SAĞLIK ÇALIŞANLARINDA BAĞIMLILIĞA MÜDAHALE VE

ÖNLEME

Sağlık çalışanları arasında da madde kullanımı görülebilir

• Sağlık çalışanlarının madde kullanımı sorumlu oldukları hastaları da etkiler.

• Sağlık çalışanın bağımlı olması olumsuz bir rol modeldir.

• Bu durum diğer sağlık çalışanları için oldukça büyük bir zorluk yaratır.

• Sağlık çalışanlarının görevi topluma yardım etmek kadar diğer sağlık çalışanlarına da yardımcı olmaktır.

Bu sunumda yer alan konular

• Sağlık personeli neden ve nasıl alkol, ilaç ve madde kullanıyor?

• Nasıl fark eder veya tanıyabilirsiniz?

• Fark ettiğinizde nasıl bir yaklaşım uygulamak doğrudur?

• Nasıl önleriz?

Sağlık çalışanlarında sıklıkla tercih edilen maddeler

• Meperidin hidroklorid (dolantin, aldolan vb)

• Morfin, Hidromorfon hidroklorid

• Fentanil, Sulfentanil

• Metilfenidat (ritalin, concerta)

• Alkol

• Benzodiazepinler (xanax, diazem, dormicum vb)

• Propofol (diprivan vb)

Niye kullanıyorlar?

• Becerilerini arttırmak

– Daha çok tıp öğrencilerinde görülmektedir.

• Performans arttırmak

– Daha çok çalışmak ve başarılı gözükmek için

• Kendi kendine tedavi etmek

– kronik ağrı, stres, uykusuzluk, yorgunluk

• İlaçlara ulaşımları kolay olması

• Ailesel bir trajedi sonrası

– örneğin: : eşin, çocuğun ölümü vb

• Bağımlı bir eşin olması

Sağlık personeli bu konuda yardım aramaz , çünkü…

• İşlerini kaybetmekten korkarlar

• Prestij kaybı endişesi taşırlar

• Kendi kendilerini tedavi etme eğilimi taşırlar

Bir sağlık personelinin bağımlılık problemi varsa, sizce diğer sağlık

personeli bu durumda nasıl davranır?

Genelde meslektaşları yardımdan kaçınır, çünkü…

• Yeterli deliller yoksa meslektaşlarını “kurban” etmek istemezler

• Hem bir yandan bağımlı sağlık çalışanı ile özdeşim kurarlar, hem de duygusal yükten kaçarlar

• Ne yapacaklarını tam olarak bilemezler

Bir sağlık personelinin fazla alkol, narkotik ilaç veya uyuşturucu

madde kullandığı nasıl anlaşılır?

Özgeçmişe ilişkin belirtiler

• Son yıllarda çok sayıda iş değişikliği

• Sık hastane yatışları ve karmaşık tıbbi öykü

Mesleki belirtiler

• Acil çağrılara cevap vermeme

• İşe gelmeme ya da geç gelme, sık hastalanma

• Odada arkadan kapı kilitleme (‘Kilitli kapı’ sendromu)

• Eczacılara aşırı yakınlık ve özel reçeteli ilaç temini

• Hastaların, personelle ilgili yakınmalarının başlaması

Ailevi sorunlar• Davranış değişiklikleri• Fiziksel hasarlar (enjeksiyona veya çarpmaya bağlı)• Özbakımda azalma (banyo yapmama, aynı

kıyafetleri sürekli giyme, traş olmama gibi)• Alkol yüzünden trafik cezası

Somut belirtiler• Alkol kokusu• Uykulu olma ya da nöbette uyandırılamama• Karaciğer hasarı• Enjeksiyon izleri

Müdahale

Müdahale, polisiye bir operasyon değildir!

Müdahalenin amacı şunlardır:

• Sağlık çalışanının bağımlılığını fark etmesini sağlamak

• Çalışanın kendisini korumak

• Tedaviye yönlendirmek

• Kurallar çerçevesinde çalışmasını sağlamak

Müdahalenin kuralları

• Müdahale için en uygun zaman, madde kullanımına bağlı yaşanan bir sorundan hemen sonradır – Örneğin alkollü yakalandığının ertesi günü…

• Şüphe varsa önce ipuçları toplanmalıdır

– performans, hasta ilişkileri, bulunduğu yerler, işe geliş saatleri vb

– Reçeteler, yazdığı raporlar

– aile ilişkileri, fiziksel sağlık, özbakım vb

• Müdahale planı önceden yapılmalıdır

– Bağımlı olan kişiye sunulacak seçenekler ve kabul etmeme durumunda öne sürülecek yaptırımlar, önceden kararlaştırılmalıdır

• Müdahale en az iki kişi tarafından yapılmalıdır.

