit në 1991.
Më 12 qershor, pasi Millosheviçi pranoi kushtet, misioni i drejtuar nga NATO
Kosovo Force (KFOR) filloi të futej në Kosovë. KFOR ishte pregatitur të kryente
operacione luftarake, por në fund, misioni i tij mbeti vetëm paqeruajtja.
KFOR ishte i bazuar nën shtabin e Allied Rapid Reaction Corps (Trupat e
Reagimit të Shpejtë Aleate) të komanduara nga Gjeneral Lejtnant Mike Jackson i
Ushtrisë Britanike. Ku konsistonte në trupa britanike (një brigadë e ndërtuar nga
brigada e IV e blinduar dhe brigada e V e parashutistëve), një brigadë e Ushtrisë
466 Dominic J. Caraccilo: Beyond Guns and Steel: A War Termination Strategy, Praeger Security
International,2011 467 Conclusions of Serbian parliament. Government of Serbia (24 mars 1999). 468 Nato poised to strike. BBC News. 23 Mars 1999. 469 Gellman, Barton (24 Mars 1999). "NATO Mobilizes for Attack / Yugoslavia declares state of
emergency". Washington Post (San Francisco Chronicle). 470 NATO (23 Mars 1999), http://www.nato.int/docu/pr/1999/p99-040e.htm,
<http://www.nato.int/docu/pr/1999/p99-040e.htm> 471 Independent International Commission on Kosovo: The Kosovo Report: Conflict, International
Response, Lessons Learned. Oxford University Press 2000. 472 NATO (24 Mars 1999), http://www.nato.int/docu/pr/1999/p99-041e.htm,
<http://www.nato.int/docu/pr/1999/p99-041e.htm>
142
Franceze, një brigadë e Ushtrisë Gjermane, të cilat hynë nga perëndimi ndërkohë të
gjitha forcat e tjera avancuan nga jugu, me një brigadë e Ushtrisë Italiane dhe një
brigadë e Ushtrisë Amerikane. Trupat e para të NATOs që u futën në Prishtinë në 12
qershor 1999 ishin forcat speciale Norvegjeze FSK Forsvarets Spesialkommando
dhe forcat speciale ajrore Britanike S.A.S. 22 Special Air Service, pavarësisht se
trupat ruse ishin të pranishme më parë në aeroportin e Prishtinës. Ushtarët
norvegjezë të FSK Forsvarets Spesialkommando ishin të parat që ranë kontakt me
trupat ruse në aeroport. Misioni i FSK ishte të implementonte paqen ndërmjet palëve
shqiptare dhe serbe.473
Këto sulme, të cilat zgjatën më shumë se 70 ditë çuan në përfundimin e një
marrëveshjeje ndërmjet Republikës Federale të Jugosllavisë dhe të dërguarve të
veçantë të Bashkimit Europian dhe Presidentit finlandez Martti Ahtisaari dhe Rusisë
me ish-kryeministrin Viktor Cernomirdin më 3 qershor 1999. Ata erdhën për të
paraqitur kërkesat e G8 për t'i dhënë fund konfliktit të Kosovës. Armëpushimi është
pranuar nga Republika Federale e Jugosllavisë dhe më 9 qershor 1999 mbaroi lufta
në Kosovë474.
Më 10 qershor 1999, sulmet ndaluan dhe forcat serbe filluan të tërhiqen nga
Kosova dhe forca ndërkombëtare të mandatuara nga Kombet e Bashkuara, KFOR u
vendos nën administrimin e Kombeve të Bashkuara sipas Rezolutës 1244 të
Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara. Franca e njohu Kosovën më 18
shkurt 2008, pas shpalljes së pavarësisë së saj. Ajo ka qenë e përfshirë në mënyrë
aktive në zgjidhjen e çështjes së Kosovës, për herë të parë si anëtar i Grupit të
Kontaktit të shteteve për monitorimin e kujdestarisë të OKB-së mbi Kosovën dhe,
pas vitit 2004, gjatë negociatave për Statusin e kryer nga i dërguari Special i
Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara.Misioni i OSBE-së në Kosovë
menaxhohet nga një diplomat francez, Jean-Claude Schlumberger.
Franca dhe Kosova mbajnë një dialog të ngushtë të politikave..Eksportet
francezë kryesisht kanë të bëjnë me mallrat kapitale dhe importet tekstile.
Kompanitë franceze janë aktualisht të pranishme në Kosovë, si pjesë e projekteve të
zhvillimit si Alstom, Freyssinet, Egis Road, Alcatel-Lucent dhe Interex (degë e
Intermarche), Lyon Airport, e lidhur me një shoqëri turke për zgjerimin dhe
operimin e aeroportit, BNP Paribas Prishtinës (nëpërmjet pjesëmarrjes së saj në
TEB, bankë turke) dhe Saatchi & Saatchi. Prania franceze është e shënuar në
ofrimin e këshillave dhe ekspertizës në shumë fusha, rrugë, telekomunikacion,
zhvillim dhe komunikim.475 Franca udhëheq veprimet e bashkëpunimit të Kosovës të
fokusuara në fushat e mjedisit, ujit dhe ligjit.
Ajo gjithashtu ka ndikim kulturor të njohur në skenën e Kosovës, që përfshin
aktivitete në fushën e filmit, muzikës dhe trashëgimisë, përhapjen e mësimit të
gjuhës frënge, promovimin e Frankofonisë. Veprimtaria franceze kulturore në
Kosovë bazohet në Aleancën Franceze në Prishtinë (ish-Qendra Kulturore
473 Bakkeli, Tom, Kriggere op Dipomater,www.norli.no 474« Un cahier spécial sur le Kosovo Les accords de paix » , Le Monde Diplomatique,
http://www.monde-diplomatique.fr/cahier/kosovo/paix-intro 475http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/kosovo/la-france-et-le-kosovo/
143
Franceze).Muzeu Arkeologjik Kombëtar i Saint Germain en Laye ka pritur nga 21
marsi deri në 16 qershor 2015 një ekspozitë me titull "Zotat e Ballkanit,figurina
neolitike të Kosovës", në partneritet me Muzeun Kombëtar të Kosovës.476
3.4. Lufta kundër terrorizmit
"Lufta kundër terrorizmit" ose "lufta kundër terrorit" është emri i dhënë nga
administrata amerikane e Presidentit George W . Bush në fushatat e tij ushtarake të
bëra në përgjigje të sulmeve të 11 shtatorit 2001. Ky term nuk është më e përdorur
në administratën amerikane që nga inaugurimi i administratës Obama në 2009477.
Lufta kundër terrorizmit përbëhet nga disa veprime policore, politike dhe
ushtarake të qeverisë së Shteteve të Bashkuara, të mbështetur nga aleatët e ndryshëm
duke përfshirë edhe NATO-n, kundër organizatave të ndryshme islamike,sidomos
kundër Al Kaedës. Këto operacione antiterroriste mbështeteshin nga një koordinim
të OKB-së 478dhe komisioneve të ndryshme të vendosura nga Këshilli i Sigurimit të
Kombeve të Bashkuara që sipas rezolutës 1373 të datës 28 shtator 2001 i detyron të
gjitha shtetet anëtare të OKB-së për të marrë masa legjislative kundër terrorizmit.
Përveç një lufte të drejtpërdrejtë (çmontimin e celulave terroriste, duke
shkatërruar kampet e trajnimit, etj), lufta kundër terrorizmit përfshin mjetet e hetimit
dhe presionin ndaj qeverive, organizatave dhe njerëzve që mbështetesin organizatat
terroriste dhe ngrirje të aseteve që dyshohet se i përkasin ose që përdoren për grupet
terroriste. Ajo gjithashtu përfshin ndihmë financiare për vendet që marrin pjesë në
luftën kundër terrorizmit, rritjen e bashkëpunimit policor ndërkombëtar dhe
bashkëpunimin mes shërbimeve të inteligjencës (ngritjen e Alliance Base, me seli në
Paris) përpjekjet e riorganizimit politik të Lindjes së Mesme e vendosur nga
administrata e Bushit (projekt i "Lindjes së Mesme të Madhe", e mbështetur nga
neokonservatorët)479.
Lufta në Irak, apo "Lufta e tretë e Gjirit Persik", zyrtarisht filloi më 20 mars
2003 me pushtimin e Irakut (që quhet "operacioni i Lirisë së Irakut") nga koalicioni i
udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara kundër Partisë Baas të Saddam Husseinit.
Pushtimi çoi në humbjen e shpejtë të ushtrisë irakiane dhe në kapjen dhe
ekzekutimin e Sadam Huseinit dhe krijimin e një qeverie të re.
Kjo luftë është deri tani zbatimi i vetëm i konceptit të luftës parandaluese të
zhvilluar nga administrata e Bushit për të ndaluar kërcënimin e armëve të
shkatërrimit në masë dhe ajo pretendonte se kishte prova në një raport për Këshillin
e Sigurimit të OKB-së më 12 shtator 2002.480
476http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/kosovo/la-france-et-le-kosovo/ 477 L'expression "guerre contre le terrorisme" abandonnée , France 24, 31 mars 2009 478Action de l’ONU contre le terrorisme (Aksioni i OKB kundër terrorizmit),
http://www.un.org/fr/counterterrorism/, i konsultuar 25.02.2015 479« Map of the new middle east », Ralph Peters. It was published in the Armed Forces Journal in June
2006 (Është botuar nga Gazeta e Forcave të armatosura në qershor 2006),
http://armedforcesjournal.com/peters-blood-borders-map/, i konsultuar 25.02.2015 480 http://www.monde-diplomatique.fr/2003/07/RAMONET/10193
144
Presidenti George W. Bush deklaroi zyrtarisht përfundimin e luftimeve më 1
maj 2003. Megjithatë, dhuna ndaj forcave të koalicionit shpejt çoi në luftën
asimetrike që përfshiu disa grupe kryengritëse, milicitë, anëtarë të Al-Kaedës,
ushtrisë amerikane dhe forcave të qeverisë së re irakiane.481
Lufta e dytë në Irak u krye nën udhëheqjen e Shteteve të Bashkuara. Pas
nisjes së një ofensive në Afganistan, ku Bin Laden ishte strehuar, dhe duke dyshuar
lidhje mes regjimit të Irakut dhe grupit terrorist Al-Kaedës, Bush ngarkoi Donald
Rumsfeld dhe Tommy Franks për të formuar një plan të sulmit kundër Irakut. Ky
ishte plani i operacionit 1003V, i cili është një "evolucion" i planit të luftës të Luftës
së parë të Gjirit.
Nga arsyet e dhëna zyrtarisht nga "lufta kundër terrorizmit", Iraku u paraqit
si përgjegjës ndër të tjera për sulmin kundër luftanijes USS Cole, sulmeve ndaj disa
ambasadave të SHBA-ve në Afrikë dhe për sulmet e 11 shtatorit 2001.
Posedimi i raketave me rreze të gjatë dhe përhapja e tyre është demonstruar
që prej vitit 1990. Në shtator të vitit 2014, u zbulua se më shumë se 5000 municione
kimike u gjendën.. Por Iraq Survey Group (ISG) ka deklaruar në vitin 2004 se nuk
ka pasur prodhim të armëve kimike që nga viti 1991, dhe nuk ka program aktual për
të marrë të reja, dhe vetëm deri atëherë ishin mbledhur në të gjithë vendin 500
municione të braktisura apo të harruara dhe në një gjendje të degraduar, që ishin nga
lufta Iran-Irak 482.483, 484, 485.
Franca ka një ambasadë në Bagdad dhe një Konsullatë të Përgjithshme në
Erbil, ndërsa Iraku ka një ambasadë në Paris. Miqësia franko-irakiane daton në 1967,
kur Charles de Gaulle tha se mbështeste vendet në Luftën Gjashtë-Ditore kundër
Izraelit. Kjo politikë është parë nga Parisi si një mënyrë për të forcuar lidhjet tregtare
me vendet e pasura me naftë dhe kështu të zgjeronte ndikimin francez në Lindjen e
Mesme, e cila ishte kryesisht në sferën e ndikimit britanik-amerikan në atë kohë.
Në vitin 1970, Franca ishte një nga partnerët tregtarë kryesore të Irakut.
Marrëdhëniet diplomatike dhe ekonomike kanë pasur një rritje të ndjeshme në vitin
1974, kur ish-kryeministri, dhe presidenti i ardhshëm i Republikës franceze, Jacques
Chirac, e konsideroi Sadam Huseinin në një deklaratë si një "mik personal486.
Deri në pushtimin e Kuvajtit nga Iraku, Franca ka ruajtur marrëdhënie
miqësore me ish-presidentin e Irakut Sadam Husein . Në vitin 1976, Franca kishte në
fakt shitur një reaktor bërthamor Osiris të klasës eksperimentale në Irak për qëllime
të hulumtimeve shkencore487. Kjo megjithatë do të shkatërrohet nga një bombardim i
Forcave Ajrore izraelite më 7 qershor 1981 në operacion Opera, gjatë së cilës një
481 Bertrand Badie et Dominique Vidal (direction), Nouvelles guerres, l'état du monde 2015, La
Découverte, 2014, f. 200-206. Contribution de Pierre-Jean Luizard.(Shkrim i Pierre Jean Luizard) 482 « New report offers no evidence that Iraq stockpiled WMD », Mercury News,22 qershor 2006 483 « Sarin, Mustard Gas Discovered Separately in Iraq », Fox News, 17 maj 2004 484« Hundreds of chemical weapons found in Iraq », Breitbart, 22 qershor 2006 485« Addendums to the Comprehensive Report », GlobalSecurity.Org, mars 2005 486 Iraq: the French connection , BBC, 23 shkurt 1998 487 Bennett Ramberg, Nuclear Power Plants as Weapons for the Enemy: An Unrecognized Military
Peril. University of California Press, 1985
145
inxhinier francez, Damien Chaussepied u vra488. Partia Baas e Sadam Huseinit e ka
konsideruar Francën si aleatin e saj më të mirë perëndimor. Shitjet e armëve
vazhduan dhe projektet e infrastrukturës në Irak u rritën. Në fund të viteve 1970
Franca ishte partneri i dytë më i madh tregtar i Irakut pas BRSS si një furnizues i
pajisjeve si civile dhe ushtarake.
Kjo miqësi ka vazhduar nën qeveritë socialiste franceze në pushtet në vitin
1980, duke përfshirë edhe nën François Mitterrand. Franca, si shumë vende të tjera
perëndimore ka mbështetur fuqimisht Irakun në luftën e tij kundër Iranit. Parisi
kishte furnizuar Bagdatin me armë të sofistikuara duke përfshirë bombarduesit dhe
avionët Dassault Super-Etendard të pajisur me raketat Exocet.
Megjithatë, marrëdhëniet ndërmjet dy shteteve u komprometuan, kur Iraku
pushtoi Kuvajtin në vitin 1990, Franca prishi marrëdhëniet diplomatike me Irakun,
duke denoncuar pushtimin. Ajo u përgjigj duke u përpjekur për të bindur Sadam
Huseinit të tërheqë trupat e tij nga Kuvajti disa ditë para fillimit të Operacionit
Desert Storm. Të dërguarit francezë ishin të pranishëm edhe në Bagdad, duke u
përpjekur për të gjetur një zgjidhje diplomatike të krizës. Franca mbeti e prirur në
mënyrë të favorshme ndaj Irakut ndryshe nga vendet e tjera perëndimore. Në frontin
ekonomik, marrëdhëniet me Irakun përbënë një katastrofë financiare, duke lënë
faturat e papaguara me vlerë 4 miliard $.
Në vitin 2004, në prag të luftës në Irak (gjatë së cilës Franca ishte kundër),
marrëdhëniet ndërmjet dy shteteve u rivendosën489.
Qëllimi i Francës ishte çarmatimi i Irakut. Ky qëllim u shfaq duke adoptuar
në unanimitet Rezolutën 1441, dhe zgjidhi çarmatimin me anë të inspektimeve dhe
në rast dështimi të kësaj strategjie, ekzaminimin e Këshillit të Sigurimit të gjitha
opsioneve, duke përfshirë edhe përdorimin e forces.
Franca kishte dy bindje:
E para, ishte opsioni i inspektimeve duhej kryer deri në fund dhe duhej të
sillte një përgjigje efikase përsa i përket çarmatimit të Irakut.
E dyta, ishte se përdorimi i forces do të ishte me konsekuenca të rënda për
njerëzit dhe për rajonin por edhe për sigurinë ndërkombëtare.
Franca ishte e mendimit se inspektimet do të jepnin rezultate dhe ky ishte
opsioni më i mire. Natyrisht, kishte kritika për inspektimet, por suksesi i tyre ishte
mënyra e vetme për të evituar luftën, e cila do të ishte një dështim dhe përdorimi i
forcës nuk justifikohej në atë kohë.
Kryeministri francez Dominique de Villepin, para Asamblesë së OKB-së, u
shpreh në këtë mênyrë :
« Autoriteti i veprimit tonë varet sot nga uniteti i bashkësisë ndërkombëtare.
Një ndërhyrje ushtarake e pamatur do të vinte në dyshim këtë unitet, dhe do të hiqte
të gjithë legjitimitetin e tij, dhe në kohëzgjatje, efikasitetin e tij. Një ndërhyrje e tillë
do të kishte konsekuenca të pallogaritshme për stabilitetin e këtij rajoni të vrarë dhe
488 1981: Israel bombs Baghdad nuclear reactor ,BBC 489France and Iraq restore relations, BBC News, 12 korrik 2004
146
të brishtë. Ajo do të forconte ndjenjën e padrejtësisë, do të rëndonte tensionet dhe do
të rrezikonte të hapte rrugën e konflikteve të tjera. Ne ndajmë të gjithë të njëjtin
prioritet, të luftojmë pa mëshirê terrorizmin. Kjo luftë kërkon një vendosmëri totale.
Që prej tragjedisë së 11 shtatorit, është një nga përgjegjësitë tona kryesore para
popujve tanë.
Dhe Franca, që u prek shumë disa herë nga njê tragjedi e tillë, është e
mobilizuar e gjitha, në këtë luftë që ka të bëjë me të gjithë ne dhe që të gjithë duhet
të marrim pjesë në të. Ky ishte drejtimi i mbledhjes së Këshillit të Sigurimit që u
mbajt më 20 janar, me iniciativë të Francës.”
Sekretari i shtetit amerikan, Kolin Pauell, pretendonte se Iraku kishte lidhje
me organizatën terroriste Al-Kaida. Por Franca pretendonte se të dhënat e mbledhura
nga Aleatët e saj, nuk mund të vendosnin lidhje të tilla. Sipas Francës, një ndërhyrje
ushtarake do të rëndonte ndarjet midis shoqërive, midis kulturave, midis popujve,
fraktura të cilat ushqenin terrorizmin. Franca nuk përjashtonte ndërhyrjen në rast se
inspektorët nuk do tê kishin mundësinë të vazhdonin inspektimet e tyre dhe për këtë
duhej të prononcohej vetëm Këshilli i Sigurimit, dhe anëtarët e tij duhej të merrnin të
gjithë përgjegjësitë e tyre.
Në fjalën e tij Kryeministri Dominique de Villepin shprehej :490
« Në tempullin e Kombeve të Bashkuara, ne jemi gardianët e një ideali, ne
jemi gardianët e një ndërgjegje. Përgjegjësia e madhe dhe nderi i madh që kemi
duhet të na çojnë t’i japim prioritet çarmatimit paqësor. Dhe është një vend i vjetër,
Franca, i një kontinenti të vjetër si i imi, Europa, që e thotë sot, që ka njohur luftëra,
pushtimin, barbarinë. Një vend që nuk harron dhe që e di sesa i detyrohet luftëtarëve
të lirisë që erdhën nga Amerika dhe vendet e tjera. Dhe që megjithatë nuk ka
rreshtur të qëndrojë në këmbë përballë historisë dhe përpara njerëzve. Ajo është
besnike e vlerave të saj, dhe do të veprojë me të gjithë anêtarët e komunitetit
ndërkombëtar. Ajo beson në kapacitetin tonë për të ndërtuar së bashku një botë më
të mirë. »491
"Pranvera arabe" është një tërësi e protestave popullore, me shkallë dhe
intensitet të ndryshueshme, të cilat ndodhën në shumë vende të botës arabe që nga
dhjetori 2010. Këto lëvizje revolucionare kombëtar të kualifikuara si revolucione
arabe revolta arabe, apo të "zgjimit arab" madje disa flasin për një revolucion
Facebook, apo një revolucion Twitter ose 2.0 pasi përdorimi i rrjeteve gjigande të
internetit ishte i rëndësishëm. Më pas, shumësi "Pranvera Arabe", ishte gjithashtu i
privilegjuar për të pasqyruar më mirë diversitetin e lëvizjeve të grupuara sipas këtij
emërtimi492.
490 Discours de Dominique de Villepin aux Nations Unies, Fjalim i Domique de Villepin ne Kombet e
Bashkuara, http://www.lefigaro.fr/politique/le-scan/2014/04/08/25001-20140408ARTFIG00066-le-
discours-de-villepin-sur-l-irak-a-l-onu.php, i konsultuar 12.05.2015 491 Discours de Dominique de Villepin aux Nations Unies, Fjalim i Domique de Villepin ne Kombet e
Bashkuara, http://www.lefigaro.fr/politique/le-scan/2014/04/08/25001-20140408ARTFIG00066-le-
discours-de-villepin-sur-l-irak-a-l-onu.php, 12.05.2015 492Jean-Bernard Véron, « Quelles retombées des printemps arabes sur l’Afrique subsaharienne ? »,
Afrique contemporaine, no 245, janar 2013, f. 164
147
Ngjarjet filluan para datës 17 dhjetor 2010, përkatësisht: shtypja e sit-in
javore në Algjer që nga gushti 2010, çmontimi i një kampi të protestuesve separatiste
në Laayoune në Marok në nëntor 2010, demonstrata kundër rritjes së ushqimeve në
Algjeri në dhjetor 2010, por data e rëndësishme do të jetë 17 dhjetor 2010 ne Sidi
Bouzidd' dhe këtu filloi "revolucioni në Tunizi", që çoi Zine el Abidine Ben Ali të
largohet nga pushteti. Popujt të tjerë "rimorrën" sloganin "Zhduku! "(Ose Erhal! Në
arabisht) që u bë simbol i këtyre revolucioneve493,494,495,496,497,498
Përveç largimit të diktatorëve dhe krijimit të një demokracie, protestuesit
kërkuan një ndarje të pasurisë që i siguronte kushte më të mira jetese, punë dhe
dinjitet ("Karama" në arabisht) 499 , 500 , 501 Ndërsa revolucioni egjiptian shkaktoi
largimin e Hosni Mubarak dhe një tranzicion demokratik, të tjerët nuk kishin të
njëjtat pasoja: në Libi, ai u kthye në luftë civile mes forcave besnike të regjimit
libian të Muamar Gadafit dhe kryengritësve, të mbështetur nga ndërhyrja e huaj nën
një mandat të OKB-së; në Bahrein, solidariteti kundër-revolucionar i monarkive të
Gjirit Persik pengoi lëvizjen e protestës, por ajo filloi nga qershor 2011; në Jemen,
diktatori Saleh u dorëzua falë kërkesave të opozitës dhe mbështetjes ndërkombëtare
për një tranzicion të qetë dhe në fund dha dorëheqjen më 25 shkurt, dhe në Siri,
represioni i regjimit të Bashar al-Assadit, shkaktoi mijëra vdekje.
Të gjitha vendet e tjera arabe me përjashtim të Katarit janë prekur, por
protestat atje ishin në një shkallë të vogël dhe pasojat më të kufizuara. Shtetet jo-
arabe përjetuan edhe protesta apo kryen veprime parandaluese, duke përfshirë Iranin,
por shtrirja e këtyre lëvizjeve ka qenë përgjithësisht e ulët.
Shkaqet kryesore të këtyre lëvizjeve me dimension të lartë social janë
mungesa e lirive individuale dhe publike, kleptokracia, papunësia, varfëria, kostoja e
lartë e jetesës dhe një nevojë për demokratizim.502
Gjatë vitit 2011, sfida vazhdoi në pothuajse të gjitha vendet arabe, lëvizjet e
ndryshme inkurajuan njëra-tjetrën, pra, protesta në Bahrein,e mbytur nga ndërhyrja
493Anne Demoulin, « De Facebook à la galerie d’art, les images qui ont fait la révolution [archive] »,
Rue89, botuar në 27 prill 2011 494Interview de Philippe Droz-Vincent par Caroline Vincent, « Regard sur les sociétés civiles dans le
monde arabe », Moyen-Orient, no 10 : Révolutions : le réveil du monde arabe, prill-qershor 2011, f. 6 495Élodie Auffray, « De «Dégage !» à Tahrir, les emblèmes du printemps arabe », Libération, botuar
në 22 prill 2011 496François-Xavier Trégand, « Comment les paysans de Jahachine sont devenus les pionniers discrets
de la révolution yéménite », Le Monde, 13 maj 2011, f. 7 497C’est aussi le titre d’une Nuit-Sujet de Radio Nova, la Nuit Dégage !; la radio a mis à disposition
l’émission en podcast 498Sélim Ben Abdesselem« Tunisie, deux mois après la révolution », IRIS, botuar në mars 2011 499Interview d’Alain Gresh par Salma Hussein, « L’Egypte et la Tunisie sont presque des miracles »,
Al-Ahram Hebdo en ligne, 8- 14 qershor 2011, numéro 874 500Alain Gresh dans l’émission présentée par Marie-France Chatin, « Les révoltes arabes, six mois
après », Radio France internationale, 26 qershor 2011 501Xavier Guilhou dans l’émission présentée par Marie-France Chatin, « Les révoltes arabes, six mois
après», Radio France internationale, 26 qershor 2011 502A. Korotayev et J. Zinkina, Egyptian Revolution: A Demographic Structural Analysis. Entelequia.
Revista Interdisciplinar 13 (2011): 139–65.
148
saudite, rifilloi pas mbarimit të gjendjes së urgjencës. 503 Këto revolta mund të çonin
në një rishpërndarje të kartave në këtë zonë të botës, me pasoja gjeopolitike (të tilla
si konflikti izraelito-palestinez, 504 , 505 ), sociale dhe ekonomike në nivel global,
veçanërisht për shkak të industrisë së naftës, shumë të pranishme në këto rajone.
Vendet arabe janë të zhytura në një tranzicion që nuk është pjesë e lehtë, dhe
Pranvera post-arabe ishte një periudhë veçanërisht e trazuar. Në disa vende (Tunizi,
Marok, Egjipt), zgjedhjet që pasuan revolucionet u fituan nga partitë islamiste. Në
Egjipt, presidenti islamik u rrëzua nga një grusht ushtarak në vitin 2013. Në Siri,
regjimi nuk u dorëzua dhe revolta degjeneroi në një luftë të përgjakshme civile,
bllokimi politik dhe ushtarak çoi në 2014-2015 në krijimin e shtetit islam. Libia dhe
Jemeni nuk ishin në gjendje për të gjetur stabilitet dhe u zhytën në luftë civile. Kaosi
në Siri dhe Libi favorizoi në mënyrë indirekte krizën e migrimit në Evropë.
Franca u angazhua gjatë presidencës së Nikola Sarkozi, në zgjidhjen e
çështjeve të pranverës arabe. Nikola Sarkozi vendosi që Franca duhej të kthehej në
komandn e integruar të NATO-s. Franca mbështeti rrëzimin e diktatorit Ben Ali në
Tunizi dhe rrëzimin e diktatorit Hosni Mubarak në Egjipt. Forcat e NATO-s, ku
përfshihej edhe Franca, bombarduan Libinë për të rrëzuar nga pushteti Muamar
Kadafin. Pas rrëzimit të diktatorëve falë pranverës arabe dhe përkrahjes së vendeve
perëndimore, Franca donte të krijonte Bashkimin e vendeve të Mesdheut për të
inkurajuar zhvillimin ekonomik dhe politik të vendeve mesdhetarë dhe mbit ë gjitha
të kishte një bashkëpunim më të madh midis vendeve të zhvilluara të Mesdheut me
ato që hasin probleme ekonomike dhe politike.
3.5. Diplomacia kulturore e Francës në Europë
Diplomacia kulturore është një komponent i politikës së jashtme të shtetit që
tashmë bie nën juridiksion e Drejtorisë së Zhvillimit dhe Partneritetit të Ministrisë së
Punëve të Jashtme, operatorëve të saj dhe të një rrjeti të gjerë jashtë vendit. Ajo
fokusohet në dy prioritete: të arrij nivelin e lartë të partneriteteve kërkimore dhe të
rris atraktivitetin e territorit në njërën anë, dhe së dyti promovimin e njohurive, ideve
dhe kreativitetit të francezëve.
Pas krijimit të Departamentit të Marrëdhënieve Kulturore në vitin 1945,
shteti ka prioritet të vërtetë diplomacinë kulturore : nga 1959 në 1969, dy plane pesë-
vjeçare janë zbatuar dhe do të lejonin një rritje të konsiderueshme të diplomacisë
kulturore; Në tetor 1983, projekti kulturor jashtë Francës është miratuar nga Këshilli
i Ministrave; nga viti 1988 deri më 1991, një Sekretar i Shtetit për Marrëdhënie
Ndërkombëtare Kulturore i delegohet Ministrit të Punëve të Jashtme. Buxheti për
diplomacinë kulturore dhe ndikimi në faturën e financave për vitin 2013 arrin në
747,6millions euro.
503Alain Gresh dans l’émission présentée par Marie-France Chatin, « Les révoltes arabes, six mois
après », Radio France internationale, 26 qershor 2011 504Interview d’Alain Gresh par Salma Hussein, « L’Egypte et la Tunisie sont presque des miracles »,
Al-Ahram Hebdo en ligne, 8 - 14 qershor 2011, numéro 874 505Alain Gresh dans l’émission présentée par Marie-France Chatin, « Les révoltes arabes, six mois
après », Radio France internationale, 26 qershor 2011
149
Sa i përket burimeve njerëzore, rrjeti është i përbërë nga 3,070 agjentë (të
gjitha kategoritë) në vitin 1976. Në vitin 2003, ai ishte vetëm 1 931. Në vitin 2012,
numri u reduktua në 1 695. Për Ministrinë e Punëve të Jashtme, përshtatja e mjet
është një kusht i domosdoshëm për zbatimin e një diplomacie të ndikimit dhe
justifikon reformën e menaxhimit të përgjithshëm, zhvillimin e rrjetit kulturor jashtë
vendit dhe krijimin e agjencive të reja. Historia e Drejtorisë së Përgjithshme që nga
viti 1945 është tregues i zgjerimit gradual të konceptit të diplomacisë kulturore. 506 Rreth thelbit themelor (promovimi i gjuhës frënge, zgjerimi i shkëmbimeve
kulturore dhe artistike) agregohen gradualisht për bashkëpunim teknik, bashkëpunim
shkencor.
Në vitin 1998, Drejtoria e Përgjithshme e Bashkëpunimit dhe Zhvillimit
Ndërkombëtar ka lindur nga bashkimi i Drejtorisë së Përgjithshme kulturore,
shkencore dhe të Shërbimeve Teknike dhe shërbimeve të Ministrisë së
Bashkëpunimit. Kështu, promovimi i ndikimit kulturor dhe intelektual të Francës
është një prioritet i diplomacisë kulturore. Kërkimi i partneriteteve të nivelit të lartë
shkencor dhe shkëmbimit të ekspertizës është një aks strategjik i diplomacisë
kulturore.507
Frankofonia si term më i gjerë përfshin të gjithë frëngjishtfolësit, të cilët nuk
e kanë gjuhë amtare gjuhën frënge ose nuk janë francez nativ, por që flasin gjuhën
frënge dhe ndajnë vlerat e kulturës franceze. Termi Frankofoni për së pari herë haset
më 1880, edhe atë për të përshkruar hapësirën gjeografike ku flitej kjo gjuhë. Është
përdorur për së pari herë nga gjeografi i famshëm francez Onezim Rekly (Onesime
Reclus). Ndërsa sot termi frankofoni simbolizon dhe inkarnon popujt ose grupet e
folësve të cilët përdorin pjesërisht ose krejtësisht gjuhën frënge në jetën e tyre të
përditshme ose në komunikim.
Frankofonia përfaqëson njashtu edhe qeveritë, vendet ose instancat zyrtare të
cilët përdorin gjuhën frënge. Pra, flitet për dy realitete, sipas asaj që ne shkruajmë
frankofoni (popujt ose folësit) dhe Frankofoni (qeveritë dhe shtetet). Këtij realiteti
do ti ndihmonte më tutje edhe thënia e famshme e Rivarolit mbi universalitetin e
gjuhës frënge të vitit 1884, sipas të cilit “Ajo që nuk ishte e qartë, me siguri nuk
mund të ishte franceze. Me këtë Rivarol poashtu tentoi që të përshkruaj gjuhën
frënge si gjuhë sublime ndërkombëtare me peshë jashtëzakonisht të madhe, dhe
lëshoi një mesazh të fortë i cili lexohet përmes rreshtave për një disperzim sa më të
madh të gjuhës frënge në nivel ndërkombëtar.
