RZECZPOSPOLITA POLSKA

1918-1926

dr Paweł Róg

ODRODZENIE POLSKI • 10 listopada 1918 r. - Józef Piłsudski powrócił z Magdeburga

• 11 listopada 1918 r. - Rada Regencyjna przekazała Józefowi

Piłsudskiemu dowództwo nad polskim wojskiem

• 14 listopada 1918 r. - Rada Regencyjna rozwiązała się

i przekazała pełnię władzy Józefowi Piłsudskiemu

• 18 listopada 1918 r. - utworzono rząd Jędrzeja

Moraczewskiego.

• 22 listopada 1918 r. - uchwalono dekret „o najwyższej władzy

reprezentacyjnej Republiki Polskiej„. Na stanowisko

Tymczasowego Naczelnika Państwa powołano Józefa

Piłsudskiego.

KSZTAŁTOWANIE GRANIC

Czynniki kształtujące polskie granice po I wojnie światowej

1. Decyzje mocarstw na konferencji wersalskiej

2. Walka zbrojna Polaków o prawo do decydowania o swojej przynależności

państwowej

Powstanie Wielkopolskie

Powstanie wielkopolskie trwało od grudnia 1918 do lutego 1919 r. wyzwoliło

Wielkopolskę spod władzy niemieckiej.

26 grudnia 1918 r. wieczorem przyjechał do Poznania Ignacy Paderewski. Światowej sławy pianista, który był także wielkim orędownikiem sprawy polskiej na arenie międzynarodowej. Przemówienie Paderewskiego z balkonu Bazaru tysiące Polaków przyjęło owacyjnie. Strzelanina pod Bazarem w dniu 27 grudnia około 17.00 rozpoczęła powstanie. Niemcy zaskoczeni obrotem sprawy, zaczęli się wycofywać do koszar. Pojawiły się biało-czerwone opaski, pozwalające rozróżniać powstańców od Niemców. Po wyzwoleniu Poznania, powstanie wybuchło w innych wielkopolskich miejscowościach, między innymi w Gnieźnie, Kórniku, Śremie, Środzie, Wrześni. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej mianował 28 grudnia 1918 r. głównodowodzącym wojsk powstańczych przebywającego przypadkiem w Poznaniu kpt. Stanisława Taczaka. 8 stycznia 1919 r. komisariat przejął władzę cywilną i wojskową na wyzwolonych terenach. Jednocześnie powołał generała Józefa Dowbora-Muśnickiego na wodza naczelnego powstania. 16 lutego 1919 r. w Trewirze o godzinie 18.00 został podpisany układ przedłużający rozejm między państwami Ententy a Niemcami, który objął również front wielkopolski. Ostatecznie na mocy pokoju wersalskiego z 10 stycznia 1920 r. Polska oficjalnie otrzymała Wielkopolskę wraz z fragmentem Pomorza, które miało dostęp do Bałtyku.

O przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski zdecydowały trzy powstania: I powstanie śląskie (16-26 sierpnia 1919 r.) wybuchło z powodu: • niezadowolenie z powodu ogłoszenia decyzji o plebiscytach, • terroru i represji Niemców wobec ludności polskiej • masakry w Mysłowicach (pacyfikacja górników domagających się wypłaty pensji). • aresztowanie śląskich przywódców Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska Górnego Śląska. I powstanie śląskie pod wodzą Alfonsa Zgrzebnioka wybuchło w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. objęło prawie cały okręg przemysłowy i powiaty południowe. Krwawo zostało stłumione przez Niemców do 27 sierpnia 1919 r. II powstanie śląskie (19/20-25 sierpnia 1920 r.) wybuchło z powodu antypolskiego terroru niemieckiego (Sicherheitspolizei ochraniała bojówki niemieckie). Zakończyło się sukcesem Polaków. Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku nakazała rozwiązać znienawidzoną formację porządkową. 20 marca 1921 r. odbył się zapowiadany plebiscyt na Górnym Śląsku Wzięło w nim udział 1 milion 191 tys. osób, z czego za połączeniem z Polską opowiedziało się 479 tys., a pozostaniem w granicach Niemiec 708 tys. (głosowali również Niemcy, którzy urodzili się na Górnym Śląsku, a mieszkali w innych rejonach Rzeszy) III powstanie śląskie (2/3 maja-5 lipiec 1921 r.) było konsekwencją zafałszowanych wyników plebiscytu z marca 1921 r. Po ciężkich walkach i zdobyciu obszarów do tzw. Linii Korfantego, 5 lipca 1921 zawarto rozejm. Rada Ambasadorów 20 października 1921 r. podjęła decyzję o przyłączeniu do Polski 1/3 spornych terenów.

