327
Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis saxelmwifo konservatoria giorgi Tamazis Ze kraveiSvili saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi gadasaxlebul qarTvelTa xalxuri musikis Seswavlis problemebi xelovnebaTmcodneobis doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili disertacia samecniero xelmZRvaneli: xelovnebaTmcodneobis doqtori profesori natalia zumbaZe Tbilisi, 2018 weli

saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis saxelmwifo konservatoria

giorgi Tamazis Ze kraveiSvili

saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi

gadasaxlebul qarTvelTa xalxuri musikis Seswavlis

problemebi

xelovnebaTmcodneobis doqtoris

akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili

d i s e rt ac i a

samecniero xelmZRvaneli: xelovnebaTmcodneobis doqtori

profesori

natalia zumbaZe

Tbilisi, 2018 weli

Page 2: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

2

sarCevi

Sesavali 5

Tavi I. Cveneburebis musikaluri folkloris fiqsirebisa da

Seswavlis istoria 10

Tavi II. Cveneburebis musikaluri folkloris zogadi mimoxilva 35

2.1 klarjeTi 36

2.2 tao 48

2.3 SavSeTi 51

2.4 lazeTi (WaneTi) 61

2.5 mesxeTi 96

2.6 aWaris Turquli nawili 97

2.7 CrdiloeT kavkasia 103

2.8 saingilo (hereTi) 107

2.9 fereidani 142

Tavi III. sasimRero mravalxmianobis dakargvis mizezebi da

Cveneburebis musikaluri folkloris ZiriTadi niSan-Tvisebebi 148

3.1 Cveneburebis erTxmiani xalxuri simReris melodikis qarTulobis

sakiTxisaTvis 148

3.2 vokaluri mravalxmianobis Zvelad arsebobis damadasturebeli

argumentebi da xmaTa SemorCenili saxelebi 149

3.3 simReris gaerTxmianebis SesaZlo mizezebi 155

Page 3: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

3

3.4 simReris gaerTxmianebis gza 159

3.5 Cveneburebis xalxuri sasimRero mravalxmianobis dakargvis

savaraudo dro da zogan mravalxmianobis SemorCenis savaraudo

mizezebi 165

3.6 mravalxmiani sakravieri musikis `qarTulobis~ sakiTxi 170

3.7 sxva musikaluri niSan-Tvisebebi 171

3.8 Janrebi 173

3.9 ZiriTadi gansxvavebebi qalebisa da mamakacebis musikalur

folklors Soris 177

3.10 dialeqtebi 177

daskvna 183

gamoyenebuli literatura 192

diskografia 217

audio, sanoto, video da fotodanarTis aRweriloba 219

gamoyenebuli eqspediciebis sia 267

gamoyenebuli filmebi da gadacemebi 272

sakuTar eqspediciebSi Cawerili mTqmelebi 272

sakuTar eqspediciebSi movlili soflebi 324

Page 4: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

4

saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX

saukuneebSi gadasaxlebul qarTvelTa xalxuri musikis

Seswavlis problemebi

Sesavali

qarTuli musikaluri folklori metad mdidari da mravalferovania.

misi kvlevis istoria erT saukuneze met xans iTvlis, Tumca Cveneburebis1

musikalur folklorze jer kidev ramdenime wlis win TiTo-orola statia

da Canaweri Tu mogvepoveboda. vfiqrob, amis umTavresi mizezi saqarTvelos

istoriul mxareebsa da muhajirebSi eqspediciebis simcire iyo.

qarTul eTnomusikologiaSi 2011 wlamde saqarTvelos mowyvetili

kuTxeebis musikalur folklorze warmodgena sakmaod mwiri iyo. xelT

gvqonda marto sarfeli lazebis, yizlarsa da mozdokSi mcxovrebi

qarTlelebisa da hairieli aWarlebis, aseve _ kaxis raionis ingiloebis

sasimRero da sakravieri nimuSebi. am Temebs exeboda eTnomusikologebis _

grigol CxikvaZis, dimitri arayiSvilis, ioseb Jordanias, viqtoria

samsonaZisa da piter goldis _ TiTo-orola statia da wliuri naSromi,

romelic Cveneburebis musikalur folklorze zogad warmodgenasac ver

gviqmnida.

swored amitom 2010 wels muSaoba daviwye dRevandeli saqarTvelos

farglebs gareT darCenili kuTxeebis musikalur folklorze. 2011 wels

pirveli eqspediciebi Cavatare sarfSi da am masalas daefuZna Cemi

sabakalavro naSromi. Semdgom ki sarfis paralelurad, 2011-2013 wlebSi,

ingilo filolog marTa tartaraSvilTan (TarxniSvili) erTad

eqspediciebs vatarebdi saingiloSi, ris safuZvelzec Seiqmna Cemi 2013 wlis

samagistro naSromi. 2011 wlidan moyolebuli dRemde CveneburebTan

dakavSirebuli masalebis Seswavlas efuZneba Cemi sakonferencio

moxsenebebi da publikaciebi _ samecniero krebulebsa da Jurnal-gazeTebSi

gamoqveynebuli statiebi da werilebi, aseve _ tele-radiogadacemebi.

1 vsargeblob axmed ozqan melaSvilis terminiT, romelic aRniSnavs saqarTvelos

sazRvrebs gareT mcxovreb qarTvelebs.

Page 5: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

5

2014 wels SoTa rusTavelis erovnuli samecniero fondis dafinansebiT

moviare tao, SavSeTi da zurab vaniliSTan da nazi memiSiSTan erTad gaRma

lazeTi; 2015-2016 wlebSi ki piradi saxsrebiT _ klarjeTic. Cavwere

mravali nimuSi da gamovaqveyne statiebi am kuTxeebis musikaluri

folkloris Sesaxeb.

TurqeTis mxares moqceul aWarul soflebSi (maradidisa da xebas

garda) ar mimuSavia, radganac qarTul eTnomusikologiaSi maTi folklori

met-naklebad cnobilia. CemTvis prioriteti araaWaruli soflebis

monaxuleba iyo. TurqeTis mxares moqceuli aWaruli soflebidan maradidsa

da xebas iqauri folkloris kuTxurobis Sesaxeb azrTa sxvadasxvaobis

gamo vewvie.

sadisertacio naSromis kvlevis obieqtia taouri, klarjuli, SavSuri,

lazuri (Wanuri), ingilouri (heruli)2, fereidnuli, TurqeTis aWaruli da

yizlarul-mozdokuri xalxuri musika. kvlevis sagans warmoadgens rogorc

vokaluri, ise instrumentuli Semoqmedeba.

kvlevis mizania Cveneburebis musikaluri folkloris analizi.

kvlevis procesSi gamoyenebulia analizis sxvadasxva meTodi:

istoriuli, SedarebiTi, aRweriTi, kompleqsuri, sistemuri, struqturul-

tipologiuri, diaqroniuli, sinqronuli.

sadisertacio naSromis ZiriTadi amocanebia:

• TiToeuli kuTxisa Tu dasaxlebis musikaluri folkloris cal-calke

gaSuqeba;

• TiToeuli nimuSis Sesrulebis garemosa da socialuri funqciis Cveneba;

• sakravebis damzadebis wesisa da repertuaris aRwera;

• sasimRero mravalxmianobis dakargvis mizezebis Zieba;

• qarTuli xalxuri simReris gaerTxmianebis gzaze msjeloba;

• faruli mravalxmianobis ganxilva;

• Cveneburebis musikaluri folkloris saerTo niSan-Tvisebebis dadgena;

• im niSnebisa Tu garemoebebis gamovlena, romlebic Cveneburebis

musikalur folklorze axdens gavlenas.

2 tavtologiis Tavidan asacileblad lazeTisa da saingilos Zvel saxelwodebebs xSirad

viyeneb.

Page 6: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

6

naSromis umTavres mecnierul siaxles warmoadgens:

• taouri da klarjuli musikaluri folkloris nimuSebis fiqsireba;

• Cveneburebis musikaluri folkloris dialeqtologiis dReisaTvis

sruli suraTis warmoCena;

• Wanur, SavSur da herul musikaze aqamde arsebuli monacemebis

gamdidreba;

• sasimRero mravalxmianobis dakargvis mizezebis Zieba;

• Sexeduleba mravalxmiani simReris gaerTxmianebis gzis Sesaxeb.

naSromis ZiriTadi safuZvelia sakuTari saeqspedicio masala. aseve,

viyeneb sxvaTa Canawerebsa da gamocemul xmovan nimuSebsac. notirebuli

magaliTebis garkveuli nawili Cem miervea Cawerili an gaSifruli (zogjer

_ orive erTad). disertaciaSi veyrdnobi sxvadasxva dargis specialur

samecniero literaturas (ZiriTadad, enaTmecnieruls, istoriulsa da

eTnologiurs).

Temis aqtualoba: sazRvargareT mcxovrebi qarTvelebis xalxuri

musika qarTul eTnomusikologiaSi sagangebo kvlevis sagani aqamde ar

yofila. arada, msoflioSi mimdinare globalizaciis gamo swrafad

icvleba sazogadoebis tradiciuli azrovneba da cxovrebis wesi. Zvelis

daviwyebis procesSi udides rols TamaSobs teqnikuri progresi. am

pirobebSi samSoblos mowyvetili qarTvelebis kulturuli

TviTmyofadobis Seswavla gansakuTrebul mniSvnelobas iZens.

problemis Seswavlis done: mocemuli sakiTxi qarTul

eTnomusikologiaSi naklebad iyo Seswavlili (umTavresad, sarfeli da

yizlar-mozdokeli qarTvelebis simRerebi).

naSromis Rirebulebas warmoadgens sazRvargareT mcxovrebi

qarTvelebis musikaluri folkloris nimuSebis dafiqsireba da Seswavla.

naSromis gamoyeneba SesaZlebelia saleqcio kursebsa da samecniero

kvlevaSi. mas praqtikuli daniSnulebac aqvs, radgan xmovani danarTi

mdidari masalaa SemsruleblebisTvis.

disertacia daainteresebs rogorc specialistebs, ise momijnave

dargebis mkvlevrebsa da folkloris moyvarulebs.

Page 7: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

7

kvlevis ZiriTadi Sedegebi:

• saqarTvelos mowyvetili TiToeuli kuTxis musikaluri folkloris

mTavari niSan-Tvisebebis dadgena;

• Cveneburebis folkloris saerTo musikaluri maxasiaTeblebis gamovlena;

• saqarTvelos mowyvetili TiToeuli kuTxis xalxuri musikis dialeqturi

kuTvnilebis dadgena da Sesabamisad, qarTuli musikaluri

dialeqtologiis dReisaTvis sruli suraTis warmoCena;

• klarjuli da mesxuri mravalxmiani simRerebis safuZvelze qarTuli

simReris gaerTxmianebis gzis gamovlena;

• lazuri da SavSuri mravalxmiani simRerebis momswreTa gardacvalebis

periodis dadgena.

naSromis struqtura: disertacia moicavs Sesavals, sam Tavsa da

daskvnas; erTvis: gamoyenebuli literaturis, filmebisa da eqspediciebis

siebi; diskografia; audio, sanoto, video da foto danarTebi, sakuTar

eqspediciebSi Cawerili mTqmelebisa da soflebis siebi.

audiodanarTSi warmodgenilia TiTqmis yvela is nimuSi (variantebis

gamoklebiT) rac ki xelT maqvs. fotodanarTSi warmodgenilia yvela is

sakravi, romelic gavrcelebulia Cveneburebis musikalur folklorSi.

`sanoto da video, iseve rogorc audiodanarTi asaxavs rogorc

instrumentul da vokalur mravalxmianobas, ise sxva ZiriTad

kanonzomierebebs (mag. farul mravalxmianobas)~.

SesavalSi saubaria kvlevis saganze, mizansa da obieqtze, naSromis

ZiriTad amocanebze, mecnierul siaxlesa da safuZvelze, Temis

aqtualurobasa da problemis Seswavlis doneze, naSromis Rirebulebaze,

struqturasa da kvlevis Sedegebze.

pirvel TavSi _ Cveneburebis musikaluri folkloris fiqsirebisa da

Seswavlis istoria _ warmodgenilia nusxa CveneburebTan Catarebuli

eqspediciebisa da ganxilulia maTi musikaluri folkloris Sesaxeb

arsebuli ZiriTadi Tu damxmare literatura, aseve, mimoxilulia is radio-

televiziebi, muzeumebi da arqivebi sadac SesaZloa yofiliyo

sadisertacio musikaluri masala, magram umetes SemTxvevaSi ar aRmoCnda.

meore Tavi _ Cveneburebis musikaluri folkloris zogadi mimoxilva _

moicavs cxra qveTavs. naSromis am nawilSi cal-calkea Seswavlili

Page 8: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

8

qarTvelTa TiToeuli dasaxlebis _ klarjebis, taoelebis, SavSebis,

lazebis, ingiloebis, TurqeTis aWarlebis, fereidnelebisa da yizlarel-

mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

SemorCenili Janrebi, sasimRero da sakravieri repertuari, sakravebi da

maTi damzadebis wesebi). aqve mokled vexebi mesxur da fereidnul

musikasac.

mesame Tavi `sasimRero mravalxmianobis dakargvis mizezebi da

Cveneburebis musikaluri folkloris ZiriTadi niSan-Tvisebebi~ Sedgeba

aTi qveTavisagan. naSromis am nawilSi did adgils ikavebs

mravalxmianobasTan dakavSirebuli problemebi: ganxilulia mravalxmiani

qarTuli simReris gaerTxmianebis gza da mravalxmianobis dakargvis

SesaZlo mizezebi; dadasturebulia faruli mravalxmianobis ara marto

arseboba, aramed misi didi xvedriTi wili. aqve mimoxilulia tradiciul

qarTul musikalur enasTan adgilobrivi mravalxmiani sakravieri musikis

Sesabamisobis sakiTxi, SemorCenili Janrebi. Seswavlili masalis

safuZvelze, dadgenilia musikaluri dialeqtebi da dasabuTebulia ama Tu

im kuTxis folkloris calke dialeqtad gamoyofis aucilebloba.

daskvnebSi Sejamebulia kvlevis ZiriTadi Sedegebi.

Cem mier sxvadasxva kuTxeSi mopovebuli nimuSebis didi nawili dRes

yofaSi aRar sruldeba. miuxedavad imisa, rom maTi didi nawili xandazmul

eTnoforTa mexsierebas kargad Semounaxavs, warsul droSi xseneba

gadavwyvite. awmyo droSi vwer mxolod im simRerebsa da dasakravebze,

romlebic dResac namdvilad sruldeba, an SesaZloa sruldebodes.

SesavalSive unda aRvniSno: miuxedavad imisa, rom WanebiT dasaxlebuli

soflebi _ gonio, kvariaTi da sarfis nawili da herebiT dasaxlebuli

dedofliswyaros raionis sof. samTawyaros ubnebi saqarTveloSi

mdebareobs, maTi musikaluri folklori lazurisa da ingilouris

ganuyofeli nawilia. amitom maT xalxur musikas CveneburebTan erTad

ganvixilav.

Cveneburebis soflebis umetesobas movixsenieb Zveli qarTuli

saxelebiT, garda ramdenime SemTxvevisa, rodesac ramdenime sofels erTi

qarTuli saxeli aqvs. amave dros, qalaqsa da mis raionebs yovelTvis

Page 9: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

9

oficialuri saxelebiT vixsenieb, vinaidan maT es saxelwodebebi qalaqebad

da raionebad formirebis dros mieniWa.

dabolos, minda gansakuTrebuli madlobiT movixsenio: kaxis raionis

sofel did binaSi dabadebuli filologi marTa tartaraSvili

(TarxniSvili), rogorc hereTsa da dedofliswyaros r-nis sof.

samTawyaroSi Catarebuli eqspediciebis xelmZRvaneli (2011-13 wlebi);

sarfeli Wanebi _ nazi memiSiSi da 2015 wels gardacvlili zurab vaniliSi,

romlebTan erTadac 2014 wels sarfsgaRma (anu gaRma lazeTSi) ori

eqspedicia Cavatare; aseve _ Tamaz kraveiSvili _ 2014-17 wlebis WaneTis,

SavSeTis, taosa da klarjeTis eqspediciebis sponsori, foto-

videooperatori da mZRoli; biznesmeni merab faSaliSvili, romelTan

erTadac TurqeTis lazeTSi 2012 wels ramdenjerme viyavi.

Page 10: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

10

Tavi I

Cveneburebis musikaluri folkloris fiqsirebisa da

Seswavlis istoria

qarTul eTnomusikologiaSi, rogorc zeviT aRvniSne, Cveneburebis

folkloris fiqsireba-Seswavlas didi xnis istoria ar gaaCnia. CemTvis

saintereso masala ufro metad aramusikosebis (umTavresad, filologTa)

fiqsirebulia. qarTvelebiT dasaxlebuli regionebidan, pirvel rigSi,

vexebi ufro metad Caweril da Seswavlil regionebs, Semdeg ki sxvebs.

Zveli qarTveli Tu ucxoeli filologebi da eTnografebi sasimRero

testebs ZiriTadad xeliT afiqsirebdnen. dRes marTalia teqstebs xmis

Camweri aparatiT iweren, Tumca umTavresad simReris gareSe, amitomac

CamovTvli mxolod im eqspediciebs, romlebSic erTi musikaluri nimuSi

mainc dafiqsirda3.

samecniero literaturis mimoxilvisas vCerdebi im naSromebze,

romlebSic dRes sxvadasxva qveyanaSi (TurqeTi, saberZneTi, ruseTi,

azerbaijani, irani) mcxovreb qarTvelTa musika met-naklebad vrclad aris

ganxiluli.

lazeTi (WaneTi) _ xelvaCauris, xofis, arhavis, findiklis, ardaSenisa

da fazaris raionebi

1914 wels Wanur simReras iwers kavkasiologi adolf diri. masala

inaxeba berlinis fonogramarqivSi.

1917 wels xofisa (xufaTi) da findiklis (viwe/bReTi) midamoebSi

filologma ioseb yifSiZem Cawera simRerebi, romelTa nawili

kompozitorma grigol kokelaZem 1932 wels notebze gadaitana. 1984 wels

gamocemul krebulSi „asi qarTuli xalxuri simRera“ Setanilia

notirebuli nimuSebis nawili. gaSifruli masala daculia saqarTvelos

folkloris saxelmwifo centris arqivSi; Tavad yifSiZes dRiurebis

3 aq ver CamovTvli bolo wlebSi lazuri da SavSuri musikaluri nimuSebis internetSi

ganmaTavseblebs, radgan maTi ricxvi sakmaod mravalia.

Page 11: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

11

gadarCenil nawilSi araferi aqvs naTqvami simRerebis fonografiT Caweris

Sesaxeb.

1930 wels saberZneTSi mcxovrebi pontos berZnebisgan Caweril iqna

mravali dasakravi Tu simRera, romelic Semdgom gamoica ordiskiani

albomis saxiT `Songs of Pontus, reqordings of 1930~.

1936 wels sanqt-peterburgsa da 1975 wels TbilisSi mcxovrebi

lazebisgan ramdenime simRera Cawera filologma ioseb megreliZem. misi

Cawerili lazebidan nawili sarfSi, nawili afxazeTSi, xolo nawili ki

lazeTSi iyo dabadebuli. mopovebuli simRerebi notebze gadaitanes

eTnomusikologebma oTar CijavaZem da kaxi rosebaSvilma. gaSifruli

masalis nawili megreliZem gamoaqveyna Jurnal `sabWoTa xelovnebis~

nomrebSi. rosebaSvilis rveuli `lazuri simRerebi hasan helimiSis4

SesrulebiT~ inaxeba Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis saxelmwifo

konservatoriis qarTuli xalxuri musikaluri Semoqmedebis laboratoriis

arqivSi (SemdgomSi _ qxmSla), xolo xmovani Canawerebi _ TbilisSi, gubaz

megreliZis ojaxSi. Tamar mesxi, megreliZis Canawerebis gamocemis

SemTxvevaSi, savaraudod redaqtori unda yofiliyo, vinaidan rosebaSvilis

rveulSi gamSifravad qalbatoni Tamaria moxseniebuli.

1947 wels baTumSi drekad firfitebze, savaraudod, aWaris avtonomiuri

respublikis radiokomitetis mier, Cawerilia ramdenime simRera.

samwuxarod, masala dakargulia.

1951 wels kompozitorma Salva mSveliZem sarfSi daafiqsira simRerebi,

romlebic notebzec gadaitana da inaxeba saqarTvelos folkloris

saxelmwifo centris arqivSi.

1963 wels g. CxikvaZis, zurab Tandilavasa da sxvaTa monawileobiT

Tbilisis saxelmwifo konservatoriis, baTumis niko berZeniSvilis

kvleviTi institutisa da SoTa rusTavelis qarTuli literaturis

institutis kompleqsurma eqspediciam sarfSi ramdenime nimuSi daafiqsira.

1968 wels eTnomusikolog grigol CxikvaZis rCeviT TurqeTs estumra

amerikeli eTnomusikologi da anTropologi (imxanad indianas

universitetis studenti) piter goldi, romelmac sxvadasxva xalxis (maT 4 xofeli mxatvari, poeti da momRerali. simRerebis `heYamolisa~ da `sarfi molenis~

avtori.

Page 12: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

12

Soris, qarTvelebis) musikaluri folklori Cawera. es masala p. goldma

Tbilisis konservatorias 2012 wels gadmosca. arqivSi pirveli aTi nimuSi

Wanuria. maTi nawili sxva qarTul simRerebTan erTad pativcemulma

eTnomusikologma 1972 wels orfirfitian albomad gamosca (Georgian folk

music from Turkey);

1968 welsve ucnobma organizaciam, TurqeTSi firfitebze ramdenime

lazuri simRera Cawera;

amave periodSi berlinSi gamovida firfita pontos berZnebis simRera-

dasakravebiT Music der Pontos-Griechen.

1970-ian wlebSi g. CxikvaZem saqarTveloSi mcxovrebi Wanebi ramdenjerme

Cawera. CxikvaZe muSaobda ZiriTadad sarfSi, magram yofila rogorc aWaris

sxva soflebSi (magaliTad kvariaTSi, simoneTSi), ise afxazeTSic. igi

dadioda yvelgan, sadac ramdenime Wanuri ojaxi mainc cxovrobda. mis mier

fiqsirebuli masalebidan xelmisawvdomi mxolod 1973 wlis masala.

g. CxikvaZem 1971 wels Seadgina qarTuli xalxuri musikis meore tomi,

romelSic 13 lazuri simReraa Sesuli (samwuxarod, krebuli ar

gamocemula), xelnaweri inaxeba qxmSl arqivSi. ramdenime nimuSi Sesulia

2003 wels gamosul krebulSi `qarTuli xalxuri musika. samegrelo~.

simRerebi Cawerili unda iyos g. CxikvaZis, aseve i. yifSiZis mier5;

1975 wels simRera-dasakravebi sarfSi Cawera eTnomusikologma kaxi

rosebaSvilma. es Canawerebi inaxeba saqarTvelos erovnul arqivSi.

rosebaSvilma 1981 wels krebulSi `qarTuli xalxuri simRerebi~

gamoaqveyna xorumi kavalze;

1979 wels Turqologma waTe bawaSma, aTineli Wanis mevlud karagiozis

daxmarebiT, izmirsa da mis SemogarenSi mcxovrebi lazebisgan Cawera

musikaluri folkloris nimuSebi. samwuxarod, masala dakargulia.

1980-ian wlebSi (da ara 1960-ianSi, rogorc Cems samagistro naSromSi

vwerdi) ansambli `lazeTi~ Cawera aWaris radiom, Zveli simRerebis gverdiT

warmodgenilia ganaTamedrovebuli nimuSebic (romelTa nawili inaxeboda

aWaris saxelmwifo arqivSi).

5 sarfeli ednar xoravas (1949-1998) rveulebSi gvxvdeba lazuri ramdenime simReris sanoto

Canaweri. samwuxarod Camweris vinaoba, gamSifravi da sxva monacemebi, miTiTebuli ar aris.

Page 13: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

13

1982 wels filologma zurab Tandilavam rZlis, kamelia mgelaZis

kasetidan gadmoiwera gaRma lazeTSi Cawerili ori simRera (kamelias

ojaxSi Canawerebi aRar inaxeba), xolo 1989-90 wlebSi sarfsa da gaRma

WaneTSi Tavad Caatara ramdenime eqspedicia.

1990-iani wlebidan dRemde gaRma lazeTSi simRerebs iweren

adgilobrivi mkvidrebi birol TofaloRlu, kompiuteruli programebis

specialisti ismail bujakliSi, aseve iaponeli eTnologi, filologi da

kompozitori goiCi koJima. maT mier mopovebuli masalis didi nawili

miuwvdomelia.

1997 wels Turqulma mxarem gadaiRo filmi „Arhavi Belgeseli“ anu

arqabes ambebi. 2009 wels ki „Lazlar / 4000 Yillik Tarih / Belgesel“ (lazebis 4000-

wliani istoria).

1995 wlidan sarfSi imxanad moqmedi ansambli „heiamo“ da Casaberi

sakravis, pililis ostati ilia abduliSi Caweres: batonma anzor

erqomaiSvilma (1995), eTnomusikologma natalia zumbaZem (2000),

eTnomusikologebma marina kviJinaZem da nikoloz Jordaniam (2000),

operatorma givi qsovrelma (2001), eTnomusikologma viqtoria samsonaZem

(2005), eTnomusikologma nino kalandaZe-maxaraZem (2008), murman qamadaZem

(2008), arnold Ciqobavas saxelobis enaTmecnierebis institutma Cawera

(2008), 2008 wels aWaris televiziis Jurnalistma inga xalvaSma `heiamosa~

da ilia abduliSis Sesaxeb moamzada gadacema „lazis simRera“. 2009 wels

sarfis musikaluri folkloris Casawerad reJisor soso (ioseb)

sturuasTan erTad imogzaura ansamblma `qarTulma xmebma~ da amave wels

satelevizio eTerSi gavida gadacema `qarTuli xmebis kvaldakval~.

2000-iani wlebidan lazur musikas iwers da ikvlevs Turqi

eTnomusikologi abdulah akati.

2008 wels reJisorma da Jurnalistma giorgi kalandiam gadaiRo filmi

`monatrebuli lazeTi~.

2010 wels sarfsa da gaRma WaneTSi nimuSebi Cawera eTnologma giorgi

WeiSvilma. masala jerjerobiT xelmiuwvdomelia.

2010 wlis sxvadasxva dros eTnomusikologebma oTar kapanaZem da Teona

ruxaZem Caweres nazi memiSiSi.

Page 14: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

14

2011 wels giorgi janeliZem gadaiRo filmi „sarfis simRera“,

romelSic Sesulia sarfsa da xofis r-nis sof. qemalfaSaSi (noRedi)

Cawerili simRerebi.

2011 wels sarfsa da sarfsgaRma poet iaSa (iakob) Tandilavas

daxmarebiT xalxuri musika Cawera iaponelma eTnologma kae hisaokam (asli

inaxeba qxmSl arqivSi).

2012-2013 wlebSi SoTa rusTavelis erovnuli samecniero fondis

dafinansebiT sarfsa da sarfsgaRma musikaluri nimuSebi Cawera

filologma nato axalaiam.

2010 wels me da eTnomusikologma Tamaz gabisoniam Tbilisis

saxelmwifo konservatoriaSi CavwereT Wanuri simRerebi.

2011, 2012, 2014, 2016 da 2017 wlebSi araerTgzis Cavwere saqarTveloSi,

kerZod sarfSi, kvariaTSi, gonioSi, da baTumSi mcxovreb Wanebs.

2017 wels nino razmaZesTan erTad Cavwere pililze damkvreli vaso

kakabaZe.

2012 da 2017 wlebSi ki Cavwere TbilisSi mcxovrebi afxazeTis Wanebi.

2012 wels biznesmen merab faSaliSvilTan erTad ramdenjerme viyavi

gaRma lazeTSi, Tumca mniSvnelovani masalis moZieba imxanad ver moxerxda,

vinaidan batoni merabis sanacnobo wre ZiriTadad axalgazrda da Suaxnis

Taobis adamianebisgan Sedgeboda. movlil qalaqebsa Tu soflebSi

eTnoforebis Zirfesviani Zebnis SesaZlebloba imxanad ar mqonda.

2014 wels rusTavelis fondis finansuri mxardaWeriT sarfsgaRma

Cavatare ori eqspedicia. pirvels megzurobda zurab vaniliSi, meores ki _

nazi memiSiSi. moviareT xofis (xufaTis), arhavis (arqabes), findiklis

(viwes), ardaSenisa (artaSenis) da fazaris (aTinas) raionebi.

amave wels afxazeTSi mcxovrebi pontos berZnebi Cawera Ored recording-ma.

lazuri dasakravebi dafiqsirda aralazebisganac: mxedvelobaSi maqvs

vladimer axobaZis 1958 wlis aWarisa da 2005 wlis xelvaCauris raionis

(xelmZRvaneli natalia zumbaZe) eqspediciebi. masala inaxeba qxmSl da

tradiciuli mravalxmianobis kvlevis saerTaSoriso centris (tmksc)

arqivebSi.

Page 15: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

15

berlinis fonogramarqivisa da Tbilisis saxelmwifo konservatoriis

mier gamocemul kompaqtdiskSi `eqo warsulidan~ 54-e nomrad Setanilia

TiTqosda lazuri sacekvao, magram Tavad bukletis avtorebis aRniSvniT

`ar aris gamoricxuli, rom melodia TurqeTidan iyos Semotanili… es

nimuSi notirebulia zigfrid nadelis mier~ (wurwumia, cigleri: 2014:88).

vinaidan am simReris erTerTi Semsrulebeli nikoloz yazbegi wign `sami

Tve TurqeTis saqarTveloSi~ avtoris giorgis Svilia (iqve, 87), SesaZloa

mamamiss es melodia TurqeTis saqarTveloSi mogzaurobisas

daexsmaxsovrebina.

Wanuri musikaluri folklori arc Tu mcire doziTaa ZiriTad Tu

damxmare literaturaSi ganxiluli.

1964 wels gamodis eTnograf muxamed vaniliSisa da istorikos ali

Tandilavas wigni `lazeTi~, romelSic saubaria simRerebis socialur

funqciaze. CamoTvlilia sakravebic, Tumca ar aris aRwerili maTi

damzadebis wesebi da repertuari.

1972 wels gamoica z. Tandilavas `lazuri poezia~. masSi saubaria

ZiriTadad Sromis, saqorwino da samgloviaro poeziaze. wignis mTavari

Rirseba mravali Wanuri simReris socialuri funqciis ganxilvaa. avtori

aseve cdilobs, yuradReba musikalur sakiTxebzec gaamaxvilos. saubrobs

umetesad simRerebis intonaciur mxareze. samwuxarod, wigns ar erTvis

sanoto nimuSebi, ris gamoc zogierTi musikaluri dakvirveba sakamaTo an

gaugebaria (maT Tav-Tavis adgilas ganvixilav). avtors naosnoba-

meTevzeobasTan dakavSirebuli nimuSebi Sromis poeziaSi Sehyavs

(savaraudod, sityvieri teqstebis gamo), maSin, roca musikaluri

TvalsazrisiT Sromis simRerad maTgan mxolod `helesa~ unda ganvixiloT,

danarCenebi ki lirikuli simRerebia.

1973 wels filologi jemal CxeiZe aqveynebs wigns `Sromis poezia

qarTul folklorSi: aWaruli masalebis mixedviT~ sadac msjelobs Wanur

simRera `elesas~ sityvier teqstebsa da socialur funqciaze.

imave welsve g. CxikvaZe wers moxsenebiT baraTs, romelSic 1973 wlis

eqspediciaze saubrobs. misi wliuri 1980 wlis naSromis (vexebi qveviT)

ZiriTaTi debulebebi xsenebul baraTSia mocemuli. es garemoeba rogorc

Page 16: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

16

me, ise eTnomusikolog Tamar mesxs gvafiqrebinebs, rom 1974-79 wlebSi

CxikvaZem mcire masala Cawera.

1975 wels daiwera k. rosebaSvilis naSromi `dasavleT saqarTveloSi

gavrcelebuli Casaberi sakravebi, I nawili~ (xelnaweri daculia qxmSl

arqivSi). masSi mimoxilulia pililis damzadebis wesebi. igive informaciaa

mocemuli mis 1984 da 85 wlebis naSromebSi.

1978 wels gazeTSi `oqtombris gziT~ ilia esitaSvili aqveynebs

werils `xalxuri musikis moamage~, romlis mixedviTac irkveva, rom imave

wels saqarTvelos kompozitorTa kavSirisa da Tbilisis konservatoriis

folkloris kaTedris mier organizebulma eqspediciam (xel. g. CxikvaZe)

sarfSi Cawera axali Wanuri erT da orxmiani simRerebi: `lazistani~,

`elesa~, `uCa-forCa~, `lazuri nana~ da a. S. lazur simRerebTan erTad

Seswavlili iqna sxva nimuSebi, romlebic saintereso yofila rogorc

Tavisi qoreografiiT, aseve instrumentuli musikiT~ (esitaSvili, 1978:7).

zogierTi, magaliTad `uCa-forCa~ ra simReraa, ucnobia, radgan CxikvaZis

arqivis didi nawili dakargulia, mopovebuli masala ki samwuxarod arc i.

esitaSvilTan inaxeba.

1980 wels miekuTvneba g. CxikvaZis Sroma `lazeTi da Tanamedrove

lazuri simRera~ (xelnaweri daculia qxmSl arqivSi). igi Wanur musikaze

Seqmnili pirveli naSromia. xelnawerSi mTavari adgili mravalxmianobis

sakiTxs uWiravs. CxikvaZe mimoixilavs i. yifSiZis mier 1917 wels Caweril

masalas. es mimoxilva, xmovani da gaSifruli masalis didi nawilis

dakargvis miuxedavad, CvenTvis fasdaudebelia. avtorisgan vigebT, rom

yifSiZis Cawerili yvela simRera erTxmiania. CxikvaZe aseve aRwers sarfSi

simRerebis gamravalxmianebis gzasa da periods; moaqvs yasim beJaniZis

cnoba mravalxmianobis sakiTxze; axasiaTebs `kolxobis~ pirvel

dResaswauls.

samwuxarod, es naSromi xarvezebsac Seicavs: magaliTad, vasil

kakabaZis, ilia abduliSisa da besarion xoravas mier Sesrulebul orxmian

`e a sies~ CxikvaZe lazuri mravalxmianobis SemorCenil nimuSad miiCnevs,

Tumca Tavadve eWvic Seaqvs am mosazrebaSi (CxikvaZe, 1980:39). 2011 wels Cems

mier Cawerilma vasil kakabaZem (danarCenebi cocxlebi ukve aRar iyvnen) am

nimuSis gviandeli gamravalxmianeba daadastura. CxikvaZis naSromSi sakmaod

Page 17: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

17

didi adgili eTmoba Wanebis istorias, magram, samwuxarod, amave doziT ar

aris ganxiluli Wanuri musikis Janruli Tu intonaciuri mxareebi.

ucnauria CxikvaZes azri datirebaze, romelic, mis mixedviT, mxolod

simoneTel osman xojiSvils xsomebia (iqve:38), am dros qalebisgan

datirebis araerTi nimuSi Camiweria sarfSic da sarfsgaRmac. CxikvaZe

sakravebs Soris ar ixseniebs qamanCas, maSin, rodesac masze damkvrelebi

jer kidev cocxlebi iyvnen. metic, CxikvaZis 1973 wlis saeqspedicio

masalaSi Sesulia ori simRera qamanCis TanxlebiT, gadmowerili 1968 wels

gamocemuli firfitidan.

g CxikvaZe 1980 welsve wakiTxul moxsenebaSi _ lazuri xalxuri

musikis Tanamedrove mdgomareoba _ aRniSnavs, rom musikaluri nimuSebi

Cauweria afxazeTSic, kerZod soxumisa da gudauTis raionebSi (CxikvaZe,

1980a:7). sainteresoa, rom g. CxikvaZe Tavis wliur naSromSi `lazeTi da

Tanamedrove lazuri simRera~ mxolod sarfsa da mis Semogarenze

(kvariaTi, maxo, simoneTi, Txilnari da a. S.) wers, romlebSic TiTo-orola

lazuri komli cxovrobda, Tumca musikaluri masala mxolod kvariaTsa da

simoneTSi daufiqsirebia. Tavis wliur samecniero naSromSi lazuri

musikis sistematurad Sekrebis TariRebad moixseniebs periods 1971 wlidan

1977 wlamde, xolo moxsenebaSi ki 1972-1979 wlebs. qalbatoni nino

fircxalava (romelic imxanad batoni grigolis studenti iyo) CxikvaZesTan

erTad sarfisa da soxumis lazebSi 1978 wels imyofeboda da esitaSvilis

statiac am wels daiwera. vinaidan 1973 wels daweril moxsenebiT baraTSi

osman xojiSvilis datirebasa da yasim beJaniZis cnobasTan dakavSirebiT

CxikvaZe 1971 welsac axsenebs da Tan madlobas uxdis qoreograf

aleqsandre jijeiSvils sarfelebTan eqspediciis mowyobisaTvis, unda

vifiqroT, rom saeqspedicio mizniT 1971 welsac imyofeboda. masalebi rom

am welsac Cauweria, es faqti imave wels Sedgenil krebulSi komunisturi

simReris `Cqin lazefes~ SetaniTac dasturdeba. amgvarad, batoni grigolis

saeqspedicio saqmianoba 1971-79 wlebs unda moicavdes.

2005 wels daiwera v. samsonaZis naSromi `lazuri xalxuri simRerebi,

naw. I~, romelSic warmodgenilia rogorc sakuTari, ise CxikvaZis

eqspediciebis masalebi. ZiriTadi adgili aq pililTan dakavSirebul

sakiTxebs ukavia, Tumca, SeZlebisdagvarad mimoxilulia sxva sakiTxebic.

Page 18: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

18

samsonaZes sarfis trio `heiamos~ wevrebisgan (neli vaniZe, lili abduliSi,

lia Serozia) Cawerili aqvs ori orxmiani simRera (`aravani~ da `meqTi qele

duxedi~), romlebsac mravalxmianobis SemorCenil nimuSebad miiCnevs. 2011

wels Cemi kvlevis Sedegad ki gairkva, rom es simRerebi TurqeTis

Wanebisgan aris naswavli da ansamblSi Semdgom gamravalxmianebuli.

lazur musikalur folklors mcire adgils uTmobs a. erqomaiSvili

Tavis wignSi `ansambli rusTavi ormoci wlisaa~. igi aRwers ansambl

`rusTavis~ ramdenime gastrols TurqeTSi. rogorc irkveva, batoni anzori

1995 wels kompleqsuri eqspediciis wevric yofila (xel. dimitri dundua).

maSin qalaq rizes saojaxo rewvis saswavlebelSi SeusrulebiaT Turquli

simRerebi qamanCisa da zurnis TanxlebiT. avtoris mier aRwerili qamanCa

lazebSi gavrcelebuli sakravia. gasarkvevia, es sakravi da zurna erTad

JRerda Tu cal-calke? Tu gaviTvaliswinebT qamanCis naz tembrs, mas calke

unda daekra. simRerebi SeusrulebiaT q. rizeSi, sadac ZiriTadad

musulmani somxebi da Turqulenovani Wanebi cxovroben. vinaidan qamanCa

Wanur musikaSi sakmaodaa gavrcelebuli, unda vivaraudoT, rom masze

Sesrulebuli nimuSebic Turqulenovani lazuri simRerebi iqneboda.

Turqulad mReris SemTxvevebi xSiria Cveneburebis musikalur folklorSi

da am mxriv gamonaklisi arc WaneTia.

Tu qamanCis SemTxvevaSi nimuSebis lazuroba savaraudoa, gudastviris

(Turqulad _ Tulumi, erqomaiSvili Tavis wignSi `tulumad~ ixseniebs)

SemTxvevaSi avtori Wanur folklorze saubrobs. igi arasrulad aRwers

sakravis nawilebs da, rac mTavaria, ar axsenebs gudastviris lazur

saxelwodebas. wignis Turquli epizodis eTnografiuli nawilis mTavari

Rirseba lazuri cekvebis aRweraa.

aucileblad unda SevCerde filolog da istorikos mixeil labaZis

mier 2012 wels sarfSi imxanad moqmed ansambl `SurimSineze~ gadaRebuli

amave saxelwodebis filmze, romelic Tavisi SinaarsiT faqtiurad mcire

zomis wignia. namuSevarSi daSvebulia mravali Secdoma. amis Sesaxeb vwerdi

2014 wlis Jurnal musikis meore nomerSi, Tumca sadisertacio teqstSic

bevri ram unda gavimeoro. kerZod, mcdaria labaZis mtkiceba sarful da

kvariaTul simRerebSi mravalxmianobis SemorCenis Sesaxeb, maSin rodesac

sinamdvileSi es nimuSebi 1960-70-iani wlebis mijnaze gaamravalxmianes

Page 19: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

19

(amaze vrclad lazeTis qveTavSi vsaubrob). ufro metic, 1927 wels sarfSi

dabadebuli da 1950 kvariaTSi sacxovreblad gadasuli vasvie memiSiSi

ansamblis wevrebTan unisonSi mReris. filmSi Wanurad warmodgenili

`alilo~, sinamdvileSi megrulia.

rac Seexeba ansambl `SurimSines~ SemoqmedebiT principebs: igi

meoreuli ansamblia, romlis mizania Zveli Tu axali Wanuri nimuSebis

damuSavebuli saxiT Sesruleba. ansamblis wevrebi ukraven fandursa da

salamurze, rac Wanuri kulturisTvis organuli ar aris. marTalia,

filologma mixeil labaZem saintereso ansambli (amJamad daSlili)

warmoaCina, Tumca filmSi daSvebuli Secdomebi, romelic Turqulenovan

versiaSic meordeba, namuSevars garkveul Crdils ayenebs.

TurqeTSi mcxovrebi Wanebi bolo wlebSi xSirad exebian musikalur

sakiTxebs. amis magaliTia i. bujakliSis werili `lazuri cekvebi –

horonebi~ (bujakliSi, 2015b:523-531). avtori tendenciurad (antiqarTulad)

mimoixilavs lazeTSi arsebuli sakravebis warmomavlobis sakiTxs.

samagierod, SeniSvnebi ara maqvs mis sxva eTnografiul werilebTan

dakavSirebiT, romlebic aseve zemoT xsenebul wignSia Sesuli.

sayuradReboa, (Tumca, tendenciuric) eTnomusikologebis _ ozge

denizjisa da abdulah akatis moxsenebebi. maTTan dakavSirebiT dResac

maqvs SekiTxvebi, gansakuTrebiT _ sakravebis warmomavlobis sakiTxSi.

abdulahis statiis dadebiTi mxared mimaCnia Zvel SavSur da taour

gudastvirebze Tvlebis raodenobis dadgena.

aWaris Turquli nawili, muhajiri aWarlebi da qobuleTlebi: borCxis,

facas, inegolisa da Samlis raionebi

TurqeTis maWaxelaSi pirveli eqspedicia germaniaSi mcxovreb

maWaxlels (vinaoba ucnobia) 1975 wels Cautarebia da masala baiar Sahin

gundariZesTan inaxeba. ansambli maWaxela Caweres: iberia melaSvilma (2001),

eTnografma roin malaymaZem (2001), gundis diriJorma giorgi donaZem (2004),

momReralma baiar Sahin gundariZem (2006). gaerTianebuli erebis

organizaciis ganaTlebis, mecnierebisa da kulturis saqmeTa saqarTvelos

erovnulma komisiam, eTnomusikolog nana valiSvilis monawileobiT (2008).

maWaxluri repertuari Sesulia agreTve roin malaymaZis filmSi `liganis

Page 20: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

20

xeoba~ (2002). maWaxlis xeoba gadaiRo aWaris televiziis gadacema `erTi

dReE sofelSi~ jgufma naTia TavdgiriZis xelmZRvanelobiT. masala eTerSi

2017 wels gavida.

muhajiri aWarlebi:

1963 wels reJisorma giorgi asaTianma Cawera ramdenime nimuSi (masala

xelmiuwvdomelia).

axmed ozqan melaSvilma safrangeTSi moRvawe ilia jabadarTan erTad

1965 wels Cawera xalxuri musikis nimuSebi. 1968 wels melaSvilis

avtorobiT gamocemuli wignis `Gürcüstan~-is sanoto danarTSi 1965 wels

fiqsirebuli simRerebia warmodgenili.

muhajirebTan 1968 wels melaSvilTan erTad imyofeboda p. goldi

(indianas universitetis eqspedicia). goldma 1972 wels gamosca ori

firfitisgan Semdgari kompleqti `Georgian folk music from Turkey~.

1979 wels kinoreJisorma guram pataraiam gadaiRo filmi.

eTnomusikolog ediSer garayaniZis azriT pataraiam da goldma ZiriTadad

erTi da igive simRerebi Caweres (garayaniZe, e. 1988:40), rac mcdaria, radgan,

oriode nimuSis garda, danarCeni goldis firfitidanaa aRebuli. imxanad

filmis xSiri naxvis SesaZlebloba ar iyo da garayaniZis azris simcdarec

aman ganapiroba. garayaniZe agreTve axsenebs jabadars (iqve), romelic

zemoxsenebuli ilia jabadari aRmoCnda.

1982 wels hairielebma videoze gadaiRes TavianTi sofeli.

1999 wels Zveli mayruli Cawera Jurnalistma oTar futkaraZem. masala

aWaris radios eTeriT gavida gadacemaTa ciklSi `Soreuli axloblebi~.

2007 wels i. sturuam gadaiRo filmi `dasavleTi anatolia. inegoli.

amave wels wels gadacema `droebis~ gadamRebma jgufma g. kalandias

xelmZRvanelobiT muhajir aWarelTa soflebSi gadaiRo ramdenime nimuSi.

siuJetebi gavida telekompania `imedis~ eTerSi.

2015 wels Tbilisis saxelmwifo konservatoriis tradiciuli

mravalxmianobis kvlevis saerTaSoriso centris, trapizonis qaradenizis

teqnikuri universitetisa da stambulSi arsebuli qarTuli kulturis

saxlis erToblivma eqspediciam imuSava (xelm. nino razmaZe da abdulah

akati).

Page 21: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

21

amave wels muhajirTa raionebi moiara saqarTvelos folkloris

saxelmwifo centris eqspediciam (xel. anzor erqomaiSvili), romelmac

aWarulTan erTad savaraudod klarjuli musikac daafiqsira.

2016 wels muhajirebs estumra aWaris televiziis gadacemis `erTi dReE

sofelSi~ jgufi naTia TavdgiriZis xelmZRvanelobiT. gadacemebi aWaris

televiziis eTerSi 2017 wels gavida.

rac Seexeba muhajir qobuleTlebs:

1990 wels zurab Tandilavam daviT xaxutaiSvilTan erTad ramdenime

nimuSi daafiqsira.

2001 wels o. futkaraZem daafiqsira ramdenime erTxmiani nimuSi. masala

aWaris radios eTeriT gavida gadacemaTa ciklSi `Soreuli axloblebi~.

2008 wels filologebma SuSana futkaraZem da mzia xaxutaiSvilma

Caweres ramdenime nimuSi.

2009 wels qobuleTelebs quTaisis telekompania `rionis~ gadamRebi

jgufi estumra filologebis: Tamar RvinianiZis, tariel futkaraZisa da

avTandil nikoleiSvilis xelmZRvanelobiT (nawili mesame. gadacemaTa

ciklidan `saqarTvelo-TurqeTi: grZeli gza~).

2012 wels facas raionSive imuSava baTumis rusTavelis universitetis

qarTvelologiis institutis eqspediciam (xel. mamia faRava).

goldi xsenebul statiaSi mimoixilavs inegolis r-nis sof. hairies

musikalur folklors da soflis mkvidrT `istoriul SavSelebad~

moixseniebs, ris gamoc garayaniZem, jer kidev 1987 wels Jurnal sabWoTa

xelovnebis meeqvse nomerSi `zogierTi qarTuli musikaluri dialeqtis

dadgenisaTvis~ hairie SavSuri musikaluri folkloris nawilad ganixila.

garda goldis xsenebuli statiisa, hairies simRera-dasakravebebi

socialuri funqciis TvalsazrisiT, ganxilulia nino oqroscvariZis 2012

wels gamoqveynebul wignSic `ojaxi da saojaxo yofa TurqeTel

qarTvelebSi (inegolis raionis sofel hairies mosaxleobis magaliTze)~.

2008 wels zeda maWaxelSi Catarebul kompleqsur eqspedicias (romlis

wevric eTnomusikologi nana valiSvili iyo), exeba qarTvelur

memkvidreobaSi rozeta gujejianis, giorgi WeiSvilisa da sxvaTa

avtorobiT 2008 wels gamoqveynebuli statia `eTnografiuli zeda

maWaxeli~. avtorebi mxolod maWaxelaSi fiqsirebuli simRerebis xmebis

Page 22: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

22

raodenobiT Semoifarglen. zeda (TurqeTSi moqceuli) da qveda

(saqarTveloSi darCenili) maWaxlis musikaluri folkloris Sedarebisas

gamoirkva, rom samxmianoba mxolod xelvaCauris r-nis soflebSi

dafiqsirda, borCxis r-nis maWaxlur soflebSi _ mxolod orxmiani

nimuSebia. statiis avtorTa samarTliani daskvniT, maWaxluri

simRerebisTvis imTaviTve orxmianoba unda yofiliyo damaxasiaTebeli. aseve

orxmiania inegolis raionis soflebis, hairiesa da TufexCiyonaRis _

simRerebic.

SavSeTi _ SavSaTis raioni, aseve bursis vilaieTis sofeli boRazqoi

1994 wels simRerebi Caweres dimitri dunduam da anzor erqomaiSvilma.

1990-2000-iani wlebis mijnaze o. futkaraZem Cawera ramdenime nimuSi.

masala gadaica aWaris radios eTeriT gadacemaTa ciklSi `Soreuli

axloblebi~.

amave wlebSi SavSuri musika Cawera adgilobrivma gunduz aTabeim

(aTabegma).

2005 wels rusTavelis universitetis samxreT-dasavleT saqarTvelos

samecniero-kvleviTi centris eqspediciis farglebSi (xel. m. faRava)

musikaluri nimuSebi daafiqsira Tornike faRavam. samwuxarod masala

dakargulia.

2005-06 wlebSi sturuam gadaiRo filmebi: `saaxalwlo Cveulebani~,

`SavSeT-imerxevi~/`Cven marioba ar dagviSlia~ da `SavSeTurebi~.

2006 wels reJisorma niko wulaZem gadaiRo filmi `mziani Ramis

ferebi~.

2007 wels telekompania imedis gadacema `droebis~ gadamRebma jgufma g.

kalandias xelmZRvanelobiT ramdenime simRera Cawera. mopovebuli masala

aCvenes siuJetSi `marioba~.

2006 da 2010 wlebSi SavSuri musikaluri folkloris ramdenime nimuSi

gadaiRo reJisorma gia diasamiZem. am masalaze dayrdnobiTa da Cemi

monawileobiT momzadda da 2015 wels aWaris televiziis eTeriT gadaica

misi ornawiliani filmi `imerxevi~.

Page 23: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

23

2009 wels rusTavelis universitetis qarTvelologiuri institutis

eqspediciis farglebSi (xel. m. faRava), filologma Tina SioSvilma da

nargiz surmavam Caweres ramdenime nimuSi.

2012 wlis agvistoSi quTaisis akaki wereTlis saxelmwifo

universitetis qarTveluri dialeqtologiis samecniero-kvleviTi

institutis eqspediciis farglebSi (xel. ekaterine dadiani da tariel

futkaraZe) ramdenime nimuSi Cawera filologma xatia jangavaZem.

amave periodSi SavSeTs ewvia jgufi reJisor erjan durmuSis

xelmZRvanelobiT. masala gamoyenebulia 2013 wels gadaRebul 13 serian

osmaleTis qarTvelebis dokumenturi filmSi.

2013 wels quTaisis akaki wereTlis saxelmwifo institutis

qarTveluri dialeqtologiis samecniero-kvleviTi institutis eqspediciis

farglebSi (xel. ekaterine dadiani da tariel futkaraZe) SavSuri

simRerebi Cawera filologma ekaterine dadianma.

2014 wels rusTavelis fondis dafinansebiT simRera-dasakravebi

Cavwere.

amave wels bursas vilaieTis sof. boRazqoiSi mcxovrebi SavSebisgan

simRera-dasakravebi Cawera rusTavelis universitetis qarTvelologiis

centris eqspediciam xel. m. faRava.

2015 wels SavSeTs estumra aWaris televiziis gadacemis `erTi dReE

sofelSi~ jgufi naTia TavdgiriZis xelmZRvanelobiT. gadacema aWaris

televiziis eTeriT 2016 wels gavida.

SavSur musikaze dawvrilebiTi cnobebi pirvelad niko maris `SavSeTsa

da klarjeTSi mogzaurobis dRiurebSi~ gvxvdeba. naSromi rusulad 1911

wels gamoqveynda, Tumca mxolod 2012 wels iTargmna. wignSi mocemulia

Wiboni, misi nawilebis saxelebi da ramdenime simReris teqsti. SavSur

musikasTan dakavSirebiT aseve SeiZleba davasaxelo faRavas, SioSvilisa da

sxvaTa avtorobiT 2011 wels gamocemuli monografia _ `SavSeTi~.

monografiaSi didi adgili uWiravs simRerebis socialur funqcias, Tumca

Janrebi ganxilulia sityvieri teqstis mixedviT (magaliTad:

sayofacxovrebo, patarZlis dasamoZRvravi simRerebi), amgvari dayofis

safuZveli ki eTnomusikologebs ar gagvaCnia. `gurjija vaizi~ ki SesaZloa

molebisa da xojebis Seqmnili iyos. T. SioSvilis mier 2016 wels

Page 24: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

24

gamocemuli `SavSuri folklori~ ki umeteswilad monografia

`SavSeTidanaa~ amozrdili.

klarjeTi _ borCxis, arTvinis, murRulis, aseve muhajirebis: hendeqis,

goljuqisa da aqiazis raionebi

1970-80-ian wlebSi klarjul simRerebs iwerdnen Tavad adgilobrivebi:

selatin erguni (hajioRli) da suleiman merTi.

1977 wels klarjuli nimuSebi savaraudod Cawera adgilobrivma

savaraudod adgilobrivma baatin iavuzma.

1980 wels nimuSebi daafiqsira adgilobrivma ali bolqvaZem;

2008 wels klarjeTSi muSaobda g. diasamiZe.

2007 wels baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis

samxreT-dasavleT saqarTvelos samecniero-kvleviTi centris eqspediciis

farglebSi (xel. mamia faRava), ramdenime simRera Cawera T. SioSvilma.

2009 wels klarj muhajirebs estumra quTaisis telekompania rionis

gadamRebi jgufi filologebis: tariel futkaraZisa da avTandil

nikoleiSvilis xelmZRvanelobiT (nawili meeqvse. gadacemaTa ciklidan

`saqarTvelo-TurqeTi: grZeli gza~).

2015-2016 wlebSi oTxjer vewvie klarjeTs. 2017 wels ki klarj

muhajirebTan vimuSave. eqspediciebi Catarda a(a)ip fond `heiamos~

finansebiT.

klarjuli folkloris fundamentur Sromad unda CaiTvalos 2016

wels faRavas, SioSvilisa da sxvaTa avtorobiT gamoqveynebuli monografia

~klarjeTi~. aqac, `SavSeTis~ msgavsad, Janrebi ganxilulia sityvieri

teqstebis mixedviT (magaliTad, sayofacxovrebo, patarZlis dasamoZRvravi

simRerebi). T. SioSvilis mier 2017 wels gamocemuli `klarjuli

folklori~ ki umeteswilad monografia `klarjeTidanaa~ amozrdili.

Page 25: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

25

tao _ iusufelis raioni

1994 wlidan masalas krebs adgilobrivi rejeb qeCeji (yaWiSvili).

samwuxarod masala xelmisawvdomi ar aris.

2000-ian wlebSi taoSi g. kalandiam, gadaiRo filmi `erTi Woroxis

Svilebi~.

2009 wels adgilobrivma hasan makasCoRlum ramdenime simRera Cawera. es

simRerebic xelmiuwvdomelia.

amave wels quTaisis akaki wereTlis saxelmwifo institutis

qarTveluri dialeqtologiis samecniero-kvleviTi institutis eqspediciis

farglebSi (xel. e. dadiani da t. futkaraZe) e. dadianmac Cawera taouri

simRerebi.

2010 wels SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis

qarTvelologiis institutis eqspediciis farglebSi (xel. m. faRava),

musikaluri masala daafiqsira filologma malxaz CoxaraZem. jerjerobiT

masala xelmiuwvdomelia.

2013 wels masalebi Sekriba baTumis moswavle axalgazrdobis sasaxlis

direqtorma, filologma Tamar mesxiZem. mis safuZvelze Seiqmna reJisor

TinaTin Wabukianis filmi `gurjis guli~.

2014 wels rusTavelis fondis dafinansebiT vewvie amave kuTxes.

2017 wels baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis

qarTvelologiis centris eqspediciam (xel. m. faRava), Cawera ramdenime

nimuSi.

taos folkloris zogad mimoxilvasa da cekvis Sesrulebis process

aRwers m. faRava 2011 wels gamocemul wignSi `SavSuri Canawerebi~.

Cem xelT aris TurqeTis saqarTvelos musikaze gamoSvebuli oTxi

naSromi: 1927 wels gamocemuli muvahid zeqis Artvin vilayeti hakkında malumatı

umumiye, 1929 wels gamoqveynebuli mahmuT ragifis Sarki anadolu. Türküleri ve

Oyunlari, 1937 wels dabeWdili andnan saiginis/saigunis Rize, Artvin ve Kars

havalisi. Türkü, saz ve oyunlari. hakkında bazı malymat da 2003 wels gamoqveynebuli

goiCi koJimas Laz şarkilari. jerjerobiT ar SemiZlia xsenebuli naSromebis

Sinaarsze msjeloba, magram is ki cxadia, rom wignebSi mocemuli

simRerebidan mravalxmiani arcerTi ar aris.

Page 26: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

26

1861 wels daarsebul `stambolis qarTvel kaTolikeTa savaneSi~

aRmoCnda ia kargareTelis, dimitri arayiSvilis, zaqaria faliaSvilis

werilebi (futkaraZe, 2017:589-593). misive cnobiT, sam did yuTSi

moTavsebulia sanoto arqivi, Tumca ra masalaa iq, ucnobia. savanes xmovani

arqivi ar gaaCnia.

1940-ian wlebamde TurqeTis qarTvelebis xalxur musikas ikvlevdnen

muvahid zeqi, adnan saigini/saiguni da mahmuT ragifi. maT am Temas 1927, 1929

da 1937 wlebSi wignebi miuZRvnes (amaze qvemoT). 1940-80-ian wlebSi, zemoT

motanili ramdenime SemTxvevis garda, CemTvis ucnobia vinme iwerda da

ikvlevda Tu ara Cveneburebis xalxur musikas.

1970-ian wlebSi amerikaSi mcxovrebi ukrainelma bizantiologma arkadi

(igor) SevCenkom TurqeTSi mcxovrebi qarTvelebisgan xalxuri simRerebic

Cawera (cnoba momawoda qoreografma omar TanaliSma). gardaicvala

kembrijSi (masaCustetsis Stati) da misi arqivi SesaZloa iq inaxebodes.

1990-ian wlebSi aWaris radios eTeriT Cveneburebs mravali gadacema

miuZRvna o. futkaraZem, gadacemaTa Savi masala samwuxarod aRar arsebobs.

manve 1991 wels gamoaqveyna wigni `CveneburTa simRera~, romelSic leqsebi

(unotebod) da zRaprebia dabeWdili. naSromi, miuxedavad misi

saxelwodebisa, masalis musikalur mxareze veranair informacias ver

gvaZlevs.

1990-iani wlebidan Cveneburebis musikaluri folklori Cawerili aqvT

filolog SuSana futkaraZes, kibernetikos dimitri dunduas da Jurnalist

serveT verZaZes. samwuxarod, maTi masalebi CemTvis dRemde miuwvdomelia.

aseve miuwvdomelia eTnolog nugzar mgelaZis, filolog malxaz CoxaraZis,

istorikos da eTnograf roin malaymaZis, istorikos da Jurnalist giorgi

kalandiasa da filolog Tamar RvinianiZis filmebisa Tu gadacemebis Savi

masalac. 2006-2008 wlebSi TurqeTSi mcxovreb CveneburTa araerTi

dasaxleba moiara ansambl `Savnabadas~ xelmZRvanelma daviT cincaZem,

romlis Cawerili masalac jerjerobiT aseve miuwvdomelia.

marTalia, moviare araerTi ingilouri, taouri, SavSuri, lazuri da

klarjuli sofeli, magram Cem mier aqamde gaweuli samuSaoc araa sakmarisi

Cveneburebis musikaluri folkloris sruli SeswavlisaTvis. mosavlelia

kidev araerTi rogorc qarTulenovani ise Turqul-azerbaijanulenovani

Page 27: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

27

soflebic. safuZvlianadaa gamosakvlevi iranSi mcxovrebi fereidnelebisa

da saberZneTSi mcxovrebi pontoeli berZnebis (gaberZnebuli lazebis)

musikaluri folklori.

miuxedavad imisa, rom duzjesa da rizes universitetebSi arsebobs

qarTuli enisa da literaturis fakultetebi, TurqeTis mraval qalaqSi

arsebobs qarTuli kulturis centrebic; magram, arcerTi maTgani

saeqspedicio praqtikas ar eweva. didi gasaqani arc folkloris cnobil

Semkreb qarTvelebs fevzi Celebsa da murat Sahin ZnelaZes aqvT. 1988-90

wlebSi Tbilisis konservatoriaSi qarTul xalxur simRerebs swavlobda

sinopeli qarTveli giuneS ozgenCi, Tumca mas TurqeTis qarTvelebis

xalxuri musika dRemde ar Cauweria. folkloruli masala TurqeTSi

moRvawe arc sxva qarTvel musikosebs (irina iaSvili, manana duglaZe, nino

sxvitariZe) gaaCniaT.

bolo wlebSi Turqul mediasa Tu internetsivrceSi xSirad JRers

Cveneburebis xalxuri musika. JRers rogorc avTenturi, ise damuSavebuli

saxiT.

TurqeTis qarTvelebis musikaluri folkloris diqtofoniTa da

notebiT fiqsirebaze 1987 wlidan aqtiurad muSaobs cnobili maWaxleli

momRerali baiar Sahin gundariZe.

mozdokisa da yizlaris qarTvelebi

1890-ian da 1904 wlebSi ruseTSi mcxovrebi qarTvelebis musikaluri

folklori Cawera d. arayiSvilma. nimuSebi 1916 wels gamoqveynda

gamoqveynda misive wignSi «Грузинское народное музыкальное творчество».

arayiSvili am simRerebs kaxuri musikaluri folkloris nawilad

ganixilavda, rac imxanad rogorc musikaluri, ise istoriuli da

enaTmecnieruli masalis naklebobasTan iyo dakavSirebuli, vfiqrob

rogorc musikologiuri, ise istoriuli da enaTmencieruli

TvalsazrisiTac gamartlebulia am simRerebis qarTlurad miCneva.

ruseTis qarTvelebis cxovrebis gaSuqebaSi gansakuTrebuli adgili

uWiravs filolog aleqsandre xaxanaSvils, man 1888 wels

adgilobrivebisgan Cawera zepirsityvierebis nimuSebi, romlebic gamoaqveyna

gazeT iveriaSi.

Page 28: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

28

xaxanaSvilis Semdeg am Temas kavkasiologi stefane Cxenkeli Seexo.

Tbilisis saxelmwifo universitetis 1936 wlis Sromebis mexuTe tomSi

gamoqveynebuli misi statia `yizlar-mozdokuri qarTuli~ qarTul

enaTmecnierebaSi mozdokisa da yizlaris qarTvelebis metyvelebis pirveli

gamokvlevaa, igi Rirebulia musikosebisTvisac, radganac saubaria

simRerebis socialur funqciaze.

hereTi (saingilo) _ dedofliswyaros, belaqnis, zaqaTlisa da kaxis

raionebi

1978 wels vaxuSti kotetiSvilis davalebiTa da m. tartaraSvilis

monawileobiT Caweril iqna simRerebi da dasakravebi. masala, samwuxarod,

1991 wels batoni vaxuStis binaSi gaCenilma xanZarma gaanadgura.

1984 wels n. wulaZem gadaiRo filmi `zRvari~.

1986 wels hereTs azerbaijaneli eTnomusikologi taira qerimova ewvia.

man kaxis r-nis araqarTulenovan sof. giullugSi (vardiansa) da sarubaSSi

Cawerili simRerebis nawili 1996 wels Seitana Tavis kompaqt-diskze

`Women’s love and live~. misive TqmiT, qarTulenovanma herebma simReraze uari

Tqves (kraveiSvili, 2013:67).

1987 wels SoTa rusTavelis qarTuli literaturis institutis

kompleqsurma eqspediciam (tartaraSvilisa da Jordanias monawileobiT)

Cawera saavtoro da tradiciuli nimuSebi.

1980-ian wlebSi reJisorma anzor dolenjaSvilma6 daafiqsira

ingilouri folkloris nimuSebi.

1999 wels kaxSi gadaRebul iqna spartak baCaliaSvilis qorwili.

2005 wels giorgi kalandiam gadaiRo ornawiliani filmi `hereTi~,

Cawerilia zurna da saavtoro simRerebi.

2005 welsve sagarejos raionSi kaxis raionidan gaTxovili ruizan

sonaSvilisgan nino kalandaZe-maxaraZem Cawera akvnis nana `daY-daY~.

imave wels s. sturuam gadaiRo filmi `gaRmamxarelni~, sadac saavtoro

simRerebia gamoqveynebuli, xolo 2007 wels gadaRebul `kak-eniselSi~ ki,

Zveli nanac aris Sesuli. 6 kaxis raionis sofel qaTmisxevSi qarTuli Teatris damaarsebeli da simReris `ar minaxi

Sen Jur qal~ avtori. ingilouri musikis nimuSebi gamoiyena speqtaklSi `alazans aqeT~.

Page 29: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

29

2010 wels adgilobrivma malxaz nuroSvilma panaSvidebze orjer

moaxerxa datirebis dafiqsireba.

2011 wels araerTgzis Cavwere TbilisSi mcxovrebi marTa tartaraSvili

(TarxniSvili). igive pirovneba imave welsve Caweres eTnomusikologebma:

Teona ruxaZem da nino CitaZem.

2011-2013 wlebSi marTa tartaraSvilTan erTad movawyve Svidi

eqspedicia. eqspediciebi moicavda rogorc Tavad hereTs ise

dedofliswyaros r-nis sof. samTawyarosac.

samTawyaros 2014 welsac vewvie, rodesac Tbilisis saxelmwifo

konservatoriis qarTuli xalxuri Semoqmedebis mimarTulebis eqspediciis

wevri viyavi (xel. natalia zumbaZe).

2013 wels telekompania rusTavi oris gadacema poskriptunis

gadamRebma jgufma moamzada siuJeti `Soreuli hereTi~.

2013 wels dedofliswyaros raions ewvia ilias saxelmwifo

universitetis eTnomusikologiuri mimarTulebis eqspedicia. xel. T.

gabisonia da n. maxaraZe.

2014 wels amave raions ewvia ilias saxelmwifo universitetis

eTnomusikologiuri kvlevis jgufisa da ivane javaxiSvilis saxelobis

Tbilisis saxelmwifo universitetis eTnologiis institutis eqspedicia.

xel. n. maxaraZe.

2017 wels a(a)ip fond `heiamos~ xarjebiT, samTawyaroSi martom

vimuSave.

1979 wels dedofliswyaros kulturis samsaxuris yofili ufrosis,

neli gobejiSvilis cnobiT (Cawera Tbilisis konservatoriis eqspediciam

2014 w.) dedofliswyaros eqspediciis farglebSi samTawyaros ewvia

eTnomusikologi oTar CijavaZe. samwuxarod mkvlevars sofelSi araferi

Cauweria.

1982-1988 wlebSi nimuSebs iwerda filologi vasil abaSvili

(kuzibabaSvili), magram fiqsirebulia mxolod solomon barixaSvilis

saavtoro simRerebi, romelic 1987 wlis zemoxsenebulma eqspediciamac

Cawera.

miuxedavad 2011 wlamde dafiqsirebuli musikaluri masalis simwirisa,

uxvad mogvepoveboda eTnografiuli cnobebi. Tavad dimitri da mose

Page 30: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

30

janaSvilebis, barTlome xuciSvilisa Tu, ukve Semdgom, eTnograf zaqaria

edilis da arCil janaSvilis naSromebSi didi adgili uWiravs sakravier

musikasa Tu damRerebis faqtebs, Tumca, dimitri da, SesaZloa, arCil

janaSvilis garda, yvela danarCenis azriT hereTSi adgilobrivi simRera-

dasakravebi gamqralia, sakravebidan ki ZiriTadi aqcenti naRara-zurnazea

gadatanili. alfons fon-plotto7 saqorwino ritualSi am sakravebis did

rols, jer kidev 1870 wels aRniSnavda. misi cnobiT ingiloebi

azerbaijanulad mRerian da statiaSi motanili yoveli leqsi, zRapari da

anekdoti azerbaijanul enazea Cawerili (Фонъ-Плотто:29, 62). frangi mwerali

aleqsandre diuma Tavis wignSi `kavkasia~ (romelic kavkasiaSi yofnisas

1858-59 wlebSi dawera) aRwers, ra qalaq nuxSi nanax cekvas, aRniSnavs ori

zurnisa da ori dolis Tanxlebas, Tumca zurnas, ratomRac, qarTul

instrumentad miiCnevs (diuma, 1964:248-249).

1958 da 1960 wlebSi hereTs folkloris cnobili moamage giorgi

saluqvaZe ewvia da `ingilo-fereidnuli cekva `Siproba~~ dadga. igi, Tavis

werilSi _ `Cemi trfiali ingiloebis mimarT~, aRniSnavda qoreografiuli

da musikaluri folkloris TiTqmis mTlianad dakargvas (WaniSvili

alaviZe, 2014:87-88).Aamgvari daskvnis gamotanis safuZvels rogorc g.

saluqvaZes, ise sxva avtorebs aZlevdaT is garemoeba, rom Tavad

adgilobrivi mosaxleoba mcire hangebs musikad ar Tvlida (asea dRemde).

folkloruli masalis moZieba saluqvaZes ise gasWirvebia, Tavisi

cekvisTvis musika Tavad SeuTxzavs, xolo fereidanze masalebi ki

arsebuli literaturuli wyaroebidan da kinosuraTebidan amokrefili

masalebidan auRia. irakli kandelaki pirveli reJisori iyo, romelmac 1940-

ian wlebSi hereTSi filmi gadaiRo. misi ornawiliani filmi `saingilo~

(1945) komunisturi ideologiiT gaJRenTili, Tumca mniSvnelovani filmia.

filmSi gamoyenebuli musika (maT Soris sagarmonoc) daviT ToraZis unda

iyos. samwuxarod arc pativcemul reJisors da arc kompozitors heruli

musika ar CauweriaT.