Pas një pushimi të gjatë, termi Frankofoni do të kthehej përsëri për të mos
vdekur kurrë më vitin 1962. Kësaj i paraprinë, një sërë aktivitetesh gjithëpërfshirëse
për të sensibilizuar dhe mobilizuar institucionet e ndryshme, dhe shtetet e ndryshme
për nevojën e formimit të një Organizate e cila do të rigruponte shtetet dhe popujt
506Daniel Haize, La diplomatie culturelle française : une puissance douce ? 2013,
http://ceriscope.sciences-po.fr/puissance/content/part2/la-diplomatie-culturelle-francaise-puissance-
douce 507Daniel Haize, La diplomatie culturelle française : une puissance douce ? 2013,
http://ceriscope.sciences-po.fr/puissance/content/part2/la-diplomatie-culturelle-francaise-puissance-
douce
150
frëngjishtfolëse. Kësisoj duke u bazuar në Deklaratën Universale për të Drejtat e
Njeriut, të vitit 1948, Deklaratë kjo e cila e ka bazamentin në Deklaratën për të
Drejtat e Njeriut dhe Qytetarët e vitit 1789, si dhe buron nga Revolucioni i famshëm
Borgjez Francez, u formua një Asociacion Ndërkombëtar i Gazetarëve Francez më
1952. Ky asociacion ishte si uverturë e asaj qe më vonë do të institucionalizohej në
Organizatë Ndërkombëtare të Frankofonisë.
Kësaj të fundit i parapriu poashtu, edhe krijimi i unionit francez më 1946, me
ç’rast vendet që ishin koloni franceze fituan autonomi. Nismat nuk u ndalën me kaq.
Më 1954 krijohet Unioni Kulturor Francez i krijuar nga ana e kanadezëve frankofon.
Pra, përmasat e gjuhës frënge ishin tejkontinentale. Më 1958 kemi dy ngjarje të
rëndësishme, krijimin e Komunitetit Francez, si dhe krijimin e Asociacionit të
sociologëve francez, poashtu në Kanada.
Ky sensibilizim nga ana e kanadezëve frëngjishtfolës, i krijoi hapësirë Parisit
që të angazhohet për krijimin e Asociacionit Ndërkombëtar për Kulturë Franceze për
shtetet e jashtme, gjë e cila u bë realitet më 1960. Më 1961, nga ana e kanadezëve
krijohet Asociacioni i Universiteteve Frëngjishtfolëse (AUPELF), e cila shërbeu si
një revindikacion për vazhdimin e mëtutjeshëm të institucionalizimit të gjuhës
frënge. Njëkohësisht në këtë kohë me insistim të Parisit zyrtar krijohet edhe
Ministria e Kooperimit, e cila do të angazhohej për një bashkëpunim me shtetet që
do të ndanin vlerat e gjuhës frënge gjetiu.
Në këtë vit në kontinentin afrikan, poashtu kemi aktivitete të ndryshme, siç
mund të përmendet këtu krijimi i Unionit afrikan dhe Malgash, i cili më 1966 do të
transformohej në Organizatën e përbashkët Afrikane dhe Malgashe. Ndërsa më 1970
krijohet Agjencia e Kooperimit Kulturor dhe Teknik, krijohet TV5 Evropa, më vonë
TV5 Monde (Bota), e deri më 1997 me ç’rast zgjidhet për së pari herë Sekretari
gjeneral i kësaj Organizate, z. Butros Butros Gali. 508Ky ishte pra, si hap i fundit i
sensibilizimit dhe krijimi të asaj që quhet sot Organizatë Ndërkombëtare
Frankofone, e cila përbëhet nga 53 shtete frëngjishtfolëse, nga 3 anëtarë të asocuar
dhe katër anëtarë vëzhgues, si dhe me një numër gjigant prej 200 milionë
frëngjishtfolësve.
Më 1998 Asambleja e përgjithshme e Kombeve të Bashkuara i jep të drejtën
apo statusin e vëzhguesit OIF(Organizatës Ndërkombëtare të Frankofonisë). Kjo
Organizatë me një buxhet vjetor prej 180 milion eurosh, me një organigramë tejet të
konsoliduar, ka 600 persona që punojnë për të. Kjo Organizatë ka poashtu katër
përfaqësues permanent të OKB në Gjenevë, ka përfaqësues në Unionin Evropian në
Bruksel, dhe në disa sërë Organizatash tjera Rajonale.
Shtetet frankofone në përgjithësi kanë një të kaluar të përbashkët me
Francën, por ata gjithashtu kanë edhe objektiva të përbashkëta për të ardhmen siç
janë: zhvillimi i demokracisë, përkrahja e të drejtave të njeriut, dialogimi mes
kulturave dhe civilizimeve, zhvillimi ekonomik. Këto shtete kanë lidhje të veçanta
me Francën përmes Organizmave zyrtar siç janë Agjencia Ndërqeveritare e
Frankofonisë, përmes manifestimeve të ndryshme siç janë Samitet e Frankofonisë,
508 http://www.albaniapress.com/lajme/8493/Frankofonia-dhe-udhetimi-i-saj-neper-kohe.html
151
Dita ndërkombëtare e Frankofonisë, si dhe shumë iniciativa tjera në nivel lokal. Sot
termi “frankofoni” ka shumë kuptime, por mbi të gjitha ka kuptimin linguistik (ai që
flet frëngjisht), kuptimin gjeografik (shtete apo popujt që flasin gjuhën frënge si
gjuhë zyrtare, amtare, përditshmërisë, administrative), kuptimin spiritual (ndjenja për
të qenë me një komunitet dhe një solidaritet për të ndarë vlera të përbashkëta), si dhe
kuptimi institucional (një komunitet i organizuar institucionalisht me një
bashkëpunim të madh). 509
Sipas Organizatës Ndërkombëtare të Frankofonisë, në vitin 2014,
Frëngjishtja ishte gjuha e pestë më e folur në botë me 4% që përfaqëson 274
milionë folës të popullsisë botërore , duke përfshirë edhe 212 milionë në përdorim
të përditshëm (+ 7% në mes të 2010 dhe 2014)510që përfaqëson 3% të popullsisë
botërore .
Vlerësuar në 284 milionë në vitin 2015 511numri i frankofonëve do të
shkojë në 700 milionë në vitin 2050, ose 8% të popullsisë botërore dhe 85% e
atyre që do ta flasin do të jetojnë në Afrikë për shkak të rritjes së popullsisë512.
Përsa i përket frankofonisë, ne duhet të bëjmë dallimin midis vendeve ku
frëngjishtja është gjuha zyrtare dhe ku frëngjishtja është gjuhë amëtare dhe me
vendet ku një pjesë e madhe e popullsisë, e flet dhe ajo është gjuha e kulturës. Për
disa vende, frëngjishtja është gjuha amtare e shumicës dërrmuese të popullsisë
(Franca me departamentet e saj dhe territoret jashtë, Kebeku, rajoni Valon dhe
shumica e Brukselit në Belgjikë, Zvicra frëngjisht-folëse, Valle d'Aosta,
Principata e Monakos).
Për të tjerët, Frëngjishtja është gjuha administrative, ose një gjuhë e dytë
ose të tretë, si në Afrikën Sub-Sahariane, Republikën Demokratike të Kongos,
Vendet frëngjisht-folëse në botë 513 në Luksemburg,në Maghreb dhe më
veçanërisht në Algjeri. Ky i fundit, vendi i dytë pas Francës, i cili dërgon më
shumë studiues të Agjencisë Universitare për Frankofonisë, nuk është anëtar i
Organizatës Internationale de la Frankofonisë. Së fundi, në vende të tjera anëtare
të komunitetit të Frankofonisë, si në Rumania kanë një të katërtën e popullsisë që
ka disa njohuri të frëngjisht, frëngjishtja nuk ka status zyrtar, por ka pakicë
frankofone dhe shumë studentë po e mësojnë si gjuhë të parë të huaj në shkollë514.
Ka vende të tjera, të tilla si Libani ku gjuha franceze është e rëndësishme, edhe
pse ka status jozyrtar.
Vlerësimi i numrit të folësve të një gjuhe është shumë i vështirë, sidomos
kur përpiqesh të vlerësosh numrin e folësve që nuk e kanë gjuhë amtare. Në të
vërtetë, niveli mund të ndryshojë nga një nivel bazë në një nivel të lartë dhe disa
509 http://www.albaniapress.com/lajme/8493/Frankofonia-dhe-udhetimi-i-saj-neper-kohe.html 510Observatoire de la langue française, La langue française dans le monde, Nathan, 2014,
https://www.francophonie.org/-Rapports-de-l-Observatoire-de-la-.html 511http://gouvernement-fr.tumblr.com/image/80161877048archive 512« Dénombrement des francophones », Organisation internationale de la Francophonie,
https://www.francophonie.org/Estimation-des-francophones.html 513« Congo Kinshasa : statistiques » , www.statistiques-mondiales.com 514« Données générales sur l'enseignement du français en Roumanie », sur le site de l'ambassade de
France en Roumanie, https://ro.ambafrance.org/
152
nivele të ndërmjetme. Vlerësimi i numrit të folësve të një gjuhe duhet të
shoqërohet me nivel të matur të praktikës.
Nga ana tjetër, nuk ka sistem të qëndrueshëm dhe të besueshëm të
inventarit në botë për praktikën e gjuhës.Raporti i fundit i Organizatës
Ndërkombëtare të frankofonisë, vlerëson numrin e frëngjisht folësve në botë me
284 milionë njerëz në vitin 2015515, duke e bërë atë gjuhën e pestë më e folur në
botë516. Në vitin 2010, të Ministria e Jashtme franceze vlerësuar 85 milionë517
numrin e të rinjve dhe të rriturve në vendet e botës jo anëtarë të Organizatës
Internationale de la Frankofonisë, që mësojnë frëngjisht gjatë edukimit dhe
trajnimit të tyre, sidomos në institucionet e Aleancës francezedhe shkollat
franceze në pesë kontinente. Për më tepër, interesi kulturor dhe ekonomik i gjuhës
për shumë njerëz ndihmon për të mbështetur dinamizmin e gjuhës frënge në botë.
Sipas shifrave të ofruara nga Organizata ndërkombëtare e Frankofonisë në
2010 518më shumë se 116 milion njerëz ndjekin mësime në frëngjisht në botë, pa
llogaritur 500.000 persona të regjistruar në Aleancat franceze dhe 60,000
studentëve në institucione të tjera. Frëngjishtja është mësuar nëpërmjet rrjeteve të
Aleancave franceze apo të tjera519. Kjo shifër nuk merr parasysh disa miliona të
rritur dhe fëmijë që marrin kurse në frëngjisht në Aleancat Frankofile ose
shoqatat dhe klubet frankofonë.
Dy vende të G8 janë frankofone (Franca dhe Kanada), tre qytete franceze
si Bruksel, Gjenevë dhe Strasbourg janë në zemër të institucioneve
ndërkombëtare (selia e BE-së gjendet në Bruksel, 22 organizatat ndërkombëtare
dhe më shumë se 250 OJQ-ve në Gjenevë midis të cilave Kryqi i Kuq, Këshilli
dhe Parlamenti Evropian në Strasbourg).Një numër i kompanive, kryesisht
franceze kanë rëndësi globale:Në tri qendrat më të mëdha botërore të aviacionit,
dy janë frankofone: Toulouse Airbus dhe në Montreal Bombardier.
Në tregun global hekurudhor, Bombardier, Siemens (Gjermani) Alstom
(France) kontrollojnë 60% të tregut botëror.SNC-Lavalin (Quebec) është
kompania e parë inxhinierike në të gjithë botën dhe për ndërtimin kemi Bouygues
dhe Suez. Këto tri industri janë krejtësisht franceze pasi Suez dhe Bouygues janë
me origjinë franceze.Carrefour është i dyti në fushën ekonomike prapa Wal-Mart
(SHBA). Kompania më e madhe e energjisë bërthamore është franceze dhe emri i
saj është Areva e cila e ka selinë në Paris.
NASA europiane është frankofone dhe është Ariane. Kryqi i Kuq u krijua
nga një frëngjisht-folës në Zvicër në Gjenevë dhe dhjetra organizata të tjera
ndërkombëtare janë frankofone në Gjenevë. Përveç kësaj, Frëngjishtja është gjuha
515http://gouvernement-fr.tumblr.com/image/80161877048 516Organisation internationale de la francophonie (OIF) à Genève, http://www.geneve-
int.ch/fr/organisation-internationale-de-la-francophonie-d-l-gation-permanente-un-1 517« Langue française, francophonie et diversité linguistique », sur le site du ministère français des
Affaires étrangères, 30 qershor 2010, http://www.diplomatie.gouv.fr/en/ 518La langue française dans le monde : 2010 - Organisation internationale de la francophonie, f. 105,
https://www.francophonie.org/ 519Le français, quelle histoire, f. 11 - Prenons langue,http://nadeaubarlow.com/le-francais-quelle-
histoire/
153
olimpike.520 Nga viti 1962,Presidenti Léopold Sedar Senghor theksoi dimensionin
kulturor të Frankofonisë në një letër të quajtur "Kultura e gjuhës franceze"521.Nga
vitet 1990, vendet e Frankofonisë kanë kërkuar për të përjashtuar mallrat
kulturore në marrëveshjet tregtare ndërkombëtare: Samiti i V i Frankofonisë në
vitin 1993, ku shtetet pjesëmarrëse miratuan një rezolutë mbi përjashtimin
kulturor522. Në Samitin e tetë të Frankofonisë në Moncton në vitin 1999, shtetet e
Frankofonisë vendosën të punojnë së bashku për të arritur pozicione të
përbashkëta me organizatat ndërkombëtare dhe konferenca për të mbrojtur
diversitetin kulturor523 .Më 2 nëntor 2001, Konferenca e 31 e Përgjithshme e
Uneskos miratoi njëzëri Deklaratën Universale mbi diversitetin kulturor si një
« trashëgimi e përbashkët e njerëzimit ».524
Në Samitin e nëntë në Bejrut, Liban, në vitin 2002, të përkushtuar për
dialogun e kulturave, Krerët e Shteteve dhe Qeverive të vendeve anëtare të
Organizatës Ndërkombëtare të frankofonisë, përshëndetën deklaratën e
UNESKO-s dhe mbështetën parimin e zhvillimit të një kuadri të përgjithshëm
rregullues525.
Organizata ndërkombëtare e Frankofonisë është e përfshirë shumë në të
gjithë procesin e zhvillimit të Konventës së UNESKO-s për Mbrojtjen dhe
Zhvillimin e Larmisë së Shprehjeve Kulturore. 526
Konventa e UNESKO-s "riafirmon të drejtën sovrane të shteteve për të
ruajtur, miratuar dhe zbatuar politikat dhe masat që ato i gjykojnë të përshtatshme
për mbrojtjen dhe promovimin e shprehjeve kulturore në territorin e tyre", e cila
lejon zhvillimin dhe mbështetjen autonome politike për trashëgiminë kulturore
dhe krijimin artistik (përjashtimin nga taksat, subvencione, veprime rregullatore,
etj).527
Konventa ofron një formë të re të solidaritetit, duke vendosur kulturën në
zemër të zhvillimit, me "trajtim preferencial për vendet në zhvillim", dhe me
krijimin e një fondi të bashkëpunimit me kontribute vullnetare të shteteve dhe
donacione private.
Si pjesë e përgatitjes së Samitit të Tokës në Johanesburg nga 26 gusht deri
520Les JO modernes ont été créés par Pierre de Coubertin, la langue olympique est donc la langue
maternelle de ce-dernier, http://franceolympique.com/art/831-le_francais,_langue_olympique.html 521Léopold Sédar Senghor, Le français langue de culture, revue Esprit, no 311, novembre 1962, f. 844 5221993. Ve Sommet de la Francophonie. Maurice,
https://www.google.al/?gws_rd=cr&ei=GvIlWe3lNomhsAGOsojYDA#q=1993.+Ve+Sommet+de+la
+Francophonie.+Maurice 5231999. VIIIe Sommet de la Francophonie. Moncton, https://www.francophonie.org/-VIIIe-Sommet-
de-la-Francophonie-.html 524Déclaration universelle de l'Unesco sur la diversité culturelle, http://portal.unesco.org/fr/ev.php-
URL_ID=13179&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html 5252002. IXe Sommet de la Francophonie. Beyrouth, https://www.francophonie.org/-IXe-Sommet-de-
la-Francophonie-.html 526La Francophonie dans le monde, 2006-2007, f. 103-104,
http://dictionnaire.sensagent.leparisien.fr/francophonie/fr-fr/ 527Convention sur la protection et la promotion de la diversité des expressions culturelles,
http://portal.unesco.org/fr/ev.php-
URL_ID=31038&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html
154
4 shtator të vitit 2002,u mbajt një simpozium ndërkombëtar në Dakar në temën
"Frankofonia dhe zhvillimi i qëndrueshëm: Piketat dhe prioritetet për vitin 2012?
". Ky simpozium u organizua nga Instituti për Energji dhe Mjedis i Frankofonisë
dhe në bashkëpunim me Ministrinë e Rinisë, Mjedisit dhe Shëndetit Publik të
Senegalit dhe Agjencinë Universitare të Frankofonisë.Shumë ide kryesore u
shfaqën gjatë kësaj konference.528
Këto përfshijnë: Promovimin e dimensionit kulturor në konceptin e
zhvillimit të qëndrueshëm të cilat mund të jetë shtylla e katërt sociale, ekonomike
dhe mjedisore; Pjesëmarrja e informuar e qytetarëve dhe komuniteteve në
procesin e vendim-marrjes në zhvillim dhe zbatim;Nevoja për t'u lidhur me
Rrjetin e Informacionit Global për të hyrë në njohuritë dhe burimet për të
promovuar veten e tyre në nivel global. Tema e dhjetë e Samitit të Frankofonisë
në Uagadugu në vitin 2004 ishte "zona e Frankofonisë për Solidaritetin dhe për
Zhvillimin e Qëndrueshëm. 529 Shqipëria bën pjesë në shtete anëtare të
Organizatës Ndërkombëtare të Frankofonisë, ndërsa Kosova është anëtare
vëzhguese që prej vitit 2014 (të dhënat e OIF).
Frankofonia, nuk përcaktohet vetëm si një grupim intelektualësh,
shkrimtarësh, universitarësh, gazetarësh, mësues frëngjishte, të pasionuar për
gjuhën dhe letërsinë franceze. Ajo është afirmuar si një bashkësi që bart dhe
militon për vlerat demokratike.
Së pari, Frankofonia, i shërben promovimit të kulturës demokratike dhe
asaj të lirive themelore, sidomos në vendet në zhvillim të Jugut, ku ato
nëpërkëmben shpesh. Në këtë optikë, Deklarata e Bamakos (Mali, 2000), teksti i
parë normativ i Frankofonisë, e vë theksin në përforcimin e institucioneve dhe
shtetit të së drejtës në hapësirën e vendeve frankofone. Po ashtu, në origjinën e
saj, frankofonia kishte si qëllim luftën ndaj dizekuilibrit të thellë politik,
ekonomik, shoqëror Veri-Jug (ne gjeopolitikë, Veriu kupton vendet e zhvilluara,
ndërsa Jugu ato në zhvillim). Për vendet e Europës Lindore, Frankofonia, në vitet
1990, me rënien e Murit të Berlinit, “perdes së hekurt”, që mbajti të ndarë
Europën për gjysmë shekulli – pati një fluks pa precedencë kandidaturash të
vendeve ish-komuniste të cilat shikonin te Frankofonia një mbështetje për
integrimin në Bashkimin Europian.
Gjithmonë në kuadrin e shtetit të së drejtës, Organizata Internacionale e
Frankofonisë (OIF), ka shumëfishuar misionet e vëzhgimit dhe asistencës
elektorale pranë vendeve me deficit demokratik të theksuar shpeshherë në
koordinim me organizatat ndërkombëtare prezente. I tillë është rasti i pjesëmarrjes
së OIF në procesin elektoral të tranzicionit në Tunizi, në vitin 2011.Çdo gjuhë
është bijë e historisë. Gjuha frënge është siç e thekson edhe Léopold Sedar
Senghor, “themeli i një humanizmi”.
Ajo promovon vlerat republikane të lirisë, barazisë, vëllazërisë dhe
528Colloque international de Dakar , http://portal.unesco.org/fr/ev.php-
URL_ID=31038&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html 529Déclaration de Ouagadougou (Deklarata e Uagadugut 27 nëntor 2004),
https://www.francophonie.org/Declaration-de-Ouagadougou.html
155
realiteti i botës sot ka shumë nevojë për to. Rektori i Agjensisë Universitare
Frankofone, shprehet në “Figaro Etudiant”, (2013) suplement për studentët i
gazetës prestigjioze “Le Figaro”, se “historia e Francës dhe deviza e saj i
birësohen gjuhës frënge. Shumë njerëz mendojnë se në këtë gjuhë janë formuluar
ideale fisnike si ato të Deklaratës së të Drejtave të Njeriut”.
Së dyti, në aspektin fetar, roli i Frankofonisë, s’është aspak i
neglizhueshëm. Duke inkurajuar dialogun interkulturor, Frankofonia mundëson
njohjen e besimeve të ndryshme. Por mbi të gjitha, Frankofonia ofron modelin e
një shteti laik, i cili privilegjon përkatësinë nacionale ndaj asaj fetare apo
komunitare.Së treti, frankofonia përfaqëson një alternativë ndaj globalizmit që
dobëson traditat, fshin individualitetet duke imponuar një stil jetese të
standardizuar, një kulturë uniforme, shabllone. Frankofonia është mobilizuar,
është përpjekur, ka milituar për mbrojtjen e diversitetit kulturor, si një nga arsyet
e të qenët të saj shprehur fare qartë në Deklaratën Kotunu (Cotounou) të 2001, e
cila propozon krijimin e një instrumenti juridik internacional për promovimin e
diversitetit kulturor.
Madje, kjo deklaratë do të jetë vendimtare për adoptimin e Konventës
internacionale të UNESCO-s, viti 2005, për mbrojtjen e larmisë së shprehjeve
kulturore. Duke mishëruar vetë fuqishëm këtë shumëllojshmëri, siç e thamë më
sipër, krijuesit e saj i përkisnin universit afrikan, arab, aziatik dhe atij amerikan,
gjithashtu prezente në të pesë kontinentet, frankofonia ndjek rrugë të kundërt nga
ajo e teorisë mbi “përplasjen e civilizimeve” e cila në kundërshtim me
frankofoninë e konsideron diferencën dhe alteritetin si rrezik dhe dobësi të
papranueshme.
Frankofonia është antidot i kësaj teorie të tkurrjes identitare, mbylljes në
vetvete dhe manisë mbrojtëse. 530
3.6. Marrëdhëniet diplomatike midis Francës, Rusisë,SHBA-ve.Kanadasë
dhe Kinës
Marrëdhëniet franko-ruse
Gjatë Luftës së Ftohtë, marrëdhëniet mes Francës dhe Bashkimit Sovjetik
ishin të tensionuara, sidomos pas pushtimit të Çekosllovakisë nga ana e Ushtrisë
së Kuqe. BRSS gjithashtu ka mbështetur aktivisht Viet Minh kundër ushtrisë
franceze gjatë luftës në Indokinë. Në vitin 1985, marrëdhëniet u përmirësuan me
ardhjen në pushtet të Mikhail Gorbacov në BRSS që vizitoi zyrtarisht Francën për
të qetësuar marrëdhëniet franko-sovjetike. Më 7 shkurt 1992, tre muaj pas
shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, Franca njeh Rusinë si shtet pasardhës të
BRSS.Pak para se të bëhej president, Nicolas Sarkozy u tregua armiqësor ndaj
Rusisë: në një intervistë me revistën Le meilleur des mondes në nëntor të vitit
2006, ai njoftoi se ai nuk do të shtrëngonte duart "e përlyera me gjakun e
530 http://gazeta-shqip.com/lajme/2016/03/27/frankofonia-si-bashkesi-gjuhe-kulturash-dhe-vlerash-
demokratike/, i konsultuar 30.05.2015
156
çeçenëve"531.
Në tetor të vitit 2007, disa ditë para vizitës së tij të parë zyrtare në Moskë,
ai e përshkroi Rusinë si "një vend i cili komplikon zgjidhjen e problemeve të
mëdha të botës". 532 Në vitin 2008, plani i paqes Sarkozy-Medvedev i dha fund
luftës së dytë në Osetinë e Jugut mes Gjeorgjisë separatiste dhe republikave të
Abkhazisë dhe Osetisë së Jugut dhe Rusisë. Franca ka në këtë mënyrë "kontribuar
për të ngrirë situatën në një" konflikt të ngrirë "në favor të Moskës dhe në kurriz
të Tbilisit". 533
Në vitin 2010, Franca shiti një anije të klasës Mistral në Rusi, marrëveshje
e parë e armëve franko-ruse që prej Luftës së Dytë Botërore, një vendim i cili ka
qenë i kritikuar për neglizhencën e sigurisë së Polonisë, shteteve baltike, Ukrainës
dhe Gjeorgjisë. 534Sipas disa analistëve, Nicolas Sarkozy "udhëhoqi një politikë
ndërkombëtare kryesisht në përputhje me prioritetet e Moskës. Gjatë krizës në
Libi, të dy burrat [ai dhe Vladimir Putin] kanë zhvilluar një marrëdhënie
reciprokisht mbështetëse të dobishme për të dy: njeri me statusin enjë njeriu të
fortë dhe që forconte pozitën si burrë shteti e tjetrit, dhe anasjelltas. "535
Më 21 mars 2014, në mes të krizës në Ukrainë, ministri i Mbrojtjes, Jean-
Yves Le Drian shpalli aktgjykimin e bashkëpunimit ushtarak franko-rus536, ndërsa
Bashkimi Evropian ka miratuar sanksione kundër Rusisë . Pavarësisht nga këto
ngjarje, dorëzimi i Mistraleve nuk është anuluar dhe 400 marinarë rusë arritën në
Saint-Nazaire në fund të qershorit të vitit 2014 për trajnim 537,538. Megjithatë, më
3 shtator 2014, situata në Ukrainë shtyri presidentin për të pezulluar shpërndarjen
e Mistraleve. Elysee e nënshtron kontratën në dy kushte: një armëpushim dhe
zgjidhjen politike të krizës së Ukrainës.
Kjo situatë tendos marrëdhëniet diplomatike franko-ruse që nga ky
vendim. Rusia kërkoi një shpjegim me shkrim më 14 janar 2015 për refuzimin për
të dhënë transportuesit helikopter Mistral. Ajo pastaj i lëshoi një ultimatum për
dorëzimin Francës me 16 prill 2015.Kjo nuk është bërë dhe të dy palët janë duke
negociuar që nga mesi i prillit për shumën e rimbursimit: Parisi është gati të
paguajë Moskës 784.6 milionë euro dhe tashmë ka marrë përparime ndërsa Moska
531 Daniel Vernet, « Nicolas Sarkozy et François Hollande face à Poutine: deux styles, un même
résultat » , Slate.com, 17 tetor 2016 . 532 Pierre Puchot et Ellen Salvi, « Syrie: la droite face à la tentation russe » , Mediapart.com, 2 nentor
2016 . 533 Telos, Florent Parmentier , Cyrille Bret, « La visite de Nicolas Sarkozy à Moscou annonce-t-elle un
futur axe franco-russe? », www.slate.fr, Slate, 13 nentor 2015 534 Marchel H. Van Herpen,The foreign policy of Nicolas Sarkozy: Not principles, opportunistic and
amateurish, shkurt 2010,
http://www.cicerofoundation.org/lectures/Marcel_H_Van_Herpen_FOREIGN_POLICY_SARKOZY.
pdf, i konsultuar 02.05.2015 535 Telos, Florent Parmentier et Cyrille Bret, « La visite de Nicolas Sarkozy à Moscou annonce-t-elle
un futur axe franco-russe? », www.slate.fr, Slate, 13 nentor 2015 536 « Ukraine: la France suspend sa coopération militaire avec la Russie », BFM TV, 21 mars 2014. 537 « La présence embarrassante de 400 marins russes à Saint-Nazaire », Le Figaro, 30 qershor 2014. 538 « Saint-Nazaire: Les 400 marins russes sont arrivés », Presse Océan, 4 korrik 2014.
157
e sheh dëmin e pësuar nga Rusia në afër 1.163 miliardë. 539
Gjithashtu, ka një tjetër pikë të diskutueshme: Franca dëshiron që Rusia të
nënshkruajë lejen për shitjen e dy Mistralëve një vendi të tretë, dhe ajo ka treguar
se ajo ishte kundër. Një pjesë e UMP, Partisë së Sarkozy,tradicionalisht
Atlanticiste, shprehu mbështetjen për Rusinë, duke përfshirë edhe Nicolas
Sarkozy. Ky qëndrim është një zgjerim i një vale të Rusofilisë e pranishme për
disa muaj në parti. Kjo është e shprehur duke iu referuar golizmit ose vullnetit për
të mbrojtur vlerat konservative. François Fillon dhe Vladimir Putin janë takuar
disa herë në vitin 2012.
Thomas Gomart, i Institutit Francez të Marrëdhënieve Ndërkombëtare,
gjithashtu përmend një "veprim të drejtpërdrejtë dhe shërbime jashtëzakonisht të
forta ruse" kundër UMP. Pierre Lellouche, një specialist në çështjet
ndërkombëtare në UMP, pranon se "kjo është hera e parë, përveç çështjeve
evropiane si referendumi i vitit 2005, një subjekt i politikës së jashtme dhe na ka
përfshirë të gjithëve"540.
Në korrik 2015, Thierry Mariani,deputet i Republikanëve nga francezët
jashtë France i njohur për mbështetjen e tij ndaj Rusisë, njoftoi se ai do të vizitojë
katër ditë Rusinë dhe Krimenë me nëntë deputetë të tjerë francezë. 541 Në tetor
2015, Nicolas Sarkozy jep një leksion mbi situatën ndërkombëtare në Institutin
Shtetëror të Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Moskë (MGIMO), pastaj takohet
me Vladimir Putin.
Vizita shihet si "një sinjal i krahut më konservator të partisë së tij"
(republikanët). 542 Sipas disa analistëve, "pavarësisht nga retorika pajtuese e
miratuar nga Nicolas Sarkozy në Moskë, disa forca strukturore pengojnë
zhvillimin e një partneriteti franko-rus të lirë" në rast të fitores së Sarkozy në
2017 në zgjedhjet presidenciale dhe tregohet nga kundërshtimi i tij për të mbajtur
Assadin në pushtet në kontekstin e luftës civile në Siri. Kështu, "Nicolas Sarkozy
është më pak një alternativë ndaj politikës ruse të François Hollande që përmban
linjën tradicionale të udhëheqësve të opozitës franceze jashtë vendit. 543
Marrëdhëniet franko-amerikane
Pas disfatës së vitit 1940, Franca nuk është me të vërtetë një fuqi e madhe
në fund të Luftës së Dytë Botërore. Ajo ka nevojë për SHBA-në, për ndihmën
ekonomike dhe ushtarake për të filluar rindërtimin dhe reformuar ushtrinë e saj
539 Le magazine, « Mistral : Paris a remis à Moscou son offre de "dédommagement" »
http://www.lepoint.fr/monde/navires-mistral-pour-l-instant-il-n-y-a-pas-d-accord-annonce-hollande-
31-07-2015-1953946_24.php ,i konsultuar 02.05.2015 540 Matthieu Goar, Benoît Vitkine, « A l’UMP, la tentation de Moscou » [archive], sur lemonde.fr, 13
prill 2015 541 « Dix députés français vont se rendre trois jours en Russie puis en Crimée » , lemonde.fr, 21
korrik 2015 542 Telos, Florent Parmentier et Cyrille Bret, « La visite de Nicolas Sarkozy à Moscou annonce-t-elle
un futur axe franco-russe? », www.slate.fr, Slate, 13 nentor 2015 543 Telos, Florent Parmentier et Cyrille Bret, « La visite de Nicolas Sarkozy à Moscou annonce-t-elle
un futur axe franco-russe? », www.slate.fr, Slate, 13 nentor 2015
158
me shpejtësi pas luftës në Indokinë.
Franca nuk kishte mundësi të impononte pikëpamjet e veta. 544 Në
përgjithësi, Shtetet e Bashkuara e shihnin Francën e Republikës së Katërt një aleat
besnik, por që shpesh ballafaqohet me vështirësi të brendshme politike, që e bëjnë
atë hallkën më e dobët në Evropën Perëndimore. Ndarjet e brendshme të qeverive
të cilat shpesh mbajnë portofolet kryesore nuk koordinojnë mirë mes tyre dhe
çojnë në përçarje dhe paralizë pushteti që zemëron amerikanët. Pas refuzimit të
Komunitetit Evropian të Mbrojtjes në gusht të vitit 1954 nga parlamenti francez,
ambasadori i Shteteve të Bashkuara në Francë shkroi se Franca është e sëmurë, ai
nuk ishte i sigurt nëse do të mund të mbështeteshin në të, por duhej rimëkëmbja e
saj ekonomike dhe politike. 545 Përkundër të gjitha këtyre vështirësive, në ato vite
të errëta të Luftës së Ftohtë, mbështetja reciproke mes të dy shteteve është e
vërtetë mbi temat më të rëndësishme.
