Univerzitet u TuzliFilozofski fakultetOdsjek: Historija

Adnan Buljubašić

RUMUNIJA U PERIODU OD 1918. DO 1939. GODINE ( referat iz predmeta Historija zemalja jugoistočne Evrope savremenog doba I )

Tuzla, novembra, 2011.

RUMUNIJA U PERIODU OD 1918. DO 1939. GODINE

Uvod

Unutrašnja situacija u Rumuniji poslije Prvog svjetskog rata bila je potpuno nesređena. Neriješeno agrarno pitanje, šovinistička politika vladajućih krugova prema nacionalnim manjinama i njihova izražena antisovjetska orijentacija, uz sve naslijeđene i novostvorene privredne teškoće, bili su glavni uzroci sve većeg nezadovoljstva širokih masa. Uz to sve, u ovaj međuratni period potpala je i ličnost, uticaj i vladavina kralja Karola II, koja je po mnogo čemu različita od mnogih drugih te će krajnja godina moga referata, kao i njegov sadržaj, ići uz period vladavine kralja Karola II, tj. do godine kada je on skinut sa vlasti u Rumuniji, tačnije do 1940. godine.

2

RUMUNIJA U PERIODU OD 1918. DO 1939. GODINE

Ako je rat bio surov za napuštenu, pobijeđenu, osvojenu, okupiranu i namučenu Rumuniju, šest stotina hiljada mrtvih civila i vojnika nisu bili uzaludni. Žrtve i patnje ove male savezničke nacije ganule su opunomoćenike mira koji su, sporazumima u Sen Žermenu (sa Austrijom) i Neju (sa Bugarskom) 1919. godine, zatim sporazumom u Trijanonu (sa Mađarskom) 1920. godine, odobrili Rumunima gotovo sve njihove teritorijalne zahtjeve iz 1916 godine. Tako su Austrija i Mađarska morale da ustupe Rumuniji oblasti Transilvaniju i Bukovinu, dok je Banat bio podijeljen između Rumunije i Srbije. Ovu podjelu, koju sporazumi iz 1916. nisu bili predvidjeli, Rumuni su osporili, ali im je kao neku vrstu nadoknade, Pariška konvencija iz 1920. priznala posjedovanje Besarabije, koja im nije bila obećana 1916. godine pošto je tada pripadala Ruskom carstvu. Najzad, sa Bugarskom je Rumunija uspostavila granice iz 1913. godine, obuhvatajući Silistriju i južnu Dobrudžu. Na taj način je ostvareno ujedinjenje oblasti koje su rumunski patrioti željeli od sredine XIX vijeka. Nova država je gotovo udvostručila svoju površinu i svoje stanovništvo: u odnosu na 130 000 kvadratnih kilometara i sedam miliona stanovnika iz 1914. godine, ona je 1920. imala 290 000 kvadratnih kilometara i šesnaest miliona stanovnika. Povećanje je bilo ogromno, bez sumnje jedno od najznačajnijih poslije rata, ali je u sebi nosilo klice razdora, jer su se na rumunskoj teritoriji sada našle značajne manjine, čiji je broj procijenjen na više od četiri miliona lica, među kojima je značajan broj otpadao na rumunske jevreje. Svečano krunisani u Alba Juliji 15. oktobra 1922. monarsi su se obavezali da uz pomoć političkih ličnosti koje su se isticale u prvom planu, kao što su bili Jon Bratijanu mlađi, Take Jonesku, Nikolas Titulesku ili Aleksandru Vajda-Voevod, načine od Velike Rumunije istinsku modernu državu. Kralj je 1923. proglasio novi ustav, koji je u život nacije donio opšte pravo glasa i poljoprivrednu reformu, stare snove Aleksandrua Joana.

