İLAHİYAT F AKÜLTESİ • •

DERGISI

CİLT: I

DiYARBAKlR • 1999

HALiFELİK İnDİASINDA BULUNANLAR (Esmaü'l-lez'ine Ramı1 el-Hilafe ve Harebu

Aleyha Beni Ümeyye)

Yazan: EZ-ZEHEBi1

Çeviren: Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Acar

Ön söz ez-Zehebi'nin2 1 varaktan ibaret olan bu notlan, yazann Siyeru A 'lami 'n­

Niibela adlı geniş hacirnli biyografik eserinin İstanbul'da ill. Ahmed Yazmalan arasında kayıtlı olan (A.5-291 O) V. Cildinin başı,nda bulunmaktadır. Bu varakın üzerindeki notta şu yazılıdır: '·Eserin müellif nüshası dışındaki bir nüshasının üzerinde Esmaü '1-lezfne Ramü el-Hilafe ve Harebu Aleyha Benf Ümeyye yazılıdır." Bu el yazması, yazar hayatta iken, müellif nüshasından nakledilmiş ve onunia karşılaştınlmıştır. Öyle anlaşılıyor ki bu 1 varak'ı bir anı olsun diye ez-Zehebl'nin kendisi yazmış ve Emeviler'in başlangıcından Fatı.mller'in doğuşuna kadar halifelik davası güdenler ve Halifelik için Emevilerle savaşaniann isimlerini not etmiştir. Ancak ez-Zehebi bu isimler arasında Ebu Muhammed Süfyarıl ve Ebu'l-Umaytır gibi bazılanın unutmuştur. Bu metin, kısa notlada birlikte tarafımızdan ilk kez ··Mece/letii Me 'hedi '1-Mahtutat el-Arabiyye"de yayınlanmıştır (Kasım 1959, C. V, s. 301-308). Metni, halifelik ve sultaniık davası güdenieri tanıtıcı daha geniş notlada birlikte yeniden yayınlamayı uygun gördük. Ez-Zehebi, burada 41 isim saymıştır. Biz de yazann zikretmediği diğer bazı isimleri Ek'te sunduk.

Salahüddin el-Müneccid

1 Şemsüddin Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed et-Türkınani ez Zehebi, Esmiiii '1-lezine Ramü ei-Hildfe ve Harebu Aleyha Beni Ümeyye, neşir ve tahkik: Salahüddin el­Müneccid, Beynıt, 1398/1978. Naşir Salahüddin el-Müneccid'in, metinden iki misli daha fazla yer tutan notlan çevirinin sonuna alınmıştır.

~. Ez-Zehebi hakkında geniş bilgi için yazarın Siyeru A 'lami 'n-Nübela adlı eserinin I. Cildi'ne (Kahire, 1956) yazdığıınız geniş özete, aynca A 'lamii 't-Tarih ve '1-Cuğra.fYa III/99'a bakınız. (S.M).

205

EMEVİLER DÖNEMİNDE HALİFELİK iDDiASINDA BULUNANLAR VE EMEVİLERLE SA V AŞANLAR

ı. Hz. Hüseyin (Şehit Hüseyin) 2. Abdullah b. Zübeyir: Bir süre halifelik yapmıştır. 3. Muhammed b. Hanefiyye: Muhtar es-Sakafi ona biat etmiş ve

onun için "Mehdrdir" demiştir. 4. Ed-Dahhak b. Kays ei-Fihri: Kendisinin halifeliği için çalışmıştır.

Mervan b. el-Hakem onunla savaşmıştır. Sonunda Merc-i Rahıt'ta

öldürülmüştür.

5. Amr b. Said el-Emevi: Şam (Dimeşk)'da Abdülmelik'e isyan etmiş, o da onu affetmiş, en sonunda da boğaziamıştır (zebihehu).

6. Abdurrahman b. ei-Eşa's b. Kays ei-Kindi: Irak'ta -Emeviler'e karşı- ayaklanmıştır. Askerleri bozguna uğratmış, ancak sonunda öldürülmüştür.

7 • .Katri b. ei-Fücae ve bir grup Harici liderinin isyanları: Bunlar kısa bir süre sonra etkisiz hale getirilmiş ve öldürülınüşlerdir.

8. Yezid b. ei-Mühelleb ei-Ezdi: isyan ederek Kendisini halife ilan etmiş ve "Ben Kahtaniyim" demiştir. Bunun üzerine Emeviler onunla savaşmışlardır. Basra yakınlarında öldürülınüştür.

Kurre, İbn Sirin'in şöyle dediğini nakletmiştir:" Kahtani-nin çıkışı hak'tır, ancak o Kureyş'tendir".

İbn Ebi Zib'in, ei-Meadrden onun da Ebu Hureyre'den rivayet ettiği Merfii' bir hadiste şöyle buyrulmuştur:" İnsanları Kahtan soyundan bir adam yürütmedikçe (yönetmedikçe) kıyamet kopmayacaktır".

Bu hadisin bir benzerini Sevr b. Zeyd, Ebu Hureyre'den rivayet etmiştir.

Zühri de Muhammed b. Hayyan ve Abdullah b. Amr'dan şunu rivayet etmiştir:" Kahtan soyundan bir adam hükümdar (melik) olacaktır".

206

........•. - -----~---------~- ····-----·-···

9. Zeyd b. Ali b. el-Hüseyin el-Alevi: Hişam'ın halifeliği zamanında Kı1fe'de Emeviler'e isyan etmiş en sonunda idam edilmiştir. Onun çok sayıda çocuğu vardı.

1 O. Abdullah b. Muaviye b. Abdullah b. Cafer b. Ebu Talib de isyan etmiş ve halifeliği elde etmek istemiştir. Isfahan ve Fars civarında ona biat edilmiştir. İsyanı büyümüş, fakat sonunda öldürülmüştür.

ll. (Son olarak) Abbasiler, -Emeviler'e- isyan etmişler ve dünyaya hükmetmişlerdir. Böylece Emeviler tarih sahnesinden kaybolmuşlardır.

