T.C.

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DANIŞMAN

PROF. DR. BÜLENT BAYRAKTAR

PROF. DR. ŞAMİL AKTAŞ

HAREKET VE ANTRENMAN BİLİMLERİ ANABİLİMDALI

HAREKET VE ANTRENMAN PROGRAMI

İSTANBUL-2015

MASOUMEH ABEDINI

DONANIMLI DALIŞTA (SCUBA) BAŞAĞRISINI

ETKİLEYEN DALIŞLA İLİŞKİLİ FAKTÖRLERİN

ARAŞTIRILMASI

( YÜKSEK LİSANS TEZİ )

ii

TEZ ONAYI

İstanbul üniversitesi sağlık bilimleri Enis tüsü HAREKET VE ANTRENMAN

BILIMLERI ANABILIM DALI HAREKET VE ANTRENMAN programında

MASOUMEH ABEDINI tarafından hazırlanan DONANIMLI DALIŞTA (SCUBA)

BAŞAĞRISINI ETKİLEYEN DALIŞLA İLİŞKİLİ FAKTÖRLERİN ARAŞTIRILMASI

Başlıklı yüksek lisans tezi, yazılan tez sınavında jüri tarafından başarılı bulunarak kabul

edilmiştir.

/ /

Tez sınavı jürisi

Ünvanı Adi soyadı(Üniversitesi, Fakültesi, Anabilim dali) imza

1. Prof.Dr. Bülent BAYRAKTAR

2. Prof.Dr. Şamil AKTAŞ

3. Prof.Dr. Kemal Nuri ÖZERKAN

4. Yrd. Doc. Dr. Ömer Can GÖKSU

5. Yrd. Doc. Dr. İlker YÜCESİR

iii

BEYAN

Bu tez çalışmasının kendi çalışmam olduğunu, tezin planlanmasından yazımına

kadar bütün safhalarda etik dışı davranışımın olmadığını, bu tezdeki bütün bilgileri

akademik ve etik kurallar içinde elde ettiğimi, bu tez çalışmayla elde edilmeyen bütün

bilgi ve yorumlara kaynak gösterdiğimi ve bu kaynakları da kaynaklar listesine

aldığımı, yine bu tezin çalışılması ve yazımı sırasında patent ve telif haklarını ihlal edici

bir davranışımın olmadığı beyan ederim.

MASOUMEH ABEDINI (İmza)

iv

İTHAF

Dünyadaki hayat meleklerim, Annem, Babam ve Tek Aşkım Oğlum ALİSAM'a ithaf

ediyorum.

v

TEŞEKKÜR

Tez çalışmam boyunca bana aktardığı sonsuz bilgiler ve kattıklarından dolayı,

çalışmalarımda yardımlarını ve anlayışını esirgemeyen sevgili danışmanım

Prof.Dr.Şamil AKTAŞ’a teşekkür ederim.

Katkılarından ve her daim yardıma hazır tavırlarından dolayı anabilim Dalı

başkanımız Prof.Dr. Bülent Bayraktar’a teşekkür ederim.

Tez suresince enerjisi ile beni her daim teşvik eden değerli Prof.Dr. Kemal Nuri

ÖZERKAN’a teşekkür ederim.

Tez suresince içtenlikle desteklerini benden esirgememiş olan sevgili Ali

KESKIN YILDIZAY’a teşekkür ederim.

vi

İÇİNDEKİLER

TEZ ONAYI .................................................................................................................... İİ 

BEYAN ........................................................................................................................... İİİ 

İTHAF ............................................................................................................................ İV 

TEŞEKKÜR ..................................................................................................................... V 

İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. Vİ 

TABLOLAR LİSTESİ ................................................................................................. Vİİİ 

ŞEKİLLER LİSTESİ ..................................................................................................... İX 

SEMBOLLER / KISALTMALAR LİSTESİ .................................................................. X 

ÖZET ............................................................................................................................. Xİ 

ABSTRACT .................................................................................................................. Xİİ 

1. GİRİŞ VE AMAÇ ......................................................................................................... 1 

2. GENEL BİLGİLER ...................................................................................................... 2 

2. 1. Dalışın kısa tarihçesi ............................................................................................... 2 

2. 2. SCUBA Donanımı bileşenleri ................................................................................. 6 

2. 3. Scuba türleri ve düzeyleri ....................................................................................... 8 

2. 4. Scuba dalışına bağlı hastalık ve kazalar .................................................................. 9 

2. 5. Dalış ve başağrısı .................................................................................................... 9 

2.5.1. Gerilim baş ağrısı ............................................................................................. 10 

2.5.2. İyi huylu efor baş ağrısı ................................................................................... 10 

2.5.3. Paranazal sinüslere bağlı baş ağrısı .................................................................. 11 

2.5.4. Dış kulak barotravması .................................................................................... 12 

2.5.5. Orta kulak baro travması .................................................................................. 12 

2.5.6. İç kulak barotravması ....................................................................................... 12 

2.5.7. Migren Baş Ağrısı ............................................................................................ 13 

2.5.8. Karbon monoksit zehirlenmesine bağlı baş ağrısı ............................................ 14 

2.5.9. Karbondioksit zehirlenmesi bağlı baş ağrısı ..................................................... 15 

2.5.10 Dekompresyon hastalığına bağlı baş ağrısı ...................................................... 16 

2.5.11 Arteriyel gaz embolisine bağlı baş ağrısı ......................................................... 17 

2.5.12 Dehidrasyon ..................................................................................................... 17 

2.5.13 Maske sıkışması/maske sıkması ....................................................................... 18 

2.5.14. Diş sıkışması ................................................................................................... 18 

vii

2.5.15 soğuk kaynaklı başağrısı .................................................................................. 18 

2.5.16 Deniz canlılarına bağlı başağrıları ................................................................... 19 

2.5.17 Travmatik ve fiziki nedenlere bağlı başağrıları ............................................... 20 

3. GEREÇ VE YÖNTEM ............................................................................................... 22 

4. BULGULAR ............................................................................................................... 27 

5. TARTIŞMA ................................................................................................................ 33 

KAYNAKLAR ............................................................................................................... 38 

HAM VERİLER ............................................................................................................. 41 

ETİK KURUL KARARI ................................................................................................ 51 

ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................... 54 

viii

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1: Scuba dalışlarında görülebilecek hastalık ve kazalar ......................................... 9

Tablo 2: Dalışlarda sık rastlanan baş ağrısı nedenleri .................................................... 10

Tablo 3: Çalışmaya katılan 285 dalıcının özellikleri ...................................................... 27

Tablo 4: Dalışlarda baş ağrısı sıklığı. ............................................................................. 27

Tablo 5: Dalıcıların belge düzeyleri ............................................................................... 28

Tablo 6: Dalıcıların dalış sayıları dağılımı ..................................................................... 28

Tablo 7: Dalışın dönemlerine göre baş ağrısının ortaya çıkışı ....................................... 28

Tablo 8: Dalıştan sonra baş ağrısının devam etme süresi ............................................... 29

Tablo 9: Başağrısının yerleşim bölgeleri ........................................................................ 29

Tablo 10: Başağrısının karakteri. .................................................................................... 30

Tablo 11: Ağrının az veya çok şiddetli tanımlanışına göre eşlik eden tanımlama ......... 30

Tablo 12: Başağrısına eşlik eden yakınmalar ................................................................. 31

Tablo 13: Başağrısının geliştiği dalışın özellikleri ......................................................... 31

ix

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1: M.Ö.9.YY'dan kalma bir Asur freski ................................................................. 2

Şekil 2: Halley'in yaptığı bu çanlarda havayı tazelemek için suya daldırılmış variller

kullanılıyordu. ................................................................................................................... 3

Şekil 3: Lethbridge fıçı tipi zırhlı dalış elbisesi ............................................................... 4

Şekil 4: Siebe’nin İlk Kapalı Dalış Elbisesi ve Başlığı. .................................................. 4

Şekil 5: Açık devre SCUBA sisteminin temel bileşenleri ............................................... 5

Şekil 6: Tüp. ..................................................................................................................... 6

Şekil 7: Denge Yeleği (BC) ............................................................................................ 7

Şekil 8: Dalış maskesi .................................................................................................... 7

Şekil 9: Palet .................................................................................................................... 7

Şekil 10: Diğer yardımcı aygıtlar. .................................................................................... 8

Şekil 11: İnternette anketin görünüşü ............................................................................ 22

x

SEMBOLLER / KISALTMALAR LİSTESİ

1. SCUBA : Self Contained Underwater Breathing Apparatus

2. TSSF : Türkiye Sualtı Sporları Federasyonu

3. MÖ : Mıladdan Önce

4. BCD : Buoyancy Controlling Device

5. BC : Buoyancy Compensator

6. CMAS : Dünya Sualtı Sporları Konfederasyonu

7. PADI : Profesyonel Sualtı Eğitmenleri Birliği

8. SSI : Uluslararası Scuba Okulları

9. IDEA : Uluslararası Dalış Eğiticileri Birliği

10. NAUI : Ulusal Sualtı Eğitmenleri Birliği

11. BSAC : İngiliz Sualtı Kulübü

12. TMJ : Temporamandibuler eklem ağrısı

13. CO2 : Karbondıoksıd

14. ATA : Mutlak Atmosfer

15. DAN : Divers Alert Network

16. CM : Santimetre

17. KG : Kilogram

18. SPSS : Statical package for the social sciences

xi

ÖZET

Abedini, M. (2015). DONANIMLI DALIŞTA (SCUBA) BAŞAĞRISINI ETKİLEYEN DALIŞLA

İLİŞKİLİ FAKTÖRLERİN ARAŞTIRILMASI İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü

hareket ve antrenman ABD. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. 2015.

Başağrısı donanımlı dalışta (SCUBA) oldukça sık rastlanan ancak yeterince

araştırılmamış bir konudur. Dalışın türü, dalgıcın eğitim ve sağlık durumu, kullanılan

donanım ve dalış şartları başağrısına yol açabilir.

Dalışlarda karşılaşılan başağrısının karakterini, nedenlerini ve dalışla ilişkisini

amaçlayan bu tez çalışması, internet üzerinden yürütülen bir online anket çalışmasıdır.

Anket duyurusu toplam üye sayısı 25 bin olan beş ayrı internet grubuna yollanmıştır.

Yaklaşık 18 sorudan oluşan anketin ilk bölümü demografik verileri, ikinci bölümü dalış

deneyimi ve türüne ilişkin verilere, üçüncü bölümü başağrısının karakter, yerleşim, süre

vs gibi özelliklerine ve son bölüm de baş ağrısıyla ilişkili dalış ve diğer ilintilere

ayrılmıştır.

Anketi tamamlayan 285 kişinin orta yaşta, yüksek dalış deneyimine sahip, ¼

oranında kadın dalgıçlardan oluşmuştur. Başağrısı çoğunlukla dalıştan sonra gelişmekte,

uzun sürmekte, sıklıkla alın ve şakaklarda yoğunlaşmakta, zonklayıcı karakter

taşımaktadır. Dalışta aşırı efor, soğuk su ve derin dalış başağrısına yol açan faktörler

arasındadır.

Dalışta başağrısı, birçoğu önlenebilir faktörlere bağlıdır. Daha sağlıklı ve

güvenli dalışlar için özellikle uygun eğitim ve düzenlemelerle başağrısına yol açan

dalışla ilgili faktörler önlenmesi uygun olacaktır.

Anahtar kelimeler: Başağrısı, scuba, dalış, migren, vurgun

xii

ABSTRACT

Abedini, Masoumeh. (2015). Research about headaches reasons in scuba diving.İstanbul

University Institute of Health Science, Movement and Training Department.Master’s

Thesis.İstanbul 2015.

Headaches caused following Scuba diving are quite common; however sufficient

research work in this field has not been made as yet. The type of diving, the driver’s

training and health status, the equipment utilized and diving conditions may be factors

that cause headaches.

The aim of this thesis work is to study the characteristics of and reasons behind

the headaches caused by diving, this is an online survey study conducted via internet.

The survey announcement has been sent to a total of 25 thousand members of 5

different internet groups. The questionnaire consists of 18 questions, the first section

includes demographic data, the second section includes the type of diving and diving

experience, the third section includes features such as the characteristics of the

headaches, its prevalence and how long it lasts, and the last section includes the

connection between diving and headaches and other correlations.

Those persons who have completed the questionnaire add up to 285 people of

middle age who are highly experienced in diving, ¼ of the divers are made up of

women. Headaches develop mostly following diving, it lasts long and is frequently

concentrated in the forehead and the temples, the pain may be characterized as that of

throbbing. Excess effort made during diving, cold water and deep diving are among

factors that cause headaches.

The occurrence of headaches caused by diving, are linked to many factors that

play a preventive role. Preventive measures such as adequate training in particular and

relevant adjustments made would be advised for a more sound and secure diving in

order to minimize the factors that cause the headaches.

Key words: Headaches, scuba, diving, migraine, diver’s disease

1. GİRİŞ VE AMAÇ

Başağrısı donanımlı dalışta (SCUBA) oldukça sık rastlanan ancak yeterince

araştırılmamış bir konudur. Dalışın türü, dalgıcın eğitim ve sağlık durumu, kullanılan

ekipman ve dalış şartları başağrısına yol açabilir (1-5). Dalış sırasında yapılan aktivitenin

şiddeti ve solunum düzeyi de özellikle karbondioksit birikimine bağlı olarak başağrısı nedeni

olur (8-12). Dalış sırasında artan çevre basıncına uyum sağlayamayan içi hava dolu kapalı

vücut bölümleri de (orta kulak, paranazal sinüsler, dişler) barotravma sonucu başağrısı

kaynağı olabilirler (6, 7). Dalış yapılan su sıcaklığı da önemli bir baş ağrısı kaynağıdır.

Geniş bir dalgıç popülasyonunda baş ağrısı nedenlerini araştırmak, bunlarla ilişkili

faktörleri ortaya koyma imkânı sunar. Baş ağrısının karakterini, dalışla ilişkili yönlerini ortaya

koymak, bunlardan korunma yöntemlerinin de geliştirilmesini sağlayacaktır. Baş ağrısı bir

yandan dalış sporunun verdiği zevki ortadan kaldırırken öte yandan sağlığı ve yaşamı da

tehdit edecek sorunlara yol açabilir. Birçok durumda da dalış sırasında ortaya çıkan baş ağrısı

altta yatan başka bir sağlık sorununun habercisi olabilir.