Naime, 1918. godine u Bukovini imanja od preko 2000 hektara zauzimala su 30,2% ukupne zemljišne površine u vlasništvu 63 osobe. Nasuprot tome, 180. 677 sitnih posjednika sa imanjima manjih od 5 ha, držalo je 18,06% ukupne zemljišne površine. U Transilvaniji su takođe krupni zemljoposjednici bili u većini. Oko 55% rumunskog seljaštva raspolagalo je imanjima do 10 ha, nasuprot većini mađarskih veleposjednika. S izuzetkom predratne rumunske kraljevine, krupni posjedi na Balkanu su pripadali stranoj habsburškoj, otomanskoj i ruskoj aristokraciji. Četiri zakona koja su se odnosila na reformu privrede bila su različita u svakoj Rumunskoj oblasti i reforma je morala proći kroz dvije eksproprijacije zemlje (prinudno oduzimanje privatne imovine u opštem interesu, odnosno koja se vrši u korist države), jer je u prvoj nedostajalo 450.000 ha od utvrđene kvote od 2.000.000 ha koje je trebalo da bude eksproprijancirano od vlasnika u staroj kraljevini. Naime, zakoni u staroj kraljevini i Bukovini bili su umjereniji, dok su u Besarabiji i Transilvaniji bili radikalniji. U staroj kraljevini nije mogla da se izvrši eksproprijacija obradive zemlje, te je primjenjivana progresivna skala dodavanjem vinograda, stočnih uzgajališta i sl. Uprskos svemu tome, posjedi od 500 ha i preko toga su se zadržali. U Bukovini je bilo ekproprisano svo zemljište preko 250 ha, a u Besarabiji ta granica je određena na 100 ha, dok je u Transilvaniji potpuno eksproprisana zemlja koja je pripadala strancima. Druga eskproprijacija ostvarila je svoj cilj tako što je odredila

3

500 ha u staroj kraljevini kao maksimum koji je sada ukupno bio ostavljen jednom vlasniku, umjesto kvote na dijelovima imanja koja su se nalazila u raznim dijelovima zemlje. Kao rezultat agrarne reforme u staroj kraljevini do septembra 1927. godine raspodijeljeno je oko 2.000.000 ha zemlje u korist 630.000 seljaka, u Transilvaniji je 310.000 seljaka dobilo 451.000 ha, u Bukovini je 42.000 ha podijeljeno između 71.200 seljaka, a u Besarabiji 357.000 lica naselilo je 1.000.000 ha zemlje. Na kraju, uprskos svim nedostacima, rezultati reforme su bili impresivni: 1.300.000 siromašnih pojedinica dobilo je 3.500.000 ha zemlje. Struktura rumunskog zemljoposjeda se drastično izmijenila. Posjedi preko 100 ha u svim rumunskim pokrajinama prije reforme sačinjavali su 37-43% svih posjeda. Poslije reforme, njihov procenat je pao na 8-9%. U Rumuniji je ukupna vrijednost eskproprijacije procijenjena na oko 17 milijardi leja.