Në 1954-1955, Franca duhet të pranojë riarmatimin e Gjermanisë
Perëndimore nëpërmjet hyrjes së saj në NATO. Nga ana tjetër, Franca njeh sukses
në fushën e bashkëpunimit mes shteteve evropiane me krijimin e Këshillit të
Europës 546 Në vitin 1949, KEQC 547në vitin 1951 dhe KEE në vitin 1957, të
gjitha përparime në të cilat ajo luan një rol udhëheqës. 548
Gjatë kësaj periudhe, de Gaulle përpiqet për të zhvilluar marrëdhëniet
franko-gjermane për të krijuar një aks të fuqishëm politik në Evropë, për të të
devijuar nga politika e dëshiruar e Shteteve të Bashkuara. Në qoftë se pajtimi mes
Francës dhe Gjermanisë është një sukses, megjithatë mbështetësit e një Europe
"Atlantike", si amerikanët duan të ketë sukses në kufizimin e fushëveprimit si në
Gjermani dhe në shumicën e vendeve të tjera evropiane.
De Gaulle nuk ka arritur të imponojë vizionin e tij për një "Evropë
evropiane", dhe bllokon dy herë në 1963 dhe 1967 hyrjen e Britanisë në KEE,
përsëri duke vepruar kundër dëshirave të Shteteve të Bashkuara.Politika
amerikane në Azi është gjithashtu duke u bërë në vitin 1964 një çështje përçarëse
që do të vazhdojë deri në 1968.
Marrëdhëniet mes de Gaulle dhe Lyndon Johnson janë të këqija, takimet e
tyre janë të kufizuara në raste ceremoniale, të tilla si funerali i Kennedy . Gjatë
fjalës së tij në Phnom Penh më 1 shtator të vitit 1966, De Gaulle kritikon haptazi
ndërhyrjen amerikane dhe kërkon tërheqjen e trupave. Franca merr prestigjin e
pozitës së tij në konfliktin në Vietnam, luan kartën e diplomacisë dhe në Paris
hapen më 13 maj 1968 negociatat e drejtpërdrejta midis palët ndërluftuese. Pas
kthimit të tij në pushtet, de Gaulle përshpejton programin bërthamor francez dhe
544Frederic Bozo, La politique etrangere de la France depuis 1945, Paris 2012, f. 13-37 545 « The Ambassador in France (Dillon) to the Department of State », U.S. Department of State /
Office of the Historian, 1954 546 « Conseil de l'Europe », sur CVCE - Centre Virtuel de la Connaissance sur l'Europe Site ,
https://www.cvce.eu/, i konsultuar 20.05.2015 547 « La création de la CECA » , CVCE - Centre Virtuel de la Connaissance sur l'Europe Site,
https://www.cvce.eu/, i konsultuar 20.05.2015 548 Robert Gauthier, « La diplomatie de la IVe République vue par Jacques Fauvet », Le Monde
diplomatique, 1960
159
rikonfirmon gjatë gjithë presidencës së tij gatishmërinë e tij për të siguruar
Francën me armë bërthamore.
SHBA tregojnë armiqësi ndaj tij nga fillimi dhe përpiqen për ta
kundërshtuar atë në mënyra të ndryshme: ata propozojnë krijimin e një force
shumëpalëshe bërthamore brenda NATO-s, ose ata refuzojnë për të ndihmuar
Francën në zhvillimin e forcës së saj bërthamore, që kontrollohet nga bordi i
Energjisë Atomike të SHBA-ve. Më 29 korrik 1963 Gaulle njoftoi se Franca nuk
do të nënshkruajë Traktatin për ndalimin e pjesshëm të testeve bërthamore,
vazhdimi i të cilit është thelbësor për zhvillimin e forcës bërthamore franceze.
Georges Pompidou i zgjedhur në mënyrë të qartë për të vendosur politikën e tij të
jashtme në linjë vazhdimësie në aspektin e parimeve të mëdha goliste të
pavarësisë dhe parandalimit bërthamoe, por me një shqetësim të ri për
pragmatizëm dhe bashkëpunim me aleatët e Francës.
Pompidou rinis dinamikën Europiane dhe pranon zgjerimin e gjashtë
vendeve europiane me Britaninë dhe dy vende të tjera në 1 janar 1973, e cila
mund të kënaqë vetëm amerikanët. Vitet 1969 deri në 1973 janë ato të kulmin e
relaksimit, e dëshiruar nga të dy superfuqitë dhe evropianët në veçanti nëpërmjet
Ostpolitik të udhëhequr nga Willy Brandt. Nixon dhe Kissinger duan të krijojnë
marrëdhënie të veçanta me Francën si ato të mbajtura me Britaninë.
Ata e tregojnë në mënyrë spektakolare, duke siguruar ndihmë të
rëndësishme - pjesërisht i mbetur gjatë sekret - programi bërthamor francez. Por
në vitin 1973, tensionet rishfaqen rreth disa çështjeve. Çështja e marrëdhënieve
ndërmjet amerikanëve dhe evropianëve brenda Aleancës së Atlantikut kthehet në
vend të parë dhe Franca mbetet veçanërisht e ndjeshme për çdo gjë që mund të
rris hegjemoninë amerikane. Kissinger përkeqëson situatën në Francë duke e
quajtur atë "fëmijë rebel i Evropës".
Kriza monetare është një tjetër çështje e ndjeshme me braktisjen e dollarit
si monedhë reference në 1971 që çoi në miratimin e një sistemi lundrues të kursit
të këmbimit në vitin 1973, por zgjidhja përfundimtare e të cilit është arritur në
vitin 1976 me marrëveshjet e Xhamajkës. Lufta e Yom Kippur e tetorit 1973 dhe
kriza e naftës rezulton nga embargoja e mëvonshme dhe nxjerrë në pah kontrastin
midis Francës, duke çuar në një politikë kryesisht pro-arabe, dhe Shtetet e
Bashkuara që vënë mbështetjen e tyre tek Izraeli.
Evropianët e tjerë vihen në anën amerikane në kërkim të një zgjidhjeje të
krizës në konferencën e energjisë në Uashington në shkurt 1974, duke shkaktuar
një largim të e Francës, ndoshta e theksuar nga sëmundja Pompidou që vdes më 2
prill 1974549, 550 . Në një kontekst ekonomik dhe financiar shqetësues, Valery
Giscard d'Estaing, presidenti i ri i zgjedhur me temën e ndryshimit, kishte si
synim vazhdimësinë e politikës së jashtme të paraardhësit të tij dhe një logjikë të
shtendosjes së tensionit dhe të shtrëngimit të bllokut perëndimor. Gjatë takimit të
549 Frederic Bozo, La politique etrangere de la France depuis 1945, Paris, 2012, f. 119 - 142 550 Marc Trachtenberg, « The French Factor in U.S. Foreign Policy during the Nixon-Pompidou
Period, 1969-1974 » , sur UCLA University Political Science Department - Marc Trachtenberg, 2010
160
tij me Gerald Ford në dhjetor 1974, çështjet Atlantike rishikohen në drejtim të një
bashkëpunimi më të madh ndërmjet Francës dhe Shteteve të Bashkuara në
çështjet e mbrojtjes, duke përfshirë edhe fushën bërthamore, e cila do të çojë
sidomos në marrëveshje operacionale ndërmjet forcave franceze dhe atyre të gjerë
të NATO-s, dhe Franca nuk i ribashkohet komandës së integruar ushtarake të
NATO-s që nga e cila ajo u largua në vitin 1967.
Në vitin 1975, Franca është në përputhje me pozicionet amerikane dhe
pranon një reformë të FMN-së e cila konfirmon normat lundruese të këmbimit.
Në sfond, Giscard d'Estaing pati sukses në organizimin e konsultimeve të
rregullta mes fuqive të mëdha perëndimore, duke përfshirë mbledhjen e parë të
asaj që do të quhet G7 ku u takuan në Rambuje në nëntor 1975. Fundi i shtatë
viteve si president i Giscard d'Estaing është shënuar nga një përkeqësim i mprehtë
në marrëdhëniet Lindje-Perëndim, që rezulton nga modernizimi i arsenalit
bërthamor sovjetik - duke përfshirë raketat me rreze të mesme SS-20 kërcënuese
për Evropën dhe shkaktojnë krizën e raketave evropiane - pushtimi i Afganistanit
dhe situata në Poloni, ku Solidariteti ka sfiduar pushtetin në fuqi.
Marrëveshja e fortë mes Giscard d'Estaing dhe kancelarit gjerman Helmut
Schmidt çuan Francën, shpesh në marrëdhënie të ngushtë me Gjermaninë, për të
pasur mospajtime me një administratë amerikane që shfaqet nën Carter të humbas
qëndrueshmërinë dhe konsistencën në politikën e saj përballë sovjetikëve.551 Në
vitin 1981, ndryshimet politike në Francë sollën në pushtet François Mitterrand,
presidenti i parë socialist i Republikës së Pestë, i cili formoi një qeveri duke
përfshirë ministra komunistë dhe kjo ishte shqetësuese për Uashingtonin.
Por menjëherë, Mitterrand u distancua nga Moska dhe për tre dosjet e SS-
20, Afganistanit dhe Polonisë, ai shfaqi qëndrueshmëri përkrah Shteteve të
Bashkuara dhe Gjermanisë: ajo zbuti shpejt frikën e Ronald Reganit dhe Zv,
Presidentit, Xhorxh H. Bush, me të cilin ai u takua në Paris, në qershor të vitit
1981 disa javë pas zgjedhjes së tij; pastaj u lidh me Helmut Kohl me besim të
madh, në pozicionet e tij në Bundestag më 20 janar 1983 e në sigurinë evropiane.
Ashtu si edhe presidentët e mëparshëm të Republikës së Pestë në të gjitha situatat
e mëdha të tensionit Lindje-Perëndim Mitterrand tregoi shumë qartë anëtarësinë e
Francës në bllokun perëndimor.
Ashtu si paraardhësit e tij gjithashtu, Mitterrand nuk hezitoi në çështjet më
kritike të favorizojë interesat e Francës në kurriz të solidaritetit Atlantik, edhe
evropian, në emër të pavarësisë së Francës. Kështu ndodhi në vitin 1981 dhe
1982, kur Mitterrand refuzoi t'i përmbahet politikës së sanksioneve ekonomike
kundër BRSS e dëshiruar nga Regan dhe kundërshtoi amerikanët në GATT.
Franca nuk e mbështeti nismën Strategjike të Mbrojtjes (SDI) nisur nga Regan në
mars 1983 dhe refuzoi të marri pjesë. Në sajë të marrëdhënieve të saj të mira me
Kohl, Mitterrand i jep prioritet forcimint Paris-Bon.
Franca vazhdoi të ndjekë politikën e vet në Lindjen e Mesme: si shembull
shumë simbolie, ajo refuzoi fluturimin e territorit të saj nga avionët e SHBA në
551 Frederic Bozo, La politique etrangere de la France depuis 1945, Paris, 2012, f. 143 - 165
161
prill 1986 kur sulmuan Libinë në hakmarrje kundër Gaddafit që akuzohej për
mbështetje të terrorizmit ndërkombëtar . 552 Ishte François Mitterrand kur u
rizgjodh në vitin 1988 që menaxhoi për Francën fundin e Luftës së Ftohtë.
Gorbacov erdhi në Francë në tetor 1985, gjashtë muaj pas marrjes së detyrës;
Mitterrand shpejt u bind për vendosmërinë e tij për reformat e brendshme dhe
detantës me Perëndimin. Politika e jashtme e Francës u kthye drejt Evropës
Lindore dhe Bashkimit Sovjetik. Me rënien e Murit të Berlinit më 9 nëntor 1989,
pyetja e madhe bëhet bashkimi gjerman, i cili ishte në qendër të pesëmbëdhjetë
viteve të para të Luftës së Ftohtë. Mitterrand ka mbështetur amerikanët në
kërkesën e tyre se Gjermania e ribashkuar është ende brenda Aleancës
Atlantike.553 Rënia e Murit të Berlinit në vitin 1989 dhe shpërbërja e Bashkimit
Sovjetik në vitin 1991 i dha fund polarizimit të botës. Por këto ngjarje bëjnë botën
në një periudhë të jostabilitetit, kërcënime të reja po dalin si konfliktet rajonale
(Palestinë) dhe terrorizmi ndërkombëtar (sulmi me bombë në Qendrën Botërore të
Tregtisë në Nju Jork në vitin 1993).
Në këtë kontekst, Shtetet e Bashkuara dhe Franca janë të afërta për të
përballuar të gjitha këto kërcënime.Duhet pritur Lufta e parë e Gjirit për të parë
përsëri në veprim marrëdhëniet franko-amerikane. Rasti është gjithashtu
veçanërisht interesant pasi presidenti francez François Mitterrand ishte një
socialist, ndërsa George Bush ishte një republikan. Pavarësisht nga dallimet
politike, marrëveshja midis dy aleatëve ishte e mirë.
Amerikanët gjithashtu përgëzuan efikasitetin e trupave franceze gjatë
konfliktit, edhe një delegacion që marshoi në Nju Jork me rastin e një paradë
fitore. Pas luftës në Irak, katër shtete u implikuan: Kanada, Mbretëria e Bashkuar,
Shtetet e Bashkuara dhe Franca.554 Që nga vitet e fundit të presidencës Clinton,
Franca dhe Kanadaja argumentojnë për një relaksim të embargos në Irak duke
argumentuar se kryesisht njerëzit vuanin pasojat. UNICEF ka bërë madje një
bilanc katastrofikë prej 500.000 fëmijë që vdiqën për shkak të embargos. problem
i madh për Shtetet e Bashkuara dhe Mbretërinë e Bashkuar e cila, për shkak të
qëndrimit të saj "luftëtare" ndaj Irakut, nuk arriti të nënshkruajë kontrata me
qeverinë irakiane pas embargos ...
Franca, megjithatë, mori kontrata. Këto do të përdoren shpesh nga
amerikanët për të kritikuar qëndrimin francez për çështjen e Irakut të Luftës së
dytë të Gjirit.Pas kësaj të dy vendet kanë bashkëpunuar ushtarakisht në disa kriza:
Bosnje dhe Hercegovinë, Kosovë, Afganistan, Haiti, etj Sulmet mbi Qendrën
Botërore të Tregtisë në Nju Jork të ofruan një mundësi për të dyja vendet për t'i
treguar botës solidaritetin që i bashkon ato. Jacques Chirac ishte kreu i parë i huaj
i shtetit për të njoftuar mbështetjen e tij për popullin amerikan.
Më 12 shtator 2001, Franca propozoi në OKB një rezolutë që dënon
sulmet ditë para Rezolutës 1368 që u miratua nga Këshilli i Sigurimit.Ajo
552 Frederic Bozo, La politique etrangere de la France depuis 1945, Paris, 2012, f. 169 - 190 553Po aty, f. 191 - 216 554 « Quand la France expulsait des diplomates américains accusés d'espionnage (1995) »,
Franceinfo, 25 qershor 2015
162
angazhon forcat ajrore dhe forcat detare në luftën në Afganistan që nga fillimi i
operacioneve. Në vitin 2004, bashkëpunimi mes forcave franceze dhe amerikane
në Afganistan është e vendosur në Forcën Ndërkombëtare të Ndihmës për
Sigurinë (ISAF). Pas marrëveshjes së Samitit Evian në qershor të vitit 2003,
Franca ka dërguar edhe më shumë se 200 forca të veçanta komando. Ata janë nën
kontrollin e amerikanëve dhe nën komandën e Henri Bentegeat, Shefi i Shtabit të
Armatosura. Ata marrin besimin e forcave amerikane që ofrojnë të gjitha
informatat në dispozicion. Ata janë të mbështetur nga veprimi i Forcave Ajrore të
SHBA.Sipas Washington Post (3 korrik 2005), shërbimi sekret francez dhe
amerikan (DGSE respektivisht dhe CIA), krijuan në vitin 2002 një njësi të
veçantë në Paris, të quajtur "Alliance Base".
Ajo ka organizuar deri në vitin 2009 kërkimin e të dyshuarve të lidhur me
rrjetet terroriste islamike. Franca refuzon të marrë pjesë në luftën e Irakut të
udhëhequr nga amerikanët: ajo dëshironte megjithatë "së bashku" dhe "jo prapa"
Shteteve të Bashkuara. Kjo ambicie tregon dallime të rëndësishme, të cilat arrijnë
kulmin e tyre në vitin 2003.Që nga viti 2002, diplomacia franceze kundërshton
më frontalisht me vullnetin e administratës amerikane për të ndërhyrë ushtarakisht
në Irak. Më 14 shkurt 2003, Dominique de Villepin, atëherë ministër i Jashtëm, ka
bërë në Këshillin e Sigurimit të OKB-së një fjalim ku ka kundërshtuar me forcë
hyrjen në luftë; kjo është një mosmarrëveshje e madhe mes dy vendeve.
Megjithatë, Franca vendosi të hapë hapësirën ajrore të saj me SHBA-në duke
dërguar avionë ushtarake që janë përdorur për të bombarduar Irakun.
Pastaj zhvillohet në disa media dhe një pjesë e publikut amerikan një
pakënaqësi e fortë kundër francezëve. 555 Ndërkohë, në Francë ka rritje të
ndjenjave negative ndaj politikës amerikane. Në një sondazh të CSA-La Croix, ka
kryer më 22 shtator 2004, me rastin e zgjedhjeve presidenciale në SHBA, 33% e
francezëve thonë se janë "të shqetësuar" në përmendjen e Shteteve të Bashkuara,
kundër 12% katër vjet më parë. Dhe 87% e tyre do të votonin për kundërshtarin
John Kerry. George W. Bush në fund fitoi zgjedhjet dhe shumë francezë menduan
se këto do të ndikonin negativisht në marrëdhëniet me amerikanët.
Në mes të vitit 2004, tregtia dypalëshe ka rifilluar aktivitetin normal dhe
disa amerikanë kanë shpallur edhe se Franca kishte të drejtë të mos ndërhyjë
ushtarakisht në Irak. Në nëntor të vitit 2004, pas krizës së Bregut të Fildishtë,
Shtetet e Bashkuara mbështesin rezolutën 1572 të mbështetur nga ana e Francës
në Këshillin e OKB-së, të cilët vënë një embargo të armëve të Bregut të Fildishtë.
Në shkurt të vitit 2005, të dy vendet takohen në problemin libanez: ata kërkojnë
së bashku tërheqjen e trupave siriane nga Libani dhe ofrojnë rezolutën 1559, të
votuar më 2 shtator 2004 në OKB.
Më 14 tetor 2005 Condoleezza Rice u takua me Presidentin e Republikës
dhe Filip Dust-Blazi. Ata punuan së bashku për çështjen bërthamore të Iranit.
Franca gjithashtu ka mbështetur projekt-rezolutën amerikane kundër Koresë së
555 Jean-David Levitte, portrait du conseiller diplomatique de l’Élysée, véritable ministre des Affaires
étrangères , www.politique.net, 20 mars 2009
163
Veriut në tetor të vitit 2006556. Kthimi i Francës në komandën e integruar të
NATO-s në fillim të vitit 2009 shënon forcimin e aleancës mes Parisit dhe
Uashingtonit. Në një sondazh të kryer në maj të vitit 2007 për CSA dhe
Fondacioni Franko-Amerikan, imazhi i Francës në Shtetet e Bashkuara është
përmirësuar dhe 48% e amerikanëve pranojnë Francën si një partner dhe 41%
kanë simpati për Francën557.558
Marrëdhëniet diplomatike midis Francës dhe Kanadasë
Kanadaja dhe Franca kanë një marrëdhënie të fortë dhe të gjatë, të
rrënjosur në vlerat e historisë dhe një gjuhe të përbashkët dhe të bashkëpunimit të
larmishëm mbi cështjet ekonomike, sociale, politike dhe të sigurisë. Marrëdhënia
dypalëshe është e përshtatur nga programe të zgjeruara të bashkëpunimit, një plan
për të nxitur bashkëpunime konkrete për paqes, sigurisë, zhvillimit të
qëndrueshëm dhe prosperitetit.
Partneriteti është i përkrahur nga takimet e shpeshta të nivelit të lartë në
të dy anët e Atlantikut. Kryeministri Trudeau morri pjesë në një vizitë bilaterale
në Francë në nëntor të vitit 2015, si pjesë e "COP21", e cila rezultoi në miratimin
e Marrëveshjes së Parisit. Presidenti Hollande ka bërë një vizitë shtetërore në
Kanada në nëntor 2014, duke përfshirë edhe një masë në Kanadanë perëndimore;
e para për një president francez. Ish kryeministri Manuel Valls ka bërë një vizitë
zyrtare në Kanada, në tetor 2016. Bashkëpunimi franko-kanadez është ushqyer
edhe nga një shkëmbim i vazhdueshëm i ideve dhe informacionit mes
parlamentarëve kanadeze dhe francezë veçanërisht në kuadër të Shoqatës
ndërparlamentare Kanada-Francë.
Kanadaja dhe Franca gjithashtu shpesh kanë mundësi të kujtojnë lidhjet e
forta dhe të bashkohen gjatë ceremonive përkujtimore të shumta që shënojnë
fundet e Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore. Anëtare e përhershme e Këshillit të
Sigurimit të OKB-së, e Organizatës së së Traktatit të Atlantikut të Veriut
(NATO), G7 dhe G20, një themelues i Bashkimit Evropian dhe partneri kryesor
në Frankofoni, Franca është një aleat i madh për Kanadanë në skenën
ndërkombëtare. Kanadaja dhe Franca kanë marrëdhënie të shkëlqyera në nivel
universitar.
Me shumë qendra kanadeze studimi në Francë dhe disa qindra
marrëveshje të shkëmbimit të studentëve mes institucioneve kanadeze dhe
franceze të arsimit të lartë, shumë studentë francezë vizitojnë Kanadanë çdo vit.
Kanadaja nënshkroi një marrëveshje fillestare për mobilitet të të rinjve me
Francën në vitin 1956. Marrëveshja e fundit, në fuqi që nga viti 2015, i lejon të
556 Pyongyang : la France avec les États-Unis, Le Nouvel Observateur, 10 nentor 2006 557 Pierre Beylau, Sondage France–États-Unis , Le Point, 31 maj 2007 558 France - États-Unis : regards croisés - Sondage de l'institut CSA pour la French-American
Foundation France et le Sénat, maj 2007,
https://www.senat.fr/evenement/rendez_vous_citoyens/histoire2007/regards_croises.pdf , i konsultuar
30.06.2015
164
rinjtë kanadezë dhe francezë nga 18 deri në 35 vjec,të punojnë, të udhëtojnë dhe
të bëjnë praktika në njërin nga vendet për një periudhë deri në 24 muaj.
Në Francë, Kanadaja është e përfaqësuar nga Ambasada Kanadeze në
Paris. Kanadaja gjithashtu ka konsullatat të kryesuara nga konsujt e nderit në
Lion, St Pierre dhe Miquelon dhe Toulouse. Franca është e përfaqësuar në Kanada
nga Ambasada e saj në Otava dhe gjithashtu ka konsullata në Vancouver,
Toronto, Montreal, Quebec dhe Moncton.559
Në përgjithësi, Franca dhe Kanadaja ndajnë të njëjtin vizion të
marrëdhënieve ndërkombëtare: përkushtimin ndaj multilateralizmit, theksin në
çështjet e sigurisë ndërkombëtare, promovimin e demokracisë, të drejtave të
njeriut dhe qeverisjen e mirë. Organizatat, ku të dy vendet bëjnë pjesë, janë të
shumta (NATO, G8, OECD, OSBE, OIF ...). Më konkretisht, midis Francës dhe
Kanadasë ka bashkëpunim të ngushtë për çështje të përbashkëta të interesit të tilla
si diversiteti kulturor (Konventa e UNESCO-s e vitit 2005), dhe përgjigjet janë të
njëjta ndaj situatave të krizës, politike apo humanitare (Afganistan, Haiti , Afrikë,
Iraku dhe Siria, Ebola). 560
Për ushtrinë, një prej elementeve kryesore të pajtimit, është vendimi për
të mos ndërhyrë në Irak bashkë me amerikanët në vitin 2003. Fakti francez,që
Julien Massie e quan "francosphère" është gjithmonë e rëndësishme në
marrëdhëniet franko-kanadeze, sepse edhe në qoftë se tradita britanike dhe
ndikimi amerikan janë të pamohueshme, marrëdhënia trekëndëshe mbetet mes
Ottaëës, Kebekut dhe Parisit. Ai shtoi se Kanadaja ka qënë gjithmonë luftë në
anën e Francës, dhe se identiteti kanadez është formuar nga fakti francez.
Për Julien Massie, Franca është e rëndësishme për Kanadan për të mos
qenë një satelit i vetëm i Shtetevë të Bashkuara, edhe në qoftë se Franca jo
gjithmonë e kupton këtë. Nëse marrëdhëniet ishin pothuajse zero në nivel
operacional në vitet '70, Franca dhe Kebeku janë përpjekur për të përhapur
frëngjishten në Forcat kanadeze. Marrëveshja ushtarake franko-kanadeze e
nënshkruar në vitin 1972, u përqëndrua në këtë aspekt.
NATO, njëpikëpamje identike
Pavarësisht një ushtrie kanadeze në gjirin anglez, dhe një ushtrie franceze
të lidhur me frankofoninë e saj dhe me "Afrikën franceze", marrëdhëniet janë
intensifikuar dhe të dy vendet ndajnë pikëpamje identike në përdorimin e forcës,
në NATO, zhvillimin e bashkëpunimit ushtarak dhe janë plotësuses të njëri tjetrit.
Kthimi i Francës në NATO në vitin 2009 ka rregulluar marrëdhëniet midis dy
ushtive.
"Ne jemi të dy vendet më reformatorë, ne kemi të njëjtin vizion për të
ardhmen dhe evoluimin e NATO-s", thotë kapiteni Balducchi. Ai shtoi se të dy
559 Referuar website-it
http://www.canadainternational.gc.ca/france/bilateral_relations_bilaterales/canada_france.aspx?lang=f
ra, i konsultuar 30.05.2016 560 Referuar website-it, http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/canada-y-compris-quebec/la-
france-et-le-canada/, i konsultuar 30.05.2016
165
vendet kuptohen sepse ata pranojnë politikisht sot përdorimin e forcës së
armatosur kur është e nevojshme (Libi apo Afganistan). Ajo forcon ekipin e
aleatëve të ngushtë.
Një bashkëpunim dinamik
Me kontraktimet fiskale, ushtritë janë të përqendruar në baza dhe
inkurajojnë bashkëpunimin të diktuar nga interesa të përbashkëta. Në 10 vjet,
ushtria franceze ka humbur 70.000 njerëz. Ushtritë kombëtare nuk mund të jenë
kudo dhe vetëm, dhe duhet të angazhohen me partnerët e tyre. Interesat e të dy
vendeve janë të njëjta dhe analizat e kërcënimit janë të njëjta. Edhe në qoftë se
ushtritë mbeten në zonën e tyre prioritare të Francës në Afrikë, Kanadaja në veri,
të dy ushtritë bashkëpunojnë në terren.
Shkëmbimi i përvojës, know-how në misione civile, kërkime mbi
mbrojtjen, mbikëqyrjen e zonave, simulim fluturimi, janë të gjitha subjektet mbi
të cilat ushtritë moderne reflektojnë dhe shkëmbejnë informacione.
Kështu, ndërsa fuqia bërthamore franceze mbetet në qendër të mbrojtjes
të Francës, ndërsa Kanadaja shtyn çarmatimin, bashkëpunimet mes dy ushtrive
janë të tilla që një marrëveshje politike së shpejti do të nënshkruhet që të
përshtaten të gjitha iniciativat ushtarake. Programi i bashkëpunimit mes Francës
dhe Kanadasë, të përcaktuara vitin e kaluar,kanë në plan "për të forcuar
marrëdhëniet e ngushta ndërmjet Kanadasë dhe Francës në Frankofoni" në
cështjet e sigurisë dhe mbrojtjes. Kanada, partner i patjetërsueshëm i Shteteve të
Bashkuara do të ruaj "francosphère" e saj dhe të vazhdojë të rrisë statusin e saj
ndërkombëtar. 561
Marrëdhëniet diplomatike franko-kineze
Në vitin 1958, fjalët e Gjeneralit de Gaulle treguan se Franca synonte të
ndërmerrte një politikë të pavarur ndaj Kinës. Në vjeshtën e vitit 1963 në
konfliktin kino-sovjetik, qeveria goliste dërgoi jozyrtarisht Edgar Faure në mision
informimi në Pekin. 562 Franca ka vendosur një dialog diplomatik me Kinën me
nismën e de Gaulle më 27 janar 1964. Lëvizje e guximshme në atë kohë, ajo
është vlerësuar nga autoritetet kineze dhe ishte baza për një dialog konstruktiv.Të
dy vendet vendosën marrëdhënie në industrinë e hapësirës ajrore dhe të mbrojtjes
duke filluar nga vitet 1970. 563
Pas ngjarjeve të sheshin Tiananmen në vitin 1989, kur pak dyer hapen për
të mirëpritur ata që duan të largohen, Konsulli i Përgjithshëm i Francës Jean-
Pierre Mountain merr pjesë në Operacionin Yelloë Bird dhe "vendosi për të
reaguar me humanizëm sipas ndërgjegjes së tij me mbështetjen e qeverisë
561 Referuar website-it http://www.latribune.fr/blogs/la-tribune-des-
expats/20140224trib4834fad21/france-canada-la-francosphere-diplomatique.html, I konsultuar
30.05.2016 562 Raymond Krakovitch, Alain Bienaymé, Serge Bernstein, Edgar Faure : un homme d'État, 1908-
1988, Economica, 2007, f. 83. 563 James C. Bussert, « Chinese Naval Sonar Evolves From Foreign Influences » AFCEA (en),
dhjetor 2002
166
franceze në nivelin më të lartë ". 564 Nga qershori 1989 deri në shkurt të vitit
1990, 150 disidentë, do të shkojnë në Hong Kong dhe pastaj u strehuan në Francë. 565Roland Dumas, ministri i jashtëm francez në atë kohë, thotë në dokumentar
Operacioni Yelloë Bird se fonde sekrete të Ministrisë së Jashtme kanë qenë
siguruar për marrjen e refugjatëve.
Pas Luftës së Ftohtë
Në vitin 1997, Franca dhe Kina kanë krijuar një partneritet
gjithëpërfshirës strategjik që shkon në drejtim të forcimit të shkëmbimeve të dy
vendeve në fushën e kulturalës, ekonomike dhe diplomatike. Për të përkujtuar
themelimin në vitin 1964 të dialogut diplomatik, presidenti kinez Hu Jintao vizitoi
në një vizitë shtetërore Francën në janar të vitit 2004, një vit i cili u shpall "Viti i
Kinës në Francë".Nga pikëpamja ekonomike, Franca është partneri i tretë
evropian i Kinës, pas Gjermanisë dhe Britanisë.
Eksportet francezë në Kinë kanë arritur një pjesë të 3.1.Deficiti tregtar
midis dy vendeve në dëm të Francës dhe është rritur në vitet e fundit 566, 567
Deficiti tregtar me Bashkimin Evropian është zgjeruar gjithashtu në mënyrë të
konsiderueshme, duke arritur në 100 miliardë euro gjatë 8 muajve të parë të vitit
2006 568.Më 26 nëntor 2008, Kina ka shtyrë një samit të Bashkimit Evropian-Kinë
për shkak të takimit të planifikuar më 6 dhjetor 2008 në Poloni mes Nicolas
Sarkozy dhe Dalai Lama, duke I bërë kritika qeverisë franceze. 569Sipas François
Godement, ekspert i politikës së jashtme të Kinës i bazuar në Sciences Po,
vendimi kinez ishte llogaritur, dhe synonte Evropën përmes Francës, Evropa nuk
ishte në gjendje të miratonte një qëndrim të përbashkët ndaj cështjes tibetiane 570.
Pas anulimit të samitit BE-Kinë, Barroso lut për unitetin e Evropës. Me të njëjtën
datë, ekzekutimin nga Kina i Ëo Ëeihan, një shkencëtar i akuzuar për spiunazh, ka
shkaktuar indinjatë në shumicën e vendeve evropiane, duke lejuar Francën të mos
jetë e izoluar në çështjen e të drejtave të njeriut në Kinë gjatë kësaj periudhe. 571
François Hollande ishte në prill të vitit 2013 kreu i parë evropian i shtetit që ka
bërë një vizitë zyrtare i ftuar nga presidenti i ri kinez Xi Jinping për të ripërtërirë
marrëdhëniet e përkeqësuara pas protestave pro-tibetiane në Paris gjatë vitit 2008
gjatë stafetës së pishtarit olimpik, ndërsa Franca shfaq një deficit tregtar prej 26
miliardë euro, ose 40% të deficitit të saj të përgjithshëm dhe përbën vetëm 1.27%
564 Dorian Malovic « Tian An Men, opération exfiltration des dissidents chinois [archive] », La Croix,
2 qershor 2016. 565 Florence de Changy, « Après Tiananmen, l'opération « Yellowbird » pour faire évader les
dissidents », Le Monde.fr, 4 qershor 2014 566 « Chine - État des lieux des importations de textile en France » , sur importtextilefr.canalblog.com,
5 dhjetor 2005 567 « Arthuis s'inquiète du niveau du déficit public » , Challenges, 25 mars 2008 568 « Union Européenne : le déficit commercial avec la Chine a passé la barre des 100 milliards
d'euros sur 8 mois » Lesechos.fr, 16 nentor 2007 569 « Report sommet UE-Chine : 'pas positif' » , Le Figaro, 26 nentor 2008 570 « Chine-France : l'affront calculé », Le Figaro, 13 dhjetor 2008 571 « Bras de fer entre Paris et Pékin », IRIS, 3 dhjetor 2008
167
të tregut kinez, kundrejt 5.33% për Gjermaninë. 572
Megjithatë, pasardhësi i François Hollande do të zbuloi shumë shpejt se
në një botë të globalizuar, çështjet e brendshme dhe ndërkombëtare janë
thellësisht të ndërvarura dhe se, në një kohë kur Kina ka rifituar rëndësinë,
marrëdhëniet ndërmjet Parisit dhe Pekinit jo vetëm e meritojnë më shumë
vëmendje, por ato gjithashtu bëjnë thirrje për veprime strategjike. Kina do të jetë,
në të vërtetë, një prioritet për presidentin e ri francez për të paktën gjashtë arsye:
nevoja për të konsoliduar lidhjet Sino-evropiane duhet të ekzistojë për të
balancuar ndërveprimet gjithnjë e më intensive që lidhin të dy anët e Paqësorit,
zhvillimi një qeverisje më të drejtë dhe efektive globale, imperativ absolut i
qëndrueshmërisë, duke krijuar një linjë të prosperitetit afrikano-euroaziatik
përgjatë një rruge të re të Mëndafshit, rritja e përbashkët ekonomike dhe kërkimi
për balancuar mes një botë të teknologjisë dhe të dinjitetit njerëzor.
