ŞERH

likte şerhlerin mahiyeti değişmiştir. Daha çok divan edebiyatı örnekleri üzerine kla­sik estetiğin unutulmaması amacıyla ya­zılan şerhler üniversitelerde ilgili bölüm­lerin gelişmesiyle artış göstermiştir. Met­nin inceliklerini ayrıntılı biçimde ortaya koy­makla birlikte öğreticilik özellikleri ön pla­na çıktığından yeni şerhler klasik şerhler kadar edebi kıymete sahip değildir. Tahi­rülmevlevl'nin yakın geçmişe kadar Latin harfleriyle yayımlanmamış şerhleri ve özel­likle Ali Nihad Tarlan'ın çalışmaları ile baş­layan son dönem şerh faaliyetleri başta Mehmet Çavuşoğlu ve Haluk İpekten ol­mak üzere üniversite mensupları tarafın­dan sürdürülmektedir.

BİBLİYOGRAFYA :

Ali Nihad Tarlan, Edebiyat Meseleleri, istanbul 1981, s . 189-202; Amil Çelebioğlu. Eski Türk Ede­biyatı Araştırmaları, istanbul 1998, s. 558-561; Yusuf Öz, Tuhfe-i Şahidi Şerh/eri, Konya 1999; a.mlf., "Thhfe-i Vehbi Şerhleri", ilmi Araştırma­lar, sy. 5, istanbul 1997, s . 219-232; Abdullah Çaylıoğlu, Niyazi-i Mısri Şerhleri, İstanbul 1999; Muhammet Nur Doğan. "Metin Şerhl üzerine", Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler (haz. Meh­met Kalpaklı), İstanbul 1999, s. 422-427; Mine Mengi, Divan Şiiri Yazıları, Ankara 2000, s . 72-77; Cemal Kurnaz- Mustafa Tatcı, Türk Edebiya­tında Şathiyye, Ankara 2001; İ. Hakkı Aksoyak, "Metin Şer hi", Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, An­kara 2002, s . 283-290; 'Jl.ınca Kortantamer. Eski Türk Edebiyatı: Makaleler, Ankara 2004, s . 55-64; İbrahim Has, Yunus Emre 'nin Bir Şiirinin Şer­hi: Çıktım Erik Dalına (haz. Mustafa Tatcı). An­kara 2004; Tahirü'l-Mevlevi (Olgun)'den Metin Şerhi Örnekleri (haz. Şener Demirel), Ankara 2005; Ömür Ceylan. "Yazarı Meçhul Bir Hüdayl Şerhi", Üsküdar Sempozyumu ll: 12-13 Mart 2004: Bildiriler, İstanbul 2005, ll, 28-36; a.mlf., Böyle Buyurdu Süfi: Tasavvuf ve Şerh Edebi­yatı Araştırmaları, İstanbul 2005; a.mlf., Tasav­vufi Şiir Şerh/eri, İstanbul 2007; M. A. Yekta Sa­raç, "Şerhler", Türk Edebiyatı Tarihi (ed. Tai.3t Sait Halman). İstanbul 2006, rı, 121-132; a.mlf., "Tasavvuf Edebiyatma Ait Temel Bir Metin ve Türk Edebiyatma Yansımaları", TDED, XXX (2003), s. 445-468; İsmail Güleç, Türk Edebiya­tında Mesnevi Tercüme ve Şerh/eri, İstanbul 2008; Süleyman Tülücü, "Muallakat Şerh ve Bas­kıları-Tercümeleri", EAÜİFD, sy. 6 (1986). s. 253; Ali Yıldırım. "Rodos!zade'nin Kaside-i Nevruziy­ye Şerhl", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Der­gisi, IX/1, Elazığ 1999, s . 217-241; Mehmet Kırbı­yık, "Ferri Mehmed'in Bir Gazelinin Şerhine Da­ir", Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy. 7, Konya 2000, s. 343-360; Ahmet Kartal, "Sadl-i Şirazl'­nin Bostan isimli Eserinin Türkçe Tercüme ve Şerhleri", Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sy. 5, İstanbul2001, s. 99-120; Mehmet Atalay, "Ga­ni-yi Keşmln'nin Bazı Beyltierinin Tahirü'l-Mev­levl Tarafından Şerhi", Atatürk Üniversitesi Tür­kiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sy. 26, Er­zurum 2004, s. 49-65; Mustafa Tatcı, "Üsküdar­lı Ahmed Ril.sirn'in Naili-i Kadim'in Bir Gazeline Şerhi", ilmi Araştırmalar, sy. 19, İstanbul2005, s. 133-140; Ozan Yılmaz. "Klasik Şerh Edebiyatı Li teratürü", Türkiye Araştırmaları Literatür Der-

568

gisi, V/9, İstanbul2007, s. 271-304; Muhammet Kuzubaş. "Muhammed Fevzi'nin M.iftahu'n-Ne­cat Adlı Eseri [Kaslde-i Bürde Tahmis ve Şerhi)", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1/1 (2007) (sosyalarastirmalar.com). s. 156-192; Üzeyir Aslan, "Fahı:i Ahmed ve Şathiye Şerhi", Turkish Studies, lll/4 (2008). s. 121-155; a .mlf .. "XVIII. Yüzyıl Mutasavvıf Şairlerinden Fahri Ahmed ve Elif-name Şerhi", Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sy. 19, İstanbul 2008, s . 156-192.

