Sakeberekeninge BCL105

Sakeberekeninge

a k a d e m i aj o u o o p , a f r i k a a n s e l e e r t u i s t e

w w w. a k a d e m i a . a c . z a

Kopiereg 2012Onder redaksie van Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa).n Publikasie van Kraal-Uitgewers. Alle regte voorbehou.

Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, PretoriaPosadres: Posbus 11760, Centurion, 0046E-pos: [email protected] Webtuiste: www.kraaluitgewers.co.za

Gedruk en gebind deur Aksent Media, tel: 082 445 4513

Eerste druk 2012

ISBN: 978-1-920568-06-1

Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige

vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiring, plaat- of bandopnames,

vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk

sal as n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

BCL105 Sakeberekeninge INHOUDSOPGAWE

INHOUDSOPGAWE .................................................................................................................................................................... 1 INLEIDING ..................................................................................................................................................................................... 5 VAKLEERUITKOMSTE .............................................................................................................................................................. 7 WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING ...................................................................................................................... 8

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT SAKEBEREKENINGE ........................................................................................ 9

1.1 Studie-eenheid leeruitkomste .................................................................................... 9

1.2 Verrykende bronne ...................................................................................................... 9

1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................... 10

1.4 Inleiding ....................................................................................................................... 11

1.5 Die gebruik van sakeberekeninge in die ekonomie .............................................. 11

1.5.1 Die sakesiklus ............................................................................................................. 13

1.5.2 Ekonomiese aanwysers ............................................................................................ 14

1.5.3 Die ekonomie se rol in besigheid ............................................................................ 16

1.6 Die gebruik van sakeberekeninge in die sakeonderneming ............................... 18

1.6.1 Die belangrikheid van sakeberekeninge in die sakeonderneming ..................... 18

1.6.2 Waarom is sakeondernemings onsuksesvol? ....................................................... 20

1.7 Voordele en nadele van die gebruik van sakeberekeninge ................................ 25

1.7.1 Voordele van die gebruik van sakeberekeninge ................................................... 26

1.7.2 Nadele van die gebruik van sakeberekeninge ...................................................... 27

1.8 Formules, finansile sakrekenaars, rekenaarprogrammatuur en rentetabelle . 28

1.8.1 Formules ..................................................................................................................... 28

1.8.2 Finansile sakrekenaars ........................................................................................... 29

1.8.3 Rekenaarprogrammatuur.......................................................................................... 31

1.8.4 Rentetabelle ................................................................................................................ 32

1.9 Berekeninge in die analisering van sakeonderneming ..................................... 33

1.9.1 Finansile rekeninge ................................................................................................. 34

1.9.2 Bestuursrekeninge ..................................................................................................... 37

1.9.3 Finansile beplanning ............................................................................................... 38

1.10 Samevatting ................................................................................................................ 44

1.11 Selfevaluering ............................................................................................................. 45

Inhoudsopgawe Bladsy 1

BCL105 Sakeberekeninge STUDIE-EENHEID 2: BASIESE BEREKENINGE .............................................................................................................. 47

2.1 Studie-eenheid leeruitkomste .................................................................................. 47

2.2 Verrykende bronne .................................................................................................... 48


2.4 Inleiding ....................................................................................................................... 49

2.5 Tipes sakeberekeninge ............................................................................................. 49

2.5.1 Finansile berekeninge ............................................................................................. 49

2.5.2 Operasionele berekeninge ....................................................................................... 50

2.5.3 Verhoudingsberekeninge .......................................................................................... 50

2.6 Basiese sakeberekeninge ........................................................................................ 53

2.6.1 Optel, aftrek en persentasies ................................................................................... 53

2.6.2 Vergelykings ............................................................................................................... 57

2.6.3 Gemiddeldes ............................................................................................................... 58

2.7 Basiese formules ....................................................................................................... 59

2.7.1 Korrelasies .................................................................................................................. 59

2.7.2 Formules in finansile besluite ................................................................................ 62

2.7.3 Formules in operasionele besluite .......................................................................... 65

2.8 Basiese grafieke ......................................................................................................... 67

2.9 Finansile rekenaarprogrammatuur ........................................................................ 72

2.10 Samevatting ................................................................................................................ 76

2.11 Selfevaluering ............................................................................................................. 77

STUDIE-EENHEID 3: KOSTE EN INKOMSTE ................................................................................................................ 79

3.1 Studie-eenheid leeruitkomste .................................................................................. 79

3.2 Verrykende bronne .................................................................................................... 80


3.4 Inleiding ....................................................................................................................... 81

3.5 Die verhouding tussen koste en inkomste ............................................................. 81

3.5.1 Wat is koste? .............................................................................................................. 81

3.5.2 Wat is inkomste? ........................................................................................................ 84

3.5.3 Wat is wins? ................................................................................................................ 85

3.6 Basiese kosteberekeninge ....................................................................................... 86

3.6.1 Gemengde koste ........................................................................................................ 86

3.6.2 Kontrole oor voorraad ............................................................................................... 90

3.7 Basiese inkomsteberekeninge ................................................................................. 92

3.7.1 Gelykbreekanalise ..................................................................................................... 93


BCL105 Sakeberekeninge 3.7.2 Die veiligheidsgrens .................................................................................................. 96

3.8 Kostekontrole .............................................................................................................. 97

3.8.1 Koste/volume/wins-analise ....................................................................................... 98

3.8.2 Teikeninkomste ........................................................................................................ 100

3.8.3 Sensitiwiteitsanalise ................................................................................................ 100

3.8.4 Debiteure en krediteure .......................................................................................... 102

3.9 Winsmaksimering ..................................................................................................... 103

3.9.1 Hoe word wins gemaksimaliseer? ......................................................................... 105

3.9.2 Die uitdagings van winsmaksimering .................................................................... 107

3.10 Samevatting .............................................................................................................. 107

3.11 Selfevaluering ........................................................................................................... 108

STUDIE-EENHEID 4: EENVOUDIGE EN SAAMGESTELDE RENTEBEREKENINGE ............................................. 111

4.1 Studie-eenheid leeruitkomstes .............................................................................. 111

4.2 Verrykende bronne .................................................................................................. 112

4.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................. 112

4.4 Inleiding ..................................................................................................................... 112

4.5 Die verskil tussen enkelvoudige en saamgestelde rente ................................... 113

4.5.1 Enkelvoudige rente .................................................................................................. 114

4.5.2 Saamgestelde rente ................................................................................................ 114

4.5.3 Tydwaarde van geld ................................................................................................ 115

4.5.4 Die effek van die tipe rente op die tydwaarde van geld ..................................... 116

4.5.5 Die Effektiewe rentekoers ....................................................................................... 124

4.6 Die gebruik van enkelvoudige en saamgestelde rente in besigheid ................ 127

4.6.1 Die belangrikheid van rentekoerse in besluitneming .......................................... 127

4.6.2 Faktore in beleggings/leningsbesluite .................................................................. 128

4.6.3 Voordeel uit rente ..................................................................................................... 130

4.7 Huidige en toekomstige waardes .......................................................................... 132

4.7.1 Die huidige waarde .................................................................................................. 132

4.7.2 Toekomstige waarde ............................................................................................... 134

4.8 Samevatting .............................................................................................................. 136

4.9 Selfevaluering ........................................................................................................... 137

STUDIE-EENHEID 5: BELEGGINGS, LENINGS EN AANDELE ............................................................................... 139

5.1 Studie-eenheid leeruitkomstes .............................................................................. 139

5.2 Verrykende bronne .................................................................................................. 140

5.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................. 140


BCL105 Sakeberekeninge 5.4 Inleiding ..................................................................................................................... 141

5.5 Beleggings en lenings ............................................................................................. 141

5.5.1 Wat is belegging? ................................................................................................. 141

5.5.2 Tipes beleggings ...................................................................................................... 142

5.5.3 Wat is lening? ....................................................................................................... 144

5.5.4 Tipes lenings ............................................................................................................. 144

5.6 Basiese leningberekeninge .................................................................................... 145

5.6.1 Die Nasionale Kredietwet ....................................................................................... 146

5.6.2 Paaiement ................................................................................................................. 147

5.6.3 Aflosbedrag ............................................................................................................... 149

5.7 Basiese beleggingsberekeninge ............................................................................ 151

5.7.1 Beleggingsfaktore .................................................................................................... 152

5.7.2 Aantal periodes ........................................................................................................ 153

5.7.3 Beleggingspremies .................................................................................................. 155

5.8 Die belangrikheid van aandele .............................................................................. 156

5.8.1 Evaluering van aandele .......................................................................................... 157

5.8.2 Fundamentele analise ............................................................................................. 158

5.8.3 Beleid oor dividende ................................................................................................ 159

5.8.4 Die belangrikheid van dividende ............................................................................ 160

5.9 Wins, verlies en dividende op aandele ................................................................. 161

5.9.1 Wins en verlies op aandele .................................................................................... 163

5.9.2 Verdienste per aandeel ........................................................................................... 164

5.9.3 Prys tot verdienste vergelyking .............................................................................. 166

5.9.4 Dividende .................................................................................................................. 166

5.10 Samevatting .............................................................................................................. 167

5.11 Selfevaluering ........................................................................................................... 168

OPSOMMING VAN FORMULES EN BEREKENINGS ................................................................................................... 169 WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS .................................................................................................................. 172 BRONNELYS ............................................................................................................................................................................. 173 SELFEVALUERINGSRIGLYNE .............................................................................................................................................. 176


BCL105 Sakeberekeninge INLEIDING

Berekeninge word op elke vlak van handel gebruik. In elke sakeonderneming kom daar

basiese berekeninge voor soos die tel van geld. Meer ingewikkelde berekeninge word ook

gebruik om byvoorbeeld die kontantvloei, winsgewendheid en winsgrense te bepaal. Daar

vind baie transaksies binne die sakeonderneming plaas wat kennis van berekeninge

noodsaak.