7 1869 wels Camoyalibebuli zaqaTalis wodebriv-saadgilmamulo komisiis wevri.

(papuaSvili, 2008:13).

Page 31: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

31

1917 wels rodesac Jurnal ganaTlebaSi daiwera mose janaSvilis

statia `qarTvelebi da qarTuli ena. V. musika~. m. janaSvilis heruli

warmomavlobisa da hereTSi xangZlivad muSaobis gamo saubari ingilour

musikaze unda yofiliyo, Tumca avtori mxolod zogadqarTuli musikis

irgvliv imxanad arsebuli cnobebis mimoxilviT kmayofildeba da herul

musikaze arafers ambobs.

gansakuTrebiT unda gamovyo ivane javaxiSvilis wigni `meurneobis

sxvadasxva dargi da zogierTi yofiTi realia~, romelSic asaxulia 1935

wlis arqeologiuri eqspediciis Sedegad mopovebuli masalebi.

javaxiSvili aRwers hereTSi gavrcelebuli TiToeuli sakravis damzadebis

wessa da Sesasrulebeli hangebis saxelwodebebs. sakravebis nawilebisa Tu

hangis saxelwodebebi miuTiTebs maT araqarTul warmomavlobaze.

ingilour musikaze musikologi vaJa gvaxaria Seexo, man 1962 wels

gamocemul wignSi - `qarTuli musikalur sistemaTa ganviTareba~ _ heruli

musika calke dialeqtad gamoyo, da aRniSna, rom herul musikas

azerbaijanuli musikis kvali atyvia, Tumca Sesabamisi masala ar

warmoudgenia.

hereTis musikalur folklors i. Jordaniac Seexo. 1988 wels gamarTul

enisa da literaturis ganyofilebasTan arsebuli folkloris

sakordinacio sabWos ocdameSvide samecniero konferenciaze man waikiTxa

moxseneba `ingilouri musikaluri folkloris pirveli dazvervis

Sedegebi~ (Tezisebi gamoqveynebulia). angariSi 1987 wlis eqspedicias

eZRvneba. Mmopovebuli masalis simwirem pativcemul eTnomusikologs

gamoatanina mcdari daskvna, romlis mixedviTac kaxis r-nis sof.

alibegloSi (qaTmisxevSi) jer kidev 1920-30-ian wlebSi SenarCunebuli iyo

mravalxmiani simRerebi. nimuSi ki, romelsac igi daeyrdno, sinamdvileSi

heruli arc yofila da saqarTvelodan iyo naswavli. rogorc 2011 wels,

1987 wlis eqspediciis wevrma m. tartaraSvilma miTxra, SemadgenlobaSi

Caweris procesis gasakontroleblad milicieli specialurad Casves.

albaT, amitomac dafiqsirda tradiciuli repertuaris mxolod mcire

nawili.

ingilour (iseve rogorc lazur) nanas Seexo nino maxaraZe Tavis

sadoqtoro disertaciaSi da heruli musika calke dialeqtad gamoyo.

Page 32: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

32

fereidani _ fereidnuSahris raioni

1968 wels ramdenime fereidnuli simRera babinebze Cawera iranistma

zurab SaraSeniZem. samwuxarod misi ojaxis da masalis adgilsamyofeli

CemTvis dRemde ucnobia;

1969 da 1972 wlebSi masala Cawera iranistma magali Toduam,

samwuxarod, babinebi dakargulia;

2007 wels fereidans estumra eTnografi ina inariZe;

2008-2012 wlebSi arnold Ciqobavas saxelobis enaTmecnierebis

institutis eqspediciam (xel. m. beriZe). daafiqsira ramdenime fereidnuli

nimuSi.

2012 wels TbilisSi, andria pirvelwodebulis saxelobis sapatriarqos

universitetSi mowveuli fereidnelebisgan Cavwere ramdenime simRera. amave

wels satelefono saubrebi mqonda Tbilissa da kaxeTSi mcxovreb

fereidnelebTan.

irakli kandelakis film `fereidanSi~ (1944), g. pataraias filmSi

`Soria gurjistanamde~ (1970) samwuxarod fereidnuli musika ar CauweriaT.

fereidnuli musika fiqsirebuli ar aqvs arc iranSi moRvawe cnobil

kompozitor Tengiz SavloxaSvils. simRera-dasakravebi SesaZloa aRmoCdes

istorikos said mulianis (muliaSvilis) mier 2000-iani wlebidan Sekrebil

masalebSi. fereidanSi eqspedicia Catarebuli unda hqondes iranel

eTnolog babak rezvansac, Tumca masze erTaderTi statiis garda sxva ram

CemTvis ucnobia.

iranis qarTvelebze arsebuli literaturidan CemTvis cnobilia

rezvanis statia The Islamization and Ethnogenesis of the Fereydani Georgians

romelSic miiCnevs, rom, religiuri faqtoris gamo, gaqra fereidnuli

folklori. sakravebis CamonaTvali da simRerebis Sesrulebis dro da

socialuri funqcia mocemulia iranistebis: zurab SaraSeniZis, magali

Toduasa da eTnograf Tamila cagareiSvilis wignebSi.

XX-XXI saukuneebis mijnaze iranist jemSid giunaSvilis TxovniT

leqsebs, musikaluri mxaris daufiqsireblad Tavad adgilobrivebi

iwerdnen. am masaliT 2003 wels Seikra wigni `fereidnelis orovela~.

Page 33: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

33

2011 wlidan dRemde maqvs kontaqti rogorc eTnomusikologiis

momijnave dargebis specialistebTan, universitetebTan, muzeumebTan da

arqivebTan, aseve kulturis zogierTi moRvawis ojaxTan. araerTxel

mivmarTe saqarTveloSi arsebul yvela radiosa da televizias,

SeZlebisdagvarad Sevexmiane ukve daxuruli televiziebisa Tu radioebis

TanamSromlebsac; agreTve mivwere aWaris avtonomiuri respublikis

raionebsa da dedofliwyaros raionSi arsebul arqivebsa da kulturis

centrebs, magram Sedegi umeteswilad uaryofiTia. saqarTvelos Teatris,

musikis, kinosa da qoreografiis saxelmwifo muzeumSi lazur musikaze

mdidari xmovani masala moipoveba, Tumca es mxolod sazRvargareT

sxvadasxva dros gamocemuli Canawerebia. erTaderTi uwyeba, romelic

wlebis manZilze Cveneburebis musikaluri folkloris nimuSebiT

amdidrebs Tavis arqivs, baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo

universitetia.

1949 wlamde afxazeTSi lazuri soflebi arsebobda (JRenti, 1938:XI-XII),

amitomac mivmarTe afxazeTidan devnil musikosebs, Tumca maTi cnobiT

arqivebi ganadgurebuli yofila (kraveiSvili, 2013:12-13). savaraudod

CxikvaZisa da megreliZis garda Wanebi aravis Cauweria. lazur musikas

afxazeTis scenaze iSviaTad asrulebdnen8.

aWaraSi mcxovreb musikosebisa da qoreografebis umetesobas Wanebisa

da TurqeTis qarTvelebis simRera-dasakravebi fiqsirebuli ar aqvT. amgvari

ram arc 1937-67 wlebSi baTumSi arsebul xalxuri Semoqmedebis

respublikur saxls gaukeTebia. lazuri nimuSebi SesaZloa iyos

kompozitor iuri TavberiZis arqivSi (romelic `ganaTlebisa da kulturis

muzeumSi~ unda iyos daculi).

1921 wlis yarsis xelSekrulebis Semdeg 1938 wlamde CveneburebTan

misvla-mosvlis ufleba mxolod sazRvarTan mcxovreb qarTvelebs

SeeZloT, romelTac musikaluri ganaTleba ar hqondaT da Sesabamisad,

musikaluri nimuSebs verc Cawerdnen.

sarfel eTnoforTa gadmocemiT (Cavwere 2012, 2014 ww.) sazRvris

Caketvis Semdgom gaRma darCenil TanamemamuleebTan kontaqti mxolod

8 lazuri simRera Seusrulebia afxazur-qarTul gunds platon fanculaias

xelmZRvanelobiT (qecba, 2016:113).

Page 34: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

34

yanaSi nadobisas (SairobiT) da datirebisas xmamaRali SekivlebiT xdeboda,

vinaidan sazRvarze umetesad Turqebi da rusebi idgnen da egonaT rom

orive mxare mxolod TavianTTvis mReroda.

da bolos, Cveneburebis musikaluri folkloris amsaxveli

naSromebidan unda davasaxelo o. kapanaZisa da T. ruxaZis disertaciebi,

Tumca, maTTan warmodgenili masala ZiriTadad Cemi da sxva mkvlevarebis

mier aris mopovebuli.

Page 35: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

35

Tavi II

Cveneburebis musikaluri folkloris zogadi mimoxilva

naSromis am TavSi vexebi rogorc saqarTvelos istoriuli kuTxeebis

(klarjeTi, tao, SavSeTi, lazeTi, hereTi da aWaris mcire nawili) mkvidr,

ise aRmosavleT da samxreT saqarTvelodan XVII-XIX saukuneebSi

gadasaxlebul qarTvelTa xalxur musikas.

rogorc cnobilia, saqarTvelos istorias mudmivad sdevda dapyrobiTi

politika. igi gansakuTrebiT gaaqtiurda XV-XVI saukuneebidan, roca

TurqeTma miitaca aWara, mesxeTi, lazeTi, SavSeTi da tao-klarjeTi,

sparseTma ki - hereTi. teritoriebis dapyrobas, mosaxleobis amowyvetasa da

gamahmadianebas axlda qarTvelebis masiuri gadasaxleba iranSi, ruseTsa da

TurqeTSi.

miuxedavad qarTvelebis TurqeTSi xangZlivi cxovrebisa, Cemi

eqspediciisas lazeTSi, taosa Tu sxvagan Segvxvedria araerTi moxuci,

romelsac skolaSi wasvlamde Turquli saerTod ar scodnia

(enaTmecnierTa TqmiT analogiuri situacia yofila fereidanSic). Sua xnis

eTnoforebis nawilma skolamdec icoda Turquli, Tumca cudad.

dRevandeli axalgazrdebis didma nawilma ki qarTuli cudad, an sruliad

ar icis.

qarTvelebi xSirad Turqul an azerbaijanul enaze mRerian da

eTnoforebis umravlesobas es simRerebi qarTuli ar hgonia. rogorc

aRmoCnda, igive melodiebi qarTuli teqstebiTac sruldeba da aseT

SemTxvevaSi simRerebi ukve qarTulad miaCniaT. cxadia, eTnoforTa

umetesobisaTvis simReris Turqulad miCnevis mTavari sazomi misi sityvieri

teqstia; arada, aseTi simRerebis musikaluri analizi aaSkaravebs, es,

ubralod, Turqul da azerbaijanul enebze Sesrulebuli qarTuli

simRerebia. sayuradReboa is faqti, rom amgvari nimuSebi umTavresad raime

rituals (umetesad, saqorwinos, Sromis) ukavSirdeba da sxva dros ar

sruldeba. simRerebis teqstebis Targmna, rogorc Cans, istoriulma

Znelbedobam ganapiroba _ saokupacio jarebis siaxlovis pirobebSi

qarTvelebi mSobliur enaze mReras SesaZlo sisxlisRvris Tavidan

Page 36: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

36

asarideblad gaurbodnen. Turqul-azerbaijanul da berZnul enaze

Sesrulebuli nimuSebis qarTul warmomavlobaze unda miuTiTebdes

zogierTi nimuSis orenobriobac. Turqul da azerbaijanulenovani

qarTvelebiT dasaxlebuli soflebis umetesobaSi saqme isev qarTuli

musikis mqone nimuSebTan gvaqvs.

Cveneburebis musikaluri folkloris ganxilvas viwyeb im kuTxeebiT,

romlebzec bolo dromde TiTqmis aranairi masala ar moipoveboda. aseTi

mxareebia klarjeTi da tao.

2.1 klarjeTi

klarjeTi moicavs mdinare Woroxis qveda dinebis auzs. igi esazRvreba

aWaras, lazeTs, SavSeTsa da taos. am kuTxeSi Sedis murRulis da arTvinis

raionebi, aseve borCxis r-nis nawili9. arTvinis raionSi sof. qarTla

erTaderTi meqarTule sofelia, murRulisa da borCxis r-nis soflebis

TiTqmis 100%-i ki qarTulenovani. arTvinis sof. omanaSi ki (Turqulad

ormanli) qarTuli mxolod ramdenime ojaxma icis, maT Soris adgilobrivi

simRerebisa Tu dasakravebis Camwerma xoja suleiman merTma. klarji,

umTavresad murRuleli muhajirebi (1870-1910-iani wlebi). kompaqturad

cxovroben hendeqisa da goljuqis raionebSi. maT did nawils winaparTa

sofeli dRemde ar unaxavs. aRsaniSnavia, rom winaparTa soflebisgan

xseneburi raionebi 1000-1200 kilometriTaa daSorebuli. aWarisa da

klarjeTis nawils zogjer livanis, liganis an nigalis xeobasac uwodeben.

klarjul ojaxebSi mravali audiokaseta inaxeboda. murRulSi

kasetebis umravlesoba selatin hajioRlim Cawera, samwuxarod, xSir

SemTxvevaSi isini dakarguli, anda Zveli simRerebi waSlili aRmoCnda.

moxucebi CemTan saubarSi (2015-2017 w.) xSirad Ciodnen, rom axali Taoba ar

interesdeboda Zveli simRerebiT. miuxedavad amisa, ali bolqvaZis, baatin

iavuzis, Suleiman merTisa da selaTin ergun hajioRlis kasetebis arc Tu

ise mcire raodenoba movagrove. am kasetebze ZiriTadad saSairo simRera

`soYle rumianaYana~ (miTxari, ra dardebi gaqvs) da akordeonze

9 borCxis raionSi garda klarjulisa, Sedis, aseve, aWaruli (maWaxeli da xeba-maradidis

mxare) da lazuri soflebic (Cxalas xeoba).

Page 37: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

37

Sesrulebuli musikaa warmodgenili. audiokasetebi umetesad klarjeTis

istoriul teritoriaze, murRulis xeobasa da arTvinis r-nis sof. omanaSi

aRmoCnda. muhajirebTan ki (goljuqis r-nis sof. murRuli) jerjerobiT

oriode desTanis Canaweria.

klarjuli simRerebi erT da orxmiania. orxmiani simRerebisTvis

damaxasiaTebelia sekunduri paralelizmi, romelic Sesrulebis TiTqmis

mTel process gasdevs. marTalia, paraleluri sekundebis wyalobiT iqmneba

orxmianoba, magram mas saerTo ara aqvs qarTul mravalxmianobasTan.

sainteresoa rom saqme yovelTvis mxoldo didi sekundebis paralelizmTan

gvaqvs. rodesac amgvar movlenas (anu paralelur sekundebs) pirvelad

wavawydi, es didi xnis SeumRereblobas davabrale (megona, unisonSi zustad

ver mRerodnen), magram Semdgomma SemTxvevam da, rac mTavaria, Zveli

kasetebis gacnobam damarwmuna, rom sekundebi srulebiTac ar iyo

SemTxveviTi movlena. klarjebis nawili am simRerebs erTxmian nimuSebad

miiCnevs, magram faqtia, orxmianoba aSkaraa. gansakuTrebiT popularulia

hangi „soYle rumYanaÁana“. igi gvxvdeba rogorc Cem, ise Zvel CanawerebSi

yvelaze metad sekundebiT (audiodanarTi, #1; sanoto danarTi, #1) swored

es nimuSi gamoirCeva. erT-erTi Semsrulebeli sxvebs teqsts winaswar

karnaxobs. aRsaniSnavia, rom sekundebSi mRera 1910-ian wlebSi klarjeTis

soflebidan 1000-1200 km-iT daSorebul hendeqisa da goljuqis raionebSi

muhajirad wasuli klarjebisTvisac araa ucxo (audiodanarTi, #2).

rogorc Cans 1910-ian wlebSi10 klarjeTis istoriul teritoriaze amgvari

nimuSebi ukve gavrcelebuli iyo.

klarjuli orxmiani simRerebi, Cemi azriT, qarTuli mravalxmiani

simReris gaerTxmianebis gzaa, Tumca amaze 3.4 paragrafSi vsaubrob.

klarjuli simRerebi Janrulad Raribia. gavrcelebuli iyo saSairo

nimuSebi, gvxvdeboda desTanebic (sevdiani lirikuli simRerebi). SevCerdebi

ramdenime sayovelTaod gavrcelebuli nimuSis Sinaarsze. aseTia,

10 marTalia, muhajirma klarjebma soflebi jer kidev 1870-80-iani wlebis mijnaze daaarses,

Tumca, 1910-ian wlebSi, rogorc Cans, arsebulma dasaxlebebma muhajirTa axali nakadis

saxiT seriozuli Sevseba miiRo da muhajiroba mxolod pirveli msoflio omis

damTavrebisas dasrulda. amitomac orxmiani simRerebis ganxilvisas amosaval wertilad

miCneuli maqvs ara 1870-iani, aramed 1910-iani wlebi.

Page 38: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

38

magaliTad, „lazoRlis desTani“ (audiodanarTi, #3), gamoTqmuli Semdeg

ambavTan dakavSirebiT: lazoRlis Tavisi siZisTvis cxeni uCuqebia, dilas

wasula siZe axorSi da cxeni mokvdomia (Cavwere 2015 w.). kidev erT msgavs

nimuSad SeiZleba CaiTvalos „simRera virze“ (audiodanarTi, #4), romelSic

moTxrobilia kargi viris ardanuCSi (istoriuli artanuji) povnis

SesaZleblobaze.

murRulelebi `desTans~ simReras ar uwodeben. maT miaCniaT, rom igi

erTma kacma unda Tqvas. sxva nimuSebi ki murRulelebisTvis simRerebia

(Cavwere 2015 w.). muhajiri murRulelebi yvela nimuSs simReras uwodeben,

Tumca mainc mijnaven cnebebs `desTansa~ da `Turqus~ (danarCen simReras)

(Cavwere 2017 w.).

aRmosavleTmcodne qeTevan lorTqifaniZe desTans ase axasiaTebs:

„desTani poeturi nawarmoebia, romelic gadaWarbebuli mgrZnobelobiT

gadmogvcems raime gmirobas an, ZiriTadad, tragikulad damTavrebuli

siyvarulis istorias~ ... `desTanebi mogviTxroben tragikul ambavs,

romelic SeemTxveva mTel mxares an calkeul ojaxs. isini sruldeba

grZeli sevdiani melodiis TanxlebiT~ (lorTqifaniZe, 2015:582). Cem xelT

arsebuli klarjuli (da lazuri) desTanebis umravlesoba, swored aseTi

xasiaTisaa.

rac Seexeba „soYle rumYanaÁana“s, igi Sairia, sruldeboda rogorc

yanaSi, ise qorwilSi (patarZals umRerodnen) da nebismier sxva adgilas.

igi imRereboda rogorc qarTul, ise Turqul enebze. Sesrulebis forma

ZiriTadad orpiruli iyo, TiTo mxares 3-5 kaci an 3-5 qali imRerebda

(Cavwere 2015-16 ww.).

marTalia, arsebobda siZis saxlSi mayrionis Sesvlisas saTqmeli

simRera „gelino“ (patara rZali) (audiodanarTi, #5), magram

murRuliswylis xeobaSi igi „soYle rumYanaÁanaSi“ imRereboda. murRulis

xeobidan wasul muhajirebSi ki „gelino“ (audiodanarTi, #6) calke

musikaluri nimuSia, borCxis r-nis erT nawilSi fiqsirebulis

(audiodanarTi, #7) msgavsad. borCxis gelino musikalurad TiTqmis

identuria aWaraSi fiqsirebuli variantisa. simReris Tqmis Semdeg Tofidan

(klarjulad „fiSto“, `liveri~) isrodnen. qorwilsa da yanaSi

Sesrulebuli „soYle rumYanaÁana“ musikalurad identuri yofila. uwin

Page 39: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

39

qorwili 2-3 dRe grZeldeboda, patarZalic etliT (klarjulad xaris

arabiT) mohyavdaT, axla ki qalaqSi, restoranSi ikribebian da 4-5 saaTSi

iSlebian. aRarc Zveli hangebi JRers (Cavwere 2015-17 ww.). amaSi Tavadac

davrwmundi 2015 wlis 17 maiss, roca murRulis sastumroSi myofs

meqorwileebis CarTuli musika Tavisuflad mesmoda. eTnoforTa TqmiT

qalaqSi gamarTuli qorwili ekonomiuria (Cavwere 2017 w.).

maTive cnobiT uwin rZali, miT umetes patarZali, dedamTil-mamamTils

ubatonod xmas ver gascemda (Cavwere 2015-16 ww.). dRes es situaciac

Secvlilia da amas exmianeba erT-erTi simRera (audiodanarTi, #8).

klarjebis mTavari sameurneo kultura dRes Txilia da Txilis

krefisas ki musikas adgili ar aqvs. adre Txilze ufro metad

gavrcelebuli iyo puri da simindi, swored aseTi naduri samuSaos dros

biWebi da gogoebi „soYle rumYanaÁanas“ simReriT erTmaneTs gaeSairebodnen

(Cavwere 2015-17 ww.). rac Seexeba wminda Sromis simRerebs, isini gamqralia.

marTalia xis moWrisas saTqmeli simRera aRar ician, magram gakivleba

SemorCenilia. arsebobda monadireTa mier Txis mokvlis SemTxvevaSi

saTqmeli simRera, romlis funqciac danarCenebisTvis ambis Setyobineba iyo

(gujejiani, 2017:159), Tumca misi teqstobrivi da musikaluri mxare, ucnobia.

murRuliswylis xeobasa da misgan wasul muhajirebSi imRereboda

saqorwino sufruli simRera „heYamola~/`herYamola“ („heYamo“, „helesa“)

(audiodanarTi, #9), romelic sruldeba sasurveli sursaT-sanovagis

moTxovnis dros. zogjer siZis mosvlas da nimuSis bolos, ki liveris

(revolveris) motanasac iTxoven (Cavwere 2015-17 ww.). simRera sruldeba

rogorc Turqul, ise qarTul enebze. zogierTi cnobiT igi dedoflis

(`dodoflis~), zogierTis ki siZis (ufro siZis) saxlSi sruldeba da mas

dedoflis mayrebi mRerian. dodoflis mayrebi amas patarZlis daTmobis

`sanacvlod~ siZisgan raime sargeblis miRebis gamo akeTeben (Cavwere 2015-17

ww.).

sasurveli sursaT-sanovagis moTxovnisas mayrebi zogjer iseT xils

moiTxovdnen, risi povnac im droSi Zneli iqneboda (magaliTad zamTarSi

leRvi) (Cavwere 2015-17 ww.). muhamed Turan melegoRlis TqmiT, `heYamos~

mRerodnen yanaSic, oRond ara uSualod naduri samuSaoebis dros, aramed

Sesvenebisas, sasurveli saWmlis moTxovnis dros (Cavwere 2015 w.).

Page 40: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

40

samwuxarod, dRes aRarc es nimuSi sruldeba. sainteresoa, rom borCxis

nawilSi `heiamo~/`heiamolas~ nacvlad imRerebdnen „elesa mamuli/mamali

qosa~ (audiodanarTi, #10). sityva mamlis xseneba nayofierebasTan

dakavSirebul rwmena-warmodgenebs unda ukavSirdebodes (faRava, SioSvili

da sxv. 2016:419).

amgvar nimuSebs, qalebi yanaSi `puris Wris~ moTavebis drosac

imRerebdnen (audiodanarTi, #11), zogierTi cnobiT `puris Wris~ Semdeg

yanaSi saWmelad dasxdebodnen (Cavwere 2015 w.). yovel SemTxvevaSi, es nimuSi

ZiriTadad qorwilSi sruldeboda, rodesac „mayrobas irjebodnen“. or

dRes biWis mxaris qorwili iyo, mesame dRes ki _ gogosi. `heYamo~/`elesa

mamuli qosas~ qorwilis damTavrebisas ambobdnen, vinaidan mayars xSirad

grZeli gza hqonda gasavleli (Cavwere 2015-17 ww.). Tumca arsebobs sxvagvari

cnobac: baatin salioRlis (TavdgiriZe) TqmiT, `dodoflis~ mosvlamde

maxarobeli movidoda, dajdeboda da moiTxovda simReriT saWmels,

saWmelTan erTad SeeZlo moeTxova siZe, liveri da a. S~. zogierTi cnobiT,

ki maxarobeli sursaT-sanovages qorwilis bolos, wasvlisas moiTxovda

(Cavwere 2015-17 ww.).

harun qaias (naodariSvili) cnobiT, `elesa mamuli qosa

maWaxlelebisganaa~ (Cavwere 2016 w.). am nimuSis maWaxluri warmomavlobis

SemTxvevaSi igi aucileblad dafiqsirdeboda, rogorc gaRma maWaxlelebis

repertuarSi, ise maWaxelis Cvens farglebSi moqceul nawilsa da muhajir

maWaxlelebTan (hairieSi). aqve yuradsaRebia resul memoRlis naTqvami: `es

nimuSi xebaSi ar scodniaT me erTxel rom daviyvire (anu daviZaxe) Zalian

moewonaTo~ (Cavwere 2016 w.). sofeli xeba, romelic dRes borCxis raionSi

mdebareobs, maradids esazRvreba da aWaruli sofelia.

`heYamolas~ garda muhajiri klarjebi mRerodnen simReras `maSala,

maSala~ (audiodanarTi, #12). igi sruldeboda qorwilSi xaris an mozveris

gamoyvanisa da misi erT adgilze dabmis dros. xSirad axsenebdnen misi

sxeulis nawilebis saxelebs.

husein mehroRlis TqmiT (Cavwere 2016 w.), qorwilSi `naninani hoi-hoic~

imRereboda. samwuxarod, misi musikaluri mxare CemTvis ucnobia (SesaZloa,

lazxorumi iyos, an `vohohoi~, an sxva), samagierod cnobilia `vodelias~

Page 41: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

41

musikaluri mxare (audiodanarTi, #13), igi aWaruli `tirni horiramas~

msgavsia.

qestelis r-nis sof. xatilaSi qorwilis dros `davl gamoiyvanden,

CamoTliden” `ohoY, vohoY...~ ise iferxulebden iSte-da~ (faRava, 2016:371).

dauli igive dolia, Tuki klarjeTSi darCenilTaTvis qorwilis mTavari

atributi akordeoni iyo da davli did iSviaTobas warmoadgenda (Cavwere

2015-16 ww.). zemoxsenebul sofelsa da goljuqis r-nis sof. nuzheTieSi

doli anu dauli gamxdara, Tumca aRiarebdnen rom esec mogvianebiT iyo

Semosuli (Cavwere 2017 w.).

sruldeboda axali wlis simRera „Yeni geldi ilbaSi“/`ilbaSi dur

ilbaSi~ (movida axali weli) (audiodanarTi, #14). axali weli 13 ianvris

Rames da 14 ianvars tardeboda. am dros, zogjer 3-4 dRiT adrec, sofelSi

Seikribeboda ramdenime biWi, erT an or maTgans gogos tansacmels

gadaacmevdnen, da Cveneburebis TqmiT, `tyvili gogo gaxdeboda~. mas

daiWerdnen, rom ar gaqceuliyo da rbilad cemdnen. Tan gaimurebodnen,

niRbebs moirgebdnen, kardakar dadiodnen da saCuqars iTxovdnen. zogjer

TviTon CamoTvlidnen, Tu risi aReba surdaT, zogjer ki saxlis patroni

ekiTxeboda, Semdeg ki Caugdebda yvelafers (ZiriTadad saWmels). zogjer

qaTamsac iparavdnen da Rame gaakeTebdnen saWmels. ilbaSobaze akordeonzec

daukravdnen da isamebdnen, daamRerebdnen (Cavwere 2015-17 ww.).

am Janris simReris sityvieri teqsti eTnolog rozeta gujejians sof.

ebrikasa da murRuliswylis xeobaSi aqvs Cawerili

„guriela“/„gviriela“/„kviriela“-s saxiT da mas sagalobels uwodebs. am

dros ferxulic scodniaT, kacebi `duzxoroms~, axalgazrdebi ki

delixoroms“ isamebdnen (gujejiani, 2015:94, 96-97).

gujejianis miTiTebiT, tao-klarjeTis saaxalwlo rituali Zalian

axlosaa saqarTvelos sxva mxareebis, gansakuTrebiT, svaneTis masalasTan

(tao-klarjuli „guriela“ da svanuri „kviriola“, „likuriel“ (gujejiani,

2015:100). „vfiqrobT, rom nigalis xeobaSi dadasturebuli simRera

„guriela“/„gviriela“ saeklesio „kirieleisonis“ adgilobrivi xalxuri

nairsaxeobaa, msgavsad svaneTis, samegrelosa da guriis yofaSi arsebuli

simRerebis: „kirialesa“, krialeso“ (gujejiani, 2015:102)

Page 42: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

42

samwuxarod, q-n rozetas, es nimuSebi diqtofonis gareSe aqvs Cawerili,

Sesabamisad mis mier mopovebuli guriela/gviriela/kvirielas musikaluri

mxare CemTvis ucnobia, Tumca sityvieri teqstebis identuroba mafiqrebinebs

„guriela“/„gvirielasa~ da „Yeni geldi ilbaSis“ igiveobas. samwuxarod

ilbaSis musikaluri mxaris dakavSireba Tundac svanur masalasTan, amgvari

kavSirebis moZebna rTulia. aqve unda vTqva, eTnologis mier moxmobili

terminebi (`guriela~, `kviriela~, `kviriola~) borCxasa da murRulSi ver

davadasture.

saaxalwlo simReris socialuri funqciis Sedareba saSobao

ritualTan ar unda iyos SemTxveviTi, radgan Tavadve mohyavs z. WiWinaZis

cnoba 1840 wlamde murRulelebis faruli qristianobis Sesaxeb. misive

sityviT, „alilos“ Tqma 1870-ian wlebamde scodniaT, maT patara biWebi

asrulebdneno (WiWinaZe, 1915:16-19 citirebulia gujejiani, 2015:103). Cemi

azriT, es nimuSi mecxramete saukuneSi ki ar gaqra, aramed transformirda

da saaxalwlo simRerad iqca. es eWvs ar unda iwvevdes, radganac ritualma

alilos mravali elementi (niRbebi, kardakar Camovla, milocva, sursaTis

moTxovna) SeinarCuna. berikaobasa da alilos elementebis arsebobaze r.

gujejianic miuTiTebs (gujejiani, 2017:136).

ilbaSismagvar rituals asrulebdnen goljuqis r-nis sof. nuzheTieSi.

isini musulmanuri erTTviani marxvis, ramazanis bolo dReebSi, SuaRames

dauliTa da simReriT daivlidnen sofels, xalxs aayenebdnen da

tkbileuls, siminds, fuls moiTxovdnen (audiodanarTi, #15).

rac Seexeba amindis, klarjulad tarosis marTvis nimuSebs, igi

TiTqmis dakargulia. xalxi, xojasTan erTad ReleSi wavidoda, qvas

Camokidebda, Tojinas gaakeTebda, sofel-sofel iareboda da moagrovebda

siminds, yvels da sxva sursaTs. xoja arabulad, Turqulad, an iSviaTad

qarTulad duas waikiTxavda xalxic daiZaxebda amin da amiT morCeboda

rituali (Cavwere 2015-17 ww.).

fiqsirebulia karaqis male SedRvebisa (audiodanarTi, #16) da Tiaqaris

(audiodanarTi, #17) Selocvebi.

aseve SemorCenilia akvnis nanebi (audiodanarTi, #18-19). rogorc

aRniSnaven, ZiriTadad bavSvs daumRerebda ara deda, aramed bebia - deda am

dros yanaSi samuSaoze iyo gasuli, Tumca zogjer isic daaZinebdao.

Page 43: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

43

ufrosebis Tvalwin bavSvs ver movunanavebdiTo (Cavwere 2015-16 ww.). Cem

saeqspedicio praqtikaSi mqonda SemTxveva (TxilazorSi), rodesac qalma,

Sequr aidinma Tavis mamamTilze aRniSna, is mounanavebda da dedamTili ki

maSin muSaobdao (Cavwere 2017 w.).

klarjeTSi davafiqsire qarTuli musikaluri folklorisTvis,

savaraudod, aqamde ucnobi nimuSi `moi rzeo~ (audiodanarTi, #20) patara

bavSvs rZiT kvebaven da adre rZe Tu gauSrebodaT, maSin deda karis

zRurblze dajdeboda da ZaxiliT rZis kvlav Cadgomas iTxovda.

SemorCenilia xmiT (audiodanarTi, #21) da warTqmiT (audiodanarTi,

#22) Sesasrulebeli datireba. filologebi mamia faRava da meri cincaZe

aRniSnaven, „xmiT tirian gogvebi, baboi~ (faRava, cincaZe, 2009:253). sityva

`baboi~ mamas niSnavs, gaugebaria aq kacebis tirilic igulisxmeba Tu ara.

miuxedavad imisa, rom micvalebuls erT dRe-RameSi krZalaven duva Turme

sam dRes ikiTxeba. Semdeg locvas meormoce da ormocdameTormete dRes

asruleben (Cavwere 2017 w.).

saistorio Tematikis amsaxveli simRerebi daviwyebulia, Tumca

SemorCenilia Tamaris kulti. muhajirebma ki mis Sesaxebac TiTqmis araferi

ician. zogierT simReraSi naxsenebi yofila Tamara, magram vin da ra

konteqstSi, ucnobia (Cavwere 2017 w.).

sakravebidan ZiriTadad akordeoni (suraTi, #1) iyo gavrcelebuli.

zogierTi mas `akords~, `garmons~ da `muziyasac~ uwodebs, Tumca yvela

sofelSi ar hqondaT (Cavwere 2015-17 ww.). klarjebi akordeonze anu

akordze damkvrels `akordeonjis~ an `muziyajis~ uwodeben (Cavwere 2015-17

ww.). am sakravis TanxlebiT Sesasrulebeli simRera klarjul musikalur

folklors TiTqmis ar gaaCnia. gamonaklisia borCxis r-nis sof. baginSi

fiqsirebuli „gelino“ (audiodanarTi, #23). „gelinos“ qalebi mRerodnen,

magram Tanxlebas akordeoniT kaci uwevda. zogi eTnoforis mixedviT,

akordeonis TanxlebiT SeiZleboda „jilvelosa“ da `ilbaSis~ mRerac. sxva

SemTxvevaSi dakvra da simRera cal-calke iyo (Cavwere 2015 w.).

klarjuli dasakravebis saxelwodebebia: „qoCegi“, „duzxoromi“,

„delixoromi“, „patarZlis yaide“, `gurji xoromi~, „arTvinbari“ (anu

„aTabari“) `jilvelo~ da a. S. klarjebis ganmartebiT, `duzi~ swor, vake

adgils niSnavs, xolo `duzxoroms~ ki sworad Sesrulebuli xoromi

Page 44: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

44

uwodes. sityva `deli~ ki giJs, uWkuos niSnavs, `delixoromi~ ki swraf

tempSi Sesasrulebeli cekvaa (Cavwere 2015 w.). muhajiri klarjebi ki

`vohohois~/`vahahais~ (videodanarTi, #1) `delixoroms~ uwodeben da igi

friadaa gavrcelebuli. Zveli klarjuli repertuaridan axalgazrdebma

mxolod `vohohoi~ da `jilvelo~ ician da asruleben.

sainteresoa sityva „baris“ ganmarteba, yadem gormiSis TqmiT, „rodesac

cekvav naxevarwres (anu wre bolomde araa Sekruli), magas „bars“ vetyviT

da Tu wre bolomde Seikra, - maSin „ferxuls“ (Cavwere 2016 w.). igive

mogviTxrobs: „zor uwin „ermenbari“ yofila. „aTabaris“ Zveli saxeli

arTvinbaria. „arTvinbari“ „aTabarad“ (anu aTaTurqis barad) aTaTurqis

arTvinSi yofnisas daurqmeviaT, vinaidan es nimuSi aTaTurqs moswonebia da

ase uTxovia (Cavwere 2016 w.).

klarjeTSi arsebuli sakravieri musikidan aseve sainteresoa

Samilisadmi miZRvnili nimuSi. igive eTnofori gadmogvcems: „Samili rom

daiWires, ruseTis mefe ekaterinem CamoxrCoba miusaja. Samilma bolo

survili Caifiqra da brZana, Cemi cxeni momiyvaneTo, xalxi gaocda, es ra

suleli yofilao, magram cxeni mainc miuyvanes. cekvavs, Tavisi cekviT

xalxic aiyolia da amasobaSi uceb cxenze Sejda da gaiqca. SamilTan

dakavSirebul nimuSs akordeonze ukravdnen, Tumca, mgoni, Turqulenovani

simRerac arsebobda“ (Cavwere 2016 w.).

akordeonze aJRerebuli klarjuli dasakravebi xSirad `qarTuli

mravalxmianobis~11 CarCoebSi ver jdeba (sanoto danarTi, #2). Tumca

`qarTuli mravalxmianobis~ xvedriTi wili arc ise mcirea (audiodanarTi,

#24). erT-erTi nimuSi, romelSic es ukanaskneli JRers, sayuradReboa

kvartuli kadansiT (audiodanarTi, #25). aRsaniSnavia isic, rom klarjuli

simRerebisgan gansxvavebiT akordeonisTvis ucxoa sekunduri paralelizmi,

amave dros simRerebisgan gansxvavebiT akordeonze SemorCenilia `qarTuli

mravalxmianoba~.

akordeonis garda gvxvdeboda kavali, da gudastviric, Tumca

mTxrobelebis TqmiT, gansakuTrebiT es ukanaskneli ar iyo adgilobrivebSi

gavrcelebuli da masze ufro klarjul soflebSi mcxovrebi lazebi

11 vgulisxmob qarTuli xalxuri musikisTvis damaxasiaTebel mravalxmianobas.

Page 45: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

45

ukravdnen (Cavwere 2015-17 ww.). Cem mier movlili soflebidan mxolod

arTvinis r-nis sof. qarTlaSi davadasture misi adgilobrioba. sakravis

qarTuli saxeli `tiki~ iyo. qarTlas mcxovreblebi Zvel gudastvirze

Tvlebis raodenobas ase xsnidnen: `erTze xuTi, meoreze ki oTxi zeviT da

erTi qveviT~ (Cavwere 2016 w.). samwuxarod, es fraza eTnoforebs verafriT

ver avaxsnevine. `tikis~ Sesaxeb yvelaze srulyofili informacia 2016 wels

momawoda muftma qazim eryiliCma, romlis mamac, da TviTonac, ukravda am

sakravze. misi cnobiT, `tikis~ tyavi batkanisgan keTdeboda _ `cxvris Tmebs

moaSorebdnen, cxel wyalSi Cadebdnen, martoi tyavi eqneboda, suli ar

gamouSvaso. zog iareb duuyruebdnen, erTic Casaberi, erTic navis

dasabmeli ier gaagdebdnen, imis memre nav Sedevdnen. `tiks~ zafxulSic

gaakeTebdnen da ilbaSobazec. wipolebs Tlidnen gamozafxulze, anu xeSi

wyali axali Sesuli rocaa~. qarTlas mcxovrebTa TqmiT, navSi Cadebul

dednebs wipola ewodebaT (Cavwere 2016 w.). Tvlebis raodenoba

zemoxsenebuli muftis TqmiT iyo 3/5-ze12, anu rogorc Zvel qarTul

gudastvirze. sakravi arsebobda muhajir klarjebTanac, kerZod aqiazis r-

nis sof. reSadieSi, Tumca ar iyo gavrcelebuli. mas `Wipons~ da `Wipolas~

uwodebdnen (Cavwere 2017 w.). nejaT erolis cnobiT sityva `Wiponi~ titli-

titlis Zaxilis gamo daurqmeviaT (Cavwere 2017 w.).

ismis kiTxva, akordeonamde klarjeTSi romeli sakravi unda yofiliyo

gavrcelebuli? es kiTxva miT ufro aqtualuria, radganac alogikuri

iqneboda klarjeTSi sakravis ararseboba. vinaidan taoSi, SavSeTsa da

lazeTSi ZiriTadi sakravi gudastviria, vTvli, rom klarjeTSic

akordeonis gamoCenamde ZiriTadi sakravi gudastviri unda yofiliyo.

klarjul zepirsityvierebaSi ixsenieba doli da zurna `daul-zurna~,

rogorc samgloviaro procesis gamomxatveli sakravebi (faRava, SioSvili

da sxv. 2016:428-429). Aaq motanili teqstebic `soYle rumYanaÁanas~ nawilia.

arTvinis r-nis sof. qarTlas mcxovrebTa TqmiT, zurnas foSebi (anu

boSebi) ukravdnen (Cavwere 2016 w.). rac Seexeba sakravebis fiqsirebas,

mxolod akordeoni da kavalia Cawerili.

12 1/5, 3/5, 5/5 aRniSnavs gudastviris orive salamurze (cal-calke) arsebuli Tvlebis

raodenobas.

Page 46: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

46

gansakuTrebiT unda aRvniSno abdulaziz ozaidini (cecxlaZe). masac

resul memoRlis msgavsad kavalze dakvra mwyemsobaSi uswavlia, Tumca

specialuri mwyemsuri hangebi ar icoda da `duzxoroms~, `delixoromsa~

(videodanarTi, #2) da sxva hangebs asrulebda. misive cnobiT, kavali

didgulas xisgan mzaddeboda. sakravis damzadebis konkretuli dro ar

arsebobs. adgilobrivTa TqmiT, sakravi kargi xmisTvis dakvris win

aucileblad wyliT unda daesvelebinaT (Cavwere 2016 w.).

arsebobda bavSvTa mier damzadebuli sakravebic:

yvelaze gavrcelebuli yofila kavali, romelsac `yavalas~,

savaraudod `Wipilsac~ uwodebdnen. misi xe didgulaa (Tumca kamiSidan da

simindis tarodanac keTdeba) xe zamTarSi unda moiWras, sakravis gamoTlis

dro ki ar aris gansazRvruli, oRond xeSi wyali axali Camdgari ar unda

iyos (Cavwere 2016 w.). ural bairamoRlis (futkaraZe) cnobiT, kavali ori

saxisa iyo: grZeli SiSedan da mokle demiridan (Cavwere 2016 w.). `SiSesa~ da

`demiris~ mniSvnelobis garkveva, jerjerobiT SeuZlebeli aRmoCnda. mokle

kavals 3-5 Tvali, grZels ki 6-8 Tvali hqonda (Cavwere 2016 w.).

arsebobda sabavSvo zurnac. igi zafxulSi eklisgan an puris

TavTavisgan keTdeboda da 3-5 Tvali hqonda arTvinis r-nis sof. qarTlas

mkvidrni ki mas wipolas uwodeben. sakravs jer tyavs (blis iyo)

gaaZrobdnen, Semdeg ukan Camoacvamdnen da enasac gaukeTebdnen (Cavwere 2016-

17 ww.). wipola aris rogorc gudastviris salamuri, ise calke sakravic.

“bavSvebi rom vakeTebdiT, fluts vuzaxiT, meorec iyo kide, qeri ro

geizdeboda, moaWridiT, aqedan erTi atkecilio da imas vuxaxiT `muziyas~.

`muziya~ sastvenia, naxvretebsac gaakeTebdi da Cuuberavdi~ 2015 wels

miambo TiqreT genCma (muTiZem).

ahmed bairaqis cnobiT, sastvens `muzika~ ewodeba, igi kamparisgan anu

didgulasgan keTdeboda. sakravi orsalamuriani iyo, erTze sami da meoreze

ki xuTi Tvali hqonda (Cavwere 2016 w.) ali bairaqma nadirobisas Citis

mosatyuebeli sakravis arseboba gaixsena, romelsac savaraudod duduks

uwodebdnen. alisve TqmiT duduki avjebis (monadireebis) sakuTreba yofila.

monadiris dakvrisas Cits moewoneboda sastvenis xma da gamoepasuxeboda

(Cavwere iqve).

Page 47: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

47

lutfisa da aziz hadid golmez hemimoRlebisgan Cawerili cnobiT,

`Cxiridan keTdeba Wiboni. igi kamparisganaa. Tulums13 xom ori Tane (ori

cali _ g. k.) kavali aqvs da Wibonze erTi Tanea, magram ori Tanes

gakeTebac SeiZleba~ (Cavwere 2016 w.). aq saWiroa paraleli gavavloT ahmed

bairaqis cnobasTan ori salamuris erT sakravad arsebobis Sesaxeb (Cavwere

2016 w.). igi mravalReroiani salamuris sabavSvo variantad unda CaiTvalos.

samwuxarod, sabavSvo sakravebisa da misi damzadebis procesis naxva,

jerjerobiT ver SevZeli.

sabavSvo simRerebidan ki muhajir klarjebSi davafiqsire `wii wii

wipolia/wiqoria~ (videodanarTi, #3). bavSvebi erTmaneTis majaSi

mokidebdnen frCxilebs da xels zeviT aswevdnen. aris sakvebTan

dakavSirebuli sabavSvo hangic (audiodanarTi, #26), romlebsac ufrosebi

bavSvebs umRerebdnen.

oriode sityviT unda Sevexo kirnaT-maradidis Temas. garayaniZe

maWaxluri musikaluri folkloris msgavsad maradidulsac aWarulis

nawilad miiCnevda (garayaniZe, e. 2011:90). baTumis SoTa rusTavelis

saxelmwifo universitetis humanitarul mecnierebaTa fakultetis

qarTvelologiis centris mier 2014 wels gamocemul krebulSi (tomi VIII)

maradidis zepirsityvieri folklori klarjul folklorSia Setanili.

Cemi 2014 wlis SavSeTis da 2015-2016 wlebis klarjeTis eqspediciebis dros

eTnoforebs araerTxel ganusxvavebiaT Tavi kirnaT-maradidisa da maWaxlis

mosaxleobisgan.

mecnierTa gansxvavebuli azris gamo 2015 wels vestumre borCxis r-nis

sof. maradids (maradidis Turqul nawils). Sekrebili xalxis sakmao

raodenobis miuxedavad simRerebis Cawera TiTqmis ver moxerxda. ZiriTadad

davafiqsire „jilvelo“ da „gelino“ (audiodanarTi, #27), magram mimReres

„dodoflis simReris“ banis fragmenti (audiodanarTi, #28), romelic

aWaruli simReris bania. am simRerebis aWarulobas Tavad maradidlebis

cnoba amyarebs „adre maWaxlelebiviT Cvenc vmRerodiT, murRulis da

SavSeTis yaideebi (hangebi _ g. k.) gadacvlilia“ (gadasxvaferebuli _ g. k.).

„gelino“ erT xmaSi Tqves da „jilvelo“ calfad Sesrulda. sainteresoa,

13 gudastviris Turquli saxelwodeba.

Page 48: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

48

rom konservatoriis 2005 wlis eqspediciis masalebSic xelvaCauris r-nis

sof. maradidsa da kirnaTSic, `gelinos~, iseve rogorc `jilvelos~,

ratomRac erT xmaze ambobdnen. aqve unda aRvniSno, rom TurqeTis

saqarTvelos yvela kuTxis qarTveli `jilvelos~ Tavis simRerad miiCnevs.

2.2 tao

2014 wels Cem mier mopovebuli masalis mixedviT musikalurad yvelaze

gaRaribebul kuTxed tao unda CavTvaloT. igi iusufelis raions moicavs

da mdebareobs mdinare Woroxis Sua dinebis auzSi. tao esazRvreba

klarjeTsa da, savaraudod, samcxe-javaxeTis Turqul nawils. „gurjuli“

ena taos mxolod samma sofelma Semoinaxa. ufro metic, am soflebSi

mcxovreb bavSvebs, samwuxarod, qarTulad saubari an uWirT, an ar ician.

amis mizezi bolo 20-30 wlis manZilze mosaxleobis mxolod zafxulobiT

Casvlaa. qobaqi da balxi zamTarSi mTlianad icleba, patara xevekSi ki

mosaxleobis naxevariRa rCeba (Cavwere 2014 w.).

taouri simRera erTxmiania. simRerebis umetesoba Turqulad sruldeba,

magram, sxva kuTxeebis msgavsad, aqac maTi qarTuli warmomavlobis

sasargeblod metyvelebs banis misadagebis SesaZlebloba. aseTi

eqsperimenti ganaxorciela taoelma onur sarikaiam, roca erT simReraSi

biZamiss, izir sarikaias, bani uTxra (audiodanarTi, #29). onurma qarTuli

mravalxmiani simRerebi axmed melaSvilis xelmZRvanelobiT arsebuli

ansamblis, `kafdaRis~ wevrobis dros Seiswavla (Cavwere 2014 w.). danarCeni

taoelebi am simReras, sxva nimuSebis msgavsad, erT xmaSi mRerian

(audiodanarTi, #30).

taouri simRerebi Janrulad ukiduresad mwiria. aseTivea m. faRavasac

daskvnac (faRava, 2011:289-290) ZiriTadad, movaxerxe saxumaro, saakvne da

Sromis simRerebis fiqsireba. saxumarodan gavrcelebulia „haide, wevdeT“

(audiodanarTi, #31), `Taroze yveli maqva~ (audiodanarTi, #32), „gogov,

gogov“ (audiodanarTi, #33) da a. S.) simRera `haide wevdeT~ gamouTqvams

erT dedakacs, romelsac bevri saqme hqonia (Cavwere 2014 w.). Sromis

simRerebidan fiqsirebulia tyidan xis morebis gadmotanis dros

Sesasrulebeli „elesa“ (audiodanarTi, #34). mTxrobelebis gadmocemiT,

rodesac xes gamoswevdnen halyiT (savaraudod, TokiT) erTi daiyvirebda

Page 49: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

49

„elesa“, mas gundi gamoepasuxeboda (Cavwere 2014 w.). Tumca aris ufro

sasimRero tipis variantebic (audiodanarTi, #35). Cem SekiTxvaze _ Tu ras

mRerodnen yanaSi sxva dros, mpasuxobdnen, nebismier raimes, xSirad _

erTsa da imave melodiaze, ufro Turqulad; dasvenebis dros `tikiT~

iferxulebdnen. igive situacia iyo qsovis drosac. (Cavwere 2014 w.).

rac Seexeba mevlud iazijis cnobas balaxis (molis) moTibvis dros

simReris arsebobis Sesaxeb, es nakleb sarwmunoa, miT ufro, rom

Sesrulebuli nimuSic lirikulia (audiodanarTi, #36). SemorCenilia akvnis

nanebic (audiodanarTi, #37).

datireba mxolod erTxel davafiqsire (audiodanarTi, #38).

micvalebuls ZiriTadad yurans ukiTxaven (audiodanarTi, #39), Tumca onur

sarikaias cnobiT datireba sami dRe grZeldeba (Cavwere 2014 w.). yvaviliT

daavadebul bavSvTan xmamaRla saubari ar SeiZleba, rac Seexeba musikalur

qmedebas, mas xoja gamoulocavs (Cavwere 2014 w.).

sevdiania iailas (ialaRebis) simRera (audiodanarTi, #40-41) igi

ZiriTadad Turqul enaze sruldeboda, Tumca davafiqsire qarTul enazec.

mTxrobelebis gadmocemiT iailaSi sul qalebs umuSaviaT, kacebi

`yurbeTSi~ (samuSaoze) wasulan, qalebi `moRalulan~ da uTqvamT, droze

gavakeToT saqme da CamovideT, Torem mgeli SegvWamso (Cavwere 2014 w.).

axali weliwadis amsaxveli simRera aris „axalweliwadi dReSi viri

Cavqole WalaSi“, Tumca eTnoforTa TqmiT, amas sxva drosac mRerodnen

(Cavwere 2014 w.). samwuxarod, mxolod am frazis Cawera SevZeli.

zogierTi taoeli ixsenebs `gelinosac~, Tumca mis adgilobriv

warmomavlobaSi eWvi Seaqvs (Cavwere 2014 w.). samagierod tikze arsebobs

patarZlis siZis saxlSi misayvani mgzavrul-mayruli hangi (audiodanarTi,

#42).

sxva Janris simRerebi SemorCenili ar aris, magram g. kalandias

Cawerili aqvs gudastvirze Tamar mefis sadidebeli hangi (videodanarTi,

#4). igi yvela gansakuTrebul zeimze ikvreba.

sakravebidan gavrcelebulia gudastviri, taourad `tiki~. „tiki“

taoelTa TqmiT gasiebuls niSnavs da amitomac daerqva sakravs (Cavwere

2014 w.). faRavas „mogzauris dRiurSi“ `tiki~ aseve `tikigudas~

saxelwodebiTaa moxseniebuli (faRava, 2011:296-297). sacekvao musika, mag. mag.

Page 50: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

50

„jilvelo“, „mamakacebis ferxuli“/`TiTrama~ da sxv., gudastvirze

sruldeba (Cavwere 2014 w.). dRevandel tikze orive mxares xuTi Tvalia

amoWrili, a. akatis cnobiT, iusufelis qarTul dasaxlebaSi TvalTa

raodenoba 1/5, xolo araqarTul dasaxlebebSi 3/5 iyo (akati, 2015:367).

vinaidan, Cemi azriT, Tvlebis toli raodenoba xels uwyobs hangis

gaerTxmianebas, amitom vfiqrob, Zvel tikze Sesrulebuli hangebi ufro

metad orxmiani da qarTuli iqneboda. radgan dRes meqarTule taoelebi

gudastvirs lazebisgan yiduloben (Cavwere 2014 w.), lazur gudastvirSi ki,

Zveli taourisgan gansxvavebiT, Tvlebis raodenoba tolia (5/.5), advilad

dasaSvebia, rom taouri dasakravebi, romlebSic jer kidev SemorCenilia

qarTuli mravalxmianoba (audiodanarTi, #43), lazuris gavlenas

ganicdides.

taoelebi gudastviris nawils navs, masSi Cadebul salamurebs ki

winwilas uwodeben (Cavwere 2014 w.). Tumca sakravis damzadebis tradicia

TiTqmis dakargulia, mxolod patara xevekSi aqvs 3-4 kacs (umTavresad,

axalgazrdebs) lazebisgan nayidi da xSirad axladSeqmnil taour nimuSebs

asruleben. cekvas ferxuls uwodeben.

vinaidan dRes taos meqarTule soflebSi gudastvirebs Wanebisgan

yiduloben, SesaZlebelia, masze taoSi Cem mier 2014 wels fiqsirebuli

terminologiis nawilis adgilobrioba eWvs iwvevdes. „navi“ aseve

fiqsirebulia WaneTSic, „luluki“ ki Turquli sityvaa. namdvilad taouri

terminebia „tiki“ (lazeTSi gudas uwodeben) da „winwila“.

taoelebi cekvaven `ferxuls~, `xorons~, `TiTramas~, `CifTe xorons~,

`Wanis~, `arTvin bars~, `aTabars~, `hemSins~ (faRava, 2011:297). davZen rom

`Wani~, `arTvinbari~/`aTabari~ da `hemSini~ araa taouri hangebi, `hemSini~ da

`Wani~ lazuria, arTvinbar/aTabari ki klarjuli.

taour xorums m. faRava amgvarad afasebs: „xorumiao es cekva, -

gvimtkiceben maspinZlebi... miWirs davijero, rom es xorumia. sxvadasxva

cekvis narevTan ufro gvaqvs saqme, vidre erTian cekvasTan; arc musikaa

mTlad qarTuli sacekvao~ (faRava, 2011:296). es azri profesors

gudastvirze erTxmianobis dominirebasa da araqarTuli melizmatikis

xangrZlivi mosmenis gamo unda dabadeboda.

Page 51: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

51

„winwila“, taoelTa gagebiT, aris salamuri, rogorc calke (Turqulad

„Kaval“), ise - tikSi Cadebuli (anu dednebi). orive SemTxvevaSi sityvas

Casaberis mniSvneloba aqvs. gudastvirSi Cadebuli „winwila“ kaklis xisgan

mzaddeba. Tavad guda ki Txisgan, radgan cxvris tyavi haers atarebs

(Cavwere 2014 w.).

tradiciulad, tikze samReri hangebic iyo (ufro Turqulenovani) da

saferxuloc (Cavwere 2014 w.). rac Seexeba salamurs, masze damkvrelis povna

ver moxerxda.

samwuxarod, 2014 wels me da 2013 wels T. mesxiZem (reJisor TinaTin

WabukianTan erTad) mxolod gudastviris fiqsireba SevZeliT. internet-

resursebSi ki gudastvirTan erTad doli da zurnac figurirebs, Tumca

taoelTa TqmiT, es ukanasknelni `meTurqule~ soflebSia gavrcelebuli.

maTve axsenes sityva „uStur~. igi Turme stvirs niSnavs da

mecxvareebisTvis yofila gankuTvnili (Cavwere 2014 w.). samwuxarod, ar

SemiZlia Tqma, ra gansxvavebaa uStursa da winwilas Soris, radgan

arcerTi maTgani ar Semxvedria. SeiZleba am SemTxvevaSi „winwila“ da

„uStur“ sinonimebadac ki iyos qceuli.

taos meTurqule soflebSi `tikTan~ erTad gavrcelebulia daul-

zurnac (videodanarTi, #5), romlebze Sesrulebuli dasakravebic mkveTrad

`aRmosavluri~, `aziuria~14.

2.3 SavSeTi

igi moicavs SavSaTis raions da mdebareobs aWarisa da samcxis

gaswvriv, aseve emezobleba klarjeTs.

SavSur musikaze, taourisa da klarjulisgan gansxvavebiT, samagistro

diplomisTvis SedarebiT meti masala mqonda. wignebidan amokrefil

informacias Tan erTvoda Cem mier socialuri qseliT gamokiTxuli

eTnoforebi, danarTis saxiT ki warmodgenili iyo sxvadasxva dargis

mecnierTa mier fiqsirebuli da internetresursebiT mopovebuli

musikaluri masala. inegolis r-nis sof. hairie, romelic garayaniZis

mixedviT, SavSur soflad migvaCnda, sinamdvileSi aWaruli (maWaxluri)

14 am terminebSi vgulisxmob Turqul-azerbaijanul-sparsul musikas.

Page 52: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

52

yofila. vinaidan, Cem xelT arsebuli namdvili SavSuri simRerebi

erTxmiani iyo, SavSuri musika calke dialeqtad gamovyavi (kraveiSvili,

2013:41-45). 2014 wels ki Cem mier mopovebulma masalam mxolod daadastura

am mosazrebis marTebuloba, da SavSeTis musikaluri folkloris Sesaxeb

ufro meti gaxda cnobili.

filolog SuSana futkaraZisgan 2013 wels Sevityve, rom aWaris

maRalmTianeTSi SavSeTidan, kerZod imerxevis xeobidan gaTxovili qalebi

1960-70-ian wlebSi jer kidev cocxlebi iyvnen. davinteresdi, vinmes Tu

hqonda Cawerili maTgan folkloruli masala. samwuxarod, aseTi

jerjerobiT araferi Cans. SesaZloa, isini arc aravis Cauweria, radgan: a)

cxovrobdnen uSualod TurqeTis sazRvarTan mdebare soflebSi, sadac

gadaadgileba Zalian Zneli iyo; b) cxadia, kompaqturad ar saxlobdnen,

Sesabamisad, maTi Zebna sakmaod rTuli iyo; g) religiuri faqtoris gamo

qalebi naklebad kontaqtobdnen ucxoebTan; d) vinaidan imerxevidan iyvnen

(igi 1921 wels TurqeTs gadaeca), represiebis SiSiT xSirad sakuTar

warmomavlobas ar amxeldnen.

meoce saukunis pirvel naxevarSi araTu aWaraSi gaTxovil imerxevlebs,

aramed adgilze darCenilebsac ar iwerdnen. amaze metyvelebs bazgireTeli

mustafa uzunis cnoba, romlis mixedviTac bazgireTlebma 50 wlis win

gaiges xmis Camweri aparatis Sesaxeb (Cavwere 2014 w.). Tuki am sofels

imerxevis centrad warmovidgenT, unda vivaraudoT, rom gansxvavebul

mdgomareobaSi arc sxva soflebi iqnebodnen.

teqstSi xSirad vxmarob termins `imerxevelebi, imerxevi~, vinaidan

SavSeTSi imerxevis xeoba erTaderTi qarTulenovani kunZulia.

SavSuri simRera dRes erTxmiania, Tumca am sakiTxTan dakavSirebiT

sayuradReboa mogzaur dimitri baqraZis mier aRwerili, aWaraSi 1874 wels

mosmenili SavSuri nimuSi: „saubris dros qarTuli mayruli momesma...

zendideli begi Turme SavSeTeli begis qalze qorwindeboda da SavSeTidan

mas simReriT moacilebda karga mozrdili mayrioni~... `simRera, romelsac

am dros asruleben - mayruli, misi sityvebi da kilo, TviT qorwinebis

zeimi - sam dRes qorwili, - yvelaferi es wminda qarTulia da igi

Semonaxulia ara marto aWaraSi, aramed yvelgan am mxaris muslimanebSi“

(baqraZe, 1987:58). vfiqrob, `mis kiloSi~ mogzauri mravalxmianobas unda

Page 53: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

53

gulisxmobdes. samwuxarod, baqraZe qobuleT-aWaris garda arsad yofila,

vinaidan faSisgan sxva mxareebis movlis nebarTva ar hqonda (baqraZe,

1987:67).

mustafa uzun gameSiZis cnobiT (Cavwere 2014 w.), mis bavSvobasa da

axalgazrdobaSi (1960-70-iani wlebi) `maWaxlur simRerebze imerxevlebi

icinodnen rogor mReriTo, radganac maTi azriT, erTxmiani simReraa

lamazi~. cnobisTvis SavSeTis (imerxevis) ramdenime soflis, maT Soris

bazgireTis iailebsac (ialaRebi), maWaxlelebis iailebi esazRvreba.

imerxevis mosazRvre Suaxevis r-nis sof. lomanaurSi dabadebuli

filologi SuSana futkaraZe CemTan pirad saubarSi daudasturebia

bavSvobasa da axalgazrdobaSi (1950-60-iani wlebi) imerxeuli mravalxmiani

simReris mosmenis faqti. misi TqmiT, roca aWaraSi SuamToba imarTeboda,

imerxevlebic atarebdnen msgavs RonisZiebas (savaraudod, mariobas).

sazRvris gaRma-gamoRma mcxovreb aWarlebsa da imerxevlebs erTimeoris

simRerebi kargad esmodaT. qalbaton SuSanas imerxeuli mravalxmiani

nimuSebi gasuli saukunis 90-ian wlebSi Cauweria kidec (kraveiSvili,

2013:55), Tumca Semdgom es faqti man Tavadve uaryo. ase rom, mis mier

sazRvris gaRmidan mosmenili simRerebis mravalxmianoba eWvs iwvevs. 1950-60-

ian wlebSi imerxevelTa axalgazrda TaobaSi mravalxmianoba jer kidev

rom yofiliyo SemorCenili, maSin 2014 wels mis fiqsirebas mec

movaxerxebdi. metic, mravalxmianoba verc 1994 wels gazeT `feniqsis~

redaqciis eqspediciam daafiqsira (xel. d. dundua), romelic imerxevs

anzor erqomaiSvilTan erTad ewvia (piradi saubrebi 2012-13 w.). erTxmiania

aseve imave wels arTvinSi gadaRebuli da youtube.com-ze ganTavsebuli

videoebi, romelTa nawilic SavSuri unda iyos. aqve unda aRvniSno, rom

Cems samagistro naSromSi moxmobili, publicist ivane jaianis 1895 wliT

daTariRebuli cnoba (kraveiSvili, 2013:53), romelSic saubaria SavSuri

simReris gaqrobaze, sinamdvileSi klarjul simReras exeba, da ara SavSurs

(jaianis cnobas detalurad 3.5 paragrafSi ganvixilav).

1988 wels garayaniZe wers `imerxeuli musikaluri masala, samwuxarod,

fiqsirebuli araa, Tumca Suaxevis r-nis sof. oladaurSi (saidanac imerxevi

sakmaod axlosaa) moxucebisgan gamigia, rom imerxevSi kargad mRerian da

maTi simRerebi Zalian hgavs oladaurelebisas~ (garayaniZe, e. 1988:40).

Page 54: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

54

ruxaZis marTebuli azriT imerxeuli simRerebi rom erTxmiani yofiliyo,

Suaxeveli moxucebi maTi kuTxisa da imerxevis nimuSebis msgavsebaze

savaraudod ar isaubrebdnen~ (ruxaZe, 2013:138). 1921 wlidan aWarasa da

SavSeTs Soris arsebuli sazRvaris gamo mimosvla sakmaod gaZnelda, xolo

1937 wels ki sazRvari Caiketa, garayaniZis oladaureli informatorebi

1900-ian wlebSi unda dabadebuliyvnen. simRerebi ki ufros Taobas unda

emRera, vinaidan SavSeTSi 2014 wels Cem mier gamokiTxul eTnoforTa TqmiT

mravalxmianoba 1940-iani wlebis Semdeg mainc, aRar iyo. Tuki 1874 wels

mayrulis `qarTulobaze~ vifiqrebT da amas SevupirispirebT uzunis cnobas

imerxevlebisgan mravalxmiani simReris dacinvis Sesaxeb, vnaxavT, rom erTi

saukunis manZilze SavSTa musikaluri smena sagrZnoblad degradirebula.

gansakuTrebiT bevria lirikuli da saxumaro nimuSi. qorwilTan

dakavSirebuli simRerebi sruldeba umetesad akordeonis TanxlebiT (adre

`Wiboni~ axlda) Turqul enaze da mxolod ramdenime qarTuli strofiT

(Cavwere 2014 w.). Tuki taosa da klarjeTSi (arafers vambob lazeTze)

yanaSi erTmaneTis gaSaireba mainc xdeboda, SavSeTSi ara marto uaryofdnen

yanaSi muSaobis dros zogadad mReris faqts, aramed iq simReris Tqmis

SesaZlebloba, verc ki warmoedginaT. Sromis simRerebi nawils marTlac

smenia, oRond maWaxlelebisgan (Cavwere 2014 w.).

sabednierod, qarTul enaze moxerxda, akvnis nanebis dafiqsireba

(audiodanarTi, #44). Cavwere, aseve bavSvis

gamosaRviZebeli/gamosafxizlebeli (audiodanarTi, #45) hangi, romelic

sruldeba maSin, roca ymawvili moTenTili iRviZebs. am dros, rom ar

itiros, xelSi aiyvanen, axtunaveben da acekveben (asameben).

siZis saxlSi mayrionis Sesvlisas akordeonis (adre `Wibonis~)

TanxlebiT an mis gareSe Turqul enaze sruldeba simRera „gelin buirum“

(mobrZandi, patarZalo) (audiodanarTi, #46). amas mohyveboda instrumentuli

mgzavruli-mayruli „gzis yaides“ anu „iol yaides“ (gzis hangi)

saxelwodebiT (aseve uwodeben „jezairsac“). zogs, „iol yaide“ da

„dodofali moyavan“ erTi da igive hgonia (Cavwere 2014 w.), magram „iol

yaide“ (audiodanarTi, #47) sinamdvileSi gansxvavebuli hangia. mxolod amis

Semdeg amboben, „dodofali moyavan“ (audiodanarTi, #48). es simRera siZis

(sasiZos) ezoSi mayrionis Sesvlisas imRereba.

Page 55: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

55

rac Seexeba patarZlisa da misi axloblebis tirils, is SavSeTSi

motivis gareSe yofila. m. uzunis cnobiT (Cavwere 2014 w.), „gzis yaide“

adre omis simRera iyo.

rodesac mayrebi sufraze dasxdebian, sruldeba saqorwino – sufruli

(sursaT-sanovagis mosaTxovi) simRera `mola, mola~ (audiodanarTi, #49).

„mola“ am SemTxvevaSi axaldaqorwinebulis mamaa. simReraSi CamoTvlidnen,

risi motanac surdaT, magaliTad, zafxulSi yinuls da zamTarSi balsac

moiTxovdnen. nimuSi, umeteswilad, Turqul enaze sruldeba. es simRera

akordeonis TanxlebiT ar imRereba, magram `Wibonis~ TanxlebiT

SesaZlebeli iyo misi Sesruleba (Cavwere 2014 w.). faRavas, SioSvilisa da

sxvaTa avtorobiT gamocemul wignSi _ `SavSeTi~ _ mocemulia aseTi

striqonic ,,vosa, vosa, vodelia nanina, (faRava, SioSvili da sxv. 2011:127). es

fraza imerxeul nimuSebSi ar dasturdeba, Tumca, SesaZloa gvxvdebodes

maWaxelSi, romelsac monografiis avtorebi ganixilaven ara aWaris, aramed

SavSeTis nawilad.

saqorwino TematikasTan dakavSirebiT sainteresoa lirikuli simRera

`ubis serze~ (audiodanarTi, #50). igi mogviTxrobs Seyvarebuli gogos

sxvaze gaTxovebis Sesaxeb sof. dabidan ubeSi. gogo imdenad

dadardianebula, rom yanaSi nadgomi Toxiani kacebi Tofianebi egona (sxva

cnobiT, Tofiani mayrebi hgonebia Toxianebi – saflavi unda gamiTxarono)

(Cavwere 2014 w.).

meWibones, qorwilis garda, iwvevdnen yanaSic _ daRlili xalxis

gasaxaliseblad. Zroxis wvelis (audiodanarTi, #51) garda, Sromis sxva

simRerebi, rogorc ukve aRvniSne, ar fiqsirdeba, Tumca sainteresoa

mTxrobelebisgan dasaxelebuli iailebis simRera (audiodanarTi, #52),

romelsac iailebSi (ialaRebSi) wasvlis dros mRerodnen. am nimuSis

taouri variantis Cawera mafiqrebinebs (ganmeorebiT ixile audiodanarTi,

#40), rom arc SavSuri versia iyo wminda Sromis simRera da Sromis-

mgzavrul nimuSTa kategorias miekuTvneboda.

SavSeTSi gamqralia samkurnalo nimuSebi, Tumca yvavilian bavSvs rZes

miarTmevdnen. amave dros mJaves, mwares, lobios ar akeTebdnen, nemssac ar

xmarobdnen (Cavwere 2014 w.).

Page 56: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

56

TiTqmis aRar gvxvdeba istoriuli Tematikis amsaxveli nimuSebi. erTi

Turqulenovani nimuSis dafiqsireba SevZeli mxolod Tamar mefeze

(audiodanarTi, #53), Tumca sxva ramdenime eTnoformac daadastura aseTi

simReris arseboba. (Cavwere 2014 w.). naji alTunma aRniSna: „Tamaraze

simRera qarTulad sadRac zaqieTisken (imerxevis sofelia _ g. k.) maqvs

gagonilio~ (Cavwere 2014 w.). 53-e danarTad motanil nimuSze bazgireTelma

ismail aidinma (cvariZe) miTxra, `es simRera Tamaraze ki ar aris, aramed

dodofalze, romelsac moyvanixan (moyvanis dros _ g. k.) gerdegSi Seyrian

da dilas siZe gardaicvleba da dodofali amaze mReriso“ (audiodanarTi,

#54). sainteresoa uzunis cnobac, romlis mixedviTac arTvinSi arsebobs

cekva „Tamara“, mas imerxevis soflebSi „SemorbenilaYs“ (audiodanarTi,

#55) uwodeben. Cem mier Tamaraze fiqsirebuli erTaderTi simRerac ki

musikalurad lirikulis JanrSi SeiZleba gavaerTianoT, radgan am

melodiaze mravali lirikuli simRera imRereba. WiWinaZes moaqvs sami

fafaTeli dis mier fafaTis mTis cixis aSenebis galeqsili ambavi (WiWinaZe,

1913:266-267) romlis musikaluri mxarec, ucnobia.