Godine 1924. kraljevo putovanje kroz zapadnu Evropu omogućilo mu je ne samo da učvrsti veze sa starim saveznicima iz Prvog svjetskog rata, već i da uputi poziv stranim ulagačima da učine unosnim rumunska ekonomska bogatstva. Oduševljenje i dobru volju suverena smirila je liberalna vlada Bratijanuova, koja je prihvatila saradnju sa stranim kapitalom, ali nije željela da izvori nacionalne baštine, posebno nafte, budu skrenuti na drugu stranu ili da ih prosto kontrolišu velike francuske, engleske ili američke kompanije. Između 1918. i 1927. Velika Rumunija doživela je svoje zlatno doba. Njemački uticaj od prije 1914. ustupio je mjesto dvostrukom francusko-britanskom uticaju, koji se dijelio na sasvim podijeljene zone. Engleska je imala pretežan položaj u oblasti privrede, naročito u naftnoj oblasti, dok je Francuska usmjerila svoj napor u oblasti diplomatije i odbrane. Tako su se vojne snage Rumunije poslije Prvog svjetskog rata razvijale uglavnom pod francuskim uticajem. Vrhovni komadant vojnih snaga bio je sam kralj, a najviši organi vojnih snaga bili su Vrhovni savjet nacionalne odbrane i Ministarstvo vojske. U okviru Male Antante, ustanovljene od 1921. sa Čehoslovačkom i Jugoslavijom, Rumunija je postala ugaoni kamen bloka francuskih saveznika u istočnoj Evropi. Rumunsko-poljski savez, ostvaren putovanjem kralja Ferdinanda i kraljice Marije u Varšavu, i putovanjem maršala Pilsudskog u Sinaju, izgledali su takođe u očima francuskih vojnika, starog maršala Foša i mladog kapetana De Gola, kao garancija Zapadu protiv boljševičke prijetnje. Na ovom planu Rumuni su se uostalom sjajno dokazali istjerujući boljševike Bele Kuna iz Mađarske 1919. godine. Ovaj uspjeh im je donio naziv "Spasilaca Civilizacije" u zapadnoj štampi, ali je od njih trajno odvratio komuniste iz cijelog svijeta. Pobjednica u ratu koji ju je mogao izbrisati kao i tolike druge evropske monarhije, ona se održala i ojačala zahvaljujući dinastičkim savezima po volji kraljice Marije. Mariji od Rumunije uspio je 1921. jedan divan "dvostruki brak". Ona je oženila svog starijeg sina prestolonasljednika Karola, princezom Helenom, kćerkom grčkog kralja Konstantina I, a svoju kćerku Elizabetu, rođenu 1894, udala je za prestolonasljednika Đorđa, starijeg Konstantinovog sina i budućeg grčkog kralja Dorđa II. Godinu dana kasnije, 1922. godine, njena druga kći, Marija, rođena 1900, udala se za jugoslovenskog kralja Aleksandra. Ove veze su još pojačale prestiž Rumunije i povećale na međunarodnim konferencijama i u Društvu naroda težinu rumunskih diplomata koji su, od Takea Joneskua i Jona Duke, preko Nikole Tituleskua ili Helene Vakaresku nosili na četiri strane svijeta glas svoje zemlje.

4

Prvo dijete Ferdinanda i Marije, princ Karol je od svoga rođenja bio predmet najvećih briga i pažnje osnivača dinastije koji su, posmatrajući ovog malog snažnog dječaka, nemirnog i koji put surovog, sanjali da će u njemu imati dostojnijeg nasljednika nego što je to bio suviše povučeni Ferdinand. Kad se zamomčio, ispoljavao je sklonost da nameće svoju volju porodici, i svojoj vlastitoj majci, koju je sumnjičio za ljubavne avanture. Marija je 1914. razmotrila da ga oženi velikom vojvotkinjom Olgom, kćerkom Nikolaja II. Međutim plan je propao i u to vrijeme izbija i rat. Učestvovao je u onome što se, složićemo se, može nazvati "pravim ratom" do separatnog Bukureštanskog mira u proljeće 1918. godine, a od tada je sve krenulo naopako. Karol je dezertirao iz svoje jedinice. On se ustvari bio zaljubio u zanosnu Joanu Lambrinu, kćerku jednog oficira rumunske vojske i sebi uvrtio u glavu da se njome oženi, koju je odveo u Rusiju koja je bila u punom revolucionarnom metežu, i oženio se njome u avgustu 1918 godine. Predsjednik vlade, Aleksandru Margiloman, izjavio je tada kralju Ferdinandu: "Prestolonasljednik ne vjeruje u monarhiju" - primjedba koja je sadržavala najpodmuklije prijetnje kraljevskoj porodici. Pobjeda 1918. spasila je rumunsku dinastiju. Ferdinand i Marija. poslije beskonačnih i nezamislivih pogađanja sa svojim starijim sinom koji je tvrdio da će se u Rumuniju vratiti samo sa svojom ženom, na kraju su postigli da se “bjegunac” vrati. Bio je stavljen u strogi zatvor u jedan manastir - poštovanje vojnog zakonika zahtijevalo bi prijeki sud i osudu na smrt zbog dezertiranja sa fronta - a njegovu ženidbu, neustavnu po više osnova, poništilo je rumunsko pravosuđe zbog "nedostatka zakonitog oglašavanja". Princ se vratio na svoje mjesto, dok je nesrećna Joana Lambrinu napustila scenu sa ugodnom rentom i malim sinom kojeg joj je Karol napravio. Mir kraljevske porodice kratko je trajao. Prestolonasljednika su sumnjičili da je nastojao da tajno obnovi odnose sa Joanom Lambrinu. dok je on u stvari imao mnoštvo nedoličnih avantura na najsumnjivijim mjestima glavnog grada. U ovakvoj situaciji, kralj i kraljica su odlučili da ga ožene i pokušaju da ga konačno postave na svoje mjesto. Tako je u martu 1921. došlo do ženidbe lijepom grčkom princezom Helenom. U oktobru 1921. princeza Helena donijela je na svijet dječaka, koga su krstili Mihajlo zbog uspomene na Mihajla Hrabrog, osnivača prve Velike Rumunije u historiji. Kralj Ferdinand, bolestan od raka, nije se nikada oporavio od ovih teških događaja. Bolest se nepopravljivo pogoršala i on je umro u julu 1927. godini. Kraljica Marija, uvidjevši da je njeno životno djelo uništeno, otputovala je na neko vrijeme u Sjedinjene Države, gdje joj je priređen trijumfalan doček koji joj je pomogao da nakratko zaboravi brige majke i suverenke. U saglasnosti sa aktom o gubitku prava na krunu od 4. januara 1926. godine, nasljednik Ferdinanda I bio je princ Mihajlo I, star šest godina. Proglašen kraljem 20. jula 1927. Mihajlo I, koga je napustio otac, ali koga su podržavale dvije hrabre žene: njegova majka, princeza Helena i njegova baba, kraljica-udovica Marija. vladao je uz pomoć Namjesničkog vijeća za sve vrijeme do svog punoljetstva. Uz odstupanje od ustava, namjesništvo je bilo sačinjeno od tri ličnosti i podijeljeno između princa Nikolasa, kraljevog amidže, pravoslavnog patrijarha Mirona Kristea i predsjednika Kasacionog suda, Georga Buzdugana. Ovaj sistem, kao i svi kolektivni sistemi, nije funkcionisao. Nesposobno da uspješno djeluje, namjesništvo se suočilo sa velikim unutrašnjim problemima. U stvari, Bratijanuovu liberalnu vladu snažno je napala nacional-seljačka opozicija, koja je, pored njegovog autoritarizma, zamjerala predsjedniku Vlade što je dozvolio liberalima da se dočepaju svih ključnih mjesta u državi, te da su se zavjerili sa kraljicom udovicom Marijom da udalje princa Karola od prijestolja. Uvrijeđen zbog