Die belangrikste aspek van sakeberekeninge is om die verskil tussen inkomste en uitgawe te

verstaan. Die berekening van koste en uitgawes, asook die vooruitskatting daarvan, is baie

belangrik vir die sakeonderneming se voortbestaan. Die toekoms van die sakeonderneming

is afhanklik van kontantvloei. Die kontant van die sakeonderneming word gewoonlik bel

om die winsgrens van die sakeonderneming te verhoog. Die finansile bestuurder van die

sakeonderneming moet dus oor kennis beskik van beleggings om te verseker dat die

sakeonderneming se wins gemaksimaliseer word.

Die sakeonderneming se posisie binne die makro-ekonomie moet gereeld gevalueer word

om te verseker dat werksaamhede binne die mikro-omgewing aangepas word om

veranderinge in die groter ekonomie te akkommodeer. Die sakeonderneming se reaksie op

veranderinge in die ekonomie, byvoorbeeld prysaanpassings kan groot verskil maak in

winsgewendheid en groter markaandeel verseker.

Verskillende formules word gebruik om berekeninge te doen. Die finansile bestuurder van

die sakeonderneming is gewoonlik verantwoordelik vir hierdie berekeninge en maak dikwels

gebruik van gesofistikeerde rekenaarprogramme en finansile sakrekenaars. Die bestuur

van die sakeonderneming beskik gewoonlik nie oor uitgebreide finansile kennis nie en

daarom moet die resultate van berekeninge in verstaanbare vorm aan hulle oorgedra

word. Die gebruik van grafieke en tabelle om vergelykings te tref tussen jare of kwartale, is

gewilde manier om voorstellings aan die bestuur te maak. Dit is belangrik dat hierdie

inligting verstaanbaar en ook akkuraat is om die bestuur in staat te stel om die beleid, visie,

missie en doelwitte van die onderneming aan te pas.

Inleiding Bladsy 5

BCL105 Sakeberekeninge

(http://office.microsoft.com/en-

za/images/results.aspx?qu=calculaations&ex=1&origin=FX102348363&Download=MC9004

38779&ext=JPG&AxInstalled=1&c=0)

Inleiding Bladsy 6

BCL105 Sakeberekeninge VAKLEERUITKOMSTE

Kennis en begrip

Na voltooiing van die vak SAKEBEREKENINGE (BCL105) sal jy in staat wees om jou

kennis en begrip te demonstreer van:

Sakeberekeninge

Basiese berekeninge

Koste en inkomste

Eenvoudige en saamgestelde renteberekeninge

Beleggings, lenings en aandele

Vaardighede

Jy sal ook in staat wees om:

Die nut van sakeberekeninge in die sakeonderneming en die ekonomie te verstaan.

Tussen die verskillende tipes sakeberekeninge te onderskei.

Basiese sakeberekeninge te kan doen.

Die verhouding tussen koste en inkomste te verduidelik.

Basiese koste- en inkomsteberekeninge te kan doen.

Tussen eenvoudige en saamgestelde rente te onderskei.

Eenvoudige en saamgestelde rente te bereken.

Tussen beleggings, lenings en aandele te onderskei.

Basiese beleggings-, lenings- en aandeelberekenings te doen.

Vakleeruitkomste Bladsy 7

BCL105 Sakeberekeninge WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING

In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word

om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die

woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord Omskrywing

Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort.

Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde.

Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer.

Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik.

Kategoriseer/

klassifiseer

Bepaal tot watter klas, groep of afdeling bepaalde

items/voorwerpe behoort.

Analiseer Om iets te ontleed.

Evalueer Bepaal die waarde van stelling/stelsel/beleid/ens.

Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in praktiese probleem.

Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig beleid/dokument/ stelsel/ens.

Woordomskrywing vir evaluering Bladsy 8

BCL105 Sakeberekeninge STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT SAKEBEREKENINGE

1.1 Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip

Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die

volgende te demonstreer:

Die gebruik van sakeberekeninge in die ekonomie

Die gebruik van sakeberekeninge in die sakeonderneming

Voordele en nadele van die gebruik van sakeberekeninge

Formules, finansile sakrekenaars, rekenaarprogrammatuur en rentetabelle

Berekeninge in die analisering van sakeonderneming.

Vaardighede


die gebruik van sakeberekeninge in die ekonomie te ondersoek en te verduidelik;

die gebruik van berekeninge in die sakeonderneming te ondersoek en te

verduidelik;

die voordele en nadele van die gebruik van sakeberekeninge te lys;

die gebruik van formules, finansile sakrekenaars, rekenaarprogrammatuur en

rentetabelle in sakeberekeninge te verduidelik;

die gebruik van sakeberekeninge in die analisering van die sakeonderneming te

verduidelik.

1.2 Verrykende bronne

http://economics.about.com/od/economics-basics/a/What-Is-Economics.htm

http://www.ehow.com/list_6721207_benefits-financial-

calculator_.html#ixzz1YOQC1Gbc

Studie-eenheid 1: Inleiding tot sakeberekeninge Bladsy 9

BCL105 Sakeberekeninge 1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:

Sleutelwoord Omskrywing

Deflasie Wanneer die prys van goedere en dienste verlaag (die verbruikersprysindeks) en dit makliker word vir verbruikers om

te spandeer.

Ekwiteit Die eienaars of aandeelhouers se belang in die sakeonderneming. Die kapitaal wat deur die eienaar in die

sakeonderneming gestort word, plus alle winste of verliese.

Finansile state Finansile state verwys na die inligting wat deur sakeonderneming in spesifieke formaat saamgevat word om

die finansile stand, finansile prestasie, asook die

kontantvloei van die sakeonderneming te weerspiel.

Fiskale Beleid Die aksies wat deur die regering van die land geneem word wat die ekonomie van die land benvloed, byvoorbeeld

belastingverhogings. Indien belasting verhoog, het die

verbruiker minder geld om te spandeer en sodoende word die

ekonomie van die land benvloed.

Gelykbreekpunt Dit is die punt waar inkomste wat deur die sakeonderneming genereer word genoeg is om die uitgawes te dek? Die punt

waar die inkomste gelyk is aan die uitgawes.

Inflasie Wanneer die prys van goedere en dienste verhoog (die verbruikersprysindeks) en dit moeiliker raak vir verbruikers om

te spandeer.

Koste van verkope Die waarde van die materiaal, direkte arbeid en oorhoofse kostes om produk te vervaardig of aan te koop.

Kwantitatiewe metodes Metodes wat meetbaar is in terme van getalle.

Likiditeit Hoe vinnig die bates van die sakeonderneming in kontant omgeskakel kan word. Geld (note en sente) is die mees likied

omdat dit dadelik aangewend kan word.

Monetre beleid Die aksies wat deur die Suid-Afrikaanse Reserwebank geneem word wat die grootte en tempo van die groei van geld


BCL105 Sakeberekeninge bepaal, byvoorbeeld verandering in die repokoers of die

bedrag geld wat bank op die perseel mag aanhou.

Oorhoofse kostes Die kostes wat aangegaan word om die sakeonderneming aan die gang te hou. Dit is noodsaaklike kostes soos byvoorbeeld

huur, salarisse, skryfbehoeftes, ens.

Prysoorlog Wanneer daar te veel van dieselfde produk beskikbaar is in die mark en sakeondernemings pryse aanpas om

kompeterend te bly.

Repokoers Die koers waarteen die Suid-Afrikaanse Reserwebank geld aan kommersile banke leen.

1.4 Inleiding

Die beweging in die ekonomiese omgewing van land kan die werksaamhede van

sakeonderneming benvloed. Die sakeonderneming moet die makro-ekonomie verstaan om

hulle in staat te stel om betyds te reageer op moontlike risikos. Sakeberekeninge word

gebruik om te bepaal hoe gesond die sakeonderneming is in vergelyking met soortgelyke

sakeondernemings in die industrie, maar ook in vergelyking met die ekonomiese beweging

van land.

Daar is voordele en nadele verbonde aan die gebruik van sakeberekeninge, maar dit is

noodsaaklik om die welstand van die sakeonderneming te moniteer en doeltreffende

bestuursbesluite moontlik te maak.

Sakeberekeninge sluit die gebruik van formules, finansile sakrekenaars, programmatuur en

rentetabelle in. Hierdie hulpmiddels word gebruik om die sakeonderneming se

werksaamhede, vordering, voorspellings en welstand te analiseer.

1.5 Die gebruik van sakeberekeninge in die ekonomie

Die ekonomie verwys na die produksie en verbruik van goedere en dienste in spesifieke

area of land. In elke land word daar bepaal waar skaars hulpbronne aangewend word, om

die maksimum voordeel daaruit te bekom. Studie van ekonomie sal die volgende vrae

beantwoord:

Hoe word pryse en hoeveelhede bepaal?

Hoeveel waarde skep markte vir die samelewing?

Hoe benvloed belasting en regulasies ekonomiese waarde?

Hoe benvloed die skaarsheid van sekere goedere en dienste die mark?


BCL105 Sakeberekeninge Hoe sakeondernemings kompeteer om wins te maksimaliseer?

Hoe huishoudings besluit watter produkte om te gebruik en hoeveel om te spaar?

Waarom groei sekere lande se ekonomie vinniger as ander?

Watter effek die monetre en fiskale beleid het op ekonomiese voorspoed?