Cawerilia rogorc warTqmiT (audiodanarTi, #56) ise xmiT

(audiodanarTi, #57) natirali. tirils, iseve, rogorc CveneburebiT

dasaxlebul sxva kuTxeebSi, SavSeTSic, mxolod qalebi asruleben. niko

mari, ki qalebTan erTad mamakacebis moTqmasac axsenebs (mari, 2012:166).

gaugebaria, Tu mamakacis moTqmaSi ra igulisxmeba, mxolod cremli (rasac

dResac vxvdebiT da ara marto SavSeTSi), Tu sityvieri teqstic, romelic

ukve dakargulia?

bazgireTSi Cavwere samgloviaro simRera (audiodanarTi, #58). igi

datireba ar aris. rogorc eTnomusikologma qeTevan baiaSvilma miTxra, am

simReriT adamiani winaswar grZnobs aRsasruls.

sakulto simRerebidan SemorCenilia `nazari~ (audiodanarTi, #59).

nazaroba igive lazarobaa, im gansxvavebiT, rom mas asruleben bavSvebi da,

garda amisa, sityvieri teqsti an Turqulia, an Turqul-qarTuli. nazarobis

garda, sruldeba wminda qarTulenovani nimuSebi „bzev gamoi“

(audiodanarTi, #60); an piriqiT, „gamoi nislo“ (audiodanarTi, #61).

sainteresoa amave ritualTan dakavSirebuli gamonaTqvami: „aqedan wai

Page 57: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

57

nislo, me kvercxi ar miWamiao“ (Cavwere 2014 w.). imasac amboben, „kvamli Tu

Sensken wamovida, kvercxi bevri giparavso“ (Cavwere 2014 w.).

aris sukis Selocvac (audiodanarTi, #62).

axali wlis dadgomisas bavSvebi Cavidodnen yanaSi da ufals

SelocviT baraqianobas SesTxovdnen (audiodanarTi, #63).

baraqianobas ukavSirdeba berikaobis dResaswauli, romelic

SavSeTSicaa SemorCenili. berikaobas berobanas uwodeben da mis musikalur

Tanxlebad akordeoni gamoiyeneba.

n. maris mier xsenebuli yaCaRuri simRerebis arseboba (mari, 2012:52) ver

davadasture. imerxevlebis mtkicebiT, yaCaRoba maT mxareSi ar iyo

gavrcelebuli, am saqmes ufro borCxisa da maWaxelis xalxi misdevdao.

imerxevis axalgazrdobaSi dRes gavrcelebuli simRerebis sityvieri

teqstebis umetesoba axalia. esenia:

• akordeonis TanxlebiT Sesrulebuli „xelgaSlila“ (audiodanarTi, #64).

zogis TqmiT, igi instrumentuli saxiT arsebobda, zogs ki axladSeqmnilad

miaCnia (Cavwere 2014 w.).

• „hamSalaxo“ (audiodanarTi, #65) saqarTvelodan Semosul simRerad

miaCniaT. es nimuSi dafiqsirebulia xelvaCauris raionSi mdebare maWaxlur

soflebSic (audiodanarTi, #66-67). maWaxleli mTqmelebis sityviT,

simReris pirvelwyaro `fadikoa~, oRond teqstia Semdgom Secvlili. am

simReris sanoto versia garayaniZes mohyavs iuri TavberiZis 1973 wlis

xelnaweridan `aWaruli xalxuri simRerebi~ (garayaniZe, e. 2011:194), amgvarad

`hamSalaxos~ aWaridan SavSeTSi gavrceleba, SesaZlebeli iyo.

• rac Seexeba simReras bazgireTze (audiodanarTi, #68), misi sityvieri

teqsti axalia, melodia ki - Zveli. uzunis cnobiT, imerxevlebma es

melodia pirveli msoflio omis win imerxevidan arabeTSi wasul jarze

gamoTqves (Cavwere 2014 w.). `daba da devrieTis~ teqsti imdenad popularuli

gamodga, rom sxva soflebSi gadaakeTes kidec (audiodanarTi, #69). nimuSis

`arabeTTan~ (albaT arabeTis gaerTianebuli saamiroebi igulisxmeba)

dakavSireba safuZvelsmoklebuli unda iyos. leqsis avtorebi erTi versiiT

bazgireTlebs imer da imeda zumbaZeebs, meore versiiT ki jafer Toruni

(gameSiZe) unda iyos.

Page 58: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

58

• „ehlojan“ (audiodanarTi, #70) pirvelad Turqul enaze sof. diobanSi

gamoTqmula, imave eTnoforis varaudiT, am simReris ritmi qurTebidan unda

iyos Semosuli, pirvelad mas „hamSalaxoze“ cekvavdneno (Cavwere 2014 w.).

„elia, gogo, eliasac“ (audiodanarTi, #71) aseve sakmaod Zvel simRerad

Tvlian. (Cavwere 2014 w.).

• simReris „mawoni Sevayene“ (audiodanarTi, #72) teqsti axali

gamoTqmulia bazgireTeli imeda zumbaZis mier. (Cavwere 2014 w.).

sainteresoa sxva simRerebis sityvieri teqstebis Seqmnis istoriac:

magaliTad, musa Cimenis (faliaSvili) TqmiT, „vard-yvavili duuyria“

(audiodanarTi, #73) mis naTesavze erT TvalWirul maswavlebels

gamouTqvams (Cavwere 2014 w.). uzunis cnobiT, „mTaze mimyavs ori xbo“

(audiodanarTi, #74) beltieTel ahmed zazalaZes umReria, romelsac erTi

imerxeveli gogo hyvarebia (Cavwere 2014 w.). es teqstebi Semdgom gavrcelda

mTel imerxevSi. imave eTnoforis TqmiT, „saxl uknedan saSeSe“ erTma kacma

gamoTqva sof. xevwrulidan (Cavwere 2014 w.). rodesac nimuSebis avtorebze

vsaubrob, mxedvelobaSia mxolod sityvieri teqstebi, romlis hangebic

wminda xalxuria. es nimuSebic imave melodiebze imRereba, rogorc

danarCeni nimuSebi.

uzunis varaudi ehlojanis ritmis qurTuli warmomavlobis Sesaxeb

(Cavwere 2014 w.) saeWvoa, radgan Tundac samwiladoba friadaa

damaxasiaTebeli qarTuli xalxuri musikisTvis.

SavSuri simRerebis didi nawili xSirad akordeonis (suraTi, #2)

TanxlebiT sruldeba (adgilobrivebi mas „muziyas“ uwodeben). samwuxarod,

am sakravze Sesrulebuli musika qarTuli xalxuri mravalxmianobis

normebSi ver jdeba (sanoto danarTi, #3). masSi iSviaTadaa qarTuli

musikisTvis damaxasiaTebeli kadansi (I-VII-I) – (audiodanarTi, #75).

xanSiSesuli eTnoforebis cnobiT, akordeonamde garmoni iyo, patara bavSvi

jer garmonze iwyebda dakvras da `muziyaze~ Semdeg gadadioda (Cavwere 2014

w.). zioselma nuretin demirma (beqaZe), Cemi TxovniT, Tavisive dakruli 2014

wels Cawera (videodanarTi, #6), romlis mixedviT arc garmonze

dasakravebi asaxavda qarTul xalxur mravalxmianobas. aRsaniSnavia isic,

rom es instrumentebi bevr sofelSi saerTod arc hqondaT. Mjer kidev

ramdenime aTeuli wlis win yvela es hangi `Wibonze~ ikvreboda (Cavwere 2014

Page 59: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

59

w.). me ki mxolod ori axalgazrda meWibone Cavwere, romlebsac sakravi

lazebisgan hqondaT SeZenili. `Wibonze~ aJRerebul hangebSi xSiria

araqarTuli melizmebi da mravalxmianoba ar aris gabmuli, aramed

fragmentulia, miuxedavad imisa Tu orxmianoba ra sixSiriT JRers

(audiodanarTi, #76). mravalxmianobis fragmenturoba taos msgavsad

SavSeTSic SesaZloa Wanuri musikis gavleniT aixsnas, vinaidan Wanebisgan

nayidi dRevandeli gudastvirisgan gansxvavebiT Zvel SavSur Wibonze

Tvlebis raodenoba iyo 1/5 an 3/5. Tvlebis Tanabari raodenoba ki xels

uwyobs hangis gaerTxmianebas.

imerxevlebi `Wibonze~ damkvrels `Wibonjis~ uwodeben,

akordeonze/`muziyaze~ damkvrels ki `akordeonjis~, zogjer _ `muziyajis~

(Cavwere 2014 w.), Tumca, am sityvas imerxevlebi, Cveulebriv, ufro farTo

gagebiT, musikosis mniSvnelobiT xmaroben. `Wibons~ niko mari `Wibosac~

uwodebs, rac Seexeba samagistro naSromSi moxmobil termin `gudas~

(kraveiSvili, 2013:63), igi SavSeTSi ar dadasturda.

n. marTan es sakravi `Wibos~ saxeliTaa cnobili. misi TqmiT `tbeTSi

qarTulad aRar laparakoben, Tumca sakravebis nawilebis saxelebi

qarTulia, satuCes _ `RirRits~ an `RerRets~ uwodeben, bolos _ `qaraxsi~,

xis Sualeds, tiksa da bolos Soris `nau~ (sp. نای lerwami an qarTuli navi,

aq Raris mniSvnelobiT), `nau~-Si Cadebulia ori lerwami, romelsac duduks

eZaxian. xvrelebs `nau~-ze uwodeben Turqulad کوز, TviTon gudas ki qarTu-

lad [hqvia] _ ,,tiki’’ (mari, 2012:140). Tumca mari SavSeTis araqarTulenovan

soflebSi `Wibonis~ zurniT Secvlis faqts mwuxarebiT aRniSnavs (iqve:114-

115). sityva `tiki~ SavSeTSi ar Semxvedria.

`Wibons~ qarTulenovan soflebSi ramdenime aTeuli wlis win `muziya~

Caenacvla (Cavwere 2014 w.). Zveli SavSuri `Wibonis~ Tvlebis raodenoba

ZiriTadad 3/5 iyo, Sesabamisad, masze dakruli hangebic qarTulad unda

gaJRerebuliyo. aqedan gamomdinare, savaraudoa, rom `muziyaze~

Tavdapirvelad gadatanili musikac (daaxloebiT 40-50 wlis winandeli)

ufro „qarTuli“ iqneboda.

rac Seexeba SavSeTis araqarTulenovan soflebs, iq `WibonTan~ erTad

(videodanarTi, #7) gavrcelebulia zurnasa da dolze (daulze)

dasakravebi (videodanarTi, #8). sainteresoa, rom tbeTelebs, romelTa

Page 60: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

60

soflis oficialuri saxeli jevizlia (saidanac es meSvide videoa), Tavi

tibetidan mosuli Turqebi hgoniaT da saxelwodeba tbeTsac zogjer

tibetTan akavSireben (CoxaraZe, 2015:216).

SavSeTis qarTulenovan soflebSi gavrcelebuli cekvebia

„Semorbenilai“, „darTulai“, „gazromilai“, „bazgirulai“ da sxv. isini

dRes umetesad `muziyaze~ sruldeba, adre ki `Wibonze~ ikvreboda (Cavwere

2014 w.). rac Seexeba kavals (videodanarTi, #9) didad gavrcelebuli ar

unda iyos.

imerxevSi mravalxmiani azrovnebis degradacia bolo erT saukunis

manZilze rom unda momxdariyo, amas cxadyofs:

• baqraZisa da uzunis cnobebis Sedareba;

• SavSuri `Wibonis~ lazuriT Canacvleba, sadac Tvlebis raodenoba

tolia, da Sesabamisad, erTxmianobis xvedriTi wili ufro didia;

• akordeonze aJRerebuli nimuSebSi, qarTuli mravalxmiani musikisTvis

ucxo movlenebis, pirvel rigSi, banis damkvidrebaSi.

imerxevlebi sabavSvo sakravsac amzadebdnen. mas `tutulaYs~

uwodebdnen. igi mzaddeboda xeSi wylis axali Cadgmis dros. damzadebis

wesi SavSeTSic igivea (gamoTla, tyavis gaZroba, Semdeg tyavis Camocma)

(Cavwere 2014 w.). samagistro naSromSi moviyvane isa alTunis (wiTelaZe) mier

sabavSvo sastvenis damzadebis aRwera: „sami santimetris zomiT daniT

Semoxazav, danis tars gausvam kani moeSveba, mere xeliT Semoatrialeb. kani

gamova totidan, mere patara adgils amoWri, gamoRebul kans ukan daayeneb

da Caberav, daustvens“. misi TqmiT, amas akeTeben rogorc mSoblebi, ise

bavSvebic (kraveiSvili, 2013:63). wiTelaZe mas dükük-s uwodebs. savaraudod,

dükük da tutulaY erTi da igivea.

bavSvTa mier saTqmeli nimuSebi TiTqmis ar aris SemorCenili.

davafiqsire `titlit-titlin~ (audiodanarTi, #77) _ aiwona-daiwonaze

Sesasrulebeli intonireba.

Page 61: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

61

2.4 lazeTi (WaneTi)

WaneTi gadaWimulia Woroxis xeobidan qalaq giresunis CaTvliT. igi

esazRvreba rogorc istoriuli saqarTvelos sxva kuTxeebs (aWara,

klarjeTi), ise bizantiis istoriul imperiasac. vinaidan lazeTis

teritoria sakmaod vrcelia, CamovTvli im raionebs, romelTa nawilSi

mainc laparakoben lazurad. esenia: xelvaCauris, xofis (xufaTi), borCxis,

arhavis (arqabe), findiklis (viwe/bReTi), ardaSenis (artaSeni), fazarisa

(aTina) da CamlihemSinis (viJa) raionebi.

Wanuri simRerebi erTxmiania. or da sam xmaze simRerebis Sesrulebis

faqtebi mxolod sarfis qarTul nawilSia dafiqsirebuli (audiodanarTi,

#78) da es nimuSebi musikis maswavleblebis mier 1960-70-iani wlebis mijnaze

aris gamravalxmianebuli g. CxikvaZe sarfis simRerebis gamravalxmianebis

sawyisad 1950-ian wlebs miiCnevs (CxikvaZe, 1980a:7), magram imxanad adgili

mxolod erTeul SemTxvevebs eqneboda, radganac, rogorc arsebuli

CanawerebiT, ise Cem mier 2012-14 wlebSi Caweril eTnoforTa didi nawilis

TqmiT, 1960-ian wlebSi, Wanuri simRera jer kidev erTxmiani iyo.

gamravalxmianebul nimuSebs jer ansambli `lazeTi~, Semdgom qalTa

trio `heYamo~, amjerad ki axalgazrdebis ansambli `kolxa~ da patarebis

ansambli `heiana~ (lili abduliSis xelmZRvanelobiT) da `lazi

margalitebi~ (lia Serozias xelmZRvanelobiT). qalbatoni lili simRerebs

Tavadac qmnis. gaRma lazeTSi ki simRerebis sasceno Sesruleba cnobili

momRerlis, qazim qoiunjusa (konjaria) da saestrado jguf `zuRaSi

berefe~-Ti (mzis Svilebi), 1990-ian wlebSi daiwyo. qazimis wyalobiTaa

mSobliuri hangebi popularuli dRevandel Wan axalgazrdebSi (amis

Sesaxeb dawvrilebiT ixileT g. kalandias filmi `lazeTis bulbuli~).

sarfSi ki lazuri simRerebis saestrado Sesrulebis mebairaxtred, jer

ansambli `lazeTi~ (1970-80-iani wlebi), Semdeg ki `SurimSine~ (2010-12)

mogvevlina.

fiqsirebulia lazuri simReris mravalxmianobis amsaxveli zepiri

cnobebic. CxikvaZe asaxelebs xofeli yasim beJaniZis cnobas xofaSi, lxinSi

Sesrulebul orxmian simRerebSi gaCerebuli banis Sesaxeb (CxikvaZe, 1973:4-5)

da askvnis, rom bani burdonuli iyo (iqve:5). am cnobas mxars umagrebs

cnobili poetis, mxatvrisa da momRerlis xofeli lazis hasan

Page 62: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

62

helimiSis/xasan xelimiSis (1907-1976) qaliSvilis narimes (narimas) cnobac.

misi TqmiT orxmian simRerebs mamamisze ufrosebi jer kidev mRerodnen.

bani, narimas sityvebiT ufro Tavisufali yofila vidre gaWimuli da

xasansac moxucebTan erTad Seusrulebia aseTi simRerebi (kraveiSvili,

2011:52). Cemi azriT helimiSs am simRerebis damwyebi unda emRera, vinaidan

xasanis monawileobiT Sesrulebili Wanuri simRerebi erTxmiania (i.

megreliZis 1936 da 1975 wlebis masala).

Turqolog waTe bawaSsac Tavdapirvelad x. helimiSisgan smenia Wanuri

mravalxmiani simReris arsebobis Sesaxeb, Semdeg ki qalaq izmiTSi 1979

wels aTineli Wanis mevlud qaragiozis daxmarebiT Cauweria kidec. es

masala g. CxikvaZesa da v. gvaxarias misca (Cavwere 2011 w.), Tumca CxikvaZe

1980 wlis SromaSi am masalas arc axsenebs. Canawerebi da gaSifruli

notebi ki dakargulia.

filolog iakob Tandilavas TqmiT, arsebobs 1920-iani wlebis

Canawerebi (kasetaze), sadac ramdenime samxmiani simReraa Cawerili (bani,

mgoni, gaWimuli iyoo miTxra 2012 wels). batoni iakobi unisons

erTxmianobad, magram oqtavebs _ mravalxmianobad aRiqvams, amgvarad i.

Tandilavas cnoba gadamowmebas saWiroebs.

2011 wels arqabelma Wanebma romlebic ansambl `SurimSines~ Casawerad

sarfSi iyvnen misulni, momawodes cnobebi TurqeTis maWaxelaSi

SemorCenili qarTuli da lazuri simRerebis mravalxmiani versiebis

Sesaxeb.Amasze saqarTvelos mxridan 1990-ian wlebSi dokumeturi filmic

yofila gadaRebuli. arqabeli Wanebi imasac ambobdnen, rom baiar Sahinsac

aqvs aseTi filmebio. samwuxarod, amis gadamowmebis saSualeba dRemde ar

momcemia.

kompozitori nodar mamisaSvili 1951 wels g. CxikvaZesTan erTad

daswrebia saqarTvelos sapatriarqoSi imJamindeli patriarqis kalistrate

cincaZis mier TurqeTis Wanebis miRebas. lazebs or xmaSi, marTalia,

Turquli moqceviT, magram mainc qarTul stilSi Seusrulebia Wanuri

simRerebi. CxikvaZes maTTvis uTqvams `ar aris eg mravalxmianobao~.

pativcemuli kompozitori ki ar daTanxmebia pativcemul eTnomusikologs

da dRemdec am azrze aris. rac Seexeba SemsrulebelTa asaks, isini 60

welze naklebis ar iqnebodnen (kraveiSvili, 2011:53). rodesac 2016 wels n.

Page 63: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

63

mamisaSvils gavaxsenebine es Tema, Cemda moulodnelad, daamata, `is lazuri

simRerebi paraleluri kvartebiT da kvintebiT sruldebodao~.

mravalxmianobis `dawunebis~ sakiTxi Zalze mniSvnelovania da mas mesame

TavSi vexebi. aRsaniSnavia, rom CxikvaZes 1951 wlis epizodTan dakavSirebiT

araferi uweria, rac `КГВ~-s faqtoriT SesaZloa aixsnas.

rac Seexeba lili abduliSis cnobas, mamamisis mier (ilia abduliSi

1922-2010) babuamisTan, osman abduliSTan (1863-1948) erTad Sesrulebul

simRerebs, sadac gabmul bans ilia ambobda (Cavwere 2011 w.), es an mis

udavod did musikalur alRos unda mivaweroT, anda bani sagangebod unda

hqonoda naswavli, vinaidan tradiciuli Wanuri simReris mravalxmianobis

SemorCenis SemTxvevaSi g. CxikvaZes 1970-ian wlebSi maTi fiqsacia ar

gauWirdeboda.

im faqtma, rom eTnoforTa nawilma miuTiTa burdonul

mravalxmianobaze, damainteresa Tu ramdenad vlindeboda burdoni megrul,

gurul da qobuleTur xalxur simRerebSi, vinaidan es mxareebi saukuneebis

win lazikis samefoSi Sedioda. miuxedavad imisa rom simReraTa

umravlesoba mTlianad burdonul mravalxmianobaze ar aris agebuli,

burdonis roli mainc TvalsaCinoa. burdoni Conguris partiaSic gvxvdeba.

lazeTis erTiani samefos arsebobis dros SesaZloa samegreloSic

burdonuli mravalxmianoba yofiliyo gavrcelebuli da Semdgom ganecada

polifonizebis procesi. Wanebs, ki romlebic saerToqarTuli sivrcisgan

izolirebulni aRmoCnden, burdonuli formis konservacia moexdinaT.

asea Tu ise, vokaluri mravalxmianobis mxolod erTi, ase Tu ise rea-

luri (isic savaraudo lazuri) magaliTi gamaCnia. simRera JRers filmSi

`Arhavi Belgeseli~ (arhavis ambebi). simReraSi jer paraleluri kvartebia, Sem-

deg paraleluri kvintebi, Semdeg isev kvartebi, Semdeg ki isev kvintebi

(videodanarTi, #10). nimuSi Sedgeba ori kupletisagan da meore kupleti

musikalurad zustad imeorebs pirvels. miuxedavad mocemuli fragmentis

meore kupletis zusti ganmeorebisa, rasac TiTqos organizebuli

mravalxmianobisken gadaaqvs saswori, me jerjerobiT danamdvilebiT ar

SemiZlia vTqva, es iyo Tu ara organizebuli tipis mravalxmianoba.

SeiZleba es iyos gauazrebeli `sxvadasxvaxmianoba~. n. valiSvili 2011 wels

axalgazrda eTnomusikologTa meore konferenciaze am nimuSis mosmenis

Page 64: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

64

Semdeg CemTan saubarSi aRniSnavda, rom qarTul garemoSic ki mamakacma da

qalma registruli da diapazonis gansxvavebis gamo SeiZleba erTi da igive

melodia qarTuli yurisTvis ucxo intervalur TanafardobaSi, maT Soris

kvartebsa da kvintebSic imReron (kraveiSvili, 2011:54).

lazuri vokaluri mravalxmianobis sxva nimuSi jerjerobiT ar

gagvaCnia. mravalxmianobis fiqsirebis mcire albaToba SesaZloa arsebobdes

rogorc maRalmTian soflebSi, ise muhajirad wasul Wanebsa da e. w.

pontoel berZnebSi.

vinaidan drodadro momiwevs `pontoeli berZnebis~ sakiTxis wamowevac,

sjobs aqve visaubro maTi warmomavlobis Sesaxeb, romelzec ori mosazreba

arsebobs:

w. bawaSi, rogorc pirad saubarSi, ise samecniero literaturaSi maT

gaberZnebul lazebad ganixilavs. igi 1993-2004 wlebSi TurqeTSi

saqarTvelos konsuli iyo da am xalxTan uSualo Sexeba hqonda.

pontoelebs aseve Wanebad ganixilavs giorgi andriaZec. rodesac

trapizonis imperia daeca (1461 weli) osmalebma lazebi aiZules arCevani

gaekeTebinaT. vinc qristianoba arCia, berZenad unda Caweriliyo (ix. bawaSi,

1988; bawaSi, 2015). am xalxs lazebad moixseniebs filologi arnold

Ciqobavac (Ciqobava, 1936:7). Tumca zogierTi maT berZnebad miiCnevs (ixileT

koromila, 2008). 1920-iani wlebidan moyolebuli pontoel berZenTa udidesi

nawili saberZneTSi mkvidrobs, saqarTveloSi ki 1990-ian wlebamde walkaSi

cxovrobdnen.

pontoelebis vinaobis garkvevis sakiTxi kidev ufro met aqtualurobas

iZens musikalur WrilSi, vinaidan, Cemi dakvirvebiT, pontoel berZenTa da

TurqeTSi mcxovreb WanTa musikaluri kultura da Semoqmedeba did

msgavsebas amJRavnebs. pontoel berZnebTan solod Sesasrulebel

simRerebSi faruli mravalxmianoba15 sakmaod xSiria (audiodanarTi, #79-80).

metic, gudastvirze, romelsac `cabounas~ (`tsabouna~) uwodeben, qarTuli

mravalxmianoba JRers (videodanarTi, #11). aqedan gamomdinare, vemxrobi

pontoelebis qarTul (lazur) warmomavlobas.

15 am cnebaze dawvrilebiT 3.2 qveTavSi vsaubrob.

Page 65: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

65

WaneTSi xemSilebi/xemSinebic cxovroben. Cemi mier gamokiTxuli

araerTi lazis azriT, isini muslimani somxebi arian (Cavwere 2011-12, 14 ww.).

marTalia, w. bawaSi maT jer gasomxebul, Semdeg ki gamuslimanebul

lazebad miiCnevs, Tumca xemSinebSi armenoiduri tipis arsebobasac

aRiarebs (bawaSi, 2015a:71). faqtia, rom gudastvirze xemSinebi lazur musikas

ukraven (am sakiTxs kvlav Sevexebi).

TurqeTSi mcxovreb Wanebs TavianT warmomavlobaze bundovani

warmodgena aqvT: bevrs Tavisi Tavi Sua aziidan mosuli Turqi hgonia;

nawilis azriT, calke erovnebaa, arc Turqi da arc qarTveli; da mxolod

mcire nawili aRiarebs qarTul warmomavlobas (CavwereT me, nazi memiSiSma

da zurab vaniliSma 2014 w.). arada, versad gaveqceviT im faqts, rom

gudastvirze, romelsac TviTon lazebi „gudas“ uwodeben (CavwereT me da n.

memiSiSma 2014 w.), qarTuli mravalxmianoba JRers (audiodanarTi, #81;

sanoto danarTi, #4) da Wanuri musikis qarTuloba dResac ki mxolod

gudastvirze Sesrulebuli hangebiT ar Semoifargleba. aqedan gamomdinare,

lazebis mxridan `pontoeli berZnebis~ Wanebad ar aRiareba arc unda

gvikvirdes. lazi maswavleblebisa da kulturis moRvaweebis mier, pirad

saubrebSi dafiqsirebuli antiqarTuli poziciebisa da maTi musikis

qarTulTan yovelgvari kavSiris uaryofis miuxedavad, maTive namRerSi

faruli mravalxmianoba mainc JRerda (audiodanarTi, #82).

lazi eTnomusikologis gioqhan alTinbaSis moxsenebaSi `Turquli

simRerisa da cekvis genderuli konteqsti Savi zRvis aRmosavleT

sanapiros regionSi~ magaliTebad motanili iyo stilizebuli nimuSebi.

mxolod erTi nimuSi (qamanCis TanxlebiT Sesrulebuli simRera) iyo

lazuri, miuxedavad imisa, rom simRera Turqulad sruldeboda. cnobilia,

rom `Savi zRvis aRmosavleT sanapiroSi~ WaneTi igulisxmeba, maS ratom ar

iqna naCvenebi Wanuri gudastviri da zogadad Wanurad Sesrulebuli

simRerebi? rodesac am Temebze kiTxvebi davusvi, man lazeTis mxaris

viTomda eTnikuri siWrele moimizeza, Tumca angariSi ar gauwia pontoeli

berZnebisa da xemSიnebis SesaZlo Wanur warmomavlobas. alTinbaSs

yuradReba arc rizesa da trapizonis midamoebSi Turqulenovani Wanebis

arsebobisTvis miuqcevia da, rac yvelaze mniSvnelovnad mimaCnia, moxsenebis

saTauridan gamomdinare, aRmosavleTSavizRvispireTis mosaxleoba

Page 66: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

66

Turqebad, maTi musikaluri folklori ki Turqulad iwodeba. lazebs da

qarTvelebs ara, magram trapizonidan saberZneTSi gadasaxlebulebs (anu

`pontoel berZnebs~), Turqebad a. akatic miiCnevs (akati, 2017:44).

Turqi eTnomusikologi ozge denizji moxsenebaSi „Savi zRvis regionis

musikis cvalebadoba da popularoba TurqeTSi _ kavkasiur musikalur

kulturebTan regionaluri interferencia, socialuri da bazarze

orientirebuli identurobis diskursebi“ exeba TurqeTSi

SavizRvispireTis musikaluri kulturis popularizaciis istorias. avtori

Tavis moxsenebaSi lazeTs xSirad samarTlianad ixseniebs, Tumca

erTmaneTisgan mijnavs Wanur da qarTul xalxur musikalur kulturas.

avtorma 2015 wels pirdapir miTxra: „vici, rom Tqven, megrelebs da lazebs

qarTvelebad ganixilavT, magram CvenTan sakiTxi sxvagvarad dgaso“.

miuxedavad amisa, 2010 wels gamocemul Mmis wignSi `Gürcüler Tarih Dil Kültür Ve

Müzik~ megrelebi qarTvelebad hyavs moxseniebuli. rac Seexeba wigns,

misasalmebelia avtoris daintereseba qarTuli musikiT, Tumca naSromi

metad ekleqturia da amas Turquli enis armcodne musikosic ki SeamCnevs.

wignSi ar aris motanili saqarTvelos farglebSi darCenili yvela kuTxis

musikaluri folklori, ar aris informacia qarTuli musikaluri

folkloris mraval nimuSze, xalxur simRerasTan erTad motanilia

zogierTi qarTveli kompozitoris biografia da a. S. marTalia, Tavis

wignSi samegreloc aqvs Setanili, magram 2015 wels wakiTxul moxsenebaSi

megrel-lazebi da qarTvelebi cal-calke erebad warmoaCina.

aqedan gamomdinare ar gamovricxav rom Turqul eTnomusikologiaSi

adgili hqondes aramarto lazuri, aramed saqarTvelos sxva mowyvetili

kuTxeebis musikaluri folkloris damaxinjeba-miTvisebis faqtebs.

dRevandel saqarTveloSi WanebiT kompaqturad dasaxlebuli erTaderTi

sofeli (ufro sworad, soflis naxevari) sarfia, Tumca mis garda arc Tu

mcire raodenobiT aseve cxovroben kvariaTsa da gonioSi. kvariaTSi 1944

wlamde xemSinebi cxovrobdnen. maTi cimbirsa da Sua aziaSi gasaxlebis

dros lazebi (umTavresad sarfelebi) da aWarlebi Camoasaxles. 1951

wlidan ki kvariaTSi aWarlebis ricxvma sagrZnoblad imata (Cavwere 2012,

2014, 2017 ww.). vfiqrob, amitomac kvariaTSi Wanuri simRerebi mxolod

Page 67: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

67

bavSvis daZinebisas da micvalebulis datirebisas sruldeba.Aakvnis nanisgan

gansxvavebiT lazuri datirebis gamoyenebis areali kvariaTSi, aWarlebis

dominirebis gamo SezRuduli unda yofiliyo. anakliaSi, simoneTSi,

sufsaSi, baTumsa da sxva adgilebSi mcxovreb WanebSi lazuri musika arc

ki ismoda (Cavwere 2012, 2015-17 ww.), Tumca afxazeTis lazebma da

kvariaTelebma Wanuri metyveleba dRemde SeinarCunes.

ganmeorebiT davsZen, rom Wanebi didi raodenobiT cxovrobdnen

afxazeTSic. isini iq xofisa da arhavis (arqabes) raionebidan dasaxldnen

(JRenti, 1938:XI-XII). 1949 wels maTi umetesoba gaasaxles, ris Sedegadac waTe

bawaSis TqmiT, didi nawili aRar dabrunebula. afxazeTSi mxolod lazebis

mcire nawili cxovrobda da isic daisaqsa, nawiliDdarCa, nawili ruseTSi

wavida (soWi, krasnodari) mcire nawilma ki Tbilissa da lazeTs miaSura

(Cavwere 2011-12 da 2017 ww.). irkveva, rom afxazeTis Wanebs saubari

Tavisuflad SeeZloT, magram simRera _ naklebad. simRerebis Cawera

CxikvaZes afxazeTSi afxazeTis lazebisgan imitom gasWirvebia, rom maT

nawils arc emRera, an simRera daviwyebuli hqonda (1980a:7).

Turquli politikis mesveurebi damorCilebul mxareebSi ucxotomelTa

Casaxlebasac ar eridebodnen. filolog eduard Wanturias TqmiT goniosa

da kaxabris midamoebSi Caasaxles qurTebi, maTTan erTad ki Turquli

tomebi: eSairebi, himSilebi~. rizesa da mafacres (mefuri) midamoebSi

daasaxles gamusulmanebuli berZnebi da sxv. amave dros, TviT lazi

mosaxleobis did nawils osmaleTis Soreul mxareebSi asaxlebdnen

(Wanturia, 2006:139-140). himSilebSi albaT lazeTis teritoriaze mcxovrebi

xemSinebi igulisxmeba. gamuslimanebuli berZnebze verafers vityvi, magram

gonioSi qurTebisa Tu Turqebis Casaxleba eWvs ar iwvevs, vinaidan e. w.

gonioeli lazebis umetesoba Sidasasaubro enad Turquls iyenebs.

Cem mier 2015 da 2017 wlebSi Cawerili gonielebis naambobidan irkveva,

rom 1944 wlamde mosaxleobis umetesobas qurTebi da xemSinebi Seadgendnen,

romlebic lazobas ibralebdnen. maT STamomavlobas gonielebi `darqmeuli

lazebis~ saxeliT ixsenieben. aWarlebi ki 1944 wlidan momravlebulan.

gonioSi mcxovreb Wanebad moiazrebian Semdegi gvarebi: abduliSebi

(nawili abulaZed iwereba), TanaliSebi, kakabaZeebi, niJaraZeebi, bakuriZeebi,

savaraudod SaniZeebi. niJaraZeebis (erzrumoRlebis), SaniZeebisa

Page 68: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

68

(SerifoRlebis) da bakuriZeebis (beqaroRlebis) warmomavloba burusiT

aris moculi. isini, sxva gonioelTa Tu sarfelTa cnobiT (2012, 2014, 2015,

2017 ww.) Turqebi an qurTebi arian da lazi mxolod deda an bebia hyavdaT.

maT araqarTul warmomavlobas mxars uWers Turqulis, rogorc Sida

sasaubro enis gamoyenebis faqti. gonioSi Turquli imdenad iyo

gavrcelebuli, rom aramarto darqmeuli, aramed namdvili Wanebis

umetesobamac Turquli ena ufro icoda, vidre mSobliuri (Cavwere 2015, 2017

ww.). gonielebisve TqmiT lazebis mcire nawili saxlSi saubrobda Wanurad,

sofelSi Turqulad da skolaSi ki qarTulad. gonioSi Wanuris mcodneTa

ricxvi sakmaod mcirea. rogorc Cemma eqspediciebma aCvena, srulyofilad

saubari SeuZlia maT, visi orive mSobeli lazeTidan iyo gadmosuli.

1980-iani wlebidan sarfidan gonioSi kidev ramdenime ojaxi Casaxlda,

magram isini ar mominaxulebia, radganac sakuTriv gonioSi dabadebuli

xalxi mainteresebda.

taos, klarjeTisa da SavSeTisgan gansxvavebiT, lazuri musikis Sesaxeb

dRevandlamdec arc Tu ise mwiri masala mogvepoveboda. gansakuTrebiT

sruli iyo Wanuri zepirsityvierebis Tu simRerebis Janruli mimoxilvis

suraTi; Tumca, unda iTqvas, rom bolodroindelma eTnomusikologiurma

eqspediciebma bevri ram daazusta da aqamde CemTvis ucnobi mravali nimuSi

gamoavlina (gansakuTrebiT, sakravieri musikis dargSi).

disertaciaSi gansaxilveli kuTxeebidan WaneTi erTaderTia, romelmac,

„elesas“ garda, yanis Toxnis „heYamo“ Semoinaxa.

Wanuri musika, iseve rogorc poezia, Janrulad mwiria. poeziis Tema

filologebs zurab Tandilavasa da omar memiSiSs, TavianT naSromebSi

TiTqmis amomwuravad aqvT gaSuqebuli.

WaneTSi yanur koleqtiur samuSaos `noderi~ (nadi) an `meji~ ewodeba.

`noderi~ qalebis nadia, romlis ZiriTadi funqciac xvna_Tesvaa, xolo

`meji~ ki – kacebisa. mamakacebis nadi mZime samuSaoebisTvis (saxlis

mSenebloba, gzis dageba, didi xeebis gadmotana, navis napirze gamocureba

an zRvaSi Secureba) ikribeba, Tumca gasakeTebeli saqmis mixedviT,

SesaZloa qalebi da mamakacebi erTadac muSaobdnen (bujakliSi, 2015g:607).

Page 69: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

69

`„noderTan“ aris dakavSirebuli xalxuri simRerebis Sesrulebis

tradiciac. simRerebi iseTive mravalferovnebiT gamoirCeva, rogoriTac

TviT nadis kultura~ (memiSiSi, 2015:569). citataSi aSkarad simRerebis

sityvier teqstzea saubari, vinaidan lazuri naduri simRerebi naklebad

mravalferovania.

lazeTSi gavrcelebuli naduri simReraa `heYamo~ (audiodanarTi, #83).

„heYamo“, anu „hemo“. `igi xasiaTdeba Sromis ritmTan kargad Sexamebuli

melodiiTa da folkloruli sinkretizmis aSkara niSnebiT, rac mis

arqaulobaze miuTiTebs. es simRera emyareba musikalur frazas - usityvo,

kompleqsuri bgerebis ritmul amoZaxils: „heYamo, heYamo, heYamoli heYamo“<

anda „he, he, heYamo, Yamo, hemo, heYamo“~ (memiSiSi, 2015:569)). orive varianti

sxvadasxva melodiaze imRereba; musikaluri fraziT SeiZleba SevadaroT

qarTul Sromis simReras „naduri Toxnis dros“, romelic aseve arqaulia,

analogiuri samkali leqs-simReras - „popuna“~ (Tandilava z., 1972:23) vsvam

kiTxvas, ra musikaluri kanonzomiereba igulisxmeba citataSi „es simRera

emyareba musikalur frazas - usityvo, kompleqsuri bgerebis ritmul

amoZaxils“ (iqve).

sarfel filologebs omar memiSiSsa da zurab Tandilavas, surT

lazuri „heYamo“ intonaciurad Seudaron qarTul Sromis simReras „naduri

Toხnis dros“ (memiSiSi, 2015:569; Tandilava z., 1972:23) da mohyavT mixeil

CiqovanTan fiqsirebuli simReris „naduri Toxnis dros“ sityvieri teqsti.

samwuxarod, melodia arc Tavad Ciqovanis wignSia (Ciqovani, 1956:239).

vinaidan CemTvis es yvelaferi bundovani iyo (sanoto magaliთebis

ararsebobis gamo), amitomac, sanoto krebulebSi daviwye Zebna.

nimuSi saTauriT „naduri Toxnis dros“ gamoqveynebuli ar aris.

gamocemulTa Soris aris „simRera Toxnis dros“ (kargareTeli, 1899:3;

CxikvaZe, 1960:106-108; gobroniZe, 1978:98-101) „muSuri Toxnis dros“ (Аракчиев,

1916:100, 113-114); „hopunas“ saxeliT ki erTi nimuSia (arayiSvili, 1909:7).

Wanur „heYamosa“ da dasaxelebul simRerebSi musikaluri kavSiri

romc mepova, mainc ar iqneboda sakmarisi, radgan „heYamos“ mravali varianti

arsebobs. Tandilava, rogorc Cans, mxolod Ciqovanis wignsa da sakuTar

Page 70: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

70

smeniT STabeWdilebas daeyrdno, rac ar aris gamarTlebuli. misi es

mosazrebac, samwuxarod, gaziarebul iqna memiSiSis mier (memiSiSi, 2015:569).

„heYamos“ pirveli variantis Semsruleblebi metwilad mamakacebi arian,

meore variantisa ki _ qalebi. Tu nadSi qalebic monawileoben da kacebic,

maSin yvela erT hangze mReris“ (iqve:569). gaugebaria, Tu ra igulisxmeba.

Cven xelT arsebul CanawerebSi, musikaluri variantebis mixedviT

SemsrulebelTa sqesis mixedviT dayofis safuZveli ar gamaCnia.

naduri simReraa, agreTve, „heiana“ (audiodanarTi, #84). `misi melodia

bevrad gansxvavdeba „heYamos“ melodiisgan da arc usityvo frazebiT aris

warmodgenili. „heianas“ ori piri asrulebs. rogorc mkvlevarma zurab

Tandilavam mianiSna, igi warmoSobiT Sromis simRera ar aris“ (iqve:571).

`heiana~, romelic Cais krefis dros imRereboda, marTlac gansxvavdeba

`heYamos~ musikaluri variantebisgan, ori adamiani Sairobs, Tumca simReris

procesSi SemsrulebelTa meti raodenoba fiqsirdeba (sityvebi „heYamo“,

„heYamoli“ da `heiana~ glosolaliebia).

Tandilava, kidev erT sakamaTo mosazrebas ayenebs. igi wers: „araa

iSviaTi, roca nadSi simRera sruldeba lazuri „hanani“ (iavnanas)-s

melodiaze. am SemTxvevaSic Sesrulebis wesi heianaseburia“ (Tandilava z.,

1972:47). „iavnana“ samkurnalo simReraa da ara dasaZinebeli (WaneTSi bavSvis

samkurnalo nimuSi, samwuxarod, gamovlenili ar aris). rac Seexeba

„hananis“ melodiaze Sesrulebul nadur simRerebs, nakleb damajerebeli

mgonia. lazuri simRera xSirad marTlac erTsa da imave melodiaze

imRereba, magram akvnis nanis melodiis nadurSi gamoyeneba vfiqrob Sromis

temps Seanelebda daASedegic uaryofiTi iqneboda.

„xis gadatanis mamiTadSi adamianebi Tu samuSaos nayofierad ver

asrulebdnen, amdeni Sroma amao rom ar yofiliyo, problemis gadaWris

gzas eZebdnen. monawileTa ganmxnevebis, maTi qmediTunarianobis amaRlebis

erTaderTi saSualeba gudastviri iyo. megudastvire modioda, gadasatan

xeze jdeboda, gudastvirs Cahberavda da dakvras iwyebda... nadis

aRtacebuli monawileebi sityvebs (Helessa yalessa heiiamoli yassa hissa)

imeorebdnen. aRtaceba piks aRwevda da hooy-is ZaxiliT xes swevdnen.

lazeTis zogierT mxareSi am movaleobas megudastvires magivrad meqemenCe

asrulebda“ (iqve:609). `helesas~ gudastvirze (`gudaze~) Sesrulebuli

Page 71: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

71

variant CemTvis cnobilia (audiodanarTi, #85), magram qamanCaze

Sesrulebuli _ ara. marTalia, specialuri repertuari ar arsebobda,

magram Tavad Wanebis gadmocemiT, gudastviris dakvra Sromas ufro met

temps aZlevda da xalxs daRlas aviwyebda (CavwereT me da zurab vaniliSma

2014 w.). lazuri xalxuri musikis Semkrebis b. TofaloRlus cnobiT,

rodesac `gudaze~ damkvreli daiRleboda, rom ar gaqceuliyo, xeze

dasvamdnen, Sekravdnen da ase asrulebinebdnen masze dakisrebul funqcias

(CavwereT me da z. vaniliSma 2014 w.).

yanuri samuSaoebi da masTan dakavSirebuli wes-Cveulebebi, amJamad

faqtobrivad gamqralia. aRarc qorwilebi sruldeba tradiciulad da

aRarc desTanebi iTqmeba (bujakliSi, 2015:515; abaSiSi, 2015:563; bujakliSi,

2015g:610). rogorc Wani avtorebi aRniSnaven, samwuxarod, 1970-ian wlebSi

Cais kulturis Semoyvanam, lazeTSi, Sromis simRerebi gaaqro, magram

yofaSi saqorwino simRerebis nawili dRemde JRers.

memiSiSi, Tandilavas msgavsad, meTevzeoba-naosnobis amsaxvel teqstebs

Sromis leqs-simRerebSi aerTianeben (memiSiSi, 2015:571), es nimuSebi

musikalurad („helesas“ garda), lirikul Janrs miekuTvneba da ar

gansxvavdeba danarCeni Wanuri lirikuli simRerebisgan. rac Seexeba

„helesas“, igi rogorc Tavisi fuqciiT (rogorc tyidan xis morebis

gadmotanis, ise zRvidan navis amoyvanis dros), musikaluradac, motoruli

ritmis wyalobiT, marTlac Sromis simReras warmoadgens. Wanebis ZiriTadi

saqmianoba xom miwaTmoqmedebasTan erTad, meTevzeobaa. amiT gamoirCevian

isini danarCeni qarTvelebisgan. lazebis meTevzeobisadmi midrekilebas

aRniSnavs meCvidmete saukunis mogzauri evlia Celebi da erTi leqsic

mohyavs (Celebi, 1971:91-92).

simRera „helesa“ da misi genezisis problema vrclad ganixila

Tandilavam da daadgina, rom lazeTia am simReris samSoblo. dasavleT

saqarTvelos sxva kuTxeebSi igi lazeTidan gavrcelda (memiSiSi, 2015:573).

„aWarasa da guriaSi damkvidrebis Semdeg „helesa“ adgilobrivi

mravalxmianobis tradiciebze gadamuSavda da mas ukve sam da oTx xmazec

mRerian“ (Tandilava z, 1972:107). Tandilavasa (1929-1995) da memiSiSis (1939)

dros simRerebi, cxadia, erTxmiani iyo, magram ucnobia, Tu rodis

gavrcelda „helesa“ saqarTvelos sxva kuTxeebSi (Tu es simarTles

Page 72: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

72

Seefereba). iqneb guria-aWaraSi gavrcelebis dros Wanuri simRera, maT

Soris, `helesa~, jer kidev mravalxmiani iyo? lazuri `helesas~

gavrcelebis SemTxvevaSi dasaSvebia ori varianti: 1) lazuri `helesa~

erTxmiani iyo; 2) aWaruli variantebis msgavsad, lazuri variantis mxolod

Sesavali iyo erTxmiani, danarCeni ki _ mravalxmiani. amgvarad, mosazreba

lazeTidan aWaraSi gavrcelebis dros `helesas~ `adgilobrivi

mravalxmianobis tradiciebze gadamuSavebis“ Sesaxeb, SesaZloa, realobas

ar Seesabamebodes.

Cem xelT arsebuli masalis mixedviT „heYamo“ sarfSica da xofaSic

Toxnis simReraa (audiodanarTi, #86), danarCen lazeTSi ki „helesas“

(audiodanarTi, #87) nawili. im raionebSi ki, sadac „heYamo“ „helesas“

nawilia, Toxnis simReris gaxseneba uWirT (CavwereT me da vaniliSma 2014

w.). sarfSi gavrcelebuli „helesas“ varianti, SesaZloa, helimiSis

damuSavebuli iyos, vinaidan sarfsgaRma amave saxelwodebis mqone nimuSebi

mTlianad, an sanaxevrod gadaZaxilebzea agebuli (`helesa – ialesa~)

(CavwereT me, vaniliSma da memiSiSma 2014 w.). amas garda helimiSis variantis

diapazoni decimaa (audiodanarTi, #88), rac uCveuloa Wanuri simRerisTvis,

vinaidan lazur da zogadad Cveneburebis sxva kuTxeebis nimuSebis

diapazoni septimas ar scildeba. `helesa~ sruldeboda solistisa da

gundis monacvleobiT. erTi ambobda „helesas“ danarCenebi „Yalessas“ da

moqaCavdnen Toks da mere rom ukve daayenebdnen gzaze „heYamoli iassas“

ityodneno - aRniSnaven mTxrobelebi (CavwereT me, vaniliSma da memiSiSma

2014 w.).

sarfSi gavrcelebuli `helesas~ siZveleze j. CxeiZe Semdegs aRniSnavs:

``helesas~ lazuri varianti Tavidan bolomde erTferovania da

aWariswylis xeobis variantis msgavsi cvalebadi Sromis procesidan gamom-

dinare ton-ritmi ar axasiaTebs. musikaluri masalac (leqsi) sul sxva

siuJetur xazs miyveba da daZabuli mZime Sromis procesSi Sesasrulebeli

Sromis simReris STabeWdilebas ar tovebs. leqsis SinaarsSi ar Cans

menaveoba-mebadurobis sakmaod mZime Sromis sulieri ganwyobileba da

gancdebi~ (CxeiZe, 1973:143). `amrigad, Tu lazur masalebs miviCnevT

sarwmunod, rom `helesa” ZvelTaganve wylidan navisa da badis gamoTrevis

dros sruldebodao, ver vityviT, rom aseT mZime samuSaosTan

Page 73: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

73

dakavSirebuli sulieri gancdebis gadmocema momxdariyo aseTi msubuqi

Janris leqsiT~ da askvnis, rom `helesas~ motanili varianti lazuri

xalxuri sityvierebis SedarebiT axali nimuSia da gamoZaxilia (anareklia)

im Zveli `helesasi”, romelic adre albaT marto menaveoba-meTevzeobasTan

dakavSirebiT sruldeboda. axal variantSi msubuqi satrfialo Janris

leqsis CarTvam igi gadaaqcia iseT simRerad, romlis Sesruleba yofiTi

gasarTobebis drosac iqneboda SesaZlebeli~ (iqve:143-144).

Sromis individualuri lazuri simRerebi samwuxarod ar Cans.

meTevzeobisadmi miZRvnili nimuSebidan gansakuTrebiT aRsaniSnavia

„qafSiaSi birafa“ (xamsas simRera) (audiodanarTi, #89), romelic 2014 wels

vaniliSTan erTad Cavwere xofis r-nis sof. makrialSi. msgavsi nimuSis

sityvieri teqsti da ganmarteba motanili aqvs umiT osmanaRaoRlus Tavis

wignSi „lazi vore“: patara xamsia badeSi moxvda da dedas SesCivla, dedam

ki upasuxa - nu geSiniao, Semdeg xamsia Cioda navSi atanaze, saxlSi

mizidvaze, Sewvaze, Wamaze da deda ki yovelTvis erTsa da imaves eubneboda.

magram, rodesac xamsiam uTxra beqmezi (tkbileuli) miirTveso, ganwirulma

dedam mxolod maSin SemosZaxa _ axla ki yvelaferi gaTavdao

(osmanaRaoRlu, 2014:47-48). Turme, mariliani xamsias mirTmevis Semdeg bevr

wyals Tu dalev, Tevzi kuWSi kargad grZnobs Tavs da curavs, magram

sakmarisia beqmezi daayolo, rom masze gaimarjveb (iqve:48).

aRsaniSnavia, SiSman ilmazis cnoba, romlis mixedviTac trapizonSi

TevzWeris drosac ki cekvavdnen (CavwereT me da vaniliSma 2014 w.). ufro

savaraudoa, rom daWerili Tevzis irgvliv ecekvaT.

Wanebis kidev erTi gataceba miminoTi nadirobaa. igi desTanis saxiT

xalxuri simRerebis Temadac qceula (audiodanarTi, #90).

samwuxarod, saistorio Tematikis mqone simRerebi ar aris SemorCenili.

miuxedavad imisa, rom Wanebi Tamar mefes dRemde did pativs scemen, masze

simRerebi ar arsebobs. patriotuli Tematika gvxvdeba mxolod lirikul

simRerebSi (mag. „yazaxeTiSi desTani“ (audiodanarTi, #91), romelic

yazaxeTSi 1951 wlis gadasaxlebas eZRvneba; „asqeriSa mobdiT“ anu jaridan

Camovedi (CxikvaZe, 1971:358-360) da. a. S.). iqneba es meTevzeobisadmi („helesas“

garda) Tu patriotuli Tematikisadmi miZRvnili nimuSebi, musikalurad

Page 74: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

74

isini mainc lirikuli Janris nawili arian. desTania magaliTad „andRa

mzoRaSa meulu“ (dRes zRvaSi gavdivar) (audiodanarTi, #92).

saerTodac Wanuri folklori gamoirCeva sevdiani lirikuli

simRerebis (desTanebis) siWarbiT. gavimeoreb, q. lorTqifaniZis

ganmartebas, romlis mixedviTac „desTani poeturi nawarmoebia, romelic

gadaWarbebuli mgrZnobelobiT gadmogvcems raime gmirobas an, ZiriTadad,

tragikulad damTavrebuli siyvarulis istorias ... desTanebi mogviTxroben

tragikul ambavs, romelic SeemTxveva mTel mxares an calkeul ojaxs.

isini sruldeba grZeli sevdiani melodiis TanxlebiT~ (lorTqifaniZe,

2015:582). desTans unda gulisxmobdes XIX saukunis I naxevris mogzauri k.

koxi, rodesac lazebs trubadurebiviT mosiaruleebs uwodebs

(mamacaSvili, 1981:198). igi aseve xazs usvams lazebis midrekilebas

simRerisa da dakvrisadmi (iqve).

musikis gonioeli maswavlebeli manana sanaZe cnobili xalxuri

simReris `e a sies~ avtorad mis Wan bebias, xava iamaqoRlis, miiCnevs, razec

telegadacemebSic saubrobs. sinamdvileSi xavas avtorobas eWvqveS ayenebs

ori garemoeba: 1) `e a sies~ melodia da teqsti mravali simRerisTvisaa

damaxasiaTebeli; 2) mananas biZas, axmed sanaZes, dedamisisgan araTu

simRerebis Seqmnis, aramed, ubralod, mReris faqtic ki ar gaugia (Cavwere

2017 w.).

lazuri `desTanebi~ sruldeba rogorc sakravis gareSe, ise qamanCis

TanxlebiT (audiodanarTi, #93). `gudaze~ Sesrulebis SemTxvevaSi sakravis

mWaxe xmis gamo desTans Tavisi xasiaTi ekargeba. albaT, amitomacaa rom am

sakravze desTanebi naklebad sruldeba. desTania aseve sarfeli oTar

baqraZis varaudiT Sromis nimuSad moazrebuli `eCi emfula eCi~

(kraveiSvili, 2011:82) sinamdvileSi `encvi emfula encvia~ da sityvier

teqstSi cxovelis xsenebis miuxedavad nimuSi lirikulia.

sainteresoa, ramdenad emsgavseba lazuri musika megruls?

WanurSi, megrulis msgavsad TvalSisacemia sevdiani lirikuli

simRerebis siWarbe. isini sruldeba rogorc usakravod, ise qamanCisa

(lazeTi) da Conguris (samegrelo) TanxlebiT (audiodanarTi, #94). es

sakravebi kolxur lirikul simRerebs kidev ufro met sevdas aniWebs.

Page 75: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

75

lazur lirikul simRerebTan axlos dgas akvnis nanebi (audiodanarTi,

#95).

gaRma lazeTSi tradiciuli nanis gaxseneba uWirT, Tumca moxerxda

ramdenime nimuSis fiqsireba. aRsaniSnavia, rom xofis r-nis sof. makrialSi

me da z. vaniliSma pirvelad CavwereT akvnis nana akvanis rwevis imitaciiT

(audiodanarTi, #96). saqarTveloSi mcxovrebma lazebma ki CemTvis aqamde

ucnobi nimuSi „okanwules vamela“ (saqaneladan ar Camovarde)

(audiodanarTi, #97) Camawerines _ bavSvs hamakSi arwev da ase umReri, rom

daiZinoso – ganmartavdnen sarfelebi. zogierTis cnobiT es calke nimuSia,

sxva cnobebiT ki nanis nawilia an saerTod arc imRereba (Cavwere 2014 w.).

Cemi azriT, es bavSvis daZinebasTan dakavSirebuli, magram mainc calke

musikaluri nimuSia. Tavisi sacekvao xasiaTiT igi ver jdeba akvnis nanebSi

da melodiuradac sakmaod gansxvavebulia.

lazuri folklori mdidaria bavSvTa mier saTqmeli nimuSebiT, Tumca,

aq mxolod im magaliTebze vsaubrob, romlis intonaciuri mxarec CemTvis

nacnobia.

„fisi miau bekatu“ (fisunia kata) (audiodanarTi, #98) _ bavSvs xelebs

saxeze moakidebinebdnen da Camousvamdnen orive loyaze. leqsis

damTavrebis Semdeg ki uRitinebdnen (Cavwere 2011, 2016 ww.). SesaZloa katis

moferebis drosac sruldebodes.

„kikiliki“ (yiyliyo) – (audiodanarTi, #99). es kikiliki viTom mamas

exmaureba da sad xar damalulio? ekalbardSio, ra gacviao? wiTeli

qalamanio, vin Cagacvao? bebiamo, vin giyidao? babuamo da a. S. es nimuSi

aiwona-daiwonaze sruldeboda (Cavwere 2014 w.).

samkurnalo simRerebi fiqsirebuli ar aris, magram nazi memiSiSs

biZamisis memed narakiZisgan axsovs, rom pilili batonebiani bavSvis win

aucileblad unda axmianebuliyo (CavwereT me da Tamaz gabisoniam 2010 w.).

pilils mWaxe xma aqvs, ase rom, monaTxrobSi ufro kavali unda

vigulisxmoT, Tumca arcerTi maTgani gavrcelebuli ar aris. sxvebs ki

`batonebis~ dros raime musikaluri qmedeba saerTod ar axsovT.

sakulto simRerebidan SemorCenilia kalendaruli nimuSi „wanaRani“

(„axali weli“). `axali wlis Rames bavSebi malulad akakuneben saxlis

karze da CaimRereben: „axali wlis Rames gaaReT fanjrebi, vinc Cven

Page 76: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

76

arafers mogvcems, mas male gardaecvalos qmario“. Semdeg Tokze

mimagrebul abgas (CanTas) karidan an fanjridan SigniT Seagdeben, saxlis

qalebi am CanTebSi xils Caawyoben. amboben, rom is qalebi, romlebic

bavSvebisTvis sasurvel xils Caawyoben, maT TavianTi qmrebi Zalian uyvarT“

(sari, 2015a:757-758). samwuxarod am nimuSis musikaluri mxare CemTvis

ucnobia. narimas cnobiT, mamamisis h. helimiSis bavSvobis dros xofaSi

imRereboda wminda giorgisadmi miZRvnili simRerac (kraveiSvili, 2011:105).

rac Seexeba 2011 da 2012 wels Cems mier oCamCireli nazi sarahmedoRlisgan

fiqsirebul simReras `mWima mWims~ (anu wvima wvims), igi saxumaro simReraa

da ara amindis gasaavdrebeli.

tirils lazebi: „mgara, mgarini“-s uwodeben. `korecxala mgarini~ aris

„daTvliT anu moTvliT tirili“, `sersiTe mgarini~ – xmiT tirili,

`CelamureTe mgarini~ ki cremliT tirili (Tandilava z., 1972:40, 137).

Tandilavas azriT, daTvliT da xmiT tirili emsgavseba erTmaneTs:

`orive xmamaRla tirils gulisxmobs. gansxvaveba ki isaa, rom xmiT

tirilis dros musika, xolo daTvliT tirilis dros teqstia wamyvani.

xmiT tirilis Zala imaSia, rom misi samgloviaro melodia guls uCuyebs

da damswreT tirils hgvris. amitom kargi xmiT matirali did pativs

imsaxurebs. xmiT tirili xSir SemTxvevaSi imdenad musikaluria, rom es

gabmuli melodia simReras mogagonebT da igi gansakuTrebiT saintereso

xdeba musikaluri folkloris TvalsazrisiT, rac Seexeba moTvliT

tirils, motiralis mizani aq sulTan laparaki da misi saaqao

cxovrebasTan dakavSirebuli ambebis sajarod gadmocema warmoadgens (Sen

amdeni qoneba vis dautove mamaCemo da a. S.) motirali did adgils uTmobs

gardacvlili ojaxis wevrebisa da axloblebis gancdebisa da mdgo-

mareobis gadmocemas~. (Tandilava z., 1972:137-141). saSa xoravas cnobiT

glovis dros `kocxala~ gulisxmobda adamianis biografiis mimdevrobiT,

simReriT moyolas (Cavwere 2011 w.).

Cem mier sarfsa da gaRma lazeTSi sxvadasxva dros Cawerili

eTnoforebi miuTiTeben, rom tirilSi erTi dastiris sityvebiT, sxvebi

gaCerebulebi arian, mere sxva itirebs da danarCenebi gaCerdebian (Cavwere

2012, 2014 ww.). tirilis sxvadasxva saxeobebi, razec Tandilava miuTiTebs

(Tandilava z., 1972:137-141), dRevandel lazeTSi, savaraudod, ar Cans.

Page 77: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

77

mTxrobelebi ver ganasxvaveben `korecxala da sersiTe mgarins~

erTmaneTisgan (Cavwere 2016 w.), Tumca asie kakabaZe tirils savaraudod

`korecxalaTi~ iwyebs (audiodanarTi, #100) da Semdeg gadadis `sersiTe~

anu xmiT tirilze. samagierod amaTgan mkveTrad ganasxvaveben `CelamureTe~

(cremliT) tirils, romelic, gavimeoreb rom usityvoa da saqme gvaqvs

aRgznebul deklamaciasTan.

„qorwilamde erTi an ramdenime dRiT adre gogos amxanagebi ikribebian,

mxiaruloben; axalgazrda gogonebi mRerian da horons cekvaven“

(bujakliSi, 2015d:591). qorwilisaTvis mzadeba vaJis saxlSi ramdenime dRiT

adre iwyeba... mamakacebi horons cekvaven, mRerian baladebs.

gonebamaxvilurad esityvebian erTmaneTs (iqve:592). rogoria am „baladis“

musikaluri saxe da saerTod, pirdapiri mniSvnelobiTaa es termini naxmari

Tu ara, ucnobia.

yuradRebas ipyrobs simRera „Tiramola“ (meore variantiT „heYamola“)

(audiodanarTi, #101). igi Tavisi genezisiT zRvaosnobasTan yofila

dakavSirebuli, Tumca bolo dros qorwils axlavs (Tandilava, 1972). igi

sursaT-sanovagis mosaTxovi simReraa, romelsac asruleben rogorc kacebi,

ise qalebi. SesaZlebelia Sesruldes sakraviTac. qalebi sufras gaSlidnen

da siZes gamocdidnen. mas moxarSul mamals daudebdnen da unda moepara.

mayrebi zurgs ukan modiodnen simRera „TiramolaTi“ da sanam simReriT

erTobodnen, siZe uceb stacebda xels mamals. sainteresoa, rom simRera

aris rogorc Turqulenovani, ise Sereuli _ Turqul-Wanuri (Cavwere me

2011 w., aseve memiSiSma da vaniliSma 2014 w.).

j. CxeiZe saqorwino ritualSi simRera `helesasac~ ganixilavs. misi

TqmiT `roca dedoflis mayrioni miuaxlovdeboda nefis ojaxs,

gaCerdeboda, moiTxovda saCuqars, ityoda `mola~ (Ruza) CavuSviTo da

daiwyebda “elesas” simReras. mayrioni manam ar moicvlida ezodan fexs,

sanam saCuqars (am SemTxvevaSi saklavs) ar miiRebda~ (CxeiZe 1973:139-140).

isicaa aRsaniSnavi, rom rosebaSvilis rveulSi `lazuri simRerebi. hasan

helimiSis SesrulebiT~ pirveli simReris saTauria `Tiramola-helesa~,

nimuSi helimiSis `helesaa~. rogorc Cans, zogjer `Tiramolas~ magier es

simRera sruldeboda, Tumca ratom, jerjerobiT gaugebaria. CxeiZe dasZens:

`sarfSi `helesa~ erTgundovania, iseve rogorc dasavleT saqarTvelos sxva

Page 78: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

78

mxareebSi~ (CxeiZe, 1973:142). cxadia, aq mecnieri uzustobas uSvebs, radgan

simRera tradiciulad orgundovania aramarto lazur, aramed sxva

kuTxeebis folklorSic. rac Seexeba qorwilis mzareulis, maspinZlisa da

siZisadmi warmoTqmul leqsebs Soris misamRerad „helesa ialesa heYamoli

iasa isa heis“ ganmeorebas (bujakliSi, 2015d:594-595), amas wesiT adgili

cekvis dros unda hqonoda.

„wulo bozo“ (qalwulo) (audiodanarTi, #102), iseve rogorc „Wuta

nusa“ (patara rZali) (audiodanarTi, #103) imRereboda qorwilSi patarZlis

gamoyvanis dros.

qorwilis dRes diliT sasiZos mxridan xalxmravali jgufi

sapatarZlos ojaxisken miemarTeba. gzad gudastvirze ukraven, cekvaven,

axalgazrda biWebi yvirian (gamaioxu)“ (bujakliSi, 2015d:592). patarZlis

gamosayvani nimuSebis (audiodanarTi, #104) fiqsireba me da nazi memiSiSma

movaxerxeT.

bukakliSis TqmiT `qorwilis Ramis horonis msgavs mravalferovan

gasarTobebs Sorisaa poetebis paeqroba. TiTo-TiTo, or-ori an sam-sami

adamianisgan Semdgari qalTa da mamakacTa gundebi orstrofiani leqsebiT

epaeqrebian erTmaneTs. Sairobis Cveuleba, qemenCes TanxlebiT paeqroba,

romelimes damarcxebamde grZeldeba. zogjer SeiZleba es horonis

nacvladac Catardes“ (iqve:596). misi azriT `Tanamedrove qorwilebSi

zemoxsenebul ritualebs iSviaTad an saerTod ar vxvdebiT. SesaZloa,

gadavawydeT ufro gansxvavebul ritualebsac. am Cveulebebidan da

ritualebidan zogierTi ram soflebSi dResac sruldeba. ise 70-iani

wlebis Semdgom ki bevri folkloruli nimuSi daviwyebas mieca“ (iqve:598).

rac Seexeba simReras „aqeT WandaS oxori“ (aqaa wveulebis saxli)

(audiodanarTi, #105), sityvieri teqsti nazi memiSiSs TurqeTis Wanebis

nawerebSi unaxavs. iq erTi kupleti yofila da lazuri kulturis gavleniT

melodia TviTonve gaukeTebia Cavwere 2014 ww.).

sanam cekvebze gadavidode, aucilebelia simRerebis im formebis

aRniSvna, rasac q. lorTqifaniZe ganixilavs:

`„maniebi ZiriTadad qemenCes, gudastvirisa da qavalis (salamuri)

TanxlebiT, horonis cekvisas an mosaubreTa Soris damRerebuli, Turqus

formiT sruldeba.

Page 79: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

79

`aTma~ (laz. gebiiafa): mRerian qemenCesa da gudastviris TanxlebiT,

qorwilebSi horonis cekvisas, nadis dros. Semsruleblebi or jgufad

iyofian. erTi jgufi improvizaciulad strofs Txzavs. meore jgufi ki am

gamoTqmul strofs imeorebs.

aTma Sepasuxeba: esec improvizacias efuZneba. didad afaseben im pirebs,

romelTac pasuxis gacema sxartad, winaswari momzadebis gareSe SeuZliaT.

or jgufs Soris mimdinare es warmodgena-paeqroba efuZneba ori adamianis

ostatobas.

aTmas mTavari daniSnuleba damswreTa garToba da drois sasiamovno

gatarebaa. aq damarcxeba tragediad ar aRiqmeba.

winaswar aravin icis, Tu rogor damTavrdeba paeqroba. es nawilobriv

damokidebulia msmenelTa SeZaxilebsa da aplodismentebze. sabolood,

Sedegisda miuxedavad, orive mxare mainc kmayofili rCeba (lorTqifaniZe,

2015:583-584).

gebiiafas dros dasaSvebia bilwsityvaobac. Tumca, akrZalulia

metoqisa da misi ojaxis Rirsebis Semlaxveli sityvebis gamoyeneba. esaa

umniSvnelovanesi wesi“ (iqve:584).

samwuxarod, statiaSi ganmartebuli ar aris „Turqus forma“. aTma

Sepasuxebas, Tavad Sevswrebivar, rodesac 2014 wels arhavis r-nis sof.

sideres mkvidri ilhan gurqanisa (kasabiSi) da sarfel nazi memiSiSs Soris,

Tumca es ara desTani, aramed Sairi iyo (audiodanarTi, #106).

Wanur cekvebze uaRresad mniSvnelovania ismail bujakliSis statia

„lazuri xalxuri cekvebi - horonebi“. sityva `horoni~ misi TqmiT

Turqulia (bujakliSi, 2015b:523). igi aRniSnavs, rom, rizedan giresunis

CaTvliT, cekvis Tanxlebad qemenCes iyeneben, Caielidan aRmosavleTisken ki

(mag. xofa, fazari) _ gudastvirs (iqve:524). es mosazreba mcdaria, radgan

viwesa da artaSenis raionebSic (anu xofidan Caielamde farglebSi)

Cagviweria qamanCaze sacekvao nimuSebi, iseve rogorc internetresursebSi

aris rizes „horonic“ gudastviris TanxlebiT. gvxvdeba omer asanis cnobac

xofaSi zurnis dakvris Sesaxeb (citirebulia iqve:524), magram masze

mogvianebiT SevCerdebi.

sainteresoa, ra kriteriumebiT ganasxvavebs ismail bujakliSi Wanebis

mier xmarebulsa da SavizRispireTis qamanCas erTmaneTisgan, rodesac

Page 80: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

80

aRniSnavs maT Soris gansxvavebas, rogorc melodiis, ise dakvris formisa

da agebulebis TvalsazrisiT (iqve:525). meorec, lazebic Savi zRvis

arealSi cxovroben da amitom dakonkreteba aucilebelia. albaT, qamanCis

`SavizRvispirul~ variantSi Cveulebrivs, mrgvalmuclian oTxsimian sakravs

gulixmobs.

bujakliSi axsenebs baTumi_xofa_Cxalas samkuTxedSi Sesrulebuli

`horonebis~ gansxvavebulobas sxva horonebTan (iqve:527). sainteresoa, am

samkuTxedSi aWarac igulisxmeba Tu ara? baTumis xsenebisas mxedvelobaSi

aWaruli `Wiboni~ unda hqondes, radgan sarfis qarTul nawilSi

gudastviri didi xania, rac aRar gamoiyeneba. Cxalas xeoba borCxis

raionSi Sedis da Tu samkuTxedis saxiT warmovidgenT, maSin Cxaladan

baTumisken mimavali gza aucileblad aWarul soflebze gadis.