Pas zgjedhjes së Donald Trump, Kina de facto do të bëhet mbështetja
kryesore e jashtme të integrimit evropian. Parisi dhe Pekini duhet të rrisin
marrëdhëniet midis BE-së dhe Kinës në mënyrë që ndërveprimet e tyre mund të
vazhdojnë të peshojnë në një botë ku qendra e gravitetit ka lëvizur me shpejtësi
rreth Paqësorit.
Në botë pas Brexit, Franca dhe Kina, do të jenë vetëm dy anëtarët e
përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së që përfaqësojnë Bashkimin
Evropian dhe Azinë. Sinergjitë midis Parisit dhe Pekinit për këtë arsye kanë një
rol të veçantë për të luajtur në çështjet që ndikojnë në sigurinë e botës.Një
artikulim inteligjent politikë midis asaj që ish-ministri i jashtëm francez, Laurent
Fabius, me vend e quajti fuqinë e ndikimit të Francës dhe qendërsinë në rritje të
Kinës për të kontribuar në përparimin e qeverisjes globale.
Në çështjet që lidhen me mjedisin, Franca dhe Kina, arkitektët e suksesit
të COP21, duhet të sigurojnë që marrëveshja Paris të zbatohet pavarësisht
qëndrimin reaksionar të administratës së re amerikane. Përsa i përket ndryshimeve
klimatike, komuniteti ndërkombëtar pret një udhëheqje franko-kineze dhe dy
diplomacitë kanë gjithçka për të bërë për ta arritur këtë.573
572 Alain Barluet, « Novice en Chine, Hollande veut relancer les relations avec Pékin » , Le Figaro,
25 prill 2013
573 Referuar website-it http://www.huffingtonpost.fr/david-gosset/de-limportance-
des-relations-franco-chinoises_a_22044038/, i konsultuar 30.05.2016
168
KAPITULLI I KATËRT
ROLI USHTARAK DHE STRATEGJIK I FRANCËS NË BE-NATO
4.1. Franca, fuqi strategjike dhe ushtarake në Europë dhe falë Europës
Forcat e Armatosura franceze janë fuqia ushtarake e Republikës së Francës
përgjegjëse për mbrojtjen e vendit dhe mbrojtjen e interesave kombëtare të Francës.
Ata janë të përbërë nga katër forca të mëdha me tre forca të cilat janë nën autoritetin
ekskluziv të Ministrisë së Mbrojtjes: një Forcë e tokës, ushtria; një forcë detare,
marina; një forcë ajrore, Forcat Ajrore dhe hapësirës ajrore. Forca e katërt është
Xhandarmëria Kombëtare. Që nga ligji nr 2009-971 i 3 gushtit 2009574, ajo është e
bashkangjitur me Ministrinë e Brendshme, duke u vendosur nën autoritetin e dyfishtë
të Ministrisë së Brendshme dhe Ministrisë së Mbrojtjes. 575
Që nga fundi i Luftës së Ftohtë, ushtria franceze është përsëri (si më parë në
1940) ushtria më e madhe në Evropë pas Rusisë përsa i përket efektivëve. Ajo është
gjithashtu fuqia e tretë bërthamore botërore, pas Rusisë dhe Shteteve të Bashkuara
dhe përpara Kinës.576 Ajo është gjithashtu fuqia e tretë, e cila është e pajisur me një
forcë të pavarur bërthamore.Ajo ka zhvilluar dhe kontrollon në autonomi totale
ndryshe nga Britania e Madhe raketa strategjike të cilat janë me origjinë
amerikane577. Vendi i Francës në marrëdhëniet ndërkombëtare është gjithmonë i
lidhur thelbësisht me instrumentet e veta të pushtetit.
Në një botë ku Shtetet e Bashkuara kanë një ndikim të madh, marrëdhëniet e saj me
Uashingtonin janë më shumë se kurrë një strukturuese, por tani është në Evropë dhe
në sajë të Evropës, fuqia ushtarake dhe strategjike e Francës mbetet thelbësore.
Franca është një lojtar i madh në mbrojtjen e Evropës.Rolin i saj është si një
katalizator në ndërtimin e mjeteve të Politikës së Mbrojtjes dhe luan rol thelbësor në
zbatimin e kësaj politike evropiane.
Gjatë viteve 1990, kriza në Ballkan ishte zbuluesi i dobësisë së evropianëve për të
trajtuar problemet e tyre të sigurisë. Kjo vetëdije çoi në krijimin e një Politike
Evropiane për Siguri dhe Mbrojtje. Sfida, megjithatë, ka mbetur e pazgjidhur: asaj i
duhej dhënë një kuadër dhe kapacitet. Pas përpjekjeve për të sjellë një shtyllë të
vërtetë evropiane në kuadër të Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut
(NATO) në mes të 1995 dhe 1997, duke u mbështetur në veçanti në strukturat e
Bashkimit të Evropës Perëndimore, (BEP ), francezët kanë zgjedhur në vitin 1998
574 Loi no 2009-971 du 3 août 2009 relative à la Gendarmerie nationale (Ligji n 2009-971 i 3 gushtit
2009 ne lidhje me Xhandarmerine kombetare) 575 Article L3225-1 du code de la Défense (neni L3255-1 i Kodit te Mbrojtjes) 576 Norris, Robert S. and Hans M. Kristensen, « French nuclear forces, 2005 », Bulletin of the Atomic
Scientists, 61:4 (July/August 2005): 73-75,
« http://www.thebulletin.org/article_nn.php?art_ofn=ja05norris » , i konsultuar 30.06.2015 577 Norris, Robert S. and Hans M. Kristensen, « French nuclear forces, 2005 », Bulletin of the Atomic
Scientists, 61:4 (July/August 2005): 73-75,
« http://www.thebulletin.org/article_nn.php?art_ofn=ja05norris », i konsultuar 30.06.2015
169
me britanikët në samitin e Saint-Malo, për një dinamikë të pastër evropiane, e bazuar
tek aftësitë, që do të thotë mbi forcat dhe pajisjet e tyre. 578
Që në samitin e Nicës në vitin 2000, Franca është forca lëvizëse prapa
ndërtimit të PESM. Natyrisht, ratifikimi i Traktatit Evropian Kushtetues ka dështuar
në Francë, por në fushën e mbrojtjes ne kemi dy avantazhe të mëdha. Së pari,
qytetarët evropianë mbështesin në një shumicë shumë të madhe një qasje evropiane
të mbrojtjes. Përveç kësaj, progresi i Traktatit është, në njëfarë mënyre, i
parashikuar: Krijimi i Agjencisë Evropiane të Mbrojtjes, zbatimi i klauzolës së
solidaritetit përballë kërcënimeve terroriste apo katastrofave natyrore, misionet e
zgjerimit.
Megjithatë, duhet të pranohet se vështirësitë në marrjen e vendimeve në
kuadër të Bashkimit Evropian mbeten të paprekura. Sot, shumë konkretisht, Franca
vazhdon të marri iniciativa për të forcuar mbrojtjen e Evropës. Zhvillimi i grupimeve
taktike në mars të vitit 2004, një iniciativë franko-britanike ... ilustron aftësinë
franceze për t'i ofruar partnerëve të saj mjetet evropiane. Ndërtimi i njëzet grupimeve
taktike thekson suksesin e kësaj nisme, rritja e shpejtë e të cilit i detyrohet shumë për
efektivitetin forcave franceze: ushtritë tona janë shumë të përfshira në zbatimin e
këtij koncepti dhe i japin besueshmëri asaj, sidomos në fazën fillestare të zbatimit.
Ky sukses na inkurajon për të zhvilluar më tej aftësitë e shpejta të reagimit të
BE-së. Franca tashmë është duke punuar me partnerët e saj në fushën detare, dhe
gjatë Këshillit franko-gjerman të marsit të vitit 2006, Franca ka zhvilluar një
propozim të përbashkët në fushën e aviacionit.Nuk duhet harruar Forca Evropiane e
xhandarmërisë që u krijua me iniciativën e Francës në fund të prillit të vitit 2006, dhe
përfundoi një ushtrim në Spanjë dhe do të shpallet shumë shpejt operacionale. Franca
merr një pjesë thelbësore në këto zhvillime që transformojnë mjetet e mbrojtjes,
forcojnë aftësinë franceze për të punuar në një kornizë shumëkombëshe dhe kështu të
mbajnë me vete farën e një mbrojtje të përbashkët evropiane.579
Franca gjithashtu sjell në mbrojtjen e Evropës disa mjete themelore për
autonominë e saj strategjike në drejtim të paraprirjes dhe vendimit. Francezët janë
veçanërisht të kujdesshëm për të ruajtur autonominë dhe ngritjen e qendrës operative
të Shtabit të Përgjithshëm të Bashkimit Evropian, i cili është një hap i rëndësishëm.
Kjo është e njëjtë edhe për hapësirën. Franca, me disa partnerë, sot sjell
kapacitetin. Ajo gjithashtu kërkon katalizator për një politikë të mirëfilltë të
hapësirës evropiane (Galileo, Helios, Syracuse). Së fundi, nuk duhet harruar roli
thelbësor që mund të luajë parandalimi bërthamor në ditën kur ideja e një
parandalimit të përbashkët evropian do të marrë formë. Roli i Francës në ndërtimin e
578Ponton d’Amécourt Jean, « La France, puissance stratégique et militaire dans et grâce à
l'Europe », Revue internationale et stratégique, 3/2006 (N°63), f. 87-90
URL:www.cairn.info/revue-internationale-et-strategique-2006-3-page-87.htm. 579Ponton d’Amécourt Jean, « La France, puissance stratégique et militaire dans et grâce à
l'Europe », Revue internationale et stratégique, 3/2006 (N°63), f. 87-90
URL:www.cairn.info/revue-internationale-et-strategique-2006-3-page-87.htm.
170
mjeteve të mbrojtjes evropiane është i rëndësishëm, vendi i saj në veprimin Evropian
është gjithashtu shumë i rëndësishëm.
Mjetet ushtarake janë të një rëndësie të pazëvendësueshme për veprimin e
politikës së jashtme të një shteti. Disponueshmëria e forcave, përgjegjshmëria dhe
efikasiteti i tyre mbeten thelbësore për të ruajtur vendin e Francës në botë. Në
mjedisin e sotëm të sigurisë i bëhet thirrje vendeve evropiane për një angazhim të
fortë në teatrot e ndryshme të krizës. Forcat franceze të dislokuara përfaqësojnë rreth
një të katërtën e forcave evropiane të vendosura. Aftësia jonë për të kontrolluar
operacionet njihet dhe është forcuar në vitet e fundit me rritjen e shtabeve të
komponentëve (tokës, ajrit, detit). Evropianët veprojnë së bashku në shumë teatro me
dymbëdhjetë operacione evropiane që janë duke u zhvilluar në Ballkan, Afganistan
dhe Afrikë.
Me zgjerimin e misioneve të tij, Bashkimi Evropian është i pranishëm edhe
në Aceh ose në Rafah ...Pavarësisht nga fakti se këto angazhime janë afat gjata, dhe
"konsumojnë" kështu forcat gjatë një periudhe të gjatë, dëshira franceze është që të
bëjë PESM aktive kudo që angazhimi i saj është i dobishëm. Kjo është veçanërisht e
nevojshme, madje e domosdoshme për ne, ku BE-ja është një aktor i madh dhe
shpesh i padukshëm, si në Afrikë apo në Lindjen e Mesme.
Evropianët nuk mund thjesht të financojë PESM pa përfitime politike në
kthim. Kjo është arsyeja pse - në vazhdimësinë e Operacionit Artemis,Operacion i
Përbashkët i OKB-së, Bashkimit Evropian ..., operacioneve të policisë dhe reformës
së sektorit të sigurisë, dhe të tjera aktivitete të BE-së në mbështetje të Republikës
Demokratike të Kongos (DRC) - Franca ka inkurajuar Bashkimin Evropian për t'iu
përgjigjur pozitivisht kërkesës së OKB-së për të forcuar misionin e OKB në RDK
gjatë zgjedhjeve të qershorit 2006.
Kontributi francez edhe një herë do të jetë vendimtar për Evropën që të jetë e
pranishme. Por do të jetë, dhe kjo është themelore për barazinë me Gjermaninë. Në
qoftë se ne duam që, në sajë të Evropës, të mbajmë një rol global në fushën e
mbrojtjes dhe sigurisë, Franca ka nevojë për të bindur partnerët e saj për të zhvilluar
aftësitë e tyre dhe për të forcuar vizionin e përbashkët evropiae. Operacioni tjetër në
RDK mund të ndihmojë Francën, duke i ofruar edhe një shembull konkret në terren
dhe një laborator për integrimin e veprimeve civile dhe ushtarake të BE-së.580
Projekti evropian është ai që i jep formë ambicies franceze për botën
multipolare së nesërmes. Në fakt, vetëm Evropa, me 450 milionë banorë dhe që
përbën një të katërtën e PBB-së botërore sot, duhet të jetë një lojtar i madh në skenën
botërore dhe duhet të merret me sfidat e shumta strategjike. Përballë do të ketë:
Euroazinë, dhe Afrikën e Veriut dhe Kinën, ku përqendrohet më shumë se gjysma e
popullsisë së botës, 3/4 e të varfërve të planetit, qendrat e konflikteve etnike më
580 Ponton d’Amécourt Jean, « La France, puissance stratégique et militaire dans et grâce à
l'Europe », Revue internationale et stratégique, 3/2006 (N°63), f. 87-90
URL : www.cairn.info/revue-internationale-et-strategique-2006-3-page-87.htm.
DOI : 10.3917/ris.063.0087.
171
shpërthyese, dhunës së madhe fetare dhe disa nga regjimet më despotike.Në këtë
zonë janë të vendosura çështjet kryesore të sigurisë botërore, si në aspektin e
terrorizmit, armët e shkatërrimit në masë ose furnizimin me energji.
Ky vizion, kjo ambicie për Francën është gjithashtu e përkryer në përputhje
me dëshirën e Evropës të shprehur nga shumica e qytetarëve francezë dhe evropian:
mos-ratifikimi i Traktatit Evropian Kushtetues nga të dy vendet nuk duhet të errësojë
prirjen e fortë - të gjitha sondazhet e kanë treguar - të evropianëve për idenë e
përbashkët të sigurisë dhe politikës së mbrojtjes. Opinioni publik francez priret në
mënyrë të vazhdueshme që nga viti 2003 të favorizojë shfaqjen e një mbrojtje të
plotë e të pavarur evropiane.
Forcimi i PESM është thelbësor për Bashkimin Evropian, nëse ai do të jetë
"një fuqi thelbësore ushtarake dhe strategjike" në botën e shekullit të XXI. Në mars
të vitit 2004, një iniciativë franko-britanike, një material për diskutim u paraqit në
Këshillin e Çështjeve të Përgjithshme për Marrëdhënie me Jashtë në konceptin e
Grupimit taktik. Grupimet taktike kanë gjasa për të përmbushur të gjitha misionet e
BE-së, të quajtura misionet Petersberg. Ato mund të përdoren në mënyrë të pavarur
ose si një forcë e hyrjes fillestare në rast të një krize që kërkojnë një angazhim më të
madh.581 Më shumë se fuqia, ne duhet të përmendim perceptimin e fuqisë që i jepet
një vendi. Matja e fuqisë ka një karakter relativ.
Kombet janë renditur njëri pas tjetrit, ndërsa ndërtimi i fuqisë ka, nga ana
tjetër, një karakter absolut. PBB, vëllimi i eksportit, formati i ushtrive, në posedim
ose jo të armëve bërthamore kontribuojnë në prodhimin e kësaj energjie që e ka
theksuar edhe profesor Jean-Yves Caro në artikullin e tij në Revue Ares në dhjetor
të vitit 2000.Koncepti i fuqisë ushtarake dhe strategjike është ndoshta pjesa më
tradicionale nga fuqia e një kombi, duke u bazuar në tre kritere: ekonomi, teknologji
dhe mjete me qëlim ushtarak.
Fuqia ekonomike është e bazuar në gjeografi dhe demografi, fuqinë
teknologjike për risi apo të performancës. 582 Sot në kombinimin e kritereve të
ndryshme të rëndësishme të fuqisë, faktorët civilë janë ndoshta mbizotërues në
lidhje me fuqinë ushtarake në kuptimin e ngushtë.Ngjitja e Kinës në renditjen
botërore që nga shpërthimi i rritjes së saj ekonomike është një ilustrim i përsosur.
Kjo ndodh ndoshta për shkak të faktit se pushteti, i cili është mbështetur prej kohësh
në aftësinë për t'i bërë ballë një kërcënimi, është bërë një mënyrë për të mbajtur
vendin e saj në skenën ndërkombëtare.
Megjithatë, në këtë koncert të kombeve, pjesa më e madhe e përcaktuesve
ushtarake vazhdojnë të mbajnë një rol mjaft të konsiderueshëm. Kështu, posedimi i
armëve bërthamore, në mënyrë të veçantë, ka një efekt të pamohueshëm në të gjitha
581Ponton d’Amécourt Jean, « La France, puissance stratégique et militaire dans et grâce à
l'Europe », Revue internationale et stratégique, 3/2006 (N°63), f. 87-90
URL : www.cairn.info/revue-internationale-et-strategique-2006-3-page-87.htm.
DOI : 10.3917/ris.063.0087. 582Teissier Guy, « Les atouts de la puissance militaire française », Revue internationale et
stratégique, 3/2006 (N°63), f. 91-96.
URL : http://www.cairn.info/revue-internationale-et-strategique-2006-3-page-91.htm
172
vendet që i kanë ato. Prandaj nuk është ekzagjerim të thuhet se në këtë rast fuqia
ushtarake është një mbështetje e rëndësishme e fuqisë strategjike. Të kesh një aftësi
parandaluese bërthamore përbën një avantazh vendimtar që nuk mund të
kompensohet me zhvillimin e aftësive ushtarake të quajtura "konvencionale".
Për këtë arsye ka një efekt barazimit të atomit, pavarësisht kapacitetit të çdo
pushteti, kryesorja është, në një farë mënyre që t'i përkasësh rrethit të ngushtë të
fuqive bërthamore.583 Për kritikët e armëve bërthamore në vendin tonë, është e lehtë
për të treguar se ka disa racionalitete ekonomike që kërkojnë të ruajnë dhe të
modernizojnë mjetet tona parandaluese bërthamore. Në të vërtetë, kosto-efektiviteti i
kësaj arme është veçanërisht i favorshëm në drejtim të fuqisë.
Ajo gjithashtu përbën një siguri kundër çdo rreziku, e cila nuk është vënë në
dyshim nga një pikëpamja ushtarake.Fuqia e Francës, e vendosur me Britaninë e
Madhe dhe Rusinë menjëherë pas Shteteve të Bashkuara dhe Kinës, sipas kritereve,
doli në kohën e projektit të reformës së OKB-së në 2004-2005. Vendi si anëtar i
përhershëm në Këshillin e Sigurimit, të marr në fillim të vitit 1945 me rastin e Kartës
së San Franciscos, nuk është vënë në pyetje për shkak të anëtarësimit të vendit në
klubin bërthamor. Në anën tjetër, disa shtete, ekonomikisht të fuqishme, mund të
arrijnë këtë status, për aq sa ato nuk posedojnë armë bërthamore.
Avantazhi bërthamor i Francës duhet të shoqërohet me një sërë mjetesh
konvencionale të zhvilluara për të marrë pjesë në zgjidhjen e krizave të të gjitha
llojeve që shfaqen në të gjithë botën. Meqë nuk është e mundur për të qëndruar
mbrapa, ajo duhet të përshtatet me nevojat e reja, si aftësitë e reja teknologjike, siç
dolën që prej pesëmbëdhjetë vjetësh. Kjo përshtatje është edhe më e nevojshme pasi
pajisjet konvencionale mund të jenë hierarkike, më efikaset afrohen me nivelin e tyre
teknologjik me parandalimin bërthamor.Fuqia kalon nga një autonomi dhe pavarësi
e përgjithshme në kuadër të së drejtës ndërkombëtare.
Kjo është një zgjedhje politike që ishte bërë nga Franca për gati pesëdhjetë
vjet. Për ta bërë atë të besueshëm, Franca ka një industri të mbrojtjes që i mundësoi
asaj të përmbush nevojat për kapacitetet, deri në nivelin më të lartë teknologjik për
parandalimin por edhe për mjetet e tij konvencionale. Ky ishte një avantazh
vendimtar në të kaluarën, ndoshta është sot një sfidë për bashkëpunimin
ndërkombëtar evropian, por ky është një debat tjetër.584Për të mbajtur një vend në
mesin e fuqive të para, është e nevojshme që të kesh një aftësi projektimi force.
Kjo aftësi është një nga katër shtyllat e strategjisë franceze të mbrojtjes me
parandalim, njohje dhe mbrojtje. Këto janë riafirmuar vazhdimisht në planin e
ardhshëm për tridhjetë vjet (PP30), këto katër shtylla janë një mjet për të marrë pjesë
plotësisht në zgjidhjen e krizave dhe për të mbrojtur interesat franceze. Disa burime
janë thelbësore, veçanërisht në transportin strategjik, ajror ose detar, si dhe në
583Teissier Guy, « Les atouts de la puissance militaire française », Revue internationale et
stratégique, 3/2006 (N°63), f. 91-96. URL : http://www.cairn.info/revue-internationale-et-strategique-
2006-3-page-91.htm 584Teissier Guy, « Les atouts de la puissance militaire française », Revue internationale et
stratégique, 3/2006 (N°63), f. 91-96. URL : http://www.cairn.info/revue-internationale-et-strategique-
2006-3-page-91.htm
173
trajnimin e trupave, të cilën vetëm disa vende kanë. Ato i lejojnë Francës të kryejë
detyrat e saj në Forcën e Reagimit të shpejtë të NATO-s, Forcat e Reagimit të
NATO-s (NRF), vetëm ose në bashkëpunim me vendet e tjera. Në këtë cilësi, Franca
duhet të kombinojë mundësitë e kryerjes së operacioneve centrike, si pjesë e
operacioneve të zbulimit dhe lidhjeve satelitore, që zbatohen gradualisht nëpërmjet
sistemeve Helios 2 dhe Syracuse 3.
Kjo aftësi lejon Francën për të marrë një rol udhëheqës si komb siç ishte rasti
gjatë operacionit Artemis. Lidhur me monitorimin e zgjedhjeve të suksesshme në
Republikën Demokratike të Kongos, raundi i parë i të cilit u mbajt më 30 korrik
2006, Franca ka kontrolluar shefin madhor, ndërsa Gjermania është kombi
inkuadrues. Trupat franceze janë mbajtur në Kinshasë, të gatshme për të mirëpritur
përforcime evropiane të nevojshme. Kështu, ka rreth 12,000 ushtarë francezë të
angazhuar në mënyrë të përhershme në teatro të ndryshme të përleshjeve në botë.585
Së fundi, rrethanat kërkojnë më shumë se kurrë të jemi në gjendje për të kryer
operacione të veçanta.
Franca është një nga vendet e pakta me Shtetet e Bashkuara dhe Britaninë e
Madhe që posedojnë kualifikim për të kryer këto veprime diskrete, por jo të
paligjshme, qoftë për luftën kundër terrorizmit jashtë kufijve francezë apo për të
mbledhur informacion nga mjetet njerëzore, të pazëvendësueshëm në nivelin
strategjik. Duhet të ketë njësi të veçanta të organizuara, të trajnuara, të pajisura dhe
shumë të specializuara. Kjo nevojë çoi në krijimin e Komandës së Operacioneve
Speciale në vitin 1992, nga mësimet e konfliktit të parë pas Luftës së Ftohtë. Duke
pasur këto aftësi për të mbajtur pozitën franceze nuk është një dhuratë e rënë nga
qielli.
Ajo kërkon, në fakt, një përpjekje kombëtare, financiare dhe njerëzore, që të
gjitha vendet duhet të pranojnë në qoftë se ato aspirojnë për pushtet. Çdo vend i
përgjigjet në mënyrën e vet çdo sfide, me buxhete ushtarake kolosale si Shtetet e
Bashkuara, ose zvogëlim për fat të keq për Britaninë. Në Francë, përpjekja fiskale
është e ndryshueshme, ndërsa profesionalizmi total i forcave të armatosura franceze
lejon që Franca të ketë burimet e duhura njerëzore. Lirimi fiskal i vërejtur në
gjysmën e dytë të viteve 1990 ka pasur pasoja tepër të dëmshme për aftësitë
operative të Francës. Përpjekjet e bëra për katër vjet, edhe pse të rëndësishme, e kanë
të vështirë për të rivendosur një nivel të mjeteve konvencionale të kënaqshëm.
Përpjekja për të rritur buxhetit e pajisjeve të 2002 lejon vetëm në vitin 2006,
për tu kthyer në nivelin e 1993, që përfaqëson 15.7 miliardë euro. Në qoftë se
buxheti ynë është ndër më të rëndësishmit në Evropë, Shtetet e Bashkuara, nga ana e
tyre kanë një buxhet ushtarak që përfaqëson 3.84% të PBB-së. Pajtimi me partnerët
tanë evropianë në këtë mënyrë duket i dëshirueshëm, në shumë mënyra, qoftë me
projekte industriale ose kryerjen e operacioneve të përbashkëta. Megjithatë,
pabarazia e politikave të mbrojtjes dhe përpjekjet e vendeve evropiane tregon
585Teissier Guy, « Les atouts de la puissance militaire française », Revue internationale et
stratégique, 3/2006 (N°63), f. 91-96. URL : http://www.cairn.info/revue-internationale-et-strategique-
2006-3-page-91.htm
174
kufizimet e ushtrimit. Vetëm bashkëpunimi me disa partnerë të së njëjtës madhësi
është i mundur në lidhje me veprime të caktuara. Megjithatë, në temën e fuqisë
strategjike ushtarake, pasi nuk është shfaqur një vullnet i fortë politik për të ndërtuar
një fuqi evropiane, do të jetë veçanërisht e rrezikshme për të mbështetetur vetëm në
Bashkimin Evropian për të mbajtur një vend në arenën ndërkombëtare.
Me fjalë të tjera, Evropa ka të gjitha avantazhet e fuqisë, por nuk ka
vendosmëri. Është për të ardhur keq për shkak se ndërhyrja nën kujdesin e saj do të
paraqiste më pak rrezik nga kritikat sesa ndërhyrja e një vendi të vetëm, imazhi dhe
reputacioni i të cilit mund të ishin negativ, për shkak të veprimeve të tij të fundit. Ne
duhet të korrigjojmë mungesën e fuqisë evropiane, deri në masën që integrimi
evropian vështirë se mund të akomodohet me impotencën politike. Në përfundim,
duhet theksuar dilema që do të lindi shumë shpejt në Francë.
Çdo zbutje e përpjekjeve do të ketë pasoja të menjëhershme për vendin e saj
në skenën ndërkombëtare, si dhe sigurinë e saj. Marrja në pyetje e pengesave do të
ishte e papërgjegjshme, për aq sa kjo do të rezultojë në pasoja ndoshta të
pakthyeshme për ruajtjen e sigurisë. Përveç kësaj, Presidenti i Republikës, me rastin
e një fjalimi më 19 janar 2006 në Ile Longue (Finistère), vetëm aktualizon dhe
sqaron doktrinën tonë të parandalimit. Në kushtet e mjeteve konvencionale, çdo
reduktim në madhësinë e ushtrisë mund të shkaktojë regres të aftësive franceze të
jashtme të ndërhyrjes. Nëse mjetet e Francës do të zvogëlohen, mundësia për të bërë
veprime afatgjata mund të jetë në rrezik. Liria e veprimit është e afërt me politikanët.
Por të gjithë e dinë, ndërsa ligji i ardhshëm i planifikimit ushtarak pritet të
dalë, ai nuk do të jetë i mjaftueshëm për të ruajtur përpjekjet fiskale në nivelet
aktuale apo atë që ajo ka pasur gjatë vitit 2008 për të çuar përpara të gjitha
programet. Në fakt, sapo ka filluar një fazë, ku të gjitha pajisjet e mëdha duhet të
prodhohen dhe për këtë arsye kërkojnë fonde të konsiderueshme. Për më tepër,
rëndësia e deficitit buxhetor duket si një sfidë shtesë. Fuqia e Francës për të
ardhmen, pra varet drejtpërdrejt nga zgjedhjet që do të bëhen në një periudhë
afatmesme.586
4.2. Funksionet strategjike të mbrojtjes franceze
Njohuria dhe parapritja e rreziqeve dhe kërcënimeve, me anë të inteligjencës
dhe parashikimit, i projektuar për të siguruar Francën me një kapacitet të vlerësimit
të pavarur të situatave, janë thelbësore në procesin e vendimit të lirë dhe sovran.
Frenimi: parandalimi bërthamor është për të mbrojtur Francën nga çdo
agresion me origjinë shtetërore kundër interesave të saj jetike, ngado që të vijë dhe të
çfarëdo forme qoftë, duke larguar ndonjë kërcënim shantazhi ndaj atyre interesave
që do të paralizojnë lirinë e vendimmarrjes dhe veprimit. Frenimi mbetet bastioni i
586Teissier Guy, « Les atouts de la puissance militaire française », Revue internationale et
stratégique, 3/2006 (N°63), f. 91-96. URL : http://www.cairn.info/revue-internationale-et-strategique-
2006-3-page-91.htm
175
fundit i sigurisë së vendit duke dekurajuar çdo agresion nga frika se kostoja e
hakmarrjes tejkalon përfitimet e pritshme.
Mbrojtja: Kjo është për të siguruar integritetin e territorit të francezëve, të
sigurojë mbrojtje efektive kundër të gjitha rreziqeve dhe kërcënimeve, në mënyrë të
veçantë për terrorizëm dhe sulmet kibernetike, për të ruajtur vazhdimësinë e
funksioneve vitale të mëdha të kombit dhe për të siguruar aftësinë e vendit për të
kapërcyer sulmet, nëse ato do të ndodhnin.
Parandalimi i krizave që ndikojnë në mjedisin tonë përfshin një
shumëllojshmëri të veprimeve, duke filluar nga zhvillimi i standardeve kombëtare
dhe ndërkombëtare në luftën kundër trafikimit, çarmatimin, konsolidimit të paqes, si
dhe prania dhe pozicionimi i forcat franceze të armatosura në vendet me të cilat
Franca ka një marrëdhënie të veçantë.
Ndërhyrja synon të sigurojë mbrojtjen e qytetarëve francezë jashtë vendit,
për të mbrojtur interesat franceze strategjike dhe të sigurisë, si edhe ato të aleatëve të
Francës.587
"Politika e mbrojtjes është për të siguruar integritetin e territorit dhe
mbrojtjen e popullsisë kundër sulmeve të armatosura. Ajo kontribuon në luftën
kundër kërcënimeve të tjera të cilat mund të rrezikojnë sigurinë kombëtare. Ajo
siguron pajtueshmërinë me besëlidhjet, traktatet dhe marrëveshjevet ndërkombëtare
dhe merr pjesë në kuadër të traktateve evropiane, në politikën evropiane të sigurisë
dhe të mbrojtjes së përbashkët. (Neni L. 1111-1 i Kodit të Mbrojtjes) 588"
Funksion politik që varet nga qeveria, mbrojtja është kombëtare, sepse ka të
bëjë jo vetëm me mbrojtjen ushtarake dhe forcat e armatosura, por të gjitha agjencitë
e përfshira në kategoritë kryesore të funksioneve ose burimet esenciale në jetën e
vendit. Mbrojtja Kombëtare është një komponent i sigurisë kombëtare.
Ajo është e bazuar në parimet e mëposhtme:
• gjithëpërfshirja: ka të bëjë me të gjithë popullsisë dhe të gjithë sektorët e
jetës kombëtare (mbrojtja civile, ekonomike dhe ushtarake);
•E përhershme: ajo është e organizuar në kohë paqeje;
• Njësia: ajo është drejtuar nga qeveria;
• Transferimi i autoritetit: Autoriteti është përgjegjës për çdo hap të territorit;
• Pavarësia: Nuk varet nga një shtet tjetër ose një aleancë për mbrojtje.