Hoe word rentekoerse bepaal?

(aangeneem uit: http://economics.about.com/od/economics-basics/a/What-Is-

Economics.htm)

Ekonomie word in twee velde verdeel:

Figuur 1.1: Mikro- en makro-ekonomie (aangeneem uit: http://economics.about.com/od/economics-basics/a/What-Is-

Economics.htm)

Die mikro-ekonomie

In die mikro-ekonomiese omgewing word daar gepoog om die gedrag van individuele

sakeondernemings te bestudeer. Die aanvraag van goedere en dienste in die mark word

bestudeer en die pryse daarvan word bepaal. Sakeondernemings wend hulpbronne aan om

goedere en dienste te produseer. Mikro-ekonomiese analise sal bepaal hoe hierdie

hulpbronne aangewend moet word in die produksieproses. Die mikro-ekonomie is belangrik

vir die volgende redes:

Dit wys hoe pryse van produkte en dienste bepaal word en watter faktore rol speel

in die produksieproses.

Dit verduidelik die effektiwiteit van die verspreiding en verbruik van goedere en

dienste.

Dit wys hoe individuele sakeonderneming presteer binne mark.

(aangeneem uit: http://economicsconcepts.com/micro_and_macro_analysis.htm)

Die ekonomiese gedrag van individuele eenhede binne die groter ekonomie, byvoorbeeld 'n persoon, huishouding, onderneming of industrie.

Mikro-ekonomie Die gedrag van die

groter ekonomie. Fokus op die prestasie van nasionale inkomste en prestasie.

Makro-ekonomie


BCL105 Sakeberekeninge Die makro-ekonomie

Die makro-ekonomie het te doen met die totale nasionale inkomste, uitgawes, werkloosheid,

totale verbruik, besparing en beleggings. Die makro-ekonomie behels nie die bepaling van

pryse of individuele uitsette nie, maar die vlak van pryse en die totale uitset van die land.

Die makro-ekonomie behels ook die studie van die probleme rakende resessie, inflasie en

die beleid wat in plek gestel word om hierdie probleme te oorkom. Die belangrikheid van die

makro-ekonomie kan soos volg saamgevat word:

Die bepaling van totale inkomste en werkloosheid.

Die bepaling van die algemene vlak van pryse.

Die formulering van ekonomiese beleid om ekonomiese groei en stabiliteit te

verseker.

Die formulering van beleid om die sakesiklus te beheer, byvoorbeeld inflasie en

deflasie.

Die analisering van internasionale handel, byvoorbeeld die effek van die wisselkoers.

(aangeneem uit: http://economicsconcepts.com/micro_and_macro_analysis.htm)

1.5.1 Die sakesiklus

Die sakesiklus verwys na die wisselende ekonomiese aktiwiteite wat die ekonomie oor die

langtermyn benvloed. Die vyf stadiums van die sakesiklus is:

Groei Tydperk van vooruitgang waar die ekonomie uitbrei en floreer.

Piek Die hoogtepunt in die siklus waar die ekonomiese status van die land

op sy beste is.

Insinking Tydperk van agteruitgang waar die ekonomie swakker presteer.

Laagtepunt Laagtepunt of trog waar die land moontlike resessie in die gesig

staar.

Herstel Tydperk waar die ekonomie herstel en selfs beter funksioneer as die

vorige piek.



Figuur 1.2: Die sakesiklus (aangeneem uit: http://www.investopedia.com/terms/b/businesscycle.asp#ixzz0xOk15e6o)

Die sakesiklus is nie noodwendig voorspelbaar nie en kan wissel in terme van tyd,

gereeldheid en grootte.

Sekere ekonomiese aanwysers word gereeld gepubliseer om sakeondernemings die

geleentheid te gee om te bepaal in watter stadium van die sakesiklus die ekonomie verkeer.

Dit stel die sakeonderneming in staat om betyds maatrels in plek te stel in reaksie op die

ekonomiese beweging.

1.5.2 Ekonomiese aanwysers

Ekonomiese aanwysers word gebruik om die stand van die land se ekonomie aan te dui. Om

ekonomiese analise uit te voer, word daar dikwels van kwantitatiewe metodes gebruik

gemaak. Kwantitatiewe metodes behels wiskundige en statistiese berekeninge wat die

huidige ekonomiese stand vergelyk met vorige periodes. Daar word in die ekonomiese

omgewing van verskeie formules en modelle gebruik gemaak om vergelykings te tref,

grense en afwykings te bepaal en funksies te identifiseer.

Die mees algemene ekonomiese aanwysers wat deur sakeondernemings gebruik word, is

die aandele-indeks, die bruto binnelandse produk (BBP), die verbruikersprysindeks en die

inflasiesyfer.

Herstel Vooruitgang

Uitbreiding Inkrimping

Piek

Ekonomi e

Tyd


BCL105 Sakeberekeninge Aandele-indeks

In Suid-Afrika word daar dikwels na die aandele-indeks verwys as die Johannesburgse

Aandelebeurs. Die aandelebeurs is die mark waar maatskappy se aandele verhandel

word. Dit is georganiseerde finansile mark, waar aandele gekoop en verkoop word op

die basis van vraag en aanbod.

Sakeonderneming neem besluit om op die aandelebeurs genoteer te word sodat

aandele in die sakeonderneming verhandel kan word. Die besluit word gebaseer op

realistiese evaluasie van die sakeonderneming, die bestuur, die hulpbronne, die

langtermynstrategie en -doelwitte. Die tydsberekening wanneer om te noteer moet ook

oorweeg word in terme van die toestand waarin die mark verkeer en hoe die

sakeonderneming presteer.

Figuur 1.3: Die logo van die Johannesburgse aandelebeurs (http://www.jse.co.za/Home.aspx)

Werkloosheidsyfer

Werkloosheid verwys na alle persone wat aktief na werk soek, maar nie ekonomies aktief is

nie. Hulle word as ekonomies onaktief beskou omdat hulle nie kan spandeer nie en dus nie

bydrae tot die ekonomie kan lewer nie.

Werkloosheid veroorsaak vermorsing van skaars hulpbronne en het groot impak op die

ekonomiese groei van land. Omdat die regering verantwoordelikheid het om,

byvoorbeeld werklose persone op te lei om die arbeidsmark te betree, aandag te gee aan

behuising, sanitre fasiliteite, ens. het ho werkloosheidsyfer groot uitgawes tot gevolg.

Persone wat nie ekonomies aktief is nie, betaal nie belasting nie en daarom is die inkomste

wat gegenereer word minder.

As die werkloosheid verminder kan word, kan die nasionale uitset verhoog word en

ekonomiese groei bewerkstellig word.

Bruto binnelandse produk

Die bruto binnelandse produk (BBP) is een van die mees bekende en gebruikte ekonomiese

aanwysers. Dit verwys na die totale waarde van die goedere en dienste wat in die ekonomie


BCL105 Sakeberekeninge geskep word. Die bruto binnelandse produk word bereken op grond van internasionale

standaarde en is aanduiding van hoe gesond land se ekonomie is. Die BBP behels die

private en openbare gebruik van goedere en dienste, regeringsuitgawes, beleggings,

invoere en uitvoere.

Alhoewel die berekening van die BBP ingewikkelde proses behels, kan dit basies soos

volg uitgedruk word:

BBP = V+R+BK+(TU TI)

Waar:

V Verbruik

R Regeringsuitgawes

BK Besigheidspandering op

kapitaal

TU Totale uitvoere

TI Totale invoere

(aangeneem uit: http://www.investopedia.com/terms/g/gdp.asp#axzz0yVvlDaHh)

Die BBP word gewoonlik uitgedruk in die vorm van vergelyking met die vorige kwartaal of

jaar. As die jaar-tot-jaar BBP dus styg met 2% beteken dit dat die ekonomie gegroei het met

2% oor die laaste jaar.

Verbruikersprysindeks en inflasie

Die verbruikersprysindeks meet die prys van goedere en dienste. Wanneer die verandering

positief is, verwys dit na inflasie en wanneer dit negatief is, na deflasie.

Hoe laer die werkloosheidsyfer daal, hoe beter gaan dit met die ekonomie en dit veroorsaak

verhoging in aanvraag wat op sy beurt verhoging in pryse veroorsaak. Hulpbronne word

skaarser en veroorsaak verdere verhoging in pryse.

1.5.3 Die ekonomie se rol in besigheid

Sakeondernemings wat op die aandele-indeks genoteer is, kan op daaglikse basis hulle

prestasie meet. Goeie prestasie beteken dat die publiek vertroue het in die

sakeonderneming en swak prestasie beteken dat die sakeonderneming sekere besluite

moet heroorweeg om die publiek se vertroue te herstel.

Ekonomiese aanwysers word gebruik om voorspellings te maak oor die toekomstige

werksaamhede van die sakeonderneming. Ekonomiese analise is belangrike

bestuursinstrument wanneer daar besluite geneem word oor die sakeonderneming se

Formule


BCL105 Sakeberekeninge sakeplan. Dit is nie noodsaaklik dat sakeondernemings ingewikkelde berekeninge moet

doen wanneer die ekonomie geanaliseer word nie, maar ekonomiese modelle en inligting

wat daaruit verkry word, kan gebruik word om basiese besluite te neem.

Dit is belangrik dat sakeonderneming, byvoorbeeld inflasie- en rentekoerse verstaan sodat

die pryse van goedere en dienste aangepas kan word wanneer nodig. Sakeonderneming

moet dus die raamwerk van die ekonomie en die gevolge van ekonomiese aktiwiteite

verstaan om te bepaal hoe die sakeonderneming daarop gaan reageer.

