7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

1/34

S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

Sanat; Anlam ve Mhiyeti (nanca Gre Sanat)

Chiliyyenin Sanat Anlay

Sanata Mslmanca Bakabilmek

Kurn- Kerimde Sanat ve Gzellik Kavram

Hadis-i eriflerde Sanat ve Gzellik Kavram

Estetik; Gzelliin Felsefesi

Gnmzde Sanat Denince

Emperyalizmin Hizmetinde Sanat

Sanat ve Toplum

Sanat ve Rejim

Sanat in Sanat (Put Sanat)

Sanatn Putlatrlmas

Sanat ve Gzellik (Gzel Sanat) "Gzele Bakmak Sevap m?" Elbette

Mzik Rhun mu Gdas?

Allah in Sanat

Mslmanlarn Sanata Yaklam

Kur'an ve Snnet'te Sanat

Hakiki Sanatkr: ALLAH

Allah'n Sanatna rnekler: Kinat, nsan, Cennet ve Kur'an

Ftrat ve Sanat

Sanat ve Gzellik Merkezi: Cmi

slm Sanat m, Mslmanlarn Sanat m?

Mslman Sanat ile Dier Sanatlarn Fark

Sanat ve Cihad Sanat ve Tebli

Sanat ve Fayda

Sanat ve Gerek

Sanat Dallarna Bak Amz

Sanat Konusunda Neler Yaplabilir?

Sen dalar grrsn de, onlar yer inde durur sanrsn. Oysa onlar bulutun yrmesi g ibi yrmektedirler. (Bu,) Her eyi sapasalam yapan Allahn sanatdr.

phesiz ki O, yaptklarnzdan tamamyla haberdardr. (27/Neml, 88)

Ona (Dvuda), sava skntlarnzdan s izi korumas iin zrh sanatn rettik. Artk kredecek misiniz? (21/Enbiy, 80)

Sanat; Anlam ve Mhiyeti (nanca Gre Sanat)

Sanat, insanlarn inan, dnce ve duygularn sz, ses, renk, izgi, biim gibi aralarla gzel bir biimde ve kiisel bir ifde ile anlatma abasndan doan rh bir

faliyettir.

"Sanat" Arapa'dan dilimize gemi bir kelimedir. Szlk anlam ilemek, yapmak anlamna gelen sun' (s-n-a) kknden tremitir. Sanat; ustalk, hner, mrifet

anlamlarnda kullanlr. Bat dillerinde "art" kelimesiyle karlanr.

Sanat kelimesi dilimizde zanaat anlamnda da kullanlr (Asl: Arapa snat). Yani, insanlar iin gerekli olan madd eylerden birinin yapmna dayanan ve el

yatknl isteyen ie de sanat denir. "Onun sanat terziliktir" rneinde ve "sanat altn bileziktir" atasznde kullanld gibi.

Cts, May 26th arama... ARAMA

ANA SAYFA SIYER HAKKINDA KAVRA M TEFSIRI ONLINE KITAP SAT I VIDEO

7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

2/34

Bir eyi gzel yapmak iin uygulanan kurallarn tmne de sanat denir: "Konuma sanat", "retmenlik sanat" rneklerinde olduu gibi.

Bir ey yapmada gsterilen ustalk ve kabiliyete de sanat denir: "Hoa gitme sanat" gibi.

Sanat zanaattan ayrmak iin baz sanatlar "gzel sanatlar" terimiyle ifde edilir. Bu anlaya gre edebiyat, mimar, heykeltralk, resim ve gravr gzel sanat

kabul edilir. Sonra bunlara mzik ve dans da ek lendi.

Gzel sanatlar ikiye ayrlr:

1. Gze hitap eden plastik sanatlar,

2. Kulaa hitap eden fonetik sanatlar.

Resim, heykel ve mimarlk birinci blm; edebiyat ve mzik de ikinci blm tekil eder. Bugn bunlara hem gze hem kulaa hitap eden tiyatro ve sinema da

ilve edilir. Dans da gzel sanatlar iinde daha ok gze hitap eder, mziksiz dnlemedii halde. o noktaya geldi ki, bugn operadan baleye, modelistlikten

mankenlie kadar yeni sanat(!) trleri gzel sanat kabul edilmeye, hatta spor gsterilerine katlan figrlere (buz dans, su balesi...) gzel sanat anlayyla

baklmaya baland.

ok eski dnemlerden beri zanaatlar ve el sanatlar da sanatn iinde deerlendirilirdi. Bu hem slm lemi, hem bat dnyas iin geerlidir. Batda sanat kelimesi,

bugn ona verilen anlam ancak 19. yzylda alm ve sanat kavram alara gre ok deiik anlamlar kazanmtr. Gemite sanat kelimesine basit ve snrl bir

mn verilirdi. Bir e l iini kusursuz yapabilmek; ustalk ve hner gstermek bir "sanat"t. Sanat stn bir iiydi sadece. Bugn arand gibi orijinal bir eser

"yaratc"s olma art aranmazd. Zamanla sanat ve sanat kelimelerine daha sekin bir anlam verilmeye baland. Deer lleri artk deimiti. Sanat ile usta

veya ii a rasnda bir fark olduu belirlendi. i olaan iler yapard. Sanatnn ise "olaanst" bir bilgi veya bir yetenek gerek tiren eserler "yaratma"s

gerekiyordu.

Bir nesnenin sanat rn saylabilmesi iin belirli zellikleri olmas gerekir. Bu zelliklerden en nemlisi onun zgn ve tek oluudur. Yani daha nce bakastarafndan yaplm bir rn taklit ederek ortaya karlan bir nesne gzel olsa da, kiinin kendi duygu ve dncelerini yanstmad, youn "dnsel yara tclk"

srecinden gemedii iin sanat eseri saylmaz. Fabrikada seri olarak ok sayda birbirinin ei rnler de sanat eseri deildir. Onun iin sanat; d gc, yaratclk

ve yetenek ge rektiren bir insan etkinlii olarak tanmlanr.

Bu tanmlama ve deer lendirmelerin bir ksmnn chiliyye anlaynn rn olduunu belirtmeye gerek var m bilmiyorum. "Allah'tan baka tm ilhlar

reddetme"nin pratik hayatta uzants olan, chiliyyeyi tm alanlarda kurum ve kav ramlaryla dlamamamz iin, sanat anlayn da yakndan incelememiz

gerekecek.

Chiliyyenin Sanat Anlay

nancn etkisinde olmayan hibir kavram yoktur denilse ye ridir. Kavramlara herkes inanc dorultusunda yorum getirerek yaklar. (nanla ilgisi olmad

zannedilen kiiler de, kendi toplum grleri, ahs bak alar, iinde bulunduu toplum veya dzenin kabulleri dorultusunda deerlendirmeler yapar ki, tm

bunlar bir din ve inantan baka bir ey deildir.) Sanat kavram iin de ayn ey szkonusu olacaktr kanlmaz olarak.

Kfirlerin egemen olduu toplumlarda, sanatn tanmndan yorumuna, kapsamndan gzellik anlayna kadar sanatla ilgili kavram ve zelliklerin mslmanca

deerlendirilmesini beklemek, cehennemde rmaklar, kkler aramaya benzer.

Chiliyyeye gre sanat, yaratmak demek tir. Yaratmak, yani ilhlk taslamak. ddis budur sanatnn. Sanat stn yaratlta bir insandr; daha dorusu yar

tanr yar insandr. O, bakalar nn gremediini gren, duyamadn duyandr. Sanatn sihirli diliyle kutsal eserini, kendisi gibi hissedemeyene duyurur. Ve

bakalarnn yapamadn yapandr sanat: Yaratan! Nedir yaratmak?

Yaratmak: Yoktan var etmek demektir. Malzeme, zaman, yardmc, let vb. hibir eyin katks olmadan bir ey ortaya koyabiliyorsa insan, gerek anlamda

yaratc olabilir. Oysa ancak Allah'tr rnee, maddeye, mddete, yardmcya, let ve edevta muhta olmadan, sadece "Ol!" demesiyle bir eyi yoktan var eden,

yani yaratan.

Bunca cizlerine ramen kstaha kendilerine yara tc vasf verenler, yaratc(!) sanatlar, sahte ilhlar, brakn gzel sanat eserleri yaratmay, hakir ve basit

grlen bir sinei bile yaratamazlar (Bkz. 22/Hacc, 73). nsanolunun yapt ise, onca ura ve yardmdan, yorgunluktan sonra sadece sentez ve basit taklitten

ibrettir. nsana gerek anlamda yaratc denemez; ancak sembolik ve mecz anlamda sylenebilir. O zaman da ekil veren, yapan ve yaratanlarn en gzeli olan

Allah'n yceliini kabulden baka yol kalmaz (Bkz. M'minn, 14). Ve btn varlklar, yani Allah'n yarattklar "Allah'n boyasyla boyanmtr. Allah'tan daha gzel

kim boyayabilir?" (2/Bakara, 138)

Chiliyye insan ise, bunlar dnemeyecek kadar chil ve alaktr. nsanlk ve kulluk derecesini kaybedip en aalara doru alaldka, ls ters olduundan

her eyi tersten grp deerlendirerek, kendini Firavunvr ilh iln etmeye gider. te o yzden heykeltralk en byk sanattr chiliyye anlaynda. Allah'n

yarattna benzer bir insan yara tlm(!) olacaktr gya bu gln taklitten ibret ta veya tun ynyla. Chiliyyeye gre , isterse sanatn zirvesi kabul edilsin,

mslmanlar indinde putlarn ve putuluun sanat olma zellii olmadndan, putlatrlan heykel veya heykelden putlar; fnleri putlatrmak ve ta halinde

dondurmaktan, ruhsuz, cansz, basit ve gln bir taklitten ibrettir. Kfr ve haramlarda gzellik aranmaz. Put heykelin, Allah'n yara tt "ahsen-i takvm"le

karlatrldnda, kaba ve irkin bir oyuncak olduu grlecektir. Putlatrlan veya putlarn hizmetine verilen resimler ve heykeller, yaratma istek ve iddisnn

ahmaka rndr. Bir ynyle, ya ratclk iddisyla sanatnn ilhl, dier ynyle yaratk heykelin put olmasyla ilhl. Bir tarafta ta veya tun paras, dier

yanda kendisi de yaratk ve ciz sanat. Ve... bunlara ilhlk pyesi veren zavalllar...

Bilindii gibi, tarihin ok eski dnemlerinden itibaren, nemli kabul edilen insanlarn ldkten sonra hatrlanp yceltilmesi, sayg duyulup tapnlmas,

putlatrlmasnn arac olmutur heykel. Tevhide toz kondurmak istemeyen mslmanlar, tarih boyunca heykelde hi gzellik grememiler, onu sanattan

saymadklar gibi, ona tavr almlardr. Yara tma konusuna gelince; mslmann yaratma diye bir meselesi yoktur. nk yaratmak, ancak Allah'a mahsustur.

7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

3/34

Delinin biri, bir kuyuya ta atsa... Delidir, atabilir. Peki, aklllarn ne yapmas gerek ir? Akll geinenler de o deliye uyarsa, seyredin siz gmbrty. Delilere

uyarsanz, sadece kuyuyu tala doldurup su kaynan kurutmakla kalmaz, daha ne delilikler yaparsnz. "Onlarn kalpleri vard ama, onunla dnmez,

anlamazlar... te bunlar hayvanlar gibidir, hatta daha aadrlar." (A'rf, 179). Haklarnda byle denilen delilere uyulursa, tmarhne kaknlarnn tamtamlarna,

castk-custuk seslerine, yani mzik diye sunulan czklara sanat demekle kalnmayacak, ehev duygular azdrmak tan baka zellii olmayan sahnelere, rollere

veya eserlere de sanat ismi verilecektir. Hayvanlarn tepinmesine benzeyen eek dansnn bin bir eidi, sanat maskesi dnda bir tak ve giysiyi

kabullenmeyecektir. Evet, bunlar halfelikle talandrlm olan insanlk onurundan ve tefekkr zevkinden uzaklaanlarn sanat anlay olabilir. Tamam da, kr

krne taklit edip bunlara benzeyenlere, mslman mahallesinde (gerekten, mslman mahallesi mi? Salyangoz satanlara, bunlara gz yumanlara ne deme li? Ne

demeli, kim demeli, nasl demeli?

nsan duygu ve dncelerin, estetik biimde ve ruhu besleyecek tarzda da vurulmas demek olan sanat, bugn daha ok hayvan duygularn, hayvan

plakln, hayvan brtlerin ve hayvan tepinmelerin en baya ekliyle icr edilmesi olarak grlmekte. lkel chiliyye plaklk ve fuhunu modernize ederek

taklit edebildii oranda kii, byk sanat olabilmekte. Herhangi bir yeteneinin olmasna gerek yok; eer fizii yerinde ise gen kzn(!) orasn burasn cmertegstermesi, cvka kahkahalar atmas, dilimizin varmad buna benzer bir-iki ey yapmas yetiyor yldz, gne, kralie vb. olmasna. Medyann desteini de

mlum yollarla aldm, tamam!

Allah biraz ses, biraz fizik vermise yeter. Kltr, eitim, nota vb. mzik ve sanat iin gerekli tm eyleri ne oranda bilmiyorsa o kadar kolay ses sanats olur

aday. nk o oranda kullanlabilecek, elence dnyasnn smr arklarnn nemli dilisi haline gelecektir.

Ahlk m? Gldrmeyin beni (dorusu, "alatacaksnz beni" olmal). "Ahlk", demokrasi daraacnda zgrlk denilen cellt tarafndan modern yaam kanunlarna

muhlefet suundan idam edileli hayli zaman oluyor batda ve onun kr taklitisi toplumlarda.

Bale ve dans gibi gsterilen ne kadar baya, erotik zellikler tayorsa o kadar makbul. lgnlklar, zgrlk maskesi takm, snr ve ayp tanmyor.

Dier sanat dallar bu kokumuluktan elbette nasibini alyor. yle ya, hangi asrda yayoruz? Modern dnya, adalk, zgrlk, tabular ykma bu modern

chiliyyenin nasslar.

Gnmzdeki mimarlk artk hakl olarak sanattan bile saylmyor, mimara sanat diyen kmyor. iir, edebiyat gibi gerek sanatlara bunca nemli(!) i arasnda

ayracak vakit mi kalyor? Hem, onlarn modas ok oldu geeli. Artk genler romantik taklmyor. imdi yeni moda sanatlar var. Neler mi? Neler deil ki?! O sanat,

bu sanat; tuvale fray kardan frlat! Bu da m sanat? Ooo, hem de modern sanat! Gel fran sen de at!