Organizimi i përgjithshëm
Strukturat qendrore
• Presidenti i Republikës, "garantuesi i pavarësisë kombëtare dhe integritetit
territorial" është "shefi i ushtrisë" (nenet 5 dhe 15 të Kushtetutës)589.
• Politika e mbrojtjes është përcaktuar nga Kabineti.
• Vendimet në lidhje me drejtimin e përgjithshëm të mbrojtjes janë marrë nga
Këshilli i Mbrojtjes dhe Sigurisë Kombëtare. Këshilli i Mbrojtjes, i kryesuar nga
Presidenti, përfshin Kryeministrin, Ministrat e Mbrojtjes dhe të Punëve të Jashtme,
587http://www.defense.gouv.fr/jeunes/missions/la-defense-en-quelques-mots/les-cinq-fonctions-
strategiques-de-la-defense 588 Neni L. 1111-1 i Kodit të Mbrojtjes 589 Nenet 5 dhe 15 të Kushtetutës
176
të Brendshme, të Ekonomisë dhe të Financave, dhe, sipas nevojës, nga çdo ministër
tjetër i shqetësuar nga rendi i ditës.
• Vendimet në lidhje me menaxhimin e mbrojtjes ushtarake janë marrë nga
Këshilli i Mbrojtjes të brendshme, i kryesuar nga presidenti apo kryeministri.
• Kryeministri është përgjegjës për drejtimin e përgjithshëm të Mbrojtjes
Kombëtare. Ai ka një organ qendror Sekretariatin e Përgjithshëm të Mbrojtjes dhe
Sigurisë Kombëtare, përgjegjës për koordinimin ndërdikasterial në mbrojtjen dhe
sigurinë.
• Në çdo departament një zyrtar i lartë i mbrojtjes dhe sigurisë është së paku
përgjegjës për organizimin, përgatitjen dhe zbatimin e masave për mbrojtje dhe
sigurinë për vetë departamentin e tij.
• Instituti i Studimeve të Avancuara të Mbrojtjes Kombëtare ka si mision
përgatitjen e zyrtarëve të lartë që i përkasin të gjithë sektorëve profesional të kombit,
për problemet e mëdha bashkëkohore të mbrojtjes.
• Ministria e Mbrojtjes është përgjegjëse për zbatimin e politikës ushtarake,
organizimin, menaxhimin, kusht vendosjen e punësimit dhe mobilizimin e të gjitha
forcave të armatosura, si dhe të infrastrukturës ushtarake.
• Shefi i Shtabit të Armatosur është këshilltar ushtarak i qeverisë; ai merr
komandën e forcave të angazhuara në një operacion.
• Delegati i Përgjithshëm i Armatimeve është këshilltar teknik i qeverisë në
armatime ushtarake; ai siguron furnizimin me pajisje ushtarake.
Në praktikë, edhe pse Kushtetuta thotë që qeveria " udhëheq dhe përcakton
politikën e kombit" dhe "ka forcë të armatosur," Presidenti i Republikës merr
vendimin i fundit, duke qenë se Mbrojtja Kombëtare, me Punët e Jashtme ,
interpretohet si pjesë e një fushe të rezervuar për kreun e shtetit.
Që nga vendimi në 1997 për pezullimin e shërbimit kombëtar, personeli i
forcave të armatosura franceze nuk përbëhet vetëm nga ushtarak dhe nga civilë të
karrierës, me kontratë apo vullnetarë. Dita e Mbrojtjes dhe e Shtetësisë (JDC) është
përdorur për të identifikuar të gjithë të rinjtë francez, për sensibilizimin e tyre për
çështjet e mbrojtjes dhe të forcojë "Lidhjen Ushtri-Komb".
Objektivat e përgjithshme
• Mbrojtja e interesave themelore. Këto interesa janë të ndara:
Në interesa të fuqisë që janë të lidhur me përgjegjësitë ndërkombëtare të
Francës si një anëtare e përhershme e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të
Bashkuara dhe që kanë "shtetet me armë bërthamore";
o interesat strategjike konsistojnë kryesisht në ruajtjen e paqes në Evropë dhe
në zonat me të cilat ka kufi, sidomos rreth Mesdheut, dhe ruajtjen e kushteve të
biznesit dhe shkëmbimeve ekonomike;590
o interesat vitale ose ruajtja e integritetit të territorit kombëtar dhe qasjet e saj
"ajër-det" ushtrimin e lirë të sovranitetit të saj dhe mbrojtjen e popullit të saj dhe të
shtetasve të saj jashtë vendit.
590 Quelles sont les missions de la defense nationale, http://hg.moitel.free.fr/spip/IMG/pdf/f2_defense.pdf, i konsultuar 25.02.2015
177
•Kontribut në stabilitetin ndërkombëtar: anëtar i komunitetit ndërkombëtar,
Franca synon të mbështesë vlerat e demokracisë dhe solidaritetit mes shteteve,
hendeku i prosperitetit është një burim i pasigurisë. Ajo ka përgjegjësi të veçanta si
ish-fuqi koloniale, veçanërisht në Afrikë, ku ajo kërkon të favorizojë zgjidhjen e
konflikteve rajonale; përgjegjësitë ndërkombëtare të Francës nënkupton
pjesëmarrjen e saj në operacionet në favor të paqes dhe nënshkrimin e marrëveshjeve
të mbrojtjes në Afrikë dhe Lindjen e Mesme.
• Puna në një kontekst evropian: Franca vepron për lindjen e një Evropë të
fortë, duke ruajtur lidhjen transatlantike.
• Pjesëmarrja në një qasje gjithëpërfshirëse të mbrojtjes: kjo tërësi është bërë
më e nevojshme me përhapjen e armëve të shkatërrimit në masë (bërthamore,
radiologjike, bakteriologjike dhe kimike), rritja e terrorizmit ndërkombëtar,
trafikimit të zhvillimit (drogë, armë, qeniet njerëzore, falsifikimi ...) dhe krimit
kibernetik.
Funksionet strategjike
• parandalimi bërthamor: parandalimi ka për qëllim për të siguruar mbrojtjen
e "interesave jetike" të Francës. Qëllimi i tij është:
o të parandalojë vënien në dyshim të mbijetesës për Francën nga një fuqi
armiqësore e madhe;
o t'i bëjë ballë kërcënimeve që mund të paraqesin fuqitë rajonale me armë të
shkatërrimit në masë;
Prandaj, parandalimi është i bazuar në perceptimin nga ana e kundërshtarëve
të mundshëm të rreziqeve të papranueshme që mund të vijnë nga një agresion kundër
Francës ose interesave të saj. Doktrina bërthamore mbetet ajo e jo-përdorimit.
o forcimi i forcave të armatosura të marrëveshjeve të vendosura nga
autoritetet civile në rast të rrethanave të jashtëzakonshme (fatkeqësitë natyrore ose
industriale ...).
• Parandalimi: Parandalimi parashikon shfaqjen e krizave në mënyrë që
mbajë në nivel sa më të ulët të jetë e mundur dhe të parandalojë përdorimin e forcës.
Ajo është e bazuar në:
o përpjekjet diplomatike për një zgjidhje paqësore të konflikteve;
o politikën e kontrollit të armëve;
o mjetet e njeriut dhe të informacionit teknik (përgjimin e telekomunikimeve
dhe satelitëve të vëzhgimit);
o mekanizmat ushtarake të bashkëpunimit për të ndihmuar vendet me të cilat
Franca ka marrëveshje për të arritur zgjidhjen e konflikteve;
Forcat të vendosura jashtë kufijve për të ndërhyrë sa më shpejt të jetë e
mundur.591
• Projektimi i forcave dhe pushtetit: në qoftë se përpjekjet parandaluese nuk
mund të pengojnë shpërthimin e një krize, mund të jetë e nevojshme për të ndërhyrë.
591 Referuar Fonctions strategiques-Ministere de la Defense,
http://www.defense.gouv.fr/air/presentation/fonctions-strategiques, i konsultuar 03.05.2015
178
Franca ka krijuar forcat kundër përgjigjigjëse për disa mijëra kilometra
brenda një kohe të shkurtër, dhe me mbështetje afat të gjatë.
• Njohuritë dhe parashikimi; funksioni i fundit është strategjik dhe përmendet
nga Libri i Bardhë i Mbrojtjes i vitit 2008, ajo është e bazuar kryesisht në
komponentin e "informacionit". Kjo i lejon asaj të vendos dhe të veprojë.
• Buxheti: Për vitin 2014 buxheti i Mbrojtjes Kombëtare ishte 31.4 miliardë
euro (me përjashtim të pensioneve) pra 1.52% e PBB-së së Francës.592
Në një kohë kur ne bëjmë pyetje për shtrirjen e fuqive të quajtura "mesatare"
në mes të horizontit të pakapshëm të "hiperfuqisë" amerikane dhe me rritjen e madhe
"të vendeve në zhvillim", pyetja e të ardhmes strategjike të një vendi si Franca
domosdoshmërisht mund të lind. As "fuqi e madhe", në kuptimin e Shteteve të
Bashkuara dhe Bashkimit Sovjetik të mishëruar në kohën e bipolaritetit, as fuqi
rajonale, France shpesh e hedh poshtë këtë emërtim si fuqi mesatare duke preferuar
atë të "fuqisë globale", të aftë për të një rol ndërkombëtar jashtë zonës së saj
gjeografike. Roli i saj ushtarake në Afrikë (siç e kemi parë në vitin 2011, gjatë
ndërhyrjeve në Bregun e Fildishtë dhe në Libi), ndikimi i saj diplomatik në disa
procese politike (kriza gjeorgjiane e vitit 2008, në dosjen libaneze, duke kaluar mes
reformave financave ndërkombëtare), e kanë vënë në dukje kohët e fundit. Më
mënyrë strukturore, prania e trupave të saj jashtë vendit është e fuqishme; rreth 7000
ushtarë të angazhuar në operacionet në pranverë 2012 (Afganistan, Liban dhe Cad
përbëjnë operacionet kryesore), të cilat duhet të shtohen rreth 8300 ushtarake për
"forcat e sovranitetit" në tre zona jashtë shtetit (Karaibe, Paqësor, Oqeani Indian),
dhe 3650 ushtarë për "forcat e para-pozicionuara", të ndara në Gabon, Xhibuti dhe
Emiratet e Bashkuara arabe. Nëse kësaj i shtohet një rol si fuqi ekonomike, vendi i
saj si anëtar i përhershëm në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara dhe
statusi i saj bërthamor, dinamizmi i Frankofonisë në botë dhe roli që luan, janë një
seri elementesh që mund të pretendojnë këtë status.
Ajo mbetet një pikë referimi në aspektin diplomatik si edhe ushtarak. Por
madhësia e saj demografike qëndron larg nga ajo e shteteve më të rëndësishme
(Shtetet e Bashkuara dhe Kina sot, nesër ndoshta India, Brazili dhe të tjerët). Si një
anëtar motor i Bashkimit Evropian, ajo i takon një poli tërheqës dhe të aftë për
veprime të rëndësishme të përbashkëta, por edhe në një grup që është ende duke
luftuar për të krijuar veten si një lojtar strategjik në skenën botërore. Hendeku në
rritje midis, nga njëra anë motos franceze të politikës evropiane të jashtme dhe të
mbrojtjes, si dhe vullnetit të dobët politik të evropianëve për t'i përkushtuar burimet
e nevojshme për këtë ambicie, duket si një pengesë e vërtetë e cila nuk mund të
injorohet: Parisi duket i izoluar për dëshirën e tij për ta parë Evropën si fuqi. Si një
anëtar i aleancës atlantike, ku vendi i saj është përsëri shumë qendrore që nga viti
2009, Franca është me Britaninë, një nga disa lojtarët me një aftësi të njohur
projektimi, pavarësisht nga madhësia e shkurtimeve të ushtritve tashmë të ndërmarra
592 La seule armee europeene, c’est l’armee francaise, http://bruxelles.blogs.liberation.fr/2017/02/02/la-seule-armee-europeenne-cest-larmee-francaise/, i
konsultuar 05.03.2017
179
apo të planifikuara. Por përballë aleatit të madh amerikan mund ti rritet varësia mbi
logjistikën dhe planet industriale.Në Bashkimin Evropian, ajo llogaritet si motor me
kusht që ajo mos të jetë e vetmja në ofrimin e një drejtimi strategjik për një makinë
që nuk është ende e sigurt për të avancuar në këtë fushë. Si fuqi kryesore ushtarake
në NATO më në fund, ajo llogaritet si një shtyllë që dëshiron të dëgjohet.
4.3. NATO dhe Bashkimi Europian
Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) ishte mjeti kryesor i
sigurisë së zonës Euro-Atlantike që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore. Një hapësirë
në të cilën u zhvillua njëkohësisht ekonomia dhe politika e shteteve evropiane që
përbëjnë aktualisht Bashkimin Evropian (BE). Pavarësisht nga natyra dhe përbërjet e
ndryshme, të dy organizatat kanë ndikuar njëra-tjetrën dhe e kanë forcuar. Kështu,
NATO nuk do të kishte mundur të mposhte bllokun sovjetik pa progresin e zhvilluar
në Evropë nga Komuniteti Ekonomik Evropian (KEE), dhe BE nuk mund të kishte
lindur ose të rritej në hapësirë pa sigurinë e krijuar nga NATO.
Marrëdhëniet formale ndërmjet dy organizatave janë intensifikuar nga
përcaktimi i politikës së jashtme dhe politikën e sigurisë (PJPS) të BE-së, e lindur në
prag të krizës në Ballkan dhe institucionalizuar me Traktatin e Mastrihtit të vitit
1992. Që atëherë, të dy strukturat kanë evoluar në mënyrë paralele, marrëdhënia e
fortë institucionale mes tyre është krijuar nëpërmjet zhvillimit të politikës evropiane
të sigurisë dhe të mbrojtjes (PESM) në kuadër të PJPS. Konsolidimi i kësaj politike
dhe ndërveprimi i vazhdueshëm midis NATO-s dhe BE-së kanë krijuar një seri të
koncepteve dhe marrëveshjeve të bashkëpunimit që përcaktojnë dhe kushtëzojnë
gjendjen aktuale dhe mundësitë e zhvillimit të ardhshëm të lidhjes transatlantike.
Me nismat e para dhe Marrëveshjet e Bashkëpunimit, fara e një politike të
sigurisë në mënyrë specifike evropiane njihet, por është ende e varur nga ekzistenca
dhe superioriteti i NATO-s, si strukturë e sigurisë dhe e mbrojtjes. Zhvillimi i PESM
është materializuar nga nismat institucionale dhe aftësitë përherë të respektueshme të
marrëveshjeve të nënshkruara si dhe nga koncepti i komplementaritetit me mbrojtjen
e përbashkët aleate.593
Megjithatë, ngjarjet e dekadës së fundit kanë zbuluar divergjenca në këtë
marrëdhënie. Tensioni dhe mundësia e konkurrencës midis dy organizatave duket
vazhdimisht i pranishëm, edhe pse integrimi i vendeve të BE të Evropës Qendrore
dhe Lindore më të favorshme për NATO-n shkon kundër këtij trendi. Ndërkohë, pas
miratimit të Strategjisë së Sigurisë Evropiane në 2003 dhe projektit të Traktatit të
Lisbonës, BE-ja duket se në vitet e fundit vendosi të zhvillojë një PESM më të
pavarur në lidhje me NATO-n. Rritja e operacioneve evropiane të menaxhimit të
593 Scheek, Laurent, « Concurrence, coopération et complémentarité dans le paysage européen de la
sécurité et de la défense : vers un découplage silencieux entre l’UE et l’OTAN ? », f. 90, ne Lavallee,
Chantal (dir.) « L’Europe de la Défense : acteurs, enjeux et processus », Paris, Les Champs de Mars nº
19, Cahiers du CESSC, LDF, 2008.
180
krizave dhe realizimet si konsolidimi i Agjencisë së Mbrojtjes Europiane (AME)
mund të konfirmojnë këtë prirje. Në të njëjtën kohë, një ndryshim duket të
konfirmohet në marrëdhëniet transatlantike, duke zëvendësuar NATO si përfaqësues
i BE-së me Shtetet e Bashkuara më të favorshme për një Europë të fortë. 594
"Me politikën evropiane për siguri dhe mbrojtje, BE-ja do të ketë një
kapacitet të pavarur për të marrë vendime dhe veprime në fushën e sigurisë
evropiane. Zbatimi i këtyre do ti japë Bashkimit rregullimet institucionale dhe
kapacitetet operacionale për të menaxhuar krizat dhe të kryejë operacione ushtarake
në kontinentin evropian dhe periferinë e tij, në komplementaritetit me NATO-n ". 595
Gjatë dy dekadave të fundit një numër faktorësh, siç janë iniciativa evropiane
politike apo ngjarjet pas rënies së bllokut sovjetik, kanë prodhuar një zhvillim të
fortë të BE-së dhe NATO-s dhe një ndërveprim të fortë mes të dy organizatave. BE-
ja ka iniciuar procesin e zhvillimit PESM duke fituar peshë si aktor në shkallë
globale. Kërcënimi sovjetik që ishte arsyeja pse NATO ekszistonte, është zhdukur në
vitin 1991. Aleanca ka ripërcaktuar qëllimin e saj duke përcaktuar veten si një aktor
të sigurisë dhe duke shkuar drejt misioneve të menaxhimit të krizave dhe ruajtjen e
paqes jashtë kufijve të saj. Aftësia për të arritur një politikë autonome të sigurisë
evropiane dhe nevoja për të marrë mjetet e nevojshme kanë çuar zyrtarë të NATO-s
dhe Shtetet e Bashkuara të kenë frikë për dobësimin e lidhjes transatlantike, duke
krijuar një debat të thellë mbi nevojën për të koordinuar të dy organizatat.
Rastësia e anëtarësisë së shumicës së vendeve të Evropës Perëndimore në të
dy organizatave njihet në dokumentet kushtetuese të BE-së, të cilat përfshijnë
nevojën për të artikuluar këtë "rastësi". Para zbatimit efektiv të Traktatit të Lisbonës,
baza aktuale ligjore e BE-së përbëhet nga të Traktati i BE-së (TEU), i ndryshuar nga
Traktati i Nicës (2000). Neni 17 përcakton zhvillimin e fushës PESM dhe përcakton
pjesën e përputhshmërisë së strukturave të sigurisë dhe të mbrojtjes të BE-së dhe
NATO-s. Ai njeh natyrën specifike të disa politikave të shteteve anëtare, respekton
detyrimet sipas Traktatit të Atlantikut të Veriut për ata që e shohin mbrojtjen e tyre të
përbashkët të realizohet në kuadrin e saj dhe ka deklaruar në përputhje me sigurinë e
përbashkët dhe politikën e mbrojtjes të Aleancës Atlantike. Artikulli përfundon duke
njohur mundësitë e zgjeruara të bashkëpunimit dypalësh ndërmjet dy ose më shumë
Shteteve Anëtare brenda Bashkimit Evropian Perëndimor (BEP) apo NATO që nuk
shkojnë kundër që parashihet në bazë të të rreptë të BE-së. Ky artikull është parimi
që përcakton nevojën për pajtueshmërinë. Mund të konsiderojnë që ai frymëzon një
hierarki të vërtetë midis dy organizatave dhe një farë vartësie të BE-së nga NATO.596
Përshtatshmëria është "çfarë mund të pajtohen apo bashkëjetojnë me diçka
tjetër."Përshtatshmëria e mbështetur nga Traktati i Bashkimit Europian i referohet
594 Scheek, Laurent, « Concurrence, coopération et complémentarité dans le paysage européen de la
sécurité et de la défense : vers un découplage silencieux entre l’UE et l’OTAN ? », f. 90, ne Lavallee,
Chantal (dir.) « L’Europe de la Défense : acteurs, enjeux et processus », Paris, Les Champs de Mars nº
19, Cahiers du CESSC, LDF, 2008. 595 Gnessoto, Nicole (dir.), « La Politique de sécurité et de défense de l’UE : les cinq premières années
(1999-2004) », Paris, Institut d’Études de Sécurité de l’UE, 2004. 596 Ide e paraqitur nga Pierre VERLUISE si skema e « Les relations OTAN/PESC » gjate prezantimit
inicial te seminarit « Union européenne et lien transatlantique » ne CID, shtator 2008.
181
ekzistencës së njëkohshme të strukturave të sigurisë dhe të mbrojtjes në kuadër të
NATO-s dhe BE-së. Megjithatë, Neni 17 i Traktatit kërkon regjistrimin e mbrojtjes
evropiane në kuadrin e NATO-s për ato shtete që e konsiderojnë si mbrojtja e tyre e
përbashkët. Kjo përshtatshmëri është shprehur zakonisht si komplementaritet. Një
term i ngjashëm, por jo sinonim dhe mund të shtrembërojë synimin e shumë prej
atyre që e përdorin atë. Plotësuese është se "plotëson" ose "plotëson diçka të
ngjashme." Dy pjesët janë plotësuese nëse dikush shton në tjetrin për të formuar një
tërësi, ose, me fjalë të tjera, nëse "do të thotë të ndryshme kanë zbatuar në mënyrë që
të arrihet një qëllim i përbashkët". 597 Pyetja është se çfarë politike të sigurisë dhe të
mbrojtjes mund BE-ja të zhvillojë në ato terma? Si bashkëjetesa e dy strukturave që
mund të jenë të mundura në qoftë se lindja e njërës duhet të respektojë ekzistencën
dhe sundimin e tjetrës? Përgjigja duket e qartë: BE-ja mund të zhvillojë vetëm një
pjesë jo të ushtruar nga NATO dhe do të mbushi pjesë në fushën e sigurisë dhe të
mbrojtjes të Evropës që nuk mbulojnë Aleancën Atlantike. Komplementariteti
teorike midis BE-së dhe NATO-s do të bazohet në ekzistencën e mëparshme të
NATO-s, ndryshimi në nivelet e aftësive dhe nevojën për të përdorur me anë të BE-
së mjetet e aleatëve për planifikimin dhe komandën për vendosjene misioneve jo të
ndërmarra nga NATO-ja.
Kështu, debati del mbi mjetet e koordinimit apo shkallës së autonomisë së
PESM në lidhje me NATO-n. Megjithatë, komplementariteti nuk mund të mbetet i
kufizuar në ndarjen e burimeve dhe procedurave. Është e përshtatshme për të
shqyrtuar pajtueshmëria dhe komplementariteti i interesave, qëllimeve apo ambiciet.
Sigurisht, lindja e PESM dhe veprimet e para u karakterizuan nga ambiciet e
kufizuara dhe mundësitë reale që kërkohen nga aleatët politik dhe aftësitë e
mbështetjes. BE-ja fillimisht u shfaq për të kufizuar ambiciet e saj për menaxhimin e
krizave të vogla në terren krejtësisht diplomatike,dhe mbante përpjekjet për ruajtjen
e paqes në shkallë të vogël, sanksione politike dhe ekonomike apo bashkëpunim
policor. Në vend të kësaj, NATO është një mjet ideal ushtarak për operacionet në
shkallë të gjerë, ndërsa ajo nuk ka instrumente të vlefshme për menaxhimin e krizave
civile. Në kontekstin e përshkruar, plotësueshmëria funksionale mes dy
institucioneve duket një përfundim të qartë: nuk kanë të njëjtat mjete dhe nuk kanë të
njëjtat ambicie, të dy organizatat janë komplementare për të arritur objektivin e
përbashkët të sigurisë. BE-ja është përqëndruar në administrimin e krizave civile,
ndërsa NATO është kujdestari i lartë i mbrojtjes së Perëndimit me fuqinë e saj
ushtarake dhe të politikës-ushtarake që SHBA ka si pikësynim.598
Megjithatë, disa interpretime konsiderojnë ekzistencën e aleancës jo vetëm
një dilemë për PESM, por një kufizim strukturor, një pengesë për zhvillimin e saj. 599
Dhe nga ky këndvështrim, identifikimi i NATO-s me Shtetet e Bashkuara si një
motor, pengesë e njëkohshme mbrojtëse për zhvillimin europian është e qartë.
Uashingtoni mbështet iniciativën kur ishte çështja e modernizimit të aftësive
597 Scheek, L., op. cit. f. 90. 598 Scheek, L., op. cit. f. 93 599 Gnessoto. N., op. cit, fq. 20-30
182
ushtarake evropiane duke theksuar, në të kundërtën, rreziqe dhe kufizime, europianët
u përpoqën për të zhvilluar një identitet autonom të NATO-s. Nocioni i
komplementaritetit lind nga kjo dialektika të dyfishta.
Megjithë bazën e saj ligjore në Traktatin e BE-së, ekziston një konsensus i
përbashkët mbi rëndësinë e samitit franko-britanik në Shën Malo nga 3-4 dhjetor
1998 për përcaktimin fillestar të qëllimeve të BE-së për politikën e sigurisë dhe
mbrojtjes. Një demonstrim i dëshirës evropiane për të krijuar një mjet të pavarur të
sigurisë që menjëherë ka shkaktuar një kundërshtim të SHBA-ve.
Megjithatë disa vjet më parë, Shtetet e Bashkuara kishin vendosur një
përkufizim fillestar të instrumenteve të sigurisë evropiane. Në kuadër të Bashkimit
Evropian Perëndimor, Deklarata e Petersbergut kishte vendosur në vitin 1992
operacionet që organizata ishte përpjekur për të menaxhuar dhe se më vonë do të
ndërmerreshin nga BE-ja. Shqetësimi evropian për mbrojtjen e tij ka filluar të
materializohet. Nisma ka pasur një ndikim të shpejtë brenda Aleancës Atlantike, me
njohjen e Sigurisë dhe Identitetit të Mbrojtjes Europiane dhe të marrëveshjes së
Berlinit me BEP-në sigurimin e aseteve aleate për operacionet e menaxhimit të
krizave të udhëhequra nga strukturat evropiane. Megjithë ngurrimin e tij,
Uashingtoni mbështeti iniciativat evropiane. Në fakt, mbështetja e SHBA kishte për
qëllim vetëm për të nxitur zhvillimin e aftësive aleate, pa u lejuar atyre autonominë e
vërtetë të veprimit. Në fakt, Shtetet e Bashkuara dhe NATO-ja janë të diferencuara
qartë se mund të ketë një forcim të kapaciteteve të mbrojtjes evropiane në kuadër të
Aleancës (një iniciativë e dëshirueshme dhe për këtë arsye e mbështetur) çfarë mund
të jetë një identitet mbrojtës evropian autonom (i papranueshëm dhe për këtë arsye
refuzohet). Prandaj ndodh refuzimi i vazhdueshëm i Uashingtonit për çdo gjë që do
të thotë ndërtimi i një grupi "evropian" në kuadër të NATO-s ose konsolidimi i një
politike "europiane" që mund të ketë mjete ushtarake. Uashingtoni mbështeti
iniciativën kur ishte çështja e modernizimit të aftësive ushtarake evropiane duke
theksuar, në të kundërtën, rreziqet dhe kufizimet, kur europianët u përpoqën për të
zhvilluar një identitet autonom të NATO-s. Nocioni i komplementaritetit lind nga kjo
dialektikë e dyfishtë.
PESM është zgjidhur vetëm me marrëveshjen franko-britanike të miratuar në
Shën Malo. Uashingtoni mbështeti iniciativën, por përsëri me paragjykime.
Menjëherë pas kësaj, në të njëjtin muaj të dhjetorit të vitit 1998, sekretarja amerikane
e shtetit Madeleine Albright theksoi publikisht vullnetin e kujdestarisë mbi vetë
afirmimin e sapolindur evropian duke deklaruar parimin e "Tre D" frymëzim
artikulimi i komplementaritetit ndërmjet dy organizatave.
Parimet themelore të marrëdhënieve dhe të komplementaritetit NATO-BE të
vendosura nga përcaktimi i NATO-s i konceptit të forcave evropiane "të ndashme
por jo të ndara"600 janë strukturuar sipas marrëveshjes "Berlin Plus" të prillit 1999,
BE-NATO si marrëveshje të përhershme,të miratuara në mars të vitit 2003. Këto
marrëveshje parashikojnë akses të BE-së ndaj aftësive të planifikimit operacional të
600 Sommet du 50ème anniversaire de l’OTAN, Washington, 23-25 avril 1999 (Samit i 50 vjetorit te
NATO-s, Uashington, 23-25 prill 1999)
183
NATO-s, disponueshmërinë në dobi të BE-së të aftësive dhe burimeve të NATO-s,
një komandë evropiane brenda NATO-s për operacionet e drejtuara nga BE-ja, nën
urdhrat e Zëvendës Komandantit të Lartë të forcave aleate në Evropë.
Deri atëherë, jashtë marrëveshjeve të NATO-BEP të trashëguara nga BE,
bashkëpunimi mes dy strukturave ishte zhvilluar në të gjitha nivelet nga operatori i
sistemit të marrëdhënieve operatori të quajtur "diplomacia ndërinstitucionale", 601
aktiviteti i përhershëm i të cilit ka kontribuar në mënyrë të jashtëzakonshme për të
garantuar lidhjet ndërmjet dy strukturave dhe shkëmbimin e informacionit dhe
ekspertizës. Një ndërlidhje që karakterizohet nga një pragmatizëm i shquar që është
veçanërisht intensiv në fushën e marrëdhënieve ushtarake gjatë ndryshimit të
operacioneve të NATO-s dhe BE-së.
Prej atëherë, BE-ja ka kapacitet të kufizuar për zhvillimin e aktiviteteve të
saj: Përfaqësuesi i Lartë për PESM, Komiteti Politik dhe i Sigurisë , Komiteti
Ushtarak , Shtabi i Përgjithshëm dhe Qendra e Situatave. Të gjitha këto organe,
"modeluar sipas atyre të NATO-s, por të reduktuara si model"602 janë të dizajnuara
për të koordinuar ngushtë me formën e NATO-s, sipas modelit "Berlin Plus".
Megjithatë, krijimi i një selie të vërtetë të planifikimit Evropian dhe kryerja e
operacioneve të pavarura, një pikë delikate në marrëdhëniet NATO-BE nuk u zgjidh.
Në vitin 2003, në kuadër të debatit lidhur me strategjinë amerikane në Irak,
Gjermania, Franca, Belgjika dhe Luksemburgu kanë paraqitur një propozim të
përbashkët për krijimin e tij si një alternativë për ta përdorin si një shtab
kombëtar.Propozimi u refuzua nga Uashingtoni duke argumentuar një "kërcënim
ndaj NATO-s" dhe një "simbol të një konkursi mes BE-së dhe NATO-s". 603 Shtetet
e Bashkuara megjithatë munguan gjatë debatit, duke treguar dëshirën e tyre për
"rregull" në zhvillimin e PESM dhe aftësive autonome evropiane.
Në vitin 2003, propozimi i Londrës për të krijuar elementë të përhershme
lidhëse mes BE-së dhe NATO-s në Mons, Belgjikë, tregoi një përparim të vogël
britanik mbi selinë evropiane dhe një konfirmim të vazhdimësisë së varësisë së BE-
së nga NATO. Funksionimi i këtyre elementeve është përfunduar në kohë normale
nga takimet ad hoc të grupeve ndihmëse apo komiteteve të ekspertëve dhe u rritë
gjatë periudhave të krizës nëpërmjet kontakteve më të shpeshta.
Mosbesimi amerikan i një BE-je të fortë, përballet me dëshirën e disa
vendeve evropiane që të kenë një planifikim të kapaciteteve autonome dhe të
veprimeve, duke penguar bërjen e marrëveshjeve të tjera. Kjo është arsyeja pse
debati mbi marrëdhëniet NATO-BE është kthyer në vitet e fundit rreth superioritetit
të aleancës mbi PESM apo shkallën e autonomisë evropiane, dhe jo rreth
përmirësimit të bashkëpunimit.
Kështu, marrëveshja "Berlin Plus" në vitin 2009 është baza kryesore e
asocimit dhe koordinimit ndërmjet dy organizatave. Një kornizë që është përdorur
vetëm në mënyrë të kufizuar dhe nuk ka shërbyer për të forcuar bashkëpunimin, por
601 Scheek, L., op. cit. f. 96. 602 Leloutre, J-F, « Est-ce que la défense européenne peut se construire au sein de l’OTAN ? »,
www.taurillon.com. 2008. 603 Haine, Jean-Yves, Les Etats-Unis ont-ils besoin d’allies ?, Payot, f. 154.