Ekonomiese inligting word dan tesame met die interne sakeberekeninge gebruik om te

verseker dat:

Figuur 1.4: Belangrikheid van ekonomiese inligting en berekeninge vir die sakeonderneming

(Outeur 2011)

Gevallestudie 1.1

Sarel Sente is die finansile bestuurder van internasionale bierbrouery. Dit is sy

verantwoordelikheid om bestuur in te lig oor die ekonomiese toestand van die land en ook

om aanbevelings te maak oor moontlike strategie om voordeel in die mark te behou.

Hy verkry die onderstaande grafiek om hom behulpsaam te wees in die proses. Die grafiek

toon die kwartaallikse Bruto Binnelandse Produk (BBP) van Suid-Afrika vir die tydperk 2007

tot 2011. Die BBP het met 1.3% gegroei in die tweede kwartaal van 2011 maar rekord

laagtepunt bereik in Maart 2009.

Die sakeonderneming

fokus op die langtermynvisie en om kompeterend te

bly in die mark

Wins vir die sakeonderneming gemaksimaliseer

word

Prysaanpassings betyds gemaak word



(aangeneem uit: http://www.tradingeconomics.com/south-africa/gdp-growth)

1. Bespreek hoe Sarel bogenoemde inligting van toepassing kan maak op die

sakeonderneming.

2. Verduidelik wat die moontlike oorsaak kan wees van die laagtepunt in 2009.

3. Watter gevolgtrekking kan Sarel maak as hy hierdie grafiek vergelyk met Figuur 1.2:

Die sakesiklus?

1.6 Die gebruik van sakeberekeninge in die sakeonderneming

Om die sakeonderneming doeltreffend te bestuur is dit belangrik dat die finansile state van

die onderneming verstaan word. Basiese berekeninge, gebaseer op die inligting wat vervat

is in finansile state, kan die bestuur van die sakeonderneming in staat stel om besluite te

neem en aksies in plek te stel om moontlike toekomstige risikos uit te skakel.

Die doel van die finansile bestuurder is om betroubare en bruikbare inligting rakende die

sakeonderneming se finansile prestasie te verskaf en die algemene toestand van die

sakeonderneming binne die mikro- en makro-ekonomie te evalueer.

1.6.1 Die belangrikheid van sakeberekeninge in die sakeonderneming

Dit is belangrik om die finansile state van die sakeonderneming op gereelde basis te

hersien en te evalueer. Om egter baat te vind by die inligting wat vervat is in die finansile

state, moet dit op so manier voorgel word dat akkurate vergelykings getref kan word.

Gesoleerde syfers beteken niks en kan misleidend wees. Syfers moet omgeskakel word in

formaat waar dit vergelyk kan word met:



Figuur 1.5: Vergelyking van finansile syfers (aangeneem uit: Johnson, 2009: 5)

Deur die finansile state van die sakeonderneming gereeld te evalueer, die nodige

berekeninge te doen en vergelykings te tref, word die bestuur in staat gestel om te bepaal

watter aksies geneem moet word om moontlike risikos uit te skakel.

Die areas wat gemoniteer moet word om die sukses van die sakeonderneming te bepaal, is

die volgende:

Winsgewendheid van die sakeonderneming gebaseer op bruto wins

en uitgawes.

Genereer die sakeonderneming genoeg inkomste om uitgawes te dek

gelykbreekpunt?

Hoe solvent is die sakeonderneming en waar word fondse

aangewend?

Hoe doeltreffend word geld bel?

Hoe doeltreffend word voorraad bestuur?

Hoe doeltreffend word debiteure en krediteure bestuur?

Is daar genoeg kontant beskikbaar?

Tabel 1.1: Bepaal die sukses van die sakeonderneming (Outeur 2011)


BCL105 Sakeberekeninge 1.6.2 Waarom is sakeondernemings onsuksesvol?

Indien die sakeonderneming wins toon aan die einde van elke maand, is dit nie

noodwendig aanduiding dat die sakeonderneming suksesvol funksioneer nie.

Wins is slegs beraming van die verkope minus die uitgawes en word benvloed deur

faktore soos waardevermindering en die vlakke van voorraad. Dit is daarom noodsaaklik dat

sakeondernemings gereeld finansile en operasionele prestasie meet.

Daar is verskeie berekenings wat die sakeonderneming kan gebruik om sukses te verseker

en betyds regstellende stappe te neem.

Die belangrikste redes waarom sakeondernemings onsuksesvol is:

Tekort aan kontant

Onvoldoende wins

Swak bestuur

Tekort aan kontant

Daar is verskeie faktore wat kan bydra tot tekort aan kontant in die sakeonderneming.



Tabel 1.2: Tekort aan kontant (aangeneem uit: Johnson, 2009: 8)

Eienaars neem fondse

Eienaars neem te veel wins van die sakeonderneming. 'n Gedeelte van die wins moet

oorgedra word na die volgende jaar om voorsienning te maak vir moontlike kapitale

uitgawes.

Vinnige uitbreiding

Om vinnige uitbreiding te hanteer, word daar te veel voorraad aangekoop en die

kapitaal is nie voldoende om daarvoor voorsienning te maak nie.

Stadige omskakeling van bates

Die waarde van vaste bates is groter as lopende bates en kan nie vinnig

omgeskakel word in kontant nie.

Swak kontantvloeibeplanning

Daar word nie voorsiening gemaak vir buitengewone uitgawes nie.

Debiteure betaal nie

Dit kan gebeur dat 'n groot debiteur nie sy rekening betaal nie, wat die

sakeonderneming se kontantvloei negatief kan benvloed.

Onverwagte uitgawes

Daar word nie voorsiening gemaak vir onverwagte uitgawes, soos 'n verhoging in

rentekoerse, nie.

Swak verkope

'n Onverwagte daling in verkope.

Te veel voorraad

Te veel voorraad voorhande of voorraad wat nie verkoop nie.

Diefstal en bedrog

Diefstal of bedrog deur personeel wat toegang tot voorraad en geld het.


BCL105 Sakeberekeninge Om bogenoemde probleme uit te skakel kan daar van die volgende moontlike berekeninge

gebruik gemaak word:

Berekeninge

Bedryfskapitaalverhouding (Current ratio)

Vuurproefverhouding (Quick ratio)

Debiteure handelsiklus en betalingsperiode

Krediteure handelsiklus en betalingsperiode

Voorraadomsetsnelheid (Stock turnover rate)

Tabel 1.3: Berekeninge om tekort aan kontant te identifiseer (Outeur 2011)

Onvoldoende wins

Swak winsgrense is die resultaat van gebrek aan kontrole oor die koste van verkope en

uitgawes. Ander faktore wat die wins van die sakeonderneming kan benvloed, is:

Personeelkostes Personeelkostes is gewoonlik een van die grootste operasionele uitgawes van die sakeonderneming. Dit is soms makliker om

personeel in poste, waar hulle onproduktief is, te hou, as om

personeelvermindering toe te pas wat die probleem dalk kan

oplos.

Kompetisie Ernstige kompetisie of die gebrek daaraan kan die winsgrens van die sakeonderneming benvloed. Ernstige kompetisie kan tot te

veel van dieselfde produkte in die mark lei, wat prysoorlog tot

gevolg kan h. Swak kompetisie kan die vraag en aanbod van

die produk benvloed.

Verskaffers Verhouding met nuwe verskaffer begin gewoonlik met lae pryse wat skielik kan verhoog oor die verloop van tyd. As die

verskaffer swak kwaliteit produkte lewer kan dit

klintetevredenheid benvloed wat oor die langertermyn die omset

kan verlaag.

Produklewensiklus Verminderde aanvraag, veral vir produkte wat seisoengebonde is. Sakeondernemings moenie net fokus op produkte wat,

byvoorbeeld net in die wintermaande in aanvraag is nie.

Ho oorhoofse kostes

Maak seker dat oorhoofse kostes, byvoorbeeld huur van geboue

nie te hoog word nie.


BCL105 Sakeberekeninge Toerusting Wanneer dit nodig is, moet daar in nuwe toerusting bel word.

Die onderhoudskoste op ou toerusting kan hor wees as om

nuwe toerusting aan te koop.

Navorsing en ontwikkeling

Die sakeonderneming moet oor goeie kennis van die mark beskik

waarin hy opereer wat klinte benodig en wat die neigings in die

mark is.

Bemarking Verseker doeltreffende bemarkingsaksies en identifiseer die mediums waardeur moontlike klinte maklik bereik kan word.

Klinte Moenie net op sleutelklinte fokus nie. Om een sleutelklint te verloor, kan groot gevolge vir die sakeonderneming inhou.

Tabel 1.4: Faktore wat die wins van sakeonderneming benvloed (aangeneem uit: Johnson, 2009: 10)

Om bogenoemde probleme uit te skakel, kan daar van die volgende moontlike berekeninge


Berekeninge

Persentasiekoste van verkope

Bruto winsgrens (Gross profit margin)

Uitgaweverhoudings (Expense ratios)

Personeelproduktiwiteitsverhouding (Staff Productivity Ratio)

Omsetsnelheid van voorraad

Tabel 1.5: Berekeninge om winsgrens te bepaal (Outeur 2011)

Swak bestuur

Alhoewel daar baie oorsake is wat sakeondernemings laat faal, is een van die grootste

oorsake die swak bestuur van personeel dit kan tot 50% van gevalle verteenwoordig.