Çalışmamızda çok yönlü bu konunun ayrıntılarıyla sorgulanması, etkenler arasındaki

ilişkilerin ortaya konulması ve bunlardan elde edilen verilerle koruyucu yöntemlerin

geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu yönü ile çalışmamız bu alanda yapılan ilk çalışma olacaktır.

2

2. GENEL BİLGİLER

2. 1. Dalışın kısa tarihçesi

Okyanuslar dünya yüzeyinin üçte birinden daha fazlasını kaplar, okyanusların

derinlikleri halen büyük ölçüde insan gözüyle görülmemiş olarak kalmış durumdadır. Kendine

Yeterli Sualtı Soluma Aygıtının (Self Contained Underwater Breathing Apparatus, SCUBA)

1943’te tasarlanmasının ardından, özellikle son otuz yıl içerisindeki donanım tasarımındaki ve

güvenlikteki ilerlemeler, dalışları birçok kişinin kolayca yapabilmesinin önünü açmıştır.

Askeri ve ticari dalgıçlara ilave olarak, tüm dünyada önemli sayıda sportif-rekreasyonel

amaçla dalış yapan kişi bulunmaktadır. Bu tip sertifikalı sportif dalıcıların sayısı Amerika

Birleşik Devletler’inde 3 milyondan fazladır. Ülkemizde de halen Türkiye Sualtı Sporları

Federasyonu’ndan (TSSF) sertifikalı 30 binden fazla SCUBA dalıcısı bulunmaktadır.

Dalgıçlığın başlangıcı günümüzden 5000 yıl öncelerine kadar uzanmaktadır. İlk dalma

denemeleri sığ sularda olup soluk tutarak yapılan bu dalışlarda sünger, inci gibi su ürünleri

çıkartılırdı. Yunanlı tarihçi Herodotus’un yazıtlarından birinde Pers kralı Xerxes MÖ 5.

yüzyılda batık bir define için Scyllys adında bir dalgıç görevlendirdiğinden bahseder. Daha

sonraları dalgıçlık askeri alanlara da kaymıştır. Tarihi kayıtlarda Büyük İskender MÖ 332

yılında karadan kuşatmış olduğu Tyre şehrinin limanına sualtı engellerini kaldırmak için bir

grup dalgıç yollamıştır. MÖ 1. yüzyılda su altından kurtarma endüstrisinin gelişimiyle bu

yönde bir yasa çıkarılarak ücretler kanunlaştırıldı. Kurtarma çalışması yapan dalgıçlar

derinlikle orantılı pay alıyorlardı. Günümüzde de bu yöntem bazı ülkelerde kullanılmaktadır.

Soluk tutarak yapılan dalışların aksine daha uzun süreli ve daha derin sulara dalış imkânı

tanıyan bir dalma sistemi ortaçağda tasarlanmış, ancak gerçekleşememiştir. Henüz MÖ 900

yıllarına ait bir Asur freski, dalgıcın hava tüpünü yanında taşıyabileceği fikrinin ortaya

atıldığını göstermektedir (Şekil 1) (13).

Şekil 1. M.Ö.9.YY'dan kalma bir Asur freski

3

1500-1800 yılları arasında “dalış çanı” denilen bir sistemin değişik modelleri

geliştirildi ve kullanıldı (14). 1680 yılında Wyllyam Phypps 200.000 pound değerinde bir

hazineyi aramak için dalma çanı kullandı. Çan içindeki havanın kısa sürede tükenmesi

nedeniyle yeni bir sistem geliştirdi. Bu yolla bir dizi kova, altlarına bağlanan ağırlıkların

yardımı ile aşağıya indiriliyor ve kovaların içindeki taze hava çanın içine dolduruluyordu.

1690 yılında ingiliz astronomu Edmund Halley ağırlık bağlanmış fıçılarla dalış çanının

havasını tazeleyecek bir sistem geliştirdi ve 4 arkadaşı ile Thames nehrinde 60 feet derinlikte

1,5 saat kalmayı başardı. 26 yıl sonra bu sistemi daha da geliştirerek 66 feet derinlikte çanın

içinde 4 saatten fazla kaldı (Şekil 2) (14).

Şekil 2. Halley'in yaptığı bu çanlarda havayı tazelemek için suya daldırılmış variller

kullanılıyordu.

1715 yılında John Lethbridge tamamıyla kapalı bir dalgıç elbisesi geliştirdi. Deriyle

kaplanmış bir varil, bu varilin üzerinde ufak bir pencere ve kolları dışarı çıkartmak için su

geçirmez iki delik bulunuyordu. Bu cihaz bir gemiden sarkıtılmak vasıtasıyla çalışıyordu.

Manevra kabiliyetinden yoksundu. Lethbrydge daha sonraki yıllarda buna benzer birçok

elbise geliştirdi fakat hepsinin ortak bir sorunu vardı: dalgıca devamlı bir hava akışı

verilemiyordu (Şekil 3) (15, 16).

4

Şekil 3. Lethbridge fıçı tipi zırhlı dalış elbisesi

Bu sorunları çözen ilk pratik dalgıç elbisesi August Siebe tarafından yapıldı. 1840

yılında egzost subaplı, tek parça, su geçirmeyen, dalgıcın başlığına devamlı hava akışını veren

hortum girişli bu elbise, günümüzde de kullanılan dalgıç elbiselerinin atasıdır (Şekil 4) (17).

Şekil 4. Siebe’nin İlk Kapalı Dalış Elbisesi ve Başlığı

Elbisenin gelişmesiyle dipte 5-6 saat kalmak mümkün olmuştur. Fakat bununla birlikte

esrarengiz bir hastalık ortaya çıkmaya başlamıştı. Dipte çok fazla kalan dalgıç yukarı

geldiğinde karnında ve eklem yerlerinde dayanılmaz bir ağrı veya solunum güçsüzlüğü

çekiyordu. Dalışlarda derinlik arttıkça hastalığın sonucu çoğu kez ölüm oluyordu. Nedeni

bilinmeyen bu hastalığın basınçlı tünellerde (Caisson, Kezon) çalışan işçilerde rastlanan

kezon hastalığının aynısı olduğunun farkına ancak 150 yıl sonra varıldı. Bu nedenle

dalgıçlarda görülen hastalığa da ilkin caisson hastalığı adı verildi. Günümüzde bu hastalığa

“dekompresyon hastalığı” veya Türkçede “Vurgun” adını veriyoruz. Dekompresyon veya

5

Caisson hastalığının gerçek nedenini ilk kez 1878 yılında Fransız fizyolog Paul Bert

tanımladı. Bert, yapmış olduğu uzun araştırmalar neticesinde basınç altında solunan

nitrojenin kan ve dokularda çözündüğünü, basınç devam ettiği süre içinde bu çözünmüş inert

gazın herhangi bir etkisinin olmadığını, ancak yukarıya çıkılırken çözünen aşırı nitrojenin

solunum yoluyla yeterince atılamaması halinde kan ve dokularda kabarcıklar oluşturduğunu,

bu kabarcıkların da hücre ve dokularda hasarlanmalara, damarlarda tıkanıklıklara yol açıp

dalgıcın felç olması veya ölmesine neden olduğunu ortaya koydu. Bert bu nedenle yukarı

çıkarken yavaş yavaş çıkılmasını önerdi. İngiliz Kraliyet Donanması, dalgıçların belirli

derinliklerde belirli süreler kalmaları halinde yukarıya çıkarken uyacakları çıkış kurallarını

belirlemek istedi. Bu günümüzde de kullandığımız dalış tabloları demektir. Bu konuda görev

verilen bir fizyolog, J.S. Haldane 1905-1907 yılları arasında Kraliyet Donanması dalgıçları

üzerinde yaptığı deneyler sonucunda 200 feet derinliğe kadar uygulanacak bir dekompresyon

çizelgesi (tablosu) geliştirdi.

Yüzey beslemeli dalış sistemlerinde dalgıçlar ancak hareketleri kısıtlı hortumun

uzanabildiği yere kadar dalabiliyorlardı. Yüzeyden bağımsız bir biçimde dalış yapabilmek

ancak SCUBA sistemi ile mümkün olmuştur. İlk pratik scuba HA Fleuss tarafından, 1878

yılında üretildi (18). Bu cihaz 1933 yılında bir Fransız deniz subayı, Lepryur tarafından tekrar

ele alındı. Fakat cihaza regülatör bağlamadığı için kullanımı oldukça zordu. Dalgıça gelen

hava bir vana aracılığıyla sağlanıyordu. Sonradan tüm dünyada sualtı belgeselleri ile

tanınacak olan Kaptan Jacques Cousteau ve Emyle Cagnan SCUBA sistemini geliştirdiler;

basınca dayanıklı tüpler ve bunlar için regülatörler tasarladılar. Günümüzde kullandığımız

scuba donanımının temeli bu çalışmalarla şekillenmiştir (Şekil 5).

Şekil 5. Açık devre SCUBA sisteminin temel bileşenleri

6

2. 2. SCUBA Donanımı bileşenleri

Yüksek basınçlı hava ile doldurulmuş tüpteki gazı soluyarak, yüzeye bağımlı

olmaksızın yapılan aletli dalıştır. Self Contained Underwater Breathing Apparatus

kelimelerinin baş harflerinden oluşmuştur. Scuba donanımının bileşenleri aşağıdaki şekilde

gösterilebilir:

a) Tüp

İçine yüksek basınçlı kompresörler vasıtası ile filtre edilerek solunum havası (%21 oksijen,

%78 nitrojen ve %1 asal gazlar) doldurulur. Çelik ya da aluminyum'dan yapılır (Şekil 6).

Ortalama scuba dalışlar için kullanılan tüpler 200 bar olarak tasarlanmışlardır. Bu tüpler dalış

okulları veya özel kullanımlarda belli periodlarda basınç testlerine tabi tutulurlar. Testin

sonunda test bilgileri üzerlerine soğuk damga ile işaretlenir.

b) Regülator

Tüpteki yüksek basınçlı havayı su altında ortam basıncına düşürerek rahat solunabilecek

düzeye ayarlar.

c) Manometre

Regülatörün yüksek basınç çıkışlarından birine bağlıdır ve tüp içinde kalan havanın

basıncını gösterir.

d) BCD veya BC

Buoyancy Controlling Device veya Buoyancy Compensator -Denge Yeleği- dalıcının su

içindeki yüzerliğini ayarlamakta kullanılır. Tüpden gelen bir hortuma bağlı basma-boşaltma

butonları vasıtasıyla kulanılır. Ayrıca dalış öncesi ve dalış sonrası dalıcının su yüzeyinde fazla

efor sarfetmeden kalmasını da sağlar (Şekil 7).

Şekil 6. Tüp.

7

Şekil 7. Denge Yeleği (BC)

e) Maske

Maske, su ortamı ile gözler arasında bir hava boşluğu oluşturarak sualtında dalıcının

net görüşünü sağlar. Maskelerde burnu da kapatan bir hava boşluğu bulunur. Bu özellikleriyle

yüzücü gözlüklerinden ayrılırlar. Maskelerin burun kısımları kapalı olduğundan, dalıcı inilen

derinlikle birlikte artan dış basıncı maske içinde dengeleyebilir ve maske içine giren suyu da

boşaltabilir. Eğer dalış, yüzücü gözlüğü ile gerçekleştirilmek istenirse eşitleme yapılamaz,

içeri giren su boşaltılamaz ve göz barotravması gelişir. Günümüzde maskeler silikon-kauçuk

ve ısı altında sıkıştırılmış cam malzemelerden üretilmektedir. Renkli silikon ya da şeffaf

silikon seçenekleri mevcut olan maskeler, tek ya da çift camlı olarak, birbirinden farklı

modelleriyle piyasada satılmaktadır (Şekil 8).

Şekil 8. Dalış maskesi

f) Palet

Sualtında hareket yorucudur, kolları kullanarak hareket etmek ise

dalıcının çok çabuk tükenmesine sebep olur. Bu yüzden hareket el ve

kolları kullanmadan sadece bacaklar kullanılarak ve paletler yardımı

ile sağlanır (Şekil 9). Paletler kabaca açık ve kapalı paletler olarak

ayrılır. Açık paletler daha çok donanımlı dalışlarda kullanılırken,

kapalı paletler serbest dalış ve yüzeyde şnorkel ile yüzmede kullanılır.

Açık paletler patik ile giyilirler. Kapalı paletler ise çıplak ayağa ya da

Şekil 9. Palet

8

neopren çorap üzerine giyilebilir. Her iki tür paletin de bu özellikleri ile değerlendirilip,

gerçekleştirilecek faaliyete uygun olanın seçilmesi en doğrusu olacaktır. Bunlar dışında

özellikle serbest dalışlarda kullanılmak üzere dizayn edilmiş geniş ve çok uzun palalı off-set

tabir edilen paletler de vardır. Ancak bu paletler aletli dalışlarda dalıcıyı yoracağından,

hareket serbestliğini kısıtlayacağından ve kramplara neden olabileceğinden kullanılmazlar.

g) Diğerleri

Dalış elbisesi, derinlik ve zaman saati, dalış bilgisayarı, pusula, fener, düdük, bıçak, ip

vs. kullanılan diğer malzemelerdir. Islak, yarı kuru ve kuru tip olarak yaygın olan üç tip elbise

kullanılır, iklim ve su sıcaklığına göre değişik elbise türleri dalıcılar tarafından tercih edilir

(Şekil 10).

Şekil 10. Diğer yardımcı aygıtlar.

2. 3. Scuba türleri ve düzeyleri

Scuba donanımı çeşitli amaçlarla dalış yapanlar tarafından kullanılabilir. Dalış

amacına göre; rekreasyonel (eğlence/hobi) amaçlı dalgıçlık, teknik dalgıçlık, bilimsel

dalgıçlık (biyoloji, çevre, arkeoloji vs.) ve ticari amaçlı dalgıçlıklar sayılabilir.