184
më tepër për të shmangur atë. Për ambicien evropiane, kjo do të thotë një inkuadrim i
tepruar dhe nënshtrim ndaj interesave dhe kritereve të NATO-s. Në vitin 2009, vetëm
dy nga gjashtë misionet ushtarake janë nisur nga BE-ja dhe kanë përdorur
mekanizmat "Berlin Plus": Operacioni i vogël Concordia në ish Republikën
Jugosllave të Maqedonisë dhe EUFOR ALTHEA në Bosnjë. Vetëm Ballkani ka
dëshmuar për bashkëpunim të ngushtë NATO-BE, dhe kjo në kontekstin e
bashkëpunimit NATO-BE në faza të avancuara të menaxhimit të krizës. Në skenarët
e tjera, të tilla si Afganistani apo Sudani, bashkëpunimi vazhdon të jetë shumë i
kufizuar. Si sistem alternativ për të përdorur asetet e NATO-s, u bëri thirrje me
kapacitetin e një "kombi kornizë" evropiane. Pesë vende kanë ofruar selinë e tyre
kombëtare për këtë funksion (Gjermania, Franca, Italia, Greqia dhe Mbretëria e
Bashkuar). 604
Duke pasur parasysh se PESM duhet të marrë një hap më tej në mënyrë që të
luajë një rol më të pavarur dhe efektiv në forcimin e sigurisë globale, Franca në
mënyrë të qartë ka për qëllim që të angazhohet për një rinisje të BE-së për mbrojtjen
dhe sigurinë. Gjysma e presidencës franceze të BE-së tregon këtë angazhim, që do të
thotë një shtytje të fortë për veprim të jashtëm të BE-së dhe PESM. Libri i bardhë i ri
francez605 e njeh këtë vizion europianist, duke theksuar disa prioritete të tilla si
ngritja e kapaciteteve dhe mjeteve të veprimit, duke përmirësuar bashkëpunimin
ndërkombëtar, qasje multidisiplinare e njohur nga Strategjitë e Sigurisë Evropiane,
ose përparimet financiare dhe institucionale. Libri i bardhë gjithashtu përcakton se
cili është qëllimi i partneritetit të përtëritjes strategjike ndërmjet Evropës dhe SHBA-
së, në bazë të komplementaritetit midis NATO-s dhe BE-së, të cilat duhet të
ushqyejnë vlerat përkatëse të shtuara të dy subjekteve.
Objektivi për Francën, pra, është për forcimin e mbrojtje s së Evropës dhe
renovimin dinamike të NATO-s, e cila duhet të mbetet një organizatë e mbrojtjes
kolektive. Rinovimi i lidhjes transatlantike duhet të jetë i njëkohshëm me ndarjen më
të mirë të përgjegjësive mes amerikanëve dhe evropianëve, me një ekuilibër të ri mes
dy partnerëve. Franca ka vendosur më në fund për të ripërtërirë marrëdhëniet e saj
me Aleancën Atlantike, veçanërisht duke u afruar me strukturën e saj komanduese.
Kështu, ajo ka për qëllim në të njëjtën kohë të kontribuojë në forcimin e mbrojtjes
evropiane dhe rinovimin e NATO-s.
Argumentet pro dhe kundër janë parashtruar në debatin për pozicionin e ri
francez. Për ata që janë në favor, riintegrimi përmirëson dialogun me Shtetet e
Bashkuara, duke lejuar që të ketë një ndikim të madh në vendimet e marra në
Uashington dhe për të fituar ndikim në vendimet dhe sjelljen e operacioneve brenda
Aleancës. Paris do të çojë përpara mbrojtjen e Evropës. Sipas kësaj pikëpamjeje, të
sovranitetit të Francës, e cila është integruar në Aleancë nuk do të kërcënohet, pasi
vendimet merren në mënyrë unanime brenda NATO-s dhe se dërgimi i trupave bëhet
mbi baza vullnetare. Megjithatë, ata që janë kundër riintegrmit konsiderojnë se
604 Mongrenier, Jean-Sylvestre, « Europe de la défense : Non possumus ? », www.fenetreeurope.com,
15 tetor 2008, duke cituar eksperte franceze. 605 « Défense et sécurité nationale. Le Livre blanc », publié en juin 2008(E publikuar ne Librin e
Bardhe, qershor 2008).
185
Franca rrezikon të humbasë pavarësinë e saj strategjike dhe të kontribuojë për të
forcuar supremacinë amerikane në zinxhirin operacional aleat dhe parësinë e NATO-
s në PESM. Në të vërtetë, çështja evropiane është e rëndësishme, sepse Franca ishte
leva më e fuqishme e mbrojtjes evropiane; me këtë pozicion të ri, PESM rrezikon të
mënjanohet në favor të NATO-s.
Më 11 mars 2009, Presidenti i Republikës shpalli zyrtarisht kthimin e plotë të
Francës në NATO, një vendim i miratuar nga Asambleja Kombëtare Franceze më 17
mars 2009. Duke pasur parasysh se Aleanca nuk është mjaftueshëm evropiane dhe se
PESM nuk përparon në mënyrë të mjaftueshme, retorika zyrtare thotë se me kthimin
e saj, Franca do të jetë vetëm e fortë dhe më me ndikim, por edhe mbrojtja evropiane
do të jetë më e fortë dhe më e pavarur nga Shtetet e Bashkuara. Së fundi, riintegrimi i
Francës mund të ndihmojë të kufizojë dominimin amerikan në NATO dhe forcimin e
pozicionit evropian, një rivendosje në strukturën komanduese që forcon pavarësinë
kombëtare.
Franca duket se kërkon një "zhvillim paralel" 606 të dy strukturave, një
"Atlanticizm të balancuar" 607, duke forcuar praninë e saj në NATO, por në të njëjtën
kohë duke favorizuar zhvillimin progresiv të mjeteve të PESM. Arritjet e presidencës
franceze të BE-së në gjysmën e dytë të vitit 2008, me një vrull të fortë të veprimit të
jashtëm të BE-së dhe PESM, demonstrojnë se BE dhe forcimi i politikës së jashtme
dhe të sigurisë të fuqishme dhe autonome të mbeten prioritet për Francën.
4.4. Marrëdhëniet midis Francës dhe NATO-s
Franca është një nga vendet themelues të Aleancës Atlantike që në 1949. Që
atëherë, Franca qënë aktive si anëtare e Aleancës në dimensionin e saj të dyfishtë
politik dhe ushtarak. Megjithatë ajo ka kontestuar vazhdimisht procedurat operative,
veçanërisht pasi ato i japin SHBA-ve një rol udhëheqës. Nën presidencën e Gjeneral
de Gaulle, Franca pohon një dëshirë për pavarësi dhe një vizion të asaj që duhet të
jetë Europa që janë të papajtueshme me hegjemoninë amerikane në kuadër të
Aleancës, duke përfshirë gjithçka në lidhje me armatimin bërthamor dhe integrimin e
forcave të armatosura të vendeve anëtare në kuadër të një komande të unifikuar.
De Gaulle merr përsipër pasojat dhe Franca lë organizatën e integruar
ushtarake më 1966. Megjithatë marrëveshje bashkëpunimi me forcat ushtarake
franceze dhe të NATO-s janë nënshkruar në mënyrë që të zbusin largimin e Francës.
Ky bashkëpunim është i përforcuar nga presidentët e njëpasnjëshëm franceze, deri në
vitin 2009, kur Nicolas Sarkozy e bëri riintegrimin Francën në komandën e bashkuar
të NATO-s.
Gjatë gjithë Luftë së ftohtë, Aleanca e Atlantikut ka një rol në përcaktimin e
pozicioneve politike të botës perëndimore dhe përballet me Bashkimin Sovjetik dhe
vendet e Paktit të Varshavës. Ushtarakisht si më e rëndësishmja, ajo përcakton mjetet
që anëtarët duhet të ofrojnë dhe doktrinat e tyre. Në krizat më të rënda, të tilla si ato
606 « Défense et sécurité nationale. Le Livre blanc », publié en juin 2008 (Libri i bardhe, i botuar ne
qershor 2008). 607 Bacharan, Nicole, « La France dans l’OTAN », Le Figaro, 11 prill 2008.
186
të Berlinit ose të Kubës dhe më shumë kohët e fundit në lidhje me euroraketat ose
pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit, Franca shpreh solidaritetin e saj atlantik. E dalë
nga Lufta e Dytë Botërore, Franca vetëm nuk mund të siguronte sigurinë e saj,
prioritet ishte rindërtimi; OKB ka lindur në vitin 1945 me qëllim të siguronte sigurisë
kolektive në të gjithë botën; Fuqia praktike vendimmarrëse është e përqendruar mes
anëtarëve të përhershëm të Këshillit të Sigurimit. Me këmbënguljen e de Gaulle
përmes Churchill, Franca është një nga pesë anëtarët e tij të përhershëm. Duket nga
vota e rezolutave të para se OKB-ja nuk do të jetë e mjaftueshme për të garantuar
sigurinë e Evropës ku mundësitë për tensione janë në rritje mes Bashkimit Sovjetik
dhe perëndimorëve.
Dhe në Kartën e OKB-së, krijimi i forcave të armatosura ndërkombëtare nën
autoritetin e OKB-së nuk ka gjasa të materializohet. Duke pasur parasysh se OKB-ja
nuk mund ti sjellë Francës këtë siguri kolektive për të cilën ajo ka nevojë, Franca do
të kthehet në skenarët e tjera të sigurisë shumëpalëshe rajonale ose bilaterale që
lejohen nga Karta e OKB-së.608Deri në vitin 1947, shqetësimi kryesor i diplomacisë
franceze është të mbrojë kundër çdo rigjallërimi ushtarak të Gjermanisë609. Kur bëhet
e qartë pasi Bashkimi Sovjetik ishte kërcënim real për sigurinë në Evropë, Franca
ishte e përfshirë në mënyrë aktive, kur ajo ka marrë vetë iniciativën në formimin e
aleancave politike dhe ushtarake për të garantuar sigurinë e saj pasi ajo nuk mund ta
sigurojë vetë.
Takimi i pestë i Këshillit të Ministrave të Jashtëm nga katër ish-aleatëve
përfundon në Londër më 16 dhjetor 1947610. Në ditët në vijim,Bevin, Bidault dhe
Marshall bisedojnë për të nxjerrë pasojat, veçanërisht në aspektin e sigurisë së
Evropës. Nga fundi i vitit 1947, diskutimet zhvillohen paralelisht në dy nivele: së
pari, puna bëhet në frëngjisht dhe anglisht së bashku me një projekt të aleancës midis
evropianëve, tre fuqitë e tjera perëndimore fillojnë të punojnë për të ngritur një
aleance të Atlantikut ushtarake për të mbrojtur Evropën perëndimore.
Pas dështimit në Londër të takimit të Ministrave të punëve të jashtme, në
dhjetor 1947, amerikanët, francezët dhe britanikët fshehurazi bien dakord mbi idenë
e një aleance perëndimore,duke përfshirë Shtetet e Bashkuara dhe vendet e Evropës
Perëndimore në mbrojtjen e tyre, pa ndonjë gjë shumë konkrete për tu u diskutuar .
Amerikanët mbesin në mëdyshje në lidhje me formën që do të merret përmes
pjesëmarrjes së tyre praktike në mbrojtjen e Evropës: duhet të përbëhet vetëm nga
ndihma materiale, apo duhet të rezultojë në praninë e trupave amerikane në Evropë?
Franca do të shtyjë këtë ide:4 mars 1948, Bidault ka dërguar një shënim për Marshall
në të cilin ai theksoi seriozitetin e situatës në Evropë dhe nevojën për të identifikuar
mënyra specifike për të zbatuar për të garantuar sigurinë e Francës dhe fqinjëve të
608 Jenny Raflik, La IVe République et l'Alliance atlantique : Influence et dépendance (1945-1958),
Presses Universitaires de Rennes, 2013,f. 33-47 609 Le traité franco-soviétique de 1944 et le traité franco-anglais de Dunkerque signé en mars 1947
obéissent à cette logique (Traktati franko-sovjetik i 1944 dhe Traktati franko-anglez i Dunkerque i
firmosur ne mars 1947 kane te njejten logjike) 610 « Fifth Meeting of the Council of Foreign Ministers in London, November 25 to December 16,
1947 », sur Avalon Project website (Mbledhja e Keshillit te Misnistrave te jashtem ne Londer, 25
nentor deri ne 16 dhjetor 1947)
187
saj. Marshall u përgjigj se ai ndan pikëpamjen e Bidault për seriozitetin e situatës në
Evropë dhe nevojën që shpejt të përcaktohen masat e duhura.
Negociatat sekrete janë zhvilluar në mes të amerikanëve, britanikëve dhe
kanadezëve. Ekzekutivi amerikan është i vetëdijshëm për pashmangshmërinë e
përfshirjes së drejtpërdrejtë të Shteteve të Bashkuara për të garantuar sigurinë e
Evropës, por publiku duhet të jenë më i favorshëm dhe ligji duhet së pari të
ndryshohet për të lejuar Shtetet E Bashkuara të bëjnë aleanca në kohë paqeje jashtë
kontinentit amerikan. 611 Franca shpreson se traktati të parashikojë ndërhyrjen
amerikane në rast të agresionit sovjetik.Formulimi i nenit 5 nuk përfshin natyrën
automatike të ndërhyrjes së armatosur, por vetëm që secila palë në traktat "do të
ndihmojë palën ose palët që janë sulmuar kështu duke marrë menjëherë (...), një
veprim të tillë që e sheh të nevojshme, duke përfshirë përdorimin e forcës së
armatosur. " Në të kundërt, Franca merr përfshirjen edhe të departamenteve franceze
të Algjerisë. Traktati i Atlantikut të Veriut është nënshkruar më 4 prill 1949. Senati i
SHBA e ratifikoi më 21 korrik 1949 me 82 vota pro dhe 13 kundër.
Asambleja Kombëtare e ratifikoi në Francë më 26 korrik 1949. Traktati hyri
në fuqi më 24 gusht 1949612 .Traktati parashikon si organ të vetëm Këshillin e
Atlantikut të Veriut, të cilit i kanë ngarkuar misionin për të përcaktuar trupat
ndihmëse të nevojshme për funksionimin e Aleancës. Negociatat intensive janë
mbajtur rreth krijimit të një komisioni strategjik të kufizuar në tre anëtarë, SHBA,
Britania e Madhe dhe Franca.
Autoritetet ushtarake menjëherë filluan përcaktimin e strategjisë së NATO-s.
Sfida për Francën ishte të merrte miratimin e amerikanëve mbi një strategji të
mbrojtjes para Evropës kontinentale në rastin e sulmit sovjetik, dhe për të shmangur
miratimin një strategji periferike të mbrojtjes për të cilin britanikët - duke përfshirë
Marshall Montgomery - dhe amerikanët besonin më shumë, mendohej të ishte kjo
vetëm për shkak të superioritetit të madh të forcave tokësore sovjetike.
Koncepti i parë strategjik i NATO-s është miratuar në fillim të vitit 1950 dhe
është një kompromis i pranueshëm në atë që parashikon "të ndalojë dhe sa më shpejt
të jetë e mundur, për të çuar prapa ofensivën e armikut", pa specifikuar termat dhe
mjetet, dhe "shpejt të bëjë bombardime strategjike që përfshijnë përdorimin e të
gjitha ingranazheve pa përjashtim", që do të thotë, duke përfshirë edhe armët
bërthamore613,614. Ratifikimi nga Asambleja Kombëtare është shoqëruar me votën e
një lëvizje të bërë thirrje qeverisë që të përdorë autoritetin e saj për të marrë nga
Qeveria e Shteteve të Bashkuara furnizimin me armë të nevojshme që ti jepen
ushtrisë franceze për të përmbushur në mënyrë efektive detyrat mbrojtëse të përfshira
në Paktin e Atlantikut. 615
611 Raflik 2013, f. 49 - 70 612 Georges-Henri Soutou, La Guerre froide : 1943-1990, Librairie Arthème Fayard / Pluriel, 2010,
f. 267 - 316 613 « Le Concept stratégique pour la défense de la zone de l'Atlantique Nord (DC 6/1) », www.
Nato.int 614 Raflik ,2013, f. 91 - 92 615 « Débats parlementaires de la 4e République (pages 1666-1669) » (Debatet parlamentare te
Republikes se Katert (faqet 1666-1669)
188
Më 5 prill 1949, pesë vendet nënshkruese të Traktatit të Brukselit kanë
drejtuar një kërkesë formale për ndihmë ushtarake SHBA-së të cilave ekzekutivi i
SHBA-ve shpejt u përgjigjet pozitivisht dhe filloi të marrë nga Kongresi
kompetencat e nevojshme.Më 6 tetor 1949, Truman ka shpallur ligjin për programin
e ndihmës ushtarake për mbrojtje të përbashkët. Më 27 janar 1950 u nënshkrua një
marrëveshje bilaterale mes Francës dhe Shteteve të Bashkuara, si dhe 7 vendeve të
tjera evropiane. 616 Franca ka luajtur një rol kryesor në krijimin e Aleancës, në
evolucionin e saj në një organizatë të përhershme dhe të integruar ushtarake, si dhe
realizimin e garancisë së sigurisë amerikane përmes një pranie të fortë të trupave të
saj në Evropë.
Por, nga fillim të viteve 1950, shpesh në situata të krizës në të cilën qeveritë e
njëpasnjëshme të Republikës së katërt duhet të përballeshin, do të jenë burimet e
tensionit mes Francës dhe Shteteve të Bashkuara në një sërë çështjesh që prekin
operacionin, strategjinë që NATO nënkupton. 617 Çështja e riarmatimin gjerman
mbetet shumë e ndjeshme për Francën. Tre rrugët janë konsideruar për të ardhmen e
Gjermanisë: neutralizimi, atlanticizimi ose evropianizimi.
Subjekt i parë është ai i garancive të sigurisë në të gjithë Evropën, i
favorizuar nga e majta, është ajo që Moska u përpoq të mirrte nga katër aleatët gjatë
Konferencave ; por një tjetër dështim në konferencën e mbajtur në Berlin në fillim të
vitit 1954, ka demonstruar paarritshmërinë e saj. Në zgjidhjen e Atlantikut, të
propozuar nga amerikanët, dhe për të cilën të gjitha vendet anëtare të NATO-s u
lidhën gradualisht, francezët shohin një rrezik të prishjes të ndikimit të tyre në kuadër
të Aleancës dhe mungesës së plotë të kontrollit të shkallës së riarmatimit gjerman.
Zgjidhja evropiane është një mënyrë e tretë e mesme, e cila nuk çmobilizoj të gjithë
ata që vazhdojnë të refuzojnë çdo ide të riarmatimit gjerman, por që e bën rrugën e
saj në një pjesë të madhe të politikës franceze.
Në qershor të vitit 1950 e propozuar nga Zhan Mone, në analogji me Planin
Schuman në origjinën e KEQÇ, ajo është paraqitur në Asamblenë Kombëtare më 24
tetor 1950 nga kryetari, René Pleven, e cila propozon krijimin e një Komuniteti të
Mbrojtjes Evropiane (KME) në strukturat mbikombëtare dhe me pjesëmarrjen e
Gjermanisë Perëndimorë (RFGJ). E perceptuar fillimisht nga SHBA si një taktikë e
vonuar, kjo ide është miratuar më në fund në mbledhjet e Këshillit të Atlantikut të
Veriut në dhjetor. Konferenca mbi KEM hapet në Paris më 15 shkurt 1951.
Vendet e Evropës kontinentale anëtare në Traktatin e Brukselit dhe në
Atlantikun Verior më në fund nënshkruan Traktatin për themelimin e KME më 27
maj 1952. Megjithatë, mbeten për tu përcaktuar marrëdhëniet midis KME dhe
NATO-s. Partitë politike në Francë ende ndryshojnë thellë në këtë dhe Franca
vazhdon të kërkojë aleatët e saj, duke përfshirë gjithnjë e më shumë ndihmën
amerikane - gjatë luftës në Indokinë - duke dashur për të minimizuar kontributin
gjerman për mbrojtjen e Europës.
616 « NATO the first five years 1949-1954 - The first steps », www.nato.int 617 Frédéric Bozo, Deux stratégies pour l'Europe : De Gaulle, les États-Unis et l'Alliance atlantique
1958-1969, Plon et Fondation Charles de Gaulle, 1996, f. 21
189
Amerikanët mbështesin KME dhe insistojnë në ratifikimin e saj nga
parlamenti francez. Pas dy vjet negociatash të jashtme dhe të brendshme, traktati u
hodh poshtë në fund të 30 gushtit 1954 në Asamblenë Kombëtare. 618 Franca zgjodhi
për të pranuar hyrjen e Gjermanisë Perëndimore në Aleancën Atlantike në këmbim të
një angazhimi britanik dhe amerikan për të ruajtur në tokën evropiane forcat e tyre të
caktuara të NATO-s. Zgjerimi i Traktatit të Brukselit në Gjermani dhe Itali, çoi në
krijimin e Bashkimit Evropian Perëndimor, shumë aktiv në praktikë, por që do të jetë
në vitin 1984 kryesisht me iniciativën e Francës, mbështetje për ngritjen e një
embrioni të politikës së mbrojtjes evropiane, dhe ende nuk u artikulua për tu
integruar me NATO-n.
Këshilli i Atlantikut i 22 tetorit 1954 miratoi protokollin e anëtarësimit të
RFGJ dhe statusit të pushtimit të së cilës ju dha fund nga Marrëveshja e Parisit 619,620 . Ratifikimi i këtyre marrëveshjeve nga parlamenti francez nuk është bërë lehtë
duke i dhënën fund kështu në fund të dhjetorit 1954 katër viteve të krizës. 621Aleanca
nuk funksiononte, dhe kërkohet një riorganizim i saj. Fillimi i diskututimeve jepet
nga Këshilli në Otavë në shtator 1951 dhe organizimi i ri i miratohet nga Këshilli në
Lisbonë në shkurt 1952.
Jean Monnet përfaqëson Francën në Komitetin e përkohshëm për të bërë
propozime, i kryesuar nga një amerikan, A. Harriman. Marrëveshja mbi nevojën për
ngritjen e strukturave civile të përhershme u mblodh në një vend dhe për të siguruar
Organizatën me një buxhet dhe një personalitet juridik të vetin. Franca dhe Britania e
Madhe duan një President të fortë që të jetë në krye të të gjitha agjencive civile dhe
Presidencës së Këshillit.
Por Shtetet e Bashkuara imponojnë pikëpamjet e tyre: Sekretari i
Përgjithshëm në krye të operacionit civil të NATO-s është krijuar, por Kryesia e
Këshillit mbetet e veçantë; Megjithatë, për kënaqësinë e francezëve nuk është Parisi
dhe Londra e cila është zgjedhur si selia e NATO-s, duke përfshirë edhe vendimin e
mbështetur nga Eisenhower. Ky riorganizim investon strukturën e NATO-s me
autoritet mbikombëtar. Këshilli i Atlantikut të Veriut mbetet i vetmi autoritet
vendim-marrës si mjet i fundit dhe ai merr vendimet e tij në mënyrë unanime. Ai
është në nivelin e përfaqësuesve të përhershëm (ambasadorët që renditen) në nivel të
Ministrave të Mbrojtjes dhe të Çështjeve të Jashtme, dhe në nivel të Krerëve të
Shteteve dhe Qeverive. 622,623,624.
Vitet 1953 dhe 1954 shënuan një pikë kthese në marrëdhëniet mes Francës
dhe NATO-s. Në BRSS, Stalini vdiq dhe udhëheqja e re kolektive deklaroi dëshirën
e saj për bashkëjetesën paqësore, ndërsa në Shtetet e Bashkuara, Eisenhower shënon
fillimin e mandatit të tij duke mbajtur një qëndrim shumë anti-komunist dhe
618 Raflik 2013, f. 159 - 186 619 « Texte du Protocole d'accession au Traité de l'Atlantique Nord de la RFA » ,www.nato.int 620 « Traité de Bruxelles modifié (Protocoles signés à Paris le 23 octobre 1954) » CVCE - Centre
Virtuel de la Connaissance sur l'Europe Site 621 Raflik 2013, f. 159 - 186 622 « Convention sur le statut de l'Organisation du Traité de l'Atlantique Nord », www.nato.int 623 Daniel-Henri Vignes, « La personnalité juridique de l'OTAN », www.persee.fr 624 « North Atlantic Council - Seventh session - Final Communiqué », www.nato.int
190
adoptimin e një strategjie ushtarake të parandalimit bërthamor dhe raprezaljeve
masive, sidomos në mënyrë për të arritur kursime në shpenzimet ushtarake. Franca
është e shqetësuar se kjo politikë bën të humbas një mundësi për paqe në Evropë dhe
se kjo strategji do të thotë braktisje e mbrojtjes e kontinentit evropian dhe një rrezik i
lartë i shkatërrimit nga armët bërthamore. Ushtria franceze nuk është vënë ne dijeni
për planet bërthamore nga ana e zyrtarëve amerikanë të stacionuar në SHAPE nga
frika e infiltrimit komunist në kontekstin e McCarthyism dhe biznesit spiun. Por,
Algjeria është bërë me shpejtësi në vitin 1954 shqetësimi i ri dhe kryesor i qeverisë
franceze.
Territori algjerian, i organizuar nga departamentet franceze, është përfshirë
në zonën gjeografike që mbulohet nga Aleanca, dhe agresionet e jashtme janë
brenda juridiksionit të saj. Francezët u përpoqën pa sukses të bindnin aleatët e tyre që
Algjeria, si Indokina, është një çështje e rëndësishme e luftës kundër komunizmit.
Amerikanët e shohin Francën si një shtet që përpiqet gjithmonë të udhëheqq një
politikë kolonialiste dhe ata janë kundër dhe ata nuk duan të bëjnë kompromis në
marrëdhëniet e tyre me vendet e Lindjes së Mesme dhe Botën e Tretë, duke
ndihmuar Francën në Algjeri.
Franca dërgoi trupa në Algjeri të cilët i morri nga kontigjenti që i dërgoi
NATO-s, në pakënaqësinë e madhe të selisë aleate.Kriza e Suezit në vitin 1956
përfundoi dhe nxorri në pah dallimet e thella brenda Aleancës që amerikanët kanë
me francezët, por edhe në një farë mase me evropianët: Shtetet e Bashkuara kërkojnë
ndërprerjen e menjëhershme të operacionit ushtarak franko-britanike të bërë pa
dijeninë e tyre dhe përdorin OKB-në dhe NATO-n të intensifikojnë presionin e tyre.
Detyruar në përputhje me kërkesat e SHBA dhe në mes të pompoziteti bërthamor të
Hrushovit, Franca nxjerr përfundimin se ajo duhet të rrisë pavarësinë e saj dhe të
vazhdojë përpjekjet e saj kërkimore në fushën bërthamore. 625
Nuklerizimi i strategjisë së NATO-s, në realitet i Shteteve të Bashkuara në
vitin 1957 u bë edhe më konkret dhe më shqetësuese për Francën në fillimin e
suksesshëm të Sputnik, dhe sovjetikët fillojnë të bëjnë të besueshme aftësitë e tyre
bërthamore, britanikët zgjedhin ti afrohen amerikanëve për të vazhduar programin e
tyre bërthamor dhe amerikanët nuk i japin ndihmë në fushën bërthamore francezëve,
por do të instalojnë armë taktike bërthamore në tokën franceze për të mbajtur
kontrollin. Qeveria franceze heziton për këtë çështje dhe asnjë vendim nuk është
marrë kur de Gaulle u rikthye në pushtet në maj 1958.
Ky kombinim gjeostrategjik edhe shqetësimet në masë të madhe të
gjermanëve, çuan në një pajtim franko-gjerman dhe nënshkrimin e 'marrëveshjeve
sekrete për çështje bërthamore, të shtrira në Itali në një kohë të dytë. 626 Subjektet e
diskutimit mes Francës dhe Shteteve të Bashkuara për Aleancën janë në vazhdimësi
të atyre të vitevë të mëparshme. Politika në Aleancë do të ketë dy faza kryesore:
fillimisht, ideja është për të gjetur gjuhën e përbashkët në vendin e Francës në
udhëheqjen e NATO-s që nuk u arrit dhe në një kohë të dytë, është se Franca
625 Raflik 2013, f. 211 - 235 626 Raflik 2013, f. 237 - 258
191
rikthehet me kapacitetin e saj të plotë për vendim-marrjen në cështje të sigurimit pa
lënë Aleancën Atlantike. Pa pritur pas kthimit të tij në pushtet, de Gaulle ka nisur një
program për të krijuar një pengesë bërthamore franceze në mënyrë që të bëhet e
pavarur nga aleatët e saj. Testet e para franceze bërthamore u bënë dy vjet më vonë
në shkurt 1960, në Reggane (Algjeri). Pas kthimit të tij në pushtet, de Gaulle vendos
politikën e tij për çështjen e NATO-s. Ai thotë se "vendi ynë në organizatën e
NATO-s duhet të rishqyrtohet. Amerikanët kanë organizimin e urdhërimeve duke
pasur dominim dërrmuese.
Ne janë lënë krejtësisht jashtë planeve të zhvilluara nga SAC (...).627 Çështja
bërthamore është qendrore. Këto fjalë të de Gaulle janë në fakt të përfshira në kuadër
të propozimit të Eisenhoëer në Samitin e NATO-s në dhjetor të vitit 1957 për të
instaluar në Evropë në kuadrin e NATO-s një stok armësh bërthamore dhe raketave
me veprim të mesëm, 628 de Gaulle refuzon të pranojë pasi do që Franca të jetë
bashkë-vendimmarrëse me amerikanët dhe britanikët në fushën bërthamore brenda
NATO-s.Duke propozuar vendosjen e armëve bërthamore në territorin francez,
amerikanët shpresuan nga ana e tyre se Franca do të vërë programin e saj bërthamor
në kuadër të NATO-s .
Arsyeja tjetër kryesore pse de Gaulle mendoj se NATO nuk i përgjigjet
nevojave të sigurisë të Francës është se kërcënimet duhet të kuptohen dhe të
menaxhohen në një bazë globale, jo rajonale të Atlantikut të Veriut NATO e cila
është e kufizuar. Kriza e verës e vitit 1958 në Lindjen e Mesme dhe Lindjen e Largët
e bindi atë.Reagimet janë të forta në Evropë, ku anëtarët e NATO-s nuk e vlerësojmë
këtë nismë e cila i vë ata jashtë loje. Për të gjitha, në qoftë se diskutimet do të
mbahen me ndryshimet në funksionimin e NATO-s, ato duhet të mbahen nën
Këshillin e Atlantikut të Veriut, me të gjithë anëtarët e tij.
Përgjigja zyrtare nga Eisenhower që menaxhon më 20 tetor 1958 përbën një
mospranim të sjellshëm, që nuk e cuditi de Gaulle629,630. Katër vitet e ardhshme janë
të mbushura me kriza, për evropianët dhe ajo e Berlinit është më seriozja. Në
trajtimin e kësaj krize, Franca mban një vend të rëndësishëm që do të jetë një
bashkëpunim i vërtetë mes tre vendeve perëndimore; por de Gaulle është më i lidhur
me marrëveshjet e pasluftës dhe angazhimin e tre aleatëve perëndimorë për të
mbrojtur Berlinin dhe NATO-n, dhe divergjenca të rëndësishme dalin gjatë kësaj
krize të gjatë.
Mbi çështjet më të tjera, de Gaulle thotë se solidariteti perëndimor luan pak
dhe që amerikanët duhet të marrin pak parasysh interesat e Francës. Amerikanët nuk
duan që ky tripartizm të rrezikojë kohezionin e përgjithshëm të Aleancës.631 Për të
ilustruar vendosmërinë e tij, de Gaulle tërhoqi flotën e Mesdheut nga komanda e
NATO-s më 11 mars 1959. Më pas në vitin 1962, ai e heq flotën e Atlantikut dhe atë
627 Bozo 1996, f. 31 - 32 628 « Final Communiqué » , www.nato.int 629 « Copie de la réponse d'Eisenhower (dans le dossier préparé pour la rencontre entre Kennedy et
de Gaulle du 31 mai 1961) », https://www.jfklibrary.org/ 630 Bozo 1996, f. 40 - 43 631 Bozo 1996, f. 45 - 52
192
të komandës së NATO-s në kanalin anglez. Normalizimi i marrëdhënieve franko-
amerikane, që rifilluan në vitin 1968 u konfirmuan me ardhjen e Nixon.
Ndërhyrja e trupave të Paktit të Varshavës në Çekosllovaki, autonomia
gjithnjë e më e fortë në Gjermani që merr udhëheqjen e politikës së detantës me
Lindjen dhe vështirësitë e brendshme të Francës nuk favorizuan lëvizje të reja në
përpjekje për të imponuar një transformim të modelit organizativ të Atlantikut së
bashku. Në muajt e fundit të presidencës së tij, de Gaulle realizon dy veprime që
tregojnë se marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara mbeten një bazë e pacenueshme e
politikës së jashtme të Francës, një mënyrë simbolike, kur ai shkon në funeralin e
Eisenhoëer në Uashington ku u takua me Nixonin përsëri, një tjetër e rëndësishme
për të ardhmen e botës perëndimore, nxjerrja e akteve të Michel Debré për rinovimin
e anëtarësisë së Francës në Aleancën e Atlantikut.632
Deri në fund të Luftës së Ftohtë, tre presidentët e njëpasnjëshëm që
vazhdojnë në trashëgiminë e de Gaulle pa ndryshuar, por duke marrë parasysh uljet
dhe ngritjet që do të jenë alternative në marrëdhëniet Lindje-Perëndim dhe zhvillimet
e situatës në Evropë. Pavarësia kombëtare është forcuar, francezët si forcë
parandaluese bërthamore vazhdon të zhvillohet në vitet 1970 dhe lidhja midis
forcave strategjike dhe taktike bërthamore dhe forcave konvencionale janë nën
komandën e armatosur franceze.