ABBASİLER'E İSYAN EDENLER:

12. Halife el-Mansôr'a amcası Abdullah b. Ali isyan etmiştir. 13. Sonra Muhammed b. Abdullah b. Hasan isyan etmiştir. 14. Sonra kardeşi İbrahim Basra'da ayaklanıruştır. Hakimiyet kurmak

üzereyken öldürülmüştür. 15. Sonra ikisinin kardeşi İdris Mağrib'te isyan etmiştir. 16. Daha sonra el-Hüseyin b. Ali b. el-Hasan b. el- Hüseyin

Haremeyn'de isyan etmiş, sonunda tuzağa düşürülerek öldürülmüştür. 17. Yahya b. Abdullah b. Hasan ortaya çıkmış ve Horasan'da

Harun er-Reşid zamanında karışıklık çıkarmıştır. Sonunda ele geçirilerek hapse atılmış ve ölünceye kadar hapiste kalmıştır.

18. Abadan'da Ahmed b. İsa b. Zeyd b. Ali -Abbasiler'e karşı­harekete geçmiş, altmış sene gizlenmiş ve ei-Mütevekkil zamanında 89 yaşında ölmüştür.

19. Ebu's-Serayi, Kı1fe'de (hicn") ikinci yüzyıla yakın bir tarihte -Abbasiler'e- isyan etmiş ve Muhammed b. Tabataba el-Aievi'ye biat etmiştir. Fakat el-Alevi aniden ölmüş, bunun üzerine Ebu's-Seraya, Muhammed b. Muhammed b. Zeyd b. Ali ei-Hüseyni'ye biat etmiştir. Basra, Vasıt, Medain ve Kufe'yi ele geçirmişse de sonunda yakalanarak boynu vurdurulmuştur. (Bunun sonucunda) etrafta Aleviliğin kökü kurumuştur.

20. Ali Rıza'nın kardeşi İbrahim Yemen'de ayaklandı. Güçlendi. 21. İbrahim'in amcası Muhammed b. Cafer (es-Sadık) b.

Muhammed, (Hicıi) 200 yılında Mekke'de ayaklandı. Sonuçta esir alındı.

207

Lı

l-

l

22. Irak'ta Mansur b. Mehdi ayaklandı, ancak halifeliğe geçemedi. 23. Sonra, (Hicri) 200 yılımn ilk günlerinde kardeşi İbrahim b.

Mehdi'ye biat edildi. Bir süre bu şekilde kaldı, sonra gücünü kaybetti ve ortalıkta görünmedi.

24. ei-Mu'tasım zamanında Talekan'da Muhammed b. ei;.Kasım el-Alevi es-Sfifi-adında biri- ortaya çıktı. Esir düştüyse de sonunda kaçmıştır.

EI-Vasık'a kimse isyan etmemiş, ancak el-Mütevekkil'e karşı

ayaklananlar olmuştur. Çünkü O onlara (Alevilere) verilen maaşlan kesmiştir. 25. Hasan b. Zeyd el-Alevi Taberistan'da isyan etmiş~ir. Bunun

isyam büyümüş; Deylem'i ele geçirmiştir. 271 senesine kadar hayatta kalmıştır.

26. Ondan (Hasan) sonra kardeşi Muhammed b. Zeyd başa

geçmiş ve 288'de öldürülmüştür. 27. 270 senesinde Kufe'de Yahya b. Amr b. Yahya el-Alevi isyan

etmiştir. Sonuçta öldürülmüştür. 28. Kazvin'de el-Hüseyin b. Ahmed el-Alevi isyan etmiş, sonunda

öldürülmüştür.

29. Medine'de İsmail b. Yusuf b. İbrahim b. Musa b. Abdullah b. Hasan 20 yaşında iken isyan etmiştir. Zulüm yapmış ve iki sene hüküm sürmüştür. 252'de ölmüştür.

30. Onun (İsmail) yerine kardeşi Muhammed geçmiş, sonra Y emame'de ortaya çıkmıştır. Çirkin işler yapmış, sonra ölmüştür.

31. Onun oğlu Yusufbaşa geçmiştir. 32. Daha sonra Medine'de başka birisi isyan etmiştir.

33. Bir başkasının isyam. 34. Daha sonra Basra'da el-Habis, Zenc topluluğuyla birlikte isyan

etmiştir. O, neredeyse ülkeyi ele geçirecekti. Abbasi ordulan onunla onbeş sene savaşmıştır. Sonunda öldürülmüştür. O kendisinin Ali b. Muhammed b. Ahmed b. İsa b. Zeyd olduğunu ileri sürerdi. Ancak gerçekte o Abdülkays'tan idi.( ... )

Bundan sonra İranlılardan (min evladi'l-' Acem) Ali b. Muhammed b. Abdürrahman b. Habib isyan etmiştir.

208

>, •.. 35. Etrafta· bazı :zorbalar. · (zalimi'n} isyan ·eihliŞ; fakat' ':lJi( 'şey· elde .e.dememişlerdtr.~:i·.,-~.:. ::..~.:;.:i·.~-~:;:- · ·-- _ ~-~r:::-::-·-:::~ ·:·~::.:

- , ·. . ·. ;" 36~. • Sonra :. E bu'l~Mahzfıl '~:isyan etmiş; keiı.disiiiin ~: ;·Talibi'lerd.~n olduğunu iddia etmiştir. Zulmetmiştir. İbn Tuğc oriuiila saviŞ'İ:nlŞ; sÔfiuiıda Mısitlılar onu öldürmüştür.• O :ha:bls bir Kiırmtıti·3idi! : '- ·->··,~_-ı

.· . ) ·• 37 ~:Daha sonra ~o nuri kardeşi i'syan 'etmiş aİıcak'Ö 'da:-"öldüfülmuş'tür: ·_; , !.·.•._38.•Daha·.sohra babalan:Zikreveyh Kutıriuti•isya.n:etirtlŞtir:i: Y Oğıiİı

birmücadeleden sonra öldürülmüştu'r'.' . . . ; ,--c' < ;;: i - · . ~39~ Yahya b~ Hüseyin b;Tabataba er-Ressi: Saniiyci 'hakim oİinuş V~ daha sonra·Y a'fer'e ·Savaş açmıştır. : Sonra daAii b: Fi!Zi oiıa. isyan etini ş; :pejgamberlikiddiasındabuluninuştur:·-':. ;: · · :c :~.· ··,

. .· _· ,40~ . Eı.:ce:nnabi; -Bahreyn'e hakim ohnuştur: ö ·. k~ndisiniİFl.Aıe..Vi · ''-soyundan-:oldtiğunu iddia ediyordu. -~ , ... . ., · - ~- · · •:. · · 41. Mağrib'te Menili olduğunu iddia edert'kişi-·isyafi:ederek,- ülı<~Yi ele geçirdi, sonra Şeriat'ı değiştirdi. Bunun çocuklan Mısır've'Suriye'd~-' illi yüz yıldan fazla bir süre · hüküm sürdlllef :. - ' ., -