Ülkemizde rekreasyonel/sportif dalıştan sorumlu spor federasyonu Türkiye Sualtı

Sporları Federasyonu (TSSF) dir. Dünyada rekreasyonel dalış eğitimi veren sportif veya ticari

birçok kuruluş bulunmaktadır. Bunların başında TSSF’nin de bağlı olduğu Dünya Sualtı

Sporları Konfederasyonu (CMAS) gelmektedir. Yaygın ticari dalış eğitim kuruluşlarına örnek

olarak;

9

Profesyonel Sualtı Eğitmenleri Birliği (PADI), Uluslararası Scuba Okulları (SSI),

Uluslararası Dalış Eğiticileri Birliği (IDEA), Ulusal Sualtı Eğitmenleri Birliği (NAUI), İngiliz

Sualtı Kulübü (BSAC) verilebilir.

Rekreasyonel dalış birçok seviyede gerçekleşir. Dalış eğitimi veren dalış kuruluşlarına

göre değişmekle birlikte rekreasyonel dalış eğitim düzeyleri genellikle şu şekilde

kademelenir: Aday dalgıç, acemi dalgıç, usta dalgıç, grup lideri, acemi eğitmen, usta eğitmen,

eğitmen eğitmeni.

2. 4. Scuba dalışına bağlı hastalık ve kazalar

Her ne kadar Scuba dalışı eğlence amaçlı yapılan, sportif ve amatör derinlik, süre ve

zorlanma sınırında kalınan bir spor olsa da bazı hastalık ve kazalara yol açabilir. Bunun en

büyük nedeni sualtı ortamının bir kara canlısı olan ve hava soluyan insanoğlu için eksterm bir

fiziksel ortam oluşturmasıdır. Scuba dalışında rastlanabilecek hastalık ve kazalar Tablo 1’de

özetlenmiştir.

Tablo 1. Scuba dalışlarında görülebilecek hastalık ve kazalar

Barotravmalar (kulak, paranasal sinüs, akciğer, diş, sindirim sistemi, maske, elbise)

Zararlı deniz canlıları ile yaralanmalar

Dekompresyon hastalığı Karbondioksit zehirlenmesi Boğulma Karbonmonoksit zehirlenmesi

Hipotermi sendromu Oksijen zehirlenmesi

Nitrojen narkozu Disbarik osteonekroz

2. 5. Dalış ve başağrısı

Scuba dalışlarının giderek artmasıyla birlikte, baş ağrısının ayrımsal tanısına yeni bir

kategori eklenmiştir. Dalgıçlardaki baş ağrısı seyrek gerçekleşmekle ve iyi huylu olmakla

birlikte, arteriyel gaz embolisi, vurgun ve otik veya paranazal sinüs barotravması gibi, yüksek

basınca maruz kalmanın daha ciddi sonuçlarına da bağlı olabilir. Sıkıştırılmış gazların yetersiz

ventilasyonu, karbon dioksit birikimine, serebral vazodilatasyona ve baş ağrısına sebep

olabilir. Dalgıçlarda karşılaşılan diğer baş ağrısı tipleri, eksersiyonal baş ağrısını, soğukla

tetiklenen baş ağrısını, migreni, gerilim tipi baş ağrısını, akut travmatik baş ağrısını,

servikojenik baş ağrısını, karbon monoksit zehirlenmesi baş ağrısını ve zehirlenme ile ilgili

baş ağrısını içerir. Doğru tanı ve uygun tedavi, hem dikkatli bir anamnez ve nörolojik

10

değerlendirmeyi, hem de su altı ortamının anormal fiziksel/fizyolojik özelliklerini kavramayı

gerektirir (1).

Dalgıçlardaki baş ağrısı, su altı ortamında karşılaşılan fizyolojik anormalliklere bağlı

olarak, ayrı bir tanı ve değerlendirme sistemini zorunlu kılmaktadır. Düzenli olarak dalan

dalgıçlar en azından bir kere baş ağrısı sorunundan yakınmaktadırlar. Amatör dalış genellikle

güvenli bir spor olmasına rağmen, artan hidrostatik basınç, sıkıştırılmış gazları soluma, termal

değişimler ve tehlikeli deniz yaşamı koşullarının, ara sıra baş ağrılarını ve nadiren de olsa

daha ciddi nörolojik veya sistemik hastalıkları tetikleyebilecek potansiyeli nedeniyle, yeterli

dikkat ve eğitim gerektirir. Baş ağrısının normal yaşamda sık rastlanan yaygın türleri bile,

eğer su altında meydana gelirse, dalgıcın yaşamını tehlikeye sokabilir. Dalışa bağlı baş ağrısı

sebepleri Tablo 2’de gösterilmiştir.

Tablo 2. Dalışlarda sık rastlanan baş ağrısı nedenleri

Anksiyete/gerilim başağrısı Sinüs veya kulak barotravması

Sinüs ve kulak infeksiyonları Elbise boyunluğunun sıkması Başlık yetersizliği/soğuk Tuzlu su aspirasyonu

Maske sıkması Diş problemleri

Temporamandibuler eklem ağrısı (TMJ) Gaz zehirlenmesi (özellikle yüksek CO2) Dekompresyon hastalığı Migren

Boynun hiperekstansiyonu Servikal spondiloz

Kafein ve diğer maddeler

2.5.1. Gerilim baş ağrısı

Gerilim baş ağrısının semptomları, başta ve boynun arkasında ağrıdır. Gerilim baş

ağrılarına, anksiyeteye ve kas sertliğine bağlı kas gerilmesi sebep olur. Dalma esnasında

çenenin sıkılması da gerilim baş ağrısına sebep olabilir. Kas gerilmesinin ve bunun

sonucundaki gerilim baş ağrısının gelişmesini önlemek için, dalgıcın suyun içinde rahatlamayı

öğrenmesi gereklidir. Giderek artan dalış deneyimi, su içinde rahatlamayı ve gerilim tipi baş

ağrılarının azalmasını sağlar.

2.5.2. İyi huylu efor baş ağrısı

Dalış sırasında artan egzersiz bazen iyi huylu efor baş ağrısını tetikleyebilir. Benzer

olgular yüzücülerde tanımlanmıştır. Eforun ortasında aniden şiddetli, zonklayıcı baş ağrısı

gelişir, çift taraflı oksipital, temporal veya pariyetal baş bölgelerini etkiler ve beraberinde

mide bulantısı da olabilir. Her ne kadar birkaç saat süren, sürekli, hafif, genel bir baş ağrısıyla

11

takip edilebilse de, süresi tipik olarak 5 dakikadan daha azdır. Daha çok eğitimsiz acemi

yüzücülerde meydana gelmektedir. Bu yüzücüler aynı zamanda, ağırlık kaldırma, defekasyon

veya cinsel ilişki gibi diğer efor şekilleriyle ilgili benzer kısa baş ağrıları geçmişine sahiptir.

Cinsiyet açısından iyi huylu efor baş ağrısında yaklaşık dörde bir oranında erkek hakimiyeti

bulunmaktadır. Dalışa veya yüzmeye bağlı efor başağrılarında cinsiyetin durumu belirgin

değildir (19-20).

Nedeni tam olarak kanıtlanmamakla birlikte eforun kan basıncını, kardiyak atımı ve

kafa içi basıncını arttırdığı bir hiperdinamik dolaşım koşulunun sonucu olduğu

düşünülmektedir. Bazı olgularda, nefes tutma veya yetersiz vantilasyon ile olan korelasyon,

karbon dioksit birikiminin, kafa içi basıncı daha fazla arttırarak veya gelişmiş bir vasküler

reaktivite hali esnasında kafa içi arterleri genişleterek katkı verici bir rol oynadığını

öngörmektedir (19-21).

Eğer belirtilere kusma veya nörolojik bulgular eklenirse beyne veya kafa kaidesine ait

yapısal hastalıklardan da şüphelenilmelidir. İyi huylu efor baş ağrısına ait 219 olguluk bir

derlemede, olguların %22’sinde posterior fossa veya daha az sıklıkta supratentoryal boşluğu

dolduran lezyonlar, kafa travması veya kraniyotomi, baziler impresyon veya siringomiyeli

gibi organik bir neden bulunmuştur (21). Yaşamı tehdit edici bir durum olan subaraknoid

kanama, gerilme esnasındaki ani başlangıcı itibariyle iyi huylu efor baş ağrısına

benzeyebilmektedir, ancak tipik olarak daha uzun sürelidir, çoğunlukla önceki hiçbir baş

ağrısına benzemez ve beraberinde bilinçte değişimler veya odaksal nörolojik belirtiler olabilir.

Bir serebral anevrizmanın parçalanması veya arteriyovasküler malformasyon, teorik olarak,

soğuk suyun içine dalmanın, periferik vazokonstriksiyona ve geçici hipertansiyona yol açtığı

dalma refleksi esnasına meydana gelebilir. Efor baş ağrısının ayırt edici tanısı aynı zamanda

sinüziti ve nadiren de olsa, üçüncü ventriküler nöroepitelyal kistleri ve feokromositomayı da

içermelidir.

2.5.3. Paranazal sinüslere bağlı baş ağrısı

Paranazal sinüslere bağlı baş ağrısına, çoğunlukla aşağı inişler veya yukarı çıkışlar

esnasındaki sinüs sıkışması/genleşmesi sebep olur. Semptomlar tutulan paranazal sinüs

bölgesine bağlı olarak alında, yüzde veya elmacık kemiği bölgesinde ağrı ve maske içine

kanamadır. Paranazal sinüslerin nazofarenkse açılan ostiumlarının üst solunum yolu

infeksiyonları, sigara içme, allerji, soğuk, yapısal oluşumlar gibi sebeplerle tıkanması halinde

sinüs içi basınç dengelemesi gerçekleşemez. Bu durum paranazal sinüslerin baotravması

12

olarak adlandırılır. Bazı durumlarda dekonjestan kullanımı gerekebilir. Ancak sinüz basınç

değişimi tam olarak gerçekleşmiyorsa dalmamak en doğrusudur (7, 11).

2.5.4. Dış kulak barotravması

Deniz yüzeyinden aşağı inilen her 10 metre için, vücut, yukarıdaki düşey sütundaki

deniz suyunun ağırlığına bağlı olarak, ilave bir mutlak atmosferik (ATA) ortam basıncına

maruz kalmaktadır. Vücut içerisinde hapsolmuş hava içeren herhangi bir boşluk, bu artan

basınca maruz kaldığında, Boyle Gaz Kanunu’na göre sıkışacaktır. Bu boşluklar çıkış

sırasında ise genişleyecektir. Böylece, basınç değişikliğine maruz kalan hava boşlukları, eğer

dışarıyla bağlantıları yoksa barotravmaya uğrarlar.

Dış kulak yolu normalde hapsolmuş hava içermez, su içine dalışdığında içine su dolar

ve böylece barotravma gelişmesi beklenmez. Ancak kulak yolunun kulak kiri, kulak tıkaçları,

sıkı oturmuş bir başlık veya maske kayışı gibi nedenlerle tıkanması ve tıkanmanın ardında

kalan hapsolmuş hava nedeniyle barotravma görülebilir. Semptomlar kulak doluluğu veya

otaljiden oluşmaktadır. Otoskopik muayene kulak kanalı içerisinde peteşiyal kanamalar

gözlenir (6, 11).

2.5.5. Orta kulak baro travması

Sığ derinliklerde bile kolaylıkla meydana gelebilir. Örneğin, yalnızca 2 metrelik bir

deniz suyu derinliğindeki basınç farkı, eğer dalgıç östaki kanalını açarak basıncı

dengelemezse, kulak zarını patlatmaya yeterlidir. Eğer mukozal tıkanıklık veya ödem, östaki

kanalı fonksiyonunu bozarsa risk artar. Artan basınç değişimleriyle birlikte, başlangıçtaki

kulak tıkanıklığı hissi, otaljiye, iletim tipi işitme kaybına, kulak çınlamasına ve baş dönmesine

ilerler. Kulak zarı patlamasının ağrısı, genellikle şiddetlidir ve beraberinde, ortakulağa giren

soğuk su kalorik vertigoya yol açar. Barotravmanın kulak zarındaki otoskopik belirtileri,

yayılmış kızarıklık ve retraksiyondan, kanamaya, şişmeye, sıvı seviyelerine ve kanın kulak

kanalı içerisine akışıyla, kulak zarı perforasyonuna kadar değişebilir (6, 11).

2.5.6. İç kulak barotravması

Orta kulak eşitlenmesi sırasında bloke olmuş östaki kanalını açmak için pasif

manevralar yeterli olmayabilir. Bu gibi durumlarda dalgıçlar şiddetli valsalva manevrasından

yararlanma yoluna giderler. Oysa ani ve şiddetli valsalva manevrası sırasında sırasıyla karın

13

içi, göğüs içi, serebrospinal sıvı ve intra-koklear basınçta büyük bir artış görülür. Bu basınç

yuvarlak pencerenin orta kulağa doğru perfore olmasına yol açar. Böylece ciddi işitme

kaybına, kulak çınlamasına ve baş dönmesine sebep olan, bir perilenf fistülü ortaya çıkar. İç

kulak barotravması geçirdiğinden şüphelenilen dalgıç, rekompresyon terapisine maruz

bırakılmamalı, başı yukarıda olacak şekilde yatakta dinlendirilmelidir. Valsalva

manevrasından kaçınmak için özen gösterilmelidir. Orta kulak barotravmasında olduğu gibi,

bir kulak burun boğaz uzmanı tarafından tam muayene gerekir (6, 11).