BCL105 Sakeberekeninge Faktore wat bydra tot die situasie, is soos volg:

Tabel 1.6: Swak bestuur

(aangeneem uit: Johnson, 2009: 12)

Om bogenoemde probleme uit te skakel, kan daar van die volgende moontlike berekeninge


Berekeninge

Personeelproduktiwiteitsverhouding (Staff Productivity

Ratio)

Personeelkostes as persentasie van verkope

Tabel 1.7: Berekeninge om die gehalte van bestuur te bepaal (Outeur 2011)

Die algemene reputasie van die sakeonderneming en openbare verhoudinge word

deur swak bestuur benvloed

Personeelverhoudinge en personeelomsetsnelheid kan tot gevolg h dat bykomende

fondse spandeer moet word op, byvoorbeeld opleiding

Swak kommunikasie met personeel kan motivering benvloed en 'n inlvoed h op

klintediens

'n Gebrek aan motivering en dissipline kan lei tot probleme soos: Lae produktiwiteit,

diefstal, afwesigheid en swak tydbestuur

Die nodige personeelopleiding vind nie plaas nie, en daarom kan personeel nie

sekere funksies verrig nie

Verkeerde of ongekwalifiseerde personeel word gewerf vir 'n spesifieke doel


BCL105 Sakeberekeninge 1.7 Voordele en nadele van die gebruik van sakeberekeninge

Die kennis wat opgedoen word deur sakeberekeninge, help sakeonderneming om die

prestasie van die onderneming, die onderneming se posisie in die mark en die geskiedenis

van die onderneming te verstaan.

Statistiese analises wat bekom word deur opnames en vraelyste, kan in die vorm van

grafieke, persentasies en vergelykings voorgel word, en is behulpsaam in die bereiking van

doelwitte.

Sakeondernemings moet weet wanneer om pryse aan te pas en daarom is kennis van

rentekoerse en inflasie baie belangrik vir die voortbestaan van die onderneming. Wins en

verlies asook kontantvloeiberamings stel die sakeonderneming in staat om doelwitte te

bereik of aan te pas.

Daar is dus verskeie voordele wat berekeninge vir die sakeonderneming inhou, maar neem

in ag dat berekeninge gedoen kan word met onvolmaakte inligting. In tye van natuurlike

rampe, is dit moeilik om voorspellings te maak en kan berekeninge gebaseer word op

verkeerde inligting. Daar word ook aangeneem dat mense rasioneel optree, maar die

realiteit is dat besluitneming dikwels gebaseer word op vrees vir die gevolge of die risikos

wat dit inhou.

Die agenteprobleem

Die personeel wat verantwoordelik is vir die finansile bestuur van die sakeonderneming,

tree as agente vir die eienaars van die onderneming op. Daar word sekere

besluitnemingsmag aan finansile bestuurders toegeken wat hulle in staat stel om die

finansies van die sakeonderneming te bestuur.


BCL105 Sakeberekeninge Teoreties sal die finansile bestuurder se doel

wees om wins vir die eienaars of

aandeelhouers van die onderneming te

maksimaliseer, maar in werklikheid is

personeel bekommerd oor werksekuriteit,

persoonlike rykdom en ander finansile

voordele.

Die risikos wat sekere besluite vir die

personeel inhou, kan besluitneming benvloed

en nie noodwendig maksimum wins vir die

eienaars van die sakeonderneming verseker

nie. Hierdie verskynsel staan bekend as die

agenteteorie (aangeneem uit: Lawrence,

2010: 17).

In die berekening van sakeonderneming se finansile gesondheid, kan die agenteteorie

rol speel en eienaars moet verseker dat die berekeninge wat aan hulle voorgel word, korrek

verstaan word om doeltreffende besluitneming moontlik te maak.

Een van die maniere wat sakeondernemings gebruik om die agenteprobleem aan te spreek,

is om aandele in die sakeonderneming vir sy werknemers aan te bied.

1.7.1 Voordele van die gebruik van sakeberekeninge

Die analisering van finansile state

Om die finansile posisie van die sakeonderneming te

verstaan, word daar gebruik gemaak van

verhoudingsberekeninge om finansile state te ontleed.

Die inligting wat hieruit bekom word, kan dan gebruik

word om besluite te neem wat voordelig vir die

sakeonderneming is.

Geen belang

Sakeonder-neming se

belang

Voordele van sakeberekeninge


BCL105 Sakeberekeninge Om doeltreffendheid te moniteer

Die doeltreffendheid van die sakeonderneming word gemoniteer. Sakeberekeninge is nie

net behulpsaam in die monitering van werksaamhede en doeltreffende bestuur nie, maar dui

ook aan hoe bates gebruik word en hoe wins verdien word.

Identifiseer swakpunte

Alhoewel die sakeonderneming se algemene prestasie goed kan wees, kan

sakeberekeninge behulpsaam wees om moontlike swakplekke uit te wys. Die bestuur van

die sakeonderneming kan dan aandag gee aan swakpunte en regstellende stappe neem.

Beplanning

Sakeberekeninge kan net uitgevoer word op historiese inligting, maar hierdie inligting kan

gebruik word om voorspellings te maak oor toekomstige aksies en neigings. Berekeninge is

dus behulpsaam in die toekomstige aksies van die sakeonderneming.

Vergelyking

Dit is belangrik dat die sakeonderneming weet hoe prestasie oor aantal jare verloop.

Berekeninge wat historiese inligting vergelyk met die huidige jaar of toekomstige beplanning,

stel die sakeonderneming in staat om nie net die onderneming se groei nie, maar ook die

verskillende afdelings se prestasie te meet. Vergelykings met ander ondernemings in die

industrie, is ook belangrik omdat dit moontlike kompetisie kan uitskakel.

1.7.2 Nadele van die gebruik van sakeberekeninge

Sakeberekeninge hou nie noodwendig net voordele vir die sakeonderneming in nie. Daar is

verskeie aspekte wat akkurate berekeninge kan belemmer:

Berekeninge wat groot afwykings toon van die norm, is slegs aanduiding dat iets

verkeerd is. Verdere intensiewe analises moet uitgevoer word om die oorsake van die

probleem te identifiseer.

Enkele berekening verskaf nie genoeg inligting om die algemene prestasie van die

sakeonderneming te meet nie. Kombinasie van berekeninge sal gewoonlik meer

akkurate refleksie van prestasie weerspiel.

Wanneer berekeninge gebruik word om vergelykings te tref, moet finansile state

gebruik word wat in dieselfde tydgleuf van die verskillende jare opgestel is. Indien dit

nie gebeur nie, kan dit foutiewe inligting weerspiel wat foutiewe gevolgtrekkings kan

veroorsaak.


BCL105 Sakeberekeninge Geouditeerde finansile state moet gebruik

word anders kan die berekeninge wat daaruit

bekom word, nie korrekte refleksie wees van

die sakeonderneming se welstand nie.

Die resultate van berekeninge kan benvloed

word deur faktore soos inflasie.

(aangeneem uit: Lawrence, 2010: 49)

Sakeberekeninge kan net aanduiding gee van die sakeonderneming se historiese en

huidige toestand. Toekomstige gebeure en moontlike gebeure in die ekonomie van die land,

is moeilik voorspelbaar en daarom moet soveel as moontlik inligting versamel word wanneer

die waarde van sakeonderneming bepaal word.

1.8 Formules, finansile sakrekenaars, rekenaarprogrammatuur en rentetabelle

Daar is verskeie hulpmiddels wat gebruik kan word om berekeninge te doen in die

sakewreld. Die gebruik van formules is die mees algemene metode maar finansile

sakrekenaars, rekenaarprogrammatuur en rentetabelle, vergemaklik die proses en skakel

raaiwerk uit.

1.8.1 Formules

Wat is formule?

Formule kan beskou word as die formasie van rels in gegewe logiese taal. Dit is

standaard stel feite of getalle wat gebruik word om berekenings te doen.

Die HAT (2009) definieer formule as:

waarde wat in algemene tekens of letters uitgedruk is,

en dien as grondslag vir berekeninge.

Waar word formules gebruik?

In die sakeomgewing word daar van formules gebruik gemaak om die welstand van die

sakeonderneming te bepaal en selfs om toekomstige bankrotskap te voorspel. Daar word

na hierdie formules verwys as finansile verhoudingsberekeninge.

Die inligting wat gebruik word in verhoudingsberekeninge word meestal uit die finansile

state verkry. Verhoudingsberekeninge word binne die sakeonderneming gebruik om die

volgende redes:

Nadele van sakeberekeninge


BCL105 Sakeberekeninge Om die likiditeit van die sakeonderneming te bepaal

Om sekere aktiwiteite binne die sakeonderneming te meet

Om skuldverhoudings te bepaal

Om winsgewendheid te bepaal

Om tendense in die mark te bepaal

1.8.2 Finansile sakrekenaars

Terwyl sakeberekeninge gedoen kan word sonder die gebruik van finansile sakrekenaars,

kan dit baie tyd bespaar. Daar is verskeie finansile sakrekenaars beskikbaar, maar almal

het sekere funksies in gemeen. Daar is sekere funksies wat algemeen gebruik word en wat

alle finansile sakrekenaars met mekaar in gemeen het:

Number of periods Periode

Periodic interest rate Rente

Present value Huidige waarde

Payments Betalings

Future value Toekomstige waarde

Tabel 1.8: Funksies: Finansile sakrekenaar (aangeneem uit http://www.ehow.com/how_2049322_use-financial-calculator.html#ixzz1YOL1cGIY)

Bogenoemde funksies word meestal gebruik om paaiemente te bereken, rentekoerse te

bepaal en huidige of toekomstige waarde te bepaal. Wanneer klint, byvoorbeeld motor

koop, kan daar bepaal word wat die paaiement van die motor sal wees oor sekere aantal

FV

PMT

PV

I

N


BCL105 Sakeberekeninge maande. Die rentekoers, waarde van die motor en die tydperk van terugbetaling, word in die

finansile sakrekenaar ingevoer en sodoende word die maandelikse paaiement verkry.