Powstania Śląskie

Pomimo wcześniejszej umowy między władzami lokalnymi, w styczniu 1919 r.

wojska czeskie zajęły Śląsk Cieszyński. W wyniku mediacji państw zachodnich

podjęto decyzję o przeprowadzeniu plebiscytu. Na konferencji w Spa 5-16 lipca

1920 r. z tego rozwiązania zrezygnowano. Rada Ambasadorów przyznała

większość spornego terytorium Czechosłowacji (granicą rzeka Olza). Po czeskiej

stronie granicy pozostało około 120 tysięcy Polaków.

Śląsk Cieszyński

Walka o kształt granicy wschodniej

Na wschodnich kresach dawnej Rzeczypospolitej starły się trzy sprzeczne

tendencje:

• dążenie Polski do realizacji programu federacyjnego,

• niepodległościowe dążenia Litwinów, Ukraińców i Białorusinów,

• ekspansjonistyczne dążenia bolszewików do szerzenia komunistycznej

rewolucji.

Ostatecznie granica wschodnia została ukształtowana w wyniku:

• walk polsko-ukraińskich (1918-1919)

• wojny polsko-sowieckiej (1919-1921)

Od 1 listopada 1918 r. toczyły się w Galicji Wschodniej walki z wojskami

Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Ukraińcy starali się przejąć władzę we

Lwowie i na terenach od Przemyśla aż po rzekę Zbrucz. Lwowa broniła ludność

cywilna i młodzież („Orlęta Lwowskie”), pod dowództwem płk. Czesława

Mączyńskiego. W wyniku czerwcowej ofensywy z 1919 r. wojska generała Józefa

Hallera, wyparły Ukraińców za Zbrucz. We wrześniu 1919 r. Semen Petlura podpisał

z Polską rozejm, a w lutym 1920 r. potajemny układ, w którym ustalono tymczasową

granicę polsko-ukraińską oraz zasady współdziałania przeciw Armii Czerwonej.

Sytuacja w Galicji Wschodniej

Wobec postępów wojsk bolszewickich na Litwie

i Białorusi w lutym 1919 r. wojska polskie podjęły

skuteczną ofensywę zajmując m.in. Wilno.

Po zawarciu porozumienia z Petlurą,

w kwietniu 1920 r. wojska Polskie podjęły

ofensywę na Ukrainie zajmując Kijów.

Kontrofensywa sowiecka dotarła w sierpniu na

przedpola Warszawy. Wobec ogromnego

zagrożenia nastąpiła konsolidacja społeczeństwa.

Najważniejsze momenty kampanii to:

• 13-25 sierpnia 1920 r. – bitwa warszawska

i początek odwrotu armii czerwonej,

• 20-28 września 1920 r. – bitwa nad Niemnem,

• 12 październik 1920 r. – rozejm i początek

rozmów pokojowych w Rydze

Wojna polsko-bolszewicka

Traktat pokojowy zawarto 18 marca 1921 r. w Rydze. Granica polsko-sowiecka

miała przebiegać na linii Dzisna – Dokoszyce – Słusz – Ostróg – Zbrucz. Polska

zrzekła się na rzecz Rosji bolszewickiej pretensji do wschodniej części Ukrainy

i Białorusi. Przebieg wschodniej granicy II RP został zatwierdzony przez Radę

Ambasadorów w dniu 15 marca 1923 r.