2.5.7. Migren Baş Ağrısı

Migren tipi baş ağrısı, görme değişiklikleri, kolda zayıflık veya uyuşukluk ve mide

bulantısı ile birlikte seyreden şiddetli bir ağrı türüdür. Dalışlardan sırasında kusma migren tipi

baş ağrısı nedeniyle görülebilir. Ancak vurgun, solunum havasının kirliliği, su aspirasyonu vb

nedenlerle de dalışlardan sonra kusma görülebileceği unutulmamalıdır. Nedeni ne olursa

olsun sualtında kusma yaşamsal sakıncalara yol açabilen bir komplikasyondur. Öte yandan

migren tedavisinde kullanılan ilaçların birçoğu, nitrojen narkozunu arttırırlar. Migrenlilerin

dalıp dalmamaları konusu tartışmalıdır. Genellikle görme bozukluğu veya koku alma, duyusal

bozukluk, kusma, baş dönmesi, bilincin bulanıklığı da dâhil olmak üzere, herhangi bir ciddi

belirti gösteren migrenlilerin, dalmaları uygun bulunmaz. Vurgunu taklit edebilecek olan veya

kişinin su altında güvenle iş görme kabiliyetini tehlikeye düşürebilecek olan hemiplejik

migren ve komplike migren türleri de aynı kategoride değerlendirilir (22).

Öte yandan migren toplumda oldukça yaygındır ve yukarıda bahsedilen belirtileri

birçok insan değişik zamanlarda yaşayabilir (23). Migren tıpkı toplumda olduğu gibi dalgıçlar

arasında da yaygın bir şekilde görülür. Migren başağrısını sık yaşayan kişilerde bile

yakınmalar dalmayla şiddelenmemektedir. Bu nedenle her migren öyküsü bulunanın dalıştan

elenmesi pratik değildir. Migren geçmişi olanlar, olgu bazında değerlendirilmeli, ayrıca riski

azaltmak için bu konuda iyi bir eğitimden geçirilmelidir. Yatkın kişilerde dalışla ilişkili diğer

durumlar; güneş parlaması, teknenin sallanması, egzos dumanlarının kokusu, ağır dalış

takımını kaldırmak için sarfedilmesi gereken efor ve yüzmek, suyun altında sesin yoğun bir

şekilde iletilmesi gibi etkenler migren krizini tetikleyebilir.

Sualtında aniden ortaya çıkan bir akut migren krizi dalış güvenliğini tehlikeye sokar.

Görme bozukluğu dalgıcın eşini, yönünü kaybetmesine yol açabilir. Bulantı/kusma

deneyimsizlerde sualtında ölümcül olabilmektedir. Baziler migreni olanlarda vertigo sualtında

önemli bir sorun oluşturabilir. Yine migren dalışla bağdaşmayacak şekilde, bilinç

14

bulanıklaşmasına ve bilinç kaybına yol açabilir. Sualtında migren krizinin başlaması

durumunda dalış sonlandırılmalı ve kontrollü bir biçimde çıkışa geçilmelidir.

Dekompresyon hastalığına yol açmasa bile sessiz kabarcıklar da migren krizlerini

tetikleyebilir (24). Hemiplejik migreni ya da uzamış auralı migreni olan ve görüş alanı kaybı

veya hemirapezi gibi fokal nörolojik kusurlar gözlemlenen dalgıçlar tanı konulması

konusunda çözülmesi güç bir ikilem ortaya koyarlar çünkü bu gibi kusurlar DCI’den ayırt

edilemeyebilir. Belirsizliğin söz konusu olduğu olgular basınç odasında denenmelidir.

2.5.8. Karbon monoksit zehirlenmesine bağlı baş ağrısı

Karbon monoksit zehirlenmesine bağlı baş ağrısı, alın boyunca gerginlikle birlikte

olan şiddetli ağrı, baş dönmesi, mide bulantısı ve kusma ile karakterizedir. Scuba tüplerin

doldurmakta kullanılan kompresör bozuksa veya iyi bakımlı değilse, tüp içinde karbon

monoksit oranı emniyet sınırlarını aşar ve baş ağrısına sebep olabilir. Tüp içi havada

karbonmonoksit birikmesinin diğer bir sebebi de kompresörü çalıştırmakta kullanılan motorun

egzostunun kompresörün emiş havasına karışmasıdır. Karbonmonoksit zehirlenmesinden

korunmanın en iyi yolu, tüplerin açık havada doldurulması; hava akımının kompresör motoru

egzostu ile kompresör emişinin ters yönünde olmasına dikkat ederek yapılmasıdır. Ayrıca

kompresör bakımı ve filtre değiştirmenin de zamanında yapılması gerekir. Karbon monoksit

zehirlenmesi olgularını tedavi etmenin ilk adımı, dalgıcı suyun dışına almaktır. Dalgıca %100

oksijen solutmak ve gerekli ise acil tıbbi yardım uygulamak gerekebilir. Hiperbarik oksijen

tedavisi karbonmonoksit zehirlenmesinde en seçkin tedavidir (10).

Karbon monoksit, hemoglobine oksijenden 250 kat daha büyük bir afinite ile

bağlanarak, hemoglobinin oksijen taşıma kapasitesini düşürür. Kanın karboksihemoglobin

seviyeleri %10 ila %15 arasında aşarsa, frontal baş ağrısına, baş dönmesine, efor dispnesine

ve mide bulantısına yol açabilen serebral vazodilatasyonla sonuçlanır. 1 ATA’da, %20 ila

%30’un üzerindeki karboksihemoglobin seviyeleri ve bazı durumlarda uzun süreli karbon

monoksite maruz kalmayı müteakip daha düşük seviyeler, ciddi baş ağrısına, bilinçte

bozulmaya, halsizliğe, taşikardiye ve taşipneye sebebiyet verir. Daha yüksek seviyelerdeki

karboksihemoglobin, krizler, koma ve ölüm de dâhil olmak üzere, daha ciddi nörolojik

durumlara yol açar (10).

15

2.5.9. Karbondioksit zehirlenmesi bağlı baş ağrısı

Karbondioksit zehirlenmesine bağlı baş ağrısı, genellikle dalıştan sonra, başın

ortasında lokalize, baş hareketleri ile şiddetlenen ve uzun süren ağrı şeklindedir. Ağrı

kesicilere yanıt vermez. Karbondioksitle ilgili baş ağrısı, yavaş yavaş gelişir ve bifrontal,

bitemporal veya bioksipital baş bölgelerini etkiler. Yoğunluk olarak hafif ile ciddi arasında

değişen zonklayıcı ağrı, tipik olarak 10 ila 30 dakika arasında sürer, yine bazılarında mide

bulantısı ve halsizlikle birlikte birkaç saat devam edebilir. Karbon dioksit zehirlenmesinin

diğer belirti ve bulguları; denge bozukluğu, bilinç durumunda bozulmalar, nefes darlığı,

yüzde kızarma ve koordinasyon kaybı şeklinde sıralanabilir. Karbondioksit miktarı arttıkça

solunum baskılanır, bilinç kaybı ve konvülsiyonlarla birlikte kardiyak faaliyetler inhibi olur

(8).

Baş ağrısının sebebi genellikle vücutta biriken karbondioksittir. Nadiren kompresör

havasının içinde artmış karbondioksit bu tip bir baş ağrısına yol açar. Bu durumda da bakımı

iyi yapılmamış bir kompresör ya da yetersiz filtre sistemi sorumlu tutulur. Daşış sırasında

karbondioksit birikmesinin çeşitli sebepleri vardır. Bunlardan ilki istemli olarak az solumadır.

Genellikle deneyimli dalgıçlar tüp içindeki havayı daha fazla idare etmek için gereğinden az

solurlar. Bu hipoventilasyon dokularda karbondioksit birikimine yol açarak dalış sonrası baş

ağrılarının nedeni olur. Bir başka hipoventilasyon sebebi de derin dalıştır. Artan derinlikle

birlikte solunan hava yoğunluğu artacağından solunum iş yükü artar, böylece derin dalışlarda

karbondioksit birikmesi görülebilir. Yine sualtında akıntı, ağır iş vs gibi ağır efor gerektiren

bir durum söz konusuysa solunum yetersiz kalabilir. Dalış regülatörünün performansı da

hipoventilasyon kaynağı olabilir. Özellikle sığ derinlikler için üretilmiş regülatörlerle derin

dalışlar yapıldığında yeterli ventilasyon yapılamayabilir. Regülatörün bakımsız olması,

filtrelerinin oksitlenmiş olması da solunum direncini arttırarak yetersiz ventilasyona ve

karbondioksit birikimine neden olabilir (10).

Sıkı elbise, dar BC gibi nedenlerle de soluk alma zorlaşabilir. Yine derin dalışlarda

ortaya çıkan nitrojen narkozu da etkin solumayı bozabilir. Scuba dalışlarında sık rastlanan bu

karbondioksit zehirlenmesi nedenleri yanında özel dalış türlerinde başka sebepler de

bulunmaktadır. Örneğin, genellikle askeri amaçlı yapılan kapalı devre dalışlarda

karbondioksit zehirlenmesi özel bir önem taşır. Bu sistemlerde aynı gaz kapalı bir sistem

içinde kullanılırken oluşan karbondioksit kimyasal bir süzücü tarafından tutulur. Bu sistemin

ömrünün dolması, ıslanması, iyi çalışamaması halinde solunum ortamında karbondioksit hızla

artar ve ciddi zehirlenmelere yol açar. Yine sualtı habitatları, basınç odaları gibi kapalı hava

ortamlarında da yeterli bir ventilasyon sağlanarak karbondioksit ortamdan uzaklaştırılmalıdır.

16

Bunun gerçekleşmemesi halinde hızla karbondioksit zehirlenmesi görülür. Mağara dalgıçları

da hava ceplerine eksipirasyon havası biriktiği için, bunu solumaları durumunda

karbondioksit zehirlenmesine maruz kalabilirler (8, 10).

Karbondioksit zehirlenmesine bağlı baş ağrılarından korunmanın yolu, dalışta yapılan

egzersize uygun bir ventilasyonun sağlanmasından geçer. Eğer yapılacaksa derin dalışlar bu

dalışlar için uygun regülatör kullanarak gerçekleştirilmelidir. En sık yapılan hata olan “havayı

idare etmek” alışkanlığı terk edilmelidir.

2.5.10 Dekompresyon hastalığına bağlı baş ağrısı

Baş ağrıları aynı zamanda bir dekompresyon hastalığının belirtisi de olabilirler. Eğer

bir dalgıç baş ağrısından şikâyet ediyorsa ve eklem ağrısı, şişkinlik, deri dökülmesi, kaşıntı,

baş dönmesi, mide bulantısı, kusma, kulaklarda çınlama veya aşırı yorgunluk gibi diğer

vurgun belirtilerine sahipse, bu durumda baş ağrısının nedeninin dekompresyon hastalığı

olabileceği akılda tutulmalıdır (25-27).

Dekompresyon hastalığı Henry Gaz Kanunu uyarınca, dalış sırasında artan basınçta

hava soluyan dalgıcın kan ve dokularında havanın bu basınca eşdeğer biçimde çözünmesine

bağlıdır. Dalış tamamlandığında, çıkış sırasında dokularda çözünen hava ve özellikle inert bir

gaz olan nitrojen akciğerler aracılığıyla atılmalıdır. Ancak hızlı çıkış, yetersiz dekompresyon

beklemesi nedeniyle dokularda süper satüre durumdaki nitrojenin akciğerden atılımı gecikirse

veya yetersiz kalırsa gaz kabarcıkları oluşabilir. Bu gaz kabarcıkları çoğunlukla bir belirti ve

bulgu vermez. Doppler yöntemi ile özellikle venöz kabarcıklar şeklinde saptanan bu

kabarcıklar sessiz kabarcık olarak adlandırılırlar. Kabarcıklar tuttukları doku ya da tıkadıkları

damarar bağlı olarak belirti ve bulgu verdiklerinde durum dekompresyon hastalığı olarak

adlandırılır (25-28).

Gaz kabarcıkları küçük kan dolaşımını bozdukça, kan viskozitesini arttırdıkça,

endotelyuma zarar verdikçe ve komplemanı aktive ettikçe bazı mekanizmalar meydana çıkar.

Gaz-kan ara yüzünde fizyokimyasal süreçler, yağ asitlerinin hücre zarlarından ayrılması ve

yağ embolilerinin oluşumuna yol açabilir. İntravasküler kabarcıklar, iskemi reperfüzyon

hasarını başlatabilir. Arteriyel kabarcıklar; kan-merkezi sinir sistemi bariyerinin bozulmasına,

eritrositlerin ekstravazasyonuna, reaktif hiperemiye, vazojenik ödeme ve kafa içi basınç

artışına yol açarak ağrı sebebi olabilirler (25-29).

Dekompresyon hastalığının belirtisi olarak baş ağrısı değişik sıklığa sahiptir.

Donanma dalgıçlarında görülen 935 dekompresyon hastalığı olgusunda baş ağrısına %0,5

17

oranında oldukça seyrek rastlanırken, DAN’ın (Divers Alert Network) derlediği 70

rekreasyonel Scuba dalıcısında sıklık %9’dur (30, 31).

2.5.11 Arteriyel gaz embolisine bağlı baş ağrısı

Çıkış sırasında Boyle Gaz Kanunu uyarınca akciğerlerde genleşen havanın ekspire

edilememesi sonucunda gelişen patolojilerin en tehlikelisi akciğer çıkış barotravmasına bağlı,

arteriyel gaz embolisidir. Basınçlı hava solunarak yapılan dalışlarda 1 metre kadar sığ olan

derinliklerden bile yukarı çıkarken arteriyel gaz embolisinin meydana gelebileceği

unutulmamalıdır. Çünkü basınç başına en fazla gaz hacmi değişiklikleri, yüzeyden aşağıdaki

ilk metreler içerisinde meydana gelir. Çıkış hızı dakika başına 5 ila 10 metreden daha az

seviyede tutulduğu ve dalgıç yukarı çıkarken asla nefesini tutmadığı müddetçe, arteriyel gaz

embolisi riski minimaldir. Egzersizle veya soğukla tetiklenen astıma veya hareketsiz

pozisyondayken anormal hava yolu fonksiyonuna sahip olan bireyler, fazlaca gaz hapsolması

ve dolayısıyla da arteriyel gaz embolisi riski altındadırlar (9).

Arteriyel gaz embolisinin belirtileri genellikle anidir, tipik olarak yüzeye çıkışta

dakikalar içerisinde görülürler. Boğulmadan sonra, dalgıçlar arasındaki en yaygın ölüm

sebebi, özellikle hızlı panik çıkışları esnasındaki arteriyel gaz embolisidir. Serebral arteriyel

gaz embolisinde şiddetli baş ağrısı yaygındır ve genellikle intra-serebral kabarcıklarla veya

artan kafa içi basıncıyla ilgilidir. Arteriyel gaz embolisi, baş ağrısına ilaveten, mide bulantısı,

bilişsel bozukluk, odaksal nörolojik zararlar ve %40’tan daha fazla bilinçsizlikle de

görülebilir (11).