Peki, yleyse nedir sanat?

Sanata Mslmanca Bakabilmek

Sanat: Allah Aramak ve Gzeli Kefetmek

"nancn etkisinde olmayan hibir kavram yoktur" demitik. Sanat da, seilen bir hayat gr ve buna bal yaantnn, yani dinin deiik aralarla gzel birbiimde bakalarna ulatrma yolundan baka bir ey deildir gerek te. Ortada mutlaka bir din vardr ve sanat, bu dinin misyoneridir. Bu din ve dinin tanrs,

bazen bal bulunulan sanat anlay (akm-ekol), bazen sanatn kendisi (kutsal sanat dini), bazen de zgrce yaratmaya kalkan sanatnn kendisi olmakta.

Mslman iin sanat ise, dininin estetik tebliinden ibrettir. Dininin; yani inancnn, hayata baknn, yaaynn, yani hereyinin.

Baz sanatkr mslmanlar sanat Allah' aramak olarak tanmlamaya almlar. Mesel bir irimiz yle der:

"Anladm ii, sanat Allah' aramakm,

Mrifet bu, gerisi ya lnz elik-omakm."

Evet, sanat Allah' aramak ve gzeli kefetmektir. Aramak; aramak ama ak llca. Leyla'y arayan "Mecnun" gibi deil. Bulmak, kefetmek gzeli, ama olgunca;

Arshimet'in "evraka (buldum!)" diye hamamdan lgnca frlamas gibi deil. "Arayan belsn da Mevlsn da bulur." Ama nasl ve nerede aranacan bilmek lzm.

te bunu bilmek, sanat olmak demektir. Yalnz, unutmamak gerekir ki, mutlak gzellik, ne kadar uralrsa uralsn, ele geirilmesi mmkn olmayan, ele

geirildii zaman da sanatn konusu olmaktan kan aknlktr.

slm, dorularn ve gzelliin kiisel olarak benimsenip yaanmasn ye terli grmez. Onlarn bakalarna sunulmas gerekir. Sadece sunmak da yetmez;

gzellikler gzel bir ekilde takdim edilmelidir. ok gzel, leziz yemeklerin pis mi pis bir a ya da garson tarafndan, suratmza arplr gibi kaba davranlarla

sunulmas ne ise, doru ve gzelliin sanatsz bir ekilde kaba ve yobazca sunulmas da yledir. Gerek sanat ve gzellik unsurunu, gerek dinden

koparamayacanz gibi, dini de sanat ve gzelliksiz dnemezsiniz. Bu anlay -h- dinin sanatla sentezi deil; hakiki sanat ve gzelliin dinin iinde, ondan

kopmaz bir zellik olduu bilincidir.

Mslman, akln ve duygularn teslim olduu dininin, kendisine izdii olduka geni alanda ve A llah'n dndaki tm kulluklar reddeden bir zgrlkle kullanr.

Rh gda ile nefsin arzularn, mer irde ile hev ve hevesi birbirine kartrmaz. Mslman, her eye tevhid penceresinden bakar. Her eyi Hakk'n terazisiyle

tartar. O, bir tevhid eri olduundan, deer ls, her konuda ve her eyde Allah'n dnda tm ilhlarn reddiyle ilgilidir. Btn dnya bir eye "doru" ve "gzel"

dese bile o, "uydum kalabala" diyemez. "Uydum Kur'an'a" diyerek gerektiinde tek bana tm dnyaya ve aa meydan okumaya hazrdr. Herkesin sanat ve

gzellik dediklerini dnmeden, inancna danmadan kabullenemez.

Asl anlam, ilh olarak Allah' birleme olan tevhid, ayn zamanda d dnyamzda (byk evren) ve i dnyamzda (kk evren) henk ve uyumu, nizam ve

gzellii grebilme iidir. Uyum, oklukta birliktir. "Yaratlan Yara tan'dan tr sevmek" iin, cemlullah'n (Allah'n gzellik sfatnn) yaratklarda tecellsinigrebilmek gerekir. Bu, insan imann zirve noktalarndan olan "Allah iin sevme"ye ulatracaktr. Allah iin seven, Allah tarafndan sevilecektir. Bu kmil insann

iman ile beraber tefekkr, duygu, anlay ve heyecan da yksel gsterecektir. Allah'n sanatna hayranlk, insan kretmeye iter. kredilen zt, bu gzelliklere

kredene verdii nimetlerini artrr. Artk o, Allah'n nruyla bakmaya balar. Herkesin kolaylkla gremediini basret ve fersetle grebilir, duyabilir, anlayabilir.

te mslman iin ilham denilen ey budur. Mslman sanat olabilmek iin kaplar almtr artk. Benzersiz lh sanatn tecelllerini seyreden mslman,

hayretin son aamas olan vecd iinde yzer. Kalbi haz ve zevkle dolar. Mslman sanat, her eyi Allah'n yarattn bildiinden ve her eyde Allah'n hkmnn

geerli olduunu grebildiinden eyalar arasndaki uyumu, nizam anlar. Rhu mutmain olur. Bu tatmin ve doygunluk iinde gzellikleri aratrr, kefeder,

7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

4/34

yakalar. Ayn Yaratcnn ayn kanunlarna uyan eitli varlklarn "bir"de birleip birlik oluunu, yani uyumu grr, anlar. Yaratklar arasndaki irtibat, nizam ve

hengi kefeder. te bu birlii yaka lama tevhidin sanata yansmasdr.

Batl sanatlarda tevhd anlay olamayacandan, hep isyan, kargaa, bunalm, nefret, arlk, anari, tatminsizlik, ifrat ve tefritler a rasnda gidip gelmeler

vardr. Szgelimi, klasik bat mziindeki n ini ve klar, zikzaklar hatrlayverin. Bunalmn ve rpnarak, ban oradan oraya arparcasna bulamamann

getirdii strapl bir aray ve isyan vardr. Mslmanlarn sanatndaki benzer ritmi, olgunluk ve tatmini, huzuru bulamazsnz. Bu zellii, bat mziinin her

eklinde ve dier sanat eitlerinin hemen hepsinde grebilirsiniz.

Evrende hibir varlk, kendi dndakilerle, zellikle Rabbyla balantsn koparmamaktadr. Varlklar arasndaki bu uyum, tmnn tek yaratcsnn ve tek kanun

koyucusunun olmasndan ve var lklarn buna itaat (kulluk/ibdet) etmesindendir. Varlk ve evren, tamamen dzen ve sistemden ibrettir. Evrenin en nemli ve en

gzel paras olan insan, lh dzen ve sistemin dna ktnda, hem evrenle, hem ftratyla, tabi hem de Rabbyla balarn koparm, tevhidi brakp irk

bataklna dm olacaktr. Kendi istek ve kaprisine uyan insan, lh kanunlara harfiyyen itaat eden kinatla btnleemeyecek, evrendeki lh yasayauymad iin dzensiz, uyumsuz ve anarist olacaktr. Anari ve dzensizlikte gzellik olamaz. Evrendeki vahdet ve tevhide eremeyen insan da gzellik vasfn

kaybeder. irkin ve mriin irkinlii ve pislii bu yzdendir (bak. 9/Tevbe, 28).

slm, baka sistemlerden, baka dinlerden dn kavramlar, esaslar ve kanunlar almaz. slm'n her eyi kendine hastr; eksii, aksa yoktur. Bugnse her

eyimiz yabanc. dn kavramlarla konuuyoruz. Bize it olmayan aygtlarla yayor, hatta bunlarla slm'a hizmet(!) ediyoruz. dn olmayan, bize it olan

mefhumlarmzn da iini chiliyyenin doldurmasna frsat veriyoruz. Bilelim ki, dine it kelime ve kavramlarn tahrifi, cz-kll ilikisiyle dinin tahrifine sebep olur.

Yahdiler (ve yahdileenler) "kelimeleri, yerli yerinde sylenen kelimeleri sonradan tahrif ederler, baka anlamlarda kullanrlar." (5/Mide, 41). Kur'an'da geen

sanat tbirini (Bkz. 21/Enbiy, 86; 27/Neml, 88) Kur'an'da ifde edildii ekilde kullanmayp, batllarn "art"a verdii anlam bu kelimeye aynsyla yklemek,

tahriften baka bir ey deildir. Chiliyye neye sanat diyorsa Kur'an'a ramen sen de ona sanat diyeceksin, yle mi? yle ise safn semi olmuyor musun? Sanat

denilen eylerde tmyle chiliyyenin lleri hkmedecek, mslman da bunu kabullenecek, olmaz byle ey!

Erotik ovlar, seks danslar, nice irkinlikleri yanstan mzikler, kaba birer puttan ibret heykeller, kfrn ve fuhun hizmetinde filmler, tiyatro oyunlar, baleler,

daha bilmem neler... Hepsi hem de bugnk halleriyle sanat, yle mi? Bakn bu rezlet taklit ve tkipilerine Raslullah (s.a.s.) ne diyor: "Siz, sizden ncekilerin

yolunu adm adm, kar kar izleyeceksiniz. Eer onlar bir keler/srngen deliine girse, siz de gireceksiniz." Sahbler: "Ey Allah'n Rasl, yahdilerin vehristiyanlarn yolunu mu?" diye sordu. "Baka kim olacak?" buyurdu (Buhr, 'tism 14; Mslim, lim 6; bn Mce, Fiten 17). "Onlardan biri kadnyla/sevgilisiyle

yolda zin edecek olsa, siz de onlar taklit edeceksiniz!" (Cmiu's-Sar) Ve neticeyi de hkm olarak veriyor: "Bzden bakasna benzeyenler, bizden deildir!"

(Tirmiz, hadis no: 2696)

Mslmanca sanat iin, ncelikle slm'n ok iyi bilinmesi gerekir. Sadece hell-haram ahkmn bilmek de yeterli deil. Btncl bir anlayla, dinin prensiplerini,

bak asn, hayat grn, hikmetlerini... bilmek, tefekkr ve tefakkuh kabiliyetini kazanmak, olay ve eserlere tevhd yorum getirebilmek de lzmdr.

Mslmanca sanat iin, ikinci olarak sanatn teorisinin, bugnk gelimeler gznne alnarak tekrar yaplmas gerekiyor. Hangi eylerin, nasl ve ne ekilde, hangi

aralarla, hangi dnce ve niyetlerle, nerelere yanstlmas gerekir? Bunlar dosdoru bilip pratikte uygulayamayan kii, nasl mslmanca sanat ortaya koyabilir?

Soyut heykel, resim, fotoraf, mzik, film, tiyatro gibi sanat beleri hakknda ictihd hkmler, tartmaya ve pheye yer brakmayacak nitelikte sanat-limler

veya lim-sanatlarca ortaya konabilmelidir. lm-i hal bilgileri farzdr. Yani, kii hangi ile uraacak ve hangi hal zere olacaksa o konudaki haramlar, hellleri,

hkmleri... bilmek zorundadr. Ya sanatla uramayacaksn, ya da ahkmn tmyle bilecek, kaynaklardan ortaya karacaksn. "Bunlar ictihd gerektirir, bense

mctehid deilim" deyip grev ve sorumluluktan kamak, ayn zamanda yaanlan hayatla din arasnda kopan baa seyirci ka lmaktr. "Ben fetvsn aldm" demek

de kendini kandrmaktr. Fetv makam m var ki, gee rli fetvsn alm olasn, fetvs geerli olsun? Sonra, hangi konuda nasl fetv istiyorsan, istediin fetvy

verecek modern molla bolluunda, fetvy merciinden bile alsan, kalbine, inancna danman gerekmez mi?

"zmn ye, ban sorma!" anlay, materyalist felsefenin sonucudur. Haramdan kanmak iin ban sorup renmediin zm yememek, haramlna dir bir

phe varsa saknmak, mslmana yakan takvdr. Sanat gnl eri olduundan, Allah'n sanatna hayran bir rha sahip bulunduundan, takv herkesten nce

ona yakacaktr, gzel bir elbise gibi. "Ey demoullar! Size irkin yerlerinizi rtecek giysi, sslenecek elbise indirdik. Takv elbisesi ise, o, hepsinden daha

hayrldr." (7/A'rf, 26)

Kur'n- Kerim'de Sanat ve Gzellik Kavram

Kurn- Kerimde sanat kelimesi, 21/Enbiy sresi, 80. yetinde geer. Sanat kelimesinin kk olan s-n-a (sun) kelimesi ve trevleri ise toplam 20 yerde

zikredilir.

Sanat kelimesi Arapadr ve bir Kuran kavramdr. Sanat kelimesi, Arapa sun' kelimesinden tremitir. Sun: Bir ii gzel bir ekilde yapmak anlamna gelir.

slm literatrde sun' ve sanat, Allah'n eserleri anlamnda kullanlm, sni' (sanatkr) sfat da Allah'a atfedilmitir. zellikle yirminci asrdak i devlet dzeyinde

ve giderek halkn yaay ve anlayndaki Batllama ve seklerleme sonucu sanat kavram da Batllarn kulland ve iini doldurduu ekilde kullanlmaya

baland. yle ki, artk sanat ve sanatkr (sanat) denilince Allah hi akla gelmemekte, hatta daha ok Allaha isyan zellii tayan unsurlara sanat denilmekte,

sanat da ounlukla Allaha isyan eden kiilere unvan olarak verilebilmektedir. Mslmann bunu kabullenmesi mmkn deildir. nk gzelin ve gzelliin

tanm Kurana gre yapldnda Allahla, Onun rzsyla ilikisi olmayan bir eyin gzel olmas, sanat kabul edilmesi mmkn deildir.