5

druge optužbe, koja je bila očigledna nepravda jer je on učinio sve kako bi ubijedio Karola da je njegovo ponašanje ubitačno za monarhiju, Jon Bratijanu, umro je u novembru 1927. godine. Rumunija je tako u roku od četiri mjeseca izgubila kralja beskrajne mudrosti i velike dobrote i šefa vlade čije su sposobnosti uveliko nadoknađivale lične nedostatke kao što su pretjerani autoritet i osjećanje nepogrešivosti, zajedničke svima onima koji u svojim rukama dugo drže uzde vlasti. Smrt Ferdinanda I i Bratijanua ostavila je otvoreno polje bivšem prestolonasljedniku Karolu, koji je, vidjevši unutrašnje teškoće Rumunije, nastojao da pogorša stvari dajući do znanja da njegovo odricanje od prijestolja nije bilo dobrovoljno dato i da je on spreman, kršeći time svoju riječ i svoja obećanja, da se vrati u Rumuniju kako bi se stavio u službu zemlje. Karol se vješto oslonio na nacional-seljačku opoziciju Julija Manijua i na nekoliko ambicioznih oficira poput generala Alesandrua Avereskua, odlučnog protivnika Francuske i Musolinijevog prijatelja, kako bi destabilizovao rumunsku državu. Pošto je liberalna partija izgubila na izborima, namjesništvo bilo nesposobno da djeluje, a kraljica Marija odbijala, iz straha od svog starijeg sina, da stvari uzme u svoje ruke uz podršku oficira lojalista kao što je bio Konstantin Prezan, prijesto mladog kralja Mihajla je bio zaista ugrožen.