2.5.12 Dehidrasyon

Dehidrasyon gerekli önem verilmese de dalışta karşılaşılan en yaygın problemlerden

biridir. Genellikle sıcak hava, aşırı kalın giysiler, egzersiz, terleme, sıvı alımının azalması,

immersiyonunun ve soğuk suyun diüretik etkisi gibi nedenlerle dalışın sıvı kaybıyla beraber

seyrettiğini söylemek yanlış olmaz. Dehidrasyonun erken semptomlarından biri de, baş

dönmesi ile birlikte, hafiften şiddetliye kadar değişen baş ağrısıdır. Dehidrasyonda vücut su

dağılımı ve perfüzyon değiştiğinden gaz alım ve atım hesabı da değişir. Dalış bilgisayarını

izlemek veya tabloları takip etmek işe yaramayacaktır çünkü modeller artık geçerli değildir.

Aynı zamanda beyne giden kan akışı da dehidrasyona bağlı olarak yavaşlar, bu da beyne daha

az oksijen akışıyla sonuçlanır. Böylece baş ağrısı ve baş dönmesi meydana gelir.

18

Scuba dalışında, normalde aldığınızdan daha fazla sıvı almak ve yeterli dilüsyon belirtileri

için idrarın gözlenmesi (açık renkli idrar) tavsiye edilir.

2.5.13 Maske sıkışması/maske sıkması

Aşağı iniş esnasında burun vasıtasıyla yüz maskesinin içine nefes vermeyi unutmuş

olabilecek olan acemi dalgıçlar arasında barotravmatik maske sıkışması görülür. Dalgıç

maske basıncını aktif şekilde dengelemedikçe, derinlikteki artan hidrostatik basınç, maske

içerisinde, cilt ve gözde peteşiyal kanamalara yol açabilecek ve periorbital yumuşak dokular

zarar verebilecek negatif basınçla sonuçlanır. Öte yandan daha dalışın başında yüze tam

oturmayan veya aşırı sıkılmış bir maske de yeterli havalandırılsa bile baş ağrısı sebebi

olacaktır. Kötü oturmuş bir maske veya kask, gerilim tipi bir baş ağrısına yol açabilir. Kas

gerilimine bağlı bu tür baş ağrıları uzayan dalış süresiyle birlikte daha da kötüleşir ve

genellikle dalıştan sonraki bir saat içerisinde çözülürler. Acemi dalgıçların fazla sıkı

bağlanmış maske kayışları, maskenin üst çerçevesinin kaşlara baskı uygulamasına sebep

olabilir, bu durum koruma gözlüğü baş ağrısı olarak adlandırılan, çeşitli supraorbital

nevraljilerle sonuçlanır. Koruma gözlüğü baş ağrısı, tek taraflı, hafif, devamlı ve supraorbital

çentiğe elle dokununca çoğalma eğilimlidir. Yüzde bir tetikleme bölgesine sahip trigeminal

nevraljisi bulunan dalgıçlar, nevralji ilaçla kontrol edilmedikçe, maske ile yüz temasına

dayanamayabilirler (9).

2.5.14. Diş sıkışması

Normal dişlerde gaz hacim bulunmadığından barotravma kaynağı olmazlar. Ancak

infeksiyonlu dişin kökleri içinde veya etkin olmayan diş onarımlarının altında hava bulunursa

bu durumda diş barotravması görülebilir. İniş veya çıkış esnasında diş ağrısı olarak ortaya

çıkar ve üst dişlerin ağrısı maksiler sinüz veya maske sıkışmasıyla karışabilir. Dalışta diş

ağrısı dolgu veya kaplamanın artık etkin olmadığını da gösterdiğinden diş hekimine

başvurularak tedavi yenilenmelidir (9).

2.5.15 soğuk kaynaklı başağrısı

Birçok insan soğuk birşey yediğinde ya da içtiğinde, çok kısa süre içinde alnı boyunca

uzanan kısa süreli bir ağrıdan yakınır. Soğuk suya giren bazı dalgıçlar ve yüzücüler de yüzleri

suya temas eder etmez bu başağrısını yaşayabilirler. Genel olarak bu ağrının trigeminal sinirin

19

uyarılması sonucu tetiklenen bir refleks tepkiden kaynaklandığı kabul edilir. Ağrı genellikle

20-30 saniye ya da bazı olgularda 5 dakika sürmekte ve neopren bir maske giyilmesiyle

önlenebilmektedir (31).

Soğuk suda yapılan uzun süreli dalışlardan kaynaklanan termoregülatuar titreme

boyun kaslarını yorabilir ve bir gerilim tipi başağrısının daha da şiddetlenmesine neden

olabilir. Bu durumda klinik olarak öncelikle ele alınması gereken konu hipotermidir.

2.5.16 Deniz canlılarına bağlı başağrıları

Bir dizi zehirli deniz canlısı, nematosist adı verilen iğneli kapsülleri aracılığıyla temas

ettikleri cillten dokulara geçen inflamatuar toksinler taşırlar. Bu toksinlere verilen sistematik

tepkinin bir örneği de başağrılarıdır. Denizanaları tüm okyanuslarda, özellikle de sıcak sularda

yaşamakta olup, dalgıçları vücutlarının açıkta kalan bölgelerinden sokabilir. Baş ya da yüz

bölgesinden tutulum olmadığında başağrısı genellikle önemsizdir. Eğer baş, boyun ve yüz

bölgesinde böyle birşey söz konusu olduğu takdirde türe bağlı olarak 5 ila 15 dakika

içerisinde aniden, keskin bir acı baş gösterir, daha sonra bu acının niteliği donuklaşır ve 24 ila

48 saat içerisinde ortadan kaybolur. Mercanı, deniz şakayıkı gibi selenterelerin nematosistleri

ve kayalar ile resiflerde yaşayan iğneli hidroid türleri kendilerine dokunulduğunda sokarlar.

Anemonlardan uzanan dokunaçlardaki nematosistlere ya da iskorpit balığının zehirli

dikenlerine temas edilmesi de ayrıca sistemik toksik semptomlarla beraber başağrısına yol

açabilir. Bazı denizyıldızlarının dikenleri de cilt altına girdiğinde yoğun bir lokal acıya yol

açar ve şiddetli vakalarda sistemik semptomlarla beraber başağrısına yol açar (33).

Zehirli olmayan türlerin nadiren travmatik başağrılarına yol açtığı bilinmektedir.

Zargana balığının çarptığı dalgıçlarda ciddi göz yaralanmaları görülmüştür. Uzun, keskin,

iğnemsi bir çene yapısına sahip olan zargana ve baraküdalar parlak ışığa (örneğin geceleri

dalan dalgıçların fenerlerine) ilgi duyar ve göz, boyun, göğüs veya mide bölgesine saldırabilir.

Uçanbalıklar da travmatik yaralanmalara ve buna bağlı olarak başağrısına sebep olabilirler

(34).

Bazı balıkların etleri de yenildiklerinde toksiktir. Bu tip zehirlenmeler genellikle

orkinoz, mavi yüzgeçli orkinos, sarı yüzgeçli orkinos, ceylan balığı, kızıl orkinos, torik ya da

uskumru gibi uskumru benzeri (scomroid) balıkların yenmesinden kaynaklanır. Bu balıklar

birkaç saat süresince sıcak bir yerde bırakıldıkları takdirde, bakteriler balığın kasları

içerisinde bulunan histidini yenildiği takdirde histamin benzeri bir sendroma neden olacak

şekilde dönüştürür. Etkilenmiş olan balıkta biberimsi bir tat oluşabilir. Böyle bir balığı

20

yiyenlerde 15-90 dakika içerisinde zonklamalı bir başağrısı, cilt kızarması, kaşınma, baş

dönmesi, çarpıntı ve taşikardi görülür. Bazen de düşük tansiyon, bronkospazm, ürtiker, mide

bulantısı, kusma, mide ağrısı, ishal, susama, disfaji veya anaflaktik şok da gelişebilir.

Semptomların çoğu 8-12 saat arasında yok olurken, başağrısı daha şiddetli bir tepkiyi takiben

birkaç gün süresince devam edebilir (33).

Aynı sendroma yol açabilen scombroid olmayan balıklar arasında şunlar

bulunmaktadır; çinekop, mahi mahi, kahawai, sardalya, hamsi, ringa balığı, zurna balığı,

zargana, sarıkuyruk balığı ve Avustralya okyanus som balığı. Başağrısı aşağıdakilerden

kaynaklanabilir: salyangozlar, deniz salyangozu veya sümüklüböceklerin yenmesinden

kaynaklanan kabuklu su ürünü zehirlenmesi; köpekbalığı, kedibalığı, kaplumbağa ve su

kaplumbağası zehirlenmesi; kirpi balığı, pervane balığı veya dikenli balığın yenmesinden

kaynaklanan tetrododoksin zehirlenmesi, köpekbalığı, fok, yunus ya da balina ciğeri yenmesi

sonrasında başağrısı ve hipervitaminozis A’dan kaynaklanan diğer artmış intrakranial basınç

semptomlarının görüldüğü başağrıları. Alerjik kabuklu deniz ürünü zehirlenmesi de toksik bir

reaksiyon olmamasına rağmen genellikle başağrısına neden olur (33).

Bazen suda bazı dinoflagellatların çoğalmasından ötürü oluşan “kırmızı akıntı”

bölgelerinde bulunan kabuklu deniz canlılarının yenilmesi de zehirlenmeye yol açar. Bazı

dinoflagellatlar bilinen en güçlü biyolojik nörotoksinlerden biri olan saksitoksini üretir.

İnsanlar bu sularda yaşayan dinoflagellatları filtre edip yoğunlaştırılmış hale getiren kabuklu

deniz canlılarını yemek suretiyle bu zehiri alırlar. 20 dakika ila birkaç saat arasında değişen

belirsiz bir süreyi takiben kurban ellere veya genele yayılan bir perioral parestezi ve

güçsüzlük hisseder; daha ciddi vakalarda ataksi, konuşma ve yutkunma güçlüğü, görüş

bulanıklığı, eklem ağrısı, tükürük salgısında artış, mide bulantısı, kusma, ishal ve başağrısı

gözlemlenir (33).

Kirlenmiş kıyı suları ya da tatlı sulara dalınması ender olarak amibik

meningoensefalite yol açar. Bu ve benzeri infeksiyon etmenleri de başağrısının eşlik ettiği

nadir sorunlara yol açabilirler.

2.5.17 Travmatik ve fiziki nedenlere bağlı başağrıları

Servikal omurilik travması, sığ bir suya atlamanın sonucu olarak gelişebilir ve böylece

omur kırılması, omurilik sakatlanması veya vertebrobaziler arter trombozuyla sonuçlanabilir.

Bu tür sakatlanmalar, kontrollü ve suya önce ayak girecek şekilde davranılan scuba

21

dalışlarında yaygın değildir. Yine de akıntı veya dalga nedeniyle dalgıcın kayalar veya tekne

gibi sert cisimlere çarpması sonucu gelişmesi ihtimal dâhilindedir (35).

Dalışa bağlı servikojenik baş ağrısı, servikal omurga travması hikâyesi bulunan yaşlı

dalgıçlarda, servikal spondiloz veya konjenital atlantooksipital anormallikleri bulunanlarda

gözlenir. Scuba dalışında baş ileri bakacak şekilde aşırı gerilmiş, boyun ise arkadaki tüpün

çıkıntısından kurtulmak için kasılmış doğal olmayan bir pozisyondadır. Servikal yapılar

üzerindeki bu mekanik gerilim, geri plandaki faset eklem artrozunu veya intervertebral disk

bozulmasını şiddetlendirebilir ve oksipital, ön veya verteks baş bölgelerinde tek taraflı ağrıya

yol açabilir (35).

Temporomandibular eklem fonksiyonu bozukluğu, dalgıçların neredeyse dörtte

birinde, regülatör ağızlığının uygun olmamasına bağlı olarak gelişir. Ağızlığı sağlam tutmak

için dalgıç alt çenesini hafifçe ileri çıkararak ısırması gerekir. Kesici dişler ve köpek dişleri

ağızlığı kavrayacağından, arka oklüzal desteğin eksikliği, şakak kemiği ve alt çeneye ait

eklemlere eşit olmayan şekilde yük binmesiyle sonuçlanır. Bu da uzun süre izometrik kas

kasılması için uygun değildir. Kolay etkilenen bireylerde bu durum şiddetli ağrılara ve çene

ekleminde bozulmalara yol açar. Özellikle acemi dalgıçlar, endişe nedeniyle ağızlığı

gereğinden fazla güçle ısırma eğilimindedirler. Keskin veya künt tarzda preoriküler veya

temporal ağrı, çene eklemi kısıtlılığı, eklem çıtırdaması ve kulak çınlaması sık rastlanan

yakınmalardır (36). Tedavi için sert lastikten ziyade silikondan yapılmış bir ağızlık

kullanmak, regülatör hortumunun ağızlığı kuvvetle çekmemesini sağlamak ve ağızlığı şiddetli

ısırmama konusunda dalgıcı eğitmek gerekir. Sürekli ağrıya sahip dalgıçlar değişik ağızlık

tasarımlarını denemeli veya özel olarak kendisine uygun üretilmiş bir ağızlık edinmelidir.

Eğer uykuda diş gıcırdatması veya çene sıkması hikâyesi varsa, bu tür kişilerin bir noktürnal

ağız koruyucusu kullanması faydalı olabilir (37).

Baş ağrısına yol açabilecek bir kafa travması, kapalı alanda dalanlarda, bottan atlayış

veya çıkış sırasında, akıntı veya dalga varlığında mümkündür. Sualtında görüş sağlayan

maskelerin kısıtlı bir görüş alanı sağlaması da bu tür yaralanmaları kolaylaştırır. Öte yandan

ciddi beyin sarsıntısı, başağrısı bir yana su altında can güvenliğini tehlikeye sokabilecek

durumlara yol açabilir.