··EK: Burada . ·. isimleri :ez.;Z'ehebi'rün listesinde. _:buliinmayan :'halifeilk

müddei'leri ve bunların isyarilanlşunlardır:::~, ' · · ·: ı. Abdurrahman b.·, ıvıuaviye' b.- :Hişam .. ·b. Abdülmelik:·· ~Bu

:'~Sakaru Kureyş'' .. ve·:"ed-'Dahil'I -'Hıkaplarıyla · arnlan kiŞidir. Ed-Dahil lakabıhı. alması onun :Endülüs~e: girmesi· nedeniyledir: Em evi Devleti·;' yıi{ıldiğı sırada:Mağrib'e .kaçmış; ;burada Yemenli kabilelerirr desteğini- alirııŞtir'::.:s.öri[a Endülüs'e girerek buranın yöneticisi \Yusuf"b~'Ab'du·rtabman ei;;FiiırFile savaşmış ve onu .y-enmiŞtiF. 13 8. seriesinin Kurban Baytam.ı:: günü. Kürtuba'yı ele geçirmiştic Keıfdisiniml721788'de ölmesindeı:i'sönra yerin~ bglıJ::IIiŞafu. geçmiştir. Endülüs · 400 ·yı lllanna kad~r, Em ev il erin :·'idaresi·:.. altiri d~ kalrriıştır(ez-ZehebkeJ ... 1ber.fiHeberi meiıGeber., I /261-262). <: -~

2. Osman b~ Sürake el.,.Ezdi: DımeŞk~teki Şeri:fletdeıt'biridii\':Es;. Seff'ah'ın ölül)1üyle birlikte ayaklandı. Dirrieşk:minberlerinde AbbasoğUHanna ~övdü. Halifefiğe ~de ~Haşim b;:Yezid b.'Halid·:b~- :Yezid b~ :Mu~viye; 'eı..: --"::=-:-:c--:c-'----:--.........,--.,..,-c.,--......,-:-,..,-• .. '' ' ·' r ·. :,; --~<~-· ._: -~- ,. . ···;: :-; 3. :K.~~~~!i keliı;rıe.di pu :şekil d~ ·har~k:e.lenmiştir . .(çev:)· ···- . , -~.. ., ....

'209

Emevi'yi getirdi. Es-Seffiih'ın amcası Salih bunlar (Emeviler) üzerine ani bir baskın yapt, İbn Sürake, kendisinde onunla savaşacak gücü bulamadı, Haşim de gizlendi. İbn Sürake'nin boynu 13 7 senesinde vurduruldu. (ez­Zehebi, el- 'İber, I/187).

3. Ebu'l-'Umeytır es-Süfyani: Adı Ali b. Abdullah b. Halid b. Yezid b. Muaviye'dir. Dimeşk'te 195 senesinde ortaya çıktı.Şam halkı ona biat etti. Buranın valisi ('funil) Emir Süleyman b. ei-Mansôr'u şehirden çıkardı. ( ez-Zehebi, el- 'İber, I/318). 198 senesinde Muhammed b. Salih b. Beyhes el-Kilabi, Suriy~ Araplarının emiri Ebu'l-'Umeytır'la savaşmakla görevlendirildi. Ebu'l-'Umeytır Dimeşk yakınındaki el- Mezze'ye kaçtı.

Ancak İbn Beyhes ona yetişti; onu yanındakilerle birlikte öldürdü ve yeniden Abbasi halifesi el-Me'môn adına hutbe okuttu (ez-Zehebi, el- 'İber, I/328).

4. İdris b. Musa b. Abdullah b. Musa b. Hasan b. Hasan b. Ali b. Ebu Talib. 250 senesinde isyan etti. İbn Kesir el-Biddye'de bundan sözetmiştir (XI/6).

5. 251 senesinde Küfe'de Talibilerden Hüseyin b. Muhammed b. Hamza b. Abdullah b. Hüseyin b. Ali b. Hüseyin Ali b. Ebu Talib adında bir adam isyan etti. Halife ei-Müsta'in bunun üzerine Muzahim b. Halciin'ı gönderdi. İkisi savaştı. Alevi adam bozguna uğradı. Muzahim Küfe'ye girince burada bin ev yaktı, isyana katılanların mallarını yağmaladı. Hüseyin b. Muhammed'in bazı cariyelerini sattı.

6. 255 senesi Receb ayında KUfe'de Hz. Hüseyin'in çocuklarından İsa b. Cafer ve Ali b. Zeyd ortaya çıktılar ve burada Abdullah b. Muhammed b Davud b. İsa ile savaştılar. Bunun sonucunda güçlendiler. (İbn Kesir, el-Biddye ve 'n-Nihaye, XI/16).

7. 256 senesinde Küfe'de Talibilerden Ali b. Zeyd ortaya çıktı. Halife tarafindan üzerine bir ordu gönderildi. Ancak Talibi isyancı onu yendi. Bunun sonucunda da gücü arttı(İbn Kesir, el-Biddye ve 'n-Nihaye XI/24)

8. 397 senesinde Ebu Rekve adında biri Fatımi Halifesi el-Hakim Biemrillah'a isyan etti. Ebu Rekve, Emevi ailesine mensup olup Hişam b. Abdülmelik'in zürriyetinden idi. Seferde maşrapa (er -rikve) taşır ve zahidlik taslardı. İnsanları Erneviierden el-Kaim'e itaate çağırarak Suriye ve Yemen'e girdi. Burada sakin sakin oturdu, etrafina toplanan Arapların akıllarını çeldi ve onlara, gizliden gizliye, kendisinin İmam olduğunu söyledi ve kendisine es-

210

Sair Biemrillah lakabını verdi. Berka'ya yönelerek burayı ele geçirdi. Kendi adına sikke kestirdi. Fatımi halifesi ei-Hakim'i ve atalannı lanetledi. EI­Hakim de onunla savaşmak üzere on altı bin kişilik bir ordu hazırladı. Sonuçta ei-Hakim'in askerleri ona galip geldiler ve onu yakalayıp ei­Hakim'in yaruna getirdiler. O da onu bu senede öldürdü.( Geniş bilgi için bkz.: ez-Zehebi, el-1ber, IW62-63).