Četvrtog juna 1930, pošto je nadmudrio budnost Francuza, princ Karol je napustio svoje izgnanstvo u zamku Belem i odletio sa aerodroma Burže za komandama aviona kojim je sam pilotirao. Poslije slijetanja u Minhenu, ponovo je uzletio za Bukurešt, gdje je sletio 6. juna. Dočekao ga je njegov brat, namjesnik Nikolas, zatim uz oduševljenje, narod razočaran političarima, koji je u njemu vidio spasioca. Karol, uz saradnju predsjednika vlade Julija Maniju, skinuo je sa prijestolja svoga sina Mihajla I i bio proglašen za kralja Rumunije pod imenom Karol II. Čineći to, Karol se ponašao više kao avanturista nego kao knez brižan da očuva budućnost svoje dinastije. Žrtvovao je zakonitost svojim ličnim ambicijama i unio je u rumunsku monarhiju smrtonosan virus. Veliki Bratijanu je, u julu 1927, godine, nekoliko mjeseci prije svoje smrti, upozorio princa u izgnanstvu, do čega mu je bilo veoma stalo, pišuci mu: "Nasljedne monarhije imaju temelje koji se ne mogu mijenjati, a da se ne dovede u opasnost samo njihovo postojanje". Još jedanput je najznačajniji državnik koga je Rumunija imala u XX. vijeku predosjetio strašan događaj koji će se oboriti na krunu Rumunije. Vladavina Karola II bila je i biće još zadugo, jedna od onih kojima se u historiji najviše zamjeralo. Bez sumnje, Karol II nije od svoga konja učinio konzula; nije, bez sumnje, niti dao da se spali Bukurešt da bi svirao liru na ruševinama glavnog grada u dimu; ali je možda učinio više, dosta više. Naime, okaljavši ugled i uspomenu na oca koji je bio laički svetac, gajeći prema svojoj majci poremećena osjećanja, javno izvrgavši ruglu svoju zakonitu suprugu i lišivši naslijeđa svoga sina jedinca, uništio je ugled rumunske monarhije. Branioci Karola II, a ima ih malo, ali ih treba čuti - reći će da su to lične kraljeve mane, neosporne, stalno ponavljane protiv suverena, ali da je on na javnom planu bio sposoban čovjek. Primjedba zaslužuje da se na njoj zadržimo. Dakle, na javnom planu zabilježićemo da je Karol došao na vlast uprkos tome što se triput svečano odrekao prijestolja; da se povezao, u cilju sklapanja mirovnih ugovora sa protivnicima, posebno sa lordom Rotermerom koji je, kao i Musolini, smatrao da je Mađarska bila nepravedno prikraćena Trijanononskim sporazumom, koji je bio suviše povoljan za Rumuniju; da je, najzad, sramno lagao naivnog Julija Manijua, šefa nacional-seljačke partije, kome je bio obećao - prema onome što će Maniju kasnije tvrditi