Megjithatë, Franca duhet gjatë këtyre dy dekadave të akomodohet me status
quo-në Atlantike, partnerët evropianë nuk duan të distancohen nga Shtetet e
Bashkuara pasi pas viteve të paqes të 1969-1975 vijon një fazë e re e tensionit me
Bashkimin Sovjetik. 633Presidenti i parë socialist i Republikës së Pestë, François
Mitterrand ka konfirmuar shumë herë besnikërinë e tij në Aleancën e Atlantikut,
duke përjashtuar ri-integrimin e Francës në strukturën e integruar ushtarake "Franca
nuk e la Aleancën Atlantike.
Ajo nuk ka lënë aleancën mbrojtëse ushtarake të Atlantikut. Ajo u largua
komanda e integruar e NATO-s dhe, prandaj, nuk bëhet fjalë të kthehet nën urdhrat e
komandës të integruar. "634.François Mitterrand, i zgjedhur më 10 maj 1981 do të
vazhdojë në rrugën e mbështetjes së Francës në vendimin e Aleancës, duke sjellë një
afrim me Shtetet e Bashkuara dhe tregon qëndrueshmëri më të madhe në drejtim të
Moskës se sa paraardhësi i tij në Elysee, Giscard-d'Estaing 635.
Nga ana e tyre, sovjetikët deklaruan veten të gatshëm për të negociuar, me
kusht që çdo marrëveshje të përfshijë forcat bërthamore britanike dhe franceze.
François Mitterrand kategorikisht e hedh poshtë këtë perspektivë që do të vendosë
forcën franceze parandalues nën ndikimin e një marrëveshjeje sovjetike-amerikane.
François Mitterrand përmbledh realitetin e bilancit evropian të pushtetit në një
632 Bozo 1996, f. 193 - 212 633 Bozo 1996, f. 213 - 220 634 Jenny Raflik, « François Mitterrand et l'OTAN », ne Cairn. Info website reference. 635 Jenny Raflik, « François Mitterrand et l'OTAN », ne Cairn.info website reference.
193
formulë të quajtur "pacifizmi është në perëndim dhe në lindje janë euroraketat.
Mendoj se është një marrëdhënie e pabarabartë "636, 637.
Të hapura që nga tetori 1980, negociatat mbi armët bërthamore me veprim të
mesëm nuk vazhdojnë, dhe NATO përdor Pershing II në Gjermani në vitin 1983 siç
ishte planifikuar. Në përgjigje, sovjetikët i japin fund këtyre negociatave, si dhe atyre
për forcat konvencionale.Ardhja në pushtet e Gorbaçovit në mars 1985 thellësisht
shqetëson marrëdhëniet Lindje-Perëndim dhe i jep shtysë negociatave mbi armët
bërthamore dhe konvencionale në Evropë:• Në janar të vitit 1986, Gorbaçovi i ofron
amerikanëve një program të plotë të çarmatimit bërthamor 638 , i cili përfshin
eliminimin e armëve bërthamore me rreze të ndërmjetme në Evropë, sipas "opsionit
zero", i cili është i preferuar nga Reagan, dhe lë armët britanike dhe franceze
bërthamore jashtë INF rrethuese. Prandaj, negociatat serioze rifilluan dhe përfunduan
me nënshkrimin e Traktatit INF në dhjetor 1987.• Në qershor 1986, sovjetikët dhe
Shtetet e tjera Palë anëtarë të Paktit të Varshavës propozuan për të rifilluar bisedimet
mbi forcat konvencionale në Evropë në baza më ambicioze. Negociatat në Vjenë do
të hapen më 9 mars 1989 mes 23 shteteve të NATO-s dhe Paktit të Varshavës.
Ato patën sukses shpejt, Traktati mbi Forcat e Armatosura Konvencionale në
Evropë u nënshkrua në Paris më 19 nëntor 1990 nga 22 vende të NATO-s, duke
përfshirë Francën dhe Paktit të Varshavës. Rënia e regjimeve komuniste në Evropë
ka sjellë edhe shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik dhe shënoi fundin e luftës së ftohtë
dhe në këtë mënyrë ngriti çështjen e të ardhmes së Aleancës së Atlantikut të krijuar
për të siguruar mbrojtjen e Evropës nga kërcënimi sovjetik.
Pakti i Varshavës u shpërbë më 1 korrik 1991. Aleancën e Atlantikut ka
marrë një rrugë të ndryshme të drejtimit duke ripërcaktuar rolin e saj dhe më vonë
për ta akomoduar për vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore. Franca pranon
transformimin e NATO-s dhe rikthehet me disa etapa në organizimin e saj ushtarak.
Samiti i NATO-s i mbajtur në Londër më 5 dhe 6 korrik 1990 shënon fundin e luftës
së ftohtë, ribashkimit të Gjermanisë dhe nevojën për të rinovuar Aleancën Atlantike.
François Mitterrand tha se "Aleanca ka siguruar shumë sigurinë tonë (...) tani duhet
të përshtatet me situatën e re në Evropë. (...)
Aleanca jonë duhet të mbajë kohezionin e saj. Ajo e ka treguar duke
riafirmuar nevojën për praninë e forcave amerikane në Evropë dhe mbështetur
anëtarësimin e një Gjermani të bashkuar në NATO. (...) kjo është koha për të krijuar
një Evropë, ku të gjithë janë të interesuar në sigurinë e këtij kontinenti, marrëdhënie
të reja. Duket se përshtatja NATO, mund të luajë një rol shumë të dobishëm në këtë
zhvillim "639,640,641. Me shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik në fund të vitit 1991,
transformimi i Aleancës është përshpejtuar.
636 « François Mitterrand - 1981-1988 : Politique internationale », ne Institut François Mitterrand
website reference. 637 « Texte du discours de François Mitterrand au Bundestag », ne Vie-publique website. 638 « General Secretary Mikhail Gorbachev Letter to President Ronald Reagan January 14 1986 », ne
University George Washington / The National Security Archive website. 639 « Déclaration sur une Alliance de l'Atlantique Nord rénovée ("Déclaration de
Londres") »www.nato.int 640 « Intervention de François Mitterrand (5 juillet) », ne Vie-publique website.
194
Në Samitin e Romës në nëntor të vitit 1991642, NATO përcakton një koncept
të ri strategjik dhe i shumëfishon hapjet ndaj vendeve të Evropës Qendrore dhe
gjithashtu përpjekjet për të ripërcaktuar marrëdhëniet e saj me organizatat evropiane
dhe ndikon në rolin që ata mund të luajnë në sigurinë dhe mbrojtjen e Evropës.
François Mitterrand vazhdon të sigurojë mbështetjen e Francës për të ruajtur
Aleancën dhe një përkufizimi të ri strategjik të rolit të saj për arsye se zhdukja e
bllokut sovjetik nuk do të thotë fundi i të gjitha rreziqeve. Mitterrand megjithatë e ka
distancuar veten nga ushtrimi i një roli politik për Aleancën, që ai rezervon për
secilin vend dhe BE-në që po shfaqet me Traktatin e Mastrihtit 643,644. Fundi i Luftës
së Ftohtë çoi të bëhen pyetje në lidhje me rolet respektive të Shteteve të Bashkuara
dhe vendeve evropiane në sigurinë evropiane.
Çështja e rritjes së rolit të Evropës në mbrojtje të saj, zemra e politikës goliste
të viteve 1960, është ngritur në këtë mënyrë përsëri. Deklarata përfundimtare e
samitit të Romës tha se "rritja e rolit dhe përgjegjësive të anëtarëve evropian është
një bazë e rëndësishme për renovimin e Aleancës", duke pohuar epërsinë e Aleancës
duke deklaruar se "ne synojmë, së bashku shfaqjen dhe zhvillimin e një identiteti të
sigurisë evropiane dhe roli i Evropës në mbrojtje, të forcojë lidhjen themelore
transatlantike, e cila është garantuese e aleancës dhe të ruajë plotësisht unitetin
strategjik dhe pandashmërinë e sigurisë të të gjithë aleatëve ". 645
Pra NATO vëren se Traktati i Mastrihtit, në shkurt të vitit 1992 themelon
Politikën e Jashtme dhe të Sigurisë së përbashkët (PJSP), e cila përfshin "të gjitha
çështjet që lidhen me sigurinë e Bashkimit Evropian, duke përfshirë edhe
përcaktimin e një politike të përbashkët të mbrojtjes (PESM), e cila mund të çojë, në
kohë, për një mbrojtje të përbashkët ". Dallimet tradicionale ndërmjet shteteve
evropiane për të parandaluar një politikë të mirëfilltë të mbrojtjes për Bashkimin
Evropian vihet në vend në një afat të shkurtër.
Gjithashtu, nga dispozitat e Traktatit të Mastrihtit,Bashkimi për Europën
Perëndimore vazhdon të ushtrojë rolin e saj të përcaktimit të politikës së mbrojtjes
evropiane dhe NATO mbetet vetëm në strukturën operative ushtarake në Evropë deri
në mësimet që marrin evropianët nga zgjidhja e konflikteve në ish-Jugosllavi që do
të ndryshojnë pikëpamjet në vitet 1998-1999646, 647. Në qershor 1992, BEP publikoi
"Deklaratën e Petersbergut", e cila ka treguara sesi duhet të jenë ndërhyrjet europiane
në të ardhmen për misionet paqeruajtëse. 648
641 François Mitterrand, « Conférence de presse de François Mitterrand (6 juillet) », ne Vie-publique
website 642 Manfred Wörner, « L'OTAN transformée : la portée du sommet de Rome » , www.nato.int 643 « Conférence de presse de François Mitterrand (Rome, le 8 novembre 1991) », ne Vie-publique
website 644 Gilles Andréani, « La France et l'OTAN après la guerre froide » , www.persee.fr 645 « Déclaration de Rome sur la Paix et la Coopération »,www.nato.int 646 Ben Soetendorp, « La construction d’une défense européenne : émergence d’un défi politique et
appels à résolution » , ne website-in CAIRN.INFO 647 « L'Europe de la défense » , website i Documentation Française 648 « Déclaration de Petersberg faite par le Conseil des ministres de l'UEO (Bonn, 19 qershor
1992) » , http://www.cvce.eu
195
Konfliktet vdekjeprurëse që shpërthyen në ish-Jugosllavi në vitin 1991 do të
jenë një mundësi për NATO-n për të vepruar për herë të parë në operacionet
ushtarake si krahu ushtarak i OKB-së: operacionet ushtarake të kryera nën
patronazhin e OKB-së nga 1992 shpejt treguan kufijtë veprues të BEP dhe BE-së dhe
kërkuan ndërhyrje të rëndësishme të NATO-s. Franca, shumë e pranishme në këto
operacione, veçanërisht për shkak se ajo ka komandën e UNPROFOR-it, e kupton se
nuk ka alternativë për përdorimin e aseteve të NATO-s.
Bashkëpuni më i ngushtë mes NATO-s dhe BEP është rezervuar në samitin e
NATO-s në janar 1994 në Bruksel, për të shmangur dyfishimin e burimeve të
kushtueshme, u vendos që NATO do të ofrojë asetet e saj kolektive pas konsultimeve
në Këshillin e Atlantikut të Veriut, për operacionet e BEP-së të ndërmarra nga aleatët
evropianë në politikën e tyre të jashtme dhe të sigurisë së përbashkët në situatat që
ndikojnë në sigurinë evropiane, por nuk kanë të bëjnë me NATO 649.
Samiti i Brukselit tregon hyrjen në fjalorin e NATO-s të "identitetit evropian
në sigurinë dhe mbrojtjen", por pa ndërhyrë në mënyrat e funksionimit të NATO-s,
veçanërisht që nga François Mitterrand ka ruajtur deri në fund të mandatit të tij në
maj 1995 duke refuzuar të marr në konsideratë ri-integrimin e Francës në komandën
ushtarake, pavarësisht nga përhapja e shkëmbimeve dhe bashkëpunimeve mes
oficerëve francezë dhe NATO-s për operacionet në ish-Jugosllavi 650.
Me ardhjen e Zhak Shirak në presidencë, Franca tregon një afrim me NATO-
n në mënyrë që të ketë më shumë ndikim të brendshëm mbi vendimet e marra, duke
përfshirë qëllimin për të evropianizuar strukturat e saj vendimmarrëse. Në takimin e
Këshillit të Atlantikut të Veriut në dhjetor 1995, Franca njoftoi kthimin në
Komitetin Ushtarak dhe të Ministrit të Mbrojtjes në Këshillin Atlantik. 651 Nicolas
Sarkozy ka kaluar hapin e fundit në organizimin e ri-integrimit të Francës në NATO:
të përgatitur nga viti 2007, më në fund i miratuar nga Parlamenti më 17 mars 2009,
është miratuar në samitin e NATO-s më 3 dhe 4 prill 2009. Franca, megjithatë, nuk
bashkohet në Planifikimin e grupit bërthamore652, të cilët dëshirojnë të mbeten të
pavarura në parandalimin bërthamor.
Në praktikë, ky vendim rezulton në vendosjen e disa qindra ushtarakëve
franceze në pesëmbëdhjetë shtabet e strukturës ushtarake të NATO-s dhe marrjen
nga Franca të dy pozita të përgjegjësisë: Komanda përgjegjës Aleate Supreme e
Transformimit të NATO-s në Norfolk (Shtetet e Bashkuara) dhe komanda e
përbashkët, strukturë e bazuar në Lisbonë që ka autoritet në forcën e reagimit të
shpejtë . Franca kontribuon ndjeshëm në këtë forcë në aspektin e fuqisë ushtarake
dhe burimeve.
Franca është kontribuesi i katërt më i madh në buxhetin e përbashkët të
NATO-s. Kontributet e 28 vendeve anëtare bazohen në një formulë për ndarjen e
649 « Le developpement de l’identite europeenne de securite et de defense (IESD) au sein de
l’OTAN» , sur http://www.nato.int, 1999 650 « Conférence de presse conjointe de MM. François Mitterrand, Président de la République, et
Alain Juppé, ministre des affaires étrangères, Bruksel,11 janar 1994 » , http://www.vie-publique.fr 651 Gilles Andréani, « La France et l'OTAN après la guerre froide », Politique étrangère, no 1, 1998 652 « Le Groupe des plans nucléaires (NPG) », www.nato.int
196
kostove të bazuar në të ardhurat kombëtare bruto. Franca mbështet shpenzimet më të
drejtpërdrejta në lidhje me operacionet e NATO-s, në të cilat ajo zgjedh për të marrë
pjesë. Që nga viti 2006, Aleanca ka vendosur një objektiv afatgjatë që secili vend
anëtar kalon 2% të GDP-së së saj të mbrojtjes. Në vitin 2016, ky objektiv është larg
për tu arritur, pasi vetëm 5 vende e përmbushin këtë standard.
Franca është më afër këtij objektivi, në kundërshtim në shumë vende të BE-së
të cilat rregullisht kërkojnë për të kontribuar më shumë në operacionet e mbrojtjes në
Europë dhe operacionet jashtë Evropës në të cilat Franca merr pjesë sipas tyre në
mënyrë disproporcionale. Shtetet e Bashkuara vazhdojnë të jenë në një nivel të
shpenzimeve ushtarake të larta mbi të gjitha vendet e mëdha perëndimore të
industrializuara dhe që mban rolin dominues në Aleancë dhe kërkon që evropianët
të bëjnë më shumë për sigurinë e tyre 653, 654.
Megjithëse shfaqja e unitetit të Aleancës është ende rregulli, Franca nuk është
dakord pak a shumë me disa politikave dhe udhëzime operative të NATO-s.
Zhvillimi amerikan i një mburojë raketore në Evropë paraqet nga projekti fillestar një
problem për Francën, e cila nuk dëshiron të shikoj parandalimin e saj bërthamor të
sfidohet nga ky sistem tjetër i mbrojtjes, duke përfshirë edhe planin industrial dhe
financiar, pasi raketat kërkojnë investime të rënda.
Deklarata e samitit e korrikut 2016 në Varshavë mbi sigurinë transatlantike
kujton " kombinimin e përshtatshëm", në të cilin duhet të bazohet në "parandalimin
dhe mbrojtjen e NATO-s", domethënë "aftësitë bërthamore, aftësitë konvencionale
dhe aftësitë e mbrojtjes raketore "655,656. Zgjerimi i fushës së ndërhyrjes së NATO-s
në misionet e reja përtej pjesës së mbrojtjes së territorit të anëtarëve të saj kundër
sulmit të armikut sovjetik shpejt përkthehet në përkushtimin e aseteve ushtarake
jashtë kufijve të tyre.
Intervenimi i NATO-s përtej kufijve të shteteve anëtare të saj miratoi rolin e
ri paqeruajtjes në botë që NATO ka vetë-caktuar sa herë që interesat e anëtarëve të
saj janë të vëna në rrezik Pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit të vitit 2001, Këshilli
i Atlantikut të Veriut për herë të parë në historinë e saj përdor Nenin 5 të Traktatit të
Uashingtonit, duke deklaruar se sulmi kundër Shteteve të Bashkuara ishte një sulm
kundër të gjithë atyre, duke përfshirë Francën, 657, 658,659. Forcat e Armatosura kanë
misionin për të mbajtur dhe siguruar mbrojtjen e Francës.
Kjo, me vendim të Qeverisë, në mënyrë që:• të ruajë interesat më të larta të
Francës (ruajtur integritetin e territorit kombëtar, ushtrimin e lirë të sovranitetit dhe
mbrojtjen e popullit të saj dhe të shtetasve të tij);• të kontribuojë në sigurinë dhe
653 OTAN, « Le financement de l'OTAN » , www.nato.int 654 OTAN, « Les dépenses de défense des pays de l'OTAN (2009-2016) », www.nato.int 655 Nathalie Guibert, « Le sommet de l’OTAN à Varsovie, une étape vers le bouclier antimissile », Le
Monde, 9 korrik 2016 656 Nathalie Guibert, « La saga du bouclier antimissile de l'OTAN », Le Monde, 2016 657 OTAN, « Déclaration du Conseil de l'Atlantique Nord », www.nato.int 658 « Texte du Traité de l'Atlantique Nord » , www.nato.int 659 « La signature des Accords de paix de Dayton il y a 15 ans : une étape importante pour l’OTAN et
les Balkans » , www.nato.int
197
mbrojtjen e zonës evropiane dhe mesdhetare;• të kontribuojë në veprime në favor të
paqes dhe të drejtës ndërkombëtare. Forcat e Armatosura mbulojnë:• operacionet në
mbështetje të paqes dhe të drejtën ndërkombëtare nën mandatin e Kombeve të
Bashkuara (OKB-së);• Ndërhyrjet brenda një aleancë apo koalicioni shumëkombësh,
duke përfshirë edhe Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO), ose të
Bashkimit Evropian;• operacionet brenda një kornize kombëtare, për shembull në
kuadër të marrëveshjeve dypalëshe të mbrojtjes.
Doktrina ushtarake franceze është e bazuar në pavarësinë kombëtare,
parandalimin bërthamor dhe ushtarak vetë-mjaftueshmërinë. Franca është anëtare e
NATO-s, por u largua nga 1966 në 2009, nga struktura e saj e integruar ushtarake.
Kohët e fundit, ajo ka qenë në mënyrë aktive duke punuar me aleatët e saj për të
përshtatur forcat e saj (brenda dhe jashtë) me mjedisin e ri ndërkombëtar për shkak të
përfundimit të Luftës së Ftohtë. Ajo është gjithashtu një anëtar i Organizatës për
Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë.
Jashtë NATO-s, Franca ka marrë pjesë aktive në operacione të ndryshme të
paqeruajtjes në Afrikë, Lindjen e Mesme dhe në Ballkan.Franca ka ndërmarrë hapa
të mëdha për të ristrukturuar ushtrinë e vet në mënyrë profesionale. Ushtria franceze
mund të përballojë të jetë më ievogël, por duhet të jetë në gjendje për tu vendosur më
shpejt jashtë Francës. Në vitin 2006, ushtria franceze ka më shumë se 350 000
njerëz, duke përfshirë 100,000 policë. Pothuajse 35,000 prej këtyre ushtarëve janë në
detyrë jashtë Francës. Që nga fundi i Luftës së Ftohtë, Franca favorizon kontrollin
dhe mospërhapjen e armëve bërthamore.
Në vitin 1992, Franca ka nënshkruar Traktatin mbi Mospërhapjen e Armëve
Bërthamore, i cili hyri në fuqi në vitin 1995, pas një sërë testesh në Mururoa. Ajo
gjithashtu ka nënshkruar në vitin 1996, traktatin që ndalon testet bërthamore dhe
Konventën për ndalimin e Armëve Kimike. Që atëherë, Franca ka vendosur një
moratorium në prodhimin, eksportin dhe përdorimin e minave anti-njeri që dëshiron
të ndalojë. Për shkak të statusit të saj si fuqi ushtarake dhe anëtarësimit në shumë
organizata ndërkombëtare, Franca është shpesh e përfshirë në mënyrë aktive në
operacionet paqeruajtëse.
Pra, ajo mori pjesë në 228 operacione të jashtme mes 1962 dhe 2011660.Në
fillim të vitit 2012, ajo u angazhua më operacionet e mëposhtme661Në vitin 2013, dy
operacione të mëdha janë të aktivizuara:Në vitin 2014, dy operacione të reja janë të
aktivizuara:• operacioni Barkhane në Sahel, pasuar me operacionet Serval dhe Haëk
me 3.000 burra; • Operacioni Chammal, nga shtatori 2014, si pjesë e luftës civile të
Irakut; në rastin e sulmeve ajrore kundër organizatës që e quan veten "Shteti
Islamik", ata janë të shtrirë në Siri nga shtatori 2015.
660 Philippe Chapleau, « 616 noms sur un monument place Vauban » , sur Lignes de défense, 12 tetor
2011 661 Website i Ministrisë së Mbrojtjes franceze, http://www.defense.gouv.fr/
198
Përfundime
Franca ka qenë një vend me rëndësi në historinë europiane që në Kohën e
Lashtësisë. Ky komb i quajtur gaullois (gal) u udhëhoq nga mbretër largpamës, të
cilët synonin bashkëpunimin e vendeve europiane. Mbreti i parë i frankëve, Klovis
ëndërronte që mbretëria e tij mos të përfshinte vetëm fiset franke, por edhe shumë
fise të tjera. Ai i bashkoi të gjithë frankët si politikisht, ushtarakisht, por edhe nga
ana fetare. Ai bashkoi frankët në një mbretëri dhe luftoi deri në fund të jetës së tij që
frankët të ishin të gjithë bashkë nën të njëjtin pushtet mbretëror.
Pas vdekjes së tij, Mbretëria u nda midis katër djemve të tij.Kjo mbretëri
përfshinte Francën aktuale, Belgjikën dhe një pjesë të Gjermanisë dhe Zvicrës.
Mbreti tjetër frank,Karli i Madh, ndërtoi Mbretërinë e Shenjtë Gjermanike dhe
bashkoi shumë vende europiane. Dinastia që erdhi pas asaj të merovengjienëve, ishte
dinastia Karolinge (les carolingiens) dhe Karli i Madh që u bë Perandor nga Papa
Leon III në Romë.Ai i dha emrin kësaj dinastie,megjithëse nuk ishte themeluesi i saj.
Ai ishte një udhëheqës largpamës, i cili u mundua të ribashkonte frankët nën
një mbretëri. Vepra e tij politike, Perandoria, nuk zgjati për shumë kohë. Duke u
bazuar në traditën e trashëgimisë gjermanike, Karli i Madh (Charlemagne)
parashikoi që në vitin 806 ndarjen e Perandorisë midis djemve të tij.Pas shumë
peripecish, Perandoria do të ndahet në 843 midis tre djemve të tij dhe nipave të tij
(Traktati i Verdun-Traité de Verdun).Revolucioni francez frymëzoi edhe vazhdon të
frymëzoj shumë kombe që ëndërrojnë të jetojnë në paqe dhe në liri, duke hedhur
poshtë zgjedhën e mbretërimit absolut dhe të shkeljes të së drejtave të njeriut,
Napoleoni I ishte një udhëheqës, i cili bashkoi vendet europiane duke pasur si qendër
Francën, e cila u shndërrua në vendin më të rëndësishëm europian në fushën politike.
Ai u bë Perandor më 18 maj 1804 në Katedralen e Notre-Dame (Notrë Dam).
Perandoria e tij zgati deri në 1814 dhe Napoleon Bonaparti u bë përsëri Perandor nga
20 mars 1815 deri më 22 maj 1815. Ai vdiq në ishullin e Sainte-Helene, i internuar
nga anglezët. Napoleon Bonaparti ishte një udhëheqës vizionar që mendoi një
bashkim të Europës nën flamurin francez dhe donte të krijonte një Europë të fortë
politikisht. Ai ishte themeluesi i të drejtës civile pasi gjatë kohës që ai ishte Perandor
u përpilua Kodi Civil dhe Kodi i Procedurës Civile. Këto dy Kode inspiruan kodet e
vendeve të ndryshme, sidomos Kodi Civil francez, i cili është baza e Kodeve Civile
në vende të ndryshme europiane dhe në Amerikën Latine.
Territori francez në 1812 kishte 134 departamente, dhe Roma, Hamburgu,
Barcelona dhe Amsterdami ishin kryeqendrat e departamenteve franceze. Ai u bë
President i Republikës italiane nga 1802 deri në 1805, pastaj mbret i Italisë nga 17
mars 1805 deri më 11 prill 1814, dhe mediator i Konfederatës zviceriane nga 1803
deri në 1813 dhe mbrojtës i Konfederatës së Rinit nga 1806 deri në 1813.Ai pushtoi
dhe drejtoi një pjesë të madhe të Europës kontinentale dhe vendosi anëtarët e
familjes së tij në fronet e mbretërive europiane. Pas vdekjes së Napoleon Bonapartit,
ëndrra europiane vazhdoi të jetojë edhe në mendjen e udhëheqësve të tjerë që do të
199
vinin pas tij.662 Shumë mendimtarë midis të cilëve Viktor Hygo ëndërronin për
shtetet e bashkuara të Euopës. Ishin pikërisht dy francezë Zhan Mone dhe Robert
Shuman që hodhën bazat e një bashkimi vëllazëror midis vendeve europiane.
Institucionet që u krijuan si KEQC, EURATOM dhe KEE ishin gurët
themeltar të BE-së. Qëllimi kryesor ishte paqja kryesisht midis dy kombeve të cilat
kishin luftur njëri-tjetrin dhe tani kërkonin të jetonin bashkë në një kontinent
europian të bashkur në liri, barazi dhe vëllazëri. Pikërisht Franca dhe Gjermania do
të hidhnin themelin e ndërtimit të BE-së bashkë me Italinë, Hollandën, Belgjikën dhe
Luksemburgun. Franca dhe Gjermania do të shndërroheshin në motorin e integrimit
europian, duke u kthyer një model i vendeve demokratike perëndimore.
Ndërtimi i BE-së do të vulosje me Traktatin e Mastrihtit i cili do të vendoste
një lidhje sa më të fortë mes vendeve europiane. Bashkëpunimi do të thellohej me
Traktatine Amsterdamit të Nicës dhe me Traktatin e Lisbonës që do t’i falte një
frymë të re bashkëpunimi mes vendeve europiane. Udhëheqësit francez si Dë Gol,
Pompidu, Valeri Zhiskar d’Esten, Miteran, Shirak, Sarkozi dhe Holond, do të
ndikonin pozitivisht në ndërtimin e BE-së. Idetë e tyre insipruan liderat e të gjithë
vendeve europiane. Sharl dë Gol ishte i pari dhe propozoi një bashkim vëllazëror me
Gjermaninë dhe u mbështet nga Kancelari Adenauer.
Miteran gjeti mbështetjen e Kancelarit Kol dhe Sarkozi kishte gjithmonë
mbështetjen e pakushtëzuar të Kancelares Merkel. Ky bashkëpunim franko-gjerman
vazhoi edhe gjatë presidencës së Fransua Holond dhe kurrë nuk do të mbarojë midis
dy vendeve të cilët janë motori i integrimit europian.Këto dy kombe ishin bashkë
edhe në momentet kur Europa përjetonte një krizë ekonomike dhe institucionale.
Motoja e BE-së është shumë domethënëse: In diversitate Concordia!Të bashkuar në
diversitet! Vendet europiane kanë specifikën e tyre, identitetin e tyre kombëtar, por
janë të bashkuara si vende që aspirojnë demokracinë, lirinë dhe mbrojtjen e të
drejtave të njeriut. Franca ka luajtur në BE, një rol politik, ekonomik, diplomatik dhe
ushtarak të rëndësishëm. Rolin politik, Franca e ushtron me anë të përfaqësuesve të
saj në institucionet europiane.
Institucionet europiane kanë qenë të drejtuara edhe nga francezë dhe mund të
përmendim Zhak Dëlor, i cili ka qënë President i Komisionit Europian dhe ka pasur
një ndikim pozitiv në ndërtimin europian. Parlamenti europian përbëhet nga deputetë
francezë, të cilët kanë rol të rëndësishëm në vendimmarrjen europiane.Institucione të
tjera si komisioni dhe Këshilli kanë në përbërjen e tyre zyrtarë francez, të cilët e
rrisin edhe me shumë peshën politike të Francës në BE.Roli politik i Francës dallohet
në fushën e vendimarrjes në Europë ku Franca ka një peshë të madhe në politikën
europiane. Franca është një nga vendet që luajnë një rol të vecantë në integrimin e
vendeve të tjera në BE. Franca është një nga vendet që duhet të jap pëlqimin përsa i
përket integrimit të vendeve të tjera ne Bashkimin vëllazëror të vendeve europiane.
Roli ekonomik i Francës shtrihet jo vetëm në Europë por edhe jashtë saj, Franca
662 Albert Vandal,Project Gutenberg's Napoléon et Alexandre Ier (3/3),
https://www.gutenberg.org/files/32621/32621-h/32621-h.htm, i konsultuar 7.03.2014
200
dallohet si një vend me GDP të lartë dhe një nga vendet më të zhvilluara në botë. Ajo
zhvillon aktivitet ekonomike me shumë vende në botë, por marrëdhëniet më të mira
ekonomike e zhvillon me vende të BE-së. Ajo ka si partner tregtar jashtë Europës,
SHBA, Kinën, Brazilin dhe vendet që ka pasur ish-koloni si Maroku dhe Tunizia.
Franca është ekonomia e psetë më e madhe në botë pas SHBA-ve, Kinës, Japonisë
dhe Gjermanisë. Ajo zë një vend me rëndësi në tregtinë ndërkombëtare dhe është
vendi i shtatë për eksportet e saj dhe vendi i gjashtë për importet. Shkalla e
papunësisë është afër mesatares së vendeve të tjera të BE-së.
Ekonomia franceze pati një rritje të madhe gjatë viteve 1946 dhe 1973. Një
dinamikë të madhe ekonomisë franceze ja ka dhënë ndërtimi i tregut të përbashkët
europian dhe shkëmbimet tregtare me vendet e tjera të BE-së, në vecanti me
Gjermaninë. Në vitin 2002, hrri në përdorim euro.Franca ka qenë një nga vendet
bashkë me Gjermaninë që kanë mbështetur krijimin e monedhës së përbashkët euro
dhe e kanë adoptuar atë që në fillimet e saj të përdorimit si monedhë unike e
përbashkët.
Franca ka luajtur një rol në zgjidhjen e krizës ekonomike në BE bashkë me
Gjermaninë duke mbështetur vende si Greqia, Spanja dhe Portugalia.Franca luan një
rol të rëndësishëm në ekonominë europiane duke nënshkruar marrëveshje të
rëndësishame me vende si Kanadaja dhe duke marrë pjesë në negociata të
marrëveshjeve të ndryshme me vende si SHBA.
Roli diplomatik i Francës zhvillohet brenda dhe jashtë kontinentit europian.
Franca është një luftëtare aktive kundër terrorizmit dhe ka qënë përkrah vendeve si
SHBA për të luftuar kundër këtij fenomeni. Ajo nuk morri pjesë në Luftën e Irakut
pasi e quajti atë të padrejtë,dhe kjo u tregua nga fjalimi i ish-Kryeministrit
Dominique de Villepin para Asamblesë së kombeve të Bashkuara në Nju Jork.Por
ajo ka përkrahur forcat e koalicionit në luftën kundër terrorizmit në Afganistan.
Franca ka dhënë një kontribut për arritjen e paqes në Bosnie Hercegovinë dhe
Kosovë.
Ajo ka dërguar trupa paqeruajtëse në Bosnie Hercegovinë dhe Kosovë.
Bernard Kouchner ka qënë Administratori i Kosovës kur ajo varej nga OKB-ja dhe
kur nuk ishte shpallur shtet i pavarur dhe sovran.Franca është përkrahëse e të
drejtave themelore të njeriut në mbarë botën dhe gjithmonë i ka hapur dyert atyre
njerëzve që persekutoheshin në vendet e tyre jo demokratike.
Franca ka një rol në diplomacinë kulturore me anë të rrjeteve të saj të
Institutit Francez, Aleancave Franceze dhe Organizata Ndërkombëtare e
Frankofonisë është kordinatorja e aktiviteteve të mësimdhënies së gjuhës frënge
bashkë me Ministrinë e Kulturës Franceze dhe shumë institucione të tjera të
frankofonisë. Franca luan një rol dinamik në politikën e jashtme evropiane dhe kjo
tregohet gjatë samiteve me udhëheqës të ndryshëm europian dhe francez.
Ajo është vend me peshë të madhe diplomatike edhe në arenën
ndërkombëtare në marrëdhëniet e saj më vende jashtë BE-së si Rusia dhe SHBA.