Wat is finansile sakrekenaar?

Finansile sakrekenaar word gebruik om basiese berekeninge te doen, maar ook

ingewikkelde finansile berekeninge waar dit nodig is om formules te gebruik. Die voordeel

is dat die formule vooraf in die sakrekenaar gelaai word en daarom is dit nie nodig dat die

gebruiker die formule ken om die berekening te kan doen nie.

Die tydrowende funksie in finansile berekeninge is nie die normale optel, aftrek,

vermenigvuldiging en deling nie, maar om die regte syfers op die regte plek in formule te

plaas.

Finansile sakrekenaar neem die raaiwerk uit berekeninge, omdat die formule reeds

ingebou is en die berekening outomaties plaasvind.

Voordele en nadele van die gebruik van finansile sakrekenaars

Figuur 1.6: Voordele van finansile sakrekenaars

(aangeneem uit: http://www.ehow.com/list_6721207_benefits-financial-

calculator_.html#ixzz1YOQC1Gbc)

Personeel kan meer produktief aangewend word omdat tyd nie spandeer word op ingewikkelde berekeninge nie

Produktiwiteit

'n Finansile sakrekenaar kan statistieke soos vergelykings, gemiddeldes en korrelasies hanteer

Statistiek

Die meeste finansile sakrekenaars is in staat om probleme soos kontantvloei, interne opbrengskoerse, leningsformules, netto huidige waarde en prysbepaling te bereken

Finansile probleme

Tydwaarde vir geld probleme kan opgelos word, byvoorbeeld as 'n belegging gemaak word, is dit moontlik om te bereken hoeveel geld beskikbaar sal wees oor 'n periode van ses jaar

Tydwaarde van geld


BCL105 Sakeberekeninge 1.8.3 Rekenaarprogrammatuur

Daar is verskeie rekenaarprogrammatuur op die mark wat behulpsaam kan wees in

sakeberekeninge. Die meeste programme wat gebruik word om die rekeningkundige

aspekte van die sakeonderneming te behartig, maak voorsiening vir die berekeninge wat

noodsaaklik is om die welstand van die sakeonderneming te bepaal. Voorbeelde hiervan is:

Quickbooks

Pastel

SAP (Saphire software)

Great Plains

Die mees algemeen gebruikte programmatuur om sakeberekeninge te doen, is Microsoft

Excel.

Microsoft Excel is sigbladtoepassingsprogram wat

gebruik word om saketransaksies vas te l en te

bestuur. Lyste van transaksies kan gemanipuleer word

om grafieke te skep en ander analitiese tegnieke toe te

pas.

Tabel 1.9: Microsoft Excel (aangeneem uit: http://www.functionx.com/excel/Lesson01.htm)

Wat is sigblad (spreadsheet)?

Sigblad is tabel wat in rye en kolomme georganiseer is, wat dit makliker maak om

inligting te sorteer, te organiseer en te analiseer. Sigblad het aantal ingeboude

eienskappe wat dit moontlik maak om groot volumes data te hanteer, grafieke te skep,

formules te gebruik en data te analiseer.

Excel kan gebruik word om basiese berekeninge soos optel, aftrek, deling en

vermenigvuldiging moontlik te maak, maar meer komplekse berekeninge soos vergelykings,

is moontlik. Wanneer die formule ingevoer is, kan die data verander word en die berekening

word outomaties aangepas.



Figuur 1.7: Voorbeeld van Microsoft Excel sigblad (http://www.functionx.com/excel/Lesson01.htm)

1.8.4 Rentetabelle

Rentetabelle is saamgestelde data in die vorm van tabel wat die gebruiker in staat stel om

te bepaal hoeveel rente oor sekere tydperk betaal, of verdien sal word.

Wat is rente?

Rente is bedrag wat gevra of betaal word vir die gebruik van geld. Wanneer

sakeonderneming geld leen by bank, sal hulle sekere bedrag aan rente betaal vir die

gebruik van die geld sodat die bank ook wins maak op die diens wat hulle lewer.

Banke pas rentekoerse aan na aanleiding van veranderinge in die repokoers. Die repokoers

is die koers waarteen die Suid-Afrikaanse Reserwebank geld aan kommersile banke leen.

Waarvoor word rentetabelle gebruik?

Alhoewel die meeste finansile sakrekenaars renteberekeninge kan doen, bly die gebruik

van rentetabelle steeds manier om te bepaal hoeveel rente betaal of verdien sal word oor

sekere tydperk. Rentetabel lys die waarde van belegging of lening oor

vasgestelde periode teen die meer algemene rentekoers. Tipiese rentetabel kan soos

volg voorgestel word:


BCL105 Sakeberekeninge Jaar Beginwaarde Rentekoers Eindwaarde

1 R 100.00 10% R 110.00

2 R 110.00 10% R 121.00

3 R 121.00 10% R 133.10

4 R 133.10 10% R 146.41

5 R 146.41 10% R 161.05

6 R 161.05 10% R 177.16

7 R 177.16 10% R 194.87

8 R 194.87 10% R 214.36

9 R 214.36 10% R 235.79

10 R 235.79 10% R 259.37

Tabel 1.10: Rentetabel (aangeneem uit: http://www.billiondollarincome.com/compound-interest-

tables.html#ixzz1Z2vHTIR3)

Let op dat aan die einde van Jaar 10, het die oorspronklike belegging meer as verdubbel na

R259.37.

Met die gebruik van rentetabelle is dit belangrik om te onderskei tussen saamgestelde en

enkelvoudige rente. Enkelvoudige rente word eenmalig bereken wat beteken dat die waarde

van die belegging aan die einde van die 10 jaar op R 200 sal staan. Rente word dus nie op

rente verdien nie. Saamgestelde rente word van jaar tot jaar bereken en sluit die rente

verdien op die vorige jaar, by die berekening in.

1.9 Berekeninge in die analisering van sakeonderneming

Finansile verhoudingsberekeninge word gebruik om die prestasie van die

sakeonderneming te meet. Dit moet nie net gesien word as stel berekeninge wat op

gereelde basis gedoen moet word nie. Hierdie berekeninge moet genterpreteer word om

geldige afleidings te maak wat die sakeonderneming in staat stel om doeltreffende besluite

te neem. Die proses van berekening en interpretasie staan bekend as verhoudingsanalise

en inligting word bekom uit die sakeonderneming se finansile state en bestuursrekeninge.


BCL105 Sakeberekeninge Finansile rekeninge en bestuursrekeninge word deur die sakeonderneming opgestel om die

onderneming se werksaamhede te moniteer. Hierdie rekeninge alleen, gee nie aanduiding

van die inligting wat nodig is om besluitneming moontlik te maak nie, daarom word verskeie

berekeninge uit hierdie state gebruik om analises te doen wat die sakeonderneming se

prestasie en moontlike bedreigings identifiseer.

1.9.1 Finansile rekeninge

Finansile rekeninge beskryf die sakeondernemings se prestasie oor sekere tydperk,

gewoonlik jaar, en moet aan die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID) voorgel word.

Finansile rekeninge bestaan uit die volgende:

Staat van omvattende inkomste

(Inkomstestaat)

Staat van finansile posisie (Balansstaat)

Staat van verandering in ekwiteit

Staat van kontantvloei (Kontantvloeistaat)

Tabel 1.11: Finansile state (Outeur 2010)

Staat van omvattende inkomste

Die staat van omvattende inkomste meet die sakeonderneming se inkomste teenoor die

koste van goedere en dienste oor sekere tydperk. Die wins wat die sakeonderneming oor

hierdie tydperk genereer, word gewys as die finale bedrag in die staat van omvattende

inkomste.

ABC Handelaars

Staat van omvattende inkomste vir die jaar geindig 31 Maart 2014

2014

R

Inkomste

Verkope 40 450

1 Koste van verkope (30 000)


BCL105 Sakeberekeninge 2 Bruto wins 10 450

3 Ander inkomste 500

4 Operasionele inkomste 10 950

Uitgawes

5 Huur 200

6 Kantoorkostes 580

7 Reis en verblyf 42

8 Bemarking 475

9 Waardevermindering 300

10 Totale uitgawes 1 597

11 Netto wins voor belasting 9 353

12 Belasting (29%) 2712

13 Netto wins na belasting 6 641

Figuur 1.8: Eenvoudige voorbeeld van Inkomstestaat (Outeur 2011)

Staat van Finansile Posisie

Die staat van finansile posisie (voorheen die balansstaat genoem) is opsomming van die

sakeonderneming se finansile posisie op gegewe oomblik. Die staat balanseer die

sakeonderneming se bates (wat die sakeonderneming besit) met die laste (wat die

sakeonderneming skuld) (Lawrence, 2010: 42).

Daar word gewoonlik onderskei tussen langtermyn- en korttermynbates en -laste. Daar kan

verwag word dat korttermynbates binne tydperk van jaar omgeskakel kan word in

kontant, en korttermynlaste betaal moet word binne jaar.

Dit is aanduiding van hoe die sakeonderneming befonds word en hoe daardie fondse

aangewend word. Die totale bates moet altyd gelyk wees aan die totale laste en ekwiteit.

Die staat van finansile posisie is ontwikkel om die volgende te wys:



Hoe gesond die sakeonderneming is

Hoe likied die bates is (kan bates maklik in kontant

omgeskakel word?)