6

- da će po svome povratku u Rumuniju tražiti samo namjesništvo u ime svoga sina Mihajla i naročito da će nastaviti normalne odnose sa svojom ženom Helenom od Grčke. Ustvari, kao što znamo, Karol je svrgao Mihajla I sa prijestolja i poslije izvijesnog vremena koje se ne može nazvati pristojnim, zvanično je nastavio zajednički život sa Helenom Lupesku (ljubavnicom). Princeza Helena, izmorena ismijavanjem od 1925. godine, zatražila je razvod, izbjegla je u Švicarsku, zadržavajući pravo da povremeno posjećuje svoga sina Mihajla. Može se bez sumnje primijetiti da ove posljednje činjenice proizlaze iz privatnog, a ne iz javnog života suverenovog, ali nijedna monarhija ne može da skriva od javnosti tako ozbiljne okolnosti kao što je razvod i pretvaranje ljubavnice u kraljicu. Karol II težio je ličnoj vlasti. Njegova podmukla strategija završila se međusobnim sukoba rumunskih političkih partija i izazivanjem nepremostivih rascjepa među njima. Trebalo je dokazati narodu da su tradicionalne demokratske organizacije nesposobne da vladaju. Obmanuo je čovjeka koji mu je povjerovao na riječ i Julije Maniju stupio je u opoziciju. Kralj je tražio od svoje majke, koja je uvijek bila u dobrim odnosima sa liberalima, da potpomogne njegovo zbližavanje s Jonom Dukom, Bratijanuovim sljedbenikom i šefom liberalne opozicije. Marija, isto toliko naivna u ovoj prilici kao što je Maniju bio u drugima, pala je u zamku. Odmah je zamolila Duku da napusti opoziciju i da sarađuje sa kraljem. Istina, Karol II imao je samo jednu misao: da se posluži Dukom, čija je snažna ličnost bila poznata, da bi razbio fašistički pokret Gvozdene garde koji je počeo opasno da se iskazuje u zemlji. Krajem godine 1933., Jon Duka prihvatio je predsjedništvo u Savjetu i preduzeo prisilne mjere protiv legionara Gvozdene garde, čiji je pokret raspušten. Dvadeset devetog decembra 1933. godine, pošto je opasni posao završen, Duku je neko tajanstveno ubio na peronu željezničke stanice u Sinaji dok se vraćao od kralja sa kojim je imao jedan razgovor. Kraljica Marija osumnjičila je svoga sina da je stajao iza ovog tužnog događaja, ali je Karol bacio odgovornost na Gvozdenu gardu. I zaista, trojici ubica bliskih fašističkom pokretu bilo je suđeno i osuđeni su na doživotni zatvor. Ipak, pošto je državno tužilaštvo naglo napustilo optužbu protiv vođe Gvozdene garde, kapetana Kornelijua Kodreanua i njegovog saučesnika, kneza Joana Kantakuzena, ova stvar je ostala krajnje nejasna. Poslije Dukine smrti, Karol II je za predsjednika Vlade doveo doktora Angeleskua, koga je otpustio bez jasnog razloga nedjelju dana kasnije. Tada je izabrao Georga Tatareskua, koji je bio član liberalne partije, ali ne i njen vođa. Kao i godinu dana ranije, početkom 1933., kada je takođe posijao razdor u središtu nacional-seljačke partije da bi izolovao Julija Manijua, kralj se ponovo našao sam naspram potpuno razdrobljene parlamentarne opozicije. Ova metoda je bila tako efikasna da izbori 1937. godine nisu izdvojili nikakvu većinu. Uvidjevši međutim da fašisti jačaju svoje pozicije u zemlji, Karol je pozvao jednog ekstremistu sa desnice, Oktavijana Gogu, u predsjedništvo Savjeta. Osamnestog januara 1938. on je raspustio parlament, proglasio opsadno stanje i 30. februara donio novi ustav, koji mu je davao izuzetna prava i koji je ukidao političke partije. Francuska štampa ovako je izvijestila o ovom nasilnom udaru: "Kralj Karol II vladaće ubuduće sa diktatorskom snagom gotovo isto tako velikom kao što je Dučeova snaga u Italiji ili Firerova u Nemačkoj. Još jedna diktatura rođena je u Evropi." Kraljica udovica Marija, izolovana od 1930. godine i izložena svakojakim uvredama, pod stalnim nadzorom špijuna svoga sina, ispustila je dušu 18. jula 1938. godine. Demokrata po uvjerenju, ona je sa očajanjem gledala opasan put na koji je Karol uputio monarhiju. Njen nestanak je značio da je Velika Rumunija bila osuđena. Diktatora Karola II odmah je ugrozio kapetan Korneliju