Franca mbetet djep i kulturës europiane dhe botërore dhe përpiqet ta transmetojë këtë
me anë të diplomacisë së saj në vende të ndryshme duke treguar gjithmonë një
shembull që duhet të ndiqet nga të gjithë. Roli ushtarak i Francës shpaloset në
201
aksionet e saj paqeruajtëse ne të gjithë botën. Ajo ka dërguar trupa paqeruajtëse në
Kosovë, Afganistan dhe ka ndihmuar në ndërhyrjen e NATO-s gjatë Pranverës arabe.
Franca është një vend i NATO-s, por u largua nga kjo organizatë gjatë presidencës së
Sharl dë Gol duke lënë vendin bosh. Ajo u rikthye në NATO me ardhjen e Nikola
Sarkozi në pushtet.Franca ka qënë një vend frymëzues për Shqipërinë, Ajo ka pasur
një ndikim pozitiv në fushën politike, ekonomike dhe kulturore në Shqipëri.
Liceu francez i Korcës ishte një institucion që edukoi elitën shqiptare dhe
forcoi marrëdhëniet midis dy vendeve tona. Franca ka mbështetur Shqipërinë për
aderimin e saj në BE dhe po jep një kontribut të cmuar që Shqipëria të aderoj sa më
shpejt në këtë organizatë të vendeve evropiane demokratike. Franca ka luajtur dhe
vazhdon të luaj një rol të rëndësishëm në Europë.
Ky vend udhëhiqet nga lidera largpamës që kanë ditur të bëjnë zgjedhjet më
të mira për vendin dhe për të ndikuar pozitivisht ndaj vendeve të tjera. Franca do të
ketë një ndikim gjithnjë e në rritje në fushën politike, ekonomike, diplomatike dhe
kulturore në Europë. Ajo do të vazhdoj të ketë një ndikim pozitiv në Shqipëri duke
inkurajuar zhvillimin demokratik të vendit.
Franca pas fitores së një Presidenti eurofil dhe me prestigj në fushën e
ekonomisë si Emmanuel Macron ka për të ecur përpara në fushat e politikës,
ekonomisë, diplomacisë dhe në fushën ushtarake. Ajo do të vazhdojë të jetë një nga
vendet kryesore lider të Bashkimit Evropian edhe pas largimit të Britanisë së Madhe
nga BE-ja. Ajo formon bashkë me Gjernaninë atë që quhet motori i integrimi
evropian dhe këto vende bashkë do të vazhdojnë ta luajnë këtë rol edhe më pas për ta
cuar BE-në gjithnjë e më përpara në arenën politike dhe ekonomike.
Do të doja të nënvizojja disa pika kyce të këtij punimi:
1-Franca është një vend me pozitë gjeografike shumë të favorshme për
zhvillimin e saj ekonomik, politik, diplomatik dhe ushtarak. Ajo ka luajtur dhe do të
luajë gjithmonë nje rol dominant në politk, ekonomi, diplomaci dhe në fushën e
mbrojtjes.
2-Franca dhe Gjermania shihen si dy vende europiane me një potencial
shumë të madh dhe janë motori i integrimit europian. Këto vende kanë mbajtur mbi
supe peshën e shumë krizave politike dhe ekonomike në Europë si kriza e eurozonës.
Pas largimit të Britanisë së Madhe nga BE-ja këto dy vende shihen si dy vendet
lidere ne Europë dhe që do të duhet të drejtojnë së bashku Europën që përballet me
krizat e mëdha të shekullit të XXI-të.
3-Franca është një vend me një kulturë diplomatike të pasur. Në shekujt e
mëparshëm aristokracia europiane fliste frëngjisht dhe frëngjishtj aka qënë për një
kohë të gjatë deri në gjysmën e dytë të shekullit të XX-të, gjuha e diplomacisë. Tani
ajo e ka humbur disi atë rol dominant, por mbetet prapë një gjuhë e rëndësishme
përkrah anglishtes. Institucionet për promovimin e kulturës dhe të gjuhë s frënge
duhet të bëjnë më shumë në këtë drejtim për ti kthyer sërish këtë rol prestigjioz
gjuhës frëngë në botë.
4- Franca është një vend që është angazhuar tashmë në luftën kundër
terrorizmit. Ajo ka dërguar trupa në shumë vatra konfliktesh të ashpra dhe është një
vend që promovon vlera të tilla si liria, demokracia dhe të drejtat e njeriut. Ajo lufton
202
përkrah vendeve që aspirojnë regjime demokratike dhe i ndihmon ata në shumë fusha
të ndryshme që të arrinë standartet e duhura për të arritur zhvillim politik dhe
ekonomik.
5-Franca dhe Shqipëria kanë pasur marrëdhënie të hershme. Franca shihet si
vendi i Iluminizmit dhe i të drejtave të njeriut, një inspirim për popullin shqiptar.
Franca gjithmonë e ka ndihmuar Shqipërinë dhe vazhdon ta ndihmojë në rrugën e saj
të integrimit në BE, duke e inkurajuar të thellojë reformat e duhura për të arritur
standartet e duhura evropiane.
203
BIBLIOGRAFI
Monografi
1. Dumez Henri, Jeunemaitre Alain, " Diriger l'économie, l’État et les prix en
France 1936-1986 " Logiques économiques l'Harmattan Paris 1998.
2. Éric Zemmour, Le Suicide français, Albin Michel, 2014.
3. Extrait du Projet de "Confédération européenne", in Histoire de la construction
européenne de Charles Zorgbibe, Presses Universitaires de France, Paris, 1993.
(Fragment i projektit « Konfederata europiane », në Historinë e ndërtimit
europian të Charles Zorgbibe, Presses Universitaires de France, Paris, 1993)
4. Gérard Bouvier et Fatoumata Diallo, division Synthèses des biens et services de
l'Insee, Soixante ans de réduction du temps de travail dans le monde, Insee
Première no 1273 , Paris, janar 2010
5. Hoskyns, Catherine, Newman, Michael, Democratizing the European Union,
Manchester University Press, 2000
6. Isabelle WESSELINGH, Arnaud VAULERIN, Bosnie, la Mémoire à vif.
Prijedor, laboratoire de la purification ethnique, Buchet Chastel, 2003.
7. J.-C. Asselain, Histoire économique de la France - 2. De 1919 à nos jours, 1984,
éd. Seuil.
8. J.Cloos, La RFA et l’integration europeenne, në R. Fritsch-Bournard (dir),Les
Allemands au cour de l’Europe,Paris, 1983
9. Jacque, Laurent, Global derivative debacles :From theory to malpractice, 2015
10. Jacques Delors et Jean Louis Arnaus, Memoires, Plon, 2004.
11. Jean Lecerf, Histoire de l'unité européenne, Gallimard, 1965
12. Jean-Charles Volkmann, Chronology of the history of France , Editions Jean-
Paul Gisserot, 1997 ( Kronologji e historisë së Francës).
13. John Newsinger, «La politique selon Orwell», Agone, 2006 (politika sipas
Orwell)
14. Marie-Therese Bitsch, Cinquante Ans De Traite De Rome 1957-2007: Regards
Sur La Construction Europeenne, Franz Steiner Verlag Wiesbaden GmbH, 15
shtator 2009
15. Marie-Therese Bitsch, Histoire de la construction europeenne de 1945 a nos
jours, Editions Complexe, 2008
16. Olivier Costa et Nathalie Brack, Le fonctionnement de l’Union européenne,
Bruxelles, Université libre de Bruxelles, coll. « UBlire – références », 2014,
2e éd.,p.37 (Olivier Costa dhe Nathalie Brack, Funksionimi i BE, Bruksel,
Universiteti i lirë i Brukselit, Kol “UBlire-referenca”,2014,botimi i dytë.
17. Pascal Fontaine et Henri Malosse „L’Europe de A à Z”, 2006, f. 229-231;
Stéphane Leclerc „les Institutions de l’Union européenne” 2eme édition,
2007.
18. Pascal Fontaine et Henri Malosse „L’Europe de A à Z”, 2006.
19. Philippe Cohen, BHL, Fayard, 2005.
204
20. Philippe Moreau Defarges, International Relations, T 1, Regional issues, Seuil,
2003.
21. Philippe Vial, « J.Monnet, un père pour la CED », dans R. Girault et G. Bossuat,
Europe brisée, Europe retrouvée, 1992
22. R.Poidevin,Robert Schuman, homme d’etat,Paris, 1986
23. Richard Holbrooke, To End a War, New York, Random House, 1998.
24. Robert Boyer et Jean-Pierre Durand, L'après fordisme, Syros, 1998.
25. Robert Parisot, The kingdom of Lorraine under the Carolingians (843-923), A.
Picard and son, 1898 (Mbretëria e Lorenës nën Karolengjienët (843-923), Një
Pikard dhe i biri).
26. Rodolphe Ackermann, L'Essor de l'idée de constitution européenne de 1945-
1953, 2001
27. Stéphane Leclerc,Les Institutions de l’Union européenne” 2eme édition,
2007.
28. Topan, Angelina, The European Integration Process:A historical and
Comparative institutional analysis, 2002
Burime nga interneti
29. Une Europe en paix – les débuts d'une coopération, sur le portail de l'Union
européenne (Një Europë në paqe-fillimi i një bashkëpunimi, portali i Bashkimit
Europian)
30. Histoire de l'Union européenne, sur le portail de l'Union européenne. (Historia e
Bashkimit Europian, në portalin e Bashkimit Europian)
31. L’Europe des 25 et le mouvement social , Bataille Socialiste, Wilebaldo Solano,
(Europa e 25 dhe lëvizja sociale, Lufta Socialiste,
WilebaldoSolano),https://bataillesocialiste.wordpress.com/documents-
historiques/2004-l%E2%80%99europe-des-25-et-le-mouvement-social/
32. www.wikipedia.com, L’histoire de l’Union Européenne (Historia e Bashkimit
Europian)
33. Conférence de presse tenue au palais de l’Élysée, 14 janvier 1963,(Konferencw
shtypi e mbajtur ne Pallatin e Elizes, 14 janar
1963),http://www.gaullisme.net/europe-de-l-atlantique-a-l-oural.html
34. http://lms.cours.fr/#/classe/tt/arbo/18808/opd/224741
35. Toute l’Europe, L’union Europeene, Les fondateurs, Charles de Gaulle, 1890-
1970), http://www.touteleurope.eu/l-union-europeenne/les-
fondateurs/synthese/charles-de-gaulle-1890-1970.html
36. Conférence de presse du 14 décembre 1965.(Konference shtypi e 14 dhjetorit
1965), http://fresques.ina.fr/de-gaulle/fiche-media/Gaulle00250/allocution-du-3-
decembre-1965.html
37. Christina Alfarge, Charles de Gaulle: une vision de l’Europe, (Sharl de Gol : Një
vizion i Europës), http://www.gerard-brazon.com/article- charles-de-gaulle-
une-vision-de-l-europe-par-christine-alfarge-59145317.html
205
38. Toute l’Europe, L’union Europeenne, Les continuateurs, Francois Mitterrand,
http://www.touteleurope.eu/l-union-europeenne/les-
continuateurs/synthese/francois-mitterrand-1916- 1996.html
39. Francois Mitterrand, l’europeen, Jean Mustelli (Fransua Miteran, europiani),
http://www.mitterrand.org/Francois-Mitterrand-l-europeen.html
40. Evenements historiques de la construction europeene (1945-2014), Une
ratification difficile, Ngjarje historike të ndërtimit europian (1945-2014), Një
ratifikim i vështirë,
41. http://www.cvce.eu/recherche/unit-content/-/unit/02bb76df-d066-4c08-a58a-
d4686a3e68ff/575bee62-ba08-401f-b3b2-cda7cb0f2b6b
42. Gaullistes : Hommes et reseaux, http://www.gaulhore.fr/tag/nicolas-sarkozy/
43. Toute l’Europe, L’Union Europeene, Acteurs d’aujourd’hui, Nicols Sarkozy,
http://www.touteleurope.eu/l-union-europeenne/acteurs-d-aujourd-
hui/synthese/nicolas-sarkozy.html
44. archiv.eurotopics.nettempsreel.nouvelobs.com
45. La politique etrangere de la France, (Politika e jashtme e Francës)
http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/politique-etrangere-de-la-
france/europe/fonctionnement-des-institutions-de/article/presentation-80333
46. Evenements historiques de la construction europeenne, Le cas de la Turquie,
(Ngjarje historike të ndërtimit europian, Rasti i Turqisë),
http://www.cvce.eu/collections/unit-content/-/unit/02bb76df-d066-4c08-a58a-
d4686a3e68ff/ceeebbd2-8cac-4f8f-8074-7f69be1141b2
47. Misioni,Integrimi në BE, http://www.punetejashtme.gov.al/al/misioni/integrimi-
ne-be
48. www.wikipedia.com,Relations entre l'UE et la Bosnie-et-Herzégovine.
(Marrëdhëniet midis BE dhe Bosnie Hercegovinës)
49. www.wikipedia.com,Le Kosovo vers l'intégration européenne. (Kosova drejt
integrimit europian)
50. www.wikipedia.com,Perspectives d'adhésion à l'UE de l'Albanie et du
Kosovo.(Perspektivat e aderimit në BE të Shqipërisë dhe të Kosovës)
51. www.wikipedia.com,Le Kosovo prévoit une adhésion à l'UE en 2015. (Kosova
parashikon aderimin ne Be ne 2015)
52. Ballkani perendimor, ne rrugen e integrimit europian,
http://shtetiweb.org/2014/11/02/ballkani-perendimor-ne-rrugen-e-integrimit-
europian/
53. German Missions in France, Franco-German relations, Concrete Europe for
citizens, July 2015, (Misionet gjermane në Francë , marrëdhëniet franko-
gjermane, Europa konkrete për qytetarët, Korrik 2015) Saarbrücker Zeitung
,www.allemagne.diplo.de/Vertretung/frankreich/fr/09-relations-fa/00-relations-
fa-hbseite.html,
54. The major stages of European integration, Information Centre Institutions (
Stadet më të mëdha të integrimit europian, Institutet e Qendrës së Informimit)
55. Franca dhe Gjermania në shërbim të Evropës,
56. http://www.france-allemagne.fr/La-France-et-l-Allemagne-au,1283.html,
206
57. Public timeline, thematic chronology, France, Germany and Europe,
58. http://www.vie-publique.fr/chronologie/chronos-thematiques/france-allemagne-
europe.html,accessed 4/30/2015
59. The construction of Europe from 1945 to the present, Le Monde,
http://www.lemonde.fr/revision-du-bac/annales-bac/histoire-terminale/la-
construction-europeenne-de-1945-a-nos-jours_t-
hrde112.html#7MsPWqigt6FRZWzX.99
60. Chronology of Franco-German relations since
1945,http://www.cvce.eu/en/education/unit-content/-/unit/c3c5e6c5-1241-471d-
9e3a-dc6e7202ca16/a8682efd-06ab-48f4-93ed-400ab9bc45db
61. Kronologjia e marrëdhënieve franko-gjermane që nga viti 1948,
http://www.ambafrance-de.org/Chronologie-des-relations-franco
62. http://www.ceuropeens.org/photorama/mitterrand-et-kohl-verdun,
63. Gjermani-Francë, François Mitterrand,
64. http://www.france-allemagne.fr/Francois-Mitterrand,1447.html, 4/20/2015
65. Dokumentacioni francez, marrëdhëniet franko-gjermane,
66. http://www.ladocumentationfrancaise.fr/dossiers/d000121-les-relations-franco-
allemandes-1963-2003, 05/30/2015
67. 50 vjetori i Traktatit të Elysées dhe marrëdhëniet franko-gjermane,
68. http://www.reseau-canope.fr/pour-memoire/le-50e-anniversaire-du-traite-de-
lelysee-et-les-relations-franco-allemandes/les-autres-couples-franco-
allemands/gerhard-schroeder-et-jacques-chirac-1998-2005/
69. Gerhard Schröder, Zhak Shirak: Një bashkëpunim me vonesë, Les Echos, -
FRENARD, 09.11.2009
70. http://www.lesechos.fr/09/11/2009/lesechos.fr/300388313_gerhard-schroder-
jacques-chirac---une-complicite-tardive.htm , 05/23/2015
71. Artikulli i 11 nëntorit 2009 në Libération.fr
72. Fjala e Presidentit francez në këshillin franko-gjerman të mbrojtjes dhe të
sigurisë (Straubing,9 qershor 2008)
73. http://www.elysee50.de/Allocution-de-NicolasSarkozi, 4/12/2015
74. Franca dhe Gjermania, Francois Hollande dhe Angela Merkel,
75. http://www.france-allemagne.fr/Francois-Hollande-et-Angela-Merkel,7192.html,
5/12/2015
76. Misionet gjermane në Francë, Greqia: bashkëpunimi franko-gjerman,
07.07.2015,
77. http://www.allemagne.diplo.de/Vertretung/frankreich/fr/__pr/nq/2015-07/2015-
07-07-merkel-paris-pm.html?archive=3521364 , 07/15/2015
78. http://fr.euronews.com/2013/09/18/50-ans-damitie-franco-allemande/,
6/30/2015
79. Miqësia franko-gjermane si një motor i integrimit
evropian,http://www.ambafrance-cn.org/L-amitie-franco-allemande-est-un-
moteur-de-l-integration-europeenne, 5/14/2015
80. "Përmbledhjet e legjislacionit - Traktati i krijimit të Komunitetit Europian të
Qymyrit dhe Çelikut,, Europa.eu, 31 janar, 2005
207
81. Susana Muñoz, "Parlamenti Evropian"Arkivi, CVCE - Qendra Virtuale për
Njohuri rreth Evropës
82. Susana Muñoz dhe Raquel Valls, "Këshilli i Bashkimit Evropian"[Arkivi],
CVCE - Qendra Virtuale për Njohuri rreth Evropës
83. Étienne Deschamps "Bashkimi i drejtuesit"[Arkivi], CVCE - Qendra Virtuale për
Njohuri rreth Evropës
84. Susana Muñoz dhe Raquel Valls, "Këshilli i Bashkimit Evropian"[Arkivi],
CVCE - Qendra Virtuale për Njohuri rreth Evropës
85. Susana Muñoz, "Komisioni Evropian"[Arkivi], CVCE - Qendra Virtuale për
Njohuri rreth Evropës
86. "Draft-marrëveshja për modifikimin e traktatit të Bashkimit Europian dhe të
Traktatit themelues të komunitetit evropian"[Arkivi], Europe Open, Korrik 24,
2007
87. "Institucionet e BE"[Arkivi], Europa (web portal)
88. "Institucionet: Komisioni Evropian"[Arkivi], Europa (web portal)
89. "Parlamenti, Kompetencat dhe procedurat"[Arkivi], Parlamenti Evropian
90. "Institucionet: Komisioni Evropian"[Arkivi], Europa (web portal)
91. "Martin Schulz në www.europarl.europa.eu"[Arkivi]
92. "Mirë se vini në Parlamentin Evropian"[Arkivi], Parlamenti Evropian
93. "Parlamenti, Kompetencat dhe procedurat"[Arkivi], Parlamenti Evropian
94. "(In) Profesor Farrell:" PE është tani një nga legjislaturat më të fuqishme në botë
""[Arkivi], Parlamenti Evropian
95. Këshilli i Evropës, një institucion zyrtar i BE[Arkivi]Në faqen zyrtare të
internetit Këshilli i Evropës.
96. "Draft-marrëveshja pwr modifikimin e traktatit të Bashkimit Europian dhe të
Traktatit themelues të komunitetit evropian"[Arkivi], Europe Open, Korrik 24,
2007
97. http://www.europarl.europa.eu
98. http://www.europe-bordeaux.eu/fr/ses-institutions/29-le-conseil-de-lunion-
europeenne
99. Alber MASSOT, "Traktati i Romës dhe themelet e Politikës së Përbashkët
Bujqësore", mars 2011
100. http://www.touteleurope.eu/les-politiques-europeennes/commerce-exterieur.html
101. http://www.vie-publique.fr/decouverte-institutions/union-
europeenne/action/financement/comment-france-participe-t-elle-au-financement-
union-europeenne.html
102. http://www.liberation.fr/
103. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fr.html
104. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fr.html
105. http://www.insee.fr/fr/themes/theme.asp?theme=16&sous_theme=3
106. Objectif croissance 2008, OSBE, février 2008, page 42 (Objektivi i rritjes,
2008,OSBE, shkurt 2008,f.42)http://www.lesechos.fr/idees-debats/sciences-
208
prospective/021511843214-attractivite-la-france-marque-des-points-grace-a-
linnovation-1179079.php
107. MINEFE, rapport économique social et financier 2008 [archive], annexe
statistique, f. 52 – 54
108. lci.tf1.fr/economie/conjoncture/le-nombre-de-millionnaires-en-france-devrait-
augmenter-de-70-8502830.html.fr
109. http://www.ladepeche.fr/article/2012/03/09/1302055-bernard-arnault-4e-fortune-
du-monde-carlos-slim-le-plus-riche-de-la-planete.html
110. http://www.tresor.economie.gouv.fr/4869_les-relations-commerciales-france-
allemagne-en-2011
111. http://www.francoallemand.com/fileadmin/ahk_frankreich/Dokumente/presse-f-
08-03-11.pdf
112. http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo/belgique/la-france-et-la-
belgique/presentation/
113. http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo/luxembourg/la-france-et-le-
luxembourg/
114. http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo/espagne/la-france-et-l-espagne/
115. http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo/italie/la-france-et-l-italie/
116. http://www.tresor.economie.gouv.fr/Pays/etats-unis
117. http://www.francemondexpress.fr/IMG/pdf/USA.pdf
118. http://fr.ambafrance-us.org/spip.php?rubrique257
119. http://www.insee.fr/fr/themes/document.asp?ref_id=T11F143
120. http://lekiosque.finances.gouv.fr/APPCHIFFRE/Etudes/tableaux/EE_13.pdf
121. http://www.tresor.economie.gouv.fr/File/328565
122. Rodolphe Pellé „Les échanges commerciaux entre la France et la Chine en
2010”, 9 mars 2011 ;http://www.ambafrance-cn.org
123. http://www.leconomiste.com/article/les-echanges-france-maroc-ont-resiste-la-
crise
124. http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo/maroc/la-france-et-le-maroc/
125. http://www.tresor.economie.gouv.fr/File/327034
126. source: http://epp.eurostat.ec.europa.eu
127. http://www.masaiinvest.com/wp-content/uploads/2011/03/Analyse-
macro%C3%A9conomique-
128. francaise.pdf
129. http://www.ofce.sciences-po.fr/pdf/revue/117/r117-3.pdf
130. http://www.ofce.sciences-po.fr/pdf/documents/prev/prev1011/prev-france.pdf
131. Banque de France, „Rapport Annuel –La balance des paiements et la position
extérieure de la France”, 2010,f.21-22http://www.banque-france.fr
132. http://www.ambafrance-
ch.org/IMG/pdf/La_France_dans_les_IDE_mondiaux.pdf,„La France attire
les investissements étrangers”, Service de presse de l'Ambassade de France à
Vienne – Qershor 2011f.2
209
133. „Investissements etrangers createurs d'emploi en France, bilan 2011”
AFIIf.84
134. http://www.invest-in-france.org/Medias/Publications/1618/Bilan-FR-
011.pdf„Investissements etrangers createurs d'emploi en France, bilan
2011” AFIIf.5
135. http://www.economie.gouv.fr/bilan-2011-investissements-etrangers-en-france
136. „Investissements etrangers createurs d'emploi en France, bilan 2011” AFII,
f.18-19
137. „Tableaux de l’économie française’ Édition 2012 INSEE
http://www.insee.fr/fr/ffc/tef/tef2012/tef2012.pdf
138. Le passage pratique à l’euro en France :bilan et principaux
enseignements»,http://www.banque-
France.fr/fileadmin/user_upload/banque_de_france/Information_diverses/inf
oetlib/bdf_bm_105_etu_1. pdf
139. http://ec.europa.eu/delegations/deltcd/fr/euro_and_you/1_advantages.htm,htt
p://www.touteleurope.eu/fr/actions/economie/euro/presentation/le-role-de-l-
euro-et-ses-
avantages.html,http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl175_fr.pdf
140. http://www.ecb.int/ecb/educational/facts/euint/html/ei_007.fr.html
141. Déclaration de Jean-David Levitte, Evénements de Srebrenica (1995), 11 dhjetor
2001, Rapport d’information, op. cit.
142. http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/kosovo/la-france-et-le-kosovo/
143. http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/kosovo/la-france-et-le-kosovo/
144. Ponton d’Amécourt Jean, « La France, puissance stratégique et militaire dans et
grâce à l'Europe », Revue internationale et stratégique 3/2006(N°63)f. 87-90
URL:www.cairn.info/revue-internationale-et-strategique-2006-3-page-87.htm.
DOI : 10.3917/ris.063.0087.
145. Teissier Guy, « Les atouts de la puissance militaire française », Revue
internationale et stratégique, 3/2006 (N°63), f. 91-96. URL:
http://www.cairn.info/revue-internationale-et-strategique-2006-3-page-91.htm
146. La diplomatie culturelle française : une puissance douce ? Daniel
HAIZE,,2013,URL:http://ceriscope.sciences-po.fr/puissance/content/part2/la-
diplomatie-culturelle-francaise-puissance-douce
147. Observatoire de la langue française, La langue française dans le monde, éditions
Nathan, 2014
148. http://gouvernement-fr.tumblr.com/image/80161877048archive
149. http://gouvernement-fr.tumblr.com/image/80161877048
150. Organisation internationale de la francophonie (OIF) à Genève
151. « Langue française, francophonie et diversité linguistique » [archive], sur le site
du ministère français des Affaires étrangères, 30 qershor 2010
210
Revista shkencore
152. « Addendums to the Comprehensive Report », GlobalSecurity.Org, mars 2005
153. « Hundreds of chemical weapons found in Iraq », Breitbart, 22 qershor 2006
154. « L’expérience française de réduction collective du temps de travail (RTT) est
originale parmi les pays de l’OSBE. », communiqué de presse Insee, qershor
2005
155. « New report offers no evidence that Iraq stockpiled WMD », Mercury News,22
qershor 2006
156. « Sarin, Mustard Gas Discovered Separately in Iraq », Fox News, 17 maj 2004
157. …et pendant ce temps-la, une nouvelle crise se prépare, Georges Ugeux,
finance.blog.lemonde.fr, 12 prill 2013
158. 1981: Israel bombs Baghdad nuclear reactor [archive], BBC
159. 20 février 1986 : le Matif, la folle histoire du marché à terme [archive], Pascale
Besses-Boumard et Christèle Fradin, latribune.fr, 26 korrik 2013
160. 3200 milliards d'euros : la dette française cachée dont on ne parle pas [archive],
lefigaro.fr, 11 qershor 2015
161. 9 mai 1950:naissance de l’Europe,Paris, Documentation francaise,1987,fq.6
162. Alain Gresh dans l’émission présentée par Marie-France Chatin, « Les révoltes
arabes, six mois après [archive] », Radio France internationale, 26 qershor 2011
163. Alain Gresh dans l’émission présentée par Marie-France Chatin, « Les révoltes
arabes, six mois après [archive] », Radio France internationale, 26 qershor 2011
164. Anne Demoulin, « De Facebook à la galerie d’art, les images qui ont fait la
révolution [archive] », Rue89, botuar 27 prill 2011
165. Bennett Ramberg, Nuclear Power Plants as Weapons for the Enemy: An
Unrecognized Military Peril. University of California Press, 1985
166. Chômage : Hollande a fait pire en 3,5 années que Sarkozy en 5 ans [archive],
lefigaro.fr, 18 janar 2016
167. Denis Clerc, Dechiffrer l’economie, La Decouverte, 2007,f. 10
168. Didier Dufau, L'Étrange désastre. Le saccage de la prospérité, ed. CEE, 2015,
f.11
169. Discours de Winston Churchill, Notes et etudes documentaries, 26 shkurt 1949,
fq. 28-30
170. Élodie Auffray, « De «Dégage !» à Tahrir, les emblèmes du printemps
arabe [archive] », Libération, botuar 22 prill 2011
171. Élodie Auffray, « De «Dégage !» à Tahrir, les emblèmes du printemps
arabe [archive] », Libération, botuar 22 prill 2011
172. Fondation Jean Monnet,Temoignages a la memoire de Jean Monnet,Lausanne,
1989
173. France and Iraq restore relations [archive], BBC News, 12 korrik 2004
174. François Hollande a réussi à inverser la courbe... de l'emploi [archive], Eric Le
Boucher, slate.fr, 23 janar 2016
175. François-Xavier Trégand, « Comment les paysans de Jahachine sont devenus les
pionniers discrets de la révolution yéménite », Le Monde, 13 maj 2011, f. 7
211
176. François-Xavier Trégand, « Comment les paysans de Jahachine sont devenus les
pionniers discrets de la révolution yéménite », Le Monde, 13 maj 2011, f. 7
177. Interview d’Alain Gresh par Salma Hussein, « L’Egypte et la Tunisie sont
presque des miracles [archive] », Al-Ahram Hebdo en ligne, 8- 14 qershor 2011,
numéro 874
178. Interview d’Alain Gresh par Salma Hussein, « L’Egypte et la Tunisie sont
presque des miracles [archive] », Al-Ahram Hebdo en ligne, 8- 14 qershor 2011,
numéro 874
179. Interview de Philippe Droz-Vincent par Caroline Vincent, « Regard sur les
sociétés civiles dans le monde arabe », Moyen-Orient, no 10 : Révolutions : le
réveil du monde arabe, prill-qershor 2011, f. 6
180. Interview de Philippe Droz-Vincent par Caroline Vincent, « Regard sur les
sociétés civiles dans le monde arabe », Moyen-Orient, no 10 : Révolutions : le
réveil du monde arabe, prill-qershor 2011, f. 6
181. Interview de Philippe Droz-Vincent par Caroline Vincent, « Regard sur les
sociétés civiles dans le monde arabe », Moyen-Orient, no 10 : Révolutions : le
réveil du monde arabe, prill-qershor 2011, f. 6
182. Iraq: the French connection [archive], BBC, 23 shkurt 1998
183. Issue Europian No. 308, Vlerësimi dhe mësimet e nxjerra prej mandatit
parlamentar 7, 2009-2014 Charles de Marcilly, Robert Schuman Foundation,
Prill 2014
184. Jean Kogej, « Miracles et mystères de l'économie allemande », Conflits, no8,
janar-mars 2016, f. 50-53
185. Jean-Bernard Véron, « Quelles retombées des printemps arabes sur l’Afrique
subsaharienne ? », Afrique contemporaine, no 245, janar 2013, f. 164
186. Jean-Pierre Patat „L’histoire de l’Europe monétaire”, la Découverte. Paris
2005f.47
187. La France perd sa place de 6e exportateur mondial au profit de la
Corée [archive], lefigaro.fr, 1 qershor 2016
188. La langue française dans le monde : 2010 [archive] - Organisation internationale
de la francophonie, f. 105, voir également f. 108,109, 116-119 pour les chiffres
par pays
189. L'Architecture nouvelle de l'Europe aujourd'hui, in Revue de sciences morales et
politiques, vol. 17, n°3, 1992, fq. 425-438.
190. Le chômage plombe le bilan de François Hollande [archive], latribune.fr, 6 maj
2015
191. Le fardeau de l’endettement total [archive], Yann Henry, contrepoints.org, 10
dhjetor 2012
192. L'endettement des sociétés non financières atteint 68% du PIB [archive], banque-
france.fr, 15 janar 2016
193. Léopold Sédar Senghor, Le français langue de culture, revue Esprit, no 311,
novembre 1962, f. 844
212
194. Lionel Rondouin, « De Gaulle et Jacques Rueff contre le dollar-roi », Nouvelle
Revue d'Histoire, n°82, janar-shkurt 2016, f. 60-63
195. M. Dumoulin, L'échec de la CED (1954), leçons pour demain ?, Actes du
colloque de Louvain la Neuve
196. M.Steinert, Un saut dans l’inconnu, La Republique Federale d’Allemagne face
au plan Schuman, Relations Internationales, n 4.
197. Mathieu Lecleir et Julien Houbrechts „l’euro, monnaie unique”, 13
janar,2006
198. P. Viansson-Ponte,L’homme aux idees claires,Le Monde, 17 mars 1979
199. Philippe Le Cœur, « Le modèle social freine-t-il la reprise économique en
France ? », Le Monde, 3 shtator 2010
200. Renault produit désormais moins de 20% de ses voitures en France, Alain-
Gabriel Verdevoye, latribune.fr, 18 shkurt 2011
201. Sélim Ben Abdesselem« Tunisie, deux mois après la révolution [archive] », IRIS,
botuar nw mars 2011
202. selon Xavier Guilhou dans l’émission présentée par Marie-France Chatin, « Les
révoltes arabes, six mois après [archive] », Radio France internationale, 26
qershor 2011
203. Troll Tobais, "" Duhet të demokratizohet procedura "",,Café Babel, 11 shkurt,
2004,
204. The Quest for European Foreign Policy Consistency and the Treaty of Lisbon by
Jan Gaspers, Humanitas Journal of European Studies, Vol. 2, No. 1, 2008.
205. Xavier Guilhou dans l’émission présentée par Marie-France Chatin, « Les
révoltes arabes, six mois après [archive] », Radio France internationale, 26
qershor 2011