Sun eylem bildiren bir ke limedir. Sun yani sanat; yaptn gzel yapmak anlamndadr. Kuran, sun kknden treyen kelimeleri A llahn fiilleri ve iin kulland

gibi, en gzel srette yaratp Kendinden bir ruh fledii insann baz davranlar iin de kullanr. Allahn her sz, her yapt, her yaratt gzeldir. Onun fiilleri

gibi isimleri de gzeldir; Esml-hsn, en gzel isimler Allahndr. (7/Arf, 180). Gerek anlamda sanatkr sadece Allahtr. nsana mecz ve snrl lde

sanatkr denir. Hibir yette hayvanlar tarafndan ortaya konulan eyler iin sun (sanat) kelimesi kullanlmaz. Cemdt, bitkiler ve hayvanlar Allahn kendi

ftratlarna yazd gzellikleri mekanik olarak bilinsizce ortaya koyarlar ; insanlar iin ibret sahneleri sergilemi olurlar. nsan hayran brakan hayvanlarn gzel

eserlerinin tm birer yettir ve sanatkr Allahtr. Hayvanlar bu gzel fiillerin fili olsalar bile, snii saylamazlar. nk sanat iinin irde ile kesin bir alka ve

akrabal vardr. Oysa hayvanlar yalnzca sevk -i tabi denilen ftratlarna yklenen lh programla yle davranr, yaptklar iin knhn bilemez ve bozamazlar.nsanda sanat denen gzel i retme yetenei, Allahn kendisinden fledii ruhla ilgili kabul edilmelidir. nsan, kendisine verilmi gzel faliyet yeteneine gre

gzellikler ortaya koyar. nsandaki gerek gzelliklerin ortaya kmas iin, iman, slih amel, tebli, ihsan, takv ve cihad gibi tevik unsurlarna ihtiya vardr.

nk gerek sanatn bu saydmz kavramlarla ok yakn ilikisi vardr. Mmin, her yaptn gzel yapmaya alan kimsedir. O yzden gerek mminler

sanatkr ruhlu kimselerdir. Muvahhid mminler, gerek gzeli ve gzellikleri tanr, bilir ve gzellik retir, daha da gzelleirler.

7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

5/34

Kurn- Kerimde sanat ke limesi bir ye rde Allahn yapt faliyet olarak belirtilmi (27/Neml, 88), Allahn sanatnn ok muhkem, sapasalam olduu ifde

edilmitir. Allahn sanat her ynyle mkemmel, eksiksiz, kusursuzdur. nsanlarn sanat ise tam bir mkemmellikten uzaktr, beer zaaflarla doludur, genel

deil, sbjektiftir, fndir. Allahn sanat evrensel olduu halde, insann sanat asla evrensel olamaz, kendine zgdr, belki en ok kavimsel ya da mill bir anlam

tar; Allahn eseriyle asla boy lemez. Allahn sanatnda fabrikasyon yok tur. Onun her yaratt orijinaldir. Allahn sanatnda zulm ve er de yoktur. Zulm

ve er, deiken zellie sahip insann eseri ve sanat iin szkonusudur. Allahn sanat tabi iken, insann sanat sundir, kesbdir, sonradandr.

Yeryz halifesi olarak yaratlan insann en nemli vasflarndan birisinin Allahn kendisine bahettii sanat yapma zellii olduunu syleyebiliriz. Ancak, insann

sanat belirli gzelliklere kadar ulamakta, insann gcyle snrl kalmaktadr. Allahn sanat ise kendisiyle mtensip olarak snrsz gzellikler tamaktadr. Bu

nedenle insann sanatla ortaya kardklar sadece bir eser olarak kalmaktayken, Allahn sanatndan sdr olanlar yet olma zellii kazanrlar. nsan sanat

yaparken kendisi iin bir yet olan Allahn sanatn esas almak durumundadr. Bu nedenle Kuran mesajnn ilkel, kaba ve kuru bir slpla bakalarna aktarlmaya

allmas ona yaplacak byk bir hakarettir.

Sun kelimesinin getii dier 19 yette bu kelime insanlarn yaptklar ey ler iin kullanlr. Sun kelimesi, Hz. Dvud (21/Enbiy, 80) ve Hz. Nh aleyhimesselm

(11/Hd, 37, 38; 23/Mminn, 27) ile ilgili olarak kullanld gibi, 24/Nr, 30 ve 29/Ankebt, 45. yetlerde grld zere baz yetlerde mminlerin davranlar

iin, baz yetlerde de kfirlerin ileri iin bu kelime kullanlr. Kfirlerden Ms (a.s.) dnemindeki sihirbazlarn gsterdikleri sihir (20/Th, 69) ile Firavun ve

kavminin yaptklar binlar ve yetitirdikleri baheler (7/Arf, 137) iin de sun kelimesi kullanlr. Dier baz yetlerde de kfirlerin davranlar iin ayn kelime

kullanlr.

Bu kullanmlardan yola karak Kurana gre sanat, nce lh sanat ve beer sanat diye ikiye ayrmak, beer/insn sanat da, mminlerin sanat, sradan

kfirlerin sanat ve kfir tutlarn sanat diye e ayrmak mmkndr. Kuranda bir yette de (18/Kehf, 103-104) gzel sanat diye tercme edebileceimiz

yuhsinne sun ifdesi kullanlr. Bu yette dikkatimizi eken husus, en ok ziyana urayacak olan kfir lerin, gze l sanat icr ettiklerini sandklar halde, ameller i

boa giderek dny hayatnda ve hiret hayatnda abalar boa giden kimseler olduklarnn bildirilmesidir. Demek oluyor ki, k firlerin gzel sanat zannettii eyler

sadece bir aldanmadr. Bu sanatlar, onlarn kurtulmasna yetmeyecek, sanatlarnn karln alamayacaklar, bouna gayret gstermi olup ziyana urayacaklardr.

Kuran mrikleri pis, hatta pislik olarak (9/Tevbe, 28) takdim eder. Allahtan uzaklatracak fiillerin, haramlarn ve Allahn rzs dnda baka gyeler uruna

ortaya konan eylerin gzel olmasnn da beklenemeyecei iin, kendileri gzel olmayan kfirlerin gzel sanat icr edemeyecei, ancak yaptklarnn yle

zannedilebilecei ifde edilmi olmaktadr. Bu durumda sanat kavramn, hem hayrl ve hem de erli iler iin kullanmak mmkndr, ama gzel sanat

kavramn sadece gerek gzel olan Allah iin yaplan mer iler iin kullanmak en dorusudur.

Hz. Nhun in etmesi emredilen geminin sanatl bir ekilde yaplmas sun kelimesi kullanlarak belirtilmi, Nh (a.s.) da geminin insn sun etmi, sanatl bir

ekilde yapmtr (11/Hd, 37, 38). Dvud (a.s.)a da zrh yaparak sava sanat, silhlardan korunma sanat retilmitir (21/Enbiy, 80). Bu yette zrh sanatn

Allahn rettii vurgulanm, Nh (a.s.) ile ilgili yette de Allahn gemi sanatn emrettii belirtilmitir (11/Hd, 37). 23/Mminn, 27. yette de Allahn

gzetimi/muhfazas altnda bildirdii ekilde o gemiyi yapmasn vahyettii belirtilmitir. Zrh ve gemi sanatnda olduu gibi, mslmanlar, her meslein prinin

vahiyle yetimi bir peygamber olduunu kabul ve iddi ederler. Demek ki, sanat da tm dier ilimler gibi (96/Alk, 5) Allah tarafndan retilmi, bilkuvve veya

bilfiil Ondan gelmitir. nsana fledii ruh, ona verdii gzellikleri anlatr. Ne yarattysa her yarattn gzel yaratan (32/Secde, 7) Allah, insan ise en gzel

biimde yaratmtr (95/Tn, 4). nsann gzel taraflarndan biri, gzellii anlayp kefetmek, onu retebilmek, yani sanat ortaya koyabilmektir. nsan, Allahn

verdii akl, ruh, ftrat, g ve imkn syesinde, Allahn yaratt gzellikleri taklid ederek sanat icr edebilir. nsann bu sanat, elbette Allahn sanatyla

mukayese edilemez.

Baz sanatlarn helk edilmeye aday olduu, helk hak e ttikleri Firavun ve kavminin sanatl binlar ve sanatkrne yaplm bahelerinin helk edilmesiyle

(7/Arf, 137) deerlendirilebilir. 20/Th, 69da belirtildii zere, sihirbazlarn ortaya koyduklar gz boyama (illizyon) cinsinden etkileyici ve byleyici gsteriler

iin de sanat (sun) kavram kullanlr. Demek ki, by de, insanlar bylemek de bir sanattr, eytn sanat. Bylece, bylemenin eytn de olsa bir sanat

olduu gibi, sanatn da byleyici, etkileyici zellii de (Allahu alem) iare t edilmi olmaktadr.

Sen dalar grrsn de, onlar yer inde durur sanrsn. Oysa onlar bulutun yrmesi g ibi yrmektedirler. (Bu,) Her eyi sapasalam yapan Allahn sanatdr.

phesiz ki O, yaptklarnzdan tamamyla haberdardr. (27/Neml, 88)

Ona (Dvuda), sava skntlarnzdan s izi korumas iin zrh sanatn rettik. Artk kredecek misiniz? (21/Enbiy, 80)

Andolsun, Dvud'a tarafmzdan bir stnlk ve rdik: 'Ey dalar , onunla beraber tesbh edin. Ve ey kular (siz de onun tesbihine katln)! (dedik) ve ona demiri

yumuattk. Geni zrhlar yap, dokumasn ll yap ve (hepiniz) iyi iler yapn. nk ben yaptklarnz grmekteyim diye (vahyettik). (34/Sebe', 10-11)

Biz dala r onunla be raber (tesbih etmeleri iin) boyun erdirmitik; akam sabah onunla tebih ederler (onun yapt tesbihle nlarlar)d. Toplanp ge len kular da

(ona rm e tmitik). Hepsi onun namesine katlr (beraber tesbih ederler)di. Onun mlkn glendirmitik, kendisine hikmet (peygamberlik, yksek bilgi, hakk

btldan ayrma, dvalar zme) ve ak, gzel konuma (yetenei) vermitik. (38/Sd, 18-20)

De ki: S ize (yaptklar) ile r bak mndan en ok ziyana urayanlar bildireyim mi? yi iler yaptkla rn (gzel sanat icr ettiklerini -yuhsinne sun-) sandk lar

halde, dnya hayatnda aba lar boa giden kimselerdir. (18/Kehf, 103-104)

(d kavmine, peygamberleri Hd:) Siz her yksek yere , bir almet (antlar, yksek binlar) bin edip elenip durur musunuz? Temelli ka lacanz umarak

salam yaplar m (sanat eseri muazzam kkler, mstahkem kaleler, su mahzenleri -mesni- mi) edinirsiniz? (26/uar, 128-129)

Kt ii kendisine gzel gsterilip de onu gzel gren k imse (ktl hi istemeyen kimseye benzer) mi? A llah, diled iini sapk la dallete/yneltir, diled iini

doru yola iletir. O halde rhun, onlar hakknda birtakm zntlere dalarak y pranmasn. Allah, onlarn ne yaptklarn (sunlarn/sanatlarn) biliyor. (35/Ftr, 8)

Allah size iman sevdirmi ve onu kalplerinize ziynet/ss yapmtr. Kfr, fsk ve isyn da size irkin gstermitir. te rde erenler, doru yolda olanlar

bunlardr. (49/Hucurt, 7)

Kur'an ve Sanat

Kur'n- Kerim, hakiki sanatkr Yce A llah'n kelm olmas hasebiyle en byk sanat eseridir. Kur'an'n mcize olmasnn (cz) en nemli gstergesi, onun feshat

ve belat, yani edeb stnldr. Bu sz sanatlarndaki tartlmaz stnlk, Kur'an murzlarn onun kk bir benzerini meydana ge tirmekten ciz brakr.

7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

6/34

Onun gerekten Allah'a it bir kitap olduu, ulalamaz bir sanat eseri olmasyla da ispatlanm olur. Kur'an bu konuyu meydan okuyarak gndeme ge tirir (Bkz.

Bakara, 23).

Byle bir k itabn gerek sanata kar olumsuz tavr taknmas beklenemez elbette. Yeter ki yaplan gerekten sanat olsun; chiliyyenin sanat zannettiklerinden

olmasn.

"Ey "Adem oullar! Her mescide gidiinizde ziynetli elbiselerinizi giyin. Yiyin, iin, fakat israf etmeyin. nk Allah israf edenleri sevmez. De ki: Allah'n kullar iin

kard ziyneti/ss ve gzel rzklar kim haram k ld? De ki: Bunlar dnya hayatnda hak olarak iman edenler iindir. Kymet gnnde ise yalnz m'minlere

mahsustur. te bilen bir topluluk iin yetleri byle aklyoruz. De k i: Rabbim ancak ak ve gizli fuhiyt, her trl gnah, haksz isyan, hakknda hibir delil

indirilmeyen bir eyi Allah'a irk/ortak komanz ve Allah hakknda bilmediiniz eyleri sylemenizi haram klmtr." (A'rf, 31-33)

Kur'n- Kerim'de sanatla ilgili birok yet vardr. Bunlarn nemli bir ksm Allah'n sanat ile ilgilidir. "Sanat" kelimesinin kullanld yer de vardr, yani "sanat"

Kur'n bir kav ramdr: "Ona (Dvud'a) sava skntlarndan sizi korumas iin zrh sanatn (san'ate lebs) rettik." (Enbiy, 80) buyrulur. Yine Dvud (a.s.)'a bir

mcize ve nimet olarak verilen gzel sesten sitayile bahsedilmektedir. Hz. Dvud, bu gzel sesi ile mezmurlar okur ve herkesi mest ederdi. Hayvanlar ve kular

bile o gzel sesin tesiri altnda kalrlard: "Andolsun Dvud'a tarafmzdan bir stnlk verdik. 'Ey dalar ve kular! Onunla beraber tesbih edin' dedik. Ona demiri

de yumuattk. Geni zrhlar imal et. Biimleme ve dokumasn ll yap (diye emrettik). Siz de iyi iler yapn, slih ameller ileyin. nk Ben, btn

yaptklarnz grmekteyim. Sleyman'n emrine de rzgr verdik. Sabah gidii bir aylk, akam dn bir aylk yol idi ve erimi bakr madenini ona sel gibi

akttk. Rabbinin izniyle elinin altnda cinlerden de alan vard. Onlardan k im emrimizden dar karsa, ona ate azbndan tattrrdk. Onlar Sleyman'a

kalelerden, heykellerden, havuz gibi byk anaklardan ve sbit kazanlardan her ne isterse yaparlard. al ey Dvud hnedn. kr iin aln. Kullarm iinde

kreden azdr." (34/Sebe', 10-13)

38/Sd sresinin 18-19 ncu yetlerde dalarn ve kularn akam sabah Dvd'la beraber tesbh ettikleri anlatlyor ki ini srasna gre ilk defa burada anlan bu

olay daha sonra inen Sebe' Sresinin onuncu yetinde de anlmtr. Dalarn tesbhi yle aklanyor:

1) Allah dalara hayat, akl, kudret ve konuma vermi, dalar da Dvd'la beraber Allah' tesbh etmierdir.

2) Dvud'un ok gzel olan sesi dalarda yanklanm, kular onun sesine gelmiler ve o tesbh ederken, terek Allah' tesbh etmilerdir.