Müdahale algoritması

Şüphe Kanıt Sorunlu davranış

Müdahale

Var Var Var Tutanak tutun, tedaviye yönlendirin, sağlık Müdürlüğüne bildirin

Var Yok Var Tutanak tutun, test önerin, risk azaltıcı önlemler alın

Var Var Yok Tedaviye yönlendirin, tedaviyi reddediyorsa yakın gözlem, tutanak tutun, tekrarlarsa sağlık müdrülüğüne bildirin

Var Yok Yok Gözlem

Şüphe Kanıt Sorunlu davranış

Müdahale

Var Var Var Tutanak tutun, tedaviye yönlendirin, sağlık Müdürlüğüne bildirin

Var Yok Var Tutanak tutun, test önerin, risk azaltıcı önlemler alın

Var Var Yok Tedaviye yönlendirin, tedaviyi reddediyorsa yakın gözlem, tutanak tutun, tekrarlarsa sağlık müdrülüğüne bildirin

Var Yok Yok Gözlem

Risk Azaltıcı Önlem

Ameliyathane yoğun bakım, acil servis gibi maddeye ulaşımın kolay olduğu yerlerin dışında ilaçların bulunmadığı bir ortama yönlendirmek. Örneğin ameliyathane yerine poliklinikte çalıştırmak, hemşireyse yoğun bakım yerine dermatolojiye göndermek vb

Doktorsa narkotik reçete yazma kısıtlaması getirmek

Şüphe Kanıt Sorunlu davranış

Müdahale

Var Var Var Tutanak tutun, tedaviye yönlendirin, sağlık Müdürlüğüne bildirin

Var Yok Var Tutanak tutun, test önerin, risk azaltıcı önlemler alın

Var Var Yok Tedaviye yönlendirin, tedaviyi reddediyorsa yakın gözlem, tutanak tutun, tekrarlarsa sağlık müdrülüğüne bildirin

Var Yok Yok Gözlem

GÖZLEMMesai saatlerine uyma ya da iş düzeni gibi davranışsal bir hedef konulması ve bunun aksayıp aksamadığının izlenmesidir.

Daha iyi gözlemleyebilmek için iş saatlerinde değişiklik yapılabilir

Kişinin kendisi de haberdar edilerek, çalıştığı yerdeki üstü bilgilendirilmelidir. Eğer ilaç kullanımı varsa eczacı ve sorumlu hemşireler de bilgilendirilmelidir

Test yapmak!

• Kişinin rızası olmadan test yapılamaz…

• Alkol kullanımını tespit etmek için alkolmetre veya kan alkol düzeyi ölçülebilir.

• İlaç ve maddeler ise idrarda test edilmelidir. İdrar testlerinde dikkat edilmesi gerekenler şunlardır:

– İlaç ve maddeler idrarda farklı sürelerde kalır. Bu nedenle şüphe durumundan hemen sonra idrar alınmalıdır

– İdrar alınırken başka bir idrarla karışmamasına özen gösterilmeli ve idrar verirken kişi izlenmelidir

– İdrar takibi yapılıyorsa, idrarın ne zaman alınacağı önceden belli olmamalıdır, rastgele tarihlerde yapılmalıdır

• Bazı ilaçlar özel laboratuarlarda test edilebilmekte (pethidine) veya test edilememektedir (propofol, fentanil vb)

Tedaviye yönlendirmek ve sonrası...

• Tedaviye yönlendirirken gerekli bilgileri gizli bir şekilde o kuruma iletin.

• Tedavi eden kişi ve kurumla görüşün, bilgi alışverişinde bulunun

• Verilen raporu okuyun ve önerilere uyun (kontrol, denetimli ilaç verme vb)

AMATEM

Psikoaktif madde kullanan sağlık çalışanlarıyla çalışmak ve

müdahale etmek zordur, çünkü: Eğitim ve deneyimleri sonucu

sorunun fark edilmesini önlemede ustadırlar

GERÇEKLER

Müdahale sonrası en az 2 yıl izleme yapılmalıdır

GERÇEKLER

Müdahalede başarılı olmak için

• Şefkatle yaklaşılmalıdır

– Amacın polisiye bir müdahale olmadığı hatırlanmalıdır

• Net olunmalıdır

– Kararlar yuvarlak ve belirsiz olmamalıdır.