`dRes rizesa da trapizonSi horonebis Sesruleba gudastviris

Tanxlebis gareSe mxolod religiuri faqtoridan gamomdinareobs“

(iqve:528). rogorc zeviT aRvniSne, internetsivrceSi `gudas~ TanxlebiT

Semxvedria rizes „horonebi“, amgvarad avtoris msjeloba safuZvels

moklebulad mimaCnia.

statiaSi didi adgili uWiravs cekvebis saxelwodebebs. ``horonis~

saxelwodebebad gvxvdeba individualuri, naTesauri jgufebis da

geografiuli saxelebi (iqve:529), magaliTad `faaCquli~, `wariSka~ da a.S.

`cekva xandaxan erT saaTze mets grZeldeba, wreze mocekvaveni xSirad

iRlebian, daRlilebs axlebi cvlian, ar icvleba mxolod `tulumze~

(avtori ase wers _ g. k.) damkvreli, romelsac fuls udeben `tulumis~

jibeSi (erqomaiSvili, 2009:368).

Wanur musikaSi gvxvdeba Semdegi sakravebi: Casaberebi – pilili, kavali,

gudastviri da xemiani qamanCa.

erTxmiani Casaberi sakravebia pilili da kavali.

pilili (suraTi, #3) sarfSi gavrcelebuli instrumentia. pililis

(videodanarTi, #12) ori saxeoba arsebobs, swori da bologafarToebuli.

misi ostatis, ilia abduliSis (1922-2010) TqmiT, sakravi mzaddeba didgulis,

bambukis, tyemlis an Txilisgan. amJamad popularuli ufro bambukia,

vinaidan damzadeba advilia. sakravi Semodgomaze mzaddeba (sazogadoebrivi

mauwyeblis radio, qeTevan mumlaZis gadacema `sarfSi napovni sakravi~

Page 81: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

81

14.04.1988). mis Tavs abduliSi `wipils~ uwodebda, rosebaSvils ki `wivilis~

saxeliT aqvs moxseniebuli (rosebaSvili, 1975:30). abduliSi aRniSnavda, rom

wipili axla bambukisaa, magram, adre bambukis sarfSi ararsebobis gamo

babuamisi wipils didgulasgan akeTebda. „didgula gaxmeboda, fuWdeboda,

bambuki ki magaria, vWridi da qarSi vaSrobdi. wipilis gakeTeba Zalian

Znelia. sakravs zogjer erT saaTSi, zogjer ki erT dReSi vakeTeb~ (q.

mumlaZis gadacema).

eTnolog giorgi garayaniZis TqmiT wipils aTlili aqvs ena, romlis

saSualebiTac Cabervis dros irxeva sakravis lulaSi moTavsebuli haeris

sveti. Rero tyemlis an didgulas xisagan damzadebuli 25-30 santimetri

sigrZis milia, romelzec 5-7 naxvretia gakeTebuli. pililis sasurvel

JReradobas sakravis sigrZe gansazRvravs (garayaniZe, g. 2008:75).

konstruqciiTa da akustikuri TvisebebiT igi ar aris primitiuli

sakravi. piriqiT, igi Casaberi sakravis maRalganviTarebuli formaa,

miuxedavad imisa, rom gudastviris erT-erTi mTqmelis lulas warmoadgens

(rosebaSvili, 1975:30). pililis lulas qveda mxridan – zeda or Tvals Sua

Tvali ara aqvs. es garemoeba kidev ufro sarwmunos xdis am sakravis

siaxloves gudastvirTan (iqve). abduliSis TqmiT, pililze Sesasrulebeli

yvela melodia saWibonea da xalxi mas Zvelad Wibonze asrulebda

(samsonaZe, 2005), Tumca rosebaSvilis TqmiT pililis `repertuari da masze

intonireba radikalurad gansxvavdeba Wibonisagan~ (rosebaSvili, 1975:31).

aqve unda aRvniSno, rom sarfsgaRma mcxovrebi lazebis umetesoba `Wibons~

`gudas~ uwodebs da sityva `Wiboni~ maTTvis ucnobi terminia (CavwereT me

da memiSiSma 2014 w.).

amgvarad 1975 wels rosebaSvili pilils gudastviris nawilad

miiCnevda (iqve:30), magram 1988 wels pirveli arxis radios Jurnalist

qeTevan mumlaZesTan interviuSi acxadebs „dRevandlamde, pililis msgavsi

sakravi saqarTvelos arcerT regionSi fiqsirebuli ar aris. unda

vifiqroT, rom es aris lazuri sakravi. rac Seexeba mis uZvelesobas, esec

udavoa. marTalia, mas aqvs ena, romelic ar aris damaxasiaTebeli da ar

aris uZvelesi warmoSobisa, magram, niSandoblivia, rom kolxeTis

dablobze aris gavrcelebuli, igive qobuleTis aWaraSi, da

araoficialuri cnobebiT, samegreloSic, e. i. saerTod kolxeTis

Page 82: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

82

dablobzea xis sayviri. pilili masze mcire zomisaa, magram formiT

emsgavseba. es sakravi imeorebs amJamad aWaraSi gavrcelebul zurnad

wodebul, me vfiqrob, yofil sayvirs“ (mumlaZis xsenebuli gadacema).

pililis xma mWaxea. masze ikvreba rogorc instrumentuli hangebi, ise

simRerebic (audiodanarTi, #107).

specialuri literaturis mixedviT, i. abduliSisTvis pilili,

kavalTan da gudastvirTan erTad, babuamiss, xofel osman abduliSs (1863-

1948) uswavlebia, magram, igi ZirZveli lazuri instrumenti ar unda iyos,

vinaidan:

• TurqeTis lazebisTvis, maT Soris musikis SemkrebTaTvis, es sakravi an

sruliad ucnobia, anda mxolod ilia abduliSi axsendebaT, maSin, rodesac

sxva sakravebi (`guda~, qamanCa) lamis TiTqmis yvela Wanur sofelSi

fiqsirdeba;

• arc batoni ilias Txrobidan, arc CxikvaZis naSromebidan da arc Cem mier

gamokiTxuli eTnoforebidan pililze ilia abduliSis garda TviT sarfSi

sxva damkvreli (Tu ar CavTvliT abduliSis moswavleebs) ar fiqsirdeba.

CxikvaZe imasac miuTiTebs, rom bolo periodamde am sakravs Tavad lazebic

ki ar icnobdnen (CxikvaZe, 1980:46).

• sakravebis damzadeba-dakvra ZiriTadi xeloba arc ilias babuisTvis unda

yofiliyo, vinaidan moxuc sarfelTa mexsierebaSi osmani rkinis

damuSavebis ostati da sameurneo iaraRebis mkeTebeli iyo, mis mier

gakeTebuli sakravebi ki arc unaxavT (Cavwere 2015, 2017 ww.). osmani,

romelic sarfelTa TqmiT xofidan iyo gamoqceuli da Tavi sarfs Seafara.

zurab vaniliSis TqmiT sarfelebs osmanis xeloba ise moswonebiaT, rom

misi CasiZeba gadawyvites (Cavwere 2014-2015 w.). aqedan gamomdinare, mas

SeeZlo pilili Tavadac Seeqmna;

• ufrosi Taobis ostatebma avni vaniZem da nodar kakabaZem mxolod bolo

25-30 wlis win daiwyes pililis gakeTeba da maTac ilia abduliSisgan unda

eswavlaT (Cavwere 2011, 17 ww.);

• pililis bologafarToebuli saxeoba, romelic abduliSs wminda

lazuri egona, sinamdvileSi rogorc ucxoelma eTnomusikologebma auxsnes

(ucxoelebs, romelTa vinaobac ar daakonkreta, ase uwoda) zurna yofila,

Page 83: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

83

`bolo gadauWeri da lazuri maSin iqnebao~ (`aWaris televizia~ inga

xalvaSis saavtoro gadacema `scena~, 2008).

• abduliSs pilili, iseve, rogorc kavali, saqonlis mwyemsvis dros

uswavlia, arada WaneTSi, Turqebis Semosvlis Semdeg mainc, saqonlis

mwyemsebad da masTan dakavSirebuli sakravebis damkvrelebad ufro metad

xemSinebi (muslimani somxebi) gvevlinebian, raSic araerTxel

davrwmunebulvar gaRma WaneTSi eqspediciebisas. sarfsgaRma lazebi kavals

xemSinebis sakravs uwodeben da miuTiTeben, rom lazebi maincdamainc ar

etanebodnen (CavwereT me, memiSiSma da vaniliSma 2014 w.), pilili ki, umetes

SemTxvevaSi, arc smeniaT, vinc ki icoda, is abduliSs asaxelebda (igive

Camwerebi);

• sarfelebis varaudi pililis odesRac SesaZlo arsebobis, Semdgom

gaqrobisa da osman abduliSis mier misi aRorZinebis Sesaxeb (Cavwere 2015,

2017 ww.) safuZvels moklebulia. maSin rodesac lazur gudastvirze

erTxmianobis xvedriTi wili izrdeba, am fonze aralogikuria erTxmiani

sakravis dakargva;

• davubrundeT im Sexedulebas, romlis mixedviTac pilili gudastviris

nawilia. rogorc mumlaZis xsenebul gadacemaSia naTqvami, ilias babuis

gakeTebul pilils 5 Tvali hqonda; am dros cnobilia, rom gudastviris

erTi dedani aucileblad xuTTvliania, anu pilili gudastviris erT-erTi

dednisagan gakeTebuli SeiZleba iyos. aq saubaria swor pililze, magram

xom arsebobs pililis meore saxeoba, bologafarToebuli pilili?

aucileblad unda movixmo citata omer asanis wignidan „pontos kultura“.

„amboben, rom Zvelad xofaSi ukravdnen gudastvirsa da zurnas, magram es

ikrZaleboda religiuri TvalsazrisiT“ (citirebulia bujakliSi, 2015b:524).

Tu ilias babuis xofelobasac gaviTvaliswinebT, advili SesaZlebelia,

bologafarToebuli pilili zurnisgan gakeTebuliyo;

• rac Seexeba sakravze Sesrulebuli nimuSebis musikalur mxares: faqtia,

rogorc bologafarToebul, ise swor pililze Sesrulebul

instrumentuli Tu sasimRero hangebi ufro mkveTrad `aziuri~ ieris

(melizmebi, gadidebuli sekunda) mqonea, vidre simReris SemTxvevaSi.

Page 84: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

84

rogorc Cans, pilili ZirZveli Wanuri sakravi ar unda iyos, Tumca is

ki naTelia, rom dRes es sakravi sarfis musikaluri folkloris nawilad

da saxed aRiqmeba.

aqve unda movitano abduliSis q. mumlaZisTvis naTqvamic: „gasul wels

kolxobaze Camosuli iyo TurqeTidan lazi kaci, me damainteresa, vkiTxe da

miTxra, aseTi Cvenc gvaqvs, Cvenc vukravT da es sakravi mxolod lazebSiao“

(xsenebuli gadacema, 1988). mecnieruli TvalsazrisiT, sando ar aris erTi

kacis cnobebze dayrdnoba, miT umetes, rom TurqeTis lazebSi arc Cveni

eqspediciebisas da arc sxva masalis gacnobisas pilili ar Segvxvedria

(gansxvavebiT kavalze Sesrulebuli TiTo-orola nimuSisagan). SesaZloa

ilias xsenebulma Wanma ilias pilili da gaRma lazeTSi arsebuli kavali

erTnairi agebulebisa da erTnairi Tvlebis gamo erTi da imave sakravebad

mieCnia. bawaSi CemTan saubarSi 2011 wels ambobda, rom mamamisi pilils

amzadebda, Tumca aqac albaT kavali unda vigulisxmoT. akatis cnobiT

pilili arc TurqeTSi gvxvdeba (piradi saubari 2016 w.).

pilili nawilobriv aWaraSia gavcelebuli (garayaniZe, g. 2008:75)

SeiZleba aq sof. sarfs gulisxmobdes. yovel SemTxvevaSi, aWarul

folklorSi aseTi sakravi ar dasturdeba.

kavali/qavali (suraTi, #4) kamparisgan, anu didgulasgan keTdeboda.

foTlebis axali amoyris dros, gamwvanebis periodSi tyavi kargad

Zvreboda da didgulas guli kargad gamodioda. kavals daaxloebiT 5, 7

Tvali unda hqondes. am sakravs ufro metad xemSinebi iyeneben, vinaidan igi

Cobanebis anu mwyemsebis sakravs warmoadgens (Cavwere me 2011 w. da memiSiSma

2014 w.). amis miuxedavad, rogorc Cans, lazuri desTanebic ikvreba

(audiodanarTi, #108).

marTalia, lazur folklorSi zurnaze dasakravebi jerjerobiT ar

Segvxvedria, magram am instrumentis arsebobaze Wanuri zepirsityviereba

miuTiTebs (memiSiSi, 2015:573; Tandilava, 1972:110). sainteresoa, lazuri

gamoTqmac: „gogos Tavis nebaze Tu miuSveb, medoles, an mezurnes gahyvebao“

(abaSiSi, 2015:560). zurnisgan gansxvavebiT, dolze dasakravebi gvxvdeba

(CxikvaZis CanawerebSi), Tumca nimuSTa nawili uTanxleboa, nawilze ki

aWaruli simRerebia warmodgenili.

axla mravalxmian sakravebs: qamanCas, `gudasa~ da `ostvinons~ vexebi.

Page 85: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

85

gudastvirs, rogorc araerTgzis aRvniSne, lazurad `guda~ (suraTi,

#5) ewodeba. gudastviris salamurebi `nav~-Si ideba (CavwereT me da

memiSiSma 2014 w.). igi CimCiris an kamiSisaa (CimCiri – bza, Tandilava a.,

2013:835; kamiSi – bambuki, iqve:356). Casabers `Soroni~ an `dudula~ hqvia da

savaraudod, CimCirisgan mzaddeba. gudastviris dednebi kamparasgan

(didgula) keTdeba da `opinaSe~ hqvia (CavwereT me da memiSiSma 2014 w.).

opinaSe ara, magram `opirinaSe~ TandilavasTan salamurad aris

ganmartebuli (Tandilava, 2013:648). `Soroni~ bawaSis TqmiT suliers, xolo

dudula ki filolog naTia foniavas TqmiT (piradi saubrebi 2016 w.) _

Tavians (dudi – Tavi) niSnavs. ucnauria rom opinaSes bawaSi xemis da

sapentelas mniSvnelobiT ganmartavs (Cavwere 2016 w.). gudis tans guda

ewodeba (CavwereT me da memiSiSma 2014 w.). igi qeCis anu Txisgan mzaddeba,

Tumca SeiZleba batknisgan gakeTebac. batkani, anu Suroni 7-8 Tvisa unda

iyos. gudastvirisG Sesamoseli silamazis mizniT keTdeba. saerTodac am

morTulobis qveS lazuric `gudac~ iseTive TeTria, rogorc, sxva

kuTxeebis gudastvirebi. `guda~ adre morTulobis gareSe iyo (CavwereT me

da memiSiSma 2014 w.).

zamTarSi gudis gamoSroba xdeba Semdegnairad: batkanis tyavs nacars

ayrian, Semdeg Tmebs aclian da damzadebis procesic iwyeba. gudas CrdilSi

aSroben, mze ar miecxunos (CavwereT me da memiSiSma 2014 w.). `Tulumi

Sedgeba Txis tyavis gudisa da mis ZirSi Camagrebuli lerwmis ori

stvirisgan, rezonansis mosamateblad stvirebis boloze damagrebulia

cxovelis rqa~ (Gold, 1972:3-4).

aWaris msgavsad lazeTSic scodniaT sabavSvo gudastvirebis keTeba, am

SemTxvevaSic ZiriTadi masala Txisaa, romelic 1 wlisa unda iyos

(CavwereT me da vaniliSma 2014 w.).

WanebSi gudastviri erTaderTi sakravia, romelmac Cveneburebis

folklorSi dRemde SeinarCuna qarTuli mravalxmianoba (audiodanarTi,

#109). igi SenarCunebulia, ara marto musliman lazebSi, aramed qristian

`pontoel berZnebSic~ (audiodanarTi, #110-111).

Zalze sayuradReboa goldis dakvirveba: `TurqeTis aziur nawilSi

gudastvirze mxolod lazebi da qarTvelebi ukraven. Trakieli Turqebisa

da balkanelebisgan gansxvavebiT, romlebic gaidaze ukraven, kavkasiaSi

Page 86: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

86

Tulumi struqturulad unikaluri instrumentia. balkaneTsa da dasavleT

evropaSi gudastvirze mxolod burdonul mravalxmianobas asruleben,

Tulumze ki SesaZlebelia ori damoukidebeli, mobiluri bgeraTrigis

Sesruleba~ (Gold, 1972:4). iqve agrZelebs, rom `Tulumis erT stvirze

sruldeba melodia, xolo meoreze xdeba ori bgeris _ tonikisa da

dadablebuli meSvide safexuris swrafi monacvleoba, rac qmnis melodiur-

perkusiul efeqts. zogjer meore xma melodiasTan unisonSi JRers~ (iqve:4).

goldi gudastvirze dakvris process Semdegnairad aRwers `Tulumi

ZiriTadad gamoiyeneba, rogorc cekvis an simReris Tanmxlebi sakravi.

instrumentalisti/vokalisti gudas haeriT avsebs, simReris dros stvirs

loyaze idebs, raTa haeri gudidan ar gaeparos. amgvarad, gudaSi rCeba

mTeli strofis akompanirebisaTvis saWiro raodenobis haeri, xelaxali

Cabervis gareSe. Sedegad, viRebT erTgvar samxmian vokalur nawarmoebs:

momRerali mReris da, paralelurad, Tulumis erT stvirze melodiis

variants asrulebs, meoreze ki – kontrapunqts~ (iqve).

marTalia, lazur da, Sesabamisad, pontos berZnuli gudastviris banSi

umetesad I da VII safexurebi JRers (videodanarTi, #13), magram mogvepoveba

magaliTebi, rodesac bani sam anda oTx safexursac moicavs. am dros zeda

xma aJRerebs mxolod or bgeras, anu bani da zeda xma poziciebs icvlian

(audiodanarTi, #112).

rac Seexeba gaidas. zogadad saberZneTSi arsebobs gudastviris ori

saxeoba: es aris `Gayda~/`Gaida~ (gaida), romelic saberZneTis garda

gavrcelebulia evropis sxva qveynebSic da pontos berZnebis `Tsabouna~

(`cabouna~). `Gaida~-s (suraTi, #6) aqvs grZeli sabane lula, igi mxolod

erT bgeras gadmoscems. misi funqcia dasakravebis sayrdeni tonis ori

oqtaviT qveviT aRebaa (videodanarTi, #14-15). es sakravi, saberZneTis garda,

gavrcelebulia SotlandiaSi, bulgareTSi. am sakravze aJRerebuli

dasakravebis kilo maJori an minoria. `Gayda~ qarTul musikalur

folklorSi (maT Soris arc lazebTan) arc gvxvdeba, gansxvavebiT

`Tsabouna~-sagan, romelic qarTuli tipis sakravia (videodanarTi, #16) da

masze ara zogadad berZnebi, aramed `e. w. pontoeli berZnebi~ ukraven. mec

masze SevCerdebi.

Page 87: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

87

Wanur `gudaze~ dRes Tvlebis raodenoba orive mxares xuTia anu 5/5-ze,

magram rogor iyo uwin? pontouri gudastviris, anu `cabounas~ mixedviT

SeiZleba aRdges lazuri gudastviris Zveli saxe. Tuki Wanur gudastvirze

Tvlebis raodenoba 5/5-ia. pontour gudastvirze Tvlebis raodenoba aris

rogorc 5/5, iseve 1/5 da 3/5 (suraTi, #7).

uaRresad Rirebulia klarji emrula qesqinqurTis cnoba. misi mama

huseini, romelic cnobili meakordeone iyo, ukravda aseve kavalsa/yavalsa

da gudastvirzec. `Tulums 5/5 Tvali hqonda, magram lazuri Tu gindoda,

erT TerefSi (anu erT mxares) 2-3 Tvals `gaagdebdnen~ anu gasanTlavdnen _

gadmogvcems emrula (Cavwere 2016 w.).

Tu mxedvelobaSi miviRebT pontos berZnebis, anu gaberZnebuli

trapizoneli lazebis gudastvirebs (1/5 da 3/5), da amas davumatebT imasac,

rom pontoeli berZnebis zogierT dasakravSi mravalxmianoba ufro

dominirebs, vidre lazur nimuSebSi, es aSkaras xdis im faqts, rom Zveli

Wanuri gudastviris Tvlebi unda yofiliyo an 1/5, an 3/5. rogorc Cans,

mravalxmianobis degradaciis dros moxda gudastvirze Tvlebis

raodenobis gatoleba, magram zogjer mainc xdeboda Tvlebis amoqolva, anu

5/5-ian gudastvirze miiReboda 3/5-i raodenoba. Tvlebis amoqolva iyo

gardamavali periodi 3/5-idan 5/5-ze gadasvlisa. Tvlebis datolebam

mravalxmianobis xvedriTi wilis Semcireba gamoiwvia. aqedan gamomdinare,

pontos berZnebma SeinarCunes Zveli lazuri gudastviri. SesaZlebelia

SenarCunebuli iyos vokaluri mravalxmianobac. maTi didi nawili 1920-iani

wlebidan saberZneTSi cxovrobs, xolo vinc darCa, gamuslimanda.

Wanur gudastvirze ukraven xemSinebic. gavimeoreb, rom isini an

musulmani somxebi arian, an gasomxebuli lazebi, Tumca lazebTan erTad

cxovroben da lazur musikas asruleben (videodanarTi, #17).

Tuki `gudaze~ dasakravebi, araqarTuli melizmatikisa da erTxmianobis

dominirebis miuxedavad, qarTuli xalxuri mravalxmiani musikis

kanonzomierebebs efuZneba, amaves ver vityviT qamanCaze, romlis hangebic

paraleluri kvartebis daRmavali moZraobiT Cveni musikis normebs sakmaod

Sordeba (audiodanarTi, #113; sanoto danarTi, #5). paraleluri kvartebis

siWarbe gansakuTrebiT, sakadanso saqcevebSia TvalSisacemi. paraleluri

kvartebis siWarbes sakravis kvartebiT awyoba unda iwvevdes. aRsaniSnavia,

Page 88: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

88

rom zogierT TuSur dasakravSi garmonze zeda xmebSi paraleluri

kvartebis JReris faqtebi (audiodanarTi, #114-115), marTalia, es ar aris

imdenad xSiri, rogorc qamanCaze Sesrulebul lazur nimuSebSi, magram

mainc yuradsaRebia.

qamanCa (suraTi, #8) ramdenime xisgan mzaddeba. sakravis wina nawili

naZvisaa, danarCeni ki _ muxis, TuTis an kedris. simebi, sazis simebis

msgavsad foladisaa. simebs, savaraudod, `doqusdafa~ an `Telefe~ hqvia

(CavwereT me da vaniliSma 2014 w.) bawaSis cnobiT (Cavwere 2016 w.)

`doquzdafac~ da `Telefec~ Turquli sityvebia, `doqusdafa~ _ mosaWers,

`Telefe~ ki mavTuls niSnavs. xemi cxenis Zuisaa. moqlonebs eZaxian

`burgis~, `ujis~ (yuri), an `aiaRis~ (CavwereT me da vaniliSma 2014 w.).

`aiaRic~ Turqulia da lazurad gewifus, gedgus niSnavs (gedgu _ dadgma

(diumezili, 2009:302; dadgma, dabijeba, Tandilava a., 2013:732). joraks

uwodeben `guruns~, lazurad hqvia „vir“. simebis damWers `semers~ uwodeben

da misi qarTuli Sesatyvisia unagiri simebis qveviT yaliSi, anu sayeloa

(kravati) moTavsebuli. Jelesebur siTxes, razec xemis Zuas usvamen, kevis

fisi hqvia, sakravis simebze mas ar gausvamen, mxolod xemze xmaroben. Tavad

gasasmels lazurad „golosvaSe“ ewodeba (CavwereT me da memiSiSma 2014 w.).

golosvaSe ara magram golosvinu ganmartebulia, rogorc Camosma

(Tandilava a., 2013:152). sakravs didi naxvretebi xmis gamocemisTvis aqvs

(CavwereT me da memiSiSma 2014 w.).

akati qamanCis aRweras amgvarad iZleva: „regionSi dasaxlebuli

berZnulenovani mosaxleebi da saberZneTSi mcxovrebi xalxi

SavizRvispireTidan, qamanCas, aseve, uwodeben liras. Savi zRvis qamanCas

sami simi aqvs. dRes simebi keTdeba metalisgan, Tumca warsulSi zeda 2

simi nawlavisgan mzaddeboda. Sua simi nawlavisaa, xolo maRali

warmoadgens oqros Zafs (Cihanoğlu, 2004:242; citirebulia akati, 2015:364).

zeda or sims aseve uwodebdnen wminda simebs~ (akati, 2015:364).

iSviaTad, zog adgilebSi qamanCas SeiZleba oTxi simic hqondes, `magram

xalxs am damatebiTi simisaTvis axali saxeli ar Seurqmevia. rogorc

vxedavT, samsimian qamanCas erTi tonika aqvs, xolo oTxsimiani qamanCa ori

tonikis misaRebadaa damzadebuli da, Sesabamisad, Semsrulebels SeuZlia

erT qamanCaze ori sxvadasxva tonika gamoiyenos. Savi zRvis qamanCaze

Page 89: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

89

mjdomare da mdgomare poziciebSi ukraven. swor dablobze masze dakvra

SesaZlebelia siarulis drosac“ (akati, 2015:365).

gaugebaria Tu rogoria es oTxsimiani sakravi; mas mxolod erTi simi

aqvs damatebuli Tu igi mrgvali muclis mqonea? aseve gaugebaria

ortonikianobis sakiTxic. saerTod sifrTxile gvmarTebs qamanCis

damzadebis teqnikasa da nawilebis saxelwodebebze, im monakveTebSi, sadac

avtori arsad ar ambobs, Tu romel tomebSi gavrcelebuli qamanCa aqvs

mxedvelobaSi.

qamanCis gamkeTebels kargi smena unda hqondes. xe foTlebis

gamosvlamde unda moiWras. xis masala uwylo unda iyos, ramdenadac

gaxmeba moWrili xe, imdenad ufro kargia. masala mSral adgilze unda

inaxebodes (CavwereT me da vaniliSma 2014 w.).

SiSman ilmazis cnobiT, qamanCas patara, skolamdeli asakis

bavSvebisTvisac ki akeTebdnen. aseT sakravze mxolod martivi hangis dakvra

SeiZleboda. qamanCas bavSvobidanve ukravdnen (CavwereT me da vaniliSma 2014

w.). emin ozeri igonebs - `qorwilebSi mxrebze damisvamdnen, vukravdi da

fuls mawepebdnen Sublzeo~. misive mogonebiT, simindis Reroze Zafebs

gaabamdnen da piriT daukravdnen. am Reros namdvili xma ki ar hqonda, es

saTamaSo iyoo (CavwereT me da vaniliSma 2014 w.).

sainteresoa qamanCis Wanuri saxelwodeba. sarfeli lazebi mas dRes

`Wilils~ uwodeben (Cavwere 2011 w.). es termini, iseve rogorc qamanCis

nebismieri lazuri Sesatyvisi ucnobia TurqeTSi mcxovrebi WanebisTvis, am

dros axsovT gudastvirisa da misi nawilebis lazuri saxelebi. ufro

metic, Wilili arc Zvel literaturaSi gvxvdeba, mis magivrad naxsenebia

`qemenCe~ (diumezili, 2009; Tandilava, 1972; vaniliSi, 1964). qemal narakiZis

cnobiT, mamamisi, qamanCaze damkvreli (lazurad qemenCeji) sarfeli memed

narakiZe am sakravs lazurad `qemenCes~ uZaxda, `Wilils~ ara. (Cavwere 2016

w.). zogierTi eTnofori mas qemaned moixseniebs, magram arc qemanea Wanuri

sityva. marTalia, w. bawaSis biZebi (warmoSobiT arhavis raionidan) qamanCas,

lazuradac `qemenCed~ ixseniebdnen, Tumca zogjer `Wililsac~ axsenebdnen

(Cavwere 2016 w.). rogorc Cans, qamanCas `Wilili~ bolo xanebSi daerqva, da

isic saqarTveloSi mcxovrebi Wanebisgan.

Page 90: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

90

aq mivadeqi mTavar saTqmels. aris Tu ara qamanCa qarTuli sakravi? misi

wyoba (kvartebisgan Semdgari) da masze Sesrulebuli orxmianoba

(videodanarTi, #18) qarTuli xalxuri musikaluri kulturisTvis ucxoa.

aRsaniSnavia isic, rom lazebis garda es sakravi saqarTvelos arc erT

sxva kuTxeSi ar dasturdeba.

gasarkvevia instrumentis lazeTSi moxvedris gza da dro. faqtia,

gaberZnebuli Wanebic am sakravze ukraven (audiodanarTi, #116). mecxramete

saukunis mogzauris karl koxis mier naxsenebi `citra~ da `gitara~

(mamacaSvili, 1981:198, 199) qamanCa unda iyos, radgan simebiani sakravebidan

lazeTSi mxolod es instrumentia gavrcelebuli.

1910-20-iani wlebiT unda TariRdebodes suraTi, romelzec h. helimiSi

qamanCaze ukravs. am suraTiTa da diumezilis masaliT mtkicdeba, rom

gasuli saukunis dasawyisSi es sakravi ukve gvxvdeboda, Tumca misi

gavrcelebis miaxloebiTi TariRis dadgena, jerjerobiT ar SemiZlia. rac

Seexeba mis warmomavlobas, vinaidan Turqul musikaSi es sakravi ar

fiqsirdeba, safiqrebelia rom igi an saberZneTidan (bizantiis imperiidan)

iyos Semosuli, anda rogorc pirad saubarSi w. bawaSi varaudobs, lazuri

qamanCa berZnuli lirisa da qarTuli Wianuris nazavs warmoadgendes.

aqve unda vupasuxoT kiTxvas, aris Tu ara WaneTSi gavrcelebuli

qamanCa msoflioSi cnobili qamanCisnairi? sazogadod qamanCas ori

nairsaxeoba gaaCnia. esenia: `aRmosavluri qamanCa~ (romelic gavrcelebulia

TurqeTSi, azerbaijansa da sxva regionebSi) da e. w. `lazuri qamanCa~.

berZnebi mas `pontour liras~ uwodeben, radganac masze pontoeli

berZnebic ukraven (videodanarTi, #19). Cem xelT arsebuli masalis

mixedviT Turqebi am sakravze ar ukraven.

lazuri modeli mniSvnelovnad gansxvavdeba sakuTriv `aRmosavluri~

qamanCisagan. Tu lazuri Wilili aris brtyeli, mogrZo formis mucliTa da

mokle tariT, Turquls grZeli tari da mrgvali muceli gaaCnia; Tu

Wanurs swori joraki aqvs, aRmosavlurs es momrgvalebuli saxiT gaaCnia.

Tu Wanuri qamanCa samsimiania, Turquli 3-4 simiania. gansxvaveba, Sesabamisad,

JReradobaSic gamoixateba. qamanCis `aziuri~ varianti ufro solo sakravia

(masze muRamebs ukraven), xolo lazuri (igive pontouri) ki saTanxlebo

(kraveiSvili, 2011:127).

Page 91: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

91

internetSi ganTavsebuli videoebze dayrdnobiT vfiqrobdi, rom

lazuris joraki swori iyo, riTac iqmneboda samive simis erTad aJRerebis

SesaZlebloba; Tumca 2014 wlis eqspediciebma gamoavlina, rom lazursac,

sxva qamanCebis msgavsad TaRovani joraki gaaCnia, ris gamoc erTdroulad

(violinos msgavsad) mxolod ori simis aJRerebaa SesaZlebeli.

Tavad sityva `Wilili~ Wanuria da metyvelebaSi farTod gamoiyeneba.

sityvis ganmarteba aseTia – dardi ar gqondeso. sarfelebi ixsenebdnen,

rodesac raime ar gamogvividoda, ufrosebi gvetyodnen, ar idardoTo, am

dros sityva Wilils axsenebdnen da Tan mkerdze xels gaisvamdneno

(Cavwere 2016 w.).

sabakalavro diplomSi mqonda afxazuri afxarcas, aseve Wianurisa da

qamanCis Sedareba damzadebis wesebisa Tu funqciis mixedviT (kraveiSvili,

2011:133-134). es sakravebi erTmaneTs marTlac hgavs, ufro metic, w. bawaSis

azriT, Wanuri qamanCa `aRmosavluri qamanCisa~ da qarTuli `Wuniris~ nazavs

unda warmoadgendes. sayuradRebo varaudia, Tumca isic faqtia, rom

lazeTis mosazRvre kuTxeebSi (Tundac aWaraSi) Wianuri ar gvxvdeba.

arayiSvilma daafiqsira guruli Wianuris wyoba, magram es sakravi arc

guriaSia gavrcelebuli.

bujakliSi lazeTSi gavrcelebuli sakravebis warmomavlobas ase

mimoixilavs „qemenCesa da gudastviris warmoSobis sakiTxi bevrisTvisaa

interesis sagani. miuxedavad uamravi gansxvavebuli Tvalsazrisisa,

SeuZlebelia romelimes sarwmunod miCneva, ramdenadac es Tvalsazrisebi

urTierTsawinaaRdego da subieqturi nacionaluri argumentebiT

sazrdooben da maTi mecnieruloba eWvs badebs. gudastviri msoflios

mraval qveyanaSi analogiebis saxiT gvxvdeba, msgavsad Sotlandielebis

„gayda“-sa da frangebis „cornemuse“-si. nacionaluri Tvalsazrisi amtkicebs,

rom gudastviri Turquli xalxuri sakravia. Znelia gansazRvra imisa, Tu

rodis da ra gziT Semovida anatoliaSi franguli „fochette“ da inglisuri

„kit“ saxelwodebis simiani sakravis monaTesave SavizRvispireTis qemenCe.

amasTanave, safuZvels araa moklebuli am instrumentis adgilobrivi

warmomavlobis SesaZleblobac“ (bujakliSi, 2015b:525).

avtori yuradRebas ar aqcevs im faqts, rom Sotlandielebis „gayda

(gaida)“ da frangebis „cornemuse“ (videodanarTi, #20) Zalian gansxvavdeba

Page 92: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

92

Wanuri da zogadad qarTuli gudastvirisgan. avtors arc surs,

musikalurad gaanalizos sxvadasxva qveynis da, Tundac, Wanuri dasakravebi.

TavisTavad safuZvels moklebulia lazeTSi gavrcelebuli gudastviris

Turqul xalxur sakravad gamocxadeba, miT ufro, rom masze Sesrulebulma

hangebma qarTuli mravalxmianoba dRemde SeinarCuna da Tanac, Savi zRvis

aRmosavleT sanapiros regionis garda, gudastvirze TurqeTis sxva

nawilSi, a. akatis cnobiT, arc ukraven.

akatis moxsenebaSi ganxilulia qamanCa da gudastviri. `TurqeTis

aRmosavleT SavizRvispireTi~ ki lazeTia, magram am termins

eTnomusikologi TiTqmis ar iyenebs. moxseneba mTel rig sxva sakamaTo

adgilebsac Seicavs. Cemi dakvirvebiT amgvari adgilebi warmomavlobisa da

erovnulobis sakiTxs ukavSirdeba. ase magaliTad, rodesac avtori

saubrobs TurqeTis aRmosavleT SavizRvispireTis kulturaze,

mxedvelobaSi, umeteswilad, swored lazuri kultura aqvs (akati, 2015:363-

376), Tumca sityva lazs gakvriT axsenebs da isic _ qarTvelisgan

gancalkevebulad. rogorc bawaSi aRniSnavs dRevandel TurqeTSi

oficialurad aRaravin iyenebs lazebTan dakavSirebul termins, nacvlad ki

aRmosavleT Savi zRvispireTs axsenebs. rogorc Cans, zogadi terminebis

SemoRebiT Turqebi erovnuli kvalis gadafarvas cdiloben (bawaSi, 2015:40).

akati aRniSnavs: „yvelaze mniSvnelovani xalxebi, vinc dRevandel

kulturaze pirdapiri gavlena iqonia, arian yivCaRebi, sxvadasxva

warmoSobis Turquli Temebi, romaelebi (berZnebi, gaqristianebuli

adgilobrivi Temebi, orTodoqsi da ara-musulmani Turqebi), lazebi,

qarTvelebi da somxebi. Savi zRvis aRmosavleT sanapiroze gavrcelebuli

sakravebi am kulturul urTierTgavlenas asaxaven. miuxedavad imisa, rom

raodenobrivad am regionSi arc Tu ise bevri instrumenti gvxvdeba,

TiToeuli maTgani zomis, wyobis, stilisa da teqnikuri orientaciis

TvalsazrisiT, gviCvenebs regionuli adgilmdebareobiT gamowveul udides

mravalferovnebas, rac am mravalferovnebis mizezebis kvlevis

aucileblobas ganapirobebs. am regionis monacemebs me 2002 wlidan vkrebdi.

saeqspedicio Canawerebis Tanaxmad, gamovavline 24 musikaluri gansxvaveba.

aseve, Tu gaviTvaliswinebT im teritoriebsac, sadac savele samuSaoebi ar

Camitarebia, Sesabamisad, gansxvavebaTa raodenoba ufro gaizrdeba. rogorc

Page 93: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

93

zemoTac aRvniSne, es Temebis gansaxlebasTan aris dakavSirebuli. am

zogadi informaciis Semdeg, regionis or mniSvnelovan mravalxmian

sakravze, qamanCasa da Tulumze SevCerdebi. vfiqrob, ufro momgebiani iqneba

am sakravebis gansxvavebulad gamoyenebis sakiTxis ganxilva maTi

adgilmdebareobis mixedviTa da imis gaTvaliswinebiT, Tu ra gavlenas

axdens es gansxvavebuloba maT mravalxmianobaze~ (akati, 2015:363-364).

samwuxarod, am „24 gansxvavebaze“ avtori arafers uTiTebs. rac Seexeba

eTnikur jgufTa Serevas, es gamoricxuli ar aris, magram dasaxelebul

teritoriaze dominantur jgufs yovelTvis qarTveloba Seadgenda. rac

Seexeba berZnebs, pontoelebis qarTvelobaze ukve visaubre. somxebSi,

safiqrebelia mkvlevars hemSinebi hyavdes mxedvelobaSi, magram smeniTi

analizic cxadyofs, xemSinebis mier gudastvirze lazuri musikis dakvras.

rac Seexeba aramusliman Turqebs, gaqristianebul adgilobriv Temebsa da

yivCaRebs, gaugebaria, Tu konkretulad romel tomebs gulisxmobs da

mkvlevris mier dasaxelebuli teritoriis ra nawilSi binadroben isini.

miT ufro gaugebaria, Tu ra musikalur gavlenebzea saubari. rac Seexeba

musikalur gansxvavebebs mravalxmianobis kuTxiT, samwuxarod, avtori amaze

aRar saubrobs. zogjer isic gaugebaria, Tu romeli saxeobis (sam Tu

oTxsimiani) qamanCa aqvs mxedvelobaSi. statiaSi arsad ar aris naxsenebi

Tulumis lazuri, iseve rogorc SavSuri da taouri saxelwodebebi.

saqarTvelos masStabiT gudastviris orive mxares mocemuli Tvlebis

odenoba ase warmogvidgeba: aWarul Wibonze 3/5, qarTlur da raWul

gudastvirze 3/6, stvirze 1/5, lazur gudaze ki 5/5 (iseve, rogorc mesxurze).

maSasadame, gudastvirze Tvlebis orive mxares Tanabari raodenoba

qarTuli tradiciisaTvis damaxasiaTebeli ar aris. Cemi smeniTi

dakvirvebiT, Tvlebis toli raodenoba xels uwyobs masze Sesasrulebeli

hangis gaerTxmianebas.

WanebTan dadasturebulia mravalReroiani salamuris arsebobis faqti,

romelsac `ostvinoni~ ewodeba: mis Sesaxeb cnobebs eTnomusikolog

valentina steSenko-kuptinasTan vxvdebiT. mas moaqvs iskander citaSis

cnoba TurqeTSi mcxovrebi Wanebis musikalur SemoqmedebaSi Svid da

TormetReroiani salamuris arsebobis Sesaxeb, romelsac citaSi

Page 94: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

94

`ostvinons~ uwodebs (steSenko-kuptina, 1936:36, 183), Tumca iqve aRniSnavs,

rom mas ar hqonda lazeTSi eqspediciis Catarebis saSualeba (iqve:36).

mravalRerian salamurze 2011 wels mec SevZeli garkveuli cnobis

mopoveba. narimes TqmiT mamamiss, xasan xelimiSs gadasaxlebaSi hqonia es

sakravi. `igi xis sami Rerosagan Sedgeboda da zedized orxmianoba

gamohyavdao. sakravis diapazoni SezRuduli iyo, masze mamamisi, lazuris

garda qarTulsac ukravda. rodesac larWemis tembri movasmenine, man igi

ostvinonis tembrs“ 70%-iT miamgvana~ (kraveiSvili, 2011:126).

amis Semdeg situacia ar Secvlila, Tu ar CavTvli muitin memiSoRlis

dadasturebas arqabel lazebSi mravalReroiani salamuris arsebobis

Sesaxeb (CavwereT me da memiSiSma 2014 w.). samwuxarod sakravebis nawilebisa

da saerTod sakravis saxeli arc muitinma da arc narimam ar ician.

rogorc doqtoranti nino razmaZe Tavis referatSi aRniSnavs, Cemi cnobebis

safuZvelze SesaZloa saqme gvqondes ara panis fleitasTan, aramed

stvirebis gaerTianebasTan.

koxi, `gitarasa~ da `citrasTan~ erTad, `jimjimis~ msgavss

instrumentsac aRniSnavs. igi wers: `saintereso iyo jimjimis msgavsi

`instrumentis~ akompanimentic, romelic SigadaSig gaismoda, xolo

koncertis momRerals ori xis kovzi ukavia marcxena xelis TiTebs Sua da

marjvena xeliT sxvadasxvanairad aJRerebs maT~ (mamacaSvili, 1981:199).

SesaZloa, ori variantis daSveba: 1) xis kovzebSi Tanamedrove dolis

joxebi, `jimjimis msgavs sakravSi~ ki doli igulisxmebodes, radgan lazur

musikalur folklorSi gavrcelebuli instrumentebidan moyvanil

citataSi xsenebuli yvelaze axlos dolTanaa; 2) `jimjimi~ SesaZloa

idiofoni iyos, idiofonebi ki qarTul, maT Soris lazur folklorSi,

aRar gvxvdeba (SilakaZe, 2007:110).

bavSvebi, ZiriTadad biWebi, sabavSvo sakravebs akeTebdnen. maTgan

yvelaze popularuli ostvinale iyo. Cem mier 2011-12 wlebSi sarfsa da

kvariaTSi Sekrebili masalis mixedviT ostvinale sastvenia, romelzec

ZiriTadad erTi bgera JRers; igi umTavresad gazafxulze keTdeba (Tumca

SeiZleba zafxulsa da Semodgomazec damzaddes). `xe iyo, tyavs daniT

davnayavdiT da xeSi wylis Cadgomis dros _ gazafxulze, maSin

vakeTebdiT~. igi TuTisgan, mTxakakalidan (gareuli kakali), Txilidan da

Page 95: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

95

Txemlidan (Txmelidan) keTdeboda. garda gasarTobi funqciisa, zogjer

sakomunikacio mniSvnelobac hqonda. xanSiSesulebi ixseneben: `rodesac

Zroxebs vaZovebdiT, erTmaneTs ostvinaleTi gadavZaxebdiTo~ (kraveiSvili,

2013:31). am saxelwodebas stviris mniSvnelobiT jer kidev m. vaniliSi

xmarobda (kraveiSvili 2011:116). am etapze Sekrebili masalidan Cans, rom

vaniliSi ostvinaleSi swored am sabavSvo sastvens gulisxmobda.

boluzani (boluzana) didi bukia. omar memiSiSis cnobiT (Cavwere 2012

w.), boluzanas mTxakakalisgan (Txis kakali, gareuli kakali) akeTebdnen.

`kani Zalian advilad Zvreba, konusiseburad gaakeTebdnen, Cadebdnen

pilils da Zalian maRali xma gamodioda (bologafarToebuli pilili

boluzanas tipisaa, oRond boluzana ufro grZelia da naxvretebis

uqonlobis gamo mxolod erT bgeras gamoscems, radgan naxvretebi ara

aqvs). mTxakakals tyavi advilad Zvreba. imis tyavze wvrilad SemovxazavdiT

daniT, mere am tyavs gavaZrobdiT da rogoric dRes sayvirebia, im formas

vaZlevdiT. win viwroa, boloSi ki TandaTan farTovdeba da am boluzanas

dasawyisSi vukeTebdiT wipils. xma diddeboda, diddeboda TandaTan da

Sors ismoda. gazafxulze, roca mcenare Seidgams wvens, tyavi kargad

Zvreba. Zvelad cixis qongurebze dadgeboda erTi yarauli, did, grZel

sakravs Caberavda da Zlier xmas gamoscemda, romelic Sors ismoda, es

mtris moaxloebis niSani iyo. xalxi miatovebda yvelafers da am cixe-

galavanSi Semodioda, rom Tavi gadaerCina. cxadia, Cven mier gakeTebuli

sakravi im sakravis (savaraudod bukis) msgavsi iyo. Tumca, gacilebiT

patara~ (kraveiSvili, 2013:31). nodar kakabaZis TqmiT, boluzana da

oWandinoni erTi da igivea, `oRond boluzanas bavSvebi vakeTebdiT.

oWandinoni (saxmobi) ki ufro didia. oWandinoniT xalxs uxmobdnen (omSi,

qorwilSi, TavSeyraSi). es omianobis periodSi iyo. teqnika rom Semovida,

amis Semdeg aRaravis gaukeTebia~ (kraveiSvili, 2013:31-32).

ardaSenis r-nis sof. aidereSi SeviZine `sifsiY~ (suraTi, #9). masze

ustvenen Citebis gamosayvanad, mis enas baZaven nadirobis dros (CavwereT me

da memiSiSma 2014 w.). `sifsiY~ didgulasgan keTdeba. masze ramdenime bgeris

aJRerebaa SesaZlebeli (videodanarTi, #21).

zemoTganxiluli mxareebis, aseve, aWarisa da mesxeTis garda, TurqeTis

saqarTvelos sxva adgilebSi (kola-artaani, artanuji, yarsi, erzrumi,

Page 96: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

96

lore) qarTuli ena mTlianad daviwyebulia. rogorc eqvTime TayaiSvili

1902 wlis eqspediciisas aRniSnavda: „qarTulad laparakobdnen mxolod

sofel velSi, xolo eruSeTSi marto moxucebulebs esmodaT qarTuli.

olTisis okrugSi, fanaskertSi, anzavSi, miakomSi qarTuli esmodaT

mxolod moxucebs da ufro qalebs, vidre mamakacebs“ (TayaiSvili, 1991:222).

2.5 mesxeTi

mesxeTis didi nawili saqarTvelos SemadgenlobaSia. mis farglebs

gareT amJamad focxovis nawilia, romlis musikaluri masala CemTvis

ucnobia. saqarTveloSi mcxovrebi mesxebis musikalur folklors gakvriT

vexebi, radgan mTel mesxeTze osmaleTis imperiis batonobam (1828 wlamde)

didi kvali datova.

mesxeTSi fiqsirebulia saakvne, saferxulo, saistorio, Sromis

individualuri da sufruli simRerebi. miuxedavad muslimanuri religiis

zegavlenisa, mesxeTma mravali sufruli simRera SeinarCuna. sakulto

(`Wona~), da saistorio (`Savlego~) Tematikis amsaxveli nimuSebic. Tumca

unda iTqvas, rom es simRerebi TiTo-orola variantiTaa warmodgenili.

saqarTvelos mowyvetili sxva kuTxeebis musikalur folklorTan

SedarebiT ufro metadaa Semonaxuli zemoxsenebuli Janrebi. aRarafers

vambob sufrul simRerebze, romlebic mxolod qorwilis sufraze

sruldeboda, sxva sufrulebze TaTrulebs mRerodnen (maRraZe, 1987:23).

isic sayuradReboa, rom sufrul simRerebSi ar saxeldeba sursaT-

sanovagis mosaTxovi nimuSi, samagierod, SemorCenilia mTeli rigi

sufrulebis Sesrulebis wesebi. ufro metic, arsebobs sufris gaxsnamde,

sufris gaxsnisas da daxurvisas Sesasrulebeli simRerebi.

ram ganapiroba mesxeTSi mravali sufruli simReris SenarCuneba? aseve

ratom aris sxva CveneburebTan SedarebiT ufro warmodgenili saistorio

da sakulto Tematikis amsaxveli nimuSebi? Aamis mTavari mizezi, vfiqrob,

1828 wels mesxeTis dedasamSobloSi dabruneba, anu islamuri sivrcidan

gamosvlaa. amgvarad, mesxeTma yvelaze adre daaRwia Tavi islams.

Cveneburebis sxva kuTxeebis musikalur folklorTan mesxuris

Sedarebisas gvxvdeba ramdenime paradoqsic, saxeldobr:

Page 97: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

97

• maSin, rodesac lazur gudastvirze dRemde qarTuli mravalxmianoba

JRers, mesxurze misi niSanwyalic ki ar igrZnoba;

• simRerebi gaerTxmianda mesxeTis saqarTveloSi dabrunebis Semdeg;

es yvelaferi mesxeTis eTnikuri aWrelebiT (Turqebis, Taraqamebisa da,

Semdgom, somxebis CamosaxlebiT) unda aixsnas.

mesxuri simRerebis mravalxmianobis sakiTxze mesame TavSi vsaubrob.

2.6 aWaris Turquli nawili

aWarul musikaze saubrisas mxedvelobaSi maqvs TurqeTSi mcxovrebi

aWarlebi. esaa maWaxlis Turquli nawili da xeba-maradidis mxare.

TurqeTis aWara esazRvreba SavSeTsa da klarjeTs da Sedis borCxis

raionSi. muhajiri aWarlebi ki TiTqmis mTel TurqeTSi arian mimofantuli,

Tumca xelT, ZiriTadad, inegolis oriode soflis masala maqvs.

Cem xelT arsebuli nimuSebi warmodgenilia Sromis (`Toxnis simRera~,

`voisa~, `helesa~) saqorwino (mayruli _ dedoflis moyvanisas), satrfialo

(`baxmaros mTaze~), sacekvao (`faTiko~ _ nayofiereba-Svilierebis

kultTanaa dakavSirebuli), `Caguna~, `raSaorera~, `vorsa da varada~),

saferxulo (`vahahai~, `vodelia~), saistorio teqstze (`enver faSa~),

salxino (`lobios simRera~), saxumaro (`vodelia nanina~, `Svidkaca~,

`efraturi~) da a.S. nimuSebiT.

rac Seexeba sakravier musikas, simRera `baxmaros mTaze~ warmodgenilia

akordeonis TanxlebiT (audiodanarTi, #117).

TurqeTSi mcxovrebi aWarlebis simRerebi ukanasknel wlebamde mxolod

orxmiani iyo, dRes ki aWareli muhajirebis folklorSi maTi gaerTxmianeba

TvalSisacemia, Tumca orxmianobis fiqsireba dRemdea SesaZlebeli

(audiodanarTi, #118).

hairielebs, romelTa mamebisganac 1965-68 wlebSi tradiciuli orxmiani

nimuSebi dafiqsirda, or xmaSi mRera ukve, rogorc Cans 1982 welsac ki

uWirdaT (igulisxmeba adgilobrivebis mier gadaRebuli masala). ara marto

`dodoflis simRera~ aramed `voisac~ ki umetesad zeda xmis gareSe iyo.

mravalxmianobis Cawera, bunebrivia, rom hairiesa da TufexCiyonaRSi kidev

ufro garTulda 2015 wels. yvela simReraSi (`mayrulis~ garda) axsovT

umetesad damwyebi, pirveli xma, dodoflis simReraSi ki axsovT banica da

Page 98: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

98

melodiac, Tumca melodiis Tqma uWirT, an solisti dawyebis SemTxvevaSi

male banze gadadis. hairielebisa da TufexCiyonaRelebis umetesoba leqsis

daviwyebis gamo melodias arc mReris da mxolod bani JRers

(audiodanarTi, #119). saerTod ki simReris gaerTxmianebis SemTxvevaSi

ufro logikuria melodiis SenarCuneba, Tumca aWaruli simReris bani

imdenad melodizebulia, calke Sesrulebis SemTxvevaSi ucxo msmenels

SeiZleba melodiadac ki moeCvenos.

razmaZisa da akatis mier tradiciuli mravalxmianobis merve

saerTaSoriso simpoziumze wakiTxul moxsenebaSi `inegolis (TurqeTi)

qarTvelebis warsuli da Tanamedrove musikaluri yofa~ aRniSnulia, rom

`dedoflis simReris dRes Sesrulebis ori versia arsebobs. rodesac maT

Cveulebrivi eTnoforebi asruleben umetesad bani JRers, melodia ki

fragmentulad an ar sruldeba. meore SemTxvevaSi _ maT tradiciebis

SenaxviT dainteresebuli adgilobrivi axalgazrda musikosebis mier~. 2007

wels sturuam TufexCiyonaRSi nimuSebis umetesoba moxucebisgan or xmaze

Tavisuflad Cawera (audiodanarTi, #120). marTalia, `baxmaros mTaze~/`Savi

zRvis pirze~ Sesrulebisas bans, yovel jerze arasworad mRerodnen da

xSirad unisonSi gadadiodnen (audiodanarTi, #121), magram 2007 wels

Cawerili simRerebis umetesoba mainc tradiciuli orxmiani nimuSebi iyo.

simRerebis gaqrobis safrTxeze, jer kidev goldi miuTiTebs da

dasZens, rom `mxolod moxucebis wyalobiTaa SemorCenili `dedoflis

simRera~ da `vosa vorera~ (Gold, 1972:3). rogorc 2015 wlis eqspediciis

masalebi metyvelebs, `vosa vorera~ ukve gamqralia (iseve rogorc `faWvis

simRera~, `alifaSa~, `evrida maspinZelsa~, `nanina~). goldi aRniSnavs:

`sagundo musika, erTdroulad aris sakmaod demokratiuli, im mxriv, rom

nebismier karg momRerals SeuZlia ahyves banis partias da, amasTanave,

mxatvruli TvalsazrisiT, momTxovni, vinaidan mxolod calkeul pirs

SeiZleba hqondes solo partiis Sesrulebis kvalifikacia~ (iqve:3). dRes ki

Znelia solistis partiis mcodnis naxva.

rac Seexeba sakravebs, iberia melaSvilis cnobiT akordeoni muhajir

qarTvelebSi (mag. hairieSi) daaxloebiT bolo 45-50 wlis win Sevida ufro

adre iyo xelis garmonika _ patara `wiy-wiyo~. yvelaze Zveli sakravi ki

hairieSi (xeirieSi) `Wiboni~ iyo, Tumca masze dakvreli aRaravin darCao

Page 99: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

99

(Cavwere 2012 w.). saWibone dasakravebis fiqsireba mxolod 1965 wels, a.

melaSvilma da i. jabadarma moaxerxes.

saistorio Tematikis amsaxveli simRerebidan goldsa da melaSvils

Cawerili aqvT `alifaSa~ (audiodanarTi, #122). `es versia mxolod

fragmentia da momRerlebma ar ician am ambis detalebi~ (Gold, 1972:5).

alifaSas Tema mxolod sawyis striqonSia mocemuli, xolo Semdeg ki

marTlac sruliad sxva Sinaarsis teqsti mosdevs (iqve). samwuxarod, dRes

am simReris gaxseneba ukve SeuZlebelia, rogorc Cans, 50 wlis winac igi

ukve fragmentulad axsovdaT.

piter goldi saubrobs ra siZis saxlSi dedoflis miyvanis dros, gzad

Sesasrulebel `dodoflis simReraze~, wers: `saqorwilo ritualis

popularobidan gamomdinare, hairieSi mas axalgazrda Taoba dResac mReris.

am simReris bani yvelaze rTulia hairies mTels repertuarSi. is viTardeba

mTeli strofis ganmavlobaSi da gundebis mier antifonurad sruldeba. Tu

ori solistidan erT-erTi ar moiZebna, gundebi simReras mainc

Seasruleben, vinaidan banis solo partia melodiis adekvaturia~ (Gold,

1972:5). dRes ki mxolod banis partia imRereba.

saqorwiloa, aseve, simRera `vin mogitana~ (audiodanarTi, #123). igi

warmoadgens patarZlis dialogs megobrebTan (gabisonia, mesxi 2005:104).

`nimuSi xSirad sruldeba erTi solistisa da gundis mier responsorulad.

SeiZleba Sesruldes mxolod solistis mierac. bevri sxva simReris

msgavsad, mas sacekvaodac iyeneben. mamakacebic asruleben am simReris erT

versias (ise, qalTa simRerad iTvleba) da mas uxams strofebs umateben~

(Gold, 1972:6). razmaZisa da akatis aRniSvniT es simRera tradiciul

repertuars ar miekuTvneba. maT moaqvT hairieli SevqeT aqgulis cnoba,

romlis mixedviTac SevqeTs `vin mogitana~ inegolSi, SavSeTidan

dasaxlebuli momRerlebisgan Seuswavlia da soflad popularuli mas

Semdeg gamxdara (aqguli Cawera rogorc 2015, ise 1968 wlis eqspediciam).

vfiqrob, mamakacTa unisonuri gundis arseboba Tundac piter goldis

CanawerebSi, simReris SavSebisgan gavrcelebiT unda aixsnas. rac Seexeba

simReris dros enis dabmas, nino razmaZis TqmiT specialurad iqmneba

STabeWdileba, rom TiTqos solisti enablua an sicivisgan akankalebs

(piradi saubari 2017 w.).

Page 100: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

100

saqorwino sufraze aucileblad iTqmeboda sursaT-sanovagis mosaTxovi

saqorwino sufruli `evrida maspinZelsa~, romelic friad gavrcelebuli

aWaruli simReraa. unda iTqvas, rom sursaT-sanovagis mosaTxovi

nimuSebidan aWaruli varianti erTaderTia, sadac Turqulenovani teqsti ar

Semxvedria. Turqulenovani teqstis ararseboba, vfiqrob, aWarul musikaSi

mravalxmianobis SenarCunebiT unda aixsnas.

qorwils qarTul simRerebTan erTad musulmanuri musikac axlda.

saqorwino manqanaSi qalis Sesvlis dros kiTxulobdnen yuranis locvebs.

manqanas win daqiravebuli musikosebi miuZRvebodnen (oqroscvariZe, 2012:177).

sacekvao simRerebia `nanina~, `vosa vorera~, `nardanina~, `harianani~ da

`tirini horirama~. `nardanina~. goldis TqmiT ``nardanina, ninaina~

mniSvnelobis armqone sityvebia, romlebic xSiradaa rogorc mamakacTa, ise

qalTa simRerebSi. meore mxriv, sityvebi “vosa” “vorera”, mxolod mamakacTa

simRerebSi gvxvdeba. iseve rogorc “vin mogitana’, es simRerac sruldeba

responsorulad, wamyvani mReris teqsts da gundi pasuxobs: `nardanina

ninaina”. es simRera farTodaa gavrcelebuli mTel samxreT-dasavleT

saqarTveloSi; aWaraSi is cnobilia, rogorc gandagana~ (Gold, 1972:6).

Sromis simRerebidan fiqsirebul `faWvis simReras~ `asrulebdnen

simindis yanaSi margvlis dros.

arsebobda amindis marTvis zogadqarTuli rituali da misi Tanxmlebi

simRera (futkaraZe, 1993:81), romlis musikaluri mxarec CvenTvis ucnobia.

fiqsirebulia, aseve, datirebebic. `mokle frazebiani strofebi da

melodiis daRmavali xazi damaxasiaTebelia qarTuli tirilebisTvis~ (Gold,

1972:6). qalTa repertuarze saubrisas goldi aRniSnavs: `hairieSi qalebs

calke musikaluri tradicia aqvT. mamakacTa simRerebisgan gansxvavebiT,

maTi gunduri simRerebi mravalxmiani ar aris. qalTa repertuari Sedgeba a

capella sacekvao simRerebisgan, zogi simRera akordeonis akompanementiT

sruldeba, aris aseve gansakuTrebuli socialuri daniSnulebis simRerebi,

magaliTad _ tirilebi (iqve:6). marTlac, Cven jerjerobiT ar mogvepoveba

qalebis mier Sesrulebuli orxmiani nimuSebi. goldisa da melaSvilis

mier erToblivad Caweril nimuSebSi mxolod erTi qali mReris. 2015 wlis

eqspediciaSi ki dafiqsirebulia qalebis mier unisonurad Sesrulebuli

Page 101: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

101

simRerebic (audiodanarTi, #124). miuxedavad amisa, goldis daskvna qalTa

simRerebis erTxmianobis Sesaxeb damajerebeli ar unda iyos, radgan

mxolod erTi qalbatoni hyavs Cawerili. 2015 wels or xmaSi simRera

mamakacebsac ki uWirdaT.

2015 wels moxerxda nanebis fiqsirebac (audiodanarTi, #125), Tumca,

maTi umetesoba Turqulenovani iyo.

dReisTvis hairieSi aRar imRereba: `vosa vorera~, `nanina~, `faWvis

simRera~, `evrida maspinZelsa~, `alifaSa~. marTalia 2015 wels dafiqsirda

oriode iseTi simRera (magaliTad `baxmaros mTaze~) rac Zvel masalebSi ar

figurirebs, magram aseTi Zalian cotaa.

cekva qorwilis ganuyreli nawilia. samwuxarod, dasakravebi ZiriTadad

evropuli tipisaa, Tumca, saxelebi ki qarTuli SerCeniaT. „Zvelad vukrevdi

muzikas. yeidebi vicodi: yolsama, cekvai, xorumi, yarabaRi, nardaninaic

vicodi, mara is yeidi Ceni ar iyo, queda aWarlebisa iyo (futkaraZe, 1993:56).

1960-ian wlebSi fiqsirebuli masalis mixedviT, Tuki sasimRero

mravalxmianoba jer kidev kargad iyo daculi, amas nawilobriv ukve veRar

vityodiT sakravier musikaze. imxanad ukve didi popularobiT sargeblobda

akordeoni (audiodanarTi, #126), Tumca, 1965 wels Cawerilia saWibone

dasakravebic, romelTa nawili mTlianad Tavsdeba qarTuli xalxuri

musikisTvis damaxasiaTebel CarCoebSi (audiodanarTi, #127), nawilSi ki

meSvide safexuris nacvlad meeqvse safexuri JRers (audiodanarTi, #128).

2015 wlebis eqspediciebSi ki dafiqsirda mxolod akordeoni, `Wibonis~

gaqrobiT ki qarTuli kvali kidev ufro metad waiSala. Tumca akatisa da

razmaZis moxsenebis mixedviT, adgilobriv mosaxleobaSi jer kidev

SemorCenilia `Wibonis~ xsovna. misma repertuarma patara garmonze ki

gadainacvla, magram zogierTi dasakravis saxelwodebaSic Cans, rom igi

`Wibonis~ repertuaridanaa, mag. `Tulumis yolsarma~.

sabavSvo stvirebs, ZiriTadad, mSoblebi akeTebdnen bavSvebisaTvis.

sasurveli masalaa gazafxulze vardis an askilis nedli toti. masze

keTdeboda ramdenime saxmo naxvreti. rogorc aRniSnes, igi jer kidev ori

aTeuli wlis win TiToeuli bavSvis saTamaSoebis ganuyofeli atributi

iyo (razmaZisa da akatis moxseneba).

Page 102: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

102

ramdenime Canaweri momepoveba facas raionidanac. facasa da mis

soflebSi qobuleTidan wasuli muhajirebi cxovroben. Cawerili masalis

mixedviT, folklori naklebadaa SemorCenili. sakravebidan ki

popularulia sazi, romelsac `baRlamas~ uwodeben (audiodanarTi, #129).

igive sakravs axsenebs m. faRavac (faRava, 2016:29). rogorc Cans, es baRlama

facel (qobuleTel) muhajirebSi garkveuli popularobiT sargeblobs. Cem

xelT arsebuli nimuSebi mxolod calfa da unisonuri SesrulebiTaa

warmodgenili.

msurs SevaCero yuradReba Samlis raionis sofel armuTalanze.

sofeli or ubnad iyofa _ `selimie~ SavSebis, kerZod, wiwveTlebis

dasaxlebaa, xolo `osmanie~ ki _ borCxelebis, anu klarjebis (faRava,

2016:419-422). CoxaraZe ki `selimies~, sametyvelo dialeqtis gamo ara

SavSeTis wiwveTis, aramed klarjeTis wiTureTidan wamosulad Tvlis

(CoxaraZe, 2016:68). yovelSemTxvevaSi armuTalanSi aucileblad unda iyos

klarjuli (SesaZloa, SavSuric) musikaluri folklori. am sofelSi

akordeonze dasakravebi da oriode simRera 1968 wels goldma Cawera.

akordeonze dasakravebSi qarTuli kvalis gamorCeva sakmaod Znelia

(audiodanarTi, #130). aqve Cawerilia ori simRera `Tiirini horirama~

(audiodanarTi, #131) da `me SenTvin Camoveli~ (audiodanarTi, #132).

`Tiirini horirama~ aWarulis gaerTxmianebuli variantia. es simRera ar

aris arc SavSeTisTvis da arc klarjeTisTvis damaxasiaTebeli. Tu imasac

davumatebT, rom armuTalanSi fiqsirebuli Svidi dasakravidan pirvels

`Cerqezuli~, meores ki `lazuri~ ewodeba, es (musikalur maxasiaTeblebTan

erTad) kidev ufro arTulebs fiqsirebuli nimuSebis dialeqturi

kuTvnilebis sakiTxs.

P. S. vinaidan TurqeTis maWaxelisa da piter goldis masalebi

eTnomusikologebisTvis isedac xelmisawvdomia, sakmaod didi danarTvis,

kidev ufro gadatvirTvis Tavidan asacileblad hairiedan da maWaxelidan

mxolod ramdenime Canaweri gamoviyene.

Page 103: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

103

2.7 CrdiloeT kavkasia

meoce saukunis dasawyisSi qarTvelebi cxovrobdnen ruseTSi, kerZod,

mozdokisa da yizlaris raionis (e. w. Tergis olqis) or sofelSi:

aleqsandronevskaiasa (sasoflo) da SelkovskaiaSi (sarafani). isini

lekianobis dros kaxeTidan, xevidan, qarTlidan da imereTidan wasulTa

STamomavlebi iyvnen (gigineiSvili, Tofuria da sxv., 1961:166). masobrivi

gadasaxleba 1720-ian wlebSi, 1795 wlis Semdgom da Samilis periodSi moxda.

pirveli gadasaxlebisas qarTlis mefe vaxtang meeqvses ruseTSi Tan gahyva

misi amalis udidesi nawili (iqve). dRes mozdoki CrdiloeT oseTis, xolo

Selkovskaia ki CeCneTis avtonomiur respublikebSi Sedis. qarTvelebi aseve

cxovroben soWis r-nis sof. plastunkaSic, Tumca saTanado masalis

uqonlobis gamo, disertaciaSi maTze ver visaubreb.

mozdokisa da yizlaris qarTvelebis musikalur folklorSi

SemorCenili iyo qarTuli mravalxmiani simRerebi. dimitri arayiSvilma

isini Cawera 1890-ian wlebSi mozdokSi zepirad da 1904 wels yizlaris

olqis (r-nis) sof. SelkovskaiaSi (romelsac qarTvelebi sarafans

uwodebdnen) _ fonografiT. mozdoksa da yizlarSi fiqsirebuli yvela

nimuSi mecnierma Tavadve gaSifra da gamoaqveyna 1916 wlis naSromSi

`Грузинское народное музыкальное творчество“. samwuxarod, lilvakebi,

romlebzec es masala Cawerili, dakargulad iTvleba (aslaniSvili, 1950:7;

aslaniSvili, 1970:4). araoficialuri cnobiT arayiSvilis mTliani arqivi

peterburgSi, puSkinis saxlSi unda yofiliyo daculi, Tumca

musikologebis, nino kalandaZe-maxaraZisa da dinara arayiSvilis

araerTgzis mcdelobis miuxedavad, masalis moZieba ver moxerxda. amgvarad,

xmovani Canawerebis uqonlobis gamo, iZulebuli var analizisas mxolod

arayiSvilis mierve gaSifrul sanoto nimuSebs daveyrdno.

mozdokeli qarTvelebis simRerebi warmodgenilia sami erTxmiani da

erTi orxmiani nimuSiT („nana“; „urmuli“; „kurdReli“ da „alilo“),

yizlaris qarTvelebisa ki - erT-, or- da samxmiani simRerebiT. arayiSvilis

cnobiT mosaxleoba fonografsa da Canaweris mosmenis process metad

gakvirvebuli Sexvda (Аракчиев, 1916:123). amitom unda vivaraudoT, rom

manamde isini fonografiT aravis Cauweria. am sofelSi arayiSvils

daufiqsirebia simRerebi: `TeTro qalo~; `avTandili~; `TuSo, vano,

Page 104: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

104

Savlego~; `melis simRera~; `saTamaSo~; `sufruli~; `ferxuli-mayruli~ da

„alilo“.

rogorc Cans, yizlaris qarTvelebi rusul musikasac asrulebdnen.

sakravieri hangebi Cawerili ar aris, magram popularuli yofila daira

(Бубен) da „muzika“ (garmoni) (Аракчиев, 1916:124; xaxanaSvili, 1888:3).

saTiTaod ganvixiloT mozdokeli qarTvelebisgan Cawerili nimuSebi.

„nana“ (sanoto danarTi, #6) samwiladobiTa da sinkopebiT am Janris

sxva qarTul nimuSebs hgavs.

„urmuli“ (sanoto danarTi, #7) CvenTvis cnobil „urmulebs“ Soris

gamoirCeva mcire diapazoniT. ar Cans misi „ortonikuroba“. es niSan-

Tvisebebi unda aixsnas mocemuli nimuSis fragmentulobiT, miT ufro, rom

Tavad Camweris SeniSvniT „urmuli“ mis Semsrulebel moxuc qalbatons

cudad axsovda (iqve).

`kurdReli~ (sanoto danarTi, #8) _ am nimuSis qarTuloba saeWvoa.

arayiSvili TviTon aRniSnavs, rom igi kazakebis simRerebs gvagonebs (iqve),

Tumca sityvieri teqsti iakob gogebaSvilis dedaenaSi Setanil `kurdRlis

sizmars~ warmoadgens (Аракчиев, 1916:51).