İbn Tağrıbirdi ise Ebu Rekve isyanının 395 senesinde olduğunu (IV/212), 397 senesinde tehlikeli boyutlara ulaştığını ve onun adının Velid olduğunu anlatıyor. El-Hakim onu ele geçirince bir deveye bindirilerek şehirde (Kahire'de) dolaştınlmasını emretti. Bu sırada Kahire en iyi şekilde süslendi. Bu merasimlerin sonunda boynu vurduruldu ve cesedi asıldı (en­Nücumü 'z-Zahire, IV/215-217)4

DiPNOTLAR•: 1. Hüseyin b. Ali b. Ebi Tilib: Hicri 61 yılı Aşura günü Kerbela'da

şehit oldu. O Yezid b. Mu'aviye'ye biat etmek istememiş ve ona biat etmell).İşti. ez-Zehebi şunu demiştir:" Kiifeliler ona mektuplar yazmış ve onu yanlanna gelmeye teşvik etmişlerdi. O da gururlanıp ailesi ( ehl-i beyt) ile birlikte harekete geçti (ez-Zehebi el-'İber fi Heberi men Geber I/65). Ktifeliler ona yardım konusunda gevşek davrandılar. Hz. Hüseyin'in şehadeti ,, olayının aynntılan için İbn Kes ir' deki Ebu Mihnef rivayetine bakınız (el-Bidaye, VIW172-198; Mekdtilü't-Talibiyyin, 95-122). Yezid onun

. öldürülmesi için emir vermemiştir (İbn Teymiyye, Fetvô. fi Yezid b. Muaviye, s. 2i

4 • Ebu Rekve'nin isyanı lıakkkında geniş bilgi için bkz: İbrahim Sançam, Ernevi/er'in Fiitımiler 'e Karşı Bir İktidar Denemesi, AÜİFD, C. XXXV, Ankara, 1996, s.309-320. (çev.)

'" Notlar, Slahuddin el-Muneccid'e aittir. Her dipnot numarası metin içerisinde sırayla verilen 41 halifelik mürldeisi içindir. (çev.)

5 İbn Teymiyye'nin Yezid ile ilgili fetvasının Türkçe tercümesi ve bir değerlendirmesi için bkz.: İrfan Aycan ve Mabfuz Söylemez, İdeolojik Tarih Okumaları, Ankara, 1998, s. 81-142. (çev.)

211

2. Abdullah b. Zübeyr b. ei-'Avvam ei-Esedi: "Farisu Km:eyş" diye adlandınlmıştı. Y ezid b. Muaviye'nin ölümünden sonra 64 yılında kendisine halife olarak biat edilmiştir. Mısır, Hicaz, Yemen, Horasan, Irak ve Suriye'nin büyük kısmına hükmetmiştir. Abdülmelik b. lVlervan onun üzerine Hacdie b. Yusuf es-Sakafi'yi yolladı. O da Mekke'ye geçti. Hacdie onu kuşattı; sonuçta öldürüldü. Bu Hicn 73 yılında olmuştur (Ez-Zehebi, el­'İber, I/81-82; el-A '/dm, IV/214).

3. Muhammed b. Ali b. Ebu Talib: İbnü'I-Hanefiyye olarak tanınır. Mu h tar es-Sakafi, Y ezid'in ölümünden sonra onun İmamlığı (halifeliği) için çalışmış ve İbnü'I-Hanefiyye'nin kendisini halef tayin ettiğini ileri sürmüştür. Bunun üzerine insanlar da ona gizlice biat etmiştir. İbnü'I-Hanefiyye hicri 81 yılında ölmüştür. Keysaniyye firkası İbnü'l­Hanefiyye'nin ölmediğini; onun kıyamete yakın ortaya çıkacak olan Mehdi olduğunu ve onun Rıdva Dağı'nda saklandığını ileri sürer. Küsyyir 'Azze'nin bunun hakkında bir şiiri vardır (ez-Zehebi, el- 'İber, I/93; İbnü'I­'İınad, Şezerdtü'z-Zeheb, I/89-90).

4. Ed-Daiıhak b. Kays ei-Fihri: Hicr! 64 senesinde Şam(Dimeşk)'ı ele geçirdi. Kendi halifeliği için propaganda yaptı. Mervan b. el-Hakem hükümdarlık isteğiyle ayaklanmıştı. İkisi savaş meydanında karşılaştı. Ed­Dahhak, Şam (Dimeşk) Guta'sının doğusundaki Merc-i Rahıt'ta öldürüldü (ez-Zehebi el- 'İber, I/70).

5. 'Amr b. Said el-Ümevi: Abdülmelik b. 1\tlervan'ın Şam'dan uzakta olmasını firsat bilerek insanları kendi halifeliğine davet etmiştir.

Abdülmelik dönerek onu tutuklatmış ve en sonunda da 70 senesinde öldürtmüştür(Mu 'cemu Ricdli Beni Ümeyye, ez-Zehebi, el- 'İber I/78).

6. Haccac, 84 senesinde İbnü'l-Eş'as'ı Sicistan'a vali olarak gönderdi; onu orada öldürdüler (Ez-Zehebi, el-1ber, I/97; İbnü'I-'İmad, Şezerdtü'z-Zeheb, I/87, 88, 94)

7. Katri b. ei-Fücae: Hariciler'in başkanı idi. Hicrl 79 senesinde Taberistan'da zora düştü ve helak oldu. Haccac onunla savaşmak için ordu üstüne ordu hazırlamış, ancak Katri onları bozguna uğratmıştı. Sonuçta başı kesilerek Haccac'a getirilmiştir.(İbnü'I-'İmad, Şezerdtü'z-Zeheb, I/86-87).

212

~ ~~~ -~ ~-- -----------------~----

8~ Yezid: Basra hakimi(emir) idi. Ancak Ömer b. Alıdülaziz onu görevden alarak hapse atmıştı. Ömer ölünce arkadaşlan onu hapisten çıkarmışlardı. O da Basra'da hakimiyeti sağlayarak halifelik davasında

bulunmuştur. Siyah bayraklar dikmiş ve el-Kahtani olarak adlandınlmıştı. Mesleme b. Abdülmelik onunla savaşmış ve Hicıi 102 senesinde öldürmüştür (İbnü'I-'İmad, Şezerdtü'z-Zeheb, I/124).