Postanowienia traktatu ryskiego.

Plebiscyt przeprowadzono w dniu 11 lipca 1920 r. Wśród przyczyn niepowodzenia

opcji polskiej należy wymienić:

• intensywną propagandę niemiecką (Polska państwem sezonowym),

• terror wobec działaczy polskich na Warmii i Mazurach (zabójstwo Bogusława

Linka),

• konstrukcję kart do głosowania (mieszkańcy terenu plebiscytowego musieli

wybierać między "Polską – Polen" i „Prusami Wschodnimi – Ostprussen”.

Większość więc wybrała to co znane, czyli Prusy Wschodnie.

W efekcie jedynie 3% głosujących opowiedziało się za przynależnością do Polski

Ostatecznie do Polski przyłączono jedynie osiem przygranicznych gmin.

Warmia i Mazury

Zajęcie Wileńszczyzny

Na początku października 1920 r. na polecenie Piłsudskiego

gen. Lucjan Żeligowski pozorując niesubordynację zajął

będące w rękach państwa litewskiego Wilno. W wyniku tych

działań powstało nowe państwo – Litwa Środkowa.

O przyłączeniu Wileńszczyzny do Polski zdecydował złożony

z Polaków sejm, tego kraju, w dniu 20 lutego1922 r.

• 16 listopada 1919 r. - powstał nowy rząd na czele z Ignacym Paderewskim, który uzyskał uznanie Zachodu i Komitetu Narodowego Polski

• 26 stycznia 1919 r. - Na obszarze b. Królestwa Polskiego i Galicji Zachodniej zostały przeprowadzone wybory do Sejmu Ustawodawczego. Najwięcej głosów otrzymała endecja zgromadzona w Związku Ludowo – Narodowym. Do sejmu weszły także ugrupowania chłopskie – Polskie Stronnictwo Ludowe – Wyzwolenie i Polskie Stronnictwo Ludowe – Piast oraz lewicowe, m.in. Polska Partia Socjalistyczna.

• 10 lutego 1919 r. - Józef Piłsudski uroczyście otworzył sesję inaugurującą Sejm Ustawodawczy. Marszałkiem Sejmu wybrano Wojciecha Trąmpczyńskiego.

• 20 lutego 1919 r. - Podczas obrad w Sejmie Ustawodawczym Józef Piłsudski złożył rezygnację z urzędu Tymczasowego Naczelnika Państwa. Sejm do czasu uchwalenia konstytucji, powierzył mu sprawowanie urzędu Naczelnika Państwa. Uchwalił także małą Konstytucję, która stanowiła, iż Naczelnik Państwa jako przedstawiciel państwa jest najwyższym wykonawcą uchwał sejmowych w sprawach cywilnych i wojskowych.

ŻYCIE POLITYCZNE 1919-1926

Polska scena polityczna była bardzo podzielona. Największą rolę odgrywały wówczas

partie prawicowe, czyli endecja i chadecja oraz centrowe, czyli PSL- Piast. Natomiast

niewielkie poparcie mieli komuniści.

Scena polityczna II Rzeczypospolitej

PSL „Piast” Chrześcijańska Narodowa Demokracja Demokracja (endecja) Wincenty Witos Wojciech Korfanty Roman Dmowski

Rządy Gabinetowe 1919-1921

Zdjęcie

premiera

Imię i nazwisko

premiera

Okres funkcjonowania

rządu

Długość urzędowania

Leopold Skulski

13 .12.1919 – 09.06.1920

179 dni

Władysław Grabski

27.06.1920 – 24 .07.1920

27 dni

Wincenty Witos

24.07.1920 – 13.09.1921

416 dni

Antoni Ponikowski

09 .09.1921 – 10.03.1922

167 dni

17 marca 1921 – Sejm Ustawodawczy przyjął konstytucję ( tzw. marcowa)

Najważniejsze uprawnienia przyznawała Parlamentowi (Sejm i Senat). Inicjatywa

ustawodawcza przysługiwała rządowi i Sejmowi. Władzę wykonawczą sprawował

rząd oraz prezydent, który był wybierany przez Zgromadzenie Narodowe (połączone

izby Parlamentu) na okres 7 lat. Prezydent miał prawo:

• odwołać rząd,

• zwoływać obrady sejmowe,

• obsadzać funkcje wojskowe (posiadał najwyższą zwierzchność nad siłami

zbrojnymi),

• darować i łagodzić kary (prawo łaski i amnestii).