`alilo~ (sanoto danarTi, #9) saqarTveloSi Cawerili saSobao

simRerebisgan gansxvavdeba imiT, rom orxmiania. arsad gvxvdeba unisonuri

an kvinturi kadansebi.

simReraSi SenarCunebulia am Janris nimuSebisTvis damaxasiaTebeli

orpiruloba, cvalebadi metri, kupleturi teqsti da misi Sinaarsi

(dResaswaulis TariRis gamocxadeba, ojaxis dalocva). teqstis bolo

monakveTi „nurc ara ixarebs mteri Tqveni, nurc ara gauxaria“ CvenTvis

nacnobi „aliloebis“ teqstebSi ara Cans, igi ufro „sufrulebisTvis“ aris

niSandoblivi (iseve rogorc `alilos~ modulaciuri gegma), pirveli

mTqmelis monakveTebi yovelTvis emTxveva banis meSvide safexurs, meore

mTqmelisa ki - centralur tons.

arayiSvilis naSromis sqolioSi miTiTebulis Tanaxmad, am nimuSis

yvela xma 1897 wels erT moxucs umReria. mecnieri sinanuliT aRniSnavs,

rom igi iyo ukanaskneli, visac es simRera axsovda (iqve:116). Tavis erT-erT

adrindel werilSi am `alilos~ Semsruleblad arayiSvils mamamisi hyavs

moxseniebuli, nimuSis musikalur mxareze ki mkvlevari wers: `alilos~

Page 105: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

105

musika Zvelia da lamazi; imRereba ise, rogoraTac mRerian qarTlSi da

kaxeTSi ufro ZvelisZvel simRerebs~ (arayiSvili, 1901:2). Camwers bolomde

ver daveTanxmebi: simReris terciaze damTavreba qarTuli sofluri

musikisTvis araorganulia; rogorc ukve aRvniSne, ufro „sufrulebisTvis“

aris damaxasiaTebeli damaboloebeli nagebobac.

mozdokeli qarTvelebis musikalur folklors mxolod

gamoqveynebuli oTxi nimuSiT vicnobT. dimitri arayiSvilis arqivze

muSaobisas, romelic kinos, Teatrisa da musikis muzeumSi inaxeba, CemTvis

saintereso raime sxva masalas ver mivakvlie.

axla ki ganvixiloT yizlaris qarTvelebisgan Cawerili nimuSebi.

erTxmian `TeTro qalos~ (sanoto danarTi, #10), arayiSvilis TqmiT,

teqstis garda, qarTuli, araferi gaaCnia (Аракчиев, 1916:125).

simRerebs _ `avTandil gadinadira~ (sanoto danarTi, #11), ,`TuSo, vano,

Sav lego~ (sanoto danarTi, #12), `saTamaSo~ (sanoto danarTi, #13),

„sufruli“ (sanoto danarTi, #14) da „ferxuli-mayruli“ (sanoto danarTi,

#15) _ ar axasiaTebs qarTuli mravalxmiani musikisTvis uCveulo

movlenebi. erTaderT kiTxvas aCens saxelwodeba simRerisa „TuSo, vano, Sav

lego“, romelSic SavlegTan erTad TuS vanosac mimarTaven. arayiSvili

Savlegos gayofilad wers (Sav lego), rusul TargmanSic „Черный Лего“-d

ixseniebs da SeniSvnaSi ganmartavs, rom lego TuSeTSi sakuTari saxelia

(iqve:127).

`melis simRera~ (sanoto danarTi, #16) xasiaTdeba cvalebadi metriT,

banis saintereso ostinaturi mimoqceviT (I-II-VII-I). aRsaniSnavia, rom `melis

simReris~ sityvieri teqstis bolo nawili (iqve:128), dasawyisia cnobili

qarTl-kaxuri sufrulisa „berikaci var“.

`aliloSi~ (sanoto danarTi, #17) ar gvxvdeba melizmatika, metri

cvalebadia, maRali xmebi monacvleobs banis fonze, rasac Semdgom

samxmianoba mosdevs. kadansebSi kvintoqtakordis xSiri gamoyeneba simReras

„qarTulobas“ hmatebs, Tumca uCveuloa daboloeba maJoruli samxmovanebiT

(iqve:130).

musikalurma analizma gviCvena, rom Cvens xelT arsebuli nimuSebis

umravlesobaSi mravalxmianoba gabmuli burdoniT aris warmodgenili.

SenarCunebulia Sesrulebis tradiciuli orpiruli forma, kadansebi,

Page 106: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

106

melodiis tipebi da sxv. mravalxmiani nimuSebi ZiriTadad orxmiania. maTi

umetesoba solistebis monacvleobazea agebuli, realuri samxmianoba

mxolod yizlarSi Caweril „sufrulsa“ (iqve:134) da „aliloSi“ (iqve:135)

gvxvdeba. arayiSvilis damsaxurebad unda miviCnioT is, rom zogierT

simReraSi ZiriTad teqsts mosdevs misive variantebi. nimuSTa nawilSi

SeimCneva qarTulisaTvis uCveulo movlenebi, romlebic ruseTSi mcxovreb

qarTvelTa musikalur azrovnebaSi momxdar cvlilebebs asaxavs.

enobrivi TvalsazrisiT yizlaris qarTvelebis metyveleba

(mozdokurTan erTad) qarTluri dialeqtis nawilad ganixileba

(gigineiSvili, Tofuria da sxv., 1961:166), Tumca ramdenime aTeuli wlis win

maTi mSobliuri ena mTlianad rusulma Caanacvla.

enis daviwyebaze jer kidev gazeTi „iveria“ alaparakda (xaxanaSvili,

1888:3), Semdgom am sakiTxs stefane Cxenkeli Seexo (Cxenkeli, 1936:270). enis

daviwyebis mizezad Sereuli qorwilebi miiCneva (Аракчиев, 1916:124, Cxenkeli,

1936:270). winaT qarTvelebi bevrni iyvnen, magram vinc kazakoba ar miiRo,

ruseTis sxvadasxva qalaqSi gaifanta (Cxenkeli, 1936:282) da amrigad

adgilze darCeniliAqarTuli mosaxleoba eTnikuri umciresoba gaxda

(iqve:270).

Tu 1875 wlis gazeT `droebaSi~ ucnobi avtori qarTuli enis

SenarCunebis problemas ver xedavs da mxolod wera-kiTxvis swavlaze

saubrobs, 1901 wlis gazeTi „cnobis furceli~ ukve wers axalgazrdobaSi

qarTuli enis daviwyebis Sesaxeb.

arayiSvilis dros qarTuli enasa Tu kulturas jer kidev didi

adgili ekava (man simRerebi SelkovskaiaSi marTalia 1904 wels, magram

xandazmulebisgan Cawera - Аракчиев, 1916:125), Semdgom periodSi ki maTi

xvedriTi wili imdenad Semcirda, rom s. Cxenkeli aRniSnavda: `exla

darComila sami-oTxi beri kaci - geutovi sergo, iovi petre, zedgeniZe

aleqsi, fxakaZe dimitri, romlebmac ician qarTuli simRera, rogorc rigia:

danarComma Tu ician, naxevaric ar ician~ (Cxenkeli, 1936:275). rogorc

arayiSvilis cnobebidan irkveva, simRerebis miviwyebis bunebriv process

Tan axlda xelovnuri Carevebic, magaliTad, miliciis qmedebebi

(arayiSvili, 1901:3).

Page 107: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

107

Tavis mier Caweril nimuSebs arayiSvili kaxur musikalur folklors

akuTvnebs (arayiSvili, 1901:3; Аракчиев, 1916:125). magram, rogorc irkveva,

gadasaxlebulTa umetesi nawili qarTlidan iyo. cnobilia isic, rom isini

qarTlur dialeqtze metyvelebdnen (gigineiSvili, Tofuria da sxv., 1961:166).

igive suraTi gvaqvs musikaSic, gansakuTrebiT, mravalxmian nimuSebSi. maT

qarTlurobaze naTlad metyvelebs melizmatikis simcire „urmulSi“

(Аракчиев, 1916:116), misi ararseboba „sufrulSi“ (iqve:134), regularuli

metris didi roli da mTqmelebis monacvleobis arqona amave simReraSi

(iqve). sayuradReboa, rom mozdokelebis „alilo“, romlis modulaciuri

gegma qarTluri sufrulebisa da mayrulebisTvisaa damaxasiaTebeli, g.

CxikvaZes Tavis krebulSi (CxikvaZe, 1960) qarTlis nakveTSi aqvs Setanili.

aSkaraa, rom mecniers aseTi azri jer kidev ramdenime aTeuli wlis win

gauCnda. arayiSvili Tavis statiaSi mxolod yizlaris qarTvelebze

saubrobs, CxikvaZe ki yizlaris qarTvelebis namRer „alilos“ saerTod ar

axsenebs, arada isic iseTive qarTluria, rogoric mozdokuri. aqedan

gamomdinare, yizlarisa da mozdokis qarTvelebis simRerebi (yovel

SemTxvevaSi, mravalxmiani nimuSebi mainc) qarTlurad mimaCnia. sainteresoa

isic, rom arayiSvils `alilos~ kaxurobis damadasturebel erT-erT mTavar

argumentad qarTlSi misi ar arseboba miaCnda (arayiSvili, 1901:3; Аракчиев,

1916:125), dReisaTvis ki Cawerilia `alilos~ qarTluri variantic

(audiodanarTi, #133).

2.8 saingilo (hereTi)

kidev erTi kuTxe, romlis musikalur folklorzec unda visaubro, es

aris saingilo (hereTi). igi aRmosavleT saqarTvelos nawils Seadgens,

dRes azerbaijanis SemadgenlobaSia. hereTi esazRvreba rogorc kaxeTs, ise

daRestans, CeCneTsa da istoriul albaneTs. dRevandeli hereTSi Sedis

balakenis (belaqani), zaqaTlis (Wari), kaxisa (kaki) da Seqis (nuxi) raionebi.

belaqnis erT, zaqaTlis or da kaxis oTx sofelSiRa ician qarTuli,

ramdenime sofelSi ki mSobliuri ena mxolod moxucebsRa SemounaxavT.

gansakuTrebul madlobas vuxdi ingilo filolog marTa

tartaraSvils (TarxniSvili), romelic 1967 wlidan agrovebs mSobliuri

kuTxis zepirsityvierebas. man 2011 wlidan jer Tavad Camawerina mis mierve

Page 108: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

108

Cawerili nimuSebis intonaciuri mxare, rasac 2011-2013 wlebSi eqspediciebi

mohyva rogorc Tavad hereTSi, ise dedofliswyaros r-nis sof.

samTawyaroSic. vinaidan qalbatoni marTa teqstebs ramdenime herul

sofelSi afiqsirebda, amitomac mis mier Sesrulebul nimuSebs Caweris

adgili miTiTebuli ar aqvs. qalbaton marTas saxelTanaa dakavSirebuli

TiTqmis yvela eqspedicia, rac ki hereTSi bolo 45-50 wlis manZilze

Catarebula.

fiqsirebuli masala umetesad kaxis raions miekuTvneba, Tumca

musikaluri masala, zaqaTala-belaqnis raionebSic CavwereT.

kaxis r-nis ramdenime soflis garda danarCeni saingilo muslimanuria.

herebis didi nawili enobrivad galekda da gaazerbaijanelda. cnobilia,

rom XVI saukunidan kaxeT-hereTSi lekebis Camosaxleba iwyeba, Tumca

saingiloSi lekebi XVII saukunidan, Sah abasis marbieli laSqrobebis

Semdeg aqtiurdebian da qarTul mosaxleobas gadasaxads akisreben. xarkis

gamo Seqmnili gausaZlisi cxovrebis wyalobiT gadasaxadebisgan

TavisdaRwevis mizniT herelebis garkveuli nawili galekebas XVII-XVIII

saukuneebis mijnaze iwyebs (papuaSvili, 1972:36-38; isaevi da sxv. 2001:7-8; 17-19;

jafariZe, 1998). amgvarad hereTSi, Camosaxlebul lekebTan erTad,

galekebuli qarTvelebic cxovroben. qarTvelebad darCenili musulmani

ingiloebis didi nawili ki gaazerbaijanelda meoce saukuneSi (isaevi da

sxv. 2001:6, 10-11, 21-24). me da qalbatonma marTam galekebul-

gaazerbaijanelebuli soflebidan kaxis qristianul soflebSi gaTxovili

oriode eTnofori CavwereT, aRmoCnda rom zogierT sabavSvo nimuSs isinic

herul dialeqtze (da ara azerbaijanulad) asrulebdnen. Cems xelT

arsebuli masalidan enobrivad gaTaTrebul soflebSi qarTuli musikis

jer kidev arsebobaze metyvelebs rogorc Crdilokavkasiur, saingilos

SemTxvevaSi lekur anu daRestnur, simebian tanburze Sesrulebuli hangebi.

ise qerimovas mier 1986 wels giullugsa (vardiani) da sarubaSSi

mopovebuli masala.

samwuxarod, heruli simRera dRes mxolod erTxmiania. es imitom, rom

meCvidmete saukunidan mudmivad Semosevebma hereTs didi zarali moutana.

mosaxleobas, eTnoforTa cnobiT, xSirad uwevda damalva ezoSi Camarxul

Page 109: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

109

did qvevrebSi (CavwereT me da marTa tartaraSvilma 2011-13 ww.). aseT

pirobebSi mravalxmianobis SenarCuneba Zneli iqneboda.

fiqsirebul nimuSTa umetesoba ki wamRereba-waRiRineba ufroa, vidre

simRera _ tradiciuli gagebiT (nanis da datirebis garda, Cawerili

nimuSebis umravlesoba ramdenime wamiania) da maT bavSvebi asrulebdnen.

amJamad ki, globalizaciisa da teqnikuri progresis gamo, aqamde

SemorCenili nimuSebic qreba. albaT amitomaa kalandias filmSi bavSvebis

mier Tqmuli hangebic ki araa adgilobrivi. hereTSi dRes popularulia

malxaz nuroSvilis 1980-ian wlebSi Seqmnili simRerebi `uwin iyo~, `arawi~,

`ingilo qalo badiSo~. es nimuSebi 1980-ian wlebSi Seqmna malxaz

nuroSvilma. 2011 wels Camoyalibebuli ansambls `herulas~ mier

gaJRerebuli `avTandil gadinadira~ da `heruli mravalJamieri~ kaxuri

tipis nimuSebia.

marTalia, jer meoce saukuneSi moRvaweobdnen adgilobrivi musikosebi

giorgi tartaraSvili (mevioline) da nana janaSvili (pianisti), magram maT

adgilobrivi musika savaraudod ar CauweriaT.

Tuki dimitri janaSvili (janaSvili, d. 1867:4, #49), aRwers ingilouri

simRerebis Sesrulebis SemTxvevebs, Semdgomi periodis literatura saakvne

nanas garda sxva heruli simReris arsebobas gamoricxavs (xuciSvili, 1916:4;

janaSvili, m. 1910:130; edili, 1947:82). maSasadame, avtorebis TqmiT, hereTSi

xalxuri musika aRar arsebobs. unda iTqvas, eTnoforebi dResac ki patara,

erTxmian nimuSebs, simRerebs arc eZaxian (CavwereT me da m. tartaraSvilma

2011-13 ww.). maTTvis simRera an azerbaijanuli, an saqarTvelodan

Semotanili nimuSebia. aRsaniSnavia, rom hereTSi galoba-simReris mospobas

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi kalistrate cincaZec aRniSnavda

(bubulaSvili, 2009:283-284). arada kaxis raionis samrevlo skolebSi xalxur

simRerebTan erTad galobasac rom aswavlidnen gazeT `iveriis~ nomrebiTac

dasturdeba (`iveria~, 1890:2, 1891:3, 1901:2-3).

i. Jordania, exeba ra 1987 wlis kompleqsuri eqspediciis masalas,

aRniSnavs sof. alibegloSi (qaTmisxevi) 20-30-ian wlebSi mravalxmiani

mReris tradiciis SemorCenis faqts (Jordania, 1988:56), Tumca gairkva, rom

am cnobis mimwodebeli solomon barixaSvili (dabadebuli 1911 wels)

ZiriTadad sabWoTa dros gavrcelebul da saavtoro simRerebs mReroda.

Page 110: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

110

mravalxmian simRerad moazrebuli `siyvaruli Znelia~ (audiodanarTi, #134)

ar aris heruli, SesaZloa mTqmeli nimuSis kasetaze Caweris dros, ukve

momdevno simReraze fiqrobda (audiodanarTi, #135), magram solomonisve

TqmiT es simRera banis gareSe iyo. misi disSvilis Tamar gajiSvilis

(gojiaSvilis) cnobiT, biZamisi axalgazrdobaSi xSirad wnorSi dadioda

(CavwereT me da tartaraSvilma 2013 w.). marTlac, `siyvaruli Zneliad~

xsenebuli nimuSi did siaxloves avlens qarTul-kaxur saSairoebTan.

saingiloSi mravalxmianobis dakargvis zusti periodis dasaxeleba

SeuZlebelia, Tumca Cvenamde moRweuli cnobebis safuZvelze varaudebis

gamoTqma realuria. ingilo publicistebis mose janaSvilis da barTlome

xuciSvilis cnobebsa da maT asakze dayrdnobiT irkveva, rom saingilos

qarTulenovan soflebSi mravalxmianoba arc 1860-70-ian wlebSi iqneboda

SemorCenili. miT ufro, rom kaxis r-nis sof. yoraRnidan gamoqceuli

herebis mier 1931 wels daarsebul sof. samTawyaros simRerac aseve

erTxmiania.

radganac nanisa da datirebis nimuSebi hereTSi yvelaze ufro

`mReradia~. amitomac Janrebze saubars maTi ganxilviT daviwyeb. pirvel

rigSi saintereso terminebs aRvniSnav, rogoricaa: boRrial - xmamaRla

tirili, RrialiT tirili, „vais“ ZaxiliT tirili (rostiaSvili 1978:40).

`vai-harai-hei~ _ samgloviaro moZaxili. `datireba~ (SatirevaY, quxil _

magrad tirili).

`moTvla~ (moTla) an daTvla (daTla) hereTSi tirilad moixsenieba.

datirebisas CamoTvlidnen micvalebulis Rirsebebs. datirebaSi umTavresad

qalebi monawileoben. rac ufro axalgazrdaa micvalebuli, moTqma miT

ufro mZafria (Фонъ-Плотто, 1870:46). teqsts erTi ambobs, danarCenebi ki

yoveli frazis bolo `vae~-ze unisonurad SeuerTdebian (audiodanarTi,

#136-137). am moments m. janaSvili `banis micemas~ uwodebs (janaSvili, m.

2010:111). uSualod gasvenebis win 4-5 Zalian axlobeli mamakaci Semova da

imave melodiiT mokled daitirebs (CavwereT me da tartaraSvilma 2011-13

ww.). datirebis es forma xmiT tirilia (CxikvaZe, 1960:XVI), im gansxvavebiT,

rom hereTSi solisti gundis SemoerTebis drosac agrZelebs mReras.

micvalebulis datireba kvirisTavamde grZeldeba. muslimanur soflebSi

mamakacebi ar tirian, qalebi ki imave wesiT glovoben.

Page 111: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

111

qarTulenovan muslimanur soflebTan dakavSirebiT ornairi saxis

informacia gvaqvs. erTi, romelzec zemoT mogaxseneT da meore _ datireba,

romelic mTlianad muslimur weszea gadawyobili da mxolod yuranis

kiTxvas gulisxmobs. eliseneli gulnaz daTunaSvilis TqmiT, `glovisas,

Tu TaTari stumaria mosuli, maSin TaTruladac unda daitiro~ (CavwereT

me da tartaraSvilma 2013 w.). Tumca, aq ar igulisxmeba, rom mTeli wesi

TaTrulad unda Sesruldes. belaqnis r-nis sof. iTiTalaSi mcxovrebi

Taliko TamazaSvilis TqmiT, tirili qarTulenovania, Tumca kaxSi rom

ician ayola, aq ase araao (CavwereT me da tartaraSvilma 2012 w.). zogierTi

cnobiT datirebebs Soris SualedebSi dasvenebis, gulis mooxebisa da

religiuri mizniT, yuranidan azerbaijanulad kiTxuloben qadagebas da

mere mTeli xalxi ayveba sityvaze „laY, laY, ilalah“ (CavwereT me da

tartaraSvilma 2012-13 ww.).

informaciis winaaRmdegoba SesaZloa politikuri viTarebiT aixsnas:

rodesac datirebas araqarTulenovani xalxic eswreba, maSin TaTrulad

tirian anda mxolod yurans kiTxuloben. rodesac saxlSi maspinZlebi

marto darCebian, albaT, maSin tirian wesisamebr. politikuri mizeziT

TaTrulad datirebis SemTxvevebi literaturaSicaa aRniSnuli (burjaevi,

isaevi da sxv., 2001:26).

gansxvavebulia dedofliswyaros r-nis sof. samTawyaros mcxovrebTa

glovis wesebi. iq, iseve rogorc muslimanur soflebSi, kacebma tirili ar

ician. rac Seexeba qalebis tirils, eTnoforTa TqmiT, glovis koleqtiuri

wesi moSlilia da damwyebs danarCeni qalebi `vaebisas~ ar uerTdebian

(CavwereT me da tartaraSvilma 2013 w.). rac Seexeba samTawyaroel guram

sardalaSvilis cnobas, ramdenime aTeuli wlis winaT micvalebulTan

naRara-zurnaze damkvrelebis moyvanis Sesaxeb (CavwereT me da

tartaraSvilma 2013 w.). Tanasoflelebi ar adastureben.

mTxrobelebis cnobebiT, adre glovis dros mokrZaleba imdenad didi

iyo, rom araTu qorwilebi ar tardeboda, bavSvebi ar TamaSobdnen.

aRsaniSnavia `glovis gatexis~ Cveuleba. hereTSi ormoci dRis gasvlis

Semdeg moiwvevdnen damkvrelebs, anda axlobels acekvebdnen/amRerebdnen

(meoce saukuneSi rTavdnen radios da Semdeg televizorsac). es `glovis

Page 112: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

112

gatexisa~ da Cveuli wesiT cxovrebis gagrZelebis niSani iyo (CavwereT me

da tartaraSvilma 2013 w.).

`wminda bebrevi~ (audiodanarTi, #138) sruldeboda kaxSi wminda

bebrevis samarovanze (sasaflaoze). misi cnobiT samarovanze monazvnebi

arian dakrZaluli da Zvelad xalxi (umTavresad qalebi) midiodnen, TiTqos

dasatireblad (Cavwere 2011 w.). hangi anu `wmida bebrevi~ savaraudod,

komunisturi ideologiis batonobis wlebSi miiviwyes. valia

tartaraSvilis TqmiT wminda bebrevze saydarze gasvlis mesame dRes

gadiodnen.

nanas hereTSi `daY-daY~ (audiodanarTi, #139-140) an `laY-laY~ hqvia. daY

igive daiZinea. nanaSi xSirad gvxvdeba Turqul-azerbaijanuli sityva

`bala~, rac qarTulad Svils niSnavs. janaSvili aRniSnavs, rom rodesac

bavSvs `laluSi~/`laYluSi~ (WoWinaa) daaZineben, maSin nimuSs `laYlaY~

ewodeba (janaSvili, m. 1910:85). saakvne simRerebi `laY-laYs~ saxelwodebiT

gvxvdeba azerbaijanul (Зеİналова., Мусаİев, 1981:69) da Crdilokavkasiur

(Гиппиус, 1980:175) simRerebSic.

fiqsirebulia bavSvis gamosafxizlebeli nimuSebic (audiodanarTi,

#141). igi sruldeba maSin, rodesac „ymawvil moTenTil iRvizebs da tirva

und, rom ar itiras da gamxnevdes“. nimuSi jer nela iwyeba, Semdeg ki

Cqardeba. mTqmelebis ganmartebiT, neli tempiT dawyeba imitomaa

aucilebeli, rom bavSvi ar dafrTxes da tirili ar daiwyos (1987 wlis

masalebidan).

sainteresoa termini `RuRuni~. hereTSi igi bavSvis xmasTanaa

dakavSirebuli. ityodnen `Con ymawvil ra lamaza RuRunovsa~ (1987 wlis

masalebidan).

sabavSvo folklors unda mivakuTvnoT nimuSi `digis bala~ (dgas

Svili) (audiodanarTi, #142) rodesac 6 Tvis bavSvs fexze dgomas

aswavlian, axtunaveben da specialur strofebs waumRereben.

rodesac SiSveli bavSvi gareT gamovidoda, ufrosebi simReriT

gaexumrebodnen `tantaliko zamTar movda, ra giyo~ (audiodanarTi, #143) da

amiT aiZulebdnen, rom tanT Caecva.

Page 113: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

113

bavSvi rom waiqceva da Sublze kopi daajdeba, `ukan kopi, win kopis~

(audiodanarTi, #144) miumRerebdnen, gaacinebdnen, rom ar etira. amasobaSi

bavSvs is kopi aviwydeboda.

sainteresoa zaqaria edilis cnoba samkurnalo ritualebTan

dakavSirebiT: „avadmyofs rgebs nelad Conguris dakvra, zed wynaradve

damRereba. Tu avadmyofoba kargad gaivlis da aravis daazianebs, maSin

zemoxsenebul xonCas sanovagiT quCaSi gasdgamen da gamvlel-gamomvlels

SesTavazeben~ (edili, 1947:90-91).

Conguris dakvris faqts edilamde gacilebiT adre m. janaSvilic

aRniSnavda (janaSvili 1910:126). dRevandel mTxrobelebs isic ki ar axsovT,

am dros dakvra iyo Tu ara, simReris faqts ki uaryofen. erTi ram cxadia:

orive avtori wers, saingiloSi qarTuli xalxuri musikis gaqrobaze da

radganac herul musikalur yofaSi qarTulis magier Crdilokavkasiuri da

sparsul-azerbaijanuli sakravebia damkvidrebuli, batonebis ritualSi,

SesaZloa, sparul-azerbaijanuli musika yofiliyo. arc 1987 wlis da arc

sxva eqspediciebis masalebSi dafiqsirebula xmieri da sakravieri nimuSi.

rac Seexeba `Cungurs~, igi sazia da Tu ratom, amaze mogvianebiT.

m. tartaraSvilma gaixsena kaxis r-nis sof. marsanSi mcxovrebi moxucis

suzan xalasgan gagonili dalocva (audiodanarTi, #145), rodesac patara

marTas sicxe hqonia suzani maSin Semosula da uTqvams. Sinaarsis mixedviT

gamodis, rom mayvaliviT gamravleba usurva.

q-n marTa igonebs: `mamaCemi buxarTan gvacekvebda (audiodanarTi, #146)

da mere gaixumrebdnen _ maneTians mogcemTo. Cven cekvisas taSs

SemovkravdiT da vmRerodiT. amas ufro zamTarSi vcekvavdiT. zogi

CurCxelas gvaZlevda, zogi fuls~. samwuxarod, sxva eTnoforebma aseTi

faqtebi ver damidastures.

igive qalbatoni ixsenebs: `mamaCemi yvelas Cagvabamda muSaobaSi,

patarebsac ki. hoda, sityvebs `koleqtivi~ da `komsomoli~ sul SayiriT

ambobda _ aba, komsomolel, wavediT venaxSi samuSaodo (audiodanarTi,

#147), Tu romelime gavibutebodiT, TviTonve CagvrTavda simRera-muSaobaSi

da mere bavSvebsac gamogvimuSavda es. sul ase veubnebodiT erTmaneTs,

gamovajavrebdiT. Tu erTs ezareboda an gaibuteboda, aucileblad

gamovepaeqrebodiT, rom wamosuliyo. samwuxarod, verc es nimuSebi gaixsenes

Page 114: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

114

sxvebma. magram, yvela is nimuSi, romelsac q-n marTas mama Tavis Svilebs

gaxumrebiT SeumRerebda, Cans, adre sxvebmac icodnen. Tumca TavianT

Svilebs aRar eubnebodnen.

zogierT sofelSi icodnen mamlebis waCxubebac `zizgi, zizgi, mamalo~

(sanoto danarTi, #18). sainteresoa, rom hangi erTbgeriania. nino maxaraZes

msgavsi nimuSi (sanoto danarTi, #19) Cawerili aqvs varkeTileli

bavSvebisagan da Tavisi bavSvobidanac axsovs. Tuki ingilouri varianti

bavSvebis mier mamlebis waCxubebisas sruldeba, TbilisSi mas sportuli

TamaSisas mRerian.

mrgval morze dadebdnen ficars, aiwona-daiwonas `titliin

yoC~/`yiyliin yoC~ an „yiyliiyo mamalo“ (audiodanarTi, #148).

`godol-godor sebel-sebel~ (audiodanarTi, #149) m. tartaraSvilis

azriT baraqianobas ukavSirdeba. misi cnobiT, `gazafxulze mosuli

yaryatebi wminda frinvelebad arian miCneuli da maTTvis Surdulis, Tofis

srola ar SeiZleboda _ wminda adgilidan modiano. maTi mosvlis dros,

simRerisas xandaxan taSs SemovkravdiT, albaT, patarebi rom viyaviT,

sixarulis gamo. godori da sabeli anu sebeli baraqisTvis Seikvreboda.

ase xdeboda Wirnaxulis mogroveba da yaryatebs simReriT baraqianobas

evedrebodnen~. es nimuSi dResac axsovT, Tumca umetesobas ara aqvs

gaazrebuli misi funqcia, Tumca gadmogvcemen, rom `rodesac vambobdiT

`godor~ – yaryatebi wres kravdnen, Camwkrivebulebze qvas vambrunebdiT,

adgils vucvlidiT da daviZaxebdiT `sebel~ _ maSin grZlad midiodnen da

Cvenc mivyvebodiT~ (CavwereT me da m. tartaraSvilma 2011-13 ww.).

`joxebs davdebdiT da Soridan vesrodiT xazidan unda gasuliyo da

vinc waagebda, sanam joxs moitanda, erT bgeraze yviroda `wiakoo~ - 2013

wels CemTan da marTa tartaraSvilTan saubarSi gaixsena berma svimon

abramiSvilma.

m. tartaraSvili ixsenebs, rom Semodgomaze kaklis xeebis bertyvis

damTavrebisas, yvavebi kenweroebs eseodnen, poulobdnen da kakals Zirs

Camoagdebden Cven ki es gvixaroda da vmRerodiTo (audiodanarTi, #150). es

nimuSi sxvebma srulyofilad veRar gaixsenes.

`lofoY~ (lopo, lofo) _ norCi kaklis xis ylortisagan gamZvrali

qerqia, romlisganac bavSvebi vihtitiisa da WylurTunas akeTeben: iReben

Page 115: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

115

kaklis (iSviaTad, TuTis) xis mokle da norC ylorts, wina nawils irgvliv

daniT, 2-3 sm-is sigrZeze Semouxazaven, danis tars urtyamen zed, da Tan

iZaxian: `lofo-lofo gamodi! lofo-lofo amodi!... furis rZes Cagisxam da

sxv.~. am sityvebiT wamoaZroben qerqs, anu lofos. lofos maSinac aZroben,

roca rZianas agroveben kevis gasakeTeblad (RambaSiZe, 1988:286).

sabednierod, es nimuSi dResac axsovT da amas swored lofos gamoyvanisas,

anu sabavSvo Casaberi sastvenis, `vihtitis~ gazafxulze gamoTlis dros,

nafotze xis tyavis gaZrobisas mRerodnen (audiodanarTi, #151).

arsebobs frinvelebisa da cxovelebis daZlevis, maTze gamarjvebis

nimuSebic. yvelaze popularulia yviTelgula TuTabalias daZleva. ivnisSi,

roca TuTa da bali Semodis, es Citi mofrindeba, Cauniskartebs maT da amis

Semdeg bavSvebi xmis wabaZiT exvewebian TuTisa da blis mocemas. kaxis

raionsa da samTawyaroSi amboben, `TuTabali maiwiu/maiwio~ (audiodanarTi,

#152) xolo zaqaTala-belaqanSi ki `TuTabali maiwiva~ (audiodanarTi,

#153). samTawyaroSi amboben `TuTabali maiwiu daRistanSi gouwiu~, radgan,

maTive TqmiT daRistanSi TuTa ufro gvian mwifdeba (CavwereT me da

tartaraSvilma 2011-13 ww.).

rodesac TuTa da bali moileva imave hangze sruldeba „TuTabali

mailiu“ (audiodanarTi, #154) an „TuTabali mailiva“. TuTabalia, Tavisi

hangiTa da ganmartebiT zustad axsovs araqarTulenovan mosaxleobasac

(CavwereT me da tartaraSvilma 2012 w.).

popularulia gugulis daZlevac (audiodanarTi, #155). guguls rom

pirvelad dainaxav uzmoze ar unda iyo, erTi lukma mainc unda gqondes

naWami da ise miaZaxo `kuhkuY dagPeC~ (janaSvili, m. 1910:124-125). es Turme

imitom keTdeba, rom bevri ar iZinon da adre adgnen (RambaSiZe, 1988:178).

zogierTi eTnoforis cnobiT, kuhkus Tavad guguli iZaxda da mis

gagonebaze unda dageZaxa `dagPeC“, mere kvlav guguli daiZaxebda da ase

meordeboda. am daZaxebaSi guguli brazdeboda da xmas ufro da ufro

moumatebda. Tu purnaWami ar xar da xmas gaigeb an Tma gaqvs dasavarcxni

da gugulis xmas gaigeb, daZleuli xar. garda amisa gugulis danaxvisas Tu

Cacucquli ar iyavi, `dagPeC~ miaZaxebdi, Cacucqvis SemTxvevaSi ki guguli

dagjabnida (CavwereT me da tartaraSvilma 2013 w. da me 2017 w.).

Page 116: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

116

iyo Wiamaias (audiodanarTi, #156) da ofofis daZlevac. marTas TqmiT

Wiamaias xelis gulze daisvamdnen, igi mividoda saCvenebel TiTTan da

iqedan aafrendnen~. ofofis SemTxvevaSi Tu purnaWami ar xar da xmas gaigeb

an Tma gaqvs dasavarcxni da xmas gaigeb ese igi dagZlia. Tu pepelas

dainaxavdi da TeTri feri gecva maSin pepela dagZlevda (Cavwere 2017 w.).

arsebobda aseve kvicis (audiodanarTi, #157), bunebis movlenebisa da lekis

daZlevac. aRdgomis dRes rodesac leks pirvelad dainaxavdnen etyodnen

`leko dagxeC~ (edili, 1947:89; janaSvili, m. 1910:125). mercxlis mosvlis

dros patara bavSvs xelSi raRacas miscemdnen rom mercxalma ar daZlios,

mercxalma ena mogitana axla enas amoidgamo (Cavwere 2017 w.).

saingilo sakmaod nestiania, amitomac amindis samarTavi simRerebidan

ufro gamosadarebeli nimuSebi sruldeboda. maTi erTi jgufi mzis

amosvlis moTxovna iyo (audiodanarTi, #158), xolo meore _ `kotiobas~

ukavSirdeboda (audiodanarTi, #159). hereTSi kotioba ufro metad

gazafxulze tardeboda da gamosadarebel funqciasac Seicavda. biWebi

(daaxloebiT 5-12-mde) Camoivlidnen `kotitiT~ (dedofaliT) xelSi da

imRerebdnen, ZiriTadad azerbaijanulad. teqstis gadaTargmna istoriuli

viTarebis gamoa savaraudo. ukanasknel sityvebs `kihos~ yvelani erTxmad

miaZaxeben xolme (edili, 1947:123). marTas aRniSvniT, biWebi orRobeebs

Camoivlidnen, qudebs Camoifxatavdnen, vaJebi berikaobis magvarad

Seimosebodnen. yvela monawile Cqar-Cqara, xmamaRali SeZaxilebiT WiSkarTan

SeCerdeboda. maspinZeli qali an kaci gamovidoda ZRveniTurT, CvenTan koti

hqvia xvavs. „ki“-s ambobdnen isini, „ho“-s ambobda maspinZeli, magram

maspinZlebs Tu ezarebodaT, am sityvas TviTon ritualis monawileni

ambobdnen (audiodanarTi, #160). iliko tartaraSvilis TqmiT maspinZeli Tu

kvercxs gamoitanda Tojinas gaugorebdnen, Tu ara da qvas (CavwereT me da

tartaraSvilma 2012 w.). ina beroSvilis cnobiT, simReris dros taStze

ukravdnen (CavwereT me da tartaraSvilma 2013 w.).

saqarTveloSi gavrcelebulia saistorio Tematikis amsaxveli

simRerebis is tipi, sadac saubari konkretul pirovnebasa da mis sagmiro

qmedebebzea (mag. simRerebi Tamar dedofalze, erekle mefeze da a. S),

hereTSi TiTqmis ar gvxvdeba. rac Seexeba simReras _ `Con Tamar mefe~

(audiodanarTi, #161), misi sityvieri teqsti marTam adgilobrivi

Page 117: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

117

mosaxleobisgan akrifa, xolo melodia ki iqauri musikis gavleniT simRera

`Toros~ (audiodanarTi, #162) _ msgavsad TviTonve SeTxza. rac Seexeba

Tamar mefisadmi miZRvnil meore nimuSs (audiodanarTi, #163), igi

azerbaijanul enaze sruldeboda. edili saubrobs qurmuxobaze fanduriT

(savaraudod tanburiT an saziT) Sesrulebul azerbijanul leqsebze,

romelic hereTis Znelbedobis periods asaxavs (edili, 1947:88).

hereTSi SemorCenilia iseTi simRerebi, sadac TaTris _ mtris saxea

warmoCenili (audiodanarTi, #164).

sainteresoa Sairebi, romelic samSoblos Tematikas Seicavs:

`daRestani xriokia da gurjistani baRnariao, mSveniers Soridan rom

etrfi, gana gaZReba Tvalio~ (audiodanarTi, #165). meorenairi nimuSis

Sinaarsi aseTia: `mTidan Camosulo daTvo, barSi Rorad gadaiqeci da veRar

ZRebio“ (CavwereT me da tartaraSvilma 2012 w.). rodesac Sah abasma hereTi

daimorCila, daRestnidan xalxi moisyida, gaamuslimana da hereTis

adgilobriv mosaxleobaze sabatonod Camoasaxla. daRestani xrioki iyo,

xolo saqarTvelo (am SemTxvevaSi hereTi) ki Zalian nayofieri (papiaSvili,

2012:11). Sairebi azerbaijanul enaze azerbaijanul-iranuli sazis

ingilourad „Cunguris“ (saliteraturo enaze Conguris) TanxlebiT

sruldeboda da qarTvelebsa da daRestnelebs (maT Soris,

gadaRestnelebul qarTvelebs) Soris gaSairebas warmoadgenda.

q-n marTas cnobiT, uwin yofila simRera qoroRlize. es iyo gmiri,

romelic xalxs icavda, Tumca simReris Cawera ver moaxerxa (Cavwere 2011

w.). misive cnobiT, herul TqmulebebSi gvxvdeba gmiri TorRva (ToroRa).

qorwilSi patarZlis gamoyvanis dros mRerodnen `ToroRaY modis~

(audiodanarTi, #166), romelic tartaraSvilma Cawera. `es ToroRaY vaJkaci,

Zlieri da tanadi pirovneba yofila. ToroRaY modis, male gomoRaY~

(moemzade, gamodi darbazidan da Seegebeo). simRera gmirze iyo, magram igi

tipuri mayruli _ dedoflis gamosayvania da ara saistorio

saistorio Tematikis amsaxveli unda yofiliyo simRera simon

SalikaSvilze. igi zaqaTlis guberniis proqarTulad ganwyobili

xelmZRvaneli iyo. romelic 1863-64 wlebSi lekebis waqezebiT mokles. es

faqti adgilobrivma mosaxleobam imdenad ganicada, rom Wareli leki

Page 118: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

118

qalebi (savaraudod galekebuli qarTvelebi _ g. k.) m. janaSvilis cnobiT,

dResac naRvlianad mRerian (kinwuraSvili, 2006:143).

rogorc ukve aRiniSna, Tamar mefeze simRerebs lekebi (galekebuli

qarTvelebi) mRerodnen da hangi aRmosavlur sazze ingilourad `Cungurze~

sruldeboda. SesaZloa, am nimuSzea saubari filolog naTela

rostiaSvilis leqsikonSi, sadac daviT mefesTan erTad (rostiaSvili,

1978:66) Tamaris hangsac axsenebs (iqve:9). istoriul Tematikaze agebul

ramdenime nimuSs ZiriTadad bavSvebi mRerian (umTavresad TaTris

danaxvisas, an xmalaobisas). es gaxlavT `mamazaRli TaTari~ da `TaTaro,

TaTaro~. tyisTaveli giorgi zeinalaSvilis TqmiT, am nimuSebis gavrceleba

araqarTulenovan herebSic dasturdeba (CavwereT me da tartaraSvilma 2012

w.). saintereso faqtia, rom cnobil `mglisa da kravis~ herul variantSi

mgeli _ rogorc mteri azerbaijanulad mReroda: `me var Tqveni deda, rZe

momaqvs, kari gamiReT~ da patara bekekoebi ki ingilourad eubnebodnen `Sen

Con dedaY ar xar~ (CavwereT me da m. tartaraSvilma 2011-12 ww.).

zurnaze sruldeboda Tamar mefisa da daviT mefisadmi miZRvnili

hangebic (javaxiSvili, 1992:330). Tumca maTi musikaluri mxare CemTvis

ucnobia.

didmarxvis Semosvlidan ocdameoTxe dRes korkotoba (`korkotovaY~)

imarTeboda (rostiaSvili, 1978:114). `korkotovaY dResa~ (audiodanarTi,

#167). am dros bavSvebi ezos saqanelaze qanaobdnen, saxlSi ki korkoti

ixarSeboda da mezoblebsac gautandnen. qanaobdnen mozardebi, patarebi ki

qveviT idgnen da taSs ukravdnen da teqstSi aqac TaTrebs axsenebdnen. didi

kaklis xis qveS dol-garmonze sacekvaos ukravdnen. jer didebi qanaobdnen

(visac guli erCoda) Semdeg ki _ umcrosebi. zeno sardalaSvili aRniSnavs,

korkotoba didi marxvis Sua periodSi oTxSabaTobiT icodneno. midiodnen

da did 5-6 sarTuliani saxlisxela saqanelas Camoabamdnen. aqanavebdnen da

Seyvarebulis saxelis gagebis mizniT, fexebSi urtyamdnen. Zveli Taobis

xalxi garmoniTa da simRerebiT dadioda (CavwereT me da tartaraSvilma

2011 w.).

sergo janaSvilis TqmiT mis axalgazrdobaSi aRdgoma dRes berebi

mRerodneno (CavwereT me da tartaraSvilma 2012 w.). monaTxrobis mixedviT,

SesaZloa, es sagalobeli yofiliyo. poet zurab papiaSvilsac axsovs

Page 119: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

119

moxucebi, romlebic sagaloblebs (mag. aRdgomasa Sensa) galobdnen (magriam

gajiSvilis gadacema `fesvebi~, 2013). es cnobebi Zalze sainteresoa da

momavalSi kvleva-Ziebas moiTxovs. Tu respodentebis asaks

gaviTvaliswinebT saubari 1950-70-ian wlebzea. sagaloblebis musikalur

mxareze saubari dRes ukve Zalze Znelia, magram es nimuSebi hereTSi

arsebuli samrevlo skolebidan unda yofiliyo naswavli.

Tamar SioSvilis cnobiT, aRdgoma dRes xalxi erTmaneTs dResaswauls

`Cunguris~ dakvriT ulocavda (CavwereT me da tartaraSvilma 2011-12 ww.).

petre mamulaSvili adasturebs aRdgomaze bavSvebis mier kardakar

Camovlisa da maspinZlebisgan kvercxis micemis tradicias (Cawera

konservatoriis eqspediciam 2014 w.).

religiuri TvalsazrisiT Zalze sainteresoa azerbaijanul enaze

Sesrulebuli `ieso qristes locva~ (audiodanarTi, #168). es nimuSi 1987

wlis eqspediciaSi solomon barixaSvilisgan iqna Cawerili. masSi asaxulia

iesos moRvaweoba da solomon barixaSvilis cnobiT, igi Tavisi

daRestneli savaraudod, galekebuli qarTveli yonaRisgan (stumrisgan)

gaugonia.

hereTisTvis Zalian didi mniSvneloba aqvs giorgobas, romelsac isini

`qurmuxobas~ eZaxian. jer kidev m. janaSvilis aRniSvniT, am dReobazec

ukraven naRara-zurnas da mReriano (janaSvili, m. 1910:130-131). samwuxarod,

simRerebis saxelwodebebi ucnobia, magram janaSvilis mixedviT (igi

uaryofs saingiloSi qarTuli simReris arsebobas), unda vivaraudoT, rom

es simRerebi sparsulad an azerbaijanulad sruldeboda. naRara-zurnis

ansambli igi mTel dReobas da gansakuTrebiT Widaobas musikalurad

aformebda. amasTan dakavSirebiT, aRsaniSnavia, rom zurna TbilisSic

Widaobis dros gamoiyeneboda (nacvliSvili, 1999:7-8).

hereTSi gvxvdeboda saWmlis gakeTebisas, venaxis gasxvlisas, qsovisas

Sesasrulebeli simRerebi, magram maTi umetesoba _ yanaSi gadaZaxilis,

meurmis simRerisa da odoSis garda, Sromis JanrSi ver gaerTiandeba.

SinaarsiT isini ufro lirikuli da saxumaroa.

yanaSi, nadSi (saingiloSi, dasavleT saqarTvelos msgavsad, Sromis

koleqtiur formas `nadi~ ewodeboda) muSaobisas, sadac kacebTan erTad

qalebic monawileobdnen, musika TiTqmis ar iyo. mxolod gadaZaxilebi

Page 120: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

120

(audiodanarTi, #169) CavwereT. musika mxolod mkis dros JRerda, isic

naRara-zurnis meSveobiT. es sakravebi Sromis ritms warmarTavda. Tanac mka

male unda damTavrebuliyo, radgan SeiZleba ucabedad mosul cud aminds

mosavali gaenadgurebina. naRara-zurna gaTibvis drosac ukravda. mTel

saqarTveloSi Sromis maorganizebeli Sromis specialuri simRerebi iyo,

magram hereTSi ganviTarebuli movlenebis gamo, simReras sparsuli naRara-

zurna Caenacvla, xolo rwmena ki musikis TanxlebiT Sesrulebuli

samuSaos nayofierebis Sesaxeb, ucvleli darCa. naRara-zurniTa da dol-

garmoniT mimdinareobda Tibvac. qalebma Txilis tevrSi icodnen cekva

(Siproba), ukravdnen garmons da lxinobdnen (1987 ioseb Jordanias

saeqspedicio dRiuri).

gulnaz yajriSvilis TqmiT, yanaSi naRara-zurna ukravda. Txilis

mosavalic am sakravebis xmis fonze mihqondaT (CavwereT me da

tartaraSvilma 2012 w.).

rac Seexeba gadaZaxilebs, maTi funqcia sayovelTaodaa cnobili da am

mxriv arc hereTia gamonaklisi, mxolod erTi sxvaobiT: Tuki saqarTvelos

sxva kuTxeebSi gadaZaxilebi Sromis simRerebis Sua nawilSia

warmodgenili da ganapira nawilebSi mRerian, hereTSi simRera TiTqmis

aRar Cans, Tumca kaxis r-nis sof. qaTmisxevSi CavwereT simRera `opi, yana,

opi~ (audiodanarTi, #170).

simRera `odoSuan wovdeT~ (audiodanarTi, #171) odoSis (puris mwvane

TavTavia) sakrefad wasvlis dros imRereboda. q-n marTas TqmiT `odoSs

Setrusaven gasaTxovari gogoebi da pirveli mosavali xeliT unda

mokrifon. TavTavis erTi koniT unda gaakeTon xeleuli da cecxlze

Setruson dol-garmonis musikis TanxlebiT~. odoSis Sesaxeb saubari

dRevandel moxucebsac SeuZliaT. Tumca amboben, rom maT dros

koleqtivizaciis gamo jarimis SiSiT ukve individualurad da Tanac Cumad

midiodnen (iadon tartaraSvilis cnobiT, saingiloSi koleqtivizacia 1925-

30 wlebSi ganxorcielda). rac Seexeba simReras, igi qalbatoni marTas

garda aRaravis axsovs, Tumca oriode adamiani adasturebs mis arsebobas.

odoSis hangic savaraudod, koleqtivizaciam Seiwira.

`hou ha~ (audiodanarTi, #172) iyo mekaloeebisa da mexreebis dialogi.

iseve, rogorc odoSi, “ou hac” qalbatonma marTam Cawera da

Page 121: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

121

Sinaarsobrivad daalaga. rodesac kaloobis periodSi moxuci kacebi

isxdnen, maSin ixsenebdnen amas. `hou ha~ _ aris SeZaxili xaris an Zroxis

mimarT, gaCerdi, nu tokavo. Tibvasa da kalos galewvas rom morCebodnen,

sufra iSleboda, dol-garmoni ukravda da iyo lxini. es nimuSebi dRes

miviwyebulia.

Jordanias saeqspedicio dRiurSi moxseniebulia simRera `urmuli~,

magram igi kasetaze Cawerili ar aris da arc marTa tartaraSvils an sxva

mTxrobelebs axsovT. m. nuroSvilis TqmiT, SesaZloa, saestrado simRerac

iyos (Cavwere 2011 w.). sxva SemTxvevaSi am simReras i. Jordania da m.

tartaraSvili aucileblad Cawerdnen.

filolog asraT omaraSvilis cnobiT, mosavlis aRebis dros qalebi

`kalinkas~ mRerodnen (Cavwere 2011 w.), Tumca amgvari nimuSi arsad ar

dasturdeba.

venaxis Seyenvisas anu ganasxlavi vazis Wigoze mibmis dros marTas

mamas bavSvebi samuSaod mihyavda. wasvlis win marTa da misi da-Zmebi `venax

Sayelais~ (audiodanarTi, #173) mRerodnen da xtunaobdnen.

`ayina, mayina~ am sityvebiT icexveboda brinji, nigozi, fetvi da a. S. m.

tartaraSvilis TqmiT `es sacexvs exeba, magram xumrobaSia gadasuli.

„ayinaanT kaciao“ es zedmetsaxelia CvenTan. rodesac ufrosebi cexvavdnen,

Cven davxtodiT da vambobdiT amas. sxva drosac SeiZleboda Tqma, magram

ufro cexvis dros vasrulebdiT~ (Cavwere 2011 w.). variantebi sxvebmac

gvimReres, magaliTad, vera berikaSvilma (audiodanarTi, #174). misi TqmiT,

brinjs ro vnayavdiT, maSin vmRerodiT~, es ufro sacekvao an saxumaroao.

q-n marTas TqmiT `rodesac ufrosebi saToxarSi midiodnen da Cven

gvtovebdnen, simReriT ambobdnen _ `exla Con tyeSi mivdivarT~

(audiodanarTi, #175). Cvenc vupasuxebdiT. aseT nimuSebs mRerodnen Sroma-

saqmianobisas, xeze asvlisas da sxv., kidev rodesac raimes gegmavdnen (mag,

parkis darCevas, nuxSi wasvlas)~. am nimuSs sxva eTnoforebi ver ixseneben.

hereTSi intonirebis martivi tipebi nadirobas da saWmlis

momzadebasac ukavSirdeboda. rodesac Zroxas an xars daklavdnen, xorcs

daamuSavebdnen da bolos misgan mxolod faSvi rCeboda, xorcis

dabinavebisas rZlebi waimRerebdnen `faSfutaro sadResao xaro~

(audiodanarTi, #176), bavSvebi `avitacebdiT, ezoSi davxtodiT, gvixaroda

Page 122: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

122

da vimeorebdiT~. samwuxarod, es nimuSic m. tartaraSvilis garda, aravis

axsovs.

fiqsirebulia qsovis dros Sesasrulebeli hangebic (audiodanarTi,

#177-178). gansakuTrebiT popularulia `qalmani da winda~, romlis

Sesruleba qsovis garda sxva drosac ar iyo gamoricxuli. mas, xSirad

bavSvebi TamaSobis dros imRerebdnen (CavwereT me da tartaraSvilma 2011-13

ww.). dimitri papiaSvilis TqmiT ki `kacebi pur-marilSi ityodnen~ (CavwereT

me da tartaraSvilma 2011, 2013 ww.).

kaxis r-nis sof. qaTmisxevSi cxovrebis siduxWireze gaxumrebiT

waimRereben (audiodanarTi, #179). saxumaro Tematikisaa guram

tartaraSvilis mier Sesrulebuli simRerac (audiodanarTi, #180), romlis

Sesaxebac aRniSna: `bavSvobaSi da-Zma rom gavidodiT, das ase vatyuebdiT

`ZaRli mokvdao~~.

hereTSi popularuli yofila mamakacTa stvena. ustvendnen aramarto

gogos mowonebis dros, aramed baR-venaxebSi Wigos gasxvlisa da SeSis

dadebis drosac. marTa tartaraSvilis azriT, Sromis dros simRera

umetesad stvenam Caanacvla.

qalebi bostnis margvlisas zuzunebdnen. „rogor lamaza zuzunovsa“ _

anu RiRinebso _ ityodnen. zuzuni usityvod imRereba, dardiania. rodesac

qali TavisTvis zis ezoSi da martoa, Tavisi bedis simZimes usityvod

zuzunebs, Tan qsovs, anda bostans rom margvlavs TavisTvis, maSinac

zuzunebs. nimuSi mxolod qalma unda Seasrulos, kacebs rom ezuzunaT, es

didi sircxvili iyo. raWaSi motirali ro miujdeboda micvalebuls, jer

qorqaliT daiwyebda da tirilSi gadadioda (lomsaZe, 2012:12). sainteresoa,

rom, micvalebulebs saingiloSic zuzuniT ixsenebdnen (Tumca usityvod).

zuzunTan axlos dgas termini RuRuni, romelzec bavSvTan dakavSirebiT

ukve gvqonda saubari. samwuxarod, dRevandel moxucebs aRarc es nimuSi

axsovT. zuzunis (audiodanarTi, #181) erTaderTi varianti Tamar SioSvilma

Cagvawerina. es termini analogiuri semantikiT musliman herebSic gvxvdeba.

SesaZloa ingilour `zuzunSi~ xmadabali mReris manera igulisxmebodes,

radgan saqarTvelos sxva kuTxeebis `zuzunebi~, herulisgan gansxvavebiT,

sityvier teqsts moicavs.

Page 123: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

123

rac Seexeba lirikul simRerebs, marTa tartaraSvilis mier

dafiqsirebulia:

`ToremzeY~ (audiodanarTi, #182). simRera satrfialoa. Sesrulebis

sagangebo dro da adgili ar gaaCnia. ToremzeYEaris qalis saxeli (rogorc

vTqvaT, pirimzisa, pirimTvarisa).. `Toremze gogonaa, romelic orRobeSi

pirpir uWvrets vaJs, es qaluri simReraa. patara striqonebad iyo da me

avakowiwe“ - aRniSnavs qalbatoni marTa.

simReras `alazni pirpir~ (audiodanarTi, #183) _ gogoebi blis krefis

da savaraudod erTmaneTSi gaxumrebis dros asrulebdnen.

`maira obolanT qalia~ (audiodanarTi, #184). marTa tartaraSvilis

TqmiT hereTSi mariam obolaZe yofila Zalian lamazi, gasaTxovari,

romelsac sxva soflebis biWebic etrfodnen. `CvenTan ase iyo, lamazi

gogos ubanSi gaivl-gamoivlidnen, aTvalierebdnen. viRac mosula da es

darajoba rom unaxavs, uTqvams _ maira obolanT qalia, gale, biWo, galeo~

(mousvi, biWoo)~.

am simReris warmoSobas gulnaz daTunaSvili ase xsnis: `dedaCemis

deidaSvils uyvarda is maira da es imRera. mere uTxres, gaTxovdao da

gaiareo. maira obolaanT rZalia da Sen aRar gekuTvniso~. zurab

abulaSvili ambobs: nazira aSuR huseinas Svilia da rodesac es nazira

gardaicvala, huseinam maSin imRerao~ (CavwereT me da tartaraSvilma 2012

w.). nimuSTan dakavSirebuli es versiebi sainteresoa. magram faqtia, rom

aliabadis garda igi kaxis raionis sofel TasmaloSic dadasturda

(audiodanarTi, #185), ramac SesaZloa aSuR xuseinas avtoroba eWqveS

daayenos.

`Jerga-Jerga qalevo~/`wikna-wikna qalevo~ (audiodanarTi, #186) _

orRobeSi rodesac 13-15 wlis gogo-biWebi TamaSobdnen da celqobdnen _

rogorc ki ufrosebs dainaxavdnen, maSinve mwkrivSi Cadgebodnen, ufrosebi

SeamCnevdnen, ra am pozaSi, gaexumrebodnen~. `biWebi da gogoebi erTmaneTs

mklavebs rom CasWidebdnen erT mxares biWebi dadgebodnen, meoreze gogoebi

da romelic is iyo unda gaqceuliyo unda Caewyvita mklavebi visTan visac

undoda xelSi CasWidebda da dadgeboda visTanac undoda~. zogjer biWebi

da gogoebi xelebCakidebuli garbodnen da ise mRerodnen. Jerga/jerga

mwkrivs, wikna ki cicqnas niSnavs.

Page 124: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

124

ingilour folklorSi gvxvdeba simReriT gamoTqmuli galeqsili

zRapari _ `rZal-dedamTiliani~ (audiodanarTi, #187). mazlis cols rZlisa

Surda da dedamTil-mamamTilsac ase ganawyobda. es axalgazrda rZali

lamazi yofila. igi iTxovda wyals, magram aravin miawoda. jer mamamTils

sTxovda (boimTiri azerbaijanuli sityvaa da Zels _ dedaboZs niSnavs.

rZali mamamTils mas adarebs), Semdeg dedamTils (igi dedaboZis sayrdenia),

mazlis cols (gveli), muls (tabakis guli, romelzec qorwilSi xils,

ZRvens daalagebdnen). muls uyvarda rZali, magram SiSiT ver gabeda es

gaekeTebina da bolos sxviTai Svils, anu Tavis meuRles, mimarTavs; meuRle

ki WurWelsac ver mokidebs xels, aiRebs gatexil jams da iq Causxams

wyals. rZali dalevs da gardaicvleba. es simRera Zveli droisaa da

patarZalma sikvdilis win imRera.

adre sircxvili iyo, rom vinmes cekva ar scodnoda da qorwilSi ver

ecekva. sacekvao musika naRara-zurnasa da dol-garmonze sruldeboda.

rodesac vinmem cekva (Siproba) ar icoda, ase miumRerebdnen (audiodanarTi,

#188).

qorwili, ZiriTadad, Semodgomasa da zamTarSi icodnen. am droisaTvis

mosavlis sakiTxi dRis wesrigSi aRar idga. marTa tartaraSvilis TqmiT:

`uwin moxucebi patara da did qorwils erTmaneTisgan ganasxvavebdnen. didi

qorwilis gadaxdas yvela cdilobda. did qorwilSi naRara-zurna ukravda,

radganac es sakravebi didi zeimis gamomxatvelia. patara qorwili

ZiriTadad maSin imarTeboda, rodesac saCqaro iyo, an ojaxis

xelmokleobis gamo da maSinac, Tuki erT-erTi mewyvile qvrivi iyo. am

dros ki dol-garmoni JRerda (Cavwere 2011 w.). s. abramiSvilma aseTi

gamoTqmac gaixsena: „ra, dol-garmoniT da naRara-CaRaraTi unda dagpatiJo,

ise ar moxvalo?~ (CavwereT me da tartaraSvilma 2013 w.).

saqorwilo simReras umetesad patarZlis gamoyvanis dros ityodnen da

Zalian mokle iyo (audiodanarTi, #189). am melodias naRara-zurnac ukravs.

zogi eTnoforis TqmiT, es nimuSi qorwilSi ki ar iTqmeba, aramed bavSvebi

vambobdiTo TamaSobis dros. zogis cnobiT ki _ ufrosebi etyvian bavSvebs,

`mivdivarT qorwilSio~ da waimRereben (CavwereT me da tartaraSvilma 2012-

13 ww.).

Page 125: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

125

patarZlis gamoyvanisas mezurneebi ukraven saTanado hangs deda qal

waiyones _ aatires, mama Suls mouyones _ gaaxares. Tofs isrodnen da es

patarZlis gamoyvanis niSani iyo (janaSvili, a. 1991:14; edili, 1947:103).

patarZlis gamoyvanis simRera qorwilis meore dRes (mas patara qorwils

uwodeben) sruldeboda (iqve:11-14). mTqmelebis sityviT, am melodiebs zurnac

ukravda, magram axlda Tu ara sakravi patarZlis gamoyvanis sasimRero

nimuSs, amaze informatorebi xSir SemTxvevaSi dadebiTad gvpasuxoben

(CavwereT me da tartaraSvilma 2012-13 ww.). mxedvelobaSi miiReba is, rom

simRera Zalze moklea, magram ver iTvaliswineben rom xSir SemTxvevaSi

sakravis, gansakuTrebiT zurnis Tanxleba warmoudgenelia, radgan

zogierTi sakravi simReras aucileblad gadafaravs. garda amisa,

damkvrelic bevri ar iyo. vasil SioSvili igonebda, rom mis bavSvobaSi

(1930-iani wlebi) kakSi mxolod or kacs hqonda garmoni, xolo `Cunguri~ ki

_ xuTs (CavwereT me da tartaraSvilma 2012 w.).

saqorwilo simReris saxelwodeba ZiriTadad orgvaria: `tititi (titii)

patarzal~ an `tilililili~. saTauri sityvieri teqstis sawyisi

marcvlebidan gamomdinareobs. zogi eTnoforis TqmiT, am simReras mayrioni

maSin imRerebs, rodesac patarZali gamosvlas daagvianebs. mayrioni

magidasTan dajdeboda da nefe gamoiyvanda patarZals (CavwereT me da

tartaraSivlma 2012-13 w.). sityva `titis~ etimologiasTan dakavSirebiT

tartaraSvils aseTi azri aqvs _ gamosvlisas patarZalma taatiT unda

gaiaros Cavwere 2012 w.).

valia tartaraSvilisgan cnobis mixedviT, `patarZalis moyvanis dros,

maSxalis Camogdebis mizniT karebs ketavdnen. hoda, maxaroblebi

Segvatyobinebdnen patarZlis mosvlas da eg varianti dedaCemisgan gamigiao~

(audiodanarTi, #190).

qalbaton marTas mier Cawerili simRera `dilaY adeq~ (audiodanarTi,

#191) misi varaudiT, qorwilis dilas sruldeboda.

interesmoklebuli ar iqneba imis aRniSvna, rom yvela saqorwino hangi

kaxis raionSia fiqsirebuli, zaqaTala-belaqanSi amgvari nimuSi, rogroc

Cans, dakargulia.

samwuxarod, ukve 35-40 welia, rac qorwilebSi SemorCenili

tardiciuli zemoT xsenebuli nimuSebi aRar sruldeba da maT adgils

Page 126: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

126

(iseve, rogorc Zveli repertuaris sxva nimuSebis adgils) Tanamedrove

repertuari ikavebs. naRara-zurnasa da `Cungurze~ damkvreli

qarTulenovani herebis umetesoba, gardacvlilia.

rac Seexeba SemsrulebelTa raodenobas, „qorwilSi mReroda erTi an

ori kaci, romlebic maspinZlis mier specialurad iyvnen mowveulni. sxvebs

simReris ufleba ar hqondaT, Tu saamisod maspinZlis nebarTvas ar

miiRebdnen. Tu am wess vinme daarRvevda, maSin maspinZeli mas tuqsavda da

ukrZalavda mReras, Tu igi kidev daarRvevda am wess, maSin maspinZeli mas

qorwilidan aZevebda“...`qalebis simRera saingiloSi saerTod ar iyo

miRebuli. Tumca zogma gogonam kargi simRerebi icoda, magram sajarod

mReris ufleba ar hqonda“ (janaSvili, a. 1991:26-27).

cekvas hereTSi `Siproba~ hqvia. rac Seexeba ferxuls, calke termini an

misi amsaxveli masala ar arsebobs. patarZals rom moiyvandnen, win

damkvrelebi modiodnen da cekva-cekviT mohyavdaT, Tu didi manZili ar iyo.

`mTeli qorwili sul naRara-zurnis an dol-garmonis fonze mimdinareobda.

Rame Sin rom Segrovdebodnen da patarZals moiyvandnen, maSin ukve

`CunguriT~ ganagrZobdnen da aSuRuri JRerda~ (CavwereT me da

tartaraSvilma 2011-12 ww.). qorwilis damTavrebisaTvis ukravdnen geTas.

`roca qorwili damTavrdeba da xalxSi Sin wasvlas daiwyebs, an roca

patarZali gamohyavT gareT, ityvian: geTaY doukariT, xalxi wavdes daa~

(rostiaSvili, 1978:54).

mayars herulad `hengas~ uwodeben. gamonaTqvamic aris „hengi“ (anu

muRami) ar gagivao. muRami igive hangia. `mayari CvenTan axlad Semosuli

sityvaa~ _ aRniSnavs marTa tartaraSvili.

1999 wlis dekemberSi videokasetaze ojaxis wevrebma gadaiRes spartak

baCaliaSvilis qorwili, sadac sadRegrZeloebis Semdeg Zalze xSirad

ismis simReriT gambuli xmovani „a“ (erT bgeraze). amgvar Sesrulebas jer

kidev dimitri janaSvili aRniSnavs (janaSvili, d. 1867:4, #49).

`ayar-mayars~ (audiodanarTi, #192) marTa tartaraSvilis TqmiT,

bavSvebi aiwona-daiwonaze mRerodnen. teqstidan Cans, rom ayari sxvenia.

qorwilis damTavrebis Rames nefe-patarZals saZineblad ayarze gauSvebdnen.

marTas varaudiT, simRera Tavdapirvelad dakavSirebuli unda yofiliyo

saqorwilo ritualTan.

Page 127: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

127

`kuTxe-kuTxe, Weri~ (audiodanarTi, #193) qalbaton marTas iason

TagoSvilisa da giorgi CxaiZisgan (erTmaneTis megobari maswavleblebi)

gaugia. dalocvis teqstSi asaxulia maspinZelsa da ojaxTan damSvidobeba.

hereTSi gvxvdeba Semdegi sakravebi: garmoni, sazi, naRara, zurna da

tanburi. arCil janaSvili sakravebidan balabans (salamurs), stvirsa da

dairasac axsenebs. garmonebs igi did da patara garmonebad ajgufebs.

patara garmons „buzikans“ eZaxis, xolo naRaras ki dols (janaSvili, a.

1991:11, 17, 26-27). Abalabani, stviri da daira ingilour qorwilebsa da

TavyrilobebSi gavrcelebuli ar yofila. sainteresoa, rom bavSis enaze

qorwils „dumdum“ hqvia. smeniTi asociaciiT es marcvlebi naRaris

dartymis xmisaTvis miumsgavsebiaT.

Tuki naRara-zurnaze da Congurze damkvrelebi kacebi iyvnen, garmons

ZiriTadad qalebi ukravdnen (CavwereT me da tartaraSvilma 2011-12 ww.).

marTas cnobiT, qorwilis damTavrebis Semdeg, mezobeli an biZaSvili

saklavs daklavda da dapatiJebda naRara-zurnaze damkvrelebs. calke

gadaixdida patara qorwils, nefe-patarZals miiwvevda sufraze da

qorwiliviT ramdenime dasakravs ezoSi Seasrulebinebda (Cavwere 2011 w.).

beri svimon abramiSvilis cnobiT, qorwili orad iyo gayofili:

patarZalTan qalebi mRerodnen da dol-garmoni iyo, kacebTan ki _ naRara-

zurna (CavwereT me da tartaraSvilma 2012-13 ww.).

`daqorwinebisa da jvrisweridan ori-sami Tvis Semodgom simamri siZes

dauZaxebs da meuRliTurT saxlSi moipatiJebs. siZem Tu icis Cunguri,

akvrevineben, Tu simRera icis _ amRereben. lxinis dros usaTuod moiwveven

karg meCongures da karg momRerals, am dRidan qalisTvis, mamisa da

siZisTvis simamris kari mudam Riaa~ (janaSvili, m. 1910:108).

aRsaniSnavia, rom sityva `dakvra~ herulad `danakar~-ia, romelsac sxva

_ sakravis, damkvrelis da Cartymuli adgilis mniSvnelobiTac xmaroben

(rostiaSvili, 1978:69).

sanam garmonis repertuarze visaubrebde, oriode sityviT unda

aRiniSnos, rom CrdilokavkasiaSi saukuneebis manZilze Zlieri iyo

qarTuli elementi, rogorc vokalur da sakravier musikaSi (maisuraZe,

2015:244-245, 260-261; SilakaZe, 2007:244, 265), ise materialur kulturasa da

ekonomikaSic (bocvaZe, 1968; SavxeliSvili, 1980).

Page 128: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

128

Crdilokavkasielebze wers aseve ediSer garayaniZec. misi aRniSvniT

`kavkasieli mTielebis umetes nawils mravalxmiani xalxuri simRerebi aqvs.

mravalni (metadre _ Cveni uaxloesi mezoblebi) qarTul yaidaze awyoben am

simRerebs, orxmianebs asamxmianeben, akordebs Cveneburad marTaven da

mSvenieri Sedegic gamosdiT~ (garayaniZe, e. 2007:194). qarTuli da

Crdilokavkasiuri musikaluri nimuSebis msgavsebaze eTnomusikologebi

natalia zumbaZe da qeTevan maTiaSvilic miuTiTeben (zumbaZe, maTiaSvili,

2012:133-154). maia gelaSvili sakiTxs ase calsaxad ar ayenebs da Tavs ikavebs

konkretuli daskvnebisgan (gelaSvili, 1997).

garmonze Sesrulebul dasakravebSi, romelTa nawils (`lezginka~,

`sarbaSuli~) ingiloebi Crdilokavkasiur dasakravebad moixsenieben,

aSkaraa qarTuli xalxuri musikis kvali (audiodanarTi, #194). garmonze

Sesrulebul zogierT dasakravSi ki (`Tifliza~, `Taraqama~) sparsul-

azerbaijanuli musikis gavlena aSkaraa (audiodanarTi, #195). amave dros

tradiciuli instrumentuli musikis odesRac arsebobis faqtic aSkaraa,

miT umetes unda yofiliyo fanduri (amaze odnav qveviT), magram qarTuli

musikis Sesaxeb dRes, samwuxarod, araferia cnobili.

garmoni ZiriTadad yazanidan Semodioda (suraTi, #10) Zalian Zvel

garmonebs ukan Cveulebrivi Rilakebis nacvlad rkinis kovzis magvari

ramdenime Rilaki hqonda (suraTi, #11). klaviSebis forma umetesad

marTkuTxa iyo (iqve). Savi ferisa da rkinis kovzisnairi garmoni kakel

Tamar yuloSvilis dedasac hqonia (samwuxarod, instrumenti aRar

arsebobs).

garmons meorenairad `buzikansac~ eZaxdnen. Tu garmonis klaviSi

gafuWdeboda, xelosani mas qinZisTaviT asworebda (CavwereT me da

tartaraSvilma 2012 w.). v. SioSvilis cnobiT, garmonis klaviSebs `TiTebi~,

xolo Rilakebs ki `zvuki~ ewodeboda (CavwereT me da tartaraSvilma 2012

w.). aRsaniSnavia, rom javaxiSvili garmons ar axsenebs. es sakravi arc mose

da dimitri janaSvilebTan ar gvxvdeba, Sesabamisad, javaxiSvilis

eqspediciis dros (1935 weli), garmoni naklebad unda yofiliyo

gavrcelebuli.

rac Seexeba dol-garmonian ansambls, aq erTi garmoni da erTi doli

monawileobda. sxva sakravebis ansamblebi hereTSi ar arsebobda.