7

Kodreanu, koji je, na čelu Gvozdene garde, takođe težio ka vrhovnoj vlasti. Pošto nije mogao sa njim da se sporazumi, Karol je naredio da ga uhapse sa više njegovih pomoćnika, namjeravajući da mu sudi za subverzivne aktivnosti. Tridesetog novembra 1938. godine, poslije tobožnjeg pokušaja bjekstva, Kodreanu je bio ubijen. Opis vladavine Karola II bio bi nepotpun kada bismo propustili da podsjetimo na uporne glasine o njegovim unosnim poslovima na bazi špekulacija koje su stalno teretile monarha. Karol je u vrijeme svojih odricanja od prijestolja 1925. zahtijevao od Krune značajnu finansijsku rentu. Pošto je preuzeo vlast 1930. godine, tražio je od parlamenta da mu retroaktivno isplati njegovu vladarsku platu počev od jula 1927. godine, odnosno od dana smrti njegovog oca kralja Ferdinanda. Bilo je tvrdnji da od 1930. do 1940. godine u Rumuniji nije zaključen nijedan značajan sporazum o nafti ili oružju, a da kralj i oni koji su uz njega figurirali nisu izvukli profit za sebe. Ako su neke od ovih optužbi zasnovane, kao što je ona o monarhovoj nagodbi sa industrijskom grupom Malaksa, drugi teški dokazi se bez sumnje još uvijek nalaze u rumunskim tajnim arhivama. Najstrašnije u ovoj stvari je to što ogromno bogatstvo koje je Karol II nagomilao velikim dijelom na nepošten način, nikada nije vraćeno. Njegova zakonita porodica i rumunski narod nikada nisu dobili ništa od ovog izvora bogatstva. Međutim treba li tvrditi da je sve bilo negativno, nemoralno i za osudu u vladavini Karola II? Ne sasvim. Kralj Rumunije, razvratna osoba, ali osobite inteligencije, bio je prvi balkanski suveren koji je shvatio nesposobnost, slabost i podlost Francuske i Engleske pred opasnošću od Hitlera. Polazeći od te konstatacije, pokušao je da organizuje balkanske države kako bi im omogućio da izbjegnu svjetsku katastrofu koja je bila na pomolu. Balkanski sporazum iz 1934. godine bio je velikim dijelom njegova zasluga, kao i neuspjeli pokušaji približavanja sa Mađarskom i Bugarskom koje su osporavale mirovne sporazume iz 1918.-1920. godine. Pošto je održavao tijesne veze sa svojim zetovima, jugoslovenskim kraljem Aleksandrom I i grčkim Đorđem II, zatim sa namjesnikom Pavlom, staraocem svoga sestrića jugoslovenskog kralja Petra II, on je u jednom trenutku bio takorekuć’ sudija ove oblasti u Evropi. Ali njegovo polje djelovanja je bilo usko i njegov odvratan renome nije mu mogao dozvoliti da zaista dugo sačuva ovu ulogu. Njegova diplomatska aktivnost svedena je na nulu kada su Hitlerova Njemačka i Staljinova Rusija, kojima se on poigravao jednom protiv druge, stupile u savez u avgustu 1939 godine. Pošto nije uspio da uspostavi "Blok neutralnih", Karol se našao sam nasuprot Nijemaca i Rusa. Staljin je zatražio Besarabiju i Bukovinu, koje je vojno okupirao u junu 1940, dok je Hitler nametnuo Rumuniji “pakt o petroleju” rezervišući 3.000.000 tona rumunske nafte godišnje za Rajh. Na kraju krajeva, Karol II bio je primoran da preda vlast generalu Jonu Antoneskuu, cijenjenom oficiru koji mu se često suprotstavljao i koji je u tadašnjim prilikama imao tu ogromnu prednost što ga je Hitler veoma poštovao. Šestog septembra 1940. godine, u sporazumu sa Nijemcima, Antonesku je otjerao Karola sa prijestolja, obećavajući mu ipak da će sačuvati instituciju monarhije. Svrgnuti kralj nije zvanično abdicirao, ali je imao dozvolu da napusti zemlju sa svojim blagom i svojom ljubavnicom. Kraljevski voz, napali su legionari Gvozdene garde koji su pucali na konvoj. Hitler je odbio da primi Karola na njemačku teritoriju, zbog gospođe Lupesku koja je bila Jevrejka. Stoga je izbjegao u Portugal, gdje je živio do svoje smrti 1953. godine.

8

Literatura

1. Gi Gotje, Orlovi i lavovi, Istorija balkanskih monarhija (1817.-1974.), Paideia, 2002.2. Stevan K. Pavlović, Istorija Balkana 1804.-1945., drugo izdanje, Beograd, 2004.3. Miša Gleni, Balkan 1804.-1999. (nacionalizam, rat i velike sile), drugi dio, Beograd 2001.4. Dimitrije Đorđević, Ogledi iz novije balkanske istorije, Beograd, 1989.5. Vojna enciklopedija, Knjiga 8, drugo izdanje, Beograd, 1974.

9