Sd, 19'uncu yette harolunmu kularn da Dvud'un emrine ve rildii, hepsinin ona gittii, itaat ettii bildirilmektedir. Toplanm olarak kular da onun emrine

verildi demektir. Bu, kularn, Dvud'un sesine toplanarak tleriyle Allah' tesbh ettikleri anlamna gelir. ' Hepsi ona gider, ona itaat ederdi, demektir.

Bu yet, Hz. Dvud'un gzel sesi yannda gzel sanatlarn bir eidi olan musk'ye in olduunu gsterir. Tevrat'n Mezmurlar blm de, Hz. Dvud'un byk

bir edebiyat ve mzisyen olduunu kantlar. Dvd "Musikacba iin" hikmetli iirler yazdna gre demek ki o, edebiyat yannda musikde de bir stdd (Bkz.

Kitb- Mukaddes, Mezmurlar ksm, s. 540-563).

u hadsten de Hz. Dvud'un sesinin gzellii ve msikinsl anlalmaktadr. "Allah, gzel sesli olmayan peygamber gndermemitir." (Tirmiz, emil'de

Katde'den rivyet etmitir.) buyurulmutur. Hz. Dvd vlrken onun gzel sesli olduu, o kadar k i o tesbh ederken gzel sesinin etkisiyle kularn da onun

tebihine katldklar bildirilmitir. Yce Allah buyurmutur: "Dvud'a dalar ve kular boyun edirdik, onunla beraber tesbh ediyorlard." (21/Enbiy, 79). yetin

tefsirinde Vehb yle demi:" Dvd dalarn yanndan tesbh ederek geerken dalar ve kular da onun tesbihini yanklarlard." (Kurtub, el-Cmi' li Ahkmi'l-

Kur'n, 11/319)

man edip slih/iyi iler yapanlar, onlar (iekli, rmakl) b ir bahe iinde neelendiri lirler. (30/Rm, 15). Zemaher 'nin kaydna gre bu yetin, cennet

nmetlerini tavsif ettiini syleyen Peygamber A leyhisselm'a bir a'rb: "Y Reslallah, cennette sem' (ark dinleme) var m? diye sordu. Peygamber (selm

ona): 'Ey a'rb, cennette bir rmak var ki kysnda beyaz tenli, derin bakl kzlar, yaratklarn hi iitmedii gzel seslerle ark sylerler ki bu, cennet

nimetlerinin en stndr' demitir." (el-Kef an Hakaiki't-Tenzl, 3/200). Bu hadsi kaydettikten sonra Zemaher devamla diyor ki: "Rivyete gre cennette yle

aalar var ki zerlerinde gm ziller vardr. C ennet ehli, ark dinlemek istediklerinde Allah Ar'n altndan bir rzgr gnderir, o aalara vuran rzgr, zilleri

sallar, bu zillerin hareketinden yle gzel sesler kar ki, dny ehli onlar duysa zevkten lrler." (el-Kef an Hakaiki't-Tenzl, 3/200).

Evz' ise cennetteki mziin ekiciliini yle anlatmaktadr: "Cennet ehli mzik dinlemeye balaynca cennetteki her aa melodi ile Allah' tesbh etmee balar.

srfil'den daha gzel sesli olan bir yaratk yoktur. srfl ark sylemee balaynca yedi gk halk du ve tesbhlerini kesip onu dinlemee koyulurlar."

Kurtub, Hakm-i Tirmiz'den naklen, birinin u szn aktarmtr: "Cennette bulunan her aa duyduu mzii terennm eder. Kapal kaplar, rtler alr.

Halkalar mziin sesine katlr, stne mzik sesi den rlm mcevherat eitli melodiler karr. Cennet hrleri arklar syler, kular da tleriyle mzie

elik eder. Yce A llah, meleklere: "Kulaklarn eytn ddklerinden koruyup ruhani mzik dinleyen kullarma katln!" diye emreder. Melek sesleri de hurilerin ve

doann mziine katlr. Sonra C enab Hak Dvd 'a "Ey Dvd, ka lk Armn aya yannda dur da beni temcd ey le (erefimi, snm an!)" der. Allah' temcd

etmee balayan Dvud'un gr sesi, dier sesleri bastrr. Lezzet stne lezzet olur. te Onlar bir bahede sevindirilir(elendirilir)ler." in mns budur (Kurtub,

el-Cmi', 14/12-13).

Yce Allah: "O, yaratmada dilediini artrr." (35/Ftr, l) buyurmutur. Baz mfessirler, bu artrlan eyin "gzel yz, gzel ses, gzel sa" olduunu sylemilerdir

(el-Cmi' li Ahkmi'l-Kur'n, 14/320). yet, Allah'n kullarna ve rdii nimetleri beyn konusunda olduuna gre baz insanlara verdii gzel ses de Allah'n

nmetlerindendir.

Peygamber (s.a.s.): "Kur'n' seslerinizle gzelletiriniz, nk gzel ses, Kur'n'n gzelliini artrr." (Drim, Fedilu'l-Kur'n, 34) demi; Eb Ms'l-E'ar'yi:

"Ona Dvd soyu mizmarlarndan bir mizmr verilmi" diyerek vmtr (Buhr, Fedilu'l-Kur'n 31; Mslim, Msfirn 235, 236; Tirmiz, Menkb 55; Nes,

ftith 83).

20'nci yette Dvud'a hikmet ve fasle'l-hitb ve rildii bildiriliyor. Hikmetin, geree uygun bilgi olduunu, Hikmet maddesinde izah etmitik. Oraya baklabilir.

Fasla'l-hitb'a gelince: Hatra gelen dnceleri aklama yeteneidir. Hitabet sanat, gzel sanatlarn ana dal olan edebiyattr. Gzel konuma, ilerin iyznanlama, dvlar adletle, ikn edici bir slpla zme kavuturma anlamlar da vardr. Dvud'un zelliklerinden biri de gzel konuma yeteneinin olmas,

insanlarn arasnda kan olaylar, anlamazlklar gzel zme balamasdr.

Andolsun, Dvud'a tarafmzdan bir stnlk ve rdik: 'Ey dalar , onunla beraber tesbh edin. Ve ey kular (siz de onun tesbihine katln)! (dedik) ve ona demiri

yumuattk. Geni zrhlar yap, dokumasn ll yap ve (hepiniz) iyi iler yapn. nk ben yaptklarnz grmekteyim diye (vahyettik). (34/Sebe', 10-11)

7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

7/34

Sebe', 10-1l'nci yetlerde Allah tal'nn, Dvud'a ve Sleyman'a ltfettii nimetler saylyor: Dvud'a yle gzel bir ses vermiti ki o, tesbh ettii, lh okuduu

zaman sesi dalarda yanklanr; kular onun sesine katlrd. Allah, dalara ve kulara: " Onunla beraber tesbh edin, onun sesini yanklayn!" diye emrederdi.

Burada Allah'n dalara emrinin, bir doa yasasn, Dvd 'un yank sesinin dalardaki ve kulardaki etkisini gsterdii kansndayz. Yani dalar onun sesiyle

yanklanr, kular onun sesiyle coup tmee balar, kendi dilleriyle A llah' tesbh ederlerdi. Nitekim yank seslere seher vakti blbllerin katldn ok

duymuuzdur.

Allah Dvud'a demiri yumuatm, demiri ileme sanatn bahetmi; demiri ileyip ondan bedenini rtp koruyan zrhlar yapma yeteneini vermiti. Sbiann

oulu olan sbit, elbise gibi giyilen ve bedeni tamamen rten zrhlar demektir. Rivyete gre daha nce zrh, demir levhalar halinde yaplrd. lk defa Dvd,

kk demir halkalar birbirine ekleyip giyilebilen zrh yapmtr (bn Kesr, Tefsr 3/528).

Hz. Dvudun (a.s.) Zrh Sanat

Kuranda Dvud (a.s.)a Allah tarafndan zrh sanat retildii ifde edilmektedir. Ona (Dvuda), sava skntlarnzdan sizi korumas iin zrh sanatn rettik.

Artk kredecek misiniz? (21/Enbiy, 80). Sadece Hz. Dvuda ve sadece zrh sanat retilmesi iin deil; her trl sanatn, yetenek ve imkn vermek ynyle

Allah tarafndan retildii ve tm sanatlarn Allah tarafndan insana ve rildii deerlendirilebilir. Sen dalar grrsn de, onlar yerinde durur sanrsn. Oysa onlar

bulutun yrmesi gibi yrmektedirler. (Bu,) Her ey i sapasalam yapan Allahn sanatdr. phesiz ki O, yaptklarnzdan tamamyla haberdardr. (27/Neml, 88)

yetinde de Allahn sanatndan bahsedilmekte ve Onun sanatnn her konuda sapasalam olduu vurgulanmaktadr.

Ona (Dvuda) demiri yumuattk. Geni zrhlar yap, dokumasn ll yap ve (hepiniz) iyi iler yapn. nk ben yaptklarnz grmekteyim diye (vahyettik).

(34/Sebe', 10-11). yetin metninde geen serd zrhn birbirine eklenen halkalardr. Kaddir: Halkalar birbirine geirip zrh dokumay ince ince hesab et,

halkalar birbirine gzelce ekle, halkalar arasnda boluk brakma, demektir. Rivyete gre Hz. Dvd, Allah'a niyaz edip kendisini devlet malna muhta

etmemesini istemi, Allah da ona, kendisi iin yumuatt demirden zrh yapmasn retmi. Dvd, elinde mum gibi yumuayan demirden zrh yapp sa tar,

geimini salarm (bn Kesr, Tefsr 3/528). Bu rivyetin asl amac, Dvud'un, demiri ilemeyi bilen bir san'atkr olduunu ve elinin emeiyle ekmeini

kazandn anlatmaktr. Hz. Peygamber de: "Dvd (selm ona), yalnz elinin emeiyle kazandn yerdi" (Buhr, Buy' 15, Enbiy 37; Ahmed bin Hanbel,

Msned 2/314) buyurmutur.

Yce Allah, Dvd ailesine gzel iler yapmalarn emretmi, yaptklar ileri gzetlediini vurgulamtr. Bunun anlam udur: Yanl iler yapmayn, yaptnz her

ey, slih (gzel, ya rarl, dzgn) olsun (Sleyman Ate, Kuran Ansiklopedisi, Kuba Yaynlar, 18/416-417).

Yine Allah, bir ltuf olarak Sleyman'n emrine verdii cinler, ona mihrablar yani ma'bedler, yahut saraylar, heykeller, havuz kadar kocaman leenler, yerinden

kalkamayacak derecede byk kazanlar yapar, ona eitli hizmetler sunarlard.

Rz diyor ki: "Baz insanlara gre, dalarn Dvud'a msahhar klnmas ve onunla beraber tesbh etmesi, her eyin Allah' tesbh ettiini bildiren yetin (17/sr,

44) anlam gibidir. Her ey Allah' tesbh eder. Fakat Dvd onlarn tesbhini anlayp kendisi de tesbh ederdi. Rzgrn Sleyman'a boyun edirilmesi de rzgr gibi

koan atlar ye titirdii anlamna gelir.

Sabah gidii bir ay(lk mesafe), akam dn bir ay(lk mesafe) olan rzgr boyun edirdik' ise atlarn kat'ettii otuz fersahlk mesafeyi gsterir. nk gezmee

kan kii, ou kez bir fersahtan fazla gitmez. Gidi dn iki fersah eder. Ama Sleyman'n atlar, onu bir sabah yrynde otuz fersahlk, leden sonra

dnnde de yine otuz fersahlk yola gtrrlerdi. Ona demiri yumuattk', Onun iin katran kaynan da akttk' cmleleri de Dvd ile Sleyman'n, demir ve

bakr atete e ritip ondan letler yapmay bulduklarn anlatr. Sleyman'n emrinde alan cinler de gl insanlar demektir." (Mefthu'1-ayb, 25/247)

imdi burada bizim asl zerinde durmak istediimiz husus, yetlerde teknolojinin ve gzel sanatlarn zendirilmi olmasdr. Kur'n'n peygamberler arasnda

sayd Hz. Sleyman 'in emrinde alanlar, ona mihrblar ve timsaller yapmlardr. Mihrb, byk, ant eser trnden ma'beddir. Timsl de heykel demektir.

Birincisi mi'mrnin, ikincisi heykeltraln konusudur. Emrinde altrdklarna mi'mr e serler ve heykeller yaptrdna gre, demek ki hem peygamber, hem de

cihangir bir padiah olarak nitelenen Hz. Sleyman, gzel sanatlara nem vermi, mi'mr eserler ve eserlerin grkemini artracak heykeller yaptrmtr. Kur'n,

Hz. Sleyman'n bu tutumunu zendirici bir slb ierisinde anlattna gre demek ki san'at olmak kaydyla heykeltralk ve heyke l yapmak yasak deil, tersine

gzel bir eydir (Sleyman Ate, Kuran Ansiklopedisi, Kuba Yaynlar, 18/417-419).

Yasak olan heyke ller, Hz. brhimin mcdele ettii put heykellerdir. O, babasna ve kavmine: u karsna geip tapmakta olduunu heykeller de nedir byle?!

demiti. (21/Enbiy, 52). Her iki yette de heykel anlamndaki timsl kelimesinin oulu olan temsl kelimesinin gemesi dndrcdr. Demek ki, sa lt sanat

eseri olup put gibi irkinlie -ve plaklk gibi dier haramlara- let edilmeyen heykel mer iken; put gibi irkinliklere let edilen heykeller ise gayr mer ve

haramdr.

Kuranda Gzellik Kavram:

Kur'n- Kerim'de hsn kavram, yani "h-s-n" kelimesi, trevleriyle birlikte toplam 194 yerde geer. "Gzel olmak, gzel karlk grmek, gzel davranmak, iyilik

yapmak, Allah'a kulluk etmek, bolluk, genilik, nimet, infak" gibi anlamlarda kullanlr. Kubuh ise sadece bir yette yer alm, burada Firavun ile taraftarlarnn

kymette ktlenmi kimseler olacaklar belirtilmitir (28/Kasas, 42). Kur'an'da kubuh karlnda daha ok "s'" ve "seyyie" kelimelerinin kullanld grlr.