Tezler: Zafer Bulut, El-Muallakat ve Şerhleri ile Bunların İstanbul Kütüphanelerinde Mev­cut Yazmaları (yüksek lisans tezi. 1979), İÜ Arap Dili ve Edebiyatı; Abdulkadir Gürer, Ha{ız Dfva­nı 'nın Türkçe Tercüme ve Şerhleri (yüksek lisans tezi, 1987). AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü; Ebube­kir Sıddık Şahin. Kaside-i Bürde'nin Türkçe Şerh ve Tercümeleri (yüksek lisans tezi. 1997) , Gazi Üni­versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Ahmet Taştan, Bir Şarih Olarak İsmail Hakkı Bursevi ve Edebi Şerhleri (yüksek lisans tezi, 1999). UÜ Sosyal Bi­limler Enstitüsü; Yavuz Yılmaz, Müstakimzade'ye Göre Bazı Manzumelerin Şerhi (yüksek lisans te­zi, 200 ı), İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü; Ozan Yılmaz, Urfi'nin Kaside/erine Yapılan Türkçe Şerhler (yüksek lisans tezi, 2004) , Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Hülya Canpolat, Sa'df'­nin Gülistan Önsözüne Yapılan Türkçe Şerh/erin Karşılaştırmalı incelenmesi (doktora tezi, 2006), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Resul Arıcı. Salahi'nin Tasavvufi Şiir Şerhleri [yüksek lisans tezi, 2006), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü; Rafiye Duru. Modem Metin Çözümleme Teknik­leri Bakımından Şerh Geleneği ve İsmail Hak­kı Bursevi (doktora tezi, 2007), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Hafize Keleş, Salahad­din-i Uşşaki ve Türkçe Tasavvufi Şiir Şerhleri (yüksek lisans tezi, 2008), MÜ Sosyal Bilimler Ens-titüsü. r:;:ı

• ÖMÜR CEYLAN

L

L

ŞERH-i SADR

(bk. ŞAKK-ı SADR).

ŞERH-i ŞATHİYYAT (.:.ı~LY-)

Ruzbihan-ı Bakli'nin (ö. 606/1209)

ilk dönem sufilerinin şathiyelerine dair eseri.

_j

_j

Cezbeli bir mutasawıf olduğundan Şat­tah-ı Fars veya Şeyh-i Şattah diye anılan Ruzbihan-ı Sakli'nin bu Farsça eserinin te­melini, Bayez!d-i Bistaml ile Hallac-ı Man­sur'un şathiyelerini açıklamak amacıyla da­ha önce yazdığı MantıJsu '1-esrdr bi-beyd­ni'l-envdr adlı Arapça eser oluşturur. Bak­IT Şer]].-i Şat]J..iyydt'ta kendi manev'i tecrü­beleri ve birçok sufinin şathiyelerinin şer­hini ekleyerek MantıJsu '1-esrdr'ı üç misli genişletmiştir. Müellif Pasa'da yazmaya başladığı eserini 570'te ( 1174) Şlraz'da ta­mamlamıştır.

Bakll545 bölümden oluşan esere "Hakk'ın şathiyeleri" dediği Kur'an'daki müteşabih ayetleri yorumlayarak başlar, ardından su­fılerin hadis diye kabul ettiği, "Allah Adem'i kendi suretinde yaratmıştır" gibi ifadeler üzerinde durur. Hz. Ali'nin, "Görmediğim

