Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Sağlığın Sosyal Belirleyicileri
Yrd. Doç. Dr. Alpaslan TÜRKKAN
Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi
Halk Sağlığı AD.
.
.
.
.
.
.
. .
Sağlıklı Kentler Birliği 8. Yıl Konferansı 3-5 Ekim 2012 / Yalova
Nüfus: 127.000.000 35.220 $
Nüfus: 5.500.000 849 $
• Aiko bugün 80 yaşında.
• 5 yıl daha yaşayacak...
Mariam’da 80 yaşına kadar yaşatılabilirdi...
Dünyada doğumda yaşam beklentisi (2011)
Kalp Hastalıkları Ölümleri Tüberküloz Ölümleri
Solunum Sistemi Enfeksiyonu Ölümleri
Ölüm Nedenleri Farklı
http://www.worldmapper.org/images/largepng/451.pnghttp://www.worldmapper.org/images/largepng/373.pnghttp://www.worldmapper.org/images/largepng/403.png
Kolera Olguları
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
http://www.worldmapper.org/images/largepng/231.png
Geofrey Rose (1992)
• Koruyucu hekimlik stratejisi
kitabında:
“Hastalıkların temel belirleyicileri
ekonomik ve sosyal olmalıdır. ”
Roseto Etkisi
Mervyn Susser (1985)
“Toplumlar
hastalıklarını,
kısmen kendileri yaratır.”
0
20
40
60
80
100
120
140
160
Ço
cuk
ölü
mü
Düşük Düşük-orta Üst- orta Yüksek
Gelir sınıfı
Gelirlerine Göre Ülkelerde 5 yaş altı çocuk ölümleri
1990-2008 (1000'de)
1990 2008
0
20
40
60
80
100
120
Brezilya Pakistan Türkiye Uganda
En zengin ve yoksullarda bebek ölümleri (1000 canlı doğumda)
En zengin %20 En yoksul %20
Ölüm Hızı
(Milyonda)
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
1840 1850 1860 1870 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970
İngiltere’de Akciğer Veremi Nedeniyle Yaşa Göre
Standartlaştırılmış Ölüm Hızı (1840-1965)
McKeown, 1976.
Sanitasyon
ve beslenmenin
gelişmesi
Tbc basilinin bulunması 1882
Kemoterapi
BCG aşısı
Sağlığın Sosyal Belirleyicileri
Toplumun Sağlık Durumunu
Etkileyen Etmenler
* Sosyo-ekonomik durum, yaş, cinsiyet, eğitim, alışkanlıklar vb
Kaynak:CDC,USA,1975.
53%
Yaşam
Şekli*16%
Sağlık
Hizmeti
10%
Çevre
21%
Genetik
Ne anladık?
Sağlık yalnızca «tıbbi bakım» ile ilişkili
değildir
• Sosyal ve politik koşullar
yaşamı, iyi olma halini ve
sağlığı etkiler
– Bu nedenle, tüm politikaların sağlık
ve sağlıkta eşitsizlik üzerine
etkisinin değerlendirilmesi gerekir.
Sağlığın Belirleyicileri
• Yaş, cinsiyet, genetik yapı
• Bireysel davranışlar (sigara, alkol, beslenme, spor…)
• Sosyal destek (aile, arkadaş, toplum)
• Sosyo-ekonomik durum (gelir, eğitim…)
• Sağlık Hizmetleri (varlığı, ulaşım, kalite)
• Kültür
• Fizik çevre (su, hava, konut, trafik…)
• Çalışma durumu (işsizlik, iş koşulları)
Anne Eğitiminin etkileri
• Kadınlarda eğitim seviyesi düştükçe
• Erken evlilik artıyor
• Gebelik sayısı artıyor
• DÖB alma azalıyor
• Doğum aralığı azalıyor
• Çocuk doğurma yaşı düşüyor
• Düşük sayısı artıyor
Erken çocukluk dönemi
• Kötü Sosyo-ekonomik koşulları
• erişkin
– Felç,
– Koroner kalp hastalıkları,
– Solunum sistemi
BMJ 1998;316;1631-1635
Sağlığı iyi-kötü etkileyen fiziksel/toplumsal farklılıklar
yaşam boyu oluşur ve birikerek etki gösterir.
Titanic
Yolcu : 1316 Mürettebat : 885
Yolcular Şanslıydı…
62,1
37,9
76,1
23,9
0
20
40
60
80
Yolcu Mürettebat
Ölen Kurtulan
Kadınlar ve çocuklar da…
25,6
74,4
52,347,7
79,7
20,3
0
20
40
60
80
Kadın Çocuk Erkek
Ölen Kurtulan
Zenginler Şanslıydı…
37,5
62,5
58,641,4
74,8
25,2
0
20
40
60
80
1. Sınıf 2. Sınıf 3. Sınıf
Ölen Kurtulan
Bu veriler ne söylüyor?
• Toplumsal norm açısından:
kadın ve çocuklarda
• Sınıf açısından:
üst sınıflarda
yaşam şansı daha yüksek
Katı Gerçekler
• Düşük SED ile iskemik felç nedeniyle ölüm
ilişkilidir.
• Yaşam şekli ve çalışma koşulları sağlığı etkiler
• Kötü SED sağlığı yaşam boyu ve birikerek etkiler
• İşsizler ve aileleri erken ölüm riski taşır.
• Düşük sosyal sınıfta ya da düşük gelirli erkeklerde
artmış koroner kalp hastalığı
http://www.amazon.com/gp/product/images/9289012870/ref=dp_image_0?ie=UTF8&n=283155&s=books
dezavantajlı gruplar
ya da altta kalanlar…
• Yaşam şansı düşük
• Erken yaşta kronik hastalık ve sakatlık
• Hastalıkları ağır
• Yaşam kalitesi düşük
• Hızlı yaşlanma
• Hizmetlerden az yararlanma
• Başarısız tedavi/yetersiz sonuç
• Daha fazla acı
• İyi algıladıkları sağlık - yaşam dilimi daha az
Kısaca…
• Sosyal-Ekonomik-Çevresel-Bireysel Etmenler
• Sanitasyon- yaşam koşulları- halk sağlığı
uygulamaları
• Sosyoekonomik durum
• Sosyo-ekonomik durumun birikici etkisi
• Sağlık eşitsizlikleri
Adil toplum ve sağlıklı yaşam için 6 hedef
1. Her çocuğa hayata en iyi biçimde başlama olanağı verilmesi
2. Tüm çocuklara, gençlere ve yetişkinlere yeteneklerini geliştirmeleri için fırsat tanınması ve kendi hayatları üzerinde kontrol olanağı verilmesi
3. Herkes için adil istihdam ve iyi iş olanağının sunulması
4. Herkese sağlıklı yaşam standardı sağlanması
5. Sağlıklı ve sürdürülebilir alan ve toplumlar yaratılması ve geliştirilmesi
6. Koruyucu sağlık hizmetlerinin etkisinin ve öneminin arttırılması
WHO Commission on the Social Determinants of Health
Alpaslan Türkkan
Dikkatiniz için teşekkür ederim