22

3. GEREÇ VE YÖNTEM

Dalışlarda karşılaşılan başağrısının karakterini, nedenlerini ve dalışla ilişkisini

amaçlayan bu tez çalışması, internet üzerinden yürütülen bir online anket çalışmasıdır.

Yaklaşık 18 sorudan oluşan anketin ilk bölümü demografik verileri, ikinci bölümü dalış

deneyimi ve türüne ilişkin verilere, üçüncü bölümü başağrısının karakter, yerleşim, süre vs

gibi özelliklerine ve son bölüm de baş ağrısıyla ilişkili dalış ve diğer ilintilere ayrılmıştır.

İnternette anketin görünümü Şekil 11’de gösterilmektedir. Anket sorularının tümü aşağıda

verilmiştir.

Şekil 11. İnternette anketin görünüşü.

SCUBA DALIŞLARINDA BAŞAĞRISI ANKETİ Bu çalışma donanımlı dalışlarda (SCUBA) ve sonrasında rastlanılan başağrısı sorunlarını Araştırmak amacı gütmektedir. Başağrınızla ilişkilendirilebilecek dalış özellikleri sorulurken lütfen başınızın ağrıdığı spesifik bir dalışı düşününüz. * Gerekli 1. Dalış sırasında veya dalıştan sonra başınız ağrır mı? * Yalnızca bir şıkkı işaretleyin. Hiç ağrımaz Çok seyrek olarak Neredeyse dalışlarımın yarısında Çok sık Her zaman

23

2.Dalış dışında da baş ağrısına yol açan sorununuz/hastalığınız var mı? Buna tanı konuldu ise lütfen yazınız 3. Yaşınız? 4. Boy uzunluğunuz? (cm olarak) 5. Vücut ağırlığınız (kg olarak) 6. Cinsiyetiniz Yalnızca bir şıkkı işaretleyin. Kadın Erkek 7. Dalış seviyeniz Farklı eğitim dizgelerine göre eşdeğerleri Yalnızca bir şıkkı işaretleyin. 1 Yıldız Dalıcı 2 Yıldız Dalıcı 3 Yıldız Dalıcı 1 Yıldız Eğitmen 2 Yıldız Eğitmen 3 Yıldız Eğitmen 8. Dalış sayınız Havuz dalışları hariç eğitim dalışları da dahil Yalnızca bir şıkkı işaretleyin. 1-10 dalış 11-30 Dalış 31-50 dalış 51-100 dalış 101-500 dalış 501 ve üzeri dalış 9. Baş ağrınız dalışın hangi döneminde/dönemlerinde ortaya çıkıyor? Uygun olanların tümünü işaretleyin. İniş sırasında Dipte Çıkış sırasında Çıktıktan sonra hemen Çıktıktan 5-10 dakika sonra Çıktıktan yarım saat-1 saat sonra Çıktıktan birkaç saat sonra 10. Baş ağrınız çıktıktan sonra ne kadar sürüyor? Uygun olanların tümünü işaretleyin. 5-10 dakika Yarım saat Bir saat 2-3 saat

24

Tüm gün 11. Baş ağrınız nerede yoğunlaşıyor? Uygun olanların tümünü işaretleyin. Kulaklarınızda Alnınızda Gözünüzde Elmacık kemiklerinizde Çene ekleminizde Şakaklarınızda Kafanızın üstünde Kafanızın üstünde tek tarafta Dişlerinizde Ensenizde Diğer: 12. Baş ağrınızın karakterini nasıl tanımlarsınız? Uygun olanların tümünü işaretleyin. Batıcı Zonklayıcı Yakıcı Sızlayıcı Dolgunluk hissi Çok şiddetliydi Az şiddetliydi Diğer: 13. Baş ağrınıza eşlik eden aşağıdaki belirtiler var mı? Uygun olanların tümünü işaretleyin. Görme kaybı Işık çakma Bulantı Kusma His kaybı Diğer: 14. Baş ağrısına yol açan dalış hakkında neler söyleyebilirsiniz? Uygun olanların tümünü işaretleyin. Normal bir dalıştı Akıntılı dalıştı Su çok soğuktu Regülatörüm kötüydü/yetersizdi İnişte kulak eşitleme güçlüğü yaşadım İnişte sinüs eşitleme güçlüğü yaşadım Tüp havası kötüydü/koku vardı Akıntılı dalıştı Nefes yoluma deniz suyu kaçtı Dalışta aşırı efor harcadım Dalış uzun sürdü Derin dalıştı

25

Hızlı çıkış/deko kaçırma yaşadım Elbisem sıkıyordu Yüzerlik problemi yaşadım Gergindim Maskem sıkıyordu Diğer: 15. Dalıştan önce alkol, kafein, sigara kullandınız mı? Uygun olanların tümünü işaretleyin. Kullanmadım Alkol aldım Çok kahve/çay içtim Çok sigara içtim İlaç kullandım 16. Sizin cinsiyet, boy ve kilonuzda ve benzer dalış deneyimine sahip kişilere göre hava Harcamanız nasıldır? Yalnızca bir şıkkı işaretleyin. Aynı Fazla Az 17. Dalıştan sonra baş ağrınız için ilaç kullandıysanız: Uygun olanların tümünü işaretleyin. Etkisi olmadı Aspirin azalttı Parasetamol azalttı Antienflamatuar azalttı Migren ilaçları azalltı Diğer: 18. Çalışmamızda kullanabileceğimiz baş ağrısı ve dalışla ilgili vereceğiniz daha fazla bilgi varsa aşağıdaki kutuya yazınız.

Google doküman olarak hazırlanan anket formuna ilişkin haber ve davet yazısı,

ülkemizde çok sayıda dalgıcın üye olduğu haberleşme gruplarına 3 gün ara ile iki kez

yollanmıştır. Bu grupların ismi ve parantez içlerinde üye sayıları şu şekildedir: Türksualtı-

TSSF (7447), Dalış Rehberiniz (6901), Sualtı Dergisi (6152), Scubatürk (4143) ve SAD

Haber (506).

Anket yanıtlanmaya 18 Şubat 2013 tarihinde açıldı. 25 Mart 2013 tarihinde kapatılana

kadar geçen 36 günde toplam 306 yanıt alındı. Yanıtlar Microsoft Excell veri tabanı formatına

aktarılarak çalışmaya alındı. “Dalış sırasında veya dalıştan sonra başınız ağrır mı?”

sorusuna “hiç ağrımaz” yanıtı veren 21 kişi çıkarıldı ve değerlendirmeye 285 kişi alındı.

26

Elde edilen verilerin istatiksel incelemesinde SPSS 21 istatistik programı

kullanılmıştır. Değerler ortalama, standart sapma ve yüzde düzeyinde çalışılmıştır. Verilerin

kendi arasında karşılaştırılmalarında korelasyon ve nonparametrik incelemeye olanak tanıyan

Mann-Whitney ve Kruskal-Wallis testleri kullanılmış, istatistik incelemelerde P değerinin

0,05’den küçük olması halinde istatistik olarak anlamlı kabul edilmiştir.

27

4. BULGULAR

18 Şubat 2013 ile 25 Mart 2013 tarihleri arasında (36 gün) başağrısı anketini toplam 306

kişi yanıtladı. “Dalış sırasında veya dalıştan sonra başınız ağrır mı?” sorusuna “hiç

ağrımaz” yanıtı veren 21 kişi çıkarıldı ve değerlendirmeye 285 kişi alındı.

Çalışmaya alınanların özellikleri Tablo 3’de, dalışlarda baş ağrısı sıklığı Tablo 4’de

gösterilmektedir.

Tablo 3. Çalışmaya katılan 285 dalıcının özellikleri

Ortalama Standart sapma

Yaş (yıl) 36,3 8,8

Boy uzunluğu (cm) 174,1 13,3

Vücut ağırlığı (kg) 78,8 16,7

Cinsiyet (n: 283 yanıt) Erkek n: 208 (%73,5)

Kadın n: 75 (% 26;5)

Tablo 4. Dalışlarda baş ağrısı sıklığı

n %

Çok seyrek olarak 197 69,12

Neredeyse dalışlarımın yarısında 53 18,60

Çok sık 25 8,77

Her zaman 10 3,51

Toplam 285 100

Çalışmaya katılan dalıcıların dalış belge düzeyi Tablo 5’de; dalış sayıları Tablo 6’da

özetlenmiştir.

28

Tablo 5. Dalıcıların belge düzeyleri

Belge düzeyi n %

1 yıldız dalıcı 28 9,82

2 yıldız dalıcı 61 21,40

3 yıldız dalıcı 69 24,21

1 yıldız eğitmen 59 20,70

2 yıldız eğitmen 52 18,25

3 yıldız eğitmen 16 5,61

Toplam 285 100

Tablo 6. Dalıcıların dalış sayıları dağılımı

Dalış sayısı n %

1-10 6 2,11

11-30 17 5,96

31-50 20 7,02

51-100 36 12,63

101-500 77 27,02

500 üstü 129 45,26

Toplam 285 100

Baş ağrısının dalışın hangi döneminde ortaya çıktığını araştıran soruya yanıt veren 280

katılımcının 218’i (%77,86) baş ağrılarının bu dönemlerden yalnızca birinde ortaya çıktığını

belirtti. Geri kalan 62 dalıcının (%22,14) baş ağrıları dalışın birden fazla döneminde

görülüyordu. Dalışın dönemlerine göre baş ağrısı görülme oranı Tablo 7’de gösterilmiştir.

Tablo 8’de ise bu ağrıların ne Kadar sürdüğü gösterilmektedir.

Tablo 7. Dalışın dönemlerine göre baş ağrısının ortaya çıkışı

Dalış dönemi n %

İniş sırasında 29 10,36

Dipte 37 13,21

Çıkış sırasında 44 15,71

Çıktıktan sonra hemen 110 39,29

Çıktıktan 5-10 dakika sonar 87 31,07

Çıktıktan yarım saat-1 saat sonar 56 20,00

Çıktıktan birkaç saat sonar 22 7,86

29

Tablo 8. Dalıştan sonra baş ağrısının devam etme süresi

n %

5-10 dakika 47 16,85

Yarım saat 61 21,86

1 saat 64 22,94

2-3 saat 69 24,73

Tüm gün 38 13,62

Başağrısının lokalizasyonuna ait soruya 285 dalgıç yanıt verdi. Bunlardan 150’si

(%52,6) yanlızca bir lokalizasyon bölgesi belirtti. Soru çoklu lokalizasyon belirtilmesine izin

verdiğinden 135’i (%47,4) birden fazla bölgeyi işaretlediler. Tek bölge olarak gösterildiğinde

düşük orana sahip olan göz bölgesi çoklu işaretlemede 5,3 kat, kulak bölgesi 3,5 kat ve

kafanın üzerinde tek taraf tutulumu 2,9 kat daha fazla işaretlendi. Alın bölgesindeki ağrıya en

fazla şakaklar ve ardından başın üst kısmında yerleşik ağrılar eşlik etti. Dalgıçların

başağrılarının lokalizasyonu Tablo 9’da ayrıntılı olarak gösterilmektedir.

Tablo 9. Başağrısının yerleşim bölgeleri

Yerleşim Tek yerleşim % Çoklu yerleşim %

Kulaklarınızda 1 0,7 11 2,3

Alnınızda 48 32,0 135 28,7

Gözünüzde 2 1,3 33 7,0

Elmacık kemiklerinizde 4 2,7 13 2,8

Çene ekleminizde 1 0,7 4 0,8

Şakaklarınızda 42 28,0 121 25,7

Kafanızın üstünde 36 24,0 92 19,5

Kafanızın üstünde tek tarafta 2 1,3 18 3,8

Dişlerinizde 0,0 2 0,4

Ensenizde 14 9,3 42 8,9

Toplam 150 100,0 471 100,0

Başağrısının karakterinin araştırıldığı soruya toplam 283 yanıt verildi. Dalgıçların

196’sı (%69,3) başağrısını tek bir karakterde tanımladılar. Bu soruya çoklu yanıt verme

imkânı tanındığından 87 dalgıç (%30,7) başağrılarını birden fazla karakterle tanımladılar.

Başağrılarının karakterlerinin dağılımı Tablo 10’da ayrıntılı olarak gösterilmektedir.

30

Tablo 10. Başağrısının karakteri

Yerleşim Tek karakter % Çoklu karakter %

Batıcı 8 4,1 12 6,1

Zonklayıcı 90 45,9 55 27,8

Yakıcı 1 0,5 4 2

Sızlayıcı 17 8,7 24 12,1

Dolgunluk hissi 36 18,4 41 20,7

Çok şiddetliydi 9 4,6 27 13,6

Az şiddetliydi 35 17,9 32 16,2

Diğer 1 0,5 3 1,5

Toplam 196 100 198 100

35 dalgıç ağrılarını tanımlarken yalnızca az şiddetli olduğunu, 9’u da yalnızca çok

şiddetli olduğunu belirtmişlerdir. Oysa 59 dalgıç ağrılarının az veya çok şiddetli oluşunu diğer

tanımlamalarla beraber dile getirmişlerdir. Ağrının az veya çok şiddetine göre diğer

tanımlamaların eşliği Tablo 11’de gösterilmiştir. Her iki grup arasında istatistiksel olarak

anlamlı fark bulunmamıştır (p=0,460).

Tablo 11. Ağrının az veya çok şiddetli tanımlanışına göre eşlik eden tanımlama

Ağrı karakteri Çok şiddetliydi Az şiddetliydi

Batıcı 2 1

Zonklayıcı 18 16

Yakıcı 1

Sızlayıcı 5 12

Dolgunluk hissi 9 9

P=0,460

Başağrısına daha çok migren ağrısında gözlenen görme kaybı, ışık çakma, bulantı,

kusma ve his kaybı gibi yakınmaların eşlik edip etmediği sorusuna 66 dalgıç (%23,2) olumlu

yanıt verdi. Bu yanıtların ayrıntıları ve yakınmaların dağılımı Tablo 12’de gösterilmektedir.

Yakınmaların yarısını bulantı almaktadır. “Diğer” olarak işaretlenen yakınmalar baş dönmesi,

denge kaybı ve halsizliktir.