Hoe die sakeonderneming gefinansier word

Hoeveel kapitaal gebruik word

Tabel 1.12: Gebruike van die staat van finansile posisie (aangeneem uit: Smith, 2008: 39)

Staat van verandering in ekwiteit

Ekwiteit verwys na die eienaar se belang in die sakeonderneming. Die staat van

verandering in ekwiteit bevat die inligting wat die verskil tussen die ekwiteit van die eienaar

aan die begin van die jaar teenoor die verskil van die eienaar se ekwiteit aan die einde van

die jaar, weerspiel.

Die doel van die staat van verandering in ekwiteit is om die volgende te toon:

Die bedrag van die eienaar se belang aan die begin van die finansile jaar.

Die toenames of afnames van die eienaar se belang gedurende die finansile jaar.

Die bedrag van die eienaar se belang aan die einde van die jaar.

In die Staat van Ekwiteit sal die bedrag wat die eienaar as kapitaal in die onderneming bel

het, aangedui word. Dit sal ook aandui hoe die inkomste soos uiteengesit in die Staat van

omvattende inkomste, gespandeer is in terme van dividende wat uitbetaal is, geld wat weer

in die sakeonderneming teruggeploeg is en inkomste wat behoue bly vir die volgende

finansile jaar.

Staat van kontantvloei

Die staat van kontantvloei dui aan hoe die sakeonderneming kontant bekom het en weer

spandeer het oor sekere tydperk. As die sakeonderneming ontslae geraak het van bates

en sodoende kontant genereer het, sal dit in die Kontantvloeistaat aangetoon word. Die

Kontantvloeistaat sluit gewoonlik ook vooruitskatting of beraming van toekomstige

kontantvloei in. Die bronne van kontantinvloei en -uitvloei is soos volg:



Figuur 1.9: Kontantinvloei en -uitvloei

(aangeneem uit: Smith, 2008: 51)

Die doel van die sakeonderneming moet wees om die invloei van kontant te versnel en die

uitvloei van kontant te vertraag.

1.9.2 Bestuursrekeninge

Sakeondernemings word deur die Maatskappywet en die Wet op Beslote Korporasies

verplig om bogenoemde finansile rekeninge op te stel en binne nege maande na die

sluiting van die finansile jaar aan die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID) voor te l.

Daar is sekere rekeninge wat deur die bestuur van sakeondernemings gebruik word, maar

dit is nie noodsaaklik dat dit opgestel word nie, en dit word nie aan die SAID voorgel nie.

Daar word na hierdie rekeninge as bestuursrekeninge verwys.

Bestuursrekeninge is onontbeerlik wanneer bestuursbesluite geneem moet word en stel die

sakeonderneming in staat om moontlike risikos betyds te identifiseer. Afhangend van die

tipe sakeonderneming en die behoeftes van die sakeonderneming se bestuur, kan die

bestuursrekeninge wat opgestel word, verskil. Dit kan die volgende insluit:

Kontantuitvloei Aankoop van voorraad, roumateriaal en toerusting Betaling van salarisse en daaglikse operasionele spandering Aankoop van vaste bates, byvoorbeeld toerusting Terugbetaling van lenings, betaal van belasting en dividende

Kontantinvloei Betaling van goedere en dienste wat gelewer is aan klinte Die ontvangs van 'n banklening Rente op besparings en beleggings Beleggings vanaf aandeelhouers in die sakeonderneming



Die verkoopsproses, insluitend prysbepaling,

verspreiding en debiteure

Die aankoopproses, insluitend

voorraadvlakke en krediteure

Vaste bate register

Werknemerinligting

Tabel 1.13: Bestuursrekeninge (Foto: http://bookkeepingoutsource2india.com/Outsourced_Bookkeeping_Services-

Cash_Flow_Management_india.html)

Bestuursrekeninge analiseer onlangse inligting, maar word ook gebruik om vooruitskatting

te doen van verkope, kontantvloei en wins. Analises word gewoonlik gedoen deur die

werklike syfer te vergelyk met die vooruitskatting wat aan die begin van die jaar gedoen is.

Bestuursrekeninge stel die sakeonderneming in staat om:

Rekeninge te vergelyk met oorspronklike begrotings en vooruitskattings.

Die sakeonderneming se werksaamhede te fokus en beter bestuur moontlik te maak.

Tendense in die sakeonderneming te identifiseer.

Afwykings in inkomste en uitgawes te identifiseer.

1.9.3 Finansile beplanning

Dit is belangrik dat die sakeonderneming sy finansile aktiwiteite beplan en evalueer. Die

bestuur van die sakeonderneming moet weet wat die beoogde uitgawes vir die

sakeonderneming gaan wees en waar en wanneer die kontant beskikbaar gaan wees.

Begrotings en kontantvloeibeplanning moet deel vorm van enige sakeonderneming se

bestuursrekeninge.

Beplanningsproses om kontant en begrotings te beheer moet in plek gestel word om te

verseker dat die sakeonderneming nie oorspandeer nie.



Figuur 1.10: Die Beplanningsproses (aangeneem uit: Smith, 2005: 66)

Begrotings

Om begroting op te stel, is een van die maniere wat sakeondernemings gebruik om aksies

te beplan en uit te voer. Begroting hou nie net die sakeonderneming in sy geheel op die

regte pad nie, maar ook die sakeonderneming se finansile prestasie.

Begroting kan beskou word as plan:

Hersien huidige prestasie gereeld teen die vorige en huidige jaar se doelwitte

Doen 'n SWOT analise bepaal sterkpunte, swakpunte, geleenthede en

bedreigings

Analiseer susksesse en mislukkings van die vorige jaar

Bepaal die doelwitte vir die volgende jaar hersien langtermynbeplanning

Identifiseer en verfyn die hulpbronimplikasies en stel 'n begroting op

Definieer die nuwe finansile jaar se inkomstestaat- en balansstaatmikpunte

Finaliseer die plan

Hersien die plan gereeld moniteer prestasie, vordering en doelwitte



Figuur 1.11: Wat is begroting? (Outeur 2011)

Begroting moenie as vooruitskatting gesien word nie. Vooruitskatting is voorspelling

van die toekoms, terwyl begroting beplanning van die toekoms is. Begrotings hou

verskeie voordele in:

Fondse kan doeltreffend bestuur word

Hulpbronne kan doeltreffend aan projekte toegeken word

Prestasie kan gemeet word

Doelwitte kan gehaal word

Besluitneming kan verbeter word

Probleme kan gedentifiseer word voordat dit opduik

Daar kan vir die toekoms beplan word

Dit kan personeel motiveer

(aangeneem uit: Smith, 2008: 68)

Vaste Totale Om

Eenhede geproduseer 0 Om te verseker dat

daaar genoeg geld beskikbaar is vir toekomstige projekte;

Om ingeligte finasile besluite te neem;

Om doelwitte te behaal;

Om finansies te beheer.


BCL105 Sakeberekeninge Kontantvloei

Kontant is die primre faktor wat die sakeonderneming se welsyn aandui, en daarom moet

die invloei en uitvloei van kontant baie goed gemoniteer en bestuur word. Kontant is die

maatstaf wat die sakeonderneming se vermo om rekeninge gereeld en betyds te betaal,

meet.

Kontant sluit die volgende in:

Figuur 1.12: Wat is kontant? (aangeneem uit: Smith, 2008: 48)

Die sakeonderneming moet kontantreserwes opbou om doeltreffend te funksioneer en te

verseker dat die tydsberekening van kontantbeweging die sakeonderneming in positiewe

kontantvloeisituasie plaas.

Kontantvloeiberaming stel die sakeonderneming in staat om moontlike hoogtepunte en

laagtepunte in die invloei en uitvloei van kontant te identifiseer. Die sakeonderneming kan

bepaal of lenings nodig gaan wees en of daar dalk kontantsurplus beskikbaar gaan wees.

Die kontantvloeiberaming identifiseer die bronne van inkomste, asook die begunstigdes van

betalings. Kontantvloeiberaming word gewoonlik vir sekere periode ( kwartaal of

jaar) opgestel en sluit vergelyking met die ware inkomste en uitgawes in.

Gevallestudie 1.2

Pen en Papier Groothandelaars is verskaffer van skryfbehoeftes. Pen en Papier het

oortrokke fasiliteit by die bank en word nou verplig om dit te verminder oor die volgende

ses maande. Uittreksel uit Pen en Papier se staat van finansile posisie vir die tydperk

Muntstukke en note

Lopende rekeninge en korttermyn-deposito's

Oortrokke bankrekeninge en korttermyn-

lenings

Oorsese geldeenhede en deposito's wat vinnig in

rand omgeskakel

kan word


BCL105 Sakeberekeninge geindig 30 November 2014 lyk soos volg:

R 000 R 000 R 000

Vaste bates

Grond en geboue

250

Minus Opgehoopte

waardevermindering

24 226

Toebehore

174

Minus Opgehoopte

waardevermindering

38 136

362

Lopende bates

Voorraad teen kosprys

142

Debiteure

120

262

Minus krediteure: Bedrae betaalbaar binne jaar

Krediteure 145

Oortrokke bank 126

Belasting 24

Dividende 20 315 (53)

309

Kapitaal en reserwes

R1 gewone aandele

200

Wins- en verliesrekening

109

309

Die volgende projeksies vir die ses maande geindig 31 Mei 2015, is beskikbaar:

a) Die verkope en aankope vir die ses maande geindig 31 Mei 2015, is soos volg:


BCL105 Sakeberekeninge Verkope Aankope

R000 R000

Desember

Januarie

Februarie

Maart

April

Mei

160

220

240

150

160

200

150

140

170

110

120

160

b) 70% van verkope is op krediet en 30% is kontant. Kredietverkope word eers in die

volgende maand ontvang en alle aankope is op een maand krediet.

c) Salarisse is R40 000 per maand vir die eerste drie maande, maar daar is 10%

verhoging vanaf Maart 2015.

d) Die netto wins op verkope is 30%.

e) Administratiewe uitgawes beloop R12 000 per maand vir die eerste vier maande en

R14 000 vir die daaropvolgende maande. Hierdie bedrae sluit fooi van R4 000

per maand in vir die waardevermindering op vaste bates.

f) Daar word verwag dat die uitgawes op verkope R8 000 per maand sal beloop,

behalwe vir beplande advertensieveldtog in Mei 2015 wat bykomende R12 000

gaan kos.

g) Die uitstaande dividende sal in Desember 2014 betaal word.

h) Pen en Papier beplan om vir nuwe toebehore ter waarde van R28 000 te betaal aan

die einde van April 2015.