Ponadto pełnił funkcję reprezentacyjną w stosunkach międzynarodowych

Konstytucja:

• poszerzała zakres opieko społecznej państwa nad obywatelami

• gwarantowała niezawisłość władzy sądowniczej, wolność sumienia, wyznania oraz

prasy, równouprawnienie kobiet i mężczyzn oraz nienaruszalność własności

prywatnej

• przyznała Kościołowi Rzymskokatolickiemu „naczelne stanowisko wśród

równouprawnionych wyznań”.

Po kolejnych wyborach parlamentarnych, które odbyły się na początku listopada

1922 r., nowy sejm i senat stanęły przed koniecznością wyboru prezydenta.

9 grudnia 1922 r. został wybrany na tą funkcję Gabriel Narutowicz. Niezadowolona

endecja starała się przeszkodzić w zaprzysiężeniu prezydenta. Działania te nie

odniosły rezultatu. 16 grudnia 1922 r. doszło do zamachu na Narutowicza. Został on

zastrzelony przez Eligiusza Niewiadomskiego – fanatycznego zwolennika endecji.

Kolejnym prezydentem został wybrany związany z PSL „Piast” Stanisław

Wojciechowski.

Gabriel Narutowicz Stanisław Wojciechowski

• 17 maja 1923 r. - pakt lanckoroński koalicja endecji, Chrześcijańskiej Demokracji, PSL „Piast”. Na mocy porozumienia powstał rząd Chjeno-Piasta na czele z Wincentym Witosem.

• 30 czerwca 1923 r. - Piłsudski zrezygnował z wszystkich funkcji państwowych i wojskowych i przeniósł się do Sulejówka

• 6 listopada 1923 r. - ograniczenie ustawodawstwa społecznego i pogłębiający się kryzys gospodarczy (hiperinflacja) doprowadził do strajku w Krakowie, który został krwawo stłumiony przez rząd Witosa.

• 19 grudnia 1923 r. - na urząd premiera zostaje desygnowany Władysław Grabski

• 1 kwietnia 1924 r. - reforma monetarna rządu Grabskiego. W miejsce marki polskiej wprowadzono złotego.

• 15 czerwca 1925 r. - początek wojny celnej z Niemcami. Kraj ten m.in. wprowadził zakazu importu węgla ze Śląska.

• październik 1925 r. - porażka dyplomacji polskiej w trakcie konferencji w Locarno (5-16 października). Układy te otworzyły Niemcom drogę do rewizji granicy z Polską.

Władysław Grabski

• 14 listopada 1925 r. – dymisja rządu Grabskiego z powodu przejściowych problemów gospodarczych.

• 20 listopada 1925 r. – rząd koalicyjny utworzony przez Aleksandra Skrzyńskiego W skład jego gabinetu weszli politycy z Związku Ludowo-Narodowego, Chrześcijańskiej Demokracji, Narodowej Partii Robotniczej, Polskiego Stronnictwa Ludowego "Piast" i Polskiej Partii Socjalistycznej.

• 24 kwietnia 1926 r. – zawarty w Berlinie z pięcioletnią ważnością traktat niemiecko-radziecki (był potwierdzeniem uzgodnień z Rapallo z 1922 r.) gwarantujący neutralność sygnatariuszy w przypadku niesprowokowanej agresji państwa trzeciego na jedną ze stron traktatu.

• 5 maja 1926 r. – rozpad rząd Skrzyńskiego po wycofaniu się Polskiej Partii Socjalistycznej z koalicji.

• 10 maja 1926 r. – rząd Wincentego Witosa (koalicja Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej i Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”)

Dziękuję za uwagę