Şerl).-i Şatf:ıiyyiJ.fın ilk iki sayfası (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1342/27)

birn rabbimi gördü" gibi bazı sözlerini şat­hiye olarak değerlendirip şerheder ve Amir b. Kays gibi tabiinin şathiyelerinden örnek­ler verir. Daha sonra ilk dönem sufılerinden elli beş kadarına ait 192 civarında şathiyeyi şerheder. Bunlar arasında Bayezid-i Bista­mi. Ebü Bekir eş-Şibli. Ebu Bekir el-Vasıti, Hallac-ı Mansur ve Ali b. İbrahim el-Husri'ye ait şathiyeler geniş yer tutmaktadır. Bak­li şathiyeleri şerhederken Serrac'ın e1-Lü­ma'ından faydalanmıştır. Ancak Serrac, Hallac'ın şathiyelerinden bahsetmediği hal­de Baki! eserde en geniş yeri bunlara ayır­mıştır. Hallac'ın Kitdbü't-Tavdsin'inin tam bir şerhini içermesi (s. 456-545) eserin Şerf:ı-i Tavasin adıyla anılmasına sebep olmuştur. Müellif eserinde "sufılerin nükte­leri" dediği tasavvuf terimlerinin açıklama­sına da yer vermiş, bu konuda da e1-Lü­ma'dan istifade ettiğini belirtmiş, kullan­dığı diğer eserlerin adlarını zikretmemiştir.

Bakli 'Abherü '1-'dşıXin adlı eserinde m üp­hem ve muhtasar bir şekilde ele aldığı me­seleleri burada daha geniş biçimde açık­lamıştır. Bununla birlikte Şerf:ı-i Şatf:ıiy­ydt mecaz. işaret, remiz ve temsillerle dolu, anlaşılması güç bir eserdir. Nitekim müellif kitabın sonunda, "Ne dediğimi süfiler anlar, aşk remzini anlamaya güç yetmez" diyerek bu hususa dikkat çek­miştir. Eseri iki nüshasına (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa , nr. 1342/2 7 [müellif nüshasıJ; Murad Molla Ktp., nr. 1271) da­yanarak neşreden Henry Corbin (Tahran 1966, 198 1) girişte eseri tanıtıp değerlen­dirmiş (s 1-44). sonuna kapsamlı bir isim ve terim indeksi eklemiştir. ŞerJ:ı-i Şat­J:ıiyyô.t uzun süre bilinmediğinden daha sonra bu konuda yazılan kitaplar üzerin­de fazla etkili olmamıştır. Rüzbihan- ı Bak­li bu eserden önce Cüneyd-i Bağdad'i ile Bayezid-i Bistaml'nin şathiyelerine dair bir kitap yazdığım söylerse de eser günümü­ze ulaşmamıştır.

BİBLİYOGRAFYA :

Baki], Şer/:ı-i Şat/:ıiyyat (nşr. H. Corb in ). Tah­ran 1966; a.mlf .. 'Abherü'l-'aşli):in (nşr. H. Cor­bin - Muhammed Muin). Tahran 1987, neşreden­lerin girişi, s. 70-71 ; L. Massignon, "La vie et !es oeuvres de Rüzbehan Baqlı", Opera Minara (ed. Y Mouba rac), Beirut 1963, ll, 461-462; Nazif Ho­ca, Rüzbihan al-Bakli ue Kitab Kaşf al-Asrar'ı ile Farsça Bazı Şiir/eri, İstanbul 1971, s . 69-72.

~ SüLEYMAN ULUDAG

ŞERHU'I-AKAİD ( ~Wlf r:__r, )

Necmeddin en-Nesefi'nin akaide dair risalesine Sa'deddin et-Teftazani'nin

(ö. 792/ 1390) yazdığı şerh

L (bk. AKAiDÜ'n-NESEFi). _j

ŞERHU'l-ELFİYYE (~Yf ~ )

İbn Malik et-Tai'nin Arap gramerine dair el-Elfiyye'si üzerine

Bahaeddin İbn Akil'in (ö. 769/ 1367) yazdığı şerh

L (bk. el-ELFİYYE; İBN AKİL, Bahaeddin). _j

L

L

L

L

ŞERHU'l-MAKASID ( ..w:> Li.oJ f r:__r, )

Sa'deddin et-Teftazani'nin (ö. 792/1390)

kelama dair el-Malp'iş1d adlı eserine yine kendisinin yazdığı şerh

(bk. el-MAKASID).

ŞERHU MEANi'I-AsAR

(bk. MEANi'I-ASAR).

ŞERHU'l-MEV AKIF

( .....,;§f~f~ )

Adudüddin ei-İci'nin el-Meva}jif adlı eseri üzerine Seyyid Şerif ei-Cürcani'nin

(ö. 816/1413) yazdığı şerh

(bk. el-MEVAKIF).

ŞERHU's-SÜNNE ( ~f ~ )

Ferra ei-Begavi'nin (ö. 516/1122)

derleyip şerhettiği

hadislerden oluşan eseri.