Page 129: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

129

saingiloSi gavrcelebul naRara-zurnaze sparsul-azerbaijanuli

musika JRerda (audiodanarTi, #196), amas azerbaijanulTan (videodanarTi,

#22-24) Sedarebac adasturebs, Tumca sruldeboda zogadqarTuli

melodiebic (audiodanarTi, #197). rogorc Cans zurnaze aJRerebul

axladSemosul hangebSi (javaxiSvili, 1992:329-330) mkvlevars qarTuli

nimuSebi unda egulisxma.

javaxiSvilis aRweris mixedviT, `mezurne dawyebisas jer `naRma~-s

(`naRmaY~) ukravs (neli dakvraa, gamarTva-gaCaReba), Semdeg `Cevurmas~

(`CevurmaY~ Turqulia, niSnavs mobrunebas, erTidgan meoreze gadasvlas) da

mereRa iwyeba `zime dakraY~ (mZime dakvra)~ (javaxiSvili, 1992:330). misi

mixedviT zurnaze ikvreba rogorc saSihpreveli~ (saTamaSo, sacekvao), ise

sxvadasxva hangebic. mag. `arsena~, `daviT mefe~, `Tamari~, `irahyaazi~, `zal

gamnayons~ (patarZlis gamosayvans), `taS alTi~, `samaryandi~, `meJlumi~ da

sxva (iqve, 1992:329-330).

zurnas herebi `yavalsac~ uwodeben, naRaras _ `naRras~ (CavwereT me da

tartaraSvilma 2011-13 ww.). naRaras sinonimad literaturaSi `dafdafi~

gamoiyeneba. naRara-zurnis ansambli oTxi kacisgan Sedgeba (suraTi, #12).

ori mezurnea, maTgan erTi banis, anu demis damWeri da ori menaRare. did

naRaras erTi joxi aqvs, pataras ki ori (CavwereT me da tartaraSvilma

2011-13 ww.). javaxiSvili dids `qoss~ anu `bams~ uwodebs (javaxiSvili,

1992:329). javaxiSvili naRaris joxs `Ciks~ uwodebs (iqve), Tumca `CikTan~

erTad me da q-ma marTam CavwereT terminebi `Caliki~, `Cikori~. zogierTi

mTxrobeli Cikors patara dolsac uwodebs. aq patara naRara unda

igulisxmebodes, radgan ingiloebis TqmiT gansxvaveba mxolod dakvris

xerxSia, radgan `naRaraze joxiT, xolo dolze ki xelebiT ukraven~. maTi

azriT, erTidaigive sakravi SeiZleba naRarac iyos da dolic (CavwereT me

da tartaraSvilma 2011-12 ww.). v. SioSvilis bavSobaSi (1930-iani wlebi)

keramikis dolebic hqoniaT (CavwereT me da tartaraSvilma 2012 w.).

naRara-zurnis ansambli es ansambli yvelaze xSirad qorwilSi

gamoyeneboda. igi gvxdveboda niSnobaze, patarZlis saxlidan gamoyvanisa da

siZis saxlSi wasvlisas, dedamTilis mier siZe-patarZlis migebebisas, Wuris

axdisas, saqorwino sufraze da a. S. sainteresoa, rom kacebis cekvis dros

qalebi mRerian da piriqiT (Фонъ-Плотто, 1870:32). naRara-zurna rogorc zeviT

Page 130: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

130

aRvniSne igi aseve gvxvdeboda yanaSi, qurmuxobaze da sxva dResaswaulebze

(magaliTad jaridan Svilis Camosvlisas). mezurnes `yavalCi~, xolo

menaRares ki `naRraCi~ ewodeba. am ansambls pirvelad diuma aRwers (diuma,

1964:247, 248). igi ori zurnis monacvleobaze saubrobs (iqve:248), edilTan ki

oris magivrad erTi zurna igulisxmeba (edili, 1947:86). plottosTan xSirad

naRara-zurnis nacvlad xSirad mxolod zurnaa moxseniebuli. diuma ori

zurnis monacvleobas Semdegnairad xsnis: `memusikeebi rigrigobiT ukraven

zurnas, radganac igi saSinlad Rlis damkvrels. mxolod qarTul mkerds

SeuZlia ase dauRalavad uberos Tavis nacionalur inestrumentSi. aq Cven

saqme gvqonda TaTrul mkerdebTan da Tumca isinic gamZle arian, mainc

iZulebulni iyvnen, monacvleobiT eberaT~ (diuma, 1964:248). dRes

araqarTulenovani ingiloebica da azerbaijanelebic erTdroulad or

zurnaze da or naRaraze ukraven.

javaxiSvilis mopovebuli saeqspedicio masalis mixedviT irkveva, rom

`zurnis mils (`lulas~) da xSiraT TviT `enasac~ yiduloben q. nuxSi. enas

acmuli aqvs zed `miliCai~ (patara Txeli borbalia `varSavis~ xisa an

Zvlis), rom milSi Rrmad ar Sevides~ (javaxiSvili, 1992:329).

imaves aRweriT ``yavalCievi~(s) zurnas zeviT aqvs Svidi naCvreti,

romelTagan zeviTgan samze `Suas, anu Sua Pmas~ ukraven, qveviT, meSvidemde

oTxze ki _ bangs~ (bani) da qveviT _ erTi naCvreti, romelsac `zil~-s

eZaxian da `zil~-i xmis misaRebaT zed mibjenil cer TiTs sweven xolme

dakvrisas saWiro dros~ (iqve).

`dem danaWer zurnaYTi (asayolebeli, banis momcemi) did mezurneYs

SuaY dakraSi SuaY TiTevs hweven, bang dakraSi biTum anu (alesru) _ TiTebs

awyoben~. did mezurnes zurnaze maragaT ukidia xolme xuTi `miliCaY~ da

enebi, `dem danaWers~ ki _ ori-sami~ (iqve).

zurna Wermis xisgan keTdeba. xes zamTarSi Wrian, dekember-ianvarSi

wyali rom gamSralia maSin da miaqvT nuxSi ostatTan. sakravebis ostatebma

me da q-n marTas gviTxres, rom `ianvarSi masala unda gaakeTo, Torem

sakravis saxes rodis miscem _ ara aqvs mniSvneloba. mTavaria masala

zamTarSi moiWras. samnairi zurnaa: pirveli _ patara, meore _ saSualo da

mesame ki didi. dids _ dabali registri gaaCnia, pataras – maRali, xolo

saSualo zomisas ki saSualo. zurna SeqiSi (nuxSi) keTdeboda. Sesamkobel

Page 131: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

131

Zewkvs patroni akeTebda. daboloeba _ gafarToebuli nawili vercxlisa

iyo~ (CavwereT 2011-13 ww.). zogi mTxrobeli zurnas, klarnetsac eZaxis,

savaraudod, misi agebulebisa da tembris msgavsebis gamo.

zurnis xma mWaxea. bavSvi tiriliT ufrosebs Tavs rom moabezrebs, anda

vinmes gaajavrebs, qalbatoni marTas etyvian _ „zurnaa Sen“ (Cavwere 2011 w.).

naRara, romelsac ingiloebi naRraYs uwodeben, literaturaSi am

saxelwodebis garda, dolis (diuma, 1964:247, 248), barabnis (Фонъ-Плотто,

1870:39), dafisa (janaSvili, d. 1867:4 #49; edili, 1947:86) და Бубень-is (Фонъ-

Плотто, 1870:22) saxeliT aris cnobili.

naRaris kasri gargaris, TuTis, Weramis, kaklis, aryis an wiflis

xisgan mzaddeba. zevidan da qvevidan gadakruli tyavi Txisaa. did naRaras,

tyavis simagrisaTvis 4-5 wlis mamali Txis tyavs gadaakravdnen, patarasas

ki ori wlis dedali Txis tyavs (CavwereT me da tartaraSvilma 2011-13 ww.).

`gadasakvrelad gafxekili tyavis napirebs axveven did rkinis halyaze da

masze acmuli patara rkinis halyebiT Tokis saSualebiT sWimaven oriv

mxareze gadafarebul tyavs~ (RambaSiZe, 1988:603). gadasakvrelaT gafxekil

tyavis napirebs axveven `did kini halyaze~ da masze acmuli patara rkinis

`halyebiT~ `qendir~-is (Tokis) saSvalebiT sWimaven oriv mxarze

gadafarebul tyavs~ (javaxiSvili, 1992:329). RambaSiZis ganmartebiTm `halyaY~

_ rgoli, wre, yulfi, kilo yuri, naskvia, risame gasayrelad (RambaSiZe,

1988:603).

naRara nebismier sezonze gakeTdeba. sakravis mosaWim Tokebs

konkretuli saxeli ar hqonda. adre RvediT kravdnen. `sakravs xelosani

akeTebda da fuls vuxdidiTo~ _ gviTxra dimitri papiaSvilma. misive

cnobiT naRaris dasartami joxebi axali muxis totebiT keTdeba (CavwereT

me da tartaraSvilma 2011, 2013 ww.).

naRara-zurna, iseve rogorc `Cunguri~, hereTis qarTulenovan

soflebSi 40 welia aRar gamoiyeneba. dRes naRara-zurna (romelzec

araqarTulenovani herebi ukraven), mxolod qurmuxobaze JRers.

hereTSi eTnoforebi sazs `Cungurs~, zogjer tanburs (tanburze odnav

qveviT) uwodeben simTa raodenoba `Cungurze~, romlis saliteraturo

saxelic Conguria, oTxidan eqvsamde meryeobs. sakravi TuTis xisgan

keTdeba. masze damkvreli v. SioSvili aRniSnavs: `TuTis xes naWer-naWer

Page 132: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

132

vTlidiT da weboTi vawebebdiT~. (CavwereT me da tartaraSvilma 2012 w.).

simebi cxvris nawlavebidanaa (suraTi, #13). tyisTavel merab

kuzibabaSvilis ojaxSi Senaxul `Cungurs~ `gitaris magvari simebi~ hqonda,

romelic mamamiss nuxSi uyidia (CavwereT me da tartaraSvilma 2012 w.). n.

rostiaSvili Tavis `ingilour leqsikonSi~ aRwers `Cunguris~ nawilebs:

`TuTis xis firfitebs miawebeben da akeTeben „Cunguri qela“-s. `Cunguri

tar“-s ki kaklis xisgan gamosTlian. Conguris nawilebia: Cunguri qellaY -

Conguris `Tavi~, farTo, mrgvali mxare. Cunguri tar _ Conguris grZeli da

viwro nawili, razedac simebia gaWimuli da bendev-ia damagrebuli~

(rostiaSvili, 1978:225). `bend _ Conguris xidebi lariT gakeTebuli, aseTi

Congurs 12 aqvs~ (rostiaSvili, 1978:37). filolog rogneda RambaSiZis

ganmarteba Semdegnairia: `Conguris, gitaris, mandolinisa da sxva amgvar

sakravTa tarze (saca simebia gabmuli) Sig da Sig ganivad dayolebuli,

danayofebis Semqmneli zolebi, cxvris nawlavisagan gakeTebuli. Cunguri

bendevs qiriSaYT (larisagan) aqeTeven, qiriSas yoCi (mamali cxvari, verZi)

nawlieviT aqeTeven~ (RambaSiZe, 1988:60). `vir _ Conguris simebis maRla

dasayenebeli vacia~ (rostiaSvili, 1978:91).

javaxiSvilis aRweris mixedviT dasakravebis saxelebia `urfai~,

`TaxniS~, `yaafiai~, `aSiR doni~, `mahammad TaRi~, `wintauri~, `kuhku~

(guguli), `mokle kato~ da a. S. (javaxiSvili, 1992:328). am sakravis

repertuari samwuxarod Cawerili ar aris, magram dasakravebis umetesoba

rom azerbaijanuli iqneboda, amas, sakravze arsebuli simebis raodenobis

garda dasakravebis saTaurebic miuTiTebs. gansakuTrebul interess iwvevs

saTaurebi `kuhku~ da `mokle kato~ SesaZloa isini qarTuli an nawilobriv

qarTuli dasakravebi yofiliyo. sxvaTaSoris, manana gajiSvili Cungurze

mTiulur-kaxuri tipis saSairoebis dakvris faqts aRniSnavs (Cavwere 2017

w.).

instrumentul musikaze, maT Soris Cungurad wodebul sazzec, pirvel

cnobas d. janaSvili gvawvdis, igi aRwers simReris TaTrulad Sesrulebis

faqtebs da repertuarSi axsenebs `qor-oRlus da sxva improvizatorebis

simReras~ (janaSvili, d. 1867:3-4. #49). es ki sakravis araqarTulobaze

miuTiTebs. dimitri janaSvilis mamis meCungureoba (kinwuraSvili, 2006:360)

Page 133: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

133

mafiqrebinebs, rom igi, naRara-zurnasTan erTad, ukve 1840-ian wlebSi

gavrcelebuli unda yofiliyo.

herebis mier 4-6-simiani `Cunguris~ repertuari CvenTvis ucnobia, magram

sakravis teqnikur SesaZleblobebze warmodgenas azerbaijanuli Canawerebi

gviqmnis. vfiqrob, am masalaze dayrdnoba gamarTlebulia, radganac

istoriuli pirobebis gamo `Cungurze~ sparsul-azerbaijanulisgan didad

gansxvavebuli musikis aJRereba Zneli iqneboda (azerbaijanuli sazi

videodanarTi, #25-26). hereTSi gavrcelebuli `Cunguri~ mucliT

(momrgvalebuli formiTa da Sewebebuli nawilebiT) qarTul Congurs

uaxlovdeba, xolo danayofebis arsebobiT ki _ fandurs. aqAucilebelia

gavixsenoT, rom zogan (magaliTad, kaxeTSi) Congurad fandurs moixsenieben

(javaxiSvili, 1938:157; SilakaZe, 1970:48). rogorc Cans, hereTSi adre fanduri

yofila, romelsac droTa ganmavlobaSi TaTruli Canacvlebia da

saxelwodeba ki _ funqciaTa msgavsebis gamo _ igive darCenila. Conguri

pirvelad naxsenebi aqvs m. janaSvils. misi cnobiT Conguri oTx-xuTsimiani

sakravia (janaSvili, m. 1910:130). marTalia, sakravebi naxevrad daSlil

mdgomareobaSi dagvxvda, magram tembris fiqsireba moxerxda (audiodanarTi,

#198). vasil SioSvilis Conguris simebis masala aSkarad ufro Zvelia.

2011-13 wlebSi Cawerili ingilo eTnoforebi xuT-eqvs simian sazs

igonebdnen (Cemi da marTa tartaraSvilis mier erToblivad nanaxi yvela

sazi xuTsimiania), Tumca simebis nebismieri raodenobis miuxedavad yvela

simis Tanabarzomianobaze gadaWriT miuTiTeben.

javaxiSvili vrclad gadmogvcems `Cunguris~ damzadebisa da awyobis

wess, magram vinaidan teqstis es monakveTi herul kilozea aRwerili,

citata literaturulad gaSifra ingilo filologma Sorena TamazaSvilma:

`Cungurs ubamen simebs da sam xmaze: or sims banze ayeneben, erTs, _ Jirze,

erTsac wvril xmaze. zogjer ufro met simsac uyeneben, magram isev sam

xmaze ayeneben. Cunguris sarqvelze simebis amosayudebel virs ayeneben.

axlad awyobil Cunguris tarze simebis dayenebis Semdeg dakvris

saSualebiT eZeben dasaxvev, Sesakvrel adgilebs. dakvris dros saWiro

xmebisTvis tarze monaxul adgilze axveven verZis wvrili nawlavebiT

gakeTebul lars, Cunguris taris wveridan mesame, mexuTe, meSvide, mecxre

da meTormete xideebs `oRals~ eZaxian, xolo danarCenebs _ haramiebs.

Page 134: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

134

Cungurs ukraven blis qerqiT gakeTebuli mediatoriT~ (javaxiSvili,

1992:328). Cven mier 2011-13 wlebSi fiqsirebul eTnoforTa TqmiT, simebi iyo

rogorc cxvris nawlavis, ise mavTulis. eTnoforTa Tu Cven mier nanaxi

sakravebis mixedviT simebi iyo TeTri, Savi da mowiTalo feris.

javaxiSvilis mier mopovebuli saeqspedicio masalis mixedviT

`saingiloSi gavrcelebul sakravTagan umetes nawils TviTonve

adgilobriv akeTebdnen. zogierT sakravs, magaliTad, `Cungurs~ marto

mcodne pirebi, amis xelosnebi akeTebdnen~ (javaxiSvili, 1992:328).

misive aRweriT Cunguris/Conguris anu sazis damzadeba Semdegnairad

xdeboda: `TuTis xisgan Wrian patar-patara ficrebs, Semdeg Txlad fxeken

da Tlian. Conguris tars calke akeTeben kaklis xiT, sqel Tavze irgvliv

cota ukawraven da wveros xvreten oTxi-xuTi simis dasamagrebel `virebi~-s

Casayrelad. CaTlil firfitebs cecxlze aTboben da maSisebri rkinebiT

Runaven, Semdeg taris Tavis garSemo Wdeze webos saSualebiT akraven

firfitebis erT bolos, meore bolos ki saamisod gamoWril rqis an patara

ZvalSi uyrian. ase gadabmul firfitebs Soris darCenil RriWoebsac

weboTi amoavseben, bolos zevidan akraven Tavis yalibze gamoWril

firfitas, sarqvels, romelsac gacxelebuli wvrili rkiniT ukeTeben

ramodenime naxvrets, raTa dakvris dros sasiamovno xma miiRon (iqve).

termini `Conguri~ da misi variantebi, aseve, gvxvdeba rogorc

CrdiloeT kavkasielebTan ise azerbaijanelebTan. magaliTad azerbaijanSi

`CoRuris~ (Çöğür) saxelwodebiT sazi unda iyos warmodgenili.

hereTsa da azerbaijanis sxva regionebSi damzadebuli sazebi

erTmaneTisagan garegnuladac gansxvavdebian. Tuki azerbaijanSi

gavrcelebul oTx-xuTsimian sazs moqlonebi erT mxareze aqvs, saingiloSi

gavrcelebul sakravs, qarTuli sakravebis msgavsad – oriveze (suraTi, #14-

15). rac Seexeba cxrasimian sazs (romelsac moqlonebi orive mxares aqvs

ganlagebuli), masze hereTSi ar gvsmenia. azerbaijaneli mesazis, Tina

meiTovis cnobiT (Cavwere 2014 w.), es ukanaskneli sazis modernizaciis

Sedegia da Zveli sazebi xuTsimiani iyoo.

Tuki herul `Cungurze~ aJRerebul dasakravebze saTanado masalis

uqonlobis gamo mxolod dausabuTebeli varaudebis gamoTqmaa

SesaZlebeli, samagierod internet-resursebis wyalobiT gvaqvs simebian

Page 135: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

135

tanburze Sesrulebuli nimuSebi. erT-erTi televiziis mier belaqnis r-nis

sof. iTiTalas ingiloebze momzadebul siuJetSi `Традиции народа Ингилои~

(videodanarTi, #27) tanburi orsimiani sakravia. Tumca internetSi

moZiebuli sxva masalebis mixedviT igi samsimianicaa. rac Seexeba xsenebul

siuJets masSi mravali uzustobaa (mag. ingiloebis azerbaijanelebad

gamocxadeba). rodesac zaqaria edili aRwers fandurze TaTruli leqsebis

mReras (edili, 1947:86), mas, mxedvelobaSi unda hqonoda an sazi an tanburi

(SesaZloa, orivec). amgvaradve unda fiqrobdes arCil janaSvilic

(janaSvili, a. 1991:11). plotto ki mas balalaikad ixseniebs (Фонъ-Плотто,

1870:29). arsebuli cnobebis mixedviT tanburze qorwilsa da sazeimo

Tavyrilobebze ukraven. ganmeorebiT aRvniSnav, rom tanburze an `Cungurze~

(SesaZloa orivezec) qurmuxobisas sruldeba saingilos Znelbedobis

Sinaarsis amsaxveli azerbaijanuli leqsebi (edili, 1947:88).

hereTSi fanduri rom gavrcelebuli iqneboda, sazTan erTad, tanburis

arsebobac mafiqrebinebs. marTalia herebi tanbursac zogjer `Cungurad~

moixsenieben, magram internetresursebSi mopovebuli masalis mixedviT, or-

samsimiani tanburi calke sakravad unda ganvixiloT, radganac igi yvelaze

axlos dgas fandurTan rogorc aRnagobiT, ise dakvris xerxiTa da

mravalxmianobiT. internet-resursebSi Zebnisas aRmoCnda, rom zaqaTala-

belaqnis azerbaijanulenovan soflebSi tanburze Sesrulebuli hangebi

Turme qarTul an zogadad Crdilokavkasiur mravalxmianobas

miekuTvneboda (videodanarTi, #28-32).

tanburi gavrcelebulia daRestanSic `Куяда~-sa da `тамур~/`Хабиб~-is

saxelwodebiT (videodanarTi, #33-34). SilakaZe aRniSnavs ra

CrdiloeTkavkasiaSi fanduris tipis instrumentebis tradiciis

ararsebobaze, CrdilokavkasielebTan amgvari instrumentebis

saqarTvelodan gavrcelebaze saubrobs (SilakaZe, 2007:244, 265). tanburi

fandurisnairia. igi aRmosavleT saqarTvelos mTaSi gavrcelebul fandurs,

aramarto dasakravebiT, aramed garegnobiTac sakmaod hgavs.

cxadia, qarTul da Crdilokavkasiur instrumentul mravalxmianobas

Soris sakmaod didi msgavsebaa, magram, vinaidan belaqansa da zaqaTalaSi

galekebuli qarTvelebisgan Semdgari mosaxleobaa nagulisxmevi, vfiqrob,

rom maTi dasakravebi, mTlianad Tu ara, nawilobriv mainc qarTulia

Page 136: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

136

(ingilouri). tanburi axlos dgas qarTul orsimian fandurTan. `Cunguris~

saxelwodeba, iseve rogorc tanburis msgavseba, mavaraudebinebs hereTSi

qarTuli fanduris arsebobas.

javaxiSvilis TqmiT, `lekebSi da maTi gavleniT aliabaTSi miRebulia

agreTve `tampur~-ic, romelic warmoadgens ComCasaviT amoRarul, zed

saqveldakrul SedarebiT patara Congurs, zed ubiaT ori `xaYaTi~ simebis

magier da ukraven or xmaze~ (javaxiSvili, 1992:329). marTalia zaqaTala-

belaqanSi ZiriTadad galekebuli (Semdgom gaazerbaijanelebuli)

qarTvelebi cxovroben, magram tanburis siaxlove fandurTan aSkaraa, miT

ufro, rom masze Sesrulebuli hangebi qarTuli an CrdiloeT kavkasiuri

(Cemi azriT, ufro qarTuli) orxmianobaa.

beri svimonis TqmiT, simebian sakravs CaRara erqva. sakravis masalad

Sindi, Txili an Setrusuli vazi gamoiyeneboda, simebis masalad _

abreSumi. zogi or da sam simsac ukeTebda (sxva cnobiT, oTxsimianic

yofila da cacxviTac keTdeboda) (CavwereT me da tartaraSvilma 2011-13

ww.). sakravis formasa da damzadebasTan dakavSirebuli sxva sakiTxebi

dasazustebelia. SesaZloa, aq `CaRana~ igulisxmebodes.

arsebobs sakravi `CaRana~, `romelic gavrcelebulia lekebSi (da

lekebi) eZaxian `qamanCa~-s, akeTeben gogriT, orSimos msgavsad. kotoSs

amoTxrian, zed daakraven Zroxis faSvis kans. Taris magivrad uyrian xes da

abamen simebs. ukraven cxenis ZuiT moxril xeze gakeTebuli `smiCokiT~~

(iqve:328-329) (citatis galiteraturulebuli versia ekuTvnis filolog

Sorena TamazaSvils).

``dKhtags~ (stvirs) an lerwamiT akeTeben (milSi Sig ugdeben xis enas),

an mza, gakeTebul `xi(s) dKhtags~ yiduloben. amasve eZaxian `saramul~-sac.

rogorc `dKhtags~, ise `sifsis~ aqvT rva-rva naCvreti: 7-7 zeviT, TiTo

qveviT. xis `dKhtagis~ msgavs Calisenian sakravs `dKdKq~-s eZaxian (iqve:229).

SesaZloa aq duduki igulisxmebodes. edilis TqmiT qurmuxobaze zurna

grialebs, duduki kvnesis (edili, 1947:88). duduks zogi sxva mTxrobelic

icnobs, magram _ hereTSi gavrcelebuli ar yofila.

qalbatoni marTa, bukis msgavs sakravsac igonebs. misi cnobiT, rodesac

aqlemebis qaravans marili mohqonda, sasignalod am sakravze Caberavdneno

(Cavwere 2011 w.).

Page 137: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

137

cxadia, heruli sakravieri musikis daknineba-dakargvis TariRis zusti

dadgena SeuZlebelia, Tumca faqtia, rom adgilobriv dasakravebze

araferia naTqvami arc XIX-XX saukuneebis mijnis ingilo moRvaweebis m.

janaSvilis da b. xuciSvilis cnobebsa da arc i. javaxiSvilis naSromebSi,

hereTi erTaderTi kuTxea, sadac simReraze da sakravebze Sesrulebuli

repertuaris musikalur mxareze javaxiSvili arafers ambobs, Tumca

dasakravebi qarTuli xasiaTis ar unda yofiliyo. amas nimuSTa

saxelwodebebis garda mafiqrebinebs monografiaSi `qarTuli musikis

istoriis ZiriTadi sakiTxebi~ hereTis saerTod armoxseniebis faqtic.

heruli musikisa da sakravebis Sesaxeb pirvel cnobas d. janaSvili

gvawvdis: `sxva daCagrul xalxebs Tavis tanjvaze bevri samwuxaro

simRerebi SeudgeniaT, da aqvT eseni ingiloebsac? ingiloebSi amgvari

simRerebi ar aris. amisaTvis rom maT isini SiSisa gamo ver SeudgeniaT.

magram Congurze Zriel didaT da samwuxarod gamouxatavT Tavisi tanjva

da mwuxareba~ (janaSvili, d. 1867:3, #48). qorwilSi biWis da gogos mxares

sufrebia gaSlili erTerTs uWiravs xelSi Conguri, ukravs saSineli eSxiT

(energiiT) da zed daZaxis qor-oRlus da sxva improvizatorebis simReras.

amasobaSi erTi meores Saebmis da bolos erT-erTi ajobebs. jobneba imaSi

mdgomareobs, rom eseni mowinaaRmdege aSuRebis simReras eubnebian

erTmaneTs TaTruls enaze, romelic maT gagoniT aqvT daswavluli. da

maSin Tu qoroRlis ujobebia Tavis simReraSi mojibre merixnumasaTvis,

exlac is ajobebs. xalxi yurs ugdebs, amisa gamo momRerali rodesac

gaaTavebs, maSin daiZaxebs: `gamgonni RmerTman acocxlos~, axla isini

SemosZaxeben: `hi.... i. gaumarjo....o....os.~ zogierTi ufro niWieri ingilours

enazedac mReris. sasiamovnoa smena, rodesac isini erTmaneTs ejibrebian,

sxedan da qeifs ewevian~ (iqve). `dafa-zurna saRamomde ikvris~ (iqve:4). aq

naxsenebi nimuSi, Sesrulebis adgilisa da funqciis mixedviT Sairi unda

iyos.

hereTSi mravladaa sabavSvo sakravi (ZiriTadad, Casaberebi) da maT

umetesad mozardebi akeTebdnen:

`sifsiY (simsim, tvirila) _ yavariT (lerwamiviTaa) keTdeba. mas zogi

gogris ReroTi, puris lerwmiT, an kaklis xisganac akeTebda. salamuris

magvaria, oRond masze ufro nazsa da wvril xmas gamoscems. gacxelebuli

Page 138: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

138

SamfuriT akeTebdnen Rrus da 6-7 nasvrets (CavwereT me da tartaraSvilma

2011-13 ww.). naTela rostiaSvilis aRweris mixedviTac, es sakravi neka TiTis

simsxo milisaganaa gakeTebuli, Sig Calis ena aqvs Cadebuli, 7 xvreli

zeviT, 7-ic qveviT aqvs (rostiaSvili, 1978:172). `sifsiY~ umetesad

gazafxulsa da Semodgomaze keTdeba. amiT Tavs samwyemsurSic irTobdnen.

aris rogorc erTmagi, aseve ormagi anu wyvili (erTmaneTze gadaxveuli)

saxiT, romelsac yoSa sifsis uwodeben (RambaSiZe, 1988:409). ormagi sifsi

`yoSa (wyvili) sifsis~ saxeliTaa ivane javaxiSvilTanac mocemuli

(javaxiSvili, 1992:329). sakravi (rogorc erTmagi ise ormagi) gasarTobad

keTdeba da `Sesdgeba neki TiTis sisqe daCvretili lerwamis milisa da

Calis `enisgan~ (iqve:329). balaxiT an TokiT SeerTebuli milebiT ormagi

`sifsiY~ SesaZloa, megrul larjemsa da gurul soinars SevadaroT, Tumca,

Canawerebis uqonlobis gamo maT repertuarsa da musikalur mxareze ver

vimsjeleb.

beri svimonis cnobiT, tvirila dudukiviT iyo oRond sami Tvali

hqonda da gazafxulze wylis xeSi Cadgomis dros mzaddeboda (CavwereT me

da tartaraSvilma 2012-13 ww.).

sainteresoa sityva `sifsi~/`simsim~-is etimologia. m. tartaraSvilis

TqmiT, igi (iseve, rogorc vititi) stveniT miRebuli bgerebidan unda

modiodes (Cavwere 2011 w.). sergo zeinalaSvilis TqmiT, `dudukic igive

masaliT keTdeboda da analogiuri funqcia hqonda, gansxvaveba mxolod

zomebSi iyo~ (CavwereT me da m. tartaraSvilma 2012 w.). duduki hereTSi

gavrcelebuli ar yofila.

`vititic~ (vihtiti, svitina) sabavSo sakravia (audiodanarTi, #199).

Tvlebi ar gaaCnia, magram qveviT dawevisas, daRmavali mimarTulebiT

ramdenime bgeris aRebac SeiZleba (videodanarTi, #35). igi gazafxulze

keTdeba. rodesac xeSi wyali dgeba, kani advilad mosaZrobia. masalad

TuTis, Txilis, leRvis an tyuili kaklis xe gamoiyeneba. tots Tavs

SemoaWridnen da cotaTi gaTlidnen, rom haers emoZrava. Semdeg kanis

gamoZrobis mizniT dauwyeben zemodan danis tariT dartymas (lofo-lofo

gamodis swored am dros mRerian). `lofos ro gadatexavdi wveTebi

Camodioda, eg iyo rziana. grZel kalaTis wkirs viRebdiT da im wkiriT

vurevdiT da mere gamodioda kevi. zogjer adre Sededebis mizniT erT

Page 139: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

139

wveTs CavagdebdiT da kevi male amodioda~ gadmogvcemdnen mTxrobelebi.

sakravis damzadebis dasrulebisas gamoZrobil kans isev zevidan

wamoacvamen. fotoze CvenTvis specialurad damzadebuli `vititi~ (suraTi,

#16) aRvbeWde. zaqaTlis r-nis sof. verxvianSi dabadebul iadigar

aRamamedovas cnobiT mas „tute“-s eZaxian. verxvianSi qarTuli skola 1927

wels daxures da dRes ukve mSobliur enaze veRar metyveleben, amgvarad

savsebiT SesaZlebelia `tute~ vititis azerbaijanuli saxeli iyos. tytek

azerbaijanSi mstvenav fleitas hqvia, romelic salamuris msgavsia, magram

misi diapazoni duodecimas aRwevs (Вертков, 1953:81, tab.: 376-378). cxadia, rom

mTxroblis mier dasaxelebul `tuteSi~ namdvilad vititi igulisxmeba da

ara vertkovTan moxseniebuli sakravi.

ruslan axmedovi (ramaziSvili) kidev erT sakravs ixsenebs, mas

`borozani~ hqvia da kaklisgan keTdeba. kans gamoaclidnen, miliviT

axvevden da Cahyvirebdnen `buu~-s. igi erT bgeras gamoscemda (Cavwere 2012

w.). gera mamulaSvili CvenTan saubarSi msgavs sakravs `boraRanad~

ixseniebs. igi Cveulebrivi mwvane xaxvis foCisgan (Rerosgan) mzaddeboda da

did xmas gamoscemdao. konstruqcia Zalian martivi hqonda. ubralod cota

ufro jansaRi foCis gamoWra undoda. esec gazafxulze keTdeboda.

`borozani~ da `boraRani~ erTi da igive sakravi unda iyos, razec TviT

sakravis konstruqcia migvaniSnebs (Cavwere 2012 w.).

cnobilia, rom mTeli hereTi azerbaijans ukavia, Cven mxares aris

mxolod sofeli samTawyaro, romelic Seiqmna 1931 wels. gamudmebul rbeva-

TareSs ver gauZlo kaxis r-nis sof. yoraRnis mosaxleobis qristianulma

nawilma, gamoiqca da saqarTveloSi, Tavdapirvelad yvarlis r-nis sof.

zinobianSi albanelebTan dasaxldnen, Tumca maTTan konfliqtis gamo

aiyarnen da zaqaTlis r-nis sof. muRanlos mosazRvred daaarses sof.

samTawyaro. igi dedofliswyaros r-Si 1938 wlidan Sevida, manamde ki

siRnaRs ekuTvnoda. Cem xelT arsebuli informaciis mixedviT, samTawyaros

garda, herebi sxva adgilebSic (ZiriTadad TbilisSi, rusTavsa da kaxeTis

regionSi) cxovroben, Tumca saqarTveloSi erTaderTi kompaqturi

dasaxleba, bolo wlebamde mxolod samTawyaroSi iyo. 1980 wlidan didi

raodenobiT Camosaxldnen aWarlebi, iqamde ki samTawyaroSi mxolod herebi

cxovrobdnen. ingiloebs dRes calke ubani uWiravT, Tumca ubani

Page 140: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

140

ekonomikuri problemebis gamo bolo wlebSi TiTqmis mTlianad daicala.

mosaxleoba sacxovreblad da samuSaod saqarTvelos sxvadasxva qalaqebSi

gaifanta.

samTawyaroeli herebi, rogorc adre aRvniSne, gaRma saingilos

msgavsad erT xmaze mRerian (audiodanarTi, #200). eqspediciebma aCvena, rom

samTawyaroelTa musikaluri folklori, vidre hereTSi darCenilebTan

SedarebiT, kidev ufro Raribia.

rac Seexeba hereTSi darCenil da samTawyaroSi gadmosaxlebul

ingiloTa musikaluri folkloris msgavseba-gansxvavebis sakiTxs:

samTawyaros musikalur folklorSi mimdinare cvlilebebze jer kidev

samagistro diplomSi vwerdi, magram Semdgomma eqspediciebma metis Tqmis

SesaZlebloba momca.

rogorc irkveva, samTawyaroSi dasaxlebis Semdeg herTa simRera

garkveulwilad Seicvala, Tumca, aseve, saxezea zogi nimuSis identurobac:

kerZod, cxovelebsa da frinvelebTan dakavSirebuli nimuSebi (sanoto

danarTi, #20) orivegan erTnairad sruldeba ucnauria samTawyaroelTa

simReris degradacia. igi gamoixateba SemdegSi: sasimRero hangebSi umetesad

dakargulia sayrdeni tonis SegrZneba (audiodanarTi, #201-202; sanoto

danarTi, #21). zogjer daboloeba normalurad JRers, magram aralogikuria

dasawyisi (audiodanarTi, #203). SeiniSneba tradiciuli heruli teqstebis

sxva (magaliTad, qalaqur) melodiaze Sesrulebis faqtebic (audiodanarTi,

#204). gvxvdeba Tavidan bolomde logikurad mJReri nimuSic

(audiodanarTi, #205), magram es arc ise xSiria. gvqonia ramdenime SemTxveva,

rodesac erTi da igive pirs Seusrulebia heruli sasimRero nimuSebis

nawili tradiciulad, nawili ki degradirebulad. aseve SeiniSneba ama Tu

im simReris (ZiriTadad, saxumaros) daviwyebis tendenciac.

samTawyaro zaqaTlis raions esazRvreba, amitom SeiZleba vikiTxoT _

xom ar aris kaxisa da samTawyaros simRerebis erTimeorisagan daSoreba

zaqaTlis raionTan samTawyaros siaxlovis Sedegi? vfiqrob ara, radgan

zaqaTlis ingilour simRerebSi ar SeimCneva samTawyaroSi TavCenili

cvlilebebi. aRsaniSnavia, rom samTawyaroSi hereTidan gaTxovili qalebis

udidesi umravlesoba swored kaxis raionidanaa. interesmoklebuli arc is

faqtia, rom hereTis mxridan samTawyaros mosazRvre zaqaTlis r-nis sof.

Page 141: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

141

muRanloSi qarTvelebi ar cxovroben. aRsaniSnavia heruli simRera `alazni

pirpir~, romelic gavrcelebulia zaqaTlis r-nis sof. elisensa da

mosulSi (ganmeorebiT ixile audiodanarTi, #183), samTawyaroSi ar ician.

arada samive sofeli mdinare alazanze mdebareobs. am simReris

samTawyaroSi arcodnis faqti unda aixsnas sof. yoraRanis (saidanac

samTawyaroSi wamovidnen), mdebareobiT, romelic alazans sakmaod

moSorebulia.

1980 wlidan samTawyaroSi Casaxleba daiwyes ekomigrantma aWarlebma,

romlebic dRes soflis mosaxleobis daaxloebiT 3/4-s Seadgenen (CavwereT

me da tartaraSvilma 2013 w.). iqneb, samTawyaroelebze gavlena swored maT

moaxdines? vfiqrob, ase ar aris, radgan: 1) me da q-n marTas Cawerili gvyavs

im asakis Semsruleblebi, romlebsac aWarlebis Casaxlebis dros 30-40

wels ukve gadacilebulni iyvnen; 2) meoce saukunis 40-iani wlebisTvis,

rodesac samTawyaroelebis metyvelebam gavlena ganicada, aWarlebi iq ar

cxovrobdnen.

iqneb, Tavad kaxis r-nis sof. yoraRnis simRera iyo degradirebuli?

miuxedavad imisa, rom CemTvis ucnobia am soflis musikaluri masalebi

(Tuki aseTi saerTod arsebobs), vfiqrob _ ara: 1) vinaidan ingilouri

soflebis mosaxleobaSi samTawyaroulis msgavsi procesebi ar gvxvdeba, mas

Tavis droze adgili arc yoraRanSi eqneboda da 2) samTawyaroSi 40-ian

wlebSi ramdenime komli kaxis r-nis sof. qaTmisxevidanac qaTmisxevidan

gadasaxlda. marTalia, isini `samTawyaroulad~ mRerian, magram Tavad

qaTmisxevSi mcxovrebTa simReraSi amgvari ram ar SeiniSneba.

axla gasarkvevia, ganicada Tu ara samTawyarom zogadqarTuli

kulturis gavlena? filologi grigol imnaiSvili jer kidev 1940-ian

wlebSi Cawerili nimuSebis Sesaxeb aRniSnavda: `samTawyaroelebs ukve

maleve datyobiaT qarTulis, kerZod, qedelTa metyvelebis gavlena maTTan

mWidro da yoveldRiuri urTierTobis gamo~ (imnaiSvili, 1966:12). maSasadame,

1931 wels daarsebuli samTawyaros mkvidrTa metyvelebas gavlena maleve

ganucdia. samTawyaroel moxucebs ingilouri hangebic umetesad sxvanairad

(arasworad) axsovT. SeimCneva Tu ara Tundac qedelebis gavlena

samTawyaroul musikazec? rodis daarsda da vin cxovroben am soflebSi?

Page 142: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

142

zemo da qvemo qedTan erTad aseve sainteresoa arxiloskaloc, romelic

samTawyaros uSualod esazRvreba.

dedofliswyaros mxareTmcodneobis muzeumis mier Sekrebili

masalebidan irkveva, rom xevsurebi (zemo qedi, arxiloskalo), mTiulebi

(zemo qedi, arxiloskalo) da fSavlebi (qvemo qedi) cxovroben. maT gverdze

saxlobdnen berZnebi (qvemo qedSi) da rusebi (arxiloskaloSi), romlebic

1990-iani wlebidan Tav-TavianT samSoblos miaSures. zemo qedi, qvemo qedi

da arxiloskalo 1890-1900-ian wlebSi daarsda.

rogorc Cans, aRmosavleT saqarTvelos mTielTa gavlena

samTawyaroelTa metyvelebaSi marTlac igrZnoba, rasac ver vityviT

musikaze. ucnobi piris (2012), ilias saxelmwifo universitetis musikis

centrisa (2013, 2014) da Tbilisis saxelmwifo konservatoriis eqspediciebiT

(2014), aseve mayvala wiklauris masaliT (1992), irkveva, rom zemo qedSi,

qvemo qedsa da arxiloskaloSi gabatonebulia ZiriTadad fsevdoxalxuri

simRerebi, Tumca Zveli, tradiciuli nimuSebis Cawera dRemde

SesaZlebelia. SemorCenilia mTis regionebisTvis damaxasiaTebeli yvela

ZiriTadi musikaluri niSan-Tviseba. gasakviri aris is, rom

gamravalxmianebis konteqstSic ki samTawyaros musikaze gavlena ar

mouxdenia qedebisa da arxilos musikas da erTxmiani darCenila. ramdenad

realuria samTawyaros musikaze sabaTloelma somxebisa (dedofliswyaros

raioni) da muRanloeli monRolebis (zaqaTlis raioni) gavlena,

danamdvilebiT Tqma ar SemiZlia.

samTawyaroSi ramdenime ojaxi hereTidan 1980-iani wlebidanac

Camosaxlebulan, Tumca maT Soris xnierebi ar arian da maTSi frinvelTa

daZlevis ramdenime hangis garda, verc veraferi davafiqsire.

2.9 fereidani

Sah abas pirvelma araerTxel aaoxra qarTl-kaxeTi, magram yvelaze

masStaburi 1616 wlis laSqroba iyo. aRmosavleT saqarTvelodan (umetesad

TianeTidan, kaxeTidan da hereTidan) tyveebi iranSi waasxes. umetesoba

fereidanSi dasaxlebula. albaT amitomacaa, rom ZiriTadad fereidnelebma

SeinarCunes qarTuli ena. fereidnelTa centri qalaqi martyofia

(oficialurad fereidunSahri).

Page 143: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

143

samwuxarod, iranSi mcxovreb qarTvelebTan dRemde ar Catarebula

eTnomusikologiuri eqspedicia. me fereidnelebi telefoniT, socialuri

qseliTa da TbilisSi pirdapir Sexvedrebisas 2011-12 wlebSi Cavwere.

arsebuli informaciiT, fereidnuli simRerebi erTxmiani da Janrulad

mwiria.

tradiciuli mravalxmianobis meore saerTaSoriso simpoziumze

Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis saxelmwifo konservatorias

stumrad ewvia ori fereidneli axalgazrda. maTi TqmiT, fereidanSi aRarc

mravalxmiani simReraa SemorCenili da aRarc moxucebi mRerian. momRerlebi

TviTon Txzaven simRerebis teqstebs, romelTac fereidnel qarTvelebSi

gavrcelebul popularul hangebs usadageben (wurwumia, 2004:72).

fereidnelebTan Cemma urTierTobam kidev ufro gaamyara

konservatoriaSi gaJRerebuli informacia. Cemi informatorebi mxolod

martyofidan da CuRruTidan ki arian. samwuxarod Zvelad Cawerili

teqstebi umetesobas simReris ki ara, leqsis saxiTac ki ar smeniaT. rac

Seexeba Zvel fereidnul teqstebze agebul ramdenime sasimRero nimuSs,

romlis Cawerac SevZeli, SemsrulebelTa TqmiT, isini winaprebisagan

naswavli araa, maTi SeTxzulia (audiodanarTi, #206-207).

nimuSebis musikaluri mxare rom avtoriseulia, SemsrulebelTa

`aRiarebis~ garda sasimRero teqstebis kontaminaciis SemTxvevebiTac

dasturdeba (SaraSeniZe, 1969:50). erTi da igive strofebi sruliad

gansxvavebul JanrebSi gvxvdeba: ase magaliTad, cnobili sasimRero leqsis

`gadian, gamodian yovebi _ me Sen Segeyorvebi, gadian, gamodian Citebi _ me

Sen SegeWidebi~-is variantebi gamoyenebulia rogorc dasaZinebel `nanaSi~

(cagareiSvili, 1981:24), ise karaqis SedRvebisas (iqve:16) da a. S. teqstebis

kontaminacia da erTi da imave teqstis sxvadasxva JanrSi gamoyenebis

faqtebi gvarwmunebs, rom fereidanSi ara marto musika, aramed

specialistebis azriT zepirsityviereba (maT Soris poezia) mZime

mdgomareobaSia.

marTalia, WiWinaZe 1871 wels fereidanidan saqarTveloSi gadmosul

aTam onikaSvilis cnobebze dayrdnobiT aRniSnavs: `qarTuli simRerebi iq

dRemde axsovT da mRerian maT TavTavis drosa da Tavis Sesaferad~...`

Zveleburad mRerian da qorwilic Zveleburi aqvT~ (WiWinaZe, 1895:18, 26, 32),

Page 144: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

144

magram 1907 wels gamocemul wignSi avtori TviTonve wers, rom `fereidnel

mamakacebs qalaqebSi cxovrebis gamo uWirT qarTulad saubari da Tu vinmem

kargad icis ena, es qalebi arian, romlebic `iavnaniT~ zrdian

bavSvebs~...`nanas Tqma adre leqsadac icoden, magram sadReisod iq

galeqsili nanebis Tqma sustad ician. ufro sityvebis gambiT mouTxroben

patara fereidanel qarTvelebs~ (WiWinaZe, 1907:77). SesaZloa, misi mosazrebis

amgvari cvlileba gamoiwvia lado aRniaSvilis mier 1896 wels gamocemulma

wignma `sparseTi da iqauri qarTvelebi~ sadac vkiTxulobT, `aTam

onikaSvils imdenad surda aqauri da iqauri qarTvelebis daaxloeba, rom

zogi ram gadaulamazebia kidec~. aq saqme soflebis dasaxelebas exeba

(aRniaSvili, 1896:190-191), magram SesaZloa, onikaSvilis mier naxsenebi

simRerebic ar Seesabameboda realobas.

fereidanSi 1927 wels imogzaures ambako da sara WeliZeebma. ambakos

azriT „enis garda, rogorc sxva yvelaferi, ise simRera da cekvac wmindad

iranuli ician, raSiac qarTulis nasaxic ar SerCeniaT“ (WeliZe, a. 2011:166).

misi meuRle da Tanamgzavri _ sara WeliZe igonebs: `gogonebma imReres

usityvod musulmanur kiloze, icekves ise, rogorc iraneli qalebi

cekvaven~ (WeliZe, s. 1958:89). muslimanur kiloSi rom namdvilad musika

igulisxmeba, iqedanac Cans, rom rodesac avtori erT-erTi Tavisi

maspinZlis gardacvalebisa da datirebis scenas aRwers, iq muslimur

kilos aRar axsenebs (iqve:91).

1943 wels fereidanSi filmis gadasaRebad Cavida i. kandelaki.

samwuxarod, filmSi musikaluri nimuSebi Cawerili ar aris, xolo cnobebs

am mogzaurobis Sesaxeb Tavad reJisori sxvadasxva Jurnal-gazeTebSi

aqveynebda. misi naambobis mixedviT fereidnelebma qarTuli simRera

marTalia dakarges, magram `iavnana~ dRemde JRers (kandelaki, 1958:12;

anonimi, 1963:4). es nimuSi Cawerili araa. nanebidan xelT mxolod eTnograf

ina inariZis mier fiqsirebuli deklamaciuri nimuSi (audiodanarTi, #208)

momepoveba.

ukve mravali aTwleulia, rac sacxovrebeli pirobebis gamo

fereidnelebi droebiT Tu samudamod qalaqebSi midian. migraciisas xalxs

sxvadasxva qveynebis (ufro metad iranul) musikasTan aqvs Sexeba.

qarTvelTa karCaketilobis rRvevis dawyebaze jer kidev WeliZe mianiSnebda

Page 145: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

145

(WeliZe, a.:2011:161). amas unda daematos Sereuli qorwilebi da is, rom

sazogadod, fereidanSi somxebi da ebraelebi qarTvelebze metni arian

(iqve:2011:10). gamoricxuli ar aris fereidanze zogadqarTuli gavlenac.

simRerebis swavlebis es sapasuxismgeblo misia ki ambako da sara

WeliZeebma ikisres (WeliZe, s. 1958:95). rogorc cnobilia, fereidnelebs

qarTuli simRerebi pirvelad maT aswavles (iqve:95). es saqme Semdeg

kandelaks gaugrZelebia. rogorc cnobili reJisori aRniSnavs,

fereidnelebs ori simRera “suliko” da “izarde, mwvane jejilo”

Seaswavla. sxva nivTebTan erTad, Cautana qarTuli xalxuri simReris 200

firfita (anonimi, 1963:9-11). amJamad qarTul simReras fereidanSi bevri

eufleba.

Cem mier Cawerili zogierTi eTnofori qarTulad datirebis

SemTxvevebsac ki uaryofs. `kubos win moTqmiT miuZRvis sasuliero piri....

sazogadod micvalebuls quCaSi ar mistirian.... gasvenebis Semdeg moiwveven

yoranis daqiravebul wamkiTxvelebs. yoranis kiTxva grZeldeba sami dRe~

(WeliZe, a. 2011:159). magram faqtia, rom gardacvalebis dros Wirisuflebi

saxls daalageben, moawesrigeben micvalebuls da mere Seatyobineben xalxs.

`erTi gamua, itirefs karCi da xalRi gaigefs, ro erTi vinme im saxCi

mamkdara. da wavlen da erT TabuTs maitanen. TabuTi erTi joxia, ro

parsulad TabuTs daiZaxian~ (Todua, 1975:34). datireba zogierTi eTnoforis

TqmiT, sparsulad, zogis cnobiT ki, qarTul enaze sruldeba da mxolod

qalebi tirian (Cavwere 2012 w.).

rac Seexeba SromasTan dakavSirebul nimuSebs, eTnoforTa TqmiT, arc

simRerebi da arc dasakravebi ar dasturdeba (Cavwere 2012 w.). varaudoben,

rom fereidnuli orovelas avtori axalgazrda mxatvari arsen onikaSvilia

(barTaia, 2009:156).

„fereidanSi sadRvebeli da karaqis dRvebis xalxuri wesi dRemde

SemounaxavT. karaqis misaRebad xmaroben „sadRobelas“ – „talaxis“ iyo (e.

i. Tixis) an „nehras“ (joxisa, e. i. xis). . . nehras „sabeliT“ Camohkideven

saxlis aivanze WerSi, aqeT-iqidan daudgeba oTxi an ori adamiani da

daiwyebs „nehras cemas“ da Sairobas (cagareiSvili, 1981:16; SaraSeniZe,

1969:22-23).

Page 146: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

146

saqorwilo simReris teqsti, romelic sruldeboda nefe-patarZlis

saxlSi mosvlis Semdeg axalgazrda qalebis mier mocemuli aqvs eTnograf

giorgi gociriZes (gociriZe, 1987:103). mRerodnen patarZlis

gamomSvidobebisas, patarZlis moyvanisas da axal ojaxSi Seyvanis drosac,

magram dRes fereidnelebi aseT teqstebs da saerTod, qorwilSi

qarTulad mReris faqtebs ver ixseneben. didi adgili ukavia instrumentul

musikas. sakravebi da masze Sesasrulebeli nimuSebi, savaraudod,

sparsulia. gavrcelebulia stiri (stviri), naRara, sazi, doli, Tari,

Wianuri da sxva (WeliZe, a. 2011:155; SaraSeniZe, 1969:34-35; SaraSeniZe, 1979:177;

cagareiSvili, 1981:24-25; Todua, 1975:51, 82). WianurSi igulisxmeba Tu ara

qamanCa, es ucnobia. eTnograf ina inariZes simRera qamanCis TanxlebiTac

(videodanarTi, #36) aqvs Cawerili.

literaturaSi dafiqsirebulia xangZlivi wvimis dros Sesasrulebeli

simRera (SaraSeniZe, 1969:47; Todua, 1975:52). samwuxarod, bevrs es teqstic

aRar axsovs, anda Tavisive SeTxzul melodiaze mReris. zogi ki nimuSis

arsebobas uaryofs (Cavwere 2012 w.). maTi TqmiT, iranSi xangZlivi wvima ar

icis. aRsaniSnavia, rom amaze jer kidev aRniaSvili werda (aRniaSvili,

1896:239).

saistorio Tematikaze agebuli Zveli nimuSebic gamqrali Cans, Tumca,

aqtualuria patriotul Temaze bolo xanebSi Seqmnili simRerebi

(audiodanarTi, #209-210).

rac Seexeba sabavSvo sakravebis damzadebas, martyofeli alika

onikaSvilis TqmiT, mas bavSvobaSi cxvris tyavisgan dols ukeTebdnen

(Cavwere 2012 w.).

fereidanSi xalxuri musikis gaqrobis mizezad iraneli eTnologi

babak rezvani religiur faqtorTan erTad aristokratiul faqtorsac

asaxelebs, fereidnelebs gamrTobi da damkvreli masxarebad miaCniaT da

qorwilSi baxtiarel an somex musikosebs iwveven Rezvani, 2008:603-604). misive

azriT fereidnelTa gansxvavebiT mazandaranis qarTvelebi (iranis

kaspiispireTSi), romelTa winaprebic aseve qristianebi iyvnen, tradiciulad

cnobilni arian folkloruli musikis Sesrulebis unariT (iqve:604).

damatebiT unda aRiniSnos, rom fereidneli qarTvelebi ukraven da

Zalianac uyvarT iranuli klasikuri musika da isini aseve usmenen xalxur

Page 147: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

147

musikasac. mazandaranis qarTvelebis kulturaze ixileT `SuadRe GDS-ze~

(videodanarTi, #37-38). rac Seexeba fereidnelebSi folkloris

gaqrobisadmi rezvanis, iseve, rogorc WeliZis radikalur azrs,

gamoricxulia, fereidnelebs ar axsovdeT akvnis nanebi da Tundac 2-3

bgeriani sxva hangebi, romelsac musikad arc Tvlian. amrigad

fereidnelebTan, iseve rogorc Cem mier movlil da jer kidev mouvlel

sxva adgilebSi, sagangebo musikologiuri eqspediciebi aucileblad unda

Catardes.

Page 148: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

148

Tavi III

sasimRero mravalxmianobis dakargvis mizezebi da

Cveneburebis musikaluri folkloris ZiriTadi niSan-Tvisebebi

naSromis am TavSi kompleqsurad ganvixilav im niSan-Tvisebebs,

romlebic saerTo an met-naklebad saerToa taouri, SavSuri, lazuri,

klarjuli Tu ingilouri xalxuri simRerebisTvis.

SavSebis, taoelebis, lazebisa da herebis simRerebi ukve

gaerTxmianebulia. erTxmiania klarjuli simRerebis nawilic. TiTqmis

gaerTxmianebulia inegolis r-nis sof. hairiesa da TufexCiyonaRis

aWarlebis xalxuri simRerebi.

sanam vokalur mravalxmianobasTan dakavSirebul sakiTxebze

gadavidode, saWiroa pasuxi gaeces kiTxvas _ aris Tu ara SenarCunebuli

erTxmian simRerebSi qarTuli tipis melodika da ra adgili uWiravs mas.

3.1 Cveneburebis erTxmiani xalxuri simReris melodikis

qarTulobis sakiTxisaTvis

Cveneburebis erTxmian simRerebSi gvxvdeba rogorc qarTuli sofluri

simRerisTvis Cveuli (sanoto danarTi, #22), ise misTvis naklebad

damaxasiaTebeli gadidebulsekundiani (sanoto danarTi, #23) da dasavlur-

qalaquri (sanoto danarTi, #24) melodiebi. am ukanasknelTa xvedriTi wili

arc ise mcirea, Tumca wamyvani adgili qarTul melodikas uWiravs.

saqarTvelos sxvadasxva kuTxis simRerebi xSirad melodiiT erTmaneTs

hgavs. amave faqtze metyvelebs zogierTi lazuri da heruli nimuSis

msgavseba saqarTvelos kuTxeebis simRerebTan (sanoto danarTi, #25).

lazur da saqarTvelos sxva kuTxeebis melodiebs Soris msgavsebas jer

kidev e. garayaniZe aRniSnavda (garayaniZe, e. 2011:91; sanoto danarTi, #26).

misi daskvniT, `mcirediapazonian melodiebs Soris, sadac SesaZlebeli

SeuRlebis naklebi kombinacia arsebobs, xom SeiZleba amgvari msgavseba

arsebobdes ara marto sxvadasxva dialeqtebs, aramed sxvadasxva eris

simRerebs Sorisac. magram sxva erebis simRerebis melodiebTan Sedareba

gvarwmunebs, rom qarTul dialeqtebSi msgavsi melodiebi mxolod maTi

Page 149: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

149

zogadqarTulobiT SeiZleba aixsnas~ (iqve:97). am daskvnis mixedviT,

saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis melodiebis msgavseba Cveni qveynis

kuTxeebis melodiebTan swored maT qarTulobaze miuTiTebs. amitomacaa,

rom mravali erTxmiani simReris gamravalxmianebisas maTi melodiuri xazis

cvlileba saerTod ar aris saWiro. amisi naTeli magaliTia 1960-70-ian

wlebSi gamravalxmianebuli lazuri simRerebi.

3.2 vokaluri mravalxmianobis Zvelad arsebobis damadasturebeli

argumentebi da xmaTa SemorCenili saxelebi

Tuki saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis simReraSi mravalxmianoba

dakargulia, ra faqtebi metyvelebs vokaluri mravalxmianobis odesRac

arsebobaze?

miCneulia, rom vokaluri mravalxmianoba stabilurobiT gamoirCeva da

maSinac ki, rodesac icvleba ena, religia, socialuri cxovrebis wesi,

mravalxmianoba mainc rCeba, rogorc musikaluri tradiciis yvelaze ufro

myari genetikuri kodi (Jordania, 2016:90, 130). Tumca isic aRiarebulia, rom

msoflioSi mravalxmianoba TandaTan ikargeba (iqve:114-115, 130). zogierT

regionSi cnobilia mravalxmianobis dakargvis mizezi, esaa ZiriTadad,

bunebrivi katastrofa (magaliTad miwisZvra), omebi, religiuri faqtori da

mTavrobis kulturuli politika (iqve:114).

Tanamedrove eTnomusikologebi Tvlian, rom mravalxmianoba

erTxmianobis Sinagani ganviTarebis Sedegi ki ar aris, aramed Tavidanve

uZvelesi formaa, romelic msoflios yvela xalxisTvis iyo

damaxasiaTebeli da Semdgom did nawilSi ukve daikarga (iqve:27, 119).

heterofonia ki aris ara mravalxmianobis gamCeni, aramed misi damakninebeli

forma (iqve). Jordanias aRniSvniT, Tuki mravalxmianoba erTxmianobis

Semdgomi movlenaa, maSin gamravalxmianebis procesi bolo saukuneebSic

unda mimdinareobdes da, ufro metic, mravalxmianobis gaCenis SemTxvevebi

ufro mravalricxovani unda iyos, vidre dakargvis (iqve:116), magram avtori

iqve aRwers sabWoTa kavSiris dros saxelmwifos mier Sua aziisa da

cimbiris xalxTa erTxmiani musikis gamravalxmianebis mcdelobebs, rac

sabolood kraxiT dasrulebula (iqve:117-118). aqve aRniSnavs, saukuneebis

manZilze saqarTvelosa da somxeTis mezoblobas, kontaqts, rogorc

Page 150: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

150

politikur ise kulturul doneze, Tumca somxeTis musika dRemde

erTxmiania (iqve:117). `sabWoTa kavSiris dros~ cimbirisa da Sua aziis

msgavsad lazuri da mesxuri simRerebic gamravalxmianda, magram

adgilobrivma mosaxleobam sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg es nimuSebi

araTu ukuagdo, aramed ufro didi xvedriTi wili mianiWa. es movlena

mesxebisa da Wanebis sasimRero foklklorSi mravalxmianobis odesRac

arsebobaze metyvelebs, miT ufro, rom mwirad, magram mainc gvaqvs mesxursa

da lazuri xalxuri simRerebis mravalxmianobis damadasturebeli rogorc

zepiri (WaneTSi), ise musikaluri masala (mesxeTSi).

amasTanave, rogorc eTnomusikologebi ioseb Jordania da qeTevan

nikolaZe aRniSnaven, yvelgan, sadac arsebobs mravalxmiani Casaberi sakravi,

simRerac aucileblad mravalxmiania. aseT kulturebSi Casaberi sakravebisa

da vokaluri mravalxmianobis formebic ki emTxveva erTmaneTs (iqve:124;

nikolaZe, 2003:416). qeTevans moaqvs musikismcodneebis vertkovisa da

tinuristis dakvirvebebi, romlebic amtkiceben mravalxmiani Casaberi

sakravebis qveynebSi vokaluri mravalxmianobis arsebobasac (nikolaZe,

2003:415-416). ormagi Casaberi sakravebi aris aseve monodiur kulturebSic,

Tumca orive mili msgavsi sigrZisaa, aseve identuri raodenobisa da

ganlagebis nasvretebi aqvs, da Sesabamisad, unisonSi JRers (iqve:416).

amasTanave arsebobs iseTi specifikuri konstruqciis Tixis ormagi

sakravic, romelSic orive mils msgavsi nasvretebi aqvs, magram erTi mili

gaRunulia, ris gamoc sekundur orxmianobas viRebT (Jordania, 2016:125).

gavimeoreb, dRevandel gudastvirs lazeTSic, taosa da SavSeTSic 5/5

Tvali aqvs amoWrili da aseve orive mili erTi sigrZisaa, magram maTze

orxmiani hangebi JRers da Tanac axlo warsulSi am kuTxeebis gudastviris

TvalTa raodenoba Tanabari ar iyo.

qarTuli xalxuri musikis mravalxmianobaze saubrisas gverds ver

avuvli xevsureTsa da TuSeTs. xevsureTSi erTxmiani simRerebia

savrcelebuli. aseve erTxmiania TuSuri Zveli formaciis simRerebis didi

nawilic. qarTveli eTnomusikologebisTvis cnobilia Jordanias mosazreba

xevsureTSi mravalxmiani azrovnebis degradirebis Sesaxeb. igi

ewinaaRmdegeba iqamde damkvidrebul azrs, romlis mixedviTac xevsuruli

simRera qarTuli simReris uZveles formad moiazreboda (aslaniSvili,

Page 151: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

151

1956:26). baton iosebTan pirad saubarSi gairkva, rom mravalxmiani

azrovnebis degradaciis Sesaxeb azri 80-ian wlebSi gasCenia. pirvelad es

mosazreba, werilobiTi saxiT Jordaniam mogvca missave moxsenebaSi

„xalxuri simReris fenomeni istoriul-evoluciur perspeqtivaSi“ sadac

aRniSnavs, rom `xevsuruli poezia svanurisagan sruliad gansxvavebul

suraTs gviCvenebs. aq gvxvdeba Zalian ganviTrebuli poezia da amave dros

Zalian martivi musikaluri ena. es, Cemi azriT, kidev erTxel migviTiTebs

imaze, rom xevsureTSi moxda musikaluri tradiciis TandaTanobiTi

dakargva. musikisa da teqstis asafievis mier naxseneb "WidilSi" (es

Widilic TavisTavad ufro gviandeli movlenaa, roca ukve poezia aris

Camoyalibebuli), xevsureTSi teqstma moipova sruli gamarjveba“. marTalia,

aq mravalxmianobis tradiciis degradacia arsad ar aris aRniSnuli, magram

sasimRero tradiciis TandaTan dakargvaSi esec rom igulisxmeboda,

pativcemulma mecnierma pirad saubarSi damidastura.

Cem kiTxvaze, Tu ra argumentebi hqonda i. Jordanias am Teoriis

wamosayeneblad, man daasaxela Semdegi: 1) rac ufro Zvelia mravalxmiani

tradicia, miT ufro metia masSi glosolaliebis (Sinaarsdakarguli

sityvebis) raodenoba - xevsureTSi, svaneTisgan gansxvavebiT faqtobrivad

ar vxvdebiT glosolaliebs; 2) rac ufro Zvelia mravalxmiani tradicia,

miT ufro metia iq ferxulebis raodenoba _ xevsureTSi TiTqmis ar

SemorCa ferxulebi, anda rac aris, isic dakargvis pirasaa. svaneTSi

uamravi ferxulebia; 3) qalTa SemoqmedebaSi xSirad ufro Zveli fenebia

SemorCenili. am mxriv, xevsureTi erTaderTi kuTxea, sadac musikaluri

intonirebis done qalebSi ufro maRalia, vidre mamakacebSi (es

aslaniSvilis azri iyo). (4) xevsurebi, axlandel sacxovrebel teritoriaze

fxovidan 2-3 saukunis win movidnen, anu isini srulad izolirebul mTebSi

adre ar cxovrobdnen, maT regionSi adre iyo Crdilokavkasiuri enebi (es

Cans toponimikidan). (5) xevsuruli poezia erT-erTi yvelaze

ganviTarebulia saqarTveloSi, rac arqaulobaze ar miuTiTebs. arqaulia

svanuri poezia, sadac riTma jer ar aris Camoyalibebuli.

rac Seexeba TuSeTs, Jordanias azriT, aSkaraa Crdilokavkasielebis

zegavlena da am mxriv situacia xevsureTTan SedarebiT ufro rTulia. q.

baiaSvils miaCnia, rom gavlena konkretulad vainaxebs ukavSirdeba.

Page 152: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

152

moxsenebaSi „arqauloba da TuS-fSav-xevsuruli saxevisbro simRerebi“

mkvlevari Zveli formaciis TuSur simRerebSi mravalxmianobis dakargvis

faqts aRniSnavs. statiaSi `TuSeTi~ baiaSvili wers: „i. Jordaniasa da z.

kiknaZis Teoriis mixedviT, aq SesaZloa saqme gvqondes mravalxmianobis

tradiciis ganlevasTan, rac gamowveulia socialuri aucileblobiT,

sakravieri musikis meti xvedriTi wiliT“. imaves aRniSnavs nanuli

maisuraZec: „garmonis akompanementi garkveulwilad unda Canacvleboda

orxmian simRerebSi banis mTqmelis funqcias“ (maisuraZe, 2015:28); „yvela

zemoT xsenebuli erTxmiani simRera sakravis TanxlebiT sruldeba (Tumca

Cawerilia sakravis Tanxlebis gareSe). TuS respodentTa (mTxrobelTa)

gadmocemiT, Tu xelT sakravi ara aqvT, simReras banis TanxlebiT

asruleben“ (iqve:26).

TuSebs Siraqis velze yofnisas kontaqti aqvT azerbaijanelebTan da

TuSebis umetesobam icis azerbaijanuli ena (aslaniSvili, 1956:108).

aslaniSvilis azriT, TuSeTis erTxmiani simRerebi urTierTobaSia

azerbaijanis aseve erTxmian simRerasTan (iqve). zogi mecnieri (baiaSvili,

Jordania) TuSeTis Zveli formaciis simRerebis erTxmianobas

Crdilokavkasiur gavlenas ukavSireben, aslaniSvili ki _ azerbaijanuls.

zurab kiknaZe CemTan pirad saubarSi xevsureTisa da TuSeTis SemTxvevas

erTian movlenad miiCnevs. mTavari is aris, rom TuSuri Zveli formaciis

simRerebic mravalxmiani unda yofiliyo.

disertaciaSi TuSeTsa da xevsureTTan dakavSirebul sakiTxebs imitom

Sevexe, rom Tuki aq moxmobili Teoriebi zustia, maSin saqarTvelos yvela

kuTxisTvis, maT Soris dRes mowyvetili mxareebisTvisac mravalxmianoba

unda yofiliyo damaxasiaTebeli.

daismis kiTxva: zemoxsenebuli faqtorebis garda kidev ra

gvafiqrebinebs saqarTvelos uklebliv yvela kuTxis simReris

mravalxmianobas? _ esaa faruli mravalxmianoba da xmebis SemorCenili

saxelebi.

farul mravalxmianobas mieZRvna n. zumbaZis statia - `qarTuli

simReris mravalxmianoba da misi damatebiTi argumentebi~. Sevecdebi,

dasaxelebuli statiis safuZvelze ganvixilo CemTvis saintereso kuTxeebis

musika.

Page 153: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

153

musikaluri parametrebis mixedviT n. zumbaZe mravalxmianobis

gamovlenis formebs Semdegnairad ajgufebs:

I. uTanxlebo solo mRera; II. koleqtiuri (dialoguri da unisonuri)

mRera; III. sakraviT Tanxlebuli solo mRera da IV. erTxmian sakravze

simReris dakvra (zumbaZe, 2010:355).

uTanxlebo solo mRera calfa da koleqtiur Sesrulebas gulisxmobs.

solo simRerebSi faruli mravalxmianobis moTxovnileba axsnilia

simReris socialuri funqciiT. koleqtiuri mReris SemTxvevebi

warmogvidgeba rogorc dialoguri (igi melodiur aspeqtSi warmodgenili

orxmianobaa), ise unisonuri formiT. unisonuri simReris SemTxvevaSi

faruli mravalxmianoba aixsneba mravalxmiani tradiciis dakargviT (iqve,

355-356). sakravis TanxlebiT Sesrulebul solo mReraze mogvianebiT

SevCerdebi, rac Seexeba erTxmian sakravze simReris dakvras aq lazur

pililze Sesrulebuli hangebi igulisxmeba (iqve:357-358).

unda aRiniSnos, rom saqarTvelos mowyvetil kuTxeebSi faruli

mravalxmianoba sakmaod xSiria. igi vlindeba rogorc dabali meSvide

safexuris gaJRerebasa da xSir SemTxvevaSi, aqcentirebaSi (audiodanarTi,

#211; sanoto danarTi, #27-28). Tumca, faruli mravalxmianoba aseve

vlindeba, rodesac saqme gvaqvs aRmaval naxtomTan (audiodanarTi, #212;

sanoto danarTi, #29-30). aq mTqmeli erTdroulad TiTqos or xmas mReris.

faruli mravalxmianobis SegrZneba gansakuTrebiT Zlieria maSin, rodesac

es orive komponenti erTad moqmedebs. ufro metic, gadidebulsekundebian

melodiebSic ki gvxvdeba faruli mravalxmianobis niSnebi (sanoto danarTi,

#31). rogorc Cans, mravalxmianobisadmi miswrafeba imdenad Zlieri iyo, rom

gadidebulma sekundebian melodiebSic aisaxa.

faruli mravalxmianoba vlindeba rogorc musikaluri, ise verbaluri

parametrebiTac. am ukanasknelSi igulisxmeba mravalxmianobis aSkara, an

savaraudo amsaxveli zepiri cnobebi.

zumbaZesTan aRwerilia SemTxvevebi, rodesac informatorebi marto

yofnis gamo mravalxmiani simReris Sesrulebaze uars acxadeben (zumbaZe,

2010:358). saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis mkvidrebisgan amgvari ram, Tu

ar CavTvli ramdenime klarj eTnofors (isic `soYle rumianaYanas~ mReris

Page 154: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

154

dros) _ ar mqonia. albaT imitom, rom simRera dRes solod Sesruldeba Tu

ara, eTnoforebis TvalSi mainc srulyofilad iTvleba.