Kur'an'da hsn kknden treyen "ihsn" ve "hasene" ile anlam yaknl iinde bulunan adl, ma'rf, tayyibt vb. kavramlarn insanda objektif bir hsn

telakkisinin mevcdiyetine iaret ettiini sylemek mmkndr. Kur'an'da adletli davranmann, iyilik yapmann ve yardmlamann emredilmesi; buna karlk

ktln, hayszlk ve ahlkszln yasaklanmas, dinin koyduu bu hkmlere konu tekil eden fiillere ait vasflarn, hkmn verilmesinden nce o fiillerde

mevcut olduuna ve bunlarn insanlarca aklen bilinebildiine iaret etmektedir. Zira ak l bunlar genel erevede bilmekten ciz olsayd, insanlarn bu tr

buyruklara muhtap klnmalar anlamsz kalr ve onlarn bu emirlere uymalar imknsz hale gelirdi.

Bununla birlikte Kur'an'da insanlarn kt zannettii (holanmad, kerih grd) baz eylerin iyi olabileceinin aklanmas (2/Bakara, 216), kiinin yapt kt

ilerin -kendisine gzel gsterilmesi sebebiyle- gzel bulunacann belirtilmesi (35/Ftr, 8) ve peygamber gnderilmedike azap edilmeyeceinin bildirilmesi (17/

sr, 15), insann iyilik ve ktle ilikin bilgisinin mutlak bir kesinlik deer i tamadna iaret etmektedir. Kur'an'da hsn vasf ilh fiillere de nisbet edilmitir.

Buna gre Allah fiilleri en gzel yapm, insan en gzel ekilde yaratm, kullarna ihsanda bulunmu, iyilik yapanlarn sevabn (hsn) arttrmtr (12/Yusuf, 100;23/M'minn, 14; 32/Secde, 7; 40/M'min, 64; 42/r, 23). Baz insanlarn lh irde ve kudreti hie sayarcasna iyilii kendilerinden bildikleri de Kur'an'da

tenkid bir slpla aklanmtr. Nitekim Firavun ve ashb iyilii kendilerine isnat etmiler, balarna gelen ktlkleri ise Hz. Ms ve ashbnn uursuzluuna

balamlardr (7/A'rf, 131); ayn ekilde mnfklar da iyilikleri Allah'a, ktlkleri Hz. Peygamber'e atfetmilerdir (4/Nis, 78). Allah ise bir yandan iyilik ve

ktlkleri kendisinin yarattn bildirirken te yandan insann yapt iyiliklerin kendi lehine, ktlklerin de kendi aleyhlerine olduunu beyan etmitir (4/Nis, 79;

17/sr, 7).

7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

8/34

Kadn gzellii (33/Ahzb, 52), iecein lezzeti (16/Nahl, 67), kiinin mkemmel bir tarzda yetimesi (3/l-i mrn, 37), sonunda kr salayacak bir bor veri

(2/Bakara, 245; 5/Mide, 12; 57/Hadd, 11), ideal bir rneklik (33/Ahzb, 21; 60/Mmtehine, 4, 6), sosyal ilikilerdeki nezket (16/Nahl, 125, 17/sr, 53;

2/Bakara, 83) vb. somut ya da soyut birtakm gzellikler "hsn" ve trevleri ile anlatld gibi, dinin ngrd gzel ameller de bu kavramla anlatlr. Gzel ve

gzellik konusunda Kur'an'n esas ald ilke udur: Gzel ve gzellii tasdikleyip hayatna sokana hayat kolaylatrlr. Bunun aksine, gzele srt dnen, onu

tasdikleyip hayatna sokmayanlara hayat zorlatrlr (92/Leyl, 6-9).

Allah ile srekli beraberlik bilincine erme halinin ad, "ihsn" (gzelletirme, gzelleme, gzelle kucaklama) olarak belirlenmitir. Mehur Cibrl hadisinde ihsn,

"Allah' her an gryormusun gibi davranmak" eklinde tanmlanmtr. Bu da gsterir ki, Kur'an'n dnyasnda ahlk gerei de gzelle i ie bir ge rektir.

Gzellikten nasipsiz ruhlarda ahlk barnamaz. Hz. Peygamberimiz, ahlkla ilgili tm szlerinde ahlk, "gzel" kelimesiyle nitelemitir.

Allah Gzeldir; Her Yapt ve Yaratt da Gzeldir: Allah'n isim-sfatlarndan biri "muhsin" (gzel yapp eden)dir. Allah muhsin olduu iin her yarattn gzel

yaratmtr. O, insan da gzel, hatta en gzel biimde yaratmtr (bkz. 32/Secde, 7; 40/M'min, 64; 64/Tebn, 3; 59/Har, 24; 95/Tn, 4). nsann rettii tmgzelliklerin gerek sahibi ve yapp edicisi Allah olup bu retimde, insann beynini, gnln, elini, dilini kullanmaktadr.

Allah'tan daima gzellik zuhur eder. Kt ve irkin (seyyie), insan nefsinin rndr (4/Nis, 79). Allah, yaratclarn en gzelidir (40/M'min, 14; 37/Sfft, 125).

Var ettiklerine en gzel boyay vuran da Allah'tr (2/Bakara, 138). Allah, ayn zamanda hkm verme bakmndan da en gzel olandr (5/Mide, 50). Rzkn en

gzeli de Allah'tan gelir. O, rzk verme ynyle de en gzeldir (65/Talk, 1; 11/Hd, 88; 22/Hacc, 58; 16/Nahl, 75). Szn de en gzelini bir kitap halinde indiren

O'dur, O'nun kelm da tm gzellikleri ierir (39/Zmer, 23). Bu yzden insana, indirilen szn en gzeline uymas emredilir. nsana inen szlerin en gzeli

Allah'n szdr (39/Zmer, 55). Bu yzden, gzel insanlarn bir nitelii, sz dinleyip onun en gzeline uymaktr (39/Zmer, 18). En gzel din, gzellikler

sergileyerek Allah'a teslim olanlarn dinidir (4/Nis, 125). Allah, fiil, sz ve hkmyle en gzelin kayna olduundan, en gzel isimler (esmu'l-hsn) da O'nundur

(7/A'rf, 180; 20/Th, 8; 59/Har, 24).

Kur'an'n ideal insan "muhsin" diye anlmaktadr. Kur'an'da 39 kez tekrarlanan "muhsin", gzel dnp gzel eylemler yapan kii demektir. Muhsin, tamamna

yakn yerde oul ekliyle kullanlmtr. Bu da gsterir k i, gzellik retimi toplumsal bir idrk ve ura olmadan fazla geliemez. Kur'an'n klavuzluu, rahmeti ve

d, muhsinler (gzel dnp gzel eyler retenler) iindir; Kur'an onlara hayr ve bereket getirir (31/Lokman, 3). Gzelle ilgisi kopuk, gzellii hayatndan

silmi kiiler ve toplumlar Kur'an'n hidyetini anlayamazlar ki ondan hayr ve bereket grsnler. Gzele dmanlk sergileyenler ise Kur'an'n rahmetindennasipsizlikle kalmazlar, onun lnetine de urarlar. Leyl sresi 6-9. yetler, bu lnetlenmenin kant olarak hayatn zorlatrlmasn, kaosa itilmeyi gstermektedir.

Kur'an, kendi ballarn "szleri dinleyip onlarn en gzeline uyan insanlar" olarak tantmaktadr (39/Zmer, 18). Bu demektir ki, gzellikten uzak bir ar, adna

ne denirse densin, hangi iddia ile ortaya srlrse srlsn, Allah'n deer verecei bir dvet deildir.

Kur'an, tm iddialar, inatlar, ikiyzllkleri, sloganlar aan lmsz bir ilke getirmekte ve insann dikkatini bu ilkeye ekmek tedir: "Gzel dnmenin, gzellik

retmenin karl gzellikten bakas olmayacaktr" (55/Rahmn, 60). Gzellik retenlerin karlklar, dier retimlerden farkl olarak iltimasl, fazla olarak

verilecektir (10/Ynus, 26). Gzelliin hayat kolaylatrmas, belki de o "fazlalar" yzndendir.

irkinlii gzelle deitirme veya irkinin ardndan gzel sergileme, irkinin sonularn silip sprr ki, bu da Allah'n af ve bann bir uzantsdr. Bu yzden

Kur'an, insan srekli olarak irkini gzelle deitirmeye arr (13/Ra'd, 22; 28/Kasas, 54; 11/Hd, 113; 25/Furkan, 70; 27/Neml, 11). irkine gzelle karlk

verme yetenei, en azl dman en samimi dost haline getirebilir (41/Fusslet, 34).

Kehf sresi, 104. yeti, snaat ynyle retilen gzelliin gerek bir gzellik olmadn, sadece bunu retenlere bir gzellik sans verdiini belirtiyor. yeti iyi

deerlendirmek iin, kendinden nceki yetle balantsn dikkate almak gerekiyor. yle deniyor: "De ki; size, yaptklar iler bakmndan en ok hsrna

urayanlar bildireyim mi? Bunlar o kimselerdir ki, dnya hayatndaki gayretleri boa gitmitir de buna ramen onlar snaat yoluyla gzellikler sergilediklerini

sanrlar." (18/Kehf, 104). Bu yetten yola karak diyebiliriz ki, teknolojinin elinden beklenen bir gzellik, gzellik adna aldantan ibrettir. Esasen Kur'an insann

sslenip pslenen baz irkinlikleri gzellik gibi grebilen bir yapya sahip olduuna dikkat eker. Ve bu, insann sapma noktalarndan biridir (35/Ftr, 8; ayrca

bkz. 3/l-i mrn, 120; 9/Tevbe, 50).

Allah gzeldir, muhsindir. En byk ihsan sahibi Allah olduu iin Kuranda Allah her eyi gzel bir ekilde yara tt" (32/Secde, 7; ayrca bkz. 40/M'min, 64;

64/Tebn, 3; 59/Har, 24) denilmektedir. Eer insanlar hep gzel iler yaparlarsa, dav ranlarn ihsn zere gsterirlerse, bunun karl olarak ihsn

grrler, gzellikle mumele edilirler (55/Rahmn, 60).

Allah, ihsn sahibi olan, gzel davranlarda bulunanlar vmektedir: Kim, din ynnden iyilik edici (ihsn sahibi) olarak yzn Allaha teslim edip dosdoru

brahim dinine tbi olan kimseden daha gzel olabilir? Allah, brahimi dost edinmiti. (4/Nis, 125). Allah, gzel iler sergileyen ihsn sahipleriyle beraberdir,

onlar sever, onlar korur, onlara dnya ve hirette iyilikler ve rir (2/Bakara, 195; 3/l-i mrn, 134, 147; 5/Mide, 13, 85, 93; 7/Arf, 57; 9/Tevbe, 120;29/Ankebt, 69 vd.).

...Biz, muhsinlere (gzellik sergileyen ve iyilik yapanlara) ziyde vereceiz (mkfat arttracaz)' dedik ." (2/Bakara, 58)

...hsn edin (her trl hareket ve davran nz gzel ve drst yapn); Allah muhsinle ri (gzel i yapanlar) sever. (2/Bakara , 195)

O takv sahipler i ki, bollukta da darlkta da Allah iin infak ederler (harcar lar); fkelerini yutarlar ve insanlar af feder ler. Allah da ihsn sahipler ini (gzel

davranta bulunanlar) sever. (3/l-i mrn, 134)

Allah'a ibdet edin ve Ona hibir ey i irk/ortak komayn. Ana babaya, ak rabaya, yetimle re, yoksullara, yakn komuya, uzak komuya, yakn arkadaa ,

yolcuya, ellerinizin altnda bulunanlara ihsn edin/iyi davrann. Allah kendini beenen ve daima bbrlenen kimseyi sevmez. (4/Nis, 36)

"ne geen ilk muhcirler ve ensr ile onlara ihsnla/gzellikle tbi olanlar var ya, ite Allah onlardan rz olmutur, onlar da Allah'tan rz olmulardr. Allah

onlara, iinde ebed kalacaklar, zemininden rmaklar akan cennetler hazrlamtr. te bu byk kurtulutur." (9/Tevbe, 100)

hsn edenlere/gze l amel ileyenlere daha gze l mkfa t (cennet), bir de fazlas vardr. Onlarn yzlerine ne bir toz (kara leke) bular , ne de bir horluk (gelir).

te onlar cennet ehlidirler. Ve onlar orada ebed kalacak lardr. (10/Ynus, 26)

7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

9/34

Sabrl ol, nk Allah, ihsn sahibi muhsinlerin (gze l i yapanlarn) mkfatn zyi etmez. (11/Hd, 115)

Muhakkak ki Allah, adleti, ihsn (gzel i yapmay , iyilii), ak rabaya yardm etmey i emreder. irkin ile ri, fenlk ve azgnl da yasaklar. O, dnp tutasnz

diye size t veriyor.(16/Nahl, 90)

Eer ihsn ederseniz (gzel davran larda bulunursanz), kendinize ihsn etmi olur; ktlk ederseniz yine kendinize etmi olursunuz... (17/sr, 7)

man edip slih amel ileyenler (bilmelidir ler ki) Biz, gzel iler yapanlarn (ahsene amel) ecrini zyi etmey iz. te onlara, iinden rmakla r akan Adn cennetleri

vardr... (18/Kehf, 30-31)

"...Allah sana ihsn ettii gibi, sen de (insanlara) ihsn (gzellikler) sergile..." (28/Kasas, 77)

(nsanlar) A llaha aran, s lih/iyi ve gzel i yapan ve ben mslmanlardanm diyenden daha gze l szl kim olabilir? Hasene/gze llik, iyilik ile; seyyie/

irkinlik, ktlk bir olmaz. (Sen, irkinlii/ktl) en gzel olan eyle uzaklatr; o zaman (bakarsn ki) seninle arasnda dmanlk olan kimse, sanki scak bir

dost oluvermitir. (41/Fusslet, 33-34)

Biz insana, ana babasna ihsn/gzel dav ranp iy ilik etmesini tavsiye ettik... (46/Ahkaf, 15)

Hadis-i eriflerde Sanat ve Gzellik Kavram

Mslim, bn-i Mce, Ahmed bin Hanbel gibi mehur hadis kitaplarnda rivyet edilen u hadis-i erif, dinin gzellie ve sanatlara bakn en gzel ekilde ifde

eder: "phesiz Allah gzeldir, gzeli sever." Allah'n gzellii sevmesi, kullarnn gzel olmasn ve gzeli sevmelerini istemesi demektir. Baka bir hadis-i erifte

yle buyrulur: "Allah, her eyin zerine iyilik ve gzellik yazmtr. Bir kimseyi katl (idam) ederken bile onu gzel bir tarzda ldrn. Bir hayvan boazlarken de

gzel bir ekilde boazlayn." (Mslim). ldreceimiz dman dahi gzel bir ekilde ldrmeyi emreden dinimiz, inancn, ibdetin, eylemin, dncenin, szn,

sesin, ksaca her eyin gzelini istemektedir.