9. Zeyd b. Ali b. el-Hüseyin b. Ebu Talib: Halifelik davasında

bulunmuş; Kı1feliler'den bir grup ona biat etmiştir. Hişam'ın Kı1fe, valisi ('am1l) Yusuf b. Amr es-Sakafi onu öldürmüş ve cesedini mezardan çıkartarak astırmıştır (Hicrl 121 ). Şia'nın Zeydiye kolu adını bundan almıştır (Ebu'I-Ferec Isfahani, Mekdtili't-Talibiyyin, s. 129-144; İbnü'I-'İmad Şezerdtii'z-Zeheb, I/158-159).

10. Abdullah b. Muaviye b. Abdullah b. Cafer b. Ebu Taiib: Hicri 127 senesinde, Yezid b. ei-Velid'e biat edilmesi sırasında isyan etmiş ve Küfe'de insanları kendisine biat etmeye çağırmıştır. Ona çok sayıda insan biat etmiştir. Daha sonra Fars bölgesine geçmiş ve burada da biat almıştır. En sonunda Horasan'a kaçmıştır. Burada Ebu Müslim onu hapishanesine atmıştır. Hicıi 131 senesinde ölmüş veya öldürülmüştür.( Ebu'l-Ferec Isfahani, Mekdtili't-Talibiyyin, s. 165-169; Tarihu Jsfahan, II/43).

ll. Bunların isyanları Hicıi 132 senesinde olmuştur. Bkz.: Et-Taberi ve İbn Kesir, el-Biddye ve'n-Nihdye.

12. Abdullah b. Ali: Hicrl 137 senesinde kardeşi Ebu'i-Abbas es­Seffah'ın ölüm haberini almış ve Suriye'de halifeliği için propagandaya başlamıştır. Dabik'te karargah kurdu. Es-Seffah'ın halifeliği kendisine bıraktığı iddiasında bulunmuştur. Abbasi halifesi Ebu Cafer ei-Mansur onunla savaşmak üzere Ebu .Müslim Horasani'yi görevlendirdi. İkisi Nusaybin'de karşılaşmış ve Abdullah b. Ali bozguna uğramıştır. Ebu Cafer aynı sene onu ele geçirmeyi başarmış ve öldürmüştür(Ez-Zehebi, el- 'İber, I/185-186).

13. Muhammed b. Abdullah b. Hasan b. el-Hasan b. Ali b. b. Ebu Talib. Kendisi ve kardeşi İbrahim, Ebu Cafer ei-Mansur'a isyan etmişlerdir. El-Mansfır da babaları Abdullah b. Hasan'ı tutuklayarak Medine'de hapse atmıştır. Abdullah burada Hicıi 144 senesinde veya 145 senesi başında Ehl-i Beyt'ten bir grupla birlikte ölmüştür. Söylendiğine göre

213

j

onları bir eve atmışlar ve ölünceye kadar üzerlerine balçık atmışlar. Bunun ardından Muhammed b. Abdullah Hicıi 145 senesinde Medine'de ayaklanmıştır. Çok sayıda insan isteyerek veya istemeyerek ona biat ~tmiş; insanlar ona sempati duymuşlardır. Bundan sonra halife el-Mansur, Isa b. Musa b. Muhammed b. Ali'yi dört bin askerle üzerine göndermiştir. Bu sonuncusu Muhammed'i öldürüneeye kadar savaşmış ve o da şehit

düşmüştür. Aynı sene. (İbnü'l-'İmad, Şezerdtü'z-Zeheb, I/196-198). 14. İbrahim b. Abdullah b. Hasan: Hicıi 145 senesinde Basra'da

isyan etmiş ve gizliden gizliye halifelik davası gütmüştür. Halife el-Mansur da onunla savaşmak üzere dört bin kişilik bir ordu hazırlamıştır. İbrahim neredeyse galip gelecekti. Ancak sonuçta onu yakalayıp öldürdüler ve başını el-Mansur'a gönderdiler. (Ez-Zehebi, el- 'İber, I/199-202).

15. İdris b. Abdullah b. Hasan: Babası ve iki kardeşinin öldürülmesinden sonra Hicıi 169 senesinde Mağrib'e kaçmıştır. İdris, adı biraz sonra gelecek olan Hüseyin b. Ali b. el-Hasan ile birlikte firsat kolluyordu. Onunla birlikte Tanca halkı da ayaklanmış ve ona biat etmiştir. Bu, idrisiler eşrafinın atasıdır. Daha sonra Harun er-Reşid bir hileye başvurdu ve adamlarını göndererek onu zehirletti. Ondan sonra İdris b. İdris ·İşbaşına geçti, o da bir müddet hüküm sürdü( ez-Zehebi, el-1ber I/256; İbnü'I-'İmad, Şezerdtü 'z-Zeheb, I/269).

16. El-Hüseyin b. Ali b. el-Hasan b. el-Hüseyin: Hicıi 169 senesinde Medine'de isyan etti. Çok sayıda insan ona biat etti . Sonra Mekke'ye gitti. Burada da çok sayıda insan etrafina toplandı. Bir Irak keıvanı onunla karşılaştı. Bazı Abbasi komutanları bu keıvanın arasına karışarak ona tuzak kurmuşlardı. Yüz adamıyla birlikte öldürüldü( ez­Zehebi, el-1ber, I/256; İbnü'l-'İmad Şezerdtü'z-Zeheb, I/169).

17. Yahya b. Abdullah b. Hasan: Harun er-Reşid ve el-Hadi zamanlarında ayaklanmıştı. Y andaşiarı etrafa yayılmıştı. Haremeyn, Yemen, Mısır ve Irakeyn halkından çok sayıda insan ona biat etmişti. Er-Reşid, onun yakalanması için asker gönderdi. O da Türk hükümdan Hakan'a sığındı. Onun yanında iki buçuk sene kaldıktan sonra Taberistan'a döndü, buradan da Deylem'e gitti. Bunun üzerine er-Reşid, el-Fazi b. Yahya'yı seksen bin kişililik bir ordu ile üzerine gönderdi. Er-Reşid kendisine güvence verdi o da onun yanına geldi. Ancak er-Reşid verdiği sözü ve yemini bozarak onu

214

----~-- -~---------------------

hapse attı. Ona işkence yaptı, bu işkence altında hapiste öldü. Bir rivayete göre duvara bağlanarak ellerine ve ayaklanna çivi çakılmış ve bu işkence sonucunda Hicri 193 senesinde ölmüştür. (İbnü'I-'İmad, Şezerdtü 'z-Zeheb, I/338-339).