Cem mier mopovebuli masalis mixedviT klarjeTSi darCenilia sityva

„mubaneba~/`mibaneba~/`Subaneba~ (Cavwere 2015 w.) taoSi `xmis Sawyoba~ (Cavwere

2014 w.), SavSeTSi `Subaneba~ (Cavwere 2014 w.).

hereTSi xmaTa salaparako, sasimRero da sakravTa registris amsaxveli

terminebicaa Semonaxuli. `wiplaank (wiwlaank) PmaY~ _ zeda xma; `Suala

PmaY~, `igrev PmaY~, ,`kai PmaY~ _ Sua xma; `ber PmaY~, bam _ bani (CavwereT me

da tartaraSvilma 2011-12 ww.). savaraudod, dabal xmas unda aRniSnavdes

sityva `bangic~ (rostiaSvili, 1978:33). am terminebs iyeneben rogorc

salaparako, ise sasimRero da savaraudoa sakravis registris

mniSvnelobiTac.

garda amisa, hereTSi arsebobs kidev `kivana xmac~. magram am SemTxvevaSi

saqme gvaqvs savaraudod, `wiplaank~ xmis kidev ufro zeviT awevasTan.

aRsaniSnavia, rom `kivana xma~ saingiloSi ar moswonT (CavwereT me da

tartaraSvilma 2012 w.).

Tuki aq dasaxelebuli kuTxeebidan vokaluri mravalxmianoba mxolod

klarjeTis nawilSia fiqsirebuli, da danarCeni terminebi mravalxmianobis

odesRac arsebobaze miuTiTebs, fiqsirebulia mravalxmiani sakravebis

xmaTa saxelebic:

klarjma emrula qesqinqurTma akordeonis xmebis saxelwodebebi

Semdegnairad Camawerina: dabali „wminda xmaa“, maRali ki „msxvili xma“.

ucnauria, rom dabals ewodeba `wminda~, maRals ki `msxvili~ (Cavwere 2016

w.).

lazuri qamanCis dabal sims ewodeba zil (zil), Suas – sagir (unda

eweros `saRir~, radganac Turqulad asea miTiTebuli _ g. k. (sağir)), maRals

ki _ bam Teli (bam teli) (Saygun,1937:17; citirebulia, akati, 2015:364).

`umsxviles sims, zilis garda, uwodebdnen aseve sagir (rogorc ukve

aRvniSne, unda eweros „saRir~ _ g. k.) sims“ (Şenel, 1994:180 citirebulia,

akati, 2015:365).

ucnauria, rom qveda sims ewodeba zili, zedas ki _ bami (anu bani).

qarTul musikaSi bami (bani) yvelaze dabal xmas hqvia, zili ki gvxvdeba

Conguris yvelaze maRali simis saxelwodebad.

Page 155: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

155

terminebis mravalferovneba gvxvdeba saingiloSi; kerZod, rodesac ori

zurna ukravs, erTi `lilis~ anu melodias aJRerebs, meore ki `dems~

(`zuis`, bans) iWers. sityva `zui~ daTanxmebasac niSnavs.

mravalxmianobasTan dakavSirebuli terminebi sakravier musikaSic

gvxvdeba. `zurnaY sam Pmaze ukron: Sua PmaY, bangi da zil bang~

(rostiaSvili, 1978:33). aq ori varianti ikveTeba: 1) sami zurna ukravs; 2)

sakravia samnairi. menaRare iordan oqrojanaSvilis cnobiT zurna zomis

mixedviT samnairia: pirveli _ patara, meore _ saSualo da mesame ki _

didi. `romelic didia imas `ber PmaY~ aqvs, pataras _ wiplaank PmaY,

saSualos ki igrev PmaY (CavwereT me da tartaraSvilma 2011 w.). imave wels

qurmuxobaze saSualeba mqonda fotoze aRmebeWda erTdroulad ori zurnis

dakvris SemTxveva. marTlac, warmodgenil sakravTagan erTi didia, meore ki

_ SedarebiT patara.

sam xmaze `CungurTan~ dakavSirebiTac saubroben: `bam, zil da wipla~

(rostiaSvili, 1978:233). `Cungurs~ ubamen `simebs~ da sam xmaze: or sims `bam~-

ze (bani) ayeneben, erTs `zil~-ze (Jiri) da erTsac ufro `wiplak Pmaze~

(niSnavs wvril xmas, sxirpans. am xmis saxeli ar ician). xSirad `Cungurs~

ufro meti raodenobiTac ubamen simebs, magram isev sam xmaze ayeneben~

(javaxiSvili, 1992:328). aqedan Cans rom zogierTi simi unisonSi iyo

awyobili.

3.3 simReris gaerTxmianebis SesaZlo mizezebi

goldi hairies yofacxovrebis magaliTze, werda: simRerebis dakargvis

mizezi SesaZloa iyos `axalgazrdebis gaTurqeba, Zveli simboloebisa da

tradiciebis daufasebloba; masmediis gavlena, Turquli stilis xalxuri

da popularuli musikis mozRvaveba radioarxebsa da firfitebze. bolos,

axalgazrdobis mier soflebis masobrivad datovebisa da TurqeTisa da

sxva qveynebis did urbanul centrebSi gadasvlis gamo, adgilebze aRar

aris tradiciis gamgrZelebelTa saWiro raodenoba~ (Gold, 1972:3). amrigad

daikarga simRerebis didi nawili da rac dRemde SemorCa,

gaerTxmianebulia.

ra aris CveneburTa musikalur folklorSi mravalxmianobis dakargvis

mTavari mizezi? omebi? magram bevrma regionma am omebis miuxedavad dRemde

Page 156: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

156

SeinarCuna monoeTnikuroba da nawilobriv qarTuli enac. amgvarad verc

eTnikuri aWreleba iqneboda sayovelTao mizezi mravalxmianobis

dasakargavad. marTalia, mesxeTSi jer Turqebisa da Taraqamebis, Semdeg ki

somxebis CasaxlebiT eTnikuri balansi Seicvala, ramac savalalo gavlena

marTlac iqonia mravalxmianobis SenarCunebaze, magram, ramdenad SeiZleba

mesxeTis magaliTi gavrceldes sxva kuTxeebzec? faRavasa da sxvaTa

avtorobiT momzadebul monografiebs _ `SavSeTsa~ da `klarjeTs~ Tu

daveyrdnobiT, vnaxavT, rom istoriul teritoriaze macxovrebeli e. w.

Turqulenovani mosaxleobis didi nawili dRemde qarTvelebi arian.

lazeTSi mcxovrebi xemSinebi ki, romlebic lazur musikas ukraven, an

muslimani somxebi arian, anda gasomxebuli Wanebi. Sesabamisad, mesxeTis

garda saqarTvelos istoriul teritoriis danarCen nawilSi mcxovrebi

mosaxleobis eTnikuri aWreleba TvalsaCino ar yofila.

ra roli Seasrula mravalxmianobis dakargvaSi dasaxlebuli

punqtebis urbanizaciam? SesaZloa klarjuli simRerebis bolomde

gaerTxmianeba marTlac urbanizaciis Sedegi iyos. amave movlenas SeiZleba

davabraloT inegolis r-nis sof. hairiesa Tu TufexCiyonaRSic

mravalxmianobis daknineba, magram, amave dros, urbanizaciisgan Sors dgas

SavSuri da taouri soflebi, saidanac xalxma migracia didi qalaqebisken

mxolod bolo 20-30 wlis ganmavlobaSi daiwyo.

mravalxmianoba Tanamedrove msoflioSi yvelaze ukeT Semonaxulia

yvelaze ufro izolirebul da Zneladmisadgom adgilebSi, tyian masivebsa

da kunZulebSi (Jordania, 2016:70-71, 130), Tumca es faqtori Cveneburebis

xalxur musikaze ver imuSavebs. Aam logikiT gasakviria mravalxmiani

simRerebis (Tundac degradirebuli saxiT) SemorCena klarjeTSi, maSin

rodesac taosa da SavSeTis meqarTule soflebis didi nawili ufro maRal

mTebSi mdebareobs. Sesabamisad, Znelad misadgomi adgilebia, magram

simRerebi erTxmiania.

radiosa da televiziis Sesvlam xom ar ganapiroba mravalxmianobis

dakargva? istoriuli saqarTvelos did teritoriaze deni mxolod 30-40

wlis win, televizia 20-30 wlis win Sevida. moxuci Taobis gadmocemiT ki,

maT bavSvobaSi radioc ar yofila. ase rom, mravalxmianobis gaqrobas verc

Page 157: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

157

amas davabralebT, miT ufro mesxeTSi 1880-1910-ian wlebSi ar iyo arc deni,

arc radio da, Sesabamisad _ arc televizori.

aqve unda vupasuxo erT kiTxvas, saxeldobr, Turquli musikis romelma

Stom moaxdina Cveneburebze yvelaze didi gavlena? xalxurma, saestradom

Tu sasulierom? taoSi, SavSeTsa Tu klarjeTSi dRemde SemorCenili

qarTulenovani soflebi erTmaneTis mosazRvrea. Turqulenovan soflebSic

ki SemorCenilia qarTuli toponimika, rac niSnavs imas, rom saqme gvaqvs ara

TurqebTan, aramed Turqulenovan qarTvelebTan. vinaidan qarTvelebis

gverdze sakuTriv Turqebi Tu sxva erovnebis mosaxleoba naklebadaa

sagulvebeli, amitomac maTi xalxuri musikis gavlenas Cveneburebze

masStaburi xasiaTi ver eqneboda. CemTvis xelmisawvdom kompaqtur diskebsa

Tu internetresursebSi Turquli tradiciuli musika, umTavresad, saziTaa

warmodgenili. am instrumentma ki, zurnasTan erTad, Cveneburebis, yovel

SemTxvevaSi, qarTulenovani soflebis musikalur folklorSi, fexi ver

moikida. naklebia saestrado musikis gavlenis albaTobac, vinaidan radio-

televizia umTavresad bolo 50-60 wlis manZilzea damkvidrebuli. Turqul

sakompozitoro musikas arc vexebi, vinaidan saqarTvelos istoriul

mxareebSi (operisa da zogadad Teatrebis ararsebobaze rom araferi vTqva)

musikaluri ganaTleba dRemde dabalia. sasulieroze ki odnav qveviT.

SeiZleba, sasimRero mravalxmianobis dakargva muslimanuri religiis

gavlenis Sedegi iyos? cxadia, radganac meTeqvsmete saukuneSi daiwyo

Cveneburebis ZaldatanebiTi gamuslimaneba, ixsneboda medreseebi, mRvdlebs

xojebi Caenacvlnen da, amgvarad, gavlenis yvelaze meti meqanizmi muslimur

sasuliero musikas unda hqonoda.

islami did rols TamaSobda Cveneburebis yofa-cxovrebaSi. lazeTis

magaliTze Turqul saganmanaTleblo sistemaze informacias gvawvdis

Wanturias wigni `lazebis (Wanebis) wera-kiTxvisa da swavla-ganaTlebis

istoriisaTvis~. irkveva, rom 1860-ian wlebamde osmaleTis imperiaSi

ganaTlebis erTaderTi wyaro meCeTi da masTan arsebuli skola medrese

iyo. yurani arabul enaze iswavleboda da mas ramdenime weliwadi

swavlobdnen. yuranis garda iswavleboda SariaTi da sxvadasxva ram

(Wanturia, 2006:140-141, 150). wignSi lazeTzea saubari, Tumca mTeli

saganmanaTleblo sistema Tavisuflad SeiZleba sruliad TurqeTze

Page 158: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

158

gavrceldes. Turqul sasuliero Tu 1860-iani wlebidan gaxsnil saero

skolebSi mSobliur enaze saubari sastikad akrZaluli iyo aramarto

osmaleTis imperiis dros, aramed TurqeTSic.

faqtia, rom saqarTvelos istoriul teritoriaze mcxovrebi

qarTvelebis musikalurma folklorma islamuri musikisgan didi gavlena

ganicada, miuxedavad imisa, rom qarTvelebma islami ZaldatanebiT da

TandaTanobiT miiRes. lazi umiT osnamaRaoRlu, aseve laz nizamettin

alqumruze dayrdnobiT aRniSnavda, rom rodesac Wanebis gamuslimaneba

osmalebma ZaldatanebiTa da sisxlisRvriT ver SeZles, ekonomikur xerxebs

mimarTes, Tumca gamuslimaneba mxolod mecxramete saukuneSi dasrulda

(osmanaRaoRlu, 2014:10-11). aWarac mecxramete saukuneSi sabolood

gamuslimanda, Tumca faqtia, rom TurqeTma aWarasa da yvelaze ufro gvian

maWaxelaSi moikida fexi (WiWinaZe, 1915:12, 20, 29-30), albaT amitomacaa, rom

aWarel muhajirTa simRerebi jer kidev 50 wlis win mravalxmiani iyo da

maWaxluri kultura dRemde mravalxmiania. sainteresoa, rogorRa darCa

klarjeTi (konkretulad murRulis xeoba, misgan wasuli muhajirebis

CaTvliT) `mravalxmian kunZulad~? miT ufro, rom klarjeTi maRalmTiani

ar aris.

gamoricxuli ar aris erovnuli identobis krizisis faqtoric. SavSi,

taoeli da zogierTi klarji qarTvelis azriT, maTi winaprebi xuTi

saukunis winad baTumidan dasaxldnen. bevri maTgani qristian qarTvelebs

rusebs uwodebs da sarfsgaRma ruseTi hgonia. lazebis did nawili ki

qarTvelobas arc aRiarebs. imasac fiqroben, rom `Tamara~ (Tamar mefe _ g.

k.) `hezreTma alim~ gaamuslimana (CoxaraZe, 2015:108-109). Tuki xmier

mravalxmianobas, qarTuli cnobierebis erT-erT qvakuTxedad ganvixilavT,

maSin misi cnobierebis darRvevac simReris gaerTxmianebis erT-erTi mizezi

unda yofiliyo.

miuxedavad imisa, rom erovnuli musikaluri kulturis degradirebis

mTavari wyaro musulmanuri religiis gavrceleba unda yofiliyo,

TurqeTis qarTvelebis magaliTze mainc danamdvilebiT rTulia

mravalxmianobis dakargvis mxolod erTi an ramdenime sayovelTao mizezis

calsaxad gamovlena. miT ufro Znelia davasaxelo klarjeTSi orxmiani

simRerebis dRemde moRwevis mizezi.

Page 159: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

159

hereTis ambavi calkea gamosayofi. rogorc Cans xSiri Semosevebis gamo,

CveneburTagan yvelaze meta des kuTxe dazaralda. albaT, imitomacaa, rom

saingiloSi, ZiriTadad, sabavSvo da bavSvTa mier saTqmeli nimuSebiRaa

SemorCenili. amgvarad mTavari gavlena ara sasuliero, aramed saero

(sparsul-azerbaijanul) musikas unda moexdina, vinaidan, hereTSi qarTuli

sakravebic gaqra da misi adgili CrdiloeT kavkasiidan da sparseT-

azerbaijanidan gavrcelebulma instrumentebma daikava.

3.4 simReris gaerTxmianebis gza

rogorc pirvel TavSi aRvniSne, klarjuli simRera erT da orxmiania.

orxmiani sekunduri simRerebi (audiodanarTi, #213; sanoto danarTi, #32)

damaxasiaTebelia rogorc klarjeTSi darCenilTa ise klarjeTidan 1870-

1910-ian wlebSi muhajirad wasulTa xalxuri simRerebisTvis. am nimuSebs

saerTo aRar aqvs qarTul mravalxmianobasTan. daismis kiTxva: klarjuli

orxmiani simRerebi aris Tu ara qarTuli simReris gaerTxmianebis gza? xom

ar gvxvdeba saqarTvelos romelime kuTxeSi iseTi mravalxmiani simRerebi,

romelic, klarjulis msgavsad, ucxo iyos qarTuli xalxuri musikaluri

mravalxmianobisTvis? am mizniT gavecani maRraZis mier 1960-ian wlebSi

Cawerili mesxur simRerebs da vnaxe, rom qarTuli musikisTvis tradiciuli

banis (burdoni I-VII-I) garda warmodgenili iyo kvartebisa da kvintebis

paralelizmi, Tanac qarTuli musikisTvis metad uCveulo xmaTasvliT

(audiodanarTi, #214; sanoto danarTi, #33). aqve davsZen imasac, rom xmebis

intervaluri damokidebuleba samxmian simRerebSic uCveulo iyo

(audiodanarTi, #215). mesxeTSi mravalxmiani simReris ukanaskneli

Sesrulebis TariRebi ar scildeba XIX-XX saukuneebis mijnas (maRraZe,

1987). miuxedavad amisa, Caweril simRerebSi xmaTa Sexameba TiTqmis

yovelTvis sruliad gaazrebuli (da ara SemTxveviTi! _ g.k.) saxiTaa

warmodgenili. nimuSTa nawili mTlianad jdeba qarTuli xalxuri musikis

CarCoebSi da warmodgenilia burdonuli baniT (audiodanarTi, #216), magram

meore nawilSi SeimCneva qarTuli musikisTvis ucxo movlenebi

(audiodanarTi, #217). SeiZleboda gvefiqra, rom romelime moxucs bani

sworad ar axsovda da amitom mReroda kvintiT an kvartiT dabla? magram

Page 160: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

160

unda aRvniSno, rom maRraZes mxolod erTi mobane ar Cauweria, amgvarad

raime saxis SemTxveviToba, gamoricxulia.

mesxuri, qarTuli musikisTvis aradamaxasiaTebeli mravalxmiani

simRerebi, klarjul simRerebTan (audiodanarTi, #218) erTad, mxolod

qarTuli mravalxmianobis dakargvis Sedegia, Tu, amave dros simRerebis

gaerTxmianebis gzac? rodesac Jurnal musikaSi gamovaqveyne werili `Tema

gansjisaTvis~ iq orive versias vuSvebdi, magram axla, masalis damatebiT

gaazrebisas, vfiqrob, rom sinamdvileSi saqme gvaqvs simReris

gaerTxmianebis gzasTan. es rom mxolod qarTuli mravalxmianobis

dakargvis Sedegi yofiliyo (da ara gaerTxmianebis gzac), maSin igi mesxur

yofas dRemde SemorCeboda, yovel SemTxvevaSi, maRraZes amgvari nimuSebis

fiqsireba ar gauWirdeboda, vinaidan isini mTel mesxeTSi iqneboda

SemorCenili. magram faqtia, mesxuri simRera gaerTxmianda.

calkea aRsaniSnavi cnobili mesxuri `mravalJamieri~ (`oTxi wyaro

dis~), romelic valerian maRraZis CanawerebSi unisonurad an terciebiT

imRereba. terciebiT mReris SemTxvevaSi iqmneba STabeWdileba, rom saqme

unda gvqondes saqme unda gvqondes qalaqur simRerasTan (sanoto danarTi,

#34).

sainteresoa, ras ambobs mesxur aratradiciul mravalxmian nimuSebze,

Tavad v. maRraZe? misi azriT, Sesrulebis sizusteSi mTqmelebs ar unda

davemduroT, maT xom ise imReres, rogorc gaaxsendaTo (maRraZe, 1976:100 da

1987:83-84) anu igi mainc uzustobaze miuTiTebs, Cemi azriT ki, miuxedavad

banis Znelad gaxsenebisa, sruliad gaazrebul movlenasTan gvaqvs saqme.

ufro metic, mesxuri aratradiciuli nimuSebi, klarjul orxmian

(sekundur) simRerebTan erTad, unda ganvixiloT rogorc qarTuli

mravalxmiani simReris gaerTxmianebis gza.

eTnomusikologebis nawilma mirCia, yuradReba sagaloblebisTvis

mimeqcia. marTlac sekunda, paraleluri sekundebi da kvartebi ar aris

ucxo qarTuli sagaloblebis zeda xmebisTvis (rogorc dasavlur, ise

aRmosavlur skolebSi), Tumca maTi moZraoba, klarjuli simRerebisgan

gansxvavebiT, mTeli nawarmoebis manZilze ar JRers da maleve ganitvirTeba

konsonirebul intervalebSi (sanoto danarTi, #35), Sesabamisad

sagalobeli qarTuli mravalxmianobis ganuyofeli nawilia.

Page 161: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

161

sekundebisa da kvartebis paralelizmi, Tundac Zvelad

damaxasiaTebeli rom yofiliyo qarTuli musikisTvis, is sxva kuTxeebis

(magaliTad svaneTis) musikalur folklorSi mainc gamoCndeboda.

qarTuli mravalxmiani simReris gaerTxmianebis gzaze metyvelebs Zvel

audiokasetebze fiqsirebuli da Cem mier mopovebuli nimuSebis Sedarebac.

Tuki 30-40 wlis win Caweril simRerebSi sekundebis paralelizmi

totaluria, Cem mier fiqsirebuli nimuSebis udidesi nawili unisonuria,

sekunduri simRerebi ki sakmaod mcire. 2016 wels borCxis r-nis sof.

arxvaSi gamiWirda sekunduri simReris (audiodanarTi, #219) Cawera, radgan,

ZiriTadad, unisonSi mRerodnen. mis mosazRvre sof. trapenSi ki mxolod

unisonuri (audiodanarTi, #220) Sesruleba davafiqsire, Tavad trapeneli

ali bolqvaZis mier Zvel audiokasetaze 1980 wels fiqsirebuli simRerebi

ki sekundurad (audiodanarTi, #221) JRerda. 2015 wels borCxis r-nis sof.

TxilazorSi Cem mier Cawerili `soYle rumYanaÁana~, marTalia, erTxmiani

iyo, magram imave sofelSi, Txilazoreli suleiman ozTurqis mier 2013

wels Cawerili igive nimuSi sekunduria. T. SioSvilma murRulis r-nis sof.

ozmalSi 2007 wels Cawera `soYle rumYanaÁanas~ fragmenti fiqrie buenis

(qaliSvilobis gvari oiuTli _ g. k.) (dab. 1940 w.) da xaje SeixoRlisgan

(dab. 1932 w.), romlebic sekundebSi intonirebdnen (audiodanarTi, #222).

rodesac 2015 wels vestumre am sofels, qalbatoni haje ukve 2 wlis

gardaicvlili iyo da fiqrias ki partniorobas uwevda fatma orhani (dab.

1965). fatma sekundebis nacvlad, fiqries unisonSi (audiodanarTi, #223)

ahyva.

miuxedavad imisa, rom es simRerebi yofaSi, sul cota, 30-35 welia, rac

aRar sruldeba, rogorc Cans, Cveneburebis nawili Sinaur Tavyrilobebze

maT mainc asrulebs, winaaRdeg SemTxvevaSi simRerebis gaxseneba, da sufTad

`mobaneba~ (rogorc unisonSi ise sekundebSi) ufro Zneli iqneboda.

CxikvaZes qarTuli xalxuri simReris pirvel tomSi mohyavs cnoba

mesxuri orxmiani burdonuli simRerebis, umTavresad sufrulebis

arsebobis Sesaxeb (CxikvaZe, 1960:XXII). rac Seexeba simRerebis Caweras,

valerian maRraZem burdonuli mravalxmianoba mxolod saferxulo

nimuSebSi daafiqsira, sufrulebSi ki mxolod xmaTa paralelizmi

gvxvdeboda. saintereso paralelia lazur musikalur folklorTan.

Page 162: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

162

vgulisxmob yasim beJaniZis mier 1900-1910-ian wlebSi mosmenil burdonul da

CxikvaZisa da mamisaSvilis mier 1951 wels mosmenil paralelur

mravalxmianobas. samwuxarod xelT ar gvaqvs iseTi nimuSebi, sadac

erTdroulad iyos mocemuli rogorc qarTul tradiciuli (am SemTxvevaSi

burdonuli) mravalxmianoba, ise gaerTxmianebis gza, anu 1951 wels

mosmenili Wanuri simRerebic mesxursa da klarjulTan (audiodanarTi,

#224), maT Soris 1870-1910-iani wlebis muhajirTa STamomavlebis mier namRer

sekundur (audiodanarTi, #225) simRerebTan erTad, vimeoreb, gaerTxmianebis

gzaze damdgar nimuSebad unda CavTvaloT.

klarjuli simRerebisTvis sekunduri paralelizmi damaxasiaTebeli

ukve 1910-iani wlebSi yofila. miuxedavad aseTi Zveli periodisa klarjuli

simReris gaerTxmianebis gzas mxars unda uWerdes ori damatebiTi

garemoeba: 1) klarjuli simRerebisgan gansxvavebiT saakordeone

dasakravebisTvis sekundebis paralelixmi ucxoasekunduri mravalxmianoba,

amave dros ki akordze gvxvdeba `qarTuli mravalxmianoba~ (dawvrilebiT

ixile 2.1 da 3.6 qveTavebi); 2) Cemamde da Cem mier fiqsirebuli masalis

Sejerebis mixedviT16 1910-ian wlebSi lazuri, mesxuri da SavSuri

mravalxmiani simRerebi arsebobis ukanasknel wlebs iTvlidnen.

klarjebis simRerebis msgavsi oriode nimuSi xevsureTSic iZebneba

(audiodanarTi, #226-227; sanoto danarTi, #36), magram, iq saqme gvaqvs xmebis

ufro SemTxveviT SexamebasTan, klarjulSi ki xmebi paraleluri

sekundebiT TiTqmis yovelTvis organizebulad moZraobs. xmebis

qarTulisTvis uCveulo SexamebebiT gamoirCeva aseve ori TuSuri simRera

(sanoto danarTi, #37-38), rac xmebis arasworad SerCeul simaRleebis

brali unda iyos. samwuxarod, maTi xmovani Canawerebi ar mogvepoveba.

inegolis raionis sofel hairieSi Caweril erT simReraSi unisoni

xSir SemTxvevaSi sufTad JRers, Tumca iSviaTad mainc adgili aqvs misgan

gadaxras (sekundebi, kvartac ki _ audiodanarTi, #228). sainteresoa, es

mxolod SemsruleblebSi xmebis unisonSi susti koordinaciis bralia, Tu

mTqmelebs surT mravalxmad Seasrulon esa Tu is nimuSi, magram ver

gamosdiT? gamosaricxi ar aris mravalxmianobis „Seqmnis“ mcdelobac,

16 vgulisxmob im xandazmul eTnoforebs, romlebsac TavianT mxareSi bavSvobaSic ki ar

gaugiaT mravalxmiani simRera.

Page 163: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

163

radgan es simRerebi 40-50 wlis win mravalxmiani, Tanac WeSmaritad

qarTuli saxiT sruldeboda. nimuSebis gaerTxmianebis procesze saubrisas

amgvar magaliTebze dakvirveba namdvilad Rirs, miuxedavad imisa, rom

hairies SemTxvevaSi ar gvxvdeba Tundac sekundebis iseTi organizebuli

moZraoba, rogoric klarjul musikalur folklorSia.

unda gavixseno laz informatorTa mier mowodebuli is cnobebi, sadac

simReris bani ara burdonuli, aramed Tavisufali yofila. ra tipis

mravalxmian nimuSebs gulisxmobda helimiSi an mamisaSvili? 1951 wels

mamisaSvilisa da CxikvaZis mier mosmenil lazur simRerebs kvintebisa da

kvartebis paralelizmi axasiaTebda da amis gamo g. CxikvaZem Wanebs

mravalxmianoba `dauwuna~ (gavixsenoT, rom lazur qamanCas dRemde

kvartebis paralelizmi axasiaTebs). Tu paralels gavavlebT maRraZis mier

fiqsirebul mesxur simRerebTan 1951 wels mosmenili lazuri simRerebic

gaerTxmianebis gzaze myof nimuSebad unda CavTvaloT, miT ufro rom film

Arhavi Belgeseli-Si mocemulia paraleluri kvartebisa da kvintebis Canaweric

(ganmeorebiT ixile videodanarTi, #10). aRsaniSnavia, imave filmSi

fiqsirebuli `soYle rumianaYana~. es saSairo simRera, romelic

damaxasiaTebelia klarjuli musikaluri folklorisTvis, SesaZloa, Wanur

musikaSic gvxvdebodes, yovel SemTxvevaSi, am nimuSSi mTeli simReris

manZilze `usufTao unisoni~ JRers (videodanarTi, #39).

klarjul orxmian simRerebs paralelebi eZebneba sxvadasxva qveynis

musikalur folklorSi. magaliTad, balkaneTis mTebSi, avRaneTis mTebSi

(nuristani), tibetSi, baltiispireTSi (eTnomusikologebis pirveli

STabeWdileba klarjuli simRerebis swored am qveynebis musikalur

nimuSebTan asociacia iyo), magram istoriulad am mxareebis erTmaneTTan

daukavSireblobis gamo, am Temaze msjelobas ar ganvavrcob. aRvniSnav, rom

musikaluri TvalsazrisiT am paralelebs (anhemitonuri kiloebi,

modulacia didi sekundiT zeviT da qveviT, qarTuli `lazaresa~ da

bulgaruli `lazaruvanes~ msgavseba, sityva `lile~; anhemitonuri kiloebi,

solisti damwyebi da jgufuri bani, intonaciuri msgavsebebi da a. S.)

diplomi miuZRvna eTnomusikologma nino ciciSvilma. igi Tavis naSromSi

„qarTul-balkanuri /samxreT slavuri/ musikalur-eTnogenetikuri

paralelebi“, saintereso musikalur da eTnografiul paralelebs avlens.

Page 164: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

164

mas moaqvs nimuSebi umetesad balkanuri burdonuli mravalxmianobisa,

sadac xSirad dominirebs sekunda (da ara sekundebis paralelizmi), magram,

amgvar nimuSebTan erTad ciciSvils aseve motanili aqvs pazarjiSko-

ixtimanis (ciciSvili, 1988:40-43), serbeTis (iqve:56) bosnia-hercogovinisa

(iqve:68-69) da makedoniis (iqve:77, 81, 83) simRerebidan iseTebic, romlebic

sekunduri paralelizmiT xasiaTdeba. es nimuSebi, iseve rogorc litvuri

`sutartinesi~ (audiodanarTi, #229), musikalurad axloa klarjul

mravalxmianobasTan17, romelsac eTnomusikologi ar icnobda da

yuradRebasac ver gaamaxvilebda.

Cem mier mopovebuli klarjuli masalebis Seswavlis Sedegad

paralelebi klarjul, litvur da albanur sekundur simRerebs Soris

aSkaraa. maTi SedarebiTi kvleva samomavlo saqmed mimaCnia, Tumca aRvniSnav,

rom murRulis xeobis mezoblad dRemde mxolod qarTvelebi cxovroben.

klarjuli musikaluri folklori zogadqarTulis organuli nawilia.

amaze metyvelebs: 1) klarjul, maT Soris murRulur, erTxmian simRerebSi

qarTuli melodika da faruli mravalxmianobis sixSire; 2) klarjul

saakordeone musikaSi `qarTuli mravalxmianobis~ kvalis arseboba.

qarTul-balkanur (kerZod, bulgarul) eTnografiul paralelebze

muSaobda eTnografi neli bregaZe, romelmac ori qarTulenovani statia

gamoaqveyna. rogorc cnobilia, bulgaruli xalxuri simRerisTvis

erTxmianobaa damaxasiaTebeli. dRes arsebuli mravalxmiani simRerebis

didi nawili sinamdvileSi bulgareli kompozitorebis (gansakuTrebiT,

fillip kutevis) mier aris damuSavebuli (Jordania, 2016:49).

17 klarjulis msgavsi nimuSebi, Cven xelT arsebuli masalis mixedviT, ar moipoveba

arc baskur da arc korsikul xalxur simRerebSi.

Page 165: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

165

3.5 Cveneburebis xalxuri sasimRero mravalxmianobis dakargvis

savaraudo dro da zogan mravalxmianobis SemorCenis savaraudo

mizezebi

miuxedavad XV-XVI saukuneebSi saqarTvelos winaaRmdeg warmoebuli

brZolebis miuxedavad, Cveneburebis didi nawili qarTuli musikaluri

identobis ZiriTad niSans, mravalxmianobas sami saukunis manZilze

inarCunebda. Cvenamde moRweuli cnobebidan Cans, rom XIX-XX saukuneebis

mijnaze mravalxmiani simRerebi ufros TaobaSi mainc jer kidev ismoda

lazeTsa da SavSeTSi.

da mainc rodis qreba mravalxmiani simRerebi? masze savaraudo pasuxis

gacemamde kidev erTxel unda SevCerde XIX-XX saukuneebis cnobebze.

SavSuri da lazuri simRerebis amsaxvel cnobebze aRar SevCerdebi,

radganac naTelia, rom 1870-1910-ian wlebSi mravalxmiani nimuSebi jer kidev

JRerda. klarjul musikaze ki araerTgvarovani cnobebi gvxvdeba da

TiToeul maTgans aq ganvixilav. mxedvelobaSi maqvs i. jaianis erTi da z.

WiWinaZis ramdenime cnoba:

murRulSi erT xojas yanaSi nadi hqonia, `muSebs TavianTis qarTuli

xmebiT dauwyviaT `yanuris~ mRera, am simReraSi xojac ahyolia. amaze xalxi

Zlier gakvirvebula da erTs uTqvams, xoja! aki Tqven ambobdiT, rom

gurjulis mRera codva ariso? Tqvenc kargad imRereT CvenTano!? – yanaSi

muSaobis dros ara uSavs-ra qarTuls, mitom rom Cvenebi TaTruls ase ver

awyobeno, _ miugo xojam. es xoja metad fanatikosia Turme, stambulSi

gazrdili, tomiT qarTveli, moZule qarTvelTa, muSebma sTqves: _ ase

yofilao, roca magaTTvis vmuSaobT, maSin Tu vimRereT, codva ara

yofilao da roca CvenTvis, maSin ki didi codva ariso~ (WiWinaZe, 1913:203-

204).

muslimanuri dogmebis ironiul Sefasebas rom Tavi davanebo,

sayuradReboa fraza _ `Cvenebi TaTruls ase ver awyoben~. ratom? qarTuli

hangi iyo specifikuri? Tu adgilobrivebma maSin Turquli ena kargad ar

icodnen? labaZis disertaciaSi dasaxelebulma sakmaod xandazmulma orma

mTqmelma Turquli sustad icoda (labaZe, 2013:238), Tumca Turqulenovani

desTanebi ukve gavrcelebuli iyo. mTavari aq hangis specifikuroba rom

unda yofiliyo, jer kidev monografia `klarjeTis~ avtorebis mier iqna

Page 166: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

166

SeniSnuli (faRava, SioSvili, da sxv. 2016:195). rogorc Zvel

audiokasetebze, ise Cem mier fiqsirebul hagebSic, Tavisuflad JRers

rogorc qarTuli, ise Turquli sityvieri teqstebic, ar aris iSviaTi maTi

monacvleobac. mxedvelobaSi maqvs rogorc erTxmiani, ise orxmiani

(sekunduri) simRerebi. Tuki Cveneburebi uwin `TaTruls ase ver awyobdnen~,

imxanad qarTuli xalxuri musikis kanonzomierebebis kargad Senaxvaze

metyvelebs, miT umetes, rom klarjul dasakravebSi ar gvxvdeba sekundebis

paralelizmi, amave dros, SemorCenilia qarTuli xalxuri musikisTvis

damaxasiaTebeli martivi kadansi.

sayuradReboa muSebis mier gamoTqmuli ukmayofilebac. am cnobidanac

Cans, rom religiuri faqtori erT-erTi iyo Cveneburebis simReraSi

mravalxmianobis dakargvisa. xazgasasmelia isic, rom klarjuli simRerebis

CvenTvis cnobili adreuli Canawerebi 1970-iani wlebiT TariRdeba, 1870-1910-

ian wlebSi gadasaxlebuli muhajirebis simRerebic aseve sekunduria, maSin

WiWinaZis wignSi dabeWdili cnoba realurad 1880-90-ian wlebs unda

asaxavdes, vinaidan muhajirobis dasrulebisas (1910-iani wlebis bolo)

sekunduri mRera ukve friad gavrcelebuli unda yofiliyo.

sainteresoa WiWinaZis sxva citatebic, romlebic qarTuli mravalxmiani

simRerebis arsebobas ufro amyarebs: eyrdnoba ra adgilobrivTa cnobebs

deves sqelSi (devsqelSi) mesxebis gadmosaxlebis da namdvili

devsqelelebis osmaleTSi gadasaxlebis Sesaxeb (WiWinaZe, 1913:142) askvnis,

rom devsqelelebma „simRerebic Zveleburi ician, xandisxan osmalursac

ayoleben, roca erTi kaci mgzavrad midis xolme da mReras daiwyebs, Torem

yanasa da saerTo yrilobebze-ki mxolod qarTulis sofluris xmebiT

mRerian“ (iqve:142-143). sxva adgilas aRniSnavs garkveul sxvaobas aWarul,

klarjul da SavSur simRerebs Soris, rodesac wers: „aWaraSi ufro

kargad mRerian, vidre mahmadian qarTvelT sxva mxareebSi. yvelgan ician

qarTuli Sewyobili xmebi da yvelgan mRerian qarTulad, magram ufro

ukeTesad aWaraSi mRerian“ (iqve:81). rac mTavaria, citirebuli cnobebi

uaryofs WiWinaZisve gamoTqmul mosazrebas, romlis mixedviTac `murRulSi

sruliad amovardnila qarTuli Cveulebani da qarTuli simRerebic-ki

gamqrala~ (iqve:203). aqve unda aRvniSno, rom devsqelis simRerebi aranair

sxvaobas ar avlens baginis, an ebrika-adagulis klarjul simRerebTan,

Page 167: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

167

amgvarad devsqelSi mesxebis masobrivi gadmosaxlebisa da mTeli Zveli

devsqelelebis osmaleTSi muhajirad wasvlis ambavi gadaWarbebulad

mimaCnia.

d. jaiani, romelic 1893-95 wlebSi borCxaSi yofila, 1895 wels

aRniSnavs: „amaTSi, rogorc dro da Jami midis, ise hqreba Turme ZvelTagan

darCenili cekva-simRera, aq versad gaigonebT imisTana simReras, romelic

cotaTi mainc hgvandes Cveneburs“ (jaiani, 1991:101). rogorc Cans borCxis did

nawilSi, imxanad ukve dakarguli iyo qarTuli mravalxmiani simRera, Tumca

SeniSvna `cotaTi migvanebis~ Sesaxeb gadaWarbebulad unda CaiTvalos,

radganac faruli mravalxmianoba sakmaod xSiria.

WiWinaZisa da jaianis zogjer winaaRmdegobrivi citatebis Sejerebis

Sedegad irkveva, rom 1880-90-ian wlebis klarjeTis zogierT sofelSi mainc,

`qarTuli tipis mravalxmianoba~ jer kidev JRerda. amaze unda

migvaniSnebdes xojas fraza `TaTruls ise ver awyoben~ da WiWinaZis

dakvirveba, rom `yvelgan ician qarTuli Sewyobili xmebi~, miuxedavad imisa,

rom am frazaSi prioritets aWarul simReras aniWebs. amgvarad,

safiqrebelia, rom klarjuli da SavSuri mravalxmiani simRerebis

degradaciis procesi 1880-ian wlebSi ukve dawyebuli yofiliyo.

1922 wels gonenis r-nis sof. qoCbairSi (meore cnobiT eqSi dereSi)

daibada axmed ozqan melaSvili (CoxaraZe, 2016:66; faRava, 2016:142). misi

winaprebi borCxis r-nis sof. arxvadan iyvnen. melaSvilis mama Tevfiqi

xelosani iyo, magram qarTuli simReris iseTi motrfiale, rom brigadaSic

kargi qarTuli simReris mcodne axalgazrdebs iRebda da Segirdebs umal

minareTis gamrudebas apatiebda, vidre simReris cudad Tqmas (kalandia,

2010:10). es cnoba SesaZloa gadaWarbebuli yofiliyo, radgan:

1) 1990-ian wlebSi koCbairSi misulMmustafa uzuns akordeonze

Sesrulebuli cekvebidan `duxoromi~ da `afxazuri~ axsovs, simRerebidan ki

erTxmiani `jilvelo~. axmeds mustafasTan, romelic mravalxmianoba-

erTxmianobaSi kargad erkveva, gonenSi mravalxmiani simReris arsebobis

Sesaxeb araferi uTqvams. mustafa ki 1972-80 wlebSi melaSvilTan sakmaod

daaxloebuli da Jurnal Cveneburebis erT-erTi Semqmneli iyo;

2) 1965 wels jabadarma da melaSvilma, hairies garda, sxva ramdenime

sofeli moiares (jabadari, 2012:118). vfiqrob, mravalxmiani nimuSebis

Page 168: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

168

arsebobis SemTxvevaSi, axmedi ilias sakuTar sofelSic miiwvevda.

interesmoklebuli arc isaa, rom melaSvilis wign `Gürcüstan~-Sic da

babinebzec hairies mxolod mravalxmiani simRera-dasakravebia mocemuli.

rogorc Cans, jabadarisa da melaSvilis interesSi hairiesa da sxva

soflebSi erTxmiani simRera-dasakravebis fiqsireba ar Sedioda.

axmeds didi urTierToba hqonda aramarto evropaSi, aramed

saqarTveloSi mcxovreb qarTvelebTan, Tumca TurqeTis xelisufleba

axmeds imxanad sdevnida (dawvrilebiT ix. kalandia, 2010).

rac Seexeba WiWinaZis, CxikvaZisa da sxvaTa mier mopovebul cnobebs,

maT safuZvelze vvaraudob, rom mravalxmiani simRerebis momswre lazi da

SavSi eTnoforebis umravlesoba 1980-90-ian wlebSi unda gardacvliliyo,

Tumca mravalxmiani nimuSebis Caweris mcire albaToba rom arsebobs, amas

bawaSis 1979 wlebis Canawerebze mis mierve mowodebuli cnobac adasturebs.

arc isaa gamoricxuli, rom 90-iani wlebis masalaSi iyos mravalxmiani

TiTo-orola nimuSic. arc isaa gamoricxuli, rom saqarTvelos istoriul

teritoriaze da muhajirebSi jer kidev axsovdeT qarTuli tipis

mravalxmiani simRerebi18.

qobuleTsa da aWaraSi mravalxmiani, da Tan maRalmxatvruli,

simRerebis SenarCuneba am adgilebSi osmaleTis yvelaze gvian gamagrebiT

unda aixsnas (WiWinaZe, 1915:12, 20, 29-30). mopovebuli nimuSebis mixedviT

facaSi mcxovreb qobuleTelTa simRerebi erTxmiania. sakravebidan ki sazia

wamyvani (amis saukeTeso magaliTebi, bedis ironiiT, swored rom sazis

TanxlebiT Sesrulebuli `nadurebia~). sasimRero mravalxmianoba jer kidev

SemorCenilia maWaxelas Turqul nawilsa da muhajiri aWarlebis soflebis

nawilSi, Tumca maTi dakninebis procesi dRes ukve aSkaraa.

rac Seexeba hereTs, mecxramete saukuneSic viTareba ukve sakmaod mZime

iyo. Tu janaSvilis da xuciSvilis Sefasebebs daveyrdnobiT hereTis

nawilSi (da, didi albaTobiT, mTel hereTSi) 1860-70-iani wlebisTvis

mravalxmiani simRerebi ukve aRar arsebobda.

qalaquri musikis aRmosavluri Stos gavlenas ganicdis da

zogadqarTuli musikis normebidan daSorebulia rosebaSvilis mier 1964-65

18 aq ar vgulisxmob TurqeTSi mcxovreb aWarlebs.

Page 169: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

169

wlebSi qarTlSi gudastvirze fiqsirebuli dasakravebis (audiodanarTi,

#230) garkveuli nawili. gavlena igrZnoba rogorc Tavad dasakravebSi, ise

saxelwodebebSic (`sazandruli~, `baRdaduri~, `baiaTi~).

mesxur musikasTan dakavSirebiT unda gavimeoro oriode ram: 1)

mesxurma simReram mravalxmianoba dakarga maSin, rodesac 60-70 weli iyo

gasuli mesxeTis saqarTvelos SemadgenlobaSi dabrunebidan (Tumca,

SesaZlebelia gaerTxmianebis procesi osmaleTis dros dawyebuliyo); 2)

gudastvirze TurqeTSi fiqsirebuli dasakravebi, qarTulobas dRemde

inarCuneben, mesxur dasakravebi qarTuls srulebiT aRar hgavs

(audiodanarTi, #231). am konteqstSi mesxuri dasakravebis araqarTuloba,

albaT, kuTxis eTnikuri siWreliTa da qalaquri musikaluri folkloris

aRmosavluri Stos gavleniT unda aixsnas.

mesxuri xalxuri musikis mkvlevari baia JuJunaZe Tavis moxsenebaSi

`mesxuri xalxuri simRera _ mravalxmianobidan erTxmianobamde~

samarTlianad aRniSnavs, rom `mesxuri mravalxmianobis gaqrobaSi

TurqulTan erTad somxurma faqtormac udidesi wvlili Seitana~. somxurma

imitom, rom 1828-29 wlebSi erzrumidan mravali somexi Camoasaxles

(somxebTan erTad SedarebiT naklebad cxovrobdnen Turqebi da Taraqamebi).

ucxotomelebis Camosaxleba osmaleTis imperiam daiwyo da `daagvirgvina~

mefis ruseTma. somxur faqtorze mSveliZis 1933 wels eqspediciaSi

`Tulumze~ (mesxebi mas `gudastvirs~, `Wimunsa~ da `tikzarsac~ uwodeben

(maRraZe, 1981:121)) damkvrelad, qarTvel vano fanjaviZesTan erTad, somexi

artam xeCoevis dafiqsirebac metyvelebs (xmebi warsulidan diski 6).

aslaniSvilisa da maRraZis garda mesxuri Tulumi dafiqsirebuli aqvs m.

Ciqovansac.

sainteresoa, rom simReris gaerTxmianeba gudastviris Tvlebis

odenobazec aisaxa. jer kidev 40-50 wlis win SavSuri `Wibonisa~ da taouri

`tikis~ Tvlebis raodenoba 1/5 an 3/5 iyo da ara 5/5. pontouri `cabounas~

Sedareba lazur `gudasTan~ gviCvenebs, rom Zveli lazur gudastvirebSic

TvalTa raodenoba aseve 1/5 an 3/5 iyo da ara 5/5. Tvlebis toli raodenoba

rogorc meore paragrafSi araerTgzis aRvniSne, xels uwyobs hangis

gaerTxmianebas, vinaidan amgvar gudastvirze orxmianobis dominireba

teqnikurad Zalian Znelia. 2017 wels igive miTxra eTnomusikologma da

Page 170: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

170

meWibonem levan veSapiZem. sainteresoa SavSaTis raionis sof. dasamobSi

gagonili 4/5-iani Wiboni (Cavwere 2014 w.). igi Sualeduri unda iyos 3/5 da

5/5-ian gudastvirebs Soris.

3.6 mravalxmiani sakravieri musikis `qarTulobis~ sakiTxi

davubrundebi n. zumbaZis statias, sadac calkea gamoyofili sakravis

TanxlebiT solo mRera (zumbaZe, 2010:354). sakravs Sembaneblis funqcia aqvs,

igi simReris potenciuri mravalxmianobis xorcSesxmis, misi

gamravalxmianebis saSualebaa (iqve:356). amis miuxedavad, aRniSnavs avtori,

namRerSi arsebuli mravalxmianobis niSnebiT cxaddeba, rom Semsrulebels

mxolod sakravis bani ar akmayofilebs (iqve:356-357).

Cveneburebis musikalur folklorSi sakravis melodia momReralTan

unisonsa Tu oqtavaSi JRers, magram banis partia sakravSia darCenili.

sainteresoa, rom lazuri simReris qamanCiT Tanxlebis SemTxvevaSi bani

warmogvidgeba kvartiT qveviT (audiodanarTi, #232), igi am mxriv SeiZleba

SevudaroT aratradiciul mesxur mravalxmian simRerebs (kvartuli da

kvinturi SexamebebiT (audiodanarTi, #233) da vnaxoT, rom qamanCis partiaSi

(rogorc simReriT, ise usimRerod) saqme SesaZloa gvqondes mravalxmiani

simReris gaerTxmianebis procesis sakravze gadmotanasTan. Zvel klarjul

CanawerebSi qarTuli musikisTvis damaxasiaTebeli moZraoba ufro

SesamCnevia. am SemTxvevaSi gamoiyeneba martivi kadansi (I_VII_I)

(audiodanarTi, #234). klarjulTan SedarebiT, qarTuli mravalxmianoba

kidev ufro naklebad vlindeba SavSur `saakordeone~ dasakravebSi

(audiodanarTi, #235).

gamovavline sakravieri musikis sami tipi: 1) qarTuli, 2) nawilobriv

qarTuli da 3) araqarTuli. nawilobriv qarTul musikaSi vgulisxmob

qarTul melodias, araqarTuli TanxlebiT. qarTuli tipis musika

sruldeba gudastvirze (mesxeTis garda), tanbursa da zogjer garmonze,

nawilobriv qarTuli musika _ qamanCaze; akordeonsa da garmonze.

araqarTuli ki naRara-zurnasa da garmon-akordeonze, aseve mesxeTSi

gavrcelebul gudastvirze.

ra aris imis mizezi, rom saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis

musikalur folklorSi arsebuli sakravebidan `yvelaze qarTulad~

Page 171: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

171

mxolod gudastviri da tanburi JRers? albaT is, rom sakuTriv qarTuli

instrumentariumidan gudastviri erTaderTia, romelic CveneburebSia

warmodgenili. tanburi ki Crdilokavkasielebis sakravia, hereTSi masze

umTavresad galekebul-gaazerbaijanelebuli qarTvelebi ukraven. rac

Seexeba akordeons, organuli ar aris qarTuli sofluri yofisTvis da

ZiriTadad bolo naxevar saukuneSia damkvirdebuli. igi dRevandeli

saqarTvelos kuTxeebidan umTavresad aWaraSi gvxvdeba da aRsaniSnavia, rom

misi dasakravebis nawilic aseve ver Tavsdeba qarTuli xalxuri

mravalxmiani musikisTvis damaxasiaTebel CarCoebSi (audiodanarTi, #236).

igive SeiZleba iTqvas hairieSi jer kidev 1960-ian wlebSi fiqsirebul

nimuSebzec.

aqve imasac aRvniSnav, rom naRara-zurnis ansamblis garda, sxva

ansamblebi Cveneburebis musikaluri yofisTvis damaxasiaTebeli ar aris.

3.7 sxva musikaluri niSan-Tvisebebi

saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis musikalur folklorSi gvxvdeba

qarTul musikaSi gavrcelebuli mravalxmianobis yvela tipi. mxedvelobaSi

viReb ra CveneburebSi vokaluri mravalxmiani nimuSebis simwires, am

konkretul SemTxvevaSi, cneba `mravalxmianobaSi~ vaerTianeb vokalur da

sakravier mravalxmianobas.

CveneburebTan mravalxmianobis burdonuli da kompleqsuri saxeobebia

wamyvani. burdoni (umTavresad pedaluri) damaxasiaTebelia yizlar-

mozdokis sasimRero folklorisTvis, tanburze Sesrulebuli ingilouri

da gudastvirze Sesrulebuli lazuri, SavSuri da taouri nimuSebisTvis19.

burdoni xSir SemTxvevaSi moicavs banis I da VII safexurebs. qamanCaze

Sesrulebuli Wanuri, klarjuli da nawilobriv aWaruli simRerebisaTvis

kopleqsuri mravalxmianobaa damaxasiaTebeli. qamanCis partia banSi moicavs

I, VII, VI, V da zogjer IV safexurebs, klarjul sekundur simRerebSi ki

maRal V, IV, III, II, I, VII da VI safexurebs, rac uCveuloa qarTuli

musikisTvis. kompleqsurTan erTad kontrastuli tipi gvxvdeba aWarlebis

19 am ukanasknelSi erTxmianobis dominirebis gamo burdoni fragmentulia.

Page 172: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

172

simRerebSi, romelTa bani moicavs III, II, I, VII, VI, V da IV, iSviaTad maRal

IV safexurebs.

gvxvdeba umetesad daRmavali da talRovani mimarTulebis mqone

melodiebi, xSiria sawyisi bgeridan (kilos pirveli an meSvide safexuri)

kvartuli an kvinturi aRmavali naxtomi, rac farul mravalxmianobas qmnis,

magram, ucxo ar aris aRmavali mdore moZraobac. Cveneburebis simRerebis

diapazoni ZiriTadad seqsta-septimaa, Tumca ingilouri musikis melodia

ufro viwroa, igi kvarta-seqstis farglebSia, vinaidan hereTSi umetesad

bavSvTa mier saTqmeli nimuSebia SemorCenili. saqarTvelos mowyvetili

kuTxeebis melodiebis mcirediapazonianobac SeiZleba mravalxmianobis

gadmonaSTad mogveCvenos, magram musulmanuri musikac aseve

mcirediapazoniT (audiodanarTi, #237) xasiaTdeba.

simRerebi sruldeba rogorc erTpirulad, ise orpirulad

(antifonurad da responsorulad). yizlarisa da mozdokis qarTvelebTan

vxvdebiT xmebis monacvleobas gabmuli banis fonze.

sxvadasxva kuTxis musikalur nimuSebs Soris melodiuri msgavseba,

romelic 3.1 paragrafSi ganvixile, erTia, xolo `moaruli melodiebi~

(Tamaz gabisonias termini) _ meore. es ukanaskneli gulisxmobs imgvar

melodias, romelzedac ramdenime simRera imRereba, maT Soris, Janrulad

gansxvavebulic. `moaruli melodiebi~ damaxasiaTebelia lazuri, SavSuri,

taouri da nawilobriv, klarjuli (desTani) xalxuri simRerebisTvis, rac

maTi intonaciuri siRaribiT SesaZloa aixsnas. am fonze gasakvirad

SeiZleba mogveCvenos hereTSi `moaruli melodiebis~ gauvrcelebloba,

magram es erTi SexedviT, vinaidan saingiloSi ZiriTadad sabavSvo da

bavSvTa mier saTqmeli nimuSebiRaa SemorCenili.

CveneburebisTvis damaxasiaTebeli ar aris mReris mZafri manera.

musulmanuri kulturisgan gansxvavebiT, naklebia cxvirSi mReris SemTxveva.

melizmebi xSiria, Tumca ara im doziT, rogorc musulmanur locvebSi

(audiodanarTi, #238).

lazur, taour, SavSur, klarjul da ingilour musikaluri

folklorisaTvis modulacia TiTqmis ar gvxvdeba. SesaZloa modulaciis

arqona vokaluri mravalxmianobis dakninebasa da dakargvas gamoewvia.

Page 173: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

173

simReris yoveli frazis bolos sayrdeni tonis ritmuli danawevreba,

saqarTvelos sxva kuTxeebisgan (TuSuris garda) gansxvavebiT, Wanuri da

taouri musikis stiluri maxasiaTebelia (audiodanarTi, #239; sanoto

danarTi, #39). amasTanave, lazebisa da klarjebisTvis damaxasiaTebelia

ritmuli xazgasma ara bolo, aramed mis win aRebul bgerebze

(audiodanarTi, #240; sanoto danarTi, #40).

Cveneburebis musikaSi saxezea rogorc orwiladi, samwiladi da

xuTwiladi, aseve Sereuli metri.

Cqari tempi sacekvao nimuSebisTvisaa damaxasiaTebeli, neli ki

savaraudod akvnis nanebisTvis (savaraudod, radgan akvnis nana bavSvis

daZinebis procesSi ar Camiweria). nimuSTa umetesoba zomier tempSi

sruldeba.

hereTis, lazeTis, SavSeTis, taosa da klarjeTis folklori

glosolaliebis siWarbiT ar gamoirCeva.

3.8 Janrebi

Cveneburebis musikaluri folklori Janruladac mwiria: naklebadaa

sakulto simRerebi (klarjuli `ilbaSi~ da SavSuri `nazari~), Tumca

arsebobs `gurjuli vaizi~ (audiodanarTi, #241). mas xojebi qarTulenovan

soflebSi RvTismsaxurebisTvis iyenebdnen.

Zneli dasafiqsirebelia musikaluri intonaciis mqone samkurnalo

Selocva. natirlebis fiqsireba gansakuTrebiT taosa da SavSeTSi

gamiWirda, vinaidan eTnoforTa umetesoba mis arsebobas uaryofda. amJamad

vfiqrob, datirebis arsebobis uaryofiT, eTnoforebs tirilisgan Tavis

arideba surdaT, rac fsiqologiurad dasaSvebia (miT ufro, muslimur

garemoSi). tiriliT qalebi tirian, Tumca SavSeTsa da taoSi ufro

popularuli, rogorc Cans, micvalebulisTvis yuranis kiTxvaa.

Cveneburebi pativs scemen Tamar mefes, magram masze bevri araferi ician

_ zogma isic ki, Tu vin iyo an, realuri pirovneba iyo Tu ara; Tumca,

SavSeTSi masze mainc moxerxda simReris Cawera, xolo taoSi ki

gudastvirze (tikze) Tamar mefis sadidebeli hangi dafiqsirda.

sarfsa da hereTSi sabWoTa Tematikis amsaxveli oriode nimuSi

mogvepoveba. aseTia `Cqin lazefe~ (sanoto danarTi, #41), ingilouri

Page 174: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

174

`dampitaro~ (audiodanarTi, #242). sarfis skolis maswavlebeli a.

Tandilava 1950 wels gazeT `saxalxo ganaTlebis~ furclebze stalinisa

da beriasadmi miZRvnili lazuri simRerebis arsebobaze werda (Tandilava

a, 1950:3). stalinisadmi miZRvnil nimuSSi, SesaZloa, helimiSis simRera `jan

stalin~ (audiodanarTi, #243) igulisxmebodes. amave avtorisaa simRera

`partia komunisturi~.

ZiriTadad gavrcelebulia lirikuli simRerebi, nanebi (Tumca

qarTulenovani nanis fiqsireba dRes ioli namdvilad aRar aris) da

patarZlis gamosayvani simRerebi. Sromis simRerebiT SedarebiT mdidaria

WaneTi, xolo taoSi mxolod tyidan xis morebis gadmosatani `elesa~

gvxvdeba. lazeTSi, taoSi, klarjeTsa da hereTSi Sromis koleqtiur

formas `nadi~ hqvia, magram iqauri naduri simRerebisTvis ucxoa ara marto

mravalxmianoba, aramed tempis aCqareba, modulacia da a. S. Tumca

SerCenili aqvs Sromis koleqtiuri simRerebisTvis damaxasiaTebeli

motoruli ritmi (audiodanarTi, #244-245).

saqarTvelos mowyvetil yvela kuTxeSia gavrcelebuli cxovelisa Tu

frinvelis daZaxebisa da gagdebis xmebi (audiodanarTi, #246).

ruxaZe sadisertacio naSromSi ganixilavs saqarTvelosa da mis

farglebs gareT mcxovreb qarTvelTa saqorwino simRerebs. igi mayrulebs

metris mixedviT ajgufebs oTxwilad, samwilad da Tavisufali metris

mqone mayrulebad. aqedan yvelaze xSiri oTxwiladi mayrulebia (ruxaZe,

2013:49), Tavisufalmetriani mayrulebis arsebobas, romelic umTavresad

qarTlSia fiqsirebuli, sufrulebTan maTi siaxloviT xsnis (iqve:71) da

amis gansamtkiceblad mohyavs i. Jordanias hipoTezac `grZeli kaxuri

mravalJamierisa~ da qarTl-kaxuri `mayruli~ simRerebis warmoSobis

saerTo Zirebis Sesaxeb~ (Jordania, 1981:50 citirebulia ruxaZe, 2013:72).

saqarTvelos sazRvrebs gareT darCenil kuTxeebSi umeteswilad cvalebadi

zomaa gavrcelebuli (maT Soris mayrulebSic). am mxriv ruxaZis mier

dasaxelebul Tavisufali zomis mqone qarTlur mayrulebTan zerele

msgavseba aSkaraa, Tumca Cveneburebis mayrulSi Tavisufali zomis

gabatoneba Turquli musikaluri kulturis gavleniT unda aixsnas.

CveneburebSi qarTuli tradiciuli saqorwino nimuSebidan

fiqsirebulia patarZlis keriasTan Semosatarebeli (aWarul-klarjul-

Page 175: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

175

SavSuri `gelinoebi~, lazuri `Wuta nusa~) da mgzavruli mayrulebi

(aWarul-SavSuri `dodofali moyavan~, lazuri simRera gudastviris

TanxlebiT). saqorwino sufraze gvxvdeba saqorwino-sufruli nimuSebi. es

ukanaskneli lazeTSi, SavSeTsa da klarjeTSia gavrcelebuli da

dRevandeli saqarTvelos kuTxeebidan mxolod aWaraSi gvxvdeba.

ramdenad qarTuli movlenaa sursaT-sanovagis mosaTxovi saqorwino-

sufruli simRerebi? saubaria ritualze da ara am nimuSebis intonaciur

mxareze, romelTa qarTulobac eWvs ar iwvevs. es simRerebi fiqsirebulia

mxolod im kuTxeebSi, romlebic imyofebodnen (umetesoba dRemde imyofeba)

muslimanuri religiis gavlenis qveS. saqarTvelos sxva kuTxeebSi ki aseTi

nimuSebi fiqsirebuli ar aris. ufro metic, aseTi nimuSi Tavad mesxeTSic

ki ar fiqsirdeba, aqedan gamomdinare, es rituali CveneburebSi ufro gvian

unda iyos Semosuli. rac Seexeba mis Tanmdev simReras, SesaZloa igi Zveli

sufruli simRerebis transformacia iyos. taosa da hereTSi sufruli

simRerebi gamovlenili ar aris.

saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis saqorwino ritualSi didia

instrumentebis roli. ruxaZe statiaSi `saqorwino musika da tradiciebi

saqarTvelos sazRvrebs gareT (fereidanSi, saingiloSi, SavSeT-imerxevsa da

lazeTSi) mcxovreb qarTvelebSi mimoixilavs saqorwino rituals, aRniSavs

sakravieri musikis dominirebis faqts da sabolood daaskvnis, rom `mReras

sakravi maSin enacvleba, roca simReris tradicia sustdeba an mTlianad

moiSleba~ (ruxaZe, 2010:55). davamateb, es mxolod saqorwino musikaSi ar

xdeba.

yuradReba unda SevaCero klarjuli desTanis warmomavlobaze. igi

klarjeTSi lazeTidan unda yofiliyo gavrcelebuli, vinaidan: 1)

klarjuli desTanebi, gansakuTrebiT, Zvel CanawerebSi, Tavisi Sesrulebis

xasiaTiT, neli tempiTa da xSirad melodiiTac lazuris tyupiscalia; 2)

yvela klarjs, Wanisgan gansxvavebiT, ar SeuZlia desTanis mRera; 3) taosa

da SavSeTSi desTani ar gvxvdeba, 4) klarjul soflebSi Wanebic

cxovroben. am faqtze gansakuTrebiT unda SevCerde.

klarjeTis zogierT sofelSi (murRulis raionis soflebi: baSqoi,

geuli, borCxis raionis: _ arxva, trapeni, damfarli) ramdenime lazuri

ojaxic cxovrobs. isini ramdenime aTeuli wlis win dasaxldnen da

Page 176: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

176

zogierT sofelSi (magaliTad baSqoiSi) calke ubanic ki uWiravT.

miuxedavad, amisa yvela klarjul sofelSi mosaxleobis umravlesobas

klarjebi Seadgenen. m. labaZis TqmiT: `lazebi da livanelebi met-naklebad

Tanabrad metyveleben lazuradac da livanuradac, rogorc zemo, ise qvemo

murRulis mkvidr mosaxleobas Zalian mWidro urTierToba aqvs

erTmaneTTanac da mezobeli Cxalisa Tu orWis xeobebSi mcxovreb

lazebTanac~ (labaZe, 2013:9). `garda amisa, xeobis zemo nawilis soflebSi

bevrni arian aTina-arTaSenis Temebidan gadmosuli lazebi, romlebic

ZiriTadad mxolod mSobliur lazur kiloze (aTinur-arTaSenulze) da

Turqulad metyveleben, anda sustad ician livanuric“ (iqve). rac Seexeba

orWis xeobas, dRes is arhavis raionSi Sedis. mas „zemo murRulisagan yofs

qvaxerxil-jeჶukas (Turq. Acıgöl) mcire qedi, romelzec aseve, murRulisa da

arhavis ilCeebis administraciuli sazRvaric gadis“ (iqve). lazuris

gavlena sameurneo nagebobebSic igrZnoba~ (iqve:13).

mniSvnelovania labaZis sadisertacio naSromis daskvniT nawilSi

mocemuli abzacic „Tavad is faqti, rom murRulis xeobaSi mcxovrebma

avtoqTonma qarTvelebma - lazebma da livanelebma met-naklebad Tanabrad

ician erTmaneTis kilokavebi, araiSviaTad ki gadarTuladac metyveleben

lazur-livanurad, imis mimaniSnebelia, rom isini imTaviTve kargad

acnobierebdnen da acnobiereben sakuTar eTnikur erTianobas da amiT

axerxeben TavisTavadobis SenarCunebas“ (iqve:218-219) da es maSin, rodesac

labaZis mier Cawerili mTqmelebis asakis mixedviT Tu vimsjelebT (iqve:238),

1910-1920-ian wlebSi dabadebulebma, Turquli ena sustad icodnen da

metyvelebdnen rogorc livanur (anu klarjul), ise lazur kiloze.

lazebis nawili murRulis xeobaSi mecxramete-meoce saukuneebis mijnaze

(iqve:23), xolo nawili ki ufro mogvianebiT dasaxlda.

desTani ician muhajirma klarjebmac (audiodanarTi, #247). maT Soris

im soflebSic, sadac dRes lazebi ar cxovroben. vinaidan lazebis

migracia klarjeTSi XIX saukunidan daiwyo, muhajirobis dros (1910-iani

wlebi) murRulis xeobaSi lazebi ukve cxovrobdnen.

Wanuri simRera 2015 wels Cavwere murRulis r-nis sof. baSqoiSi

mcxovrebi klarjebisgan (audiodanarTi, #248). aqve yuradRebaa misaqcevi,

rom zogierTi Wani klarjul sofelSi lazur qamanCasa da gudastvirzec

Page 177: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

177

ki ukravda, Sesabamisad, sruliad logikurad JRers klarjuli desTanebis

lazuri warmoSobis SesaZlebloba, miT ufro rom klarjuli desTanebis

didi nawili (audiodanarTi, #249, 251, 253) Sesrulebis xasiaTiTa Tu

melodiiT gansxvavdeba danarCeni klarjuli simRerebisgan da lazur

desTanebs (audiodanarTi, #250, 252, 254), uaxlovdeba. marTalia, msgavsi

melodiebi saqarTvelos sxvadasxva kuTxis musikalur folklorSic

gvxvdeba, amgvari damTxvevebi erT JanrSi, marto zogadqarTulobiT ar unda

aixsnas. amrigad desTani klarjeTSi, lazeTidan gavrcelebulad mesaxeba.

3.9 ZiriTadi gansxvavebebi qalebisa da mamakacebis musikalur

folklors Soris

marTalia, qalis konservatiuli yofa CveneburebSic iCens Tavs, magram,

ZiriTadad religiur WrilSi. rac Seexeba musikalur folklors,

CveneburebSi SemorCenili qalTa da mamakacTa simRerebis musikaluri

maxasiaTeblebi erTmaneTisgan naklebad gansxvavdeba (akvnis nanebisa da

tirilebis gamoklebiT), radgan maTi umetesoba sruldeba rogorc

mamakacebis, ise qalebis mier da Sesabamisad aRar warmoadgens erTis an

meoris kuTvnilebas.

sakravebze mamakacebi ukraven, magram sakravis TanxlebiT Sesrulebul

cekvebsa da simRerebSi qalebic monawileoben.

3.10 dialeqtebi

qarTul musikaSi dialeqtTa diferenciaciisTvis sazogadod yvelaze

mniSvnelovani parametri vokaluri mravalxmianobaa, magram, vinaidan,

saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis xalxur musikaSi xmieri mravalxmianoba

naklebadaa warmodgenili, dialeqtebad gansazRvris sakiTxSi ZiriTadi

roli sakravier mravalxmianobas davakisre, radgan saqarTvelos mowyvetil

kuTxeebSi arsebuli gansxvavebebi yvelaze ukeT swored aq vlindeba.

lazeTSi gavrcelebulia gudastviri da qamanCa, aseve, damaxasiaTebelia

sevdiani lirikuli simRerebic _ desTanebi; SavSeTSi gavrcelebulia

gudastviri da akordeoni. araqarTulenovan soflebSi, gudastvirTan

erTad, gavrcelebulia daul-zurnac, romelsac qarTul

Page 178: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

178

mravalxmianobasTan araferi aqvs saerTo; taoSi sakravebidan qarTulenovan

soflebSi gudastviri, TurqulenovanSi ki daul-zurna gvxvdeba.

gudastviri erTaderTi sakravia, romelmac qarTuli mravalxmianoba dRemde

SeinarCuna, qamanCisTvis ki kvartebis paralelizmia damaxasiaTebeli. Tuki

qamanCasa da gudastvirs orxmianoba axasiaTebs, akordeonze samze

metxmianoba gvxvdeba (xmaTa raodenobis zusti dadgena, sakravis akorduli

faqturisa da xmaTa arastabiluri raodenobis gamo, sakmaod rTulia),

Tumca, akordeonze Sesrulebuli mravalxmianoba qamanCis msgavsad, ver

CaiTvleba qarTuli mravalxmiani musikis organul nawilad.

zemoTdasaxelebuli sakravebis gavrcelebis areali da masze Sesrulebuli

hangebis mravalxmianobis gansxvavebuli tipebi uzrunvelyofs samive kuTxis

(lazeTi, tao, SavSeTi) cal-calke dialeqtad gamoyofas.

klarjuli musikaluri folklorisTvis akordeonia damaxasiaTebeli,

magram mis calke dialeqtad gamoyofas uzrunvelyofs ara sakravieri

aramed vokaluri musika, vinaidan fiqsirebulia, erTxmianTan erTad,

orxmiani simRerebic. klarjuli ver gaerTiandeba verc mesxurTan, radgan

am ukanasknelSi simReris gaerTxmianebis gzasTan erTad fiqsirebulia

qarTuli tradiciuli sasimRero mravalxmianobac.

saingilos, romelsac TurqeTis farglebSi moqceul kuTxeebTan

istoriuli siaxlovec ki ar hqonia, isic calke dialeqtia. amas ramdenime

faqtoriT vamyareb: 1) vokaluri mravalxmianobis dakargva, 2) arsebuli

masalis didi nawilis warTqmiTi, deklamaciuri saxe, 3) erTxmianoba, 4)

hereTSi araqarTuli sakravebisa da sakravieri musikis gabatoneba.

enaTmecnierebaSi ingilouri dialeqti iyofa kakur (kaxis raioni) da

aliabadur (zaqaTala-belaqnis raionebi) kilokavebad (RambaSiZe, 1947;

imnaiSvili, 1966). marTalia, musikaSi ara gvaqvs kilokavebis gamoyofis

safuZveli, Tuca garkveuli anarekli aqac igrZnoba: kaxSi zeda xmas

`wiplaanks~, xolo zaqaTala-belaqnis raionebSi ki `wiwlaanks~ uwodeben.

gansxvavebulia TuTabaliis mibaZvac, Tuki kaxSi imRereben `TuTabali

maiwiu~, zaqaTala-belaqanSi JRers `TuTabali maiwiva~ an `Cito, Cito~.

zogierTi nimuSi, rac kaxSi sruldeba (`aWer-maWer~, `titi patarzal~)

zaqaTala-belaqanSi ar Cans. erTi SexedviTac unda iTqvas, rom am

ukanasknelis musikaluri folklori kidev ufro Raribia, vidre kaxis

Page 179: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

179

raionisa. amave dros mcireodeni umniSvnelo sxvaobis miuxedavad, vfiqrob,

heruli musikaluri folkloris kilokavebad dayofis safuZveli ar

arsebobs.

amrigad, gvaqvs lazuri, SavSuri, taouri, klarjuli da ingilouri

musikaluri dialeqtebi.

taosa da klarjeTis Sesaxeb adre araferi iyo cnobili, magram

qarTul musikalur dialeqtologiaSi danarCen kuTxeebs ra adgili ekava?

garayaniZe jer kidev 1987 wels inegolis r-nis sof. hairies musikalur

folklors SavSurad ganixilavs (garayaniZe, e. 1987:93), arada hairielebi,

rogorc Semdeg gamoirkva, maWaxlelebi iyvnen, xolo piter golds ki isini

istoriul SavSelebad hyavda moxseniebuli (Gold, 1972:1). vfiqrob, qarTveli

mecnieri unda daebnia termins `istoriuli SavSeTi~, Tan amas erTvoda

Cveneburebze safuZvliani gamokvlevebis imxanad ararsebobac. Tumca,

arsebobda mosazreba hairies simRerebis aWarulobis Sesaxeb (msxalaZe,

1988:32-33; xuxunaiSvili, 1983:34), rogorc Cans, sakmarisi argumentaciis

imxanad ararsebobam eTnomusikologiuri azri garayaniZis sasargeblod

gadaxara (am Temis Sesaxeb vrclad ixileT kraveiSvili, 2013:41-45).