Peygamber Efemdimiz (s.a.s.) bir gn st iyi dzeltilmemi bir kabir grd. Bozuk yerlerin dzeltilmesini emir buyurdu ve ilve etti: "Bu iin lye ne faydas, ne

zarar olur; fakat yaayanlarn gzlerine dzgn kabir daha gzel grnr. Kim bir ey yaparsa Cenb- Hak, onun mkemmel ve gzel bir ekilde yaplmasn

sever." Bu tavrn sanat ve estetik asndan retici mhiyeti byktr. Gze ho gelmeyen eylere kar ilgisiz kalnmamas ve her eyde gzellik aranmas

sanata giden yollarn almas demektir. Yine bir hadis-i erif rivyetinde yle buyrulur: "Cenb- Hak, mhir (iinde ehil) sanat sahibini sever."

Mescid-i Nebev'de Rasl-i Ekrem (s.a.s.)'in insanlara hitap ederken, cemaat tarafndan daha net duyulup grlebilmesi iin minber yaplyordu. Minber nar

byklnde iki top eklinde aala sslendi. Yine Efendimiz, nikhlarda def alnmasn, gzelce ark sylenip elenilmesini tevik ediyordu (Buhr, Tirmiz,

bn-i Mce; Kitbu'n-Nikh blmleri).

Yine bir gn Habeliler, Mescid-i Nebev'de kl-kalkan oyunu oynuyorlard. Hz. ie'nin bunlar rahata seyredebilmesi iin Peygamberimiz yardm ediyordu

(Buhr; Mslim).

Kur'n- Kerim'de btl yolda dilini ve kalemini kullanan irlere dikkat ekilir ve kfre hizmet eden iir knanrken, Peygamberimiz (s.a.s.) de bu yetlerin izah

olacak tarzda hak yoldaki iir ve irleri vyordu: "iirin baz nevleri hikmettir." Efendimiz, ir-i Raslullah diye mehur olan Hassan bin Sbit'i iir sylemeye

tevik eder ve o iir sylerken: "Rhu'l-Kuds Hassan'la beraberdir" derdi (Buhr, Mslim). Hatta Raslullah (s.a.s.) Hassan iin Mescidde bir krs yaptrmt. O

da krsye kar, iir okurdu. Yine Hayber'in fethi iin Raslullah (s.a.s.)'n da aralarnda bulunduu topluluk iinde name ile iir (ilh, ezgi) okuyan air Amr bin

Ekv iin du etmiti (Buhr, Mslim).

Yine Buhr ve Mslim'in rivyetlerinde yle buyurmulardr: "Kur'an' seslerinizle ssleyiniz, Cenb- Hak, gzel sesiyle cehren ve teann (makam) ile Kur'an

okuyan bir peygambere kulak verdii gibi hibir eye kulak ve rmemitir."

Btn bunlar okyanustan baz damlalardr. Kur'an ve Snnet'te gzel sanatlar ve zanaatlar ven birok nass vardr. Kur'an yetleri ve hadis-i eriflerin tm,

ifde tarz bakmndan ok sanatkrnedir. yetlerin edeb bakmdan cz gibi; sahih hadislerin de, bakalarnn szlerinden hemen ayrlacak sanat ve edeb

stnlkleri ehlince hemen bilinir ve bu ynden de tefrik edilir. Kur'an ve Snneti l kabul eden mslmanlarn da sz ve davranlar sanatl, gzel olmaldr.

Bilinmelidir ki, sanatkrne yaratlm kinat iinde, sanat eseri cennete lyk kul olmak iin indirilen en sanatl eser Kur'an, Yaratcnn en byk sanatkr

olduunun ak delilleridir. En byk sanatkr, hakiki sanatkr Allah'tr.

Hadis-i eriflerde Gzellik Kavram:

Hadislerde hsn/gzellik kavram, olduka ok gee r. Hsn, baz hadislerde "gzel yara tl sahibi olmak" eklinde madd gzellik anlamnda zikredilmi (Ahmed

bin Hanbel, 1/403; 5/9; 6/68), bazlarnda varlklarn gzellik ve irkinliklerini Allah'n takdir ettii aklanm (Buhr, Rikak 31; Mslim, man 207), ounda ise

insana ait amellerin gzelliini ifde etmitir. Hadislerde hsnn kart olarak ounlukla seyyie kelimesinin kullanld grlr. Baz kaynaklarda mslmanlarn

gzel grd eylerin Allah katnda da gzel olduunu ifde eden rivyetler, Hz. Peygamber'e a tfedilmise de (Ahmed bin Hanbel, 1/379), bunun bn Mes'ud'a ait

bir sz olduu kabul edilir.

phesiz k i Allah gzeldir, gze li seve r. (Mslim, man, 1/93; bn Mce, Du, bb 10)

hsn; Allaha Onu gryormusun gibi ibde t etmendir. nk her ne kadar sen Onu grmyorsan da O seni muhakkak grr. (Buhri, man 37, 1/20; Mslim,

man 1, hadis no: 8, 1/36; Tirmiz, man 14, hadis no: 2738, 4/119; Eb Dvud, Snnet 16, hadis no: 4695, 4/223; bn Mce, Mukaddime 9, hadis no: 63, 64,

1/24; Nesi, man 6, 8/88)

7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

10/34

"phesiz Allah hereyde ihsn/iyilik ve gzellii yazmtr (farz klmtr). O halde siz ldrdnz vakit bile, ldrmeyi gzel yapn. Kestiiniz zaman da

kesmeyi gzelce gerek letirin. Her biriniz ban bilesin. Ve kestii hayvana eziyet vermesin." (Mslim, Sayd ve'z-Zebh 57; Eb Dvud, Edh 12; Tirmiz, Diyet

14; bn Mce, Zebih 4; Nes, Dahy, 22)

Ben gzel ahlk tamamlamak iin gnderild im. (Ahmed bin Hanbel, 2/381; Muvatt, Hsnl-Hulk 8)

nsana lutfedi len en deerli nimet, gzel ahlktr. (Ahmed bin Hanbel, 4/278)

Kendinize gre makbul bir i yapnz. Srf bakalarna rekabet olsun diye yapmay nz. (yle demey in:) nsanlar ihsn ede rse biz de ede riz; zulmederlerse biz de

zulmederiz. Fakat kendinizi una ikn ediniz: nsanlar ihsn ederse ihsn edersiniz; (fakat) fenlk ederlerse, siz y ine de zulmetmeyiniz. (Tirmiz, Birr 63)

Sizden bir iniz lm temenn etmesin. Muhsin ise belki ihsn (gzel amelleri) a rtar. Gnahkr ise, belk i tevbe eder. (Nes, C eniz Bbu Temennl-Mevt)

Mminlerin iman bakmndan en kmil olanla r, ahlk en gzel olanlar dr. (Buhr , Edeb 39; Eb Dvud, Snnet 14)

Kuran seslerinizle gzelle tirin. (Drim, Fedilul-Kuran 34)

Kovandaki suyu, isteyenin kabna boaltmak ve m'min kardeine gler yzle konumak gib i de olsa, iyi, gzel ve doru olan hi bir sz, ii ve davran

kmseme (yapabilirsen hi durma, yap)." (Eb Dvud, Libas)

Estetik; Gzelliin Felsefesi

Sanat ve ayn zamanda -ona bir sanat eseri gzyle bakarsak- tabiat felsef olarak inceleyen felsefe dalna estetik ad ve rilir. Estetik bir tutum fikri e stetik iin son

derece nem tar. Sanat eser leri insan rnleridir. Fakat ayn zamanda doal nesnelere de uygulanabilir. Estetik, temel konusu olan sanat eseri ve estetik tutum

kavramn tanmlamay amalar. Estetik, sanat eserlerinin ne derece temsil olacan ve ne derecede onlar ortaya karan sanatlarn duygularn ifde edecei

sorularna cevap a rar. Estetik olarak tatmin edici konularn kendine has deerini tesbit etmeyi amalar. Estetik, bir sanat eserinin varlnn tabiat sorununu (o bir

szckler ya da sesler btn mdr, yoksa bir renk yn ya da fiziksel bir nesne midir?) ele alr. Ayr ca estetik ile ahlk deer arasndaki iliki sorunuyla da

ilgilenir.

Gzelliin yaratlmas ve deerlendirilmesiyle uraan estetiin, sosyoloji, biyoloji ve antropolojiyle yer yer dirsek temas olmakla birlikte, aslnda felsefe ve

psikolojinin bir parasn oluturur.

slm sanatlar ve estetik

Genellikle "gzelliin bilimi" diye tarif edilmekle beraber, bu tarifin snrlarn oktan am bir disiplin olan estetik; sanat tarihi, sosyoloji, antropoloji ve hatta

biyoloji ile dirsek temas bulunan felsefi ve psikolojik teoriler toplam olarak ele alnabilir. Sanat eserinin ortaya konulmas, bir varlk alan olarak sanat eseri, sanat

eseriyle ilikileri asndan tabiat, sanat eserinin deerlendirilmesi (sanat eletirisi) zevk ve bunlarla ilgili yan konular iine alan bir bilgi daldr.

Bu erevede oluturulmu estetik teorileri, kkleri Greko-Latin kltrne uzanan bir dnya gr (yahut gereklik kavray) temeline dayand iin, Bat

dndaki kltrlerin sanatlarn aklamakta yetersiz kalmaktadr. zellikle slm sanatlarn aklarken, btnyle Ba t sanatlar ve felsefesi etrafnda olumu bir

kavram e revesine atfta bulunmak, kanlmaz olarak yanl deerlendirmelere yol aacaktr.

slm medeniyet dairesinde yer alan kltrlerin hemen tamam, bu medeniyet dairesine girdikten sonra slm dnya gr ynnde byk bir dnme

uram, sanat gelenekleri de ayn ekilde, yeniden biimlenmitir. Blgeleraras farkllklar bulunmakla beraber, mslmanlarn sanat olan btn rnlerde,

slm temel prensiplerin deien llerde uyguland grlmektedir.

Szn ettiimiz prensipler dorultusunda, slm dnce tarihinde estetik teorilerinin gelitirilmemi olmasn da, mslman sanat ve dnrlerin sanatla ilgili

yaklamlarnn bir sonucu olarak deerlendirebiliriz. Her eyden nce "sanat" (art) kavramnn "gzel sanatlar" diye belirlenen erevesinin slm kltr asndanok yeni olduunu, eitli sanat dallarnn ayr ayr bilimler {lm-i musiki, ilm-i i'r vb.) olarak dnldn ve "sanat"la "zanaat"n birbirinden kesin izgilerle

ayrlmadn gz nnde bulundurmak gerekmektedir.

Bu bakmdan, "slm sanat" (daha dorusu; mslmanlarn sanat) denildii zaman, musikiden mimariye, kap tokmaklarndan kitap ciltlerine, mutfak eyasndan

koum takmlarna kadar, son derece geni bir alan soz konusudur. Bu geni alanda karmza kan inanlmaz zenginlikteki verileri estetik asndan

deerlendirmeye alrken izlenebilecek tek metod, eski metinlerde yer yer karmza kan dank bilgi ve yorumlar da gz nne almak kaydyla, mevcut sanat

eserlerinden yola kmaktr.

Bu farkl estetiin dier prensiplerini de belirleyen ilk prensibi, slm'n putperestlie kar verdii byk mcadelede asl ifdesini bulan, snrlar hadislerle izilmi

tasvir yasa, yahut srete (heykel ve resimlere) tapnmay yasaklayan hadislerin tasvir yasa olarak anlalm olmasdr. Kur'n- Kerim'de bu konuda herhangi

bir hkm bulunmadn da ay rca belirtelim (brhim aleyhisselmn, heykellere tapan kavmini uyaran yetleri deerlendirme d tutulmamal ve benzer

durumlarda heykellerin haram olaca hkm gz ard edilmemelidir: O, babasna ve kavmine: u karsna geip tapmakta olduunu heykeller de nedir byle?!

demiti. (21/Enbiy, 52). Kurandan yola klarak denilebilir ki; salt sanat eseri olup put gibi irkinlie -ve plaklk gibi dier haramlara- let edilmeyen heyke l

mer iken; put gibi irkinliklere let edilen heykeller ise gayr mer ve haramdr.)

Tasvir yasa, mslman sanatlarn figrden kama ve figr canszlatrma eklinde ifde edebileceimiz iki yaklam benimsemelerine yol amtr. Figrden

ka, mslman sanatlar dorudan doruya soyut formlara yneltir. Szgelii, Arap alfabesindeki ek il repertuvarnn, balangta plastik adan son derece

elverisiz olduu halde, harf kelerinin yuvarlaklatrlarak (Ma'kl yaznn Kfi'ye dnmesi, oradan eitli yaz karakterlerinin ortaya kmas) son derece

zengin imknlara sahip bir ifde vastasnn elde edilmesi, bu eilim sonularndan biridir. Figr canszlatrma eilimi ise, bir yandan tabiattan alnan ekilleri

stilize ede ede asl kaynandan bsbtn uzaklatrarak soyut formlara dntrlmesini salam, bir yandan da dier geleneklerden devralnan resmi, k ve

7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

11/34

glgeden arndrarak bir eit nak haline getirmenin prensibi olmutur.

Estetiin balca konularndan biri olan "gzellik" ise, temel prensibini ksaca aklamaya altmz estetiin asl hedeflerinden biri olarak karmza kmak tadr.

Fakat slm sanatlarnda "gzellik" meselesi, Bat kaynakl objektivist ve sbjektivist estetikilerin anlad mnda gzellik deil, "mutlak gzellik"tir ve mutlak

gzelliin grnen lemdeki ikinliidir (immanent oluudur). slm sanats iin, szgelii gl, kendiliinden gzel olmad gibi, bizim onda kendimizi yaamamz

(einfuhlung) da deildir. Gln gzellii, Allahn "cemal" sfatnn ondaki tezhrdr. Bat kay nakl baz estetik teorilerinin kavram erevesinde yer alan

"irkinlik", bu estetiin konularnn tamamen dnda kalr. nk irkinlik itibardir; baka bir deyile, gzellik mutlak olduuna gre, irkinlik yoktur.