31

Tablo 12. Başağrısına eşlik eden yakınmalar

Eşlik eden yakınma n %

Görme kaybı 3 3,8

Işık Çakma 5 6,4

Bulantı 39 50

Kusma 10 12,8

His kaybı 6 7,7

Diğer 15 11,5

Toplam 78 100

Başağrısının görüldüğü dalışın özelliğinin araştırıldığı soruya 269 yanıt verildi. 83

dalgıç (%31) dalışlarının normal bir dalış olduğunu belirttiler. Geriye kalanlar başağrısına yol

açan dalışlar hakkında en az bir özellik belirttiler. Bu soruy

a, dalışın normalden farklı olduğu yönünde verilen yanıtların ayrıntıları Tablo 13’de

gösterilmektedir. Dalışta aşırı efor harcamanın, suyun soğuk oluşunun ve dalışın derin

oluşunun en büyük önemi taşıdığı görülmektedir.

Tablo 13. Başağrısının geliştiği dalışın özellikleri

Dalışın özelliği n %

Normal bir dalıştı 83 31

Aşağıdakilerden en az biri vardı 186 69

Toplam 269 100

Akıntılı dalıştı 23 6,5

Su çok soğuktu 58 16,3

Regülatörüm kötüydü/yetersizdi 6 1,7

İnişte kulak eşitleme güçlüğü yaşadım 31 8,7

İnişte sinüs eşitleme güçlüğü yaşadım 18 5,1

Tüp havası kötüydü/koku vardı 27 7,6

Nefes yoluma deniz suyu kaçtı 3 0,8

Dalışta aşırı efor harcadım 63 17,7

Dalış uzun sürdü 27 7,6

Derin dalıştı 38 10,7

Hızlı çıkış/deko kaçırma yaşadım 3 0,8

Elbisem sıkıyordu 12 3,4

Yüzerlik problemi yaşadım 3 0,8

Gergindim 19 5,4

Maskem sıkıyordu 15 4,2

Diğer 9 2,5

Toplam 355 100

32

Başağrısının dalıştan önce alınan bir madde ile ilişkisinin araştırıldığı soruya toplam

258 kişi yanıt verdi. Yanıtların 196’sı (%73,4) dalıştan önce herhangi bir madde

kullanılmadığı yönündeydi. 7 kişi (%2) dalıştan önce alkol almıştı. 22 kişi (%8,2) çok

kahve/çay içmiş, 42 kişi (%15,7) de çok sigara içmişti.

Dalışlarda hava tüketim alışkanlığını değerlendirmek için dalgıçlara, “sizin cinsiyet,

boy ve kilonuzda ve benzer dalış deneyimine sahip kişilere göre hava harcamanız nasıldır?”

şeklinde sorulan soruya 283 yanıt verildi. Grubun yarısından fazlasını oluşturan 157 kişi

(%55,5) hava tüketilerinin aynı olduğunu; 97 kişi (%34,3) daha fazla hava tükettiklerini ve

ancak 29 kişi (%10,2) daha az hava tükettiklerini bildirdiler.

Az hava tüketen ve çok hava tüketenlerin cinsiyet, dalış seviyeleri ve toplam dalış

sayısı ile korelasyonlarına bakıldı ve herhangi bir ilişki bulunamadı (p>0,05). Yine az hava

tüketenler ve çok hava tüketenlerin bu parametrelerle yapılan istatistik araştırmasında; ne

cinsiyetle (p=802) ne dalış seviyesiyle (p=0,74) ne de dalış sayısı ile (p=0,60) bir ilişki

bulunamadı.

Başağrısı için bir ilaç kullanan 147 kişi (%51,6) bulunmaktadır. Bunlardan 14’ü

(%9,5) kullandığı ilaçlardan herhangi bir yarar sağlamamaktadır. Başağrısını azaltmakta yarar

sağlayan ilaç grupları; 44 kullanımla (%31) aspirin, yine 44 kullanımla (%31) parasetamol

grubu, 43 kullanımla (%30,3) antiinflamatuar grubu, 9 kullanımla (%6,3) migren ilaçları ve 2

kullanımla (%1,4) diğer ilaçlardır.

Anketin son sorusu açık uçlu ve başağrısı sorunu yaşayan dalgıçların düşünce,

deneyim ve önerilerini kavrayan soruydu. Burada genellikle dalgıçlar soğuk suyun, kulak ve

sinüs eşitleme problemlerinin, dalışa gitmek için yapılan yolculuğun da yol açtığı

yorgunluğun, özellikle sualtı fotografçısı olanların soluk tutma alışkanlığının, eforlu, derin ve

uzun dalışların başağrılarına yol açtıklarını belirttiler. Bir kısım dalgıç bu nedenle daha fazla

soluk alıp vermek için bilinçli davrandıklarını, bir kısmı ise bol su tüketmenin önemini

vurguladılar.

33

5. TARTIŞMA

Dalışlarda karşılaşılan başağrısının karakterini, nedenlerini ve dalışla ilişkisini

amaçlayan bu tez çalışması, çok kişiye ulaşılabilmesi, kolay uygulanabilmesi, hızlı yanıt

alınabilmesi, işleme kolaylıklarına sahip olması nedenleriyle internet üzerinden yürütülen bir

online anket çalışması şeklinde yürütülmüştür. Ülkemizde dalış sporu ile uğraşanlar genellikle

sosyo-ekonomik ve eğitim seviyeleri açısından üst gruplara dahil olduklarından aktif olarak

işleyen birçok internet grubu bulunmaktadır. Bunlardan sualtı sporlarından daha çok Scuba

dalışla ilgilenenlerin üye olduğu çok bilinen beş internet grubu seçilmiştir. Bu grupların anket

çalışmasının yapıldığı tarihlerdeki üye sayısı 25 bini geçmektedir. Ancak bir kişinin birden

fazla gruba üye olduğu düşünülse bile en az 7447 dalgıca bir anda ulaşabilmek münkün

olmuştur.

Anketin 18 sorudan oluştuğu ve tamamlamanın 20 dakika tuttuğu önceden

belirtildiğinden, birçok kişi açısından vakitsizlik nedeniyle doldurulmadığı da düşünülebilir.

Yine de dalgıç popülasyonunun en az %4’ünün sıklığı ve şiddeti değişse de dalışlarda

başağrısı sorunu yaşadığı kabul edilebilir.

Anketi dolduranların orta yaşlarda ve 4:1 oranında erkek:kadın cinsiyetini temsil ettiği

görülmektedir. Bu oran genel popülasyonu yansıtmaktadır. Rekreasyonel bir spor olarak

scuba dalışı, genç yaşta ağırlık kazanan diğer performans sporlarından farklıdır ve uzun yıllar

yapılabilmektedir. Yine TSSF’ye kayıtlı dalıcılarda da kadın oranı kabaca 1/4- 1/5

civarındadır.

Dalgıçların yaklaşık 2/3’ü dalışta başağrısı sorununu seyrek olarak yaşamaktadır.

Bununla birlikte her üçünden birinin dalışların yarısı ve daha fazlasında başağrısı yaşamaları

önemli bir sorun oluşturmaktadır. Çok sık olarak başağrısı yaşayan 25 kişi ve her dalışında

başağrısı yaşayan 10 kişi, “eğlence” amacıyla yapılan bir spor anlayışı ile ters düşmektedir.

Dalgıçların üçte biri bir ve iki yıldız dalıcı seviyesi gibi yalnızca kendi dalışından

sorumlu olan gruptadır. Geriye kalan üçte ikisi ise üç yıldız dalıcıdan itibaren eğitmen

düzeyindedir. Bu grup başkalarının dalışından da sorumludurlar. Bu konu iki önemli özellik

taşımaktadır. İlki, başlarının ağrımasına yol açabileceğini öngörseler de dalışlardan

kaçınamamaktadırlar. Örneğin nezleli, yorgun, ya da yeterli dalışı yapmış bir eğitmen,

daldırması gereken diğer grupların varlığında başının ağrıyacağını kestirse de dalış yapmak

zorunda kalabilmektedir. İkinci olarak, sualtında başağrısına yol açan durum eğer yaşamsal

önem taşırsa, bu yalnızca eğitmeni değil, daldırdığı dalgıçları da ilgilendirmektedir.

34

Dalgıçların yaklaşık yarısı beşyüzden fazla; üçte ikisi de yüzden fazla dalış

deneyimine sahiptirler. Bu dalış sayısı üst seviyede bir deneyim ve aynı zamanda başağrısı

yaşayabilecekleri çeşitli dalış tür ve ortamlarında bulundukları anlamına gelmektedir.

Başağrılarının kabaca beşte ikisi henüz su içindeyken ortaya çıkmaktadır. Bu tür bir

baş ağrıları, özellikle henüz inişte görülenleri daha çok barotravmatik kaynaklılardır. Öte

yandan geriye kalan daha büyük bir grup sudan çıktıktan sonra başlamaktadır. Bu tür bir

başağrısı daha çok karbondioksit ve karbonmonoksit zehirlenmelerinin geç başağrıları; çene,

sırt, boyun kaslarının uygunsuz gerilmeleri ve elbette dekompresyona bağlı kabarcıklar

nedeniyle olabilir (5, 24). Migren kaynaklı başağrılarını dalışın fazları ile iliştirmek güçtür.

Dalışa hazırlanmak bile birçok nedenle migren krizini tetikleyebilir. Denizde yolculuk, güneş

yansıması, tekne motorunun egzos kokusu gibi faktörler henüz dalış başlamadan bir migren

atağını tetikleyebilir (1).

Dalıştan sonra gözlenen migren krizleri için sessiz kabarcıklar gözönünde tutulmalıdır.

Migren geçmişi olan bazı dalgıçların çıkıştan sonra krizlerinin başladığı görülmüştür.

Anderson ve meslektaşları basınç odasında 20 ila 40 metre derinliklerden normal atmosferik

basınç ortamına geri göndükten sonra, 10 ila 90 dakika içerisinde migren nöbeti geçiren dört

olgu bildirmektedir. Olgular aniden şiddetli görme kaybı yaşamışlar ve bunu takiben orta

derecede şiddetli, unilateral, zonklamalı, orbital bir başağrısına maruz kalmışlardır. Dört

olgudan üçü migren geçmişine sahip olup, bunlardan ikisinin auralı migreni bulunuyordu.

Yazarlar nöbetlerin gaz kabarcığı embolisinden kaynaklanan vasküler tıkanıklık, sessiz

kabarcıklardan kaynaklanan lokal vasospazm ya da dekompresyon sırasında arteriyel oksijen

basıncının azalmasına sekonder olarak oluşan vazomotor stabilite değişikliklerinden

kaynaklanabileceği sonucuna ulaşmışlardır. Dekompresyon hastalığına işaret eden hiçbir

başka belirti olmamasına rağmen görüş alanı kusurunun birkaç ay boyunca devam etmesi bir

olguda dekompresyon hastalığı ya da migrenli serebral enfarktüs tanısını akla getirmiştir (24).

Dalışlarda rastlanan başağrısı değişik sürelerde ortadan kalkmaktadır. Yine de üçte bir

gibi önemli bir oranın 2-3 saatten fazla sürdüğü, hatta %14’ünde bir gün boyunca devam ettiği

düşünülürse eğlence amaçlı yapılan bir sporun doğası ile bağdaşmayacağı düşünülmektedir.

Başağrısının lokalizasyonu, ağrı türü hakkında en değerli bilgileri verir. Ağrının

lokalizasyonu için yalnızca bir şıkkı işaretleyen katılımcıların yarısı üçte bir oranında alını ve

yine üçte bir oranında şakakları tercih ettiler. Katılımcıların geriye kalan yarısı bir den fazla

yer işaretlediler, ancak bunlar da oran biraz azalmakla birlikte alın ve şakaklar bölgelerini

büyük oranda tercih ettiler. Alın ve şakak ağrısı sıklıkla frontal sinüs sıkışmasını gösterir. Bu

35

durum sinüs sokışmaları içinde frontal sinüs tutulumunun en fazla oluşu ile uyum

sağlamaktadır (7). Her iki grupta üçüncü sırada belirtilen yerleşim kafanın üst kısmı, ardından

da ensedir. Gaz zehirlenmelerinde özellikle sık rastlanan karbondioksit birikiminde ağrı

kafanın üst kısmında rastlanır, yine ense ağrısı gerilim tip başağrılarının veya donanıma bağlı

başağrılarının en sık rastlanan yerleşim yeridir (1, 5).

Ağrıların tek lokalizasyonla işaretlenmesi ile birden fazla bölgede işaretlenmesi

arasında önemli bir farklılık oluştu. Tek bölge olarak gösterildiğinde düşük orana sahip olan

göz bölgesi çoklu işaretlemede 5,3 kat, kulak bölgesi 3,5 kat ve kafanın üzerinde tek taraf

tutulumu 2,9 kat daha fazla işaretlendi. Bunun nedeni bu bölgelerdeki ağrıların genellikle tarfi

edilen diğer bölgeleri de tutmasıdır. Örneğin göz bölgesinde gözlenen ağrı, maske

sıkışmasına, frontal sinüs sıkışmasına hatta maksiler dizilimli üst dişlerin barotravmasına

bağlıdır. Bu durumda bu ağrılar ilgili oldukları alnalarda da gözlenecek, böylece bunları tarfi

etmek isteyen bir dalgıç tutulma yerlerine, alın, şakaklar, elmacık kemikleri, dişler vb de

ekleyecektir. Yine daha çok orta kulak barotravmasının bir yakınması olan kulak bölgesindeki

ağrı da çene eklemi ve şakaklardaki ağrı ile birlikte tanımlanabilecektir.

Başağrısının karakteri dalgıçların üçte ikisi tarafından tek tanımla ifade edildi.

Bunların da yaklaşık yarısı ağrılarını “zonklama” olarak tanımladı. Başağrılarını birden fazla

şekilde tanımlama ihtiyacı gösterenlerin önemli bir kısmı da “zonklayıcı” başağrısını ön

planda tuttu. Kafa içi basınç artışına yol açan sebep ne olursa olsun ağrı karakterinin

zonklayıcı olması normaldir. Aslında batıcı, şiddetli karakterle başlayan barotravmalar, bir

kez hasr oluştuktan sonra bir dolgunluk ve zonklayıcı karakterde baş ağrısı ile devam ederler

(6,7,11).