Behalwe waar anders aangedui, vind alle betalings en ontvangstes plaas in die maand wat

dit gebeur.

1) Gebruik bogenoemde inligting en stel Kontantvloeiberaming op vir die ses maande

vanaf Desember 2014 tot Mei 2015.

2) Sal Pen en Papier in staat wees om die oortrokke fasiliteit te betaal? Motiveer jou

antwoord.


BCL105 Sakeberekeninge 1.10 Samevatting

Om sakeonderneming doeltreffend te bestuur en groei te verseker is dit noodsaaklik dat

die bestuur die finansile state verstaan. Die finansile prestasie van sakeonderneming,

bepaal hoe winsgewend die sakeonderneming gaan wees. Deur basiese sakeberekeninge

te kan doen, kan moontlike risikos betyds gedentifiseer word en regstellende aksies kan

gemplementeer word.

Alhoewel die berekeninge nie noodwendig akkurate voorspellings kan fasiliteer nie, is daar

tog sekere voordele wat daaraan gekoppel kan word. Berekeninge maak dit moontlik om

tendense te identifiseer en betyds daarop te reageer.

Historiese inligting en berekeninge kan gebruik word om te beplan vir die toekoms deur

begrotings op te stel en toekomstige kontantvloei te kan bepaal.


BCL105 Sakeberekeninge 1.11 Selfevaluering

Aktiwiteit 1

1) Bespreek hoe werkloosheid die makro-ekonomie benvloed.

2) Bespreek hoe die makro-ekonomie die sakeonderneming benvloed.

3) Verduidelik die verskil tussen deflasie en inflasie.

Aktiwiteit 2

1) Bespreek watter areas van die sakeonderneming gemoniteer moet word om te bepaal of

die sakeonderneming suksesvol is.

2) Bespreek die redes waarom sakeondernemings onsuksesvol is en hoe sakeberekeninge

gebruik kan word om sukses te verseker.

Aktiwiteit 3

1) Bespreek die agenteprobleem en die implikasies vir die sakeonderneming.

2) Een van die voordele van sakeberekeninge is om die doeltreffendheid van die

sakeonderneming te moniteer. Bespreek hoe sakeberekeninge gebruik kan word om

die bestuur van die sakeonderneming meer doeltreffend te maak.

3) Bespreek die nadele van sakeberekeninge.

Aktiwiteit 4

1) As die finansile bestuurder van versekeringsmaatskappy, watter hulpmiddels sou jy

gebruik om sakeberekeninge te doen? Motiveer jou antwoord.

2) Verduidelik die verskil tussen eenvoudige en saamgestelde rente.

Aktiwiteit 5

1) Lys die vier belangrikste finansile state en bespreek die doel van elkeen.

2) Bespreek die belangrikheid van bestuursrekeninge.

3) Bespreek die metodes wat gebruik kan word vir finansile beplanning.


BCL105 Sakeberekeninge Notas


BCL105 Sakeberekeninge STUDIE-EENHEID 2: BASIESE BEREKENINGE

2.1 Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip

Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te

demonstreer van die volgende:

Tipes sakeberekeninge

Basiese sakeberekeninge

Basiese formules

Basiese grafieke

Finansile rekenaarprogrammatuur

Vaardighede


tussen die verskillende tipes sakeberekeninge te onderskei;

om basiese sakeberekeninge te doen;

basiese formules te gebruik;

basiese grafieke te gebruik;

om die gebruik van rekenaarprogrammatuur soos Microsoft Excel te verduidelik.

.

Studie-eenheid 2: Basiese berekeninge Bladsy 47

BCL105 Sakeberekeninge 2.2 Verrykende bronne

http://businessplanhut.com/types-ratios-examples-and-calculations

http://support.microsoft.com/kb/304421

2.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:

Sleutelwoord Omskrywing

Korrelasie Om te bepaal wat die ooreenkomste tussen twee veranderlikes is. Vergelyking om die tendens te bepaal.

Aandeelhouer Gedeeltes van die sakeonderneming behoort aan verskillende persone. Die eienaar van gedeelte is die aandeelhouer.

Verhouding Wanneer twee veranderlikes met mekaar vergelyk word om te bepaal wat die verwantskap van die een met die ander is.

Konsekwent Dieselfde beginsel moet toegepas word in alle gevalle. Om vergelyking te doen moet dieselfde tydperke en dieselfde syfers

gebruik word.

Wins Die bedrag wat die sakeonderneming beskikbaar het nadat alle betalings gemaak is.

Belasting Verpligte betaling aan die staat wat aangewend word om regeringsdoelwitte te bereik.

Gemiddelde Die berekening wat reeks getalle opsom in een getal en verteenwoordigend is van die hele reeks.

Statistiek Die metode wat gebruik word om groot hoeveelhede inligting te versamel, te verwerk en in verstaanbare getalle of diagramme

uit te druk.

Belegging Fondse wat aangewend word met die uitsluitlike doel om inkomste te genereer.

Produktief Die maatstaf waarteen die kwantitatiewe en kwalitatiewe uitset gemeet word teen die inset wat gelewer is.

Verslag Weergawe van inligting nadat saak ondersoek is, en afleidings uit die inligting gemaak is.


BCL105 Sakeberekeninge 2.4 Inleiding

Daar is verskillende tipes sakeberekeninge waarvan die sakeonderneming gebruik kan

maak om behulpsaam te wees in die besluitnemingsproses. Vir beide die operasionele

besluitnemingsproses en die finansile besluitnemingsproses is daar basiese berekeninge

en formules wat die bestuurder in staat stel om die welstand van die sakeonderneming te

bepaal.

Die gebruik van finansile rekenaarprogrammatuur kan die proses van berekening

vergemaklik. Microsoft Excel is die mees algemene programmatuur en kan berekeninge

soos vergelykings, korrelasies, persentasies, ens. hanteer. Excel kan ook gebruik word om

berekeninge te doen met formules en is ideaal in die opstel van grafieke.

Die inligting wat verkry word uit hierdie berekeninge, kan in verskillende vorme aan die

bestuur van die sakeonderneming voorgel word. Omdat alle bestuurders nie noodwendig

oor uitgebreide finansile kennis beskik nie, is die gebruik van grafieke goeie metode om

finansile inligting in verstaanbare vorm oor te dra.

2.5 Tipes sakeberekeninge

Sakeberekeninge word nie net gebruik om die finansile aspek van die sakeonderneming te

analiseer nie, maar is ook behulpsaam om operasionele probleme betyds uit te wys.

2.5.1 Finansile berekeninge

Hierdie berekeninge analiseer die finansile aspek van die sakeonderneming en is

aanduiding van die finansile prestasie van die onderneming. Dit word nie net intern deur

die sakeonderneming gebruik nie, maar ook deur voornemende aandeelhouers om die

welstand van die sakeonderneming te bepaal.

Finansile berekeninge stel die sakeonderneming en moontlike

beleggers in staat om te bepaal wat die finansile welstand van die

sakeonderneming is.

Die finansile vrae wat beantwoord word, is die volgende:

Hoe winsgewend is die sakeonderneming?

Hoe likied is die sakeonderneming?

Hoe solvent is die sakeonderneming?

Wat is die finansile groei van die sakeonderneming?

Hoeveel is die dividende per aandeel?


BCL105 Sakeberekeninge Wat is die wins voor belasting?

Wat is die wins na belasting?

(Outeur 2011)

2.5.2 Operasionele berekeninge

Operasionele berekeninge is aanduiding van die sakeonderneming se prestasie in terme

van die operasionele bestuur van die onderneming. Die volgende vrae word beantwoord

met die gebruik van operasionele berekeninge:

Figuur 2.1: Operasionele berekeninge

(Fotos: http://office.microsoft.com/en-

za/images/??Origin=EC790014051033&CTT=6&ver=12&app=winword.exe)

2.5.3 Verhoudingsberekeninge

Die inligting wat vervat is in die vier basiese finansile state, soos bespreek in Studie-

eenheid 1, is baie belangrik vir belangstellende partye. Die sakeonderneming self, huidige

aandeelhouers en voornemende aandeelhouers sal belangstel in die huidige en toekomstige

risikos en opbrengste van die sakeonderneming omdat dit die aandeelprys direk benvloed.

Krediteure sal belangstel in die korttermynlikiditeit en die sakeonderneming se vermo om

betalings en rentebetalings te maak. Klein aantal verhoudingsberekeninge kan goeie

Hoe vinnig word bedrae wat aan die

sakeondernming verskuldig is, ingevorder?

Hoe vinnig word voorraad en bates omgeskakel in

kontant?

Hoe produktief is personeel? W

Documents

Sakeberekeninge BCL105