Sanatnn grevi, gzellii kaynanda yakalamak, yani grnenlerin temelinde bulunan aratrmaktr. Bu bakmdan d dnyann yerine benzerini geirmek

(mimesis) gibi bir kaygnn tamamen dnda, sanatnn kendi ferdiyetinden de bamsz bir araytr sanat. slm sanatlar erevesinde deerlendirilebilecek

btn sanat rnlerinde, sanatnn ferdiyetini olabildiince paranteze ald, bunun da sanat bir eit metafizik oyun haline getirdii aka grlr. Sanatlar,

eserlerini bazen imzalarn bile atmayacak kadar kendi ferdiyetlerinin dnda dnmlerdir. Psikolojiye en fazla baml grnen iir bile, zaman iinde ferdrzalardan bsbtn arndrlarak, arabesk gibi, sadece dilin kendi imknlarna dayanan bir ifde vastas haline getirilmitir. Mecazlatrma yoluyla semantik

alanlar son derece geniletilen kelimeler, tpk Arap alfabesindeki harfler gibi, deta plastik bir kullanllk kazanrlar.

Sanat, bu erevede gzellii yaratan deil, kefeden adamdr. nk sanat zaten var olan bir nitelii, gzellii aratrmaktr. Gzellik objektif bir nitelik

olmadna gre, szgelii gzel bir aacn resmini yaparak yahut kelimelerle tasvir ederek gzele ulalamaz. Aa sadece bir iarettir (yet). Gzellie bu iaret-

ten hareketle ulamak gerekmektedir. Duyularmzla kavradmz gzel aa, biz farknda olmasak da srekli deime halindedir ("ol" emriyle srekli yeniden

yaratlmaktadr). Gerek gzellik, aacn deien niteliklerinde deil, deimeyen zndedir. Bu ze ancak soyutlama (tecrid) yoluyla ulamak mmkn olabilir.

Soyutlamann ilk aamas stilizasyondur. Stilizasyon (sluplatrma), objeyi ematize etmektir.

Btn varlk, ayn mutlak hakikatin tezhr olduuna gre, saysz objede dalmak yerine, belirli objelerden hareket etmek ve onlar zerinde derinlemek daha

dorudur. Bu yaklam, mslman sanaty kanlmaz olarak ematizme gtrr. Bunun dourduu tekdzelikten de eitleme (tenevv) yoluyla kurtulmaya

allmtr. Gerek bir sanat, yaptn asla tekrarlamaz.

Sanat eserleriyle sanat eserine bakan arasndaki iliki de, sanatyla sanat eseri a rasndaki ilikiye benzemektedir. Bakan, sanat eserini tamamen kendi dnda bir

eymi gibi grmez, yani eletirel bir tavrla bakmaz. Aradaki mesafeyi kaldrr ve sanat eserini yaamaya alr (Beir Ayvazolu, Sosyal Bilimler Ansiklopedisi,

Risale Y., Estetik maddesi).

Gnmzde Sanat Denince...

Allah'a kul olabilme ve her an ibdet/kulluk yapabilme bilincinden uzaklatrlan gnmz insan, ok tanrl dinlerin kucana dm, bir sr sahte ilhlarn

yannda nefsini de tanr kabul ederek hev isteklerin dna kamaz bir duruma gelmi. Mstekbir gler, tt dzenler insanlar kolay smrebilmek ve rahat

gdebilmek iin afyon-sanattan yarar lanyorlar. Daha akas, sanat uyuturucu fonksiyona indirgiyorlar. Her taraf kuatan dejenerasyon sanatta da kendini

gsteriyor.

zellikle yaadmz topraklarda spor denilince akla hemen futbol gelir. Spor sadece futbol demektir. Hem de kumara, israfa, kavgalara, ilhlatrlan futbolculara,"en byk", yani "ekber" kabul edilen takmlara, yani tm irkinliklere batm ekliyle futbol. Aynen bunun gibi, sanat denilince, iki tip akla gelir: arkc veya

artist. Sanat denilince de bunlarn cvklklar.

Be-on sahbnin adn sayamayan genler, Michael Jackson'n ayakkab numarasn biliyor, Madonna'nn video kliplerini ezbere sayabiliyor. Bir-iki TV. dizisinde

veya filmde rol alan afteleri ise gklere kartp "yldz"latryor. Bu yldzlara aktrist de deil, artist deniyor. "Art" bat dillerinde "sanat" demektir; artist de

sanat. Trke'de baka hibir sanat dalyla uraana ar tist denmez, sadece filmlerde boy gsterenlere denir. Filmde rol yapmann dnda baka sanat kabul

edilmediinin ok kesin gstergesidir bu.

ire, edebiyatya, mimara, hattata, tezhipiye, ini ileyen ressama... sanat diyen yoktur artk. Sadece ark c ve artist bu unvn alr. Yalnz, burada biraz

durmak gerekiyor. "Sanat" damgas bunlar iin gzel bir yanl sfat olmal. "Sanat" ile "sanatkr" arasnda byk fark var gibi geliyor bana. Sanatkr, szle

baklrsa sanat demektir ama, kullanlta hi de ayn deil. "Sanatkr"n kitle nazarnda bir arl, bir saygnl vardr. C idd bir sanat dalnda veya ustalk

isteyen bir meslekte (zanaatta) mhir birine "sanatkr" denilir de "sanat" denmez. Ama fhie rollerini ok iyi bece ren, iki ark e zberleyip hoplayp zplayan

veya orasn burasn gsterme sanatn(!) icr eden, bunlarn dnda hibir mrifeti olmayan orta mallarna "sanatkr" dendiini duydunuz, grdnz m? Onlara

olsa olsa "sanat" denilmekte. Sanat! Domatesi, patatesi dediimizde, nasl onlar satan zerzevat aklmza geliyorsa, aynen onun gibi, sanat adna keyidnen, yani sanat alp satan veya sanat adna alnp satlan tccar veya klelere sanat deniyor.

Gnmzde halk ynlarna mal olmu ekliyle sanat diye ya arkcya denir, ya artiste. Sanat da ya sinemadr, ya mzik. Bunlarn her ikisinin sanat olabilmesi

iin sadece tek art vardr. O da cinselliin, seksin alabildiine serpilmi olmas. Yoksa, azyla ku tutsa kii sanat olamaz. Sanat, mn ve hakikat leminin

penceresi deildir artk, kasap vitrinidir. nsan sadece maddedir, tendir. Mnev kimlik oktan unutulduundan, sanat, tehir ve ov demektir. Mzik sadece sesle

sylenen, alg letleriyle alnan ezgiler deildir; eek dans ve hayvansal plaklk olmadan mzik dnlemez hale gelmitir. Yedinci sanat kabul edilen sinema

da beyaz deil, kara perdedir; ahlkszln, irkefliin aksettii perde. Televizyon da, gazino ve sinemann evin iine girmesi.

"Bekri Mustafa imam olmu deyin, onlar anlar memleketin halini!" cinsinden yukardaki manzaray dnn. Sanatn(!) ne olduunu rifler anlar; daha dorusu, ne

hale geldiini sanatn ve memleketin. Bu ortam, bu anlay iinde sanat, emperyalizmin kt emellerinin letinden baka bir ey deildir artk. Emperyalizm sanat

istismar, insan da istihmar etmek iin devreye girmitir.

Emperyalizmin Hizmetinde Sanat

Koyunlar gtmek iin oban, kavaldan yararlanr. Kaval almasn iyi bilen bir oban, mzikle sarho ettii koyunlara istediini kolayca yaptrr. Biraz da kavallarn

yardmyla her obana boyun een koyun haline getirdiler halk ynlarn. obanlarn rejimin en tepesine kmasn yadrgamayabiliriz ama, ynettiklerini sr

7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

12/34

haline getirip istedikleri gibi gttklerini grmezden gelemeyiz. Zulm, isterse kendilerine kar olsun, hibir hakszla sesini karmayan uysal koyunlar haline

getirildi toplum. Bu neticede mziin payn unutmamak gerek ir. Yorgun-argn iinden eve dnen adam dnn. obanlarn teyip, tv. gibi aygtlarla ev in iine

kadar soktuklar kava l seslerinden ban kaldrp da namaza, dnmeye, okumaya, oluk-ocuuyla ilgilenmeye frsat bulamyor. ini, sokan, evreyle

ilikisini ynlendiren emperyalist rejim, onu evinde bile brakmyor. Gndz evde kalanlar yine mzikle uyutulacak, tv. filmleriyle avutulacaktr. Evden ie giderken

dolmularn motor grltleri, kasetlerdeki modern grltlerle ibirlii yapacak.

Hasan Sabbah'n cennet fedilerini herhalde bilirsiniz. Esrar yutturularak liderlerinin her emrini yerine getiren fedilerdir bunlar. Bugn de Hasan Sabbah'lar

gnll fedilerine (kurbanlarna) afyon-sanat yutturmaktadrlar, onlar kullanabilmek iin. Esrarkeler gibi ya lanc cennet iinde, gereklerden kamaktadr halk

uyuturucu ses ve grntlerle. Tembel tembel uyumak, uyumak, elenmek, vur patlasn al oynasn anlay; bovermilerin yaam felsefesi. Bunlarn bo

vermeyenlere oran ise, Avrupa'da bile rahatlkla birincilik krssne kacak boyutta.

Baz drt ayakllara su verirken, sahipleri slk almak zorunluluu hisseder. Hayvan, su ierken bile slksz, mziksiz yapamaz. Baz sulular da yemek yerken, suierken bile mziksiz yapamazlar. Szgelimi, ou dolmu ofr direksiyonun bana mziksiz geemez. Hem de mzik ve sanat demeye bin hit olsa

kabullenemeyeceiniz tarzda bayalklar.

ocuklar uyutmak iin ninniler sylenir. ocuk ak ll genleri uyutmak iin de dzen ninniler sylemektedir hep. Yeter ki sesleri kmasn, ml ml uyusun

ocuklatrlanlar. ocuklar oya lamak iin azlarna emzik tkadklar gibi, ocuklatrlanlarn kulaklarna volkmenler tkamakta, hakk dinleyecek kulak

brakmamaktadrlar.

Gerek sanat, ne koyun gibi gdlme arac, ne uyuturucu bir afyondur, ne de ninni. Gerek sanat uyanklktr aslnda. Tm zlarn uyankl, hasssiyeti gerekir

sanat iin. Her eyden nce de rhun uyankl, dikkati arttr. Sanat dncedir, tefekkrdr aslnda. Hem gz, hem gnl akldr. Piyasada grlense sanatn

istismar, hislerin siistimlinden bakas deildir.

nsanlar nelerle megul edilmektedir? bdet iin yaratlan kul, dnyaya oyun ve elenmeye geldiini zannetmektedir. Oyun ve elence, ocuklarn hayatnda

nemli yer tutar. ocuk ruhlu, ocuk aklllar da oyun ve elencelerle hayatlarn tketiyorlar. Elenip felekten bir gn aldn zanneden delikanl, eytana gnn

ve daha neyini aldrmaktadr, bir dnse...

Bu topraklarda afyon-sanatn, zellikle de mziin fec ekilde, bulac hastalk gibi yaygnlamas ve desteklenmesi, eitli sosyal ve siyasal hesaplardan

kaynaklanmaktadr. Kitlelerin smrlmesini kolaylatrmak iin egemen gler ve emperyalizm eitli planlar uygulamaktadr. Bunlarn banda kalabalklarn

dikkatini oyun ve elence gibi eylere ekmek ve onlar bo eylerle oyalamak gelir. Futbol ve mzik, milyonlarca mstaz'afn en nemli meselesi haline gelerek

bir dearj (boalma) sebebi olmaktadr.

ada Firavunlar, propaganda ve eitim kurumlaryla insanlar gerek dinden uzaklatrarak hiretlerini mahvettikleri gibi, oyun ve elence kurumalarndan

oluan emniyet sbaplar araclyla dnyalarn da mahvetmektedirler. Koyun srs haline getirilen milyonlarca insan, kendilerine en byk zulmleri rev gren

mstekbirleri bu ekilde alklayabilmektedirler. spanya'nn mehur diktatr General Franco yle diyordu: "Futbol, seks ve piyango olmasayd, ben krk yl bu

halk nasl istediim gibi ynetebilirdim?" Bu taktik, sadece Franco'nun deil; her asrdaki ve her lkedeki tutlarn ortak prensibidir. Halkn ayaklanmasna giden

yolu tkamak iin milt ncesi Yunan idareleri zamannda bile halk lzumsuz oyunlar, spor yarlar ve lgn elencelerle uyutma ve uyuturma politikalar

gdlmtr. Futbolla birlikte gnmzdeki sanat da ada tutlarn can simidi. Sanat emperyalist glerin elinde bir a tom bombas, bir kitle imh silhdr. Artk

savalar, sanat denilen silhlarla dolayl olarak psikolojik alanda yaplmaktadr. nsanlar dnyada dnen zulm arklarnn farkna varmasn diye mzik ve sinema

ile idi edilmekte, uyutulmakta ve uyuturulmaktadr. Halk ynlarn afyon yutmu Hint horozuna eviren bir sihirbaz denei olan sanat, ayn zamanda byk bir

propaganda aracdr.

"Coca C ola"sn (Kaka Kola diye okunmaldr) btn dnyada reklam kandrmacasyla ihtiya kabul ettiren lke, Madonna'sn, Michael'n tm memleketlerde kendi

stnlk ve egemenliinin sembol olarak kullanmaktadr. Sk sk dnya turneleriyle ABD baka larndan nce sanat-ajan Mchael'lar lkeleri ele geirmektedir

nc kuvvetler olarak. Bu, eli bilmem neresinde, yar erkek yar kadn klkl, yar hayvan yar insan ihtiyar delikanl, smrlen kurban kullar gznde yar insan

yar tanr gibi grlmektedir. Eyll 1993'teki stanbul turnesinde tekrar grld ki, uruna her eylerini fed edebilecek lgn hayranlarna stadyum denilen

tapnaklar bile dar gelmekte, kahraman Trk genlii smrgelik and imekte, T.C. oktan ABD mandaln benimsemekte. Genliin onun ahsna kar

gsterdii bat ve Amer ika hayranl, onlarn dilinden anlamasa bile yin gibi dinledii mzik ve sanatna tutkunluuyla btnlemi olmaktadr. Yeni dnya dzeni

bu olsa gerek.

Trkiye'de kolay hret olmu, daha dorusu hret yaplm sanat kabul edilenlere bir bakn; Tatlses'ler, Emrah'lar, Ferdi'ler... artist veya arkc kzlar, hepsi

kltrsz, eitimsiz insanlar. Byle olmas gerekiyor kolay kullanlmalar iin. Smr arklarnn bandakiler iin en kestirme, en kolay yol bu. Medya, fuhu

sektr, dzen ve egemen glerden oluan emperya list koalisyon, sanat(!)y kullanyor. Sanat da birazck onlar. Ya da, kullanlan sanat, kullandn sanyor.