• Tutarlı olunmalıdır

– Bir gün iyi, bir gün kötü davranmamalıdır.

• Kararlı olunmalıdır

– Verilen kararların arkasında durulmalı, esneklik gösterilmemelidir.

• İstikrarlı olunmalıdır

– Kararlar uzun süreli uygulanmalıdır.

Görüşme sırasında…

• Alkol-madde kötüye kullanımına bağlı olarak yaşanmış olan sorunlar, kendisine somut bir dille anlatılmalıdır.

• Her şeyin gizli olduğu vurgulanmalıdır

• Kendisinden yine kendisinin sorumlu olduğu hatırlatılmalıdır.

• Tedavi girişiminde bulunmazsa bunun doğurabileceği sonuçlar hakkında bilgilendirilmelidir.

Hangisi doğru?

• “İş arkadaşların işe sürekli geç geldiğini söylüyor”

• “Son bir aydır işe geliş saatlerinin listesi şudur”

• “İşini aksatıyorsun”

• "Son bir haftadır şu saatlerde acil hasta için arandığın halde bulunamadın”

YANLIŞ

YANLIŞ

DOĞRU

DOĞRU

Önleme

Narkotik ilaçlar için kullanım protokolü oluşturulmalı ve sıkı takip edilmelidir

Soru:

Servis ve ameliyathanelerde yarı kullanılmış narkotik ilaçların imhası nasıl yapılıyor?

3 vaka tartışması

Ayşe

Ahmet Mehmet

Ahmet, 32 yaşında…

• Acil tıp uzmanı. Safra kesesi taşı için petidin kullanmaya başlamış. Acilde kayıtsız bir şekilde kullandıktan sonra fark edilmiş.

• Halen ilaç etkisi altında

• 1-2 günde bir, 1 ampul yaptığını ve bağımlı olmadığını ağrıları için kullandığını söylüyor.

• Ne yaparsınız?

Müdahale algoritması

Şüphe Kanıt Sorunlu davranış

Müdahale

Var Var Var Tutanak tutun, tedaviye yönlendirin, Sağlık Müdürlüğüne bildirin

Var Yok Var Tutanak tutun, test önerin, risk azaltıcı önlemler alın

Var Var Yok Tedaviye yönlendirin, tedaviyi reddediyorsa yakın gözlem, tutanak tutun, tekrarlarsa Sağlık Müdürlüğüne bildirin

Var Yok Yok Gözlem

Ayşe, 30 yaşında…

• Hemşire. Yalnız yaşıyor. Hastaneye yeni gelmiş

• Sürekli kaybolan veya eksik çıkan propofollerden birisi onun dolabında bulundu.

• Hastası için oraya koyduğunu söylüyor.

• Ne yaparsınız?

Müdahale algoritması

Şüphe Kanıt Sorunlu davranış

Müdahale

Var Var Var Tutanak tutun, tedaviye yönlendirin, Sağlık Müdürlüğüne bildirin

Var Yok Var Tutanak tutun, test önerin, risk azaltıcı önlemler alın

Var Var Yok Tedaviye yönlendirin, tedaviyi reddediyorsa yakın gözlem, tutanak tutun, tekrarlarsa Sağlık Müdürlüğüne bildirin

Var Yok Yok Gözlem

Mehmet, 36 yaşında…

• Röntgen teknisyeni

• Öğlen saatlerinde yoğun alkollü olduğu saptanmış.

• Daha önce de birkaç kez alkollü olduğu görülmüş

• Akşamdan kaldığını söylüyor

• Ne yaparsınız?

Müdahale algoritması

Şüphe Kanıt Sorunlu davranış

Müdahale

Var Var Var Tutanak tutun, tedaviye yönlendirin, Sağlık Müdürlüğüne bildirin

Var Yok Var Tutanak tutun, test önerin, risk azaltıcı önlemler alın

Var Var Yok Tedaviye yönlendirin, tedaviyi reddediyorsa yakın gözlem, tutanak tutun, tekrarlarsa Sağlık Müdürlüğüne bildirin

Var Yok Yok Gözlem

Daha fazla bilgi için

www….