18. Bunun öldüğü seneyi bulamadım. İbn Kesir onun hakkında şunlan yazmıştır:" 250 senesi Arefe günü Rey'de Ahmed b. İsa b. Hüseyin b. es-Sağir b. Ali b. el-Hüseyin b. Ali b. Ebu Talib ve İdris b. Musa b. Abdullah b. Musa b. Tasan b. Hasan b. Ali b. Ebu Talib ortaya çıktılar. Ahmed b. İsa, insanlan "Al-i Muhammed"den er-Rıza'mn İmamlığına çağırdı. Muhammed b. Ali b. Ali b. Tahir bununla savaştı. Ancak Ahmed b. İsa onu bozguna uğratarak durumu güçlendirdi(İbn Kesir, el-Biddye ve'n-Nihciye, XI/6).

19. İbn Tabataba: Bu; Muhammed b. İbrahim b. İsmail b. İbrahim b. el-Hasan b. Ali b. Ebu Talib'tir. Küfe'de ortaya çıkmıştır. Onun işlerini Ebu's-Seraya es-Sirri b. Mansôr eş-Şeybani yürütmüştür. O insanlan İbn Tabataba'mn etrafina toplamış, sonra Küfe'ye hakim olmuştur. Zübeyr b. el-Müseyyeb on bin kişilik bir orduyla onunla savaşa çıktı, cı-ncak bozguna uğradı. Ertesi günü İbn Tabatabil ölü olarak bulundu. Bir rivayete göre Ebu's-Serraya onu zehirletmiştir. Bu Hicri 199 senesinde olmuştur(ez-Zehebi, el- 'İber, I/328-329; İbnü'I-'İmad, Şezerdtü-z-Zeheb, I/356).

Ebu's-Serrayya'ya gelince ei-Me'môn'un adamlan Hicri 200 senesinde onu ele geçirip öldürdüler( ez-Zehebi, el- 'İber, I/231; İbnü'I­'İmad, Şezerdtü'z-Zeheb, I/358).

20. Bu, İbrahim b. Musa ei-Ekber'dir. EI-Me'môn zamanında Yemen'de ortaya çıkmıştır. Zeydiye imamlanndan biridir. (Sirrü's-Silsileti'l­Aleviyye, s. 37-38).

21. Muhammed b. Cafer es-Sadık b. Muhammed el-Bakır b. Ali Zeynü'I-Abidin b. el-Hüseyin b. Ali b. Ebu Talib: Buna Ed-Dibac lakabı verilmiştir. Hicri 200 senesinde Mekke'de ortaya çıkmış, sonra gücünü kaybetmiş ve kendisini azletmiştir. Sonra EI-Me'môn'a gönderilmiştir.

Gurgan(Curdin)'da ölmüştür. EI-Me'môn mezanm ziyaret etmiştir (23 senesi). ( ez-Zehebi, el- 'İber, I/342; İbnü'I-'İmad, Şezerdtü 'z-Zeheb, II/7).

215

22. Hicıi 221 senesinde halife el-Me'mun, halifeliği Ali b. Musa'ya verdi ve ona er-Rıza lakabını verdi. Ancak bu durum Bağdad'daki Abbasoğullan'na ağır geldi. Bunlar El-Me'mun'a karşı ayaklanarak el­Mansur b. el-Mehdi'yi el-Murtaza lakabıyla halifelik tahtına oturttular. Fakat o bu işte zayıf kaldı ve "Ben ancak el-Me'mun'un halefiyim" dedi. Bunun üzerine Abbasoğullan onu bırakarak kardeşi İbrahim b. el-Mehdi el­Esved'e meylettiler; onu halife olarak tanıdılar ve ei-Me'mun'u Hicıi 222 senesinde halifelikten azlettiler. Daha sonra Irak'ta savaşlar oldu ( ez­Zehebi, el- 'İber I/335; İb~ü'l-'İmad Şezertitü 'z-Zeheb, II/2). Ali er-Rıza Hicıi 203 senesinde Tus'ta öldü. EI-Memun, onun cenaze namazını kıldı

ve babası er-Reşid'in mezannın yakınına gömdü. Er-Rıza bir rivayete göre de zehirletilrniştir(ez-Zehebi, el- 'İber, I/340; İbnü'I-'İmad, Şezertitü 'z­Zeheb, W6).

23. Buna Hicıi 202 senesinde halife olarak biat edildi. Sonra el­Me'mfin'u halifelikten azlettiler. El-Me'mun kızı Ümmü Babibe'yi Ali b. Musa er-Rıza ile evlendirdi. Bir diğer kızı Ümmü'I-Fazl'ı da Muhammed b. Ali b. Musa ile evlendirdi. EI-Me'mun daha sonra Hicri' 203 senesinde Horasan'dan Bağdad'a döndü. Halifeliği istikrara kavuştu. İbrahim b. el­Mehdi kaçtı ve gizlenmeye başladı(İbnü'l-'İmad, Şezertitü 'z-Zeheb, II/5-6). Sonunda el-Me' m un onu affetti.

24. İbn Kesir Hicıi 219 senesi olaylan arasında şunlan anlatıyor: " Bu yıl Horasan'daki Talekan'da Muhammed b. el-Kasım b. Ömer b. Ali b. el-Hüseyin b. Ali b. Ebu Talib ortaya çıkarak insanlan "Al-i Muhammed"den er-Rıza'nın halifeliğine davet etti. Etrafında çok sayıda insan toplandı. Sonunda Abdullah b. Tahir'in komutanlan onunla defalarca savaştılar ve ona galip geldiler. O da kaçtı, ancak yakalanarak el-Me'mun'a götürüldü. El-Me'mfm onun üç zira' boyunda iki zira' eninde daracık bir mekanda hapsedilmesini emretti. Muhammed b. el-Kasım burada üç sene kaldı, sonra daha geniş bir yere konuldu. Ramazan Bayramı gecesine kadar hapis hayatı yaşadı. O gece ona ışıkların süzüldüğü bir küçük pencereden kendisine bir ip uzatıldı ve o şekilde çıktı. Onun buradan nasıl çıktığı ve nereye gittiği öğrenilemedi(İbn Kesir, el-Biddye ve 'n-Nihdye, X/282).