Ağrılarını tek ifade ile ve birden fazla ifade ile tanımlayanlar arasında belirgin

değişiklik ağrılarını “çok şiddetli” olarak tanımlayanlarda görüldü. Ağrılarını yalnızca çok

şiddetli olarak tanımlayanlar %4,6 oranında iken, diğer ifadelerle birlikte tanımlanmak %13,6

oranına yükselmişti. Bu durum ifadenin doğal bir sonucu olarak yorumlanmıştır. Şiddetli bir

ağrının ifade edilmesinde farklı bir karakterin de eşlik etmesi, konunun biraz daha ayrıntılı

tanımlanma ihtiyacı doğaldır.

Gerek ağrının karakteri, gerek bu karaktere neden olan ağrı sebebi veya patolojisi

ağrının şiddetini etkileyebilir. Oysa bu konuda yapılan istatiksel inceleme, ağrının az veya çok

oluşuna göre, eşlik eden diğer karakterlerin dağılımının anlamlı bir istatistiksel fark

yaratmadığını ortaya koymuştur.

Migren ile ilişkilendirebilecek başağrısı belirtilerine %23,2 oranında olumlu yanıt

verilmesi düşündürücüdür. Migrenlilerin dalıp dalamayacağı konusu, dalış için sağlık

36

muayenesi şartlarında önemli bir tartışma konusudur (22). Ülkemizde profesyonel dalgıçlar

için bu konu nettir. Profesyonel Sualtıadamları Yönetmeliği’nin sağlık kuralları bölümünde

“görme kaybı, bilinç kaybı, kusma ve hemipleji ile seyreden migren atakları” bulunanların

profesyonel dalgıçlık yapamayacağı karara bağlanmıştır (38). Öte yandan amatör, sportif

scuba dalgıçları için de bu yönde kısıtlamalar bulunmaktadır. TSSF’nin yürürlükte bulunan

Donanımlı Dalış Talimatı’nda anketimiz katılımcılarının üçte ikisini de oluşturan üç yıldız

dalıcı ve eğitmenler için geçerli sağlık şartlarında “görme bozuklukları, bulantı kusma, motor

ve duysal belirtilerle birlikte görülen migren”i bulunanların dalışına izin verilmemektedir

(39). Yine de migrenle ilişkilendirilen yakınmalar arasında bulunan “bulantı”nın başka birçok

başağrısı yakınmasına eşlik ettiği ve bu yakınmanın dalgıçların yarısı tarafından işaretlendiği

dikkate alınırsa migrenli oranının daha düşük olduğu düşünülebilir. Yürürlükteki mevzuatta

da açıklandığı şiddetteki migrenin yalnızca dalanın değil, bu eğitmenlerin dalışından sorumlu

oldukları öğrencilerinin yaşamını da tehlikeye sokabileceği önemli bir husustur.

Dalgıçların yaklaşık üçte ikisi başağrılarına dalışın bir özelliğinin sebep olduğunu

belirttiler. Bunlar arasında dalışta aşırı efor harcama, soğuk su ve derin dalış en büyük payı

alıyordu. Bunların tümü önlenebilir faktörlerdendir. Öte yandan %7,6 oranında “tüp havasının

kötü olması” gibi kabul edilemez faktörler de bulunmaktadır. Sonuç olarak düzenli denetim,

iyi bir malzeme bakımı, iyi bir eğitim ile bu faktörlerin azaltılması sağlanabilir.

Başağrısının dalıştan önce kullanılan madde ile ilişkisine verilen oran başağrılarını

açıklamak yönünden düşünüldüğünde düşüktür. Öte yandan dalıştan hemen önce alınan alkol,

sualtında yargılamayı bozacağından dalışla bağdaşmaz. Alkol nitrojen narkozunun etkisini de

ağırlaştırır. Alkol eğer dalıtan önceki gece alınırsa bu kez dehidratasyona yol açacak ve hem

başağrısı sebebi olacak, hem de dekompresyon hastalığının şiddetini arttıracaktır. Dalıştan

önce fazla miktarda içilen kahve ve çayın diüretik etkisi de bu yönde değerlendirilmelidir. Bu

tip uyarıcılar yüksek efor gerektiren durumlarla çelişirler. Dalıştan önce en fazla kullanılan

maddenin sigara kullanımı olduğu görülmektedir ki bu maddenin kullanımı hiçbir spor tipi ile

bağdaşmamaktadır.

Dalışlarda, özellikle deneyimlilerde az hava tüketimi karbondioksit retansiyonuna

neden olmakta, bu durum da önemli bir başağrısı sebebi yaratmaktadır. Oysa başağrısı

yaşayanların çok az bir kısmı az hava tükettiklerini açıklamışlardır. Az hava tüketimi

acemilere göre deneyimlilerde ve erkeklere göre kadınlarda görülmektedir. Oysa az hava

tüketimi ile dalış sayısı, seviyesi ve cinsiyet arasında beklenen istatistiksel ilişki

gösterilememiştir. Öte yandan bu ilişkinin sağlanamamasındaki en büyük neden sorunun

kurgulanışı olabilir. Anketin bu sorusu, “diğer dalgıçlara oranla” değil “sizin cinsiyet, boy ve

37

kilonuzda ve benzer dalış deneyimine sahip kişilere göre hava harcamanız nasıldır?” şeklinde

düzenlendiğinden yanıt verilme aşamasında bu farklılığın silindiği düşünülmektedir.

Sonuç olarak önemi bir dalgıç grubunun dalışa bağlı başağrısı yaşadığı, bu

yakınmanın özellikle ve öncelikle eğlence amacı taşıyan (rekreasyonel) bir sporla

bağdaşmayacağı, başağrısına sebep olan veya şiddetini arttıran dalışla ilişkili faktörlerin

çoğunun önlenebilir olduğu ortaya konulmuştur.

38

KAYNAKLAR

1. Cheshire WP, Ott MC. Headache in divers. Headache 2001;41:235-247.

2. Newton HB, Neurologic complications of scuba diving. Am Fam Physician 2001;

63:2211-2225.

3. Balestra C, Germonpre P, Marroni A. Scuba diving can induce stress of the

temporamandibular joint leading to haedache.

4. Cronje F. Haedaches and diving. Alert diver, 2003.

5. Walker R. Neurological disorders of diving. In: Diving and Subaquatic Medicine.

Edmonds C, Lowry C, Pennefather J, Walker R (eds) 4th ed, London, Arnold Publ, p: 409-

416, 2002.

6. Edmonds C. Ear barotrauma. In: Diving and Subaquatic Medicine. Edmonds C, Lowry C,

Pennefather J, Walker R (eds) 4th ed, London, Arnold Publ, p: 73-92, 2002.

7. Edmonds C. Sinus barotrauma. In: Diving and Subaquatic Medicine. Edmonds C, Lowry

C, Pennefather J, Walker R (eds) 4th ed, London, Arnold Publ, p: 93-102, 2002.

8. Edmonds C. Carbondioxide toxicity. In: Diving and Subaquatic Medicine. Edmonds C,

Lowry C, Pennefather J, Walker R (eds) 4th ed, London, Arnold Publ, p: 223-232, 2002.

9. Shilling CW, Fairman MD. Physics of diving and physical effects on divers. In: The

Physician's Guide to Diving Medicine. Shilling CW, Carston CB, Mattias RA (eds) New

York, Plenum Press, p: 35-69, 1984.

10. Clark JM, Thom SR. Toxicity of oxygen, carbon dioxide and carbon monoxide. In: Bove

and Davis' Diving Medicine. Bove AA (ed) 3rd ed, Philadephia, Saunders Com, p: 131-

145, 1997.

11. Farmer JC. Ear and sinus problems. In: Bove and Davis' Diving Medicine. Bove AA (ed)

3rd ed, Philadephia, Saunders Com, p: 235-257, 1997.

12. Greer HD. Neurologic consequences. In: Bove and Davis' Diving Medicine. Bove AA (ed)

3rd ed, Philadephia, Saunders Com, p: 258-269, 1997.

13. Bachrach AJ. A Short History of Man in the Sea. In: The Physiology and Medicine of

Diving, s. 12-13, 1982.

14. Bachrach AJ. History of the Diving Bell. Historical Diving Times, Iss. 21 (Spring 1998)

15. John Lethbridge. Wikipedia, The Free Encyclopedia. 15 March 2013, 22:35. Wikimedia

Foundation, Inc. 05 Feb 2013.

39

16. Acott C. A brief history of diving and decompression illness. SPUMS Journal 1999; 29(2):

98-109.

17. Augustus Siebe. Wikipedia, The Free Encyclopedia. 28 July 2013, 18:46. Wikimedia

Foundation, Inc. 05 Feb 2013.

18. Fleus’s Closed-Circuit Scuba. U.S Navy Diving Manuel. Rev: 5, Vol: 1, Chap: 1

Introduction: 1-3.2.1

19. Indo T, Takahashi A. Swimmer’s migraine. Headache 1990; 30:485-7.

20. Kim JS. Swimming headache followed by exertional and coital headaches. J Korean Med

Sci 1992; 7: 276-9.

21. Sands GH, Newman L, Lipton R. Cough, exertional and other miscellaneous headaches.

Med Clin North Am 1991; 75:733-47.

22. Bove AA. Medical Examination of Sport Scuba Divers. 3rd ed, Medical Seminars Inc,

Texas, 1998.

23. Capobianco DJ, Cheshire WP, Champbell JK. An overview of the diagnosis and

pharmacologic treatment of migraine. Mayo Clin Proc 1996; 71:1055-66.

24. Anderson B, Heyman A, Whalen RE, Saltzman HA. Migraine-like phenomena after

decompression from hyperbaric environment. Neurology 1965; 15:1035-40.

25. Walker R. Decompression sickness. In: Edmonds C, Lowry C, Pennefather J, Walker R

(eds): Diving and Subaquatic Medicine. 4th ed . New York: Arnold, 2002; 111-166.

26. Elliott DH, Phil D. Decompression sickness. In: Kindwall EP (ed). Hyperbaric Medicine

Practice. Arisona: Best Publ, 1995: 311-327.

27. Dutka AJ, Francis TJ. Pathophysiology of decompression sickness. In: Bove AA (ed):

Bove and Davis’ Diving Medicine. 3rd ed. Philadelphia: WB Saunders Co, 1997; 159-176.

28. Hallenbeck JM, Andersen JC. Pathogenesis of the decompression disorders. In: Bennett PB, Elliott DH (eds). The Physiology and Medicine of Diving. London: Bailliere Tindall, 1982: 435-461.

29. Davis JC, Elliott DH. Treatment of the decompression disorders. In: Bennett PB, Elliott

DH (eds). The Physiology and Medicine of Diving. London: Bailliere Tindall, 1982: 473-

488.

30. Dick AP, Massey EW. Neurologic presantation of decompression sickness and air

embolism in sport divers. Neurology 1985; 35: 667-671.

31. Rivera JC. Decompression sickness among divers: an analysis of 935 cases. Mil Med

1964; 129:314-334.

32. Bird N, MacGregor EA, Wilkinson MI. Ice cream headache-site, duration and relationship

to migraine. Headache 1992; 32:35-38.

40

33. Edmonds C. Dangerous Marine Creatures. Best publ. Arizona, 1995.

34. Goldenberg D, Karam M, Danino J, et al. Temporal bone fracture following blunt trauma

caused by a flying fish. J Laryngol Otol 1998; 112: 959-61.

35. Hill JM, Phillips ED. Cervical pain due to atlanto-occipital fusion in a swimmer.

Orthopedics 1997; 20: 270-2.

36. Hobson RS. Temporomandibular dysfunction syndrome associated with scuba diving

mouthpieces. Br J Sports Med 1991; 25: 49-51.

37. Ingervall B, Warfvinge J. acivity of oro-facial musculature during use of mouthpieces for

diving J Oral Rehabil 1978; 5: 269-77.

38. Profesyonel Sualtıadamları Yönetmeliği. Resmi Gazete. 02.09.1997, No: 23098.

39. Türkiye Sualtı Sporları Federasyonu, Donanımlı Dalış Talimatı. 03.09.2013.

41

HAM VERİLER

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

ETİK KURUL KARARI

52

53

54

ÖZGEÇMİŞ

Kişisel Bilgiler

Adı MASOUMEH Soyadı ABEDINI

Doğ.Yeri URMIA. IRAN Doğ .Tar. 13.01.1988

Uyruğu IRAN TC.Kml.No

Email Sonia.abedini@gmail.com Tel 0090 506 124 3447

Eğitim Düzeyi

Mezun Olduğu Kurumun Adı Mez. Yılı

Doktora

Yük.Lis.

Lisans Urmia spor akademi 2011

Lise Shahed Lisesi 2007

İş Deneyimi (Sondan geçmişe doğru sıralayın)

Görevi Kurum Süre (Yıl -

Yıl)

1

. Cimnastik Hocası Iran gymnastıc fedrasyonu 2000-...

2

. -

3

. -

55

Yabancı

Dilleri

Okuduğunu

Anlama* Konuşma* Yazma*

KPDS/ÜDS

Puanı (Diğer)Puanı

Farsca Çok iyi Çok iyi Çok iyi - -

İngiliz orta iyi orta - -

*Çok iyi, iyi, orta, zayıf olarak değerlendirin

Sayısal Eşit Ağırlık Sözel

ALES Puanı

GRE Puanı 680 680 680

Bilgisayar Bilgisi

Program Kullanma becerisi

Microsoft Programları iyi

Photoshop Çok iyi

Yayınları/Tebligleri Sertifikaları/Ödülleri

Cimnastik Antrenörlüğü Kreş Cimnastik Antrenörlüğü Cimnastik ve Ayrobik Antrenörlüğü Cimnastik Hakemliği Masa tenişi Antrenörlüğü Koşu Antrenörlüğü Dive Master Diver Stress and Rescue First Aid Science of Diving

Özel İlgi Alanları (Hobileri):

Cimnastik

Dağcılık

Dalış

Fotoğrafçılık