_j

_j

_j

_j

Ferra el-Begav'i, kendisine ulaşan isnad­larla elde ettiği veya daha önceki eserler­den derlediği hadisleri kitap ve bab esa­sına göre tasnif ederek eserini meydana getirmiştir. "Muhyissünne" lakabıyla anı­

lan müellif bu çalışmasıyla sünnetin ihya­sına hizmet etmeyi, böylece Kitap ve Sün­net'ten uzakiaşan toplumu hatalardan kur­tarmayı hedeflediğini belirtir ( Şer/:ıu 's-sün­ne, neşredenlerin girişi, 1, 2-4). İsnadla ri­vayetin terkedilmeye başlandığı bir dönem­de yaşamasına rağmen Ferra ei-Begav'i ha­disleri isnadlarıyla birlikte zikretmiş, eser­deki hadislerin büyük bir kısmını İmam Malik'in e1-Muvatta'ı, Abdullah b. Müba­rek'in Kitdbü'z-Zühd'ü , Abdürrezzak b. Hemmam'ın e1-Muşannef'i, Ebu Davud et-Tayalis'iveAhmed b. Hanbel'in e1-Müs­ned'leri, Buhar! ve Müslim'in e1-Cdmi'u'ş-

ŞERHU's-SÜNNE

şaJ:ıif:ı'leri ile bunlar üzerine yazılmış müs­tahreclerden, ayrıca Ebü Davud, Tirmizi, Nesa! ve Darimi'nin es-Sünen'lerinden der­lemiş , muhaddislerin ittifakla reddettiği hadisiere yer vermemiştir. Tasnif meto­du bakımından BuharTnin e1-Cdmi'u'ş-şa­J:ıiJ:ı'ine, şerh yönüyle de Hattabi'nin Me 'd-1imü's-sünen'ine benzeyen eserinde Be­gav'i kendisinin Me'dlimü't-tenzil'ini, Hat­tabi'nin Me'dlimü's-sünen'i ve A '1dmü's­sünen'ini, Şafii' nin el-Üm ve İl]tildfü '1-J::ıadiş'ini, ayrıca Taberi'nin Cami' u '1-be­yô.n'ını kaynak olarak kullanmıştır. Dille il­gili kaynaklarının en önemlileri Ebu Ubeyd Kasım b. Sellam, İbn Kuteybe ve Hattabi'­nin Garibü'l-f:ıadiş'leri ile Muhammed b. Ahmed el-Ezherl'nin Teh~ibü'1-1uga'sıdır. öte yandan Nevevi el-Minhdc adlı ŞaJ:ıiJ:ı -i Müslim şerhinde, Şemseddin Kirmani, İbn Hacer el-Askalanl ve Ayni ŞaJ:ıiJ:ı-i Bu]]dri şerhlerinde, Ali el-Karl Mir]fiitü'1-mefô.­tiJ:ı'inde ve Mübarekpurl Tuf:ıfetü '1-ah­ve~i adlı Sünenü't-Tirmi~i şerhinde Be­gavl'nin eserini kaynak olarak kullanmış­lardır.

Erken dönem hadis şerhlerinden biri ka­bul edilen Şerf:ıu's-sünne'nin özelliği ha­dis metinlerinde anlaşılması zor yerleri izah etmesi, gar'ib kelimeleri açıklaması, hadis­lerden çıkarılabilecek hükümlere işaret et­mesi, açıklamaların genellikle kısa ve özlü olmasıdır. Fıkıh konularına göre tasnif edi­len eser kırk iki kitab, 1461 bab ve 4321 hadis (Züheyr eş-Şavlş ve Şuayb el-Arnafıt tahkikindeki numaralandırmaya göre 4422

hadis). bir başka sayıma göre otuz yedi kitab, 1447 bab ve 4318 hadis ihtiva et­mektedir (Sa ncaklı , s. 253). Bu sayılara hadislerin şerhi esnasında kaydedilen ve genellikle isnadsız olan hadisler dahil de­ğildir. Şerf:ıu's-sünne'yi teşkil eden hadis­lerin yaklaşık üçte biri hem Buhar! hem Müslim'in e1-Cdmi'u'ş-şaJ:ıif:ı'lerinde (müt­tefekun aleyh). üçte biri bu iki eserden sa­dece birinde, geri kalan üçte birlik kısmın çoğu Kütüb-i Sitte'ye dahil diğer kaynak­larda yer almaktadır. Eserde bulunan az sayıdaki zayıf hadisin bu durumuna işa­ret edilmiş olup bunların büyük çoğunlu­ğu ya ravinin zabt kusuruyla veya meçhul oluşuyla ya da lika şartının gerçekleşme­miş olmasıyla ilgilidir. Rivayetlerin yakla­şık dörtte birinin sıhhati hakkında ise gö­rüş belirtilmemiştir. Şerf:ıu's-sünne, Be­gav'i'nin Meşdbif:ıu's-sünne adlı eseriyle karşılaştırıldığında kitab ve bab adları ba­kımından aralarında büyük benzerlik ol­duğu görülür. Bununla birlikte hadislerin isnadsız alındığı Meşdbif:ıu's-sünne'de ha-

569