25. Hasan b. Zeyd: Hicıi 250 veya 251 senesinde Taberistan'da halifeliği için propagandaya başladı. Taberistan eı:nlrleri onun etrafına

216

toplandı. Hicrl 271 senesinde öldü. Hakimiyeti 19 sene sekiz ay ve altı gün sürmüştür. Kendisinden sonra kardeşi Muhammed b. Zeyd hüküm sürmüştür(İbn Kesir, el-Biddye ve 'n-Nihaye XI/47).

26. Muhammed b. Zeyd b. Muhammed b. İsmail b. el-Hasan b. Zeyd b. el-Hasan b. Ali b. Ebu Talib: Ed-Da'i olarak ün yapmıştır. Horasan'a hükmeden İsmail b. Ahmed, komutanlanndan birini onunla savaşınağa gönderdi. Gurgan kapısında yapılan savaşta öldürüldü. Bu savaş Hicri 208 senesi Ramazan ayında olmuştur (Ebu'l-Ferec Isfahani, Mekô.tilii't-Talibiyyin, s. 693-694).

27. Yahya b. 'Umar b. Yahya b. Zeyd b. Ali b. el-Hüseyin b. Ali . b. Ebu Talib: Hicrl250 senesinde gurura kapılarak isyan etti ve Samerra'ya

girdi. Burada bir hizmetçi ondan kendisi için yiyecek bir şeyler istediğinde onu ağır sözlerle karşıladı. O da ona ağır sözler söyledi. Bunun üzerine o da Kufe yöresine döndü. Burada etrafina çok sayıda Bedevi (A'rab) topladı.

Kufelilerden bir grup onu karşılamaya çıktı,o da Kufe'ye girdi. Buranın hazinesine (Beytülmal) el koydu, ancak onda iki bin dinar ve 70 bin dirhemden başka bir şey bulamadı. Kufe hapishanesinin kapılarını açtırarak buradaki mahpusları serbest bıraktı... Durumu güçlendi. Zeydiye'den ve başkalarından çok sayıda insan etrafina toplandı. Gücü gerçekten arttı. Halife onunla savaşacak kimseler gönderdi . Sonunda onu esir aldılar ve başını kesip halifeye gönderdiler. Başı köprübaşına dikildi. Bütün bunlar Hicrl 250 senesinde oldu.(İbn Kesir, el-Bid{tye ve 'n-Nihaye, XI/5 ve sonrası).

28. El-Biddye'de 251 senesi Olayları: Bu yılın Rebiü'l-Evvel ayında Kazvin ve Zencan'da Ehl-i Beyt'ten de bir adam ortaya çıktı. Bu ei-Kevkebi olarak bilinen el-Hüseyin b. Ahmed b. İsmail b. Muhammed b. İsmail ei­Erkat (Erkut ?) b. Muhammed b. Ali b. el-Hüseyin b. Ali b. Ebu Talib'tir.( İbn Kesir, el-Biddye ve 'n-Nih{tye, XI/5).

29. Hicrl251 senesinde İsmail b. Yusuf b. İbrahim el-Alev! ortaya çıktı. Bu Musa b. Ubeydullah el-Heseni'nin kızkardeşinin oğludur (İbn Kesir el-Biddye ve 'n-Nihaye, XI/9). İbn Kesir ayrıca şunları yazmıştır: Bu senede İsmail b. Yusuf b. İbrahim b. Abdullah b. el-Hsan b. el-Hüseyin b. Ali b. Ebu Talib Mekke'de ortaya çıktı. Buranın naibi Cafer b. el-Fazi b. İsa b. Musa onun önünden kaçtı. Naib ve adamlarının evleri yağmalandı. Mekke'de bir grup askerle birlikte halktan bazı kişileri öldürdü.

217

Kabe'nin içinde bulunan altın ve güriıüşleri, güzel kokulan ve Kabenin örtüsünü aldı. İnsanlardan -zorla- iki yüz bin dinar kadar para aldı. Sonra Medine-i Münevvere'ye doğru yola çıktı. Buranın naibi Ali b. el-Hüseyin b. Ali b. İsmail de önünden kaçtı. Sonra İsmail b. Yusuf Mekke'ye döndü ve burayı kuşattı. Halk açlık ve susuzluktan helak oldu. . .. Mekke halkı ondan her türlü zulmü gördü. Onlann başında elli yedi gün kaldıktan sonra onlan Cidde'ye götürdü. Buradaki tüccann mallannı da yağmaladı..., binek hayvanlarını aldı, Mekke halkına giden gıdaya el koydu, sonra da Mekke'ye döndü. Arefe günü insanları gece gündüz yürüttü, 1200 hacıyı öldürdü ve mallarını gaspetti (İbn Kesir el_Bidaye, XI/9-10). 252 senesinde öldü(el­Biddye, XI/ll; es-Sehavi, et-Tuhfetü'l-Latife, I/63, 308).

30. Et-Tuhfetü'l-Latife'de İbn Hazm'dan naklen şunlar anlatılmaktadır: " Onun (yani İsmail b. Yusufun) yerine kardeşi Muhammed el-Uheydir geçti. Muhammed -kardeşi İsmail'den-yirmi yıl daha büyüktü. Y emame'ye doğru gitti ve oranın yönetimini ele geçirdi. İbn Hazm devamla şunlan söyledi: "Oranın bugünkü yöneticileri onun çocuklarıdır. Çirkin işler yaptı(Es-Sehavi, et-Tuhfetü '1-Latife, I/61 ve 300).

31. Buna ait herhangi bir bilgiye rastlayamadım. 32. Et-Tuhfe'tü '1-Latife'de şunlar yazılıdır:" 271 senesinde Hüseyin

b. Cafer b. Musa b. Cafer b. Muhammed b. Ali b. Ebu Talib'in oğullan Muhammed ve Ali Medine'de halifelik isteğinde bulundu. (İki kardeş) buranın halkıyla savaştılar, maliarına el koydular ve şehri harabeye çevirdiler. Medine'de tam bir ay boyunca Cuma ve cemaat namazlan kılınamadı. Hatta Muhammed, Cafer b. Ebu Talib'in çocuklanndan on üç kişiyi acımasızca öldürdü (I/61).