Sanat, emperyalist sektrn kuklasndan baka bir ey deildir; ynlar da kukladan zevk alan, ipleri fark edemeyen ocuk aklllar.

ki ve esrar cinsinden uyuturucularn haram klnmasnn hikmetleri; akl gidermesi, insan uyuturmas, dnceden ve iyi eylerden alkoymas ve bamllk

yapmasdr. Bu saylan zelliklerin tm, gnmzdeki sanatta ve en ok da mzikte bulunmaktadr.

Mzik kafal mzikomaniler, daha da ileride mzikomanyaklar, yeni treyen varlklardr. Yarnlarmz da bu tredilere emnet. zinden gittikleri Ata'larnn emirlerini

daha ada hale getirip uygulama iindedirler: Ey Trk genlii! Birinci vazifen mzik dinlemek, maa gitmek, TV. seyretmek, chat yapmak ve a tari oynamak;

bylece bovermi genlik olmaktr. Her trl rezlet iin muhta olunan ara Yeni Dnya Dzeni ve T.C. dzeni tarafndan ortaklaa karlanacaktr. Her aradn,

medyada mevcuttur...

Uluslar aras emperyalizm, Trkiye'ye sk sk vgler, birincilikler, madalyalar datr. Hangi konuda m? Sanat konusunda. Durun, hemen sevinmeyin, sanatmz

Avrupa'da bile takdir ediliyor diye. Daha ok cinsellii, dini karalamay , ahlkszl n plana karan o biim sanatlardadr bu dllendirilenler. Festivallerde baarl

olan filmlerin hemen hepsi o biimdir ya da insanmz karalayan, inancna dmanlk edilen cinstendir. Gzellik(!) yarmalarnda n sralarda yarmal Trk kzlarki, bat uygarlna yaklalsn! Folklorda (halk danslarnda) birincilikler verilir, halk bunlara daha fazla nem versin. El sanatlarn verler; Trk halk bunlarla

megul olup cidd eylere vakit ayramasn. Ne gzel hallar vardr Trklerin, dantelleri, oyalar, oynamalar, oyalanmalar, avlanmalar...

Emperyalistler sadece rhu smrmezler; onlarn dini-iman para olduuna gre, sanat, ayaklaryla insann parasna da slk gibi yapacaklardr. lm bir k itap 70

7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

13/34

milyonluk lkede bin basp satamazken, bir arabesk mzik kase ti iki milyon, milyon satabiliyorsa, gerisini siz dnn; hem madd ynn, hem mnev

ynn. Bir kaset ka liradr; yzlerce sanat(!)nn binlerce kasetinin tketimini hesaplayn. Milyonlarca lira vererek ald biletle bir gece nce stadyum

kaplarnda sraya giren on binlerce genliin rock starn dinlemek iin mnev fedkr lklar yannda, madd kayplarn toplamaya aln. Bunun hemen gze

arpmayan ynleri de var. Uydurma ses yarmalaryla kandrlp dolandrlanlar, hayran olduu ahs gibi sanat, artist olmak iin evden kap kt yola

denler, hayran olduu sanatnn giydiini giymek iin varn younu verenler, hem parasndan, hem baka eylerinden olanlar...

Kapitalist dzenlerde her ey menfaat ve kr amacna yneliktir. ok lzumsuz eyler bile ihtiya zannettirilerek tketimini salamak iin insanlar zayf

yanlarndan yakalanacaktr. Gz ve kulak, hakk grp iitmeyeli, iyice zayflam; kalp ibde tlerle gdlanmadndan kendine tuzak kuran avclar hissedemez

olmutur. Emperyalistlere kolay yem olmak iin, insanlarn, gerek dinden uzaklamalar gerekir. Bu i, sanat ve dzen ibirliiyle salanarak altyap

oluturulmutur oktan. Cinsel duygular smrlerek, sanat ve gzellik anlay daha da bayalatrlarak bir sek tr gelitirilir: Fuhu sektr. Fuhu sektr

deyince sadece genelev patronunun ka yldr vergi rekortmeni olmas aklnza gelmesin. O aysbergin sadece grnen kk parasdr. Mziin, elencenin,

sinemann, gece hayatnn, TV. programlarnn, makyaj ve her trl gzellik malzemelerinin, modann, daha saylabilecek buna benzer eyler in oluturduu bykbir sektrdr bu.

Byk ehirlerin caddelerinde kk bir gezinti yaparsanz, dkknlarn en az yarsnn cinsellik ve fuhu sektrne (pardon, sanata) hizmet ettiklerini grecek,

gariban halkn paralarnn hangi yollarla nereye aktn anlayacaksnz.

Moday dnn. zgr olduunu zanneden insanlar, neyi giyeceine bile kendileri karar veremiyor. Onlar kimler kukla gibi kullanyor?! Paris'teki modacnn istei

dna k bakalm kolaysa. Tabii, moda sk sk deiecek, birka defa giyilen tuvalet, artk tuvalete giderken bile giyilemez olacak, yerine bir baka giysi gelecek.

Paralar da sektre akacak. Mankenler ve sanatlar bu sektrn barol oyuncular; modaclar, kuma satclar, dokuma sanayicileri ve terziler de figran kadrosu.

Sanat maskesi takan fuhu sektr (fuhu, Kur'n kavram olarak her trl arl, zellikle gnah yoluyla arlklar ifde ede r), sadece inanszln, ahlkszln

deil; ayn zamanda enflasyonun da en nemli sebebidir.

Sanat da arz-talep iidir. Sanat ticr bir metdr. Halk ada uygarla karmak hedefiyle fuhu sektrnn kurban yapan dzenin kendisi de, bu sektr iin ne

bteler ayrmak tadr...

Dzen ve toplum deimeden sanatn kurtulmasn beklemek safdillik olur. Sanat, toplumun aynas olduundan, toplumdaki yanllarn sanata yansmamas

mmkn deildir.

Sanat ve Toplum

Sanat, sanatnn i dnyasn da yanstan ayna olduu gibi, toplumun da aynasdr. Toplum ile sanat arasnda yle yakn bir mnsebet vardr ki, bir toplumun

btn zelliklerini sanatndan karmak mmkn olur. Sanat, iinde bulunduu toplumu etkiledii gibi, toplumdan da byk lde etkilenir.

Toplumun deerlerini ve estetik anlayn dikkate almak zorunda olan sanatnn, iinden kt topluma kar birtakm sorumluluklar vardr. Evrensel deerlere

ulaabilmek, genelin kaplarn yoklayabilmek iin, sanatnn kendi toplumunun ada problemleriyle hesaplamas gerekir. Sanat, istese de istemese de kendi

toplumundan balayarak insanla ynelmi bir mesajn sahibidir. Ya toplumunu veya toplum dzeninin kutsar ya da bu toplum ve dzeni deitirme abasnda olur

sanat. Sanat sanat iin bile kabul etse, uras bu iki seenekten biriyle sonulanr. Kendini anlatan bir sanat, kendisi belli bir dzen ve toplum iinde

ekillendiinden, bir lde evresini yanstm olur. tekil olma zelliini fildii kulesine ekilse bile srdremez. En ok "ben" olduu yerde bile "biz"den

kurtulamaz. Toplumun onunla ilgilenmesi iin, o toplumla ilgilenmek zorundadr. Bu noktada toplumun anlay, beenisi, yargs tek l kabul edilirse toplum

putlatrlm olur. Muhfazakrlk ve milliyetiliin u noktasdr bu. Yok, toplum nemsenmezse -ki bu, aslnda mmkn deildir- sanat, bolukta yayor veya

hi yaamyor demektir. Toplumun nemsenmesi, dikkate alnmas, topluma kar sorumluluun yklenilmesi anlamna gelir.

Sanat, ancak kendisini anlayabilecek dereceye gelmi bir toplum zerinde e tkili olabilir. Sanat, gerektiinde toplumun deimesine nclk etmelidir elbette.

Ama bu, toplumla balarn koparmak deil; gzel balar oluturma abasdr aslnda. Her peygamber, kendi toplumunun iinden kmtr. Toplumun iinden biridir

o. Kendi kavminin kardelerinden birisidir peygamber . thal mal kurtarc olmaz; bu nedenle toplumunu iyi tanmaldr lider ve sanat. Toplum da onlar.

Tanzimat'tan beri iki tr sanatn mcdelesini daha ok grrz Anadolu topraklarnda. Bir tarafta doulu olduunun farkn ve bundan utan duymayan, gelenekselkalplarda bile olsa mslman sanat; dier tarafta da batl olamayna zlen ve mslmanlktan baka her eye sempati duyan yabanclam sanat vardr.

Bu ikisi arasndaki sava, egemen glerin ve rejimin desteiyle, btl savunan ve batl olmaya alann lehine ivme kazanarak gelimitir. slm'dan olduu

kadar, halktan, toplumdan da balarn koparabilme riskini gze alabilmitir yabanclam sanat.

Bu yar batllam ve slm'la ilgisi var diye, iinden kt toplumun temel deerlerine uzak kalp "tpk Avrupallar gibi olacaz ve olmalyz" diyen sanatnn,

niin orijinal bir eser meydana ge tiremediini anlamak kolaylaacaktr. Taklitilikle sanat olumaz. Sanat rhun ifdesidir, ahsiyetin tezhrdr. Kendi kendisini

kabul etmeyen, ftratn, deerlerini inkr eden bir insan veya toplum, nasl gzel veya yeni bir sanat ortaya koyabilir? Kendini aa grme hissiyle, aalk

duygusuyla orijinal eser ortaya konamayacan ocuk bile bilir. Batl da, doulu da olamayan ucbe bir tip kt. "Onlar gibi olacaz" diyenler, kendilerini de

unuttu. Kendine it ne varsa, yakp ykmaya alt. Bu, mnev intihard. Bu intihar, ada medeniyet seviyesine ykselmeyi en byk hedef kabul eden rejim

arzulamt. Sanata ve sanatya ok ynl bask ve ynlendirmeler yapmt T.C. rejimi. Bugnk sanat ve sanat, ok ynleriyle onun eseridir. Eseriyle

vnebilir rejim.

Sanat ve Rejim

yle dnebilir miyiz? u anda cehlet asrn deil; asr- sadeti yayoruz. nderimiz hayatta. Sanata, daha dorusu bugn sanat denilenlere kar tavr ne

olurdu peygamberimizin?

7/31/2019 S A N A T V E A L L A H I N S A N A T I

14/34

Hz. Ebbekir veya Hz. mer dev rindeyiz. Bu halfelerin televizyon karsnda film seyrettiklerini veya bir sanat(!) ark sylerken onu dinleyip izlediklerini

dnebilir misiniz? Bu sorular, benzer ekilde oaltabilirsiniz. Eer onlar tanyorsanz ve ya lanc hit deilseniz cevabnz ok nettir. Peki niin? Onlar m

hidyet zere, bugnk toplum ve sanat m? Biz kimi rnek alr, k imin yolundan gidersek kurtulabiliriz? Peki, onlarn hkmettii devlet olsayd ve biz de chiliyye

hkmyle deil; onlarn uygulad eriatla idare edilseydik, sanat anlaymz bugnk gibi mi olurdu? Toplumda nelere sanat, kimlere sanat denirdi?

Tarihi deitirmek mmkn deil; olan oldu, geen geti. Fakat, biraz daha yak nlara gelip dnelim: Osmanl, batnn kucana oturmasayd, Tanzimat olmasa,

Cumhuriyet iln edilmeseydi, mesel k lasik Osmanl idaresi Fatih dnemindeki gibi devam edip bugnlere gelinseydi; bale, opera gibi sanat(!)lar bir tarafa, k lasik

bat mziini, her eyiyle hafif olan hafif mzii, eek dansn, bugnk irkef sinemay... sanat kabul eder miydik? Rejimin bu sanatlar, gmrklerden ambargo

koymadan geirmesini bekler miydik? Bu sanatlarn(!) etkisinde kalr mydk? Demek istiyorum ki, sanat anlay, dzenle direkt ilgilidir.

Mesel Kanuni'nin, o dnem Fransa'snda ilk defa yaygnlamaya balayan, kadnl-erkekli, adna modern dans denilen sanata(!) kar tavrn bilirsiniz. Kendi

lkesindeki insanlara, mslmanlara bu hastaln bulamamas iin Fransa'ya ltimatom veriyor, bu sanat yasaklamazsa Fransa'ya sava aacan sert bir dillesylyordu. O zaman dnyay Osmanl ynlendirdiinden, hemen yasak iliyordu. imdi bat ve Amerika'nn yn verdii dnyada, bu lkelerin "bizi taklit edin!"

ltimatomuna gerek kalmadan bu tr hastalklar yaylabiliyor, tarih tersine tekerrr ediyor.

Her dzenin kendine uygun bir sanat anlay vardr. Dzen, her eyiyle gelir. T.C. kurulduunda halkn sanat anlayn da deitirmek iin imknlarn seferber

etti. Savatan km halkn yiyecek ekmei olmad 1920'li yllarda yeni rejim, yurdun drt bir yanna heykeller dikmeyi, sk sk balolar tertip edip oralarda eitli

sanatlar sergilemeyi, kilise mziine benzer mzii yaygnlatrmay, opera ve baleyi batdan ithal edip emrine genel mdrlk vere rek devletin himyesine

almay ncelikli grev bildi. nk "cumhurbakan olmak kolayd, ama sanat olmak, sanat yetimek zordu." Devlet de, bu zor(!) grevleri baard. Kurtarclar,

halk slm'dan kurtarabilmek iin batnn heykelinden mziine her sanatn ithal etme kahramanln anla yerine getirdiler. Devrimler nce sanatta ve sanat

anlaynda gerekletirildi. Bu da tabidir. Her inklp, kalc olmak iin sanat kendi yanna ve hizmetine alr. Fetihler (veya igaller), nce sanatla ve sanatta

yaplrsa baar oran byk olur.

T.C. Rejimi, mesel devlet edebiyat, devlet iiri diye bir kurum deil; Devlet Opera ve Balesi, Devlet Tiyatrolar, Devlet Konservatuarlar, sadece resim ve

heykelle uraan Dev let Gzel Sanatlar Akademisi gibi kurumlar oluturmutur, hem de 1920'li yllarda. Rejimin anlayna hizmet eden sanatlar "devlet

sanats" unvann alr, devletin himyesine girer. Devlet, kendi setii branlardaki kendi sanatlarna madd ya rdmlarda bulunur. Sanatla uraanlarn bazlarzindanlar boylarken, bazlar da d