34. İbn Kesir el-Biddye ve'n-Nihaye'de 255 yılı olaylan arasında şunlan yazmıştır:" Bu yıl Şevval ayı ortasında Basra'nın kenar mahallelerinde bir adam ortaya çıkarak kendisinin Ali b. Muhammed b. Ahmed b. İsa b. Zeyd b. Ali b. el-Hüseyin b. Ali b. el-Hüseyin b. Ali b. Ebu Talib olduğunu iddia etti. Fakat bu iddiası doğru değildi. O bir ırgat idi, yani Abdülkays'ın ücretli bir arnelesinden başka bir şey değildi. Adı Ali b. Muhammed b. Abdurrahim .. .idi. Aslen Rey köylerinden birinden idi. İbn Cerir şunu söylemiştir: "Yine 249 senesinde en-Necdeyn'de ortaya çıkıp kendisinin Ali b. Muhammed b. el-Fazi b. el-Hüseyin b. Abdullah b.

218

Abbas b~Aii b. Ebu Talib olduğunu iddia etti. Hicr'de insanlan kendisine itaat etmeye çağırdı... Basra'nın dışında bu ikinci isyanını çıkardığında

işetilmeyen topraklan ele geçiren Zenc'lerden çok sayıda insan etrafina toplandı... Halkın alt tabakasına mensup cahilleri e işsiz-güçsüzler ona tabi oldu .... Basra'dan üzerine dört bin asker gönderildi. Yapılan savaşta askerler bozguna uğradı. Bunun sonunda durumu güçlendi. 356 senesinde Übülle ve Abadan'ı ele geçirdi (XI/24). 270 senesine kadar insanlan öldürdü, servetleri yağmaladı ve gasp faaliyetlerinde bulundu. En sonunda öldürüldü (İbn Kesir, El-Bidô.ye ve'n-Nihaye, XI/44) Bu isyanın aynntısı için Taberi tarihine bakınız.

35. Ekiere bakınız. 36. Ebu'l-Mehzôl'un adı Yahya b. Zikreveyh ei-Karmati'dir.

Karmatller Hicrl 278 senesinde Küfe Sevadı'nda harekete geçmişlerdir(İbnü'I-Cevzi, el-Muntazam VIII O; İbn Kesir, el-Bidô.ye ve 'n­Nihdye, XI/61, 96 ; ez-Zehebi el- 'İber ll/50; İbnü'l- İmad, Şezerdtü'z­Zeheb, II/206). Ebu'l-Mehzfil Hicrl 289 senesinde Suriye'de ortaya çıktı,

önce Dirneşk üzerine yürüdü. Tuğc b. Cüff onunla savaştı. 290 senesi başınd~ Dimeşk kapısında öldürüldü( ez-Zehebi, el- 'İber, II/82-84).

· 37. Bu eş-Şame'nin sahibi el-Hüseyin b. Zikreveyh el-Karmati'dir. 291 senesinde öldürülmüştür(İbnü'I-Cevzi, el-Muntazam, VI/43; İbn Kesir, XI/56 ve 97; ez-Zehebi, el- 'İber, ll/87;; İbnü'I-İmad, II/206;).

38. Zikreveyh b. Mihreveyh, Hicrl 293 senesinde ortaya çıkmış ve 294 senesinde öldürülmüştür (İbnü'I-Cevzi, el-Muntazam, VI/59-60; İbn Kesir Bidaye ve'n-Nihaye, XI/100-101;).

39. Yahya b. el-Hüseyin b. el-Kasım b. İbrahim b. İsmail b. İbrahim b. el-Hasan b. el-Hasan b. Ali b. Ebu Talib. Mhammed b. Muhammed b. Zeyd'den sonra Yemen' e hakim oldu. Hicrl 280 senesinde San'a'ya girdi ve Karmatilerle savaştı. El-İmam el-Hadi diye isimlendirilmiştir. Mekke'de adına yedi sene hutbe okutulmuştur. Çok sayıda eseri vardır. Hicrl298 senesinde ölmüştür(EI-Ehdel, Ebnaü'z-Zaman, Darü'l­Kütüb'te el yazması ve ei-Yemani, Ferecetü'l-Humiim adıyla bilinen Tarihü'l-Yemen).

219

'] i:

40. Bu, Hicr, Bahreyn ve ötesindeki beldelerin hakimi Ebu Said el­Hasan b. Behram el-Cennabi'dir. Hicri 301 senesinde bazı hizmetçileri tarafindan öldürülmüştür .( İbn Kesir, Bidaye ve 'n-Nihaye, XI/121; . ez­Zehebi el- 'İber, III117). O, Cennabi adını Fars sahillerinde bir belde olan Cennabe'den almıştır. O ilk kez 286 senesinde Bahreyn'de ortaya çıkmıştır. (ez-Zehebi el- 'İber, II/76). Öldürülmesinden sonra yerine Ebu Tahir el-Cennabi Süleyman b. el-Hasan geçmiştir ki Hacer-i Esved'i Mekke'den alıp götüren kişi budur.

41. Hicri 288 senesinde Mağrib'te Ebu Abdullah eş-Şii ortaya çıktı ve halkı İmam Mehdi UbeyduHah'ın halifeliğine itaate çağırdı.Hicr1 290 senesinde Ubeydullah el-Mehdi gizli bir biçimde Mağrib'e girdi ve burada hakimiyet kurdu. O önceleri Suriye'de Selmiye'de idi. Kendisinin. el-Hüseyin b. Ali b. Ebu Talib'in soyundan geldiğini ileri sürmüştür. . Bu, Fatımi Ubeydi halifelerinin atasıdır. 322 senesinde ölmüştür (Ez-Zehebi, el- 'İber,

-III193). Ubeydilerin(Fatı:mllerin) Cevher koroutasında Kahire'ye gelişleri

358 senesinde olmuştur. 362'de Fatımi halifesi ei-Mu'izz Kahire'ye geldi.( Ez-Zehebi, el- 'İber, I/310, 326). 402 senesinde -Abbasi halifesinin girişimleriyle- Fatımİ halifelerinin neseblerinin sahih olmadığı, bunlann Deysan b. Said el-Hurremi'nin soyundan gelen "Zındıklar" olduğu ve Ali b. Ebu Talib'in soyuyla bir bağlantılan bulunmadığı konusunda Bağdad'da bir rapor hazırlandı. Bu raporu aralannda ünlü Şii alimi eş-Şerif ei­Murtaza, eş-Şerif er-Razi ve Alevi büyüklerinden bir grup ile Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat'e mensup kişilerin de bulunduğu çok sayıda kişi imzalamıştır ( ez-Zehebi, el- 'İber, III/76-77).

220