2014 wlis Cemma eqspediciam daadastura aWarul da SavSur musikalur

folklors Soris arsebuli fundamenturi gansxvavebebi. ufro metic, Cven

xelTaa 2015 wels inegolis r-nis sof. hairieSi eTnomusikologebis - nino

razmaZis, baia JuJunaZisa da abdulah akatis mier Cawerili simRerebi,

romlebic amave mosazrebas amtkiceben.

mxolod dRevandeli suraTiTac rom SevudaroT hairiesa da SavSeTis

musikalur folklori erTmaneTs, aWaruli da SavSuri musika mainc cal-

calke dialeqtebad warmogvidgeba, Tumca, SesaZloa, ramdenime saukunis win

es marTlac erTiani musikaluri dialeqti yofiliyo. specialuri

literaturidan (romlidanac gamovyof faRavas, SioSvilisa da sxvaTa

avtorobiT 2011 wels momzadebul wigns „SavSeTi“) cnobilia, rom SavSuri

metyveleba, ritualebi da sameurneo nagebobebi aWarulTan (gansakuTrebiT,

mTis aWarulTan) sakmaod axlos dgas. amas emateba geografiuli faqtoric,

kerZod, aWara da SavSeTi erTi qedis or mxares mdebareobs. garayaniZe

simReris ganviTarebis procesSi geografiul faqtors erT-erT

mniSvnelovan faqtorad ganixilavs. rac Seexeba musikas, samwuxarod,

Page 180: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

180

SavSurma simReram mravalxmianoba ver Semoinaxa, magram aWarulTan

paralelebisTvis usaTuod aRsaniSnavia gudastviris arseboba, romelsac

SavSebi `Wibons~ an `Wibos~ uwodeben (aWaraSic xom `Wibonia~ _ g. k.). rac

Seexeba Tvlebis raodenobas, SavSurs erT mxares xuTi Tvali hqonda, meore

mxares ki raodenoba meryeobda erTidan samamde (aWarulSic xom mxares

xuTi Tvalia da meore mxares ki - sami). amden msgavsebasTan (dialeqturi

metyveleba, ritualebi, sameurneo nagebobani, `Wiboni~) erTad, Tu imasac

gaviTvaliswinebT, rom SavSur simRerebSi aSkaraa faruli mravalxmianoba,

istoriulad aWaruli da SavSuri musika marTlac SeiZleba yofiliyo

erTiani dialeqti, magram vinaidan dRes SavSuri musika erTxmiania da misi

melodia aWarulTan SedarebiT sagrZnoblad gamartivebuli, amitom

SavSurisa da aWaruli musikis erT dialeqtad ganxilva, vfiqrobT,

SeuZlebelia.

aWaraca da SavSeTic `Woroxis auzis qveynebs~ miekuTvnebian. pirad

saubarSi baTumel mecnierebs (m. faRava, m. CoxaraZe, n. mgelaZe), araerTxel

uTqvamT Woroxis auzis qveynebis kulturis monoliTurobis Sesaxeb. aq

moiazreba aWara, SavSeTi, tao, speri, olTisi da ispiri, Tumca, zogjer

lazeTis nawilic SehyavT. ispirSi, olTissa da sperSi qarTuli ena

SemorCenili ar aris, danarCen mxareebSi ki mravali saintereso damTxvevaa,

magaliTad ritualebsa da sameurneo nagebobebSi (qesqin, 2015:166).

disertaciaSi Woroxis qveynebis Temis ganxilva musikaluri kuTxiTaa

saintereso: kerZod `jilvelo~ gavrcelebulia rogorc aWaraSi, ise

lazeTSi, taosa da klarjeTSi, `gelino~ ki _ aWaraSi, SavSeTsa da

klarjeTSi. aRsaniSnavia isic, rom saqarTvelos kuTxeebis didi nawili,

sadac gudastviria gavrcelebuli, swored Woroxsa da mis midamoebze

modis (aWara, lazeTi, SavSeTi, tao). ar unda dagvaviwydes cekva xorumic,

romelic am teritoriazea gavrcelebuli.

ingilouri musika calke dialeqtad, jer kidev musikologma vaJa

gvaxariam gamoyo da aRniSna, rom herul musikas azerbaijanuli musikis

kvali atyvia (gvaxaria, 1962:4), Tumca ra masalaze dayrdnobiT gaakeTa es

daskvna mecnierma, ucnobia. garayaniZe aRniSnavs: „samwuxarod, masalis

uqonlobis gamo, Cven saSualeba ara gvaqvs vimsjeloT ingilouri da

fereidnuli sasimRero Semoqmedebis Sesaxeb“-o (garayaniZe, e. 2011:56). batoni

Page 181: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

181

ediSeris disertaciis dacvis dros (1990 w.), gvaxaria jer kidev cocxali

iyo.

eTnomusikologi nino kalandaZe-maxaraZe kvinturi wyarodan

tonikisaken TandaTanobiTi daSvebis, dacurebebis, xmis vibrirebis,

minoruli kilos cvalebadi II safexurisa da Taviseburi cxvirismieri

saSemsruleblo maneras qarTvelebisa da azerbaijanelebis SemoqmedebiTi

tradiciebis Serwymad afasebs da heruls calke dialeqtad miiCnevs

(maxaraZe, 2009:107-108). maxaraZes ingilouri nanis mxolod ori nimuSi

hqonda, magram rogorc ukve Semdgomma mopovebulma masalebma daamtkica,

heruli musika namdvilad calke samusiko dialeqtad unda iyos

warmodgenili.

lazur dialeqtze aRar SevCerdebi, radgan sruladaa gasaziarebeli

CxikvaZisa da garayaniZis mosazrebebi mis calke dialeqtad gamoyofis

Taobaze (CxikvaZe, 1960:XIV; garayaniZe, e. 2011:92), me davumateb sakravieri

musikis sakiTxs.

v. gvaxaria ki aRniSnavs Semdegs: `megruli svanurTan dgas axlos,

Wanuri, aWarul-gurulTan, svanuri ki, dasavluri kiloebis yvelaze ufro

arqaul saxeobas gviCvenebs” (gvaxaria 1962:4). pativcemul musikologs am

sakiTxSi ver daveTanxmebi. aWarul, gurul da svanur musikas rom Tavi

davaneboT, lazuri Tavisi musikaluri parametrebiT ver uaxlovdeba verc

aWaruls, verc guruls da ver sxva qarTul samusiko dialeqtebs imdenad,

rom raime saxis erTianobaze iyos saubari.

winaswari dakvirvebiT nimuSebis simwirisa da araqarTuli

instrumentuli musikis gamo fereidnuli musika SesaZloa ingilourTan

gaerTiandes, Tumca am sakiTxs jerjerobiT Riad davtoveb da Tu ramdenad

marTebuli iqneba fereidnulis herul musikalur dialeqtTan gaerTianeba,

amas mxolod iranSi eqspediciis Catarebis Semdeg gairkveva.

bolos unda iTqvas, rom kulturaTa Soris dialogma Cveneburebis

musikaluri kultura mTlianad mainc ver Secvala: magaliTad, Turquli

musika dResac sagrZnoblad gansxvavdeba Cveneburebis musikisagan _ am

teritoriaze mcxovrebma qarTvelebma umetesad SeinarCunes qarTuli

melodika da qarTuli mravalxmianobis nimuSebi gudastvirze; amave dros,

Page 182: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

182

Tavisi musikaluri kulturis nawilad ar miiRes sazi; swored aseve

azerbaijanuli muRami ver damkvidrda ingiloTa musikalur praqtikaSi.

Page 183: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

183

daskvna

1. Catarebulma muSaobam cxadyo, rom aqamde arsebul

araeTnomusikologiur Tu eTnomusikologiur literaturaSi, saqarTvelos

mowyvetili ama Tu im kuTxis musikaluri folklori, met-naklebi

sisruliTac ki ar iyo gaSuqebuli. gvxvdeboda faqtologiuri

uzustobebic. es yvelaferi, eTnomusikologebis SemTxvevaSi, eqspediciis

Catarebis SezRuduli SesaZleblobebiT (isic umetesad sarfSi) da

aramusikosebis SemTxvevaSi, maTi kompetenciis naklebobiT iyo gamowveuli;

2. saqarTvelos mowyvetili kuTxeebisa Tu saqarTvelodan gadasaxlebuli

qarTveloba dResdReobiT TviTmyofadobis kriziss ganicdis. xalxur

musikaSi amis TvalsaCino faqti sasimRero mravalxmianobis dakargvaa.

lazuri, SavSuri, taouri da ingilouri sasimRero mravalxmianoba ukve

gaqra, dRes ki Cven Tvalwin ikargeba klarjuli da aWaruli

mravalxmianobac.

3. mravalxmiani simRerebis gaerTxmianebis gza mesxeTisa da WaneTis

magaliTze ase unda warmovidginoT: burdonuli bani _ kvartebisa da

kvintebis paralelizmi _ erTxmianoba. Zneli saTqmelia, axasiaTebda Tu ara

klarjul musikas sekundebis paralelizmamde burdonuli bani, Tumca

misTvis sekundebSi mRera rom Zvelad damaxasiaTebeli ver iqneboda, es

ramdenime garemoebiT myardeba:

• zogadqarTuli musikaluri enisTvis sekundebSi, kvartebsa da kvintebSi

mRera damaxasiaTebeli ar aris;

• klarjuli da mesxuri simRerebisgan gansxvavebiT, qarTul saeklesio

sagaloblebSi kvartebis, kvintebisa da sekundebis paralelizmi xangZlivi

ar aris da konsonirebul intervalebSi male ganitvirTeba;

• klarjeTSi is rac jer kidev 30-40 wlis win orxmiani iyo, dRes arc Tu

ise iSviaTad, unisonSi sruldeba;

• akordeonze Sesrulebuli klarjuli dasakravebisTvis araa

damaxasiaTebeli sekundebis paralelizmi, amave dros, ki gvxvdeba qarTuli

musikisTvis damaxasiaTebeli kadansebi.

4. murRulSi mcxovrebTa da am xeobidan 1870-1910-ian wlebSi muhajirad

wasul klarjTa simRerebis didi nawili, maT Soris orxmiani sekunduri

Page 184: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

184

nimuSebic, identuria. am dros ki muhajirTa did nawils mamapapiseli

sacxovrebeli ar unaxavs.

5. Cem xelT arsebuli verbaluri da musikaluri masalebis mixedviT

irkveva, rom mesxeTsa da lazeTSi gvxvdeboda rogorc qarTuli

tradiciuli (burdonuli), ise kvartebisa da kvintebisgan Semdgari

mravalxmiani nimuSebic, rac maTi gaerTxmianebiT dasrulda. igive bedi ewia

klarjul sekundur nimuSebsac, ubralod, radganac klarjeTSi

mravalxmianoba ufro gvian daikarga, simRerebis orxmaze Sesruleba

dRemdea SesaZlebeli.

6. vinaidan klarjeTSi, lazeTsa da SavSeTSi 1910-ian wlebSi mravalxmian

simRerebs jer kidev mRerodnen (Semdgom wlebze cnobebi ar mogvepoveba)

mravalxmiani lazuri da SavSuri simRerebis Sesrulebis momswre

eTnoforebis umravlesoba 1980-90-ian wlebSi unda gardacvliliyo.

saingiloSi (qarTulenovan soflebSi mainc) ki, xuciSvilisa da janaSvilis

cnobebze dayrdnobiT, mravalxmiani simRerebi 1860-70-ian wlebSi ukve aRar

sruldeboda.

7. mravalxmianobis dakargva, sxvadasxva kuTxeSi, sxvadasxva konkretulma

faqtorma (omi, mosaxleobis eTnikuri aWreleba, urbanizacia, gamuslimaneba

da a. S.) an maTma erTobliobam gamoiwvia, Tumca erT-erTi mTavari faqtori

islamizacia unda yofiliyo.

8. Cveneburebis xalxur musikaze yvelaze metad gavlena muslimur

sasuliero musikas (da ara Turqul xalxurs an profesiuls) unda

moexdina, vinaidan:

• qarTulenovani soflebis garSemo ZiriTadad Turqulenovani qarTvelebi

(da ara Turqebi) cxovroben, ris gamoc sxva qveynis xalxuri musika

qarTulze gavlenas ver moaxdenda;

• saqarTvelos istoriul teritoriazec da muhajirTa raionebSic,

musikaluri ganaTleba dRemde sakmaod dabalia, Sesabamisad, Turquli

profesiuli musikis gavlenac gamoricxulad unda CaiTvalos;

• eleqtroenergia da radio Cveneburebis soflebSi 40-60 wlis win Sevida,

es maSin, rodesac bevrgan simRerebi ukve erT xmaze sruldeboda. mesxeTSi

1910-20-ian wlebSic ki, rodesac mravalxmianoba sabolood daikarga, arc

radio iyo, arc eleqtroenergia da miT ufro, arc televizia;

Page 185: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

185

• Cveneburebis gamuslimaneba saukuneebis manZilze grZeldeboda.

musulmanoba da TurqeTis saxelmwifo ideologia erTnairad Trgunavda

qarTvelobas. Tumca, aWarlebma mravalxmianoba SeinarCunes, rac unda

aixsnas maT teritoriaze TurqeTis (osmaleTis) poziciebis sakmaod gvian

gaZlierebiT;

• ingilour musikalur folklorze mTavari gavlena sparsul-

azerbaijanul saero musikas unda moexdina, vinaidan, hereTSi qarTuli

sakravebic aRaraa da misi adgili CrdiloeT kavkasiidan da sparseT-

azerbaijanidan gavrcelebulma instrumentebma daikava.

• saqarTvelos farglebs gareT mcxovreb qarTvelTa musikalur

kulturaSi yvelaze metad Turquli, umetesad sasuliero musikaluri

kulturis gavlena igrZnoba, rac gamoixateba rogorc simRerebis

gaerTxmianebaSi, ise araqarTul melizmatur mRerasa da dakvraSi; agreTve

araqarTul sakravier mravalxmianobaSi;

9. Cveneburebis erTxmian simRerebSi gvxvdeba rogorc qarTuli sofluri

simRerisTvis Cveuli, ise misTvis naklebad damaxasiaTebeli

gadidebulsekundiani da dasavlur-qalaquri melodiebi. am ukanasknelTa

xvedriTi wili arc ise mcirea, Tumca wamyvani adgili qarTul melodikas

uWiravs.

10. saqarTvelos mowyvetili yoveli kuTxis mravalxmiani simReris

odesRac arsebobaSi gvarwmunebs ori ZiriTadi faqtori:

• faruli mravalxmianoba;

• sakravieri musikaSi SemorCenili `qarTuli~ mravalxmianoba;

• xmebis registrebis aRmniSvneli adgilobrivi saxelwodebebi.

11. faruli mravalxmianoba vlindeba ori ZiriTadi komponentiT:

• kilos dabali meSvide safexuris aJRerebiT (es yvelaze gavrcelebuli

xerxia);

• kilos sayrdeni tonidan, an dabali meSvide safexuridan aRmavali

naxtomi kvartis kvintis an, iSviaTad, seqstis farglebSi, am dros iqmneba

STabeWdileba, rom mTqmeli TiTqos mReris or xmas monacvleobiT.

12. XVIII-XIX saukuneebSi ruseTSi Casaxlebuli qarTlelebisa da

TurqeTSi muhajirad wasuli aWarlebis folklori, Cveni mravalxmianobis

Page 186: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

186

saukunovani tradiciebis kidev erTi dadasturebaa. aq saqme gvaqvs sul

cota meTvramete da mecxramete saukunis mravalxmianobis fiqsirebul

nimuSebTan;

13. saingiloSi vokaluri mravalxmianoba 1860-70-ani wlebidan ukve

dakarguli unda yofiliyo, vinaidan imdroindel adgilobriv istorikosebs

miaCndaT, rom hereTSi qarTuli musika, akvnis nanis garda, gamqralia;

14. mravalxmianoba ZiriTadad instrumentulma musikam Semoinaxa. qarTuli

mravalxmianoba yvelaze srulyofilad gudastvirze, nawilobriv ki -

akordeonzec JRers. faqtia, sakravieri musika am mxriv bevrad ufro gamZle

gamodga. Tuki qarTul sakravier mravalxmianobas, simReris anareklad

warmovidgenT, maSin mravalxmianoba saqarTvelos yvela kuTxis xalxur

simReraSi unda arsebuliyo;

15. marTalia, vokalurisgan gansxvavebiT, instrumentuli hangebi ar

gaerTxmianebula, magram qarTul mravalxmianobas sagrZnoblad daSorda,

radgan:

• gudastvirze Tvlebis raodenoba gaTanabrda, ramac erTxmianobis

xvedriTi wilis gazrda gamoiwvia;

• Cveneburebis instrumentul musikaSi damkvidrda qarTulisTvis ucxo

bani;

16. erovnuli instrumentariumidan CveneburebSi arsebulma erTaderTma

sakravma gudastvirma bolo aTwleulebSi mniSvnelovani cvlileba

ganicada, radgan:

• Tuki Zveli lazuri, taouri da SavSuri gudatvirebis Tvlebis

raodenoba 1/5 an 3/5 iyo, dRes 5/5-zea. SavSeTis r-nis sof. dasamobSi,

rogorc Cans, 4/5-iani gudastviric arsebobda, romelic 3/5-iansa da 5/5-ian

gudastvirebs Soris gardamaval etapad unda miviCnioT;

• bolo 20-30 wlis ganmavlobaSi taosa da SavSeTis qarTulenovan

sofelSi gudastviris gaqroba da maTi lazuri gudastviriT Canacvleba

mosaxleobis umetesobis sacxovreblad did qalaqebSi gadasvliT unda

aixsnas. samwuxarod, SavSeTisa da taos qarTulenovani (da albaT aramarto

qarTulenovani) soflebis umetesoba zamTrobiT mTlianad an sanaxevrodaa

daclili;

Page 187: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

187

17. gudastviris dednebze arsebuli Tvlebis Tanabari raodenoba hangis

gaerTxmianebas xels uwyobs, radgan orive stviris bgeraTrigi

analogiuria, Sesabamisad, orxmianobis gabmuli JReradobis misaRwevad

damkvrels didi fizikuri Zala da nebisyofa sWirdeba, rac sakmaod Znelia.

aqedan gamomdinare, aseT sakravze yovel dasakravSi orxmianoba marTalia

JRers, magram erTxmianoba dominirebs;

18. qarTuli sakravebidan klarjeTSi gudastviri unda yofiliyo

gavrcelebuli, radganac:

• TurqeTis farglebSi moqceul sxva kuTxeebSi qarTuli sakravebidan

mxolod gudastviri gvxvdeba;

• arTvinis r-nis klarjul sof. qarTlaSi gudastviri iyo gavrcelebuli

(Tan 3/5 Tvliani). SesaZloa, mis mimdebare Turqulenovan soflebSic

analogiuri viTareba iyos, vinaidan qarTlas garda, klarjeTis sxva

qarTulenovan soflebSi gudastviri an ar axsovT, anda laz damkvrelebs

ixsenieben;

• akordeoni XIX saukunidan gavrcelda, manamde klarjeTi mravalxmiani

instrumentis gareSe ver iqneboda.

19. hereTSi ki qarTuli sakravebidan fanduri unda yofiliyo, vinaidan:

• ingiloebi sazs `Cungurs~ uwodeben. aRmosavleT saqarTveloSi ki

glexebis nawili Congurad fandurs ixseniebs;

• aRmosavleT saqarTvelos yvela kuTxeSi (garda samcxe-javaxeTisa)

gavrcelebulia fanduri;

• zaqaTala-belaqnis araqarTulenovan soflebSi gavrcelebulia or-

samxmiani tanburi, romelic dakvris xerxiTa da garegnobiT axlosaa

fandurTan, xolo masze Sesrulebuli nimuSebi ki qarTuli da, nawilobriv,

Crdilokavkasiuri mravalxmianobis organuli nawilia;

20. mesxur gudastvirze aJRerebuli araqarTuli hangebi mosaxleobis

eTnikuri siWreliTa da qalaquri musikis aRmosavluri Stos gavleniT

aixsneba;

21. mesxuri musikaluri folkloris degradacia, TurqulTan erTad,

somxuri faqtoriTac unda aixsnas, vinaidan 1828-29 wlebSi erzrumidan didi

raodenobiT ltolvili somexi Camosaxlda (am dros avtoqTon

Page 188: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

188

qarTvelebTan erTad cxovrobdnen Turqebi da Taraqamebi), ramac eTnikuri

balansi mniSvnelovnad Secvala. es musikalurad gamoixata:

• 1900-10-ian wlebSi mravalxmianobis sabolood gaqrobaSi, vinaidan im

droisaTvis mesxeTis dedasamSobloSi dabrunebidan 70-80 welze meti weli

iyo gasuli;

• mesxuri gudastviris araqarTulobaSi maSin, rodesac amave sakravze

Sesrulebul lazur, taour Tu SavSur dasakravebSi SenarCunebulia

aramarto qarTuli melodia, aramed qarTuli orxmianobac;

22. sarfSi gavrcelebuli erTxmiani Casaberi `pilili~ ZirZveli xalxuri

instrumenti ar unda iyos, radgan:

• es sakravi ar gvxvdeba gaRma lazeTSi, roca dafiqsirebulia erTxmian

kavalTan erTad mravalxmiani instrumentebic;

• pililis bologafarToebuli saxeoba, romelic ilias wminda lazuri

egona, sinamdvileSi zurna yofila;

• b-nma iliam babuamisis, osman abdulisisgan pilili, iseve rogorc kavali,

saqonlis mwyemsvis dros iswavla. WaneTSi, TurqeTis Semosevis Semdeg,

saqonlis mwyemsebad da masTan dakavSirebuli sakravebis damkvrelebad

ufro metad xemSinebi gvevlinebian;

• pililis odesRac SesaZlo arsebobis, Semdgom gaqrobisa da osman

abduliSis mier misi aRorZinebis varaudi safuZvels moklebulia, vinaidan

Tundac gudastvirze erTxmianobis xvedriTi wilis gazrdis pirobebSi,

aralogikuria erTxmiani sakravis dakargva;

• swori pilili gudastviris erT dedans warmoadgens, xolo

bologafarToebuli ki zurnisgan unda iyos warmoebuli;

• osmani xisa da rkinis damuSavebis iSviaTi moxele yofila, Sesabamisad,

pililis gamogonebac SeeZlo, Tumca sarfelebs is, rogorc sakravebis

damamzadebeli, ar axsovT;

• sakravze gadatanil sasimRero melodiebs `aRmosavluri~ musikis gavlena

ufro etyobaT, vidre _ Tavad simReras;

23. Wanur musikaSi gavrcelebuli xemiani qamanCa qarTuli instrumenti ar

unda iyos, radgan:

Page 189: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

189

• es sakravi saqarTvelos arcerT sxva (maT Soris mowyvetil) kuTxeSi ar

fiqsirdeba;

• ar aris gamovlenili instrumentis lazuri saxelwodeba. ufro metic,

nawilebis saxelebis umetesoba Turqulia;

• masze aJRerebul nimuSebs kvartebis daRmavali paralelizmi axasiaTebs,

ris gamoc qarTul musikalur enas sagrZnoblad Sordeba;

24. heruli nimuSebis umetesoba deklamaciuria, rac bavSvTa da sabavSvo

musikaluri nimuSebis didi xvedriTi wiliT unda aixsnas heruli musikis

diapazoni viwroa (umTavresad kvarta-seqstis farglebSi);

25. gamovkveTe sakravieri musikis sami tipi: 1) qarTuli (gudastviri,

tanburi, garmoni), 2) nawilobriv qarTuli, anu araqarTuli TanxlebiT

(qamanCa, akordeoni) da 3) araqarTuli, konkretulad aziuri da evropuli

musika (garmoni, naRara-zurna);

saqarTvelos mowyvetili zogierTi kuTxis musikalur folklorSi _

lazurSi, taourSi, SavSurSi _ gavrcelebulia e.w. `moaruli melodiebi~.

msgavsi ram klarjulSi SedarebiT naklebad gvxvdeba (ZiriTadad,

desTanebSi) da saerTod ar aris damaxasiaTebeli herulisaTvis, rac am

kuTxeSi umTavresad sabavSvo da bavSvTa mier saTqmeli nimuSebis

SemorCeniT SeiZleba aixsnas;

26. naklebad gvxvdeba sakulto simRerebi. `ilbaSi~ mTeli Tavisi

ritualiT `alilos~ modificirebuli variantia;

27. sufruli simRerebidan gvxvdeba mxolod sursaT-sanovagis mosaTxovi

nimuSi. aRsaniSnavia rom amgvari simRerebi saqarTvelos mxolod

`muslimanur~ kuTxeebSi fiqsirdeba, rac ritualis araqarTulobas

mafiqrebinebs, Tumca nimuSebis intonaciuri mxare qarTulia. mesxeTSi

sadac fiqsirebulia sufris gaxsnis, msvlelobisa da daxurvis simRerebi,

amgvari nimuSi ar moipoveba, savaraudod imitom, rom mesxeTi Turqebisgan

yvelaze adre ganTavisuflda. aqedan gamomdinare, sursaT-sanovagis

mosaTxovi simRerebi Zveli qarTuli sufrulebis modifikacias unda

warmoadgendes. taosa da hereTSi ki Janruli da variantuli

gansakuTrebuli siRaribis gamo sufruli simRerebi saerTod aRar

gvxvdeba;

Page 190: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

190

28. klarjeTSi gavrcelebuli sevdiani lirikuli simRerebi (desTani),

lazuri warmomavlobis unda iyos Semdeg mizezTa gamo:

• klarjuli desTanebi, gasakuTrebiT Zvel CanawerebSi, Tavisi Sesrulebis

xasiaTiT, neli tempiTa da xSirad melodiiTac lazuri desTanis

tyupiscalia;

• yvela klarjs, lazisgan gansxvavebiT, ar SeuZlia desTanis simRera;

• taosa da SavSeTSi desTani ar gvxvdeba;

• klarjul soflebSi, mecxramete saukunidan, lazebic cxovroben da,

Sesabamisad, mosaxleobam met-naklebad Tanabrad icis rogorc lazuri, ise

klarjuli sametyvelo kilo;

29. sursaT-sanovagis mosaTxovi simRerebidan aWaruli varianti (`evrida

maspinZelsa~) erTaderTia, romelic mxolod qarTul enaze sruldeba.

vinaidan aWarulma musikam Turquli zewolis miuxedavad mravalxmianoba

dRemde SeinarCuna (maT Soris mravalxmiania xsenebuli nimuSic), SesaZloa,

simRerebis Turqul enaze Sesruleba, maT gaerTxmianebasTan pirdapir

kavSirSi iyos, radganac qarTuli banis mqone simRerebis Turqul enaze

Sesruleba, Zneli warmosadgenia;

30. `Woroxis auzis qveynebis~ (aWara, SavSeTi, tao, klarjeTi, lazeTis

nawili) kulturuli erTianobis Sesaxeb filologTa mier gamoTqmuli

mosazrebebi uaRresad mniSvnelovania, miT ufro, rom `jilvelos~,

`gelinos~ variantebi identuria. gudastviric umetesad am arealSia

gavrcelebuli;

31. saqarTvelos mowyvetili TiToeuli kuTxis musikaluri folklori

cal-calke dialeqtebad warmogvidgeba. dialeqtad mTavari msazRvreli

mravalxmiani sakravieri musikaa, radgan kuTxeebs Soris mTavari

musikaluri gansxvavebani am sferoSi vlindeba. saqarTvelos mowyvetili

yoveli kuTxis musikaluri folklori calke dialeqturi erTeulia.

mizezebi Semdegia:

• lazeTi _ sevdiani lirikuli simRerebis siWarbisa da qarTul

gudastvirTan erTad qamanCis arsebobis gamo. qamanCaze aJRerebul nimuSebs

ki kvartebis paralelizmi axasiaTebT, rac ucxoa qarTuli musikisTvis;

Page 191: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

191

• SavSeTi _ gudastvirTan erTad akordeonis arsebobis gamo. `muziyaze~

Sesrulebuli nimuSebi qamanCis msgavsad qarTuli mravalxmiani musikis

organul nawilad veRar aRiqmeba, Tumca misgan gansxvavebiT akordeonze

dasakravebi orze metxmiania. SavSeTis araqarTulenovan soflebSi

gudastvirTan erTad daul-zurnacaa gavrcelebuli, romelsac aranairi

kavSiri ar aqvs qarTul mravalxmianobasTan;

• tao _ simRerebis Janruli simwirisa da qarTulenovan soflebSi mxolod

gudastviris gavrcelebis gamo. araqarTulenovanSi ki gudastvirTan erTad

gvxvdeba daul-zurna;

• hereTi _ sabavSvo nimuSebis dominirebisa da qarTuli sakravebis

ararsebobis gamo. instrumentuli musika warmodgenilia sparsul-

azerbaijanuli da qarTul-Crdilokavkasiuri mravalxmianobiT;

• klarjeTi _ mravalxmiani simRerebis arsebobis gamo;

32. klarjuli da mesxuri musika erT dialeqtad ver warmogvidgeba ori

ZiriTadi mizezis gamo:

• mesxur musikaSi gaerTxmianebis gzaze damdgar nimuSebTan erTad

fiqsirebulia tradiciuli qarTuli mravalxmiani nimuSebic;

• mesxur instrumentul musikaSi qarTuli mravalxmianoba sruliad

gamqralia;

33. kulturaTaSoris intensiurma kontaqtebma Cveneburebis musikaluri

kultura bolomde mainc ver Secvala. marTalia, damkvidrda qarTulisTvis

ucxo sakravebi, gaqra vokaluri mravalxmianoba da a. S. magram momxvduris

yvela elementis SeTviseba mainc ver moxerxda.

Page 192: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

192

gamoyenebuli literatura

1. abaSvili (kuzibabaSvili), v. (2009). qarTuli enis ingilouri dialeqti.

Tbilisi: meridiani.

2. abaSiZe n., komaxiZe T. (Semdg.). (2008). samuslimano saqarTvelo. baTumi:

aWara.

3. abaSiSi, n. (2015). furqona (gazafxuli). wignSi: lazebi da lazeTi

TurqeTis gamocemebSi. (m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane javaxiSvilis

saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti. 560-566.

4. avaliSvili, z. (1929). saqarTvelos damoukidebloba 1918-1921 wlebis

saerTaSoriso politikaSi. mogonebani, narkvevebi. parizi 1924 w. Targmani

Salva eliavas winasityvaobiT. tfilisi: zaria vostoka.

5. akati, a. (2015). TurqeTis aRmosavleT SavizRvispireTis instrumentuli

mravalxmiani folkloruli musika. krebulSi: tradiciuli mravalxmianobis

meSvide saerTaSoriso simpoziumi. (r. wurwumia, i. Jordania, red.). Tbilisi:

Tbilisis saxelmwifo konservatoria. 363-376.

6. akati, a. (2017). Tulumi _ Savi zRvis aRmosavleT regionis

folkloruli instrumenti _ dakvirveba da Sefaseba. bukletSi: giorgi

garayaniZis saxelobis folkloruli da sasuliero musikis baTumis XII

saerTaSoriso festivali. samecniero konferencia. (x. managaZe, red.). baTumi:

baTumis xelovnebis saxelmwifo saswavlo universiteti. 44-45.

7. andriaZe, g. (2012). ucnobi istoriuli saqarTvelo. Tbilisi: palitra L.

8. aleqsiva, i. (2015). lazuris samwerlobo da akademiuri warsuli. wignSi:

lazebi da lazeTi TurqeTis gamocemebSi. (m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane

javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti. 428-432.

9. arayiSvili, d. (1909). qarTuli erovnuli orxmovani simRerebi. moskovi:

avtoris gamocema.

10. arayiSvili, d. (1901). oriode sityva mozdokel qarTvelebis Sesaxeb.

gazeTi cnobis furceli, 23 oqtomberi, 2-3.

11. asaTiani v., komaxiZe T. (2003). CveneburebTan. istoria – kultura.

baTumi: aWara.

12. asaTiani, i. (1974). Wanuri (lazuri) teqstebi. Tbilisi: mecniereba.

13. asieSvili, b. (red.). (2008). maro TarxniSvili. Tbilisi: favoriti.

Page 193: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

193

14. aslaniSvili, S. (1954). narkvevebi qarTuli xalxuri simRerebis Sesaxeb.

I tomi. Tbilisi: xelovneba.

15. aslaniSvili, S. (1956). narkvevebi qarTuli xalxuri simRerebis Sesaxeb.

II tomi. Tbilisi: saqarTvelos mTavari poligrafiuli gamomcemloba.

16. aslaniSvili, S. (1950). qarTl-kaxeTis xalxuri sagundo simRerebis

harmonia. Tbilisi: zaria vastoka.

17. aslaniSvili, S. (1970). qarTl-kaxeTis xalxuri sagundo simRerebis

harmonia. Tbilisi: ganaTleba.

18. aslaniSvili-bavreli, s. (2008). werilebi osmalos saqarTveloze.

Tbilisi: artanuji.

19. aqsamazi, a. i. (2015). gardacvaleba. wignSi: lazebi da lazeTi TurqeTis

gamocemebSi. (m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane javaxiSvilis saxelobis

Tbilisis saxelmwifo universiteti. 531-532.

20. aRniaSvili, l. (1896). sparseTi da iqauri qarTvelebi (mgzavris

werilebi). tfilisi: stamba qarT. wig. gam. am-bisa.

21. axalaia, n. (2015). lazuris sadamwerlobo praqtika. wignSi: lazebi da

lazeTi TurqeTis gamocemebSi. (m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane javaxiSvilis

saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti. 193-196.

22. axobaZe, v. (1961). qarTuli aWaruli xalxuri simRerebi. baTumi:

saxelmwifo gamomcemloba.

23. baramiZe, m. (2012). zemoklarjulisa da kirnaT-maradidis mkvidrTa

metyvelebis urTierTmimarTebisaTvis (leqsika _ I). krebulSi: II

saerTaSoriso konferencia tao klarjeTi. (b. kudava, red.). gamomcemloba

miTiTebuli ar aris. 155-157.

24. barTaia, n. (2009). qarTuli sayvavile iranuli vardebisaTvis. iranuli

Canaxatebi. Tbilisi: universali.

25. baqraZe, d. (1987). arqeologiuli mogzauroba guriasa da aWaraSi

(atlasiTurT). baTumi: sabWoTa aWara.

26. BbaqraZe, m. (Semdg.). (1978). qarTuli xalxuri simRerebis krebuli:

kaxeTi. Tbilisi: xalxuri Semoqmedebis respublikuri saxli.

27. baqraZe, r. (1971). sabWoTa sarfi. baTumi: sabWoTa aWara.

28. batoniSvili, v. (1991). aRwera samefosa saqarTvelosa. or wignad.

Tbilisi: gamomcemloba miTiTebuli ar aris.

Page 194: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

194

29. bawaSi, w. (1988). eTno-religiuri procesebi Crdilo-aRmosavleT

anatoliaSi. Tbilisi: mecniereba.

30. bawaSi, w. (2015). lazTa eTnogenezisisa da istoriisaTvis. wignSi:

lazebi da lazeTi TurqeTis gamocemebSi. (m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane

javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti. 27-51.

31. bawaSi, w. (2015a). lazeTSi mcxovrebi hemSinebi. wignSi: lazebi da

lazeTi TurqeTis gamocemebSi. (m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane javaxiSvilis

saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti. 55-75.

32. begijanovi, a. (1955). dimitri arayiSvili: cxovreba da moRvaweoba.

Tbilisi: xelovneba.

33. beriZe, e. (2009). nigali. baTumi: SoTa rusTavelis saxelmwifo

universiteti.

34. bokuCava, m. (2017). ingiloTa yofisa da kulturis sakiTxebi. Tbilisi:

meridiani.

35. bJiSkiani p. m. (2015). pontos istoria. wignSi: lazebi da lazeTi

TurqeTis gamocemebSi. (m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane javaxiSvilis

saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti. 171-180.

36. bregaZe, n. (2005). zogierTi bulgaruli tradiciuli wes-Cveulebis

SedarebiTi SeswavlisaTvis. Jurnali istoriul-eTnografiuli Ziebani, #

VII, 115-146.

37. bregaZe, n. (1991). qarTul-bulgaruli eTnografiuli paralelebi:

kumeti. Jurnali saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis macne. istoriis,

eTnografiisa da xelovnebis istoriis seria, #1, 145-159.

38. bocvaZe, T. (1968). saqarTvelo_daRestnis urTierTobis istoriidan.

Tbilisi: mecniereba.

39. bubulaSvili, e. (2009). saingilos qristiani mosaxleoba XX saukunis

20-40-ian wlebSi. Jurnali axali da uaxlesi istoriis masalebi, #2 (6), 270-

286.

40. burjaevi (asisTaviSvili) T., isaevi (daTunaSvili) s. alibegovi

(mouraviSvili) b. (2001). ingilod wodebul qarTvelTa tragedia. Tbilisi:

gamomcemloba miTiTebuli ar aris.

Page 195: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

195

41. burjaevi (asisTaviSvili) T., isaevi (daTunaSvili) s. alibegovi

(mouraviSvili) b. (2013). ingilod wodebul qarTvelTa tragedia. Tbilisi:

gamomcemloba miTiTebuli ar aris.

42. bujakliSi, i. (2015). lazuri kulturis Sesaxeb. wignSi:. lazebi da

lazeTi TurqeTis gamocemebSi. (m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane javaxiSvilis

saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti. 513-515.

43. bujakliSi, i. (2015a). lazuri sabavSvo sityvieri TamaSobebi. wignSi:

lazebi da lazeTi TurqeTis gamocemebSi. (m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane

javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti. 599-604.

44. bujakliSi, i. (2015b). lazuri xalxuri cekvebi _ horonebi. wignSi:

lazebi da lazeTi TurqeTis gamocemebSi. Tbilisi: ivane javaxiSvilis

saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti. 523-531.

45. bujakliSi, i. (2015g). mamiTadis (nadis) kultura lazebSi. wignSi:

lazebi da lazeTi TurqeTis gamocemebSi. (m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane

javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti. 607-611.

46. bujakliSi, i. (2015d). qorwili lazur folklorSi da masTan

dakavSrebuli ritualebi. wignSi: lazebi da lazeTi TurqeTis gamocemebSi.

(m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis

saxelmwifo universiteti. 588-598.

47. gabisonia, g. (1974). sagundo xelovnebis moamageni. baTumi: sabWoTa

aWara.

48. gabisonia T., mesxi T. (2005). qarTuli xalxuri musikaluri Semoqmedeba.

Tbilisi: Tbilisis saxelmwifo konservatoriis tradiciuli

mravalxmianobis kvlevis saerTaSoriso centri.

49. gabisonia, T. (2010). qarTuli xalxuri sakravieri mravalxmianobis

formebi. qarTul da inglisur enebze. krebulSi: tradiciuli

mravalxmianobis meoTxe saerTaSoriso simpoziumi. (r. wurwumia, i.

Jordania, red.). Tbilisi: Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis

saxelmwifo konservatoriis tradiciuli mravalxmianobis kvlevis

saerTaSoriso centri. 409-424.

50. gamxaraSvili, g. (1960). saingilo (mokle mimoxilva). Tbilisi: sabWoTa

saqarTvelo.

Page 196: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

196

51. garayaniZe, g. (2008). qarTuli eTnomusikis Teatri da misi sawyisebi.

Tbilisi: petiti.

52. garayaniZe, e. (1987). zogierTi qarTuli musikaluri dialeqtis

dadgenisaTvis. Jurnali sabWoTa xelovneba, #6, 91-96.

53. garayaniZe e. (1988). pasuxi pativcemul opponents. Jurnali sabWoTa

xelovneba, #12, 37-42.

54. garayaniZe, e. (2007). rCeuli werilebi. Tbilisi: saqarTvelos

musikaluri sazogadoeba.

55. garayaniZe, e. (2011). qarTuli musikaluri dialeqtebi da maTi

urTierTmimarTeba. Tbilisi: saqarTvelos macne.

56. gelaSvili, m. (1997). qarTuli da Crdilo kavkasiuri musikaluri

urTierTobani. sadiplomo naSromi xelnaweris uflebiT. xelmZRvaneli e. d.

WoxoneliZe. v. sarajiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo

koservatoria. xalxuri Semoqmedebis kaTedra. inaxeba qxmSl arqivSi d-45.

57. gigineiSvili i., Tofuria v., qavTaraZe i. (red.). (1961). qarTuli

dialeqtologia, I, Tbilisi: saxelmwifo universitetis gamomcemloba.

58. giunaSvili, j. (2003). fereidnelis orovela. Tbilisi: xalxuri

xelovnebis dacvisa da aRorZinebis centri, media holdingi `jorjian

Taimsi~.

59. gobroniZe, n. (Semdg.). (1978). qarTuli xalxuri simRerebis krebuli:

qarTli. Tbilisi: xalxuri Semoqmedebis respublikuri saxli.

60. gociriZe, g. (1987). qorwineba fereidnel qarTvelebSi. Tbilisi:

mecniereba.

61. gvaxaria v., tabaRua i. (1983). baskuri xalxuri simRerebi. Tbilisi:

mecniereba.

62. gvaxaria, v. (1962). qarTuli musikalur sistemaTa ganviTareba. Tbilisi:

xelovneba.

63. gujejiani r., TofCiSvili r., SoSitaSvili n., futkaraZe t., WeiSvili g.,

da sxv. (2008). eTnografiuli zeda maWaxeli. Jurnali qarTveluri

memkvidreoba. XII. quTaisi: quTaisis saxelmwifo universiteti. 73-87.

64. gujejiani, r. (2017). istoriis reprezentaciis eTnologiuri aspeqtebi.

Tbilisi: stambulis qarTuli xelovnebis saxli.

Page 197: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

197

65. gujejiani, r. (2015). qarTuli xalxuri dResaswaulebi arTvinis

regionis (TurqeTis respublika) eTnikur qarTvelTa Soris (ZveliT axali

weli, SuamToba, marioba). inglisuri reziumeTi. krebulSi: tradiciuli

religiuri sistema da Tanamedroveoba. irakli surgulaZisadmi miZRvnili

samecniero konferenciis miTi, kulti, rituali moxsenebaTa krebuli. (n.

mindaZe, q. xuciSvili, red.). Tbilisi: universali. 93-110.

66. diuma, a. (1964). kavkasia. Tbilisi: literatura da xelovneba.

67. dauSvili r., kalandaZe g. da sxv. (Semdg.). (2012). qarTvelebi ucxoeTSi.

wigni I. Tbilisi: saqarTvelos macne.

68. denizji, o. (2015). Savi zRvis regionis musikis cvalebadoba da

popularoba TurqeTSi _ kavkasiur musikalur kulturebTan regionaluri

interferencia, socialuri da bazarze orientirebuli identurobis

diskursebi“. Tbilisis saxelmwifo konservatoriis meeqvse saerTaSoriso

samusikismcodneo studentur konferencia-konkursis bukleti. Tbilisi:

gamomcemloba miTiTebuli ar aris. 28.

69. diumezili, J. (2009). lazuri zRaprebi da gadmocemebi. Tbilisi:

meridiani.

70. dumbaZe, m. (1953). aRmosavleT kaxeTis (saingilos) istoriidan XIX s.

reformamdeli periodi. Tbilisi: saq. ssr. mecnierebaTa akademiis

gamomcemloba da stamba.

71. edili, z. (1947). saingilo. Tbilisi: sabWoTa mwerali.

72. erqvaniZe, m. (2008). qarTuli saeklesio galoba. wm. ioane oqropiris

wirva gelaTisa da Semoqmedis skolebi V tomi. Tbilisi: sruliad

saqarTvelos sapatriarqos saeklesio galobis centri.

73. erqvaniZe m., biZinaSvili b. (2014). Semdgenlebi. qarTuli saeklesio

galoba. aRmosavleTis skola (karbelaanT kilo) VII tomi. Tormet sauflo

da uZrav dResaswaulTa, didi marxvisa da zatikis sagaloblebi.

gadmocemuli Zmebi karbelaSvilebis mier. Tbilisi: sruliad saqarTvelos

sapatriarqos saeklesio galobis centri.

74. erqomaiSvili, a. (2009). ansambli rusTavi ormoci wlisaa. Tbilisi:

saqarTvelos macne.

75. erqomaiSvili, a. (2005). qarTuli xalxuri musika. guria. artem

erqomaiSvili. Tbilisi: qarTuli xalxuri simReris saerTaSoriso centri.

Page 198: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

198

76. erqomaiSvili, a. (1980). qarTuli xalxuri simRerebi (guruli). Tbilisi:

xelovneba.

77. erqomaiSvili a., rodonaia v., da sxv. (red.). (2005). SeviswavloT

qarTuli xalxuri simRera. megruli simRerebi. TandarTuli

kompaqtdiskebiT. Tbilisi: saqarTvelos macne.

78. esitaSvili, i. (1978). xalxuri musikis moamage: grigol CxikvaZe. gazeTi

oqtombris gziT, xelvaCauri, 7 seqtemberi, 4.

79. vaniliSi m., Tandilava a. (1964). lazeTi. istoriul-eTnografiuli

narkvevi. Tbilisi: sabWoTa saqarTvelo.

80. veidenbaumi, e. (2005). baTumidan arTvinamde : (mgzavris Canawerebi).

Tbilisi: artanuji.

81. veSapiZe, l. (Semdg.). (2006). guruli xalxuri simRerebi. TandarTuli

kompaqtdiskiT. Tbilisi: gamomcemloba miTiTebuli ar aris.

82. veSapiZe l., kotrikaZe s. (Semdgen.). (2016). aWaruli xalxuri simRerebi.

Tbilisi: ideal globali.

83. zumbaZe, n. (1997). savedrebeli da sadidebeli simRerebi qarTvel qalTa

sawesCveulebo folklorSi: Janruli specifika da mravalxmianoba.

disertacia. xel. i. Jordania. inaxeba saqarTvelos parlamentis erovnul

biblioTekaSi.

84. zumbaZe, n. (2010). qarTuli simReris mravalxmianoba da misi damatebiTi

argumentebi. qarTul da inglisur enebze. krebulSi: tradiciuli

mravalxmianobis meoTxe saerTaSoriso simpoziumi. (r. wurwumia, i.

Jordania, red.). Tbilisi: Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis

saxelmwifo konservatoriis tradiciuli mravalxmianobis kvlevis

saerTaSoriso centri. 354-.370.

85. zumbaZe n., maTiaSvili q. (2012). kavkasiel xalxTa mravalxmianoba da

misi mimarTeba qarTulTan (audioalbomis _ kavkasiel xalxTa musika

Tbilisis saxelmwifo konservatoriis fonoarqividan _ mixedviT). qarTul

da inglisur enebze. krebulSi: tradiciuli mravalxmianobis mexuTe

saerTaSoriso simpoziumi. (r. wurwumia, i. Jordania, red.). Tbilisi:

Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis saxelmwifo konservatoriis

tradiciuli mravalxmianobis kvlevis saerTaSoriso centri. 133-154.

Page 199: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

199

86. TavberiZe, i. (1973). aWaruli xalxuri simRerebi. krebuli I. xelnaweri

inaxeba qxmSl arqivSi.

87. Tandilava, a. (2013). lazuri leqsikoni (lazuri nenafuna). Tbilisi:

saari.

88. Tandilava, a. (1950). sarfeli maswavleblis Canawerebi. gazeTi saxalxo

ganaTleba, 20 seqtemberi, 3.

89. Tandilava, z. (1972). lazuri xalxuri poezia. baTumi: sabWoTa aWara.

90. TayaiSvili, e. (1991). emigrantuli naSromebi. t.1 Tbilisi: mecniereba

91. Todua, m. (1975). qarTul-sparsuli etiudebi. tomi II. Tbilisi:

mecniereba.

92. TofCiSvili, r. (2017). istoriul-eTnografiuli samxreTi saqarTvelo

da qarTvelebi TurqeTSi. Tbilisi: universali.

93. iaSvili, m. (1975). qarTuli mravalxmianobis sakiTxisaTvis. Tbilisi:

ganaTleba.

94. imnaiSvili, g. (1966). qarTuli enis ingilouri dialeqtikis

Taviseburebani. Tbilisi: mecniereba.

95. ipolitov-ivanovi, m. (Camw.). (1899). qarTuli galoba qarTl-kaxuri

kiloTi (liturRia). Tbilisi: stamba m. SaraZisa da amxanagobisa.

96. kapanaZe, o. (2014). qarTuli saferxulo simRerebi: musikaluri enis

Taviseburebebi. sadoqtoro disertacia xelovnebaTmcodneobis doqtoris

akademiuri xarisxis mosapoveblad. xelnaweris uflebiT. xel. natalia

zumbaZe. Tbilisis saxelmwifo konservatoria. eleqtronuli saxiT inaxeba

konservatoriis biblioTekaSi #900039000080.

97. karbelovi (karbelaSvili), v. (1898). qarTl-kaxuri galoba karbelaanT

kiloTi. ciskari. Tbilisi: gamomcemloba miTiTebuli ar aris.

98. karbelaSvili, p. (1898). qarTuli saero da sasuliero kiloebi /

istoriuli mimoxilva mRvdel poliveqtos karbelaSvilisa. tfilisi:

xelaZis stamba.

99. kalandia, g. (2010). ahmed melaSvili: CveneburTa beladi (roca ukvdaveba

sicocxleze Zvirfasia). Tbilisi: Sps `sezani~.

100. kalandia, T. (2007). 2000 lazuri sityva : saleqsikono masala. Tbilisi:

gamomcemloba miTiTebuli ar aris.

Page 200: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

200

101. kalandaZe n., kviJinaZe m. (2011). tradiciuli musika qarTul-afxazur

dialogSi. Tbilisi: triasi.

102. kalandia, T. (2008). lazuri xalxuri teqstebi. Tbilisi: artanuji.

103. kandelaki, i. (1961). fereidneli qarTvelebi. gazeTi medicinis muSaki,

#30 (167), 14.

104. kargareTeli, i. (1899). qarTuli saxalxo simRerebi. tfilisi:

qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis gamocema.

105. kargareTeli, i. (1909). qarTuli xalxuri simRerebi. Tbilisi: eleqtro-

mbeWdavi `Zmobisa~.

106. kartozia, g. (1972). lazuri teqstebi I tomi. Tbilisi: mecniereba.

107. kartozia, g. (1993). lazuri teqstebi II tomi. Tbilisi: mecniereba.

108. kartozia, g. (2008). megruli da lazuri teqstebi. Tbilisi: nekeri.

109. kviJinaZe m., patariZe u. (2004). giorgi saluqvaZe. qarTuli xalxuri

simReris ostatebi. guria III. Tbilisi: saqarTvelos macne.

110. komaxiZe, T. (1999). aWaris kulturis istoria. baTumi: aWara.

111. komaxiZe, T. (2003). xelvaCauris (baTumis) raioni. w.2. baTumi: aWara.

112. komaxiZe, l. (2016). saqarTvelos kulturis istoriis sakiTxebi:

narkvevebi musikaluri xelovnebis ganviTarebis Sesaxeb (retrospeqtiva me-19

saukunis dasasrulidan). Tbilisi: gamomcemloba miTiTebuli ar aris. 113. kraveiSvili, g. (2015). Tema gansjisaTvis. Jurnali musika, #4, 65-66.

114. kraveiSvili, g. (2014). lazuri da ingilouri sasimRero

mravalxmianobis sakiTxisaTvis. Jurnali musika, #2, 70-73.

115. kraveiSvili, g. (2011). lazuri xalxuri musikis eTnografiuli da

musikalur-Teoriuli aspeqtebi. Tbilisis vano sarajiSvilis saxelmwifo

konservatoria. sabakalavro naSromi xelnaweris uflebiT. xel. Tamaz

gabisonia. inaxeba qxmSl arqivSi. diplomi aseve inaxeba baTumis xelovnebis

saswavlo universitetis musikis fakultetze.

116. kraveiSvili, g. (2013). sazRvargareT mcxovreb qarTvelTa musikaluri

folkloris SeswavlisaTvis. samagistro naSromi xelnaweris uflebiT.

xel. nino maxaraZe. baTumis xelovnebis saswavlo universitetis musikis

fakulteti. diplomi aseve inaxeba qxmSl arqivSi.

117. kinwuraSvili, k. (red.). (2006). mose janaSvili (Jami Ziebisa da gansjisa).

Tbilisi: saari.

Page 201: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

201

118. kirTaZe, T. (2013). fereidnuli wes-Cveulebebi. krebulSi: studenturi

eqspedicia iranSi. (e. astaxiSvili, l. ezugbaia, g. kacitaZe, red.). Tbilisi:

Tavisufali da agraruli universitetebis gamomcemloba. 72-82.

119. kokelaZe, g. (1936). Wanuri simRerebi. (eqsperimentuli fonetikis

laboratoriidan). sanoto rveuli xelnaweris uflebiT. inaxeba

saqarTvelos folkloris saxelmwifo centris arqivSi #1370.

120. koromila, m. (2008). statiebis krebuli berZnebi Sav zRvaze. (s. Samanidi,

m. qamuSaZe, red.). Tbilisi: programa „logosi“.

121. kuxianiZe, d. (red.). (2009). kulturaTa dialogi da diaspora. statiebis

krebuli qarTul da inglisur enebze. Tbilisi: gamomcemloba miTiTebuli

ar aris.

122. labaZe, m. (2013). murRulis xeobaSi mcxovreb avtoqTon qarTvelTa -

lazTa da livanelTa - metyvelebis Taviseburebani (sametyvelo kodTa

Serevis sakiTxebi). sadisertacio naSromi filologiis (akademiuri)

doqtoris kvalifikaciis mosapoveblad warmodgenili disertacia.

xelnaweris uflebiT. xel. tariel futkaraZe. quTaisi. akaki wereTlis

saxelmwifo universitetis humanitaruli fakulteti.

123. lomsaZe, T. (2012). mTis raWis originaluri da zogadraWuli

repertuari. sabakalavro naSromi xelnaweris uflebiT. xel. T. gabisonia.

inaxeba qxmSl arqivSi.

124. lorTqifaniZe, o. (2008). berZnebi kolxeTSi. m. koromilas wignidan

berZnebi Sav zRvaze. Tbilisi: programa `logosi~. 288-305.

125. lorTqifaniZe, q. (2015). lazuri desTani, mani, aTma. wignSi: lazebi da

lazeTi TurqeTis gamocemebSi. (m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane javaxiSvilis

saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti. 581-584.

126. maisuraZe, n. (2015). qarTuli tradiciuli musika da erovnuli

cnobiereba. qarTuli da Crdilokavkasiuri musikaluri enebis

urTierTmimarTeba da maTi erTobis problema. Tbilisi: em-pi-ji.

127. mamulaSvili, m. (1939). profesori ioseb yifSiZe-Wanuri teqstebi. gazeTi

axalgazrda komunisti, 15 ivnisi, 4.

128. mari, n. (2012). SavSeTsa da klarjeTSi mogzaurobis dRiurebi. baTumi:

SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti.

Page 202: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

202

129. maRraZe, v. (1981). mesxeTSi SemorCenili sakravebi. krebulSi: Tbilisis

saxelmwifo konservatoriis Sromebis IX krebuli. (a. SaverzaSvili, m.

axobaZe da sxv. red.). Tbilisi: Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis

saxelmwifo konservatoria. 121-124.

130. maRraZe, v. (1976). mesxuri simRerebis mravalxmianobis problemebisaTvis.

krebulSi: Tbilisis saxelmwifo konservatoriis Sromebis IV krebuli. (a.

SaverzaSvili, m. axobaZe da sxv. red.). Tbilisi: Tbilisis vano

sarajiSvilis saxelobis saxelmwifo konservatoria. 79-108.

131. maRraZe, v. (1987). qarTuli (mesxuri) xalxuri simRerebi. Tbilisi:

xelovneba.

132. maxaraZe, n. (2005). folkloruli eqspedicia sagarejos raionSi (kaxeTi).

krebulSi: Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis saxelmwifo

konservatoriis tradiciuli mravalxmianobis saerTaSoriso centris

biuleteni #3, 23-24.

133. maxaraZe, n. (2009). qarTuli `nana~: Janris semantikisa da artikulaciis

sakiTxebi. sadisertacio naSromi musikologiis doqtoris xarisxis

mosapoveblad. xelnaweris uflebiT. xel. rusudan wurwumia. inaxeba qxmSl

arqivSi.

134. malaymaZe, r. (2008). liganis xeoba. Tbilisi: artanuji.

135. malaymaZe, r. (2015). niko berZeniSvilis institutis 2014 wlis

kompleqsuri samecniero eqspedicia amiertaoSi. krebulSi: baTumis SoTa

rusTavelis saxelmwifo universiteti, niko berZeniSvilis instituti.

Sromebi XI. (m. faRava, red.). baTumi: baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo

universiteti. 274-291.

136. mamacaSvili, l. (mTargmn.). (1981). k. koxisa da o. spenseris cnobebi

saqarTvelosa da kavkasiis Sesaxeb. Tbilisi: mecniereba.

137. mebuke, r. (1956). arayiSvilis SemkreblobiTi muSaoba da misi qarTl-

kaxuri simRerebis pirveli krebuli. sadiplomo Sroma xenaweris uflebiT.

xel. grigol CxikvaZe. Tbilisis saxelmwifo konservatoria. inaxeba qxmSl

arqivSi #25.

138. megreliZe, i. (1977). lazuri sasimRero leqsebi. (m. Ciqovani, red.).

krebulSi: samxreT-dasavleT saqarTvelos zepirsityviereba. kr. 3. Tbilisi:

mecniereba. 3-27.

Page 203: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

203

139. megreliZe, i. (1978). lazuri xalxuri simReris nimuSi. Jurnali sabWoTa

xelovneba, #5, 78-79.

140. megreliZe, i. (1979) lazuri naduri leqs-simReris ori nimuSi. Jurnali

sabWoTa xelovneba, #1, 76-78.

141. megreliZe, i. (1981). lazuri naduri simRera helessa. Jurnali sabWoTa

xelovneba, #1, 73-75.

142. memiSiSi, o. (2015). lazuri Sromis, saqorwino, samgloviaro da

saistorio poezia. wignSi: lazebi da lazeTi TurqeTis gamocemebSi. (m.

Cuxua, red.). Tbilisi: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo

universiteti. 567-581.

143. mesxi, T. (2003). sabWoTa periodis qarTuli samusiko folkloris

Sesaxeb. qarTul da inglisur enebze. krebulSi: tradiciuli

mravalxmianobis pirveli saerTaSoriso simpoziumi. (r. wurwumia, i.

Jordania, red.). Tbilisi: Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis

saxelmwifo konservatoriis tradiciuli mravalxmianobis kvlevis

saerTaSoriso centri. 493-507.

144. mesxi, T. (1962). qalTa simRerebi. Jurnali sabWoTa xelovneba, #6, 70-74.

145. msxalaZe, a. (1969). qarTuli xalxuri sakravieri musikis istoriidan.

Tbilisi: mecniereba.

146. moiswrafiSvili, n. (2005). qarTuli xalxuri musika avqsenti megreliZis

arqividan. Tbilisi: saqarTvelos macne.

147. msxalaZe, a. (1975). xalxuri musikaluri sakravebi aWaraSi. Jurnali

Woroxi, #1, 77-88.

148. msxalaZe, a. (1988). aWaris dialeqtis adgilisaTvis qarTul samusiko

dialeqtologiaSi. Jurnali sabWoTa xelovneba, #12, 29-36.

149. murie, J. (1962). baTumi da Woroxis auzi. baTumi: saxelmwifo

gamomcemloba.

150. nacvliSvili, n. (1999). qarTuli dudukis nakvalevze. Tbilisi:

informaciis centri eko – XXI saukune.

151. mSveliZe, S. (1951), xalxuri simRerebi Cawerili sofel sarfSi (baTumis

raioni). sanoto rveuli xelnaweris uflebiT. inaxeba saqarTvelos

folkloris saxelmwifo centris arqivSi #1371-1375.

Page 204: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

204

152. nikolaZe, q. (2003). mravalxmianobis tipebis urTierTmimarTebis

sakiTxisaTvis vokalur da sakravier musikaSi. qarTul da inglisur enebze.

krebulSi: tradiciuli mravalxmianobis pirveli saerTaSoriso simpoziumi.

(r. wurwumia, i. Jordania, red.). Tbilisi: Tbilisis vano sarajiSvilis

saxelobis saxelmwifo konservatoriis tradiciuli mravalxmianobis

kvlevis saerTaSoriso centri. 413-424.

153. nikoleiSvili, a. (2016). TurqeTis SavizRvispireTSi – qarTvel

muhajirTa STamomavlebTan. quTaisi: akaki wereTlis saxelmwifo

universitetis gamomcemloba.

154. nikoleiSvili, a. (2015). qarTulenovani zepirsityviereba da mwerloba

TurqeTSi. quTaisi: akaki wereTlis saxelmwifo universitetis

gamomcemloba.

155. nozaZe, v. (1989). saqarTvelos aRdgenisaTvis brZola mesxeTis gamo.

Tbilisi: saq. Teatris moRvaweTa kavSiri.

156. osmanaRaoRlu, u. (2014). lazi vore. Tbilisi: gamomcemloba miTiTebuli

ar aris.

157. oqroscvariZe, n. (2012). ojaxi da saojaxo yofa TurqeTel qarTvelebSi

(inegolis raionis sofel hairies mosaxleobis magaliTze). Tbilisi:

kavkasiologiis saerTaSoriso kvleviTi instituti.

158. papiaSvili, v. (2012). hereTis istoria. Tbilisi: meridiani.

159. papuaSvili, T. (2008). saingilos istoriis narkvevebi. Tbilisi:

artanuji.

160. papuaSvili, T. (2013). saingilos istoriis narkvevebi. Tbilisi:

artanuji.

161. papuaSvili, T. (1972). War-belaqani. istoriuli narkvevi. Tbilisi:

sabWoTa saqarTvelo.

162. Jordania, i. (1988). ingilouri musikaluri folkloris pirveli

dazvervis Sedegebi. samecniero konferencia XXVII. (f. zandukeli, red.).

Tbilisi: mecniereba. 56-57.

163. Jordania, i. (2016). xalxuri mravalxmianobis genezisi adamianis

evoluciis Suqze. Tbilisi: logosi.

Page 205: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

205

164. JRenti, i. (2017). narkvevebi qarTuli xalxuri da Zveli profesiuli

musikis Sesaxeb. istoriisa da Teoriis sakiTxebi. Tbilisi: Tbilisis vano

sarajiSvilis saxelobis saxelmwifo konservatoria.

165. JRenti, i. (1979). qrestomaTia qarTul harmoniaSi. Tbilisi: ganaTleba.

166. JRenti, s. (1938). Wanuri teqstebi. arqabuli kilokavi. Tbilisi: zaria

vastoka.

167. rosebaSvili, k. (1975). dasavleT saqarTveloSi gavrcelebuli Casaberi

sakravebi. I nawili. wliuri samecniero naSromi xelnaweris uflebiT.

inaxeba qxmSl arqivSi #2484.

168. rosebaSvili, k. (1984). qarTuli xalxuri sakravebi. gudastviri. wliuri

samecniero naSromi xelnaweris uflebiT. inaxeba qxmSl arqivSi #4846.

169. rosebaSvili, k. (1985). qarTuli Casaberi sakravebi: larWem-soinari,

pilili da ugudo Wiboni. wliuri samecniero naSromi xelnaweris

uflebiT. inaxeba qxmSl arqivSi #4934.

170. rosebaSvili, k. (1981). qarTuli xalxuri simRerebi. Tbilisi: musfondi.

171. rostiaSvili, n. (1978). ingilouri leqsikoni. Tbilisi: mecniereba.

172. ruxaZe, T. (2010). saqorwino musika da tradiciebi saqarTvelos

sazRvrebs gareT (fereidanSi, saingiloSi, SavSeT-imerxevsa da lazeTSi)

mcxovreb qarTvelebSi. wignSi: musikismcodneobis sakiTxebi (doqtorantebis

samecniero Sromebis krebuli). (r. wurwumia, q. baqraZe, red.). Tbilisi:

Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis saxelmwifo konservatoria.

173. ruxaZe, T. (2013). qarTuli saqorwilo musika – stilisa da Janris

sakiTxebi. sadoqtoro disertacia xelovnebaTmcodneobis doqtoris

akademiuri xarisxis mosapoveblad. xelnaweris uflebiT. xel. n. zumbaZe.

Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis saxelmwifo konservatoria.

174. samsonaZe, m. (red.). (2012). saqarTvelo XIII saukunidan XIX saukunemde.

krebulSi: saqarTvelos istoria oTx tomad (uZvelesi droidan XX

saukunis bolomde). tomi mesame. (m. lorTqifaniZe, mT. red.). Tbilisi:

palitra L.

175. samsonaZe, v. (2005). lazuri xalxuri simRerebi naw. I. naSromi daculia

kulturis saxelmwifo institutis kompleqsuri kvlevis folkloris

laboratoriaSi.

Page 206: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

206

176. sari, e. (2015). lazebis dauokebeli gataceba: miminoTi nadiroba. wignSi:

lazebi da lazeTi TurqeTis gamocemebSi. (m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane

javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti. 550-558.

177. sari, e. (2015a). lazuri xalxuri rwmena-warmodgenebi. wignSi: lazebi da

lazeTi TurqeTis gamocemebSi. (m. Cuxua, red.). Tbilisi: ivane javaxiSvilis

saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti. 744-760.

178. svaniZe, g. (1957). qarTuli xalxuri simRerebi da maTTan dakavSirebuli

Tqmulebani. Tbilisi: saxelgami.

179. steSenko-kuptina, v. (1936). qarTuli xalxuri musikis uZvelesi

instrumentaluri safuZvlebi. panis salamuri. rusulenovani wigni qarTuli

reziumeTi. tfilisi: saqarTvelos saxelmwifo muzeumi.

180. ucnobi avtori. (1963). gviyveba kinoreJisori. gazeTi sabWoTa aWara, #34,

4.

181. ucnobi avtori. (1875). (saTauris gareSe). gazeTi droeba 24 agvisto, 2.

182. ucnobi avtori. (1890). (saTauris gareSe). gazeTi iveria #121, 1-2.

183. ucnobi avtori. (1891). (saTauris gareSe). gazeTi iveria #15, 2-3.

184. ucnobi avtori. (1901). werili saingilodan. gazeTi iveria #26, 2-3.

185. ucnobi avtori. (1936). kompozitori dimitri egn. arayiSvili,

respublikis saxalxo artisti. tfilisi: saxelgami. qarTul da rusul

enebze.

186. farcxalaZe, a. (Semdg.). (1936). aWaris xalxuri cekvebi da simRerebi.

baTomi: aWaris saxelmwifo gamomcemloba.

187. faRava m., SioSvili T., da sxv. (2016). klarjeTi. baTumi: samSoblo.

188. faRava m., cincaZe m. (2009). klarjuli masalebi saqarTvelos

ganaTlebisa da mecnierebis saministro. SoTa rusTavelis saxelmwifo

universiteti humanitarul mecnierebaTa fakultetis samxreT-dasavleT

saqarTvelos samecniero-kvleviTi centri. krebuli VI. (m. faRava, m.

CoxaraZe, red.). baTumi: SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti. 231-285.

189. faRava m., SioSvili T., da sxv. (2011). SavSeTi. Tbilisi: horosi XXI.

190. faRava, m. (2017). klarjuli Canawerebi. Tbilisi: universali.

191. faRava, m. (2016). muhajirTa STamomavlebTan baTumi: aWara.

192. faRava, m. (2011). SavSuri Canawerebi. Tbilisi: logosi.

Page 207: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

207

193. fircxalava, n. (1979). qarTuli saero da sasuliero musikalur

SemoqmedebaTa istoriuli urTierTmimarTebis sakiTxisaTvis. sadiplomo

naSromi xelnaweris uflebiT. xel. g. CxikvaZe. inaxeba qxmSl arqivSi #405.

194. focxiSvili, m. (1967). d. arayiSvilis SemkreblobiTi moRvaweoba.

sadiplomo naSromi xelnaweris uflebiT. xel. g. CxikvaZe. inaxeba qxmSl

arqivSi #167.

195. futkaraZe, o. (1991). CveneburTa simRera. TurqeTSi mcxovreb qarTvelTa

folkloris nimuSebi. baTumi: aWara.

196. futkaraZe, t. (2007). imerPevis metyveli miwa-wyali. quTaisi: akaki

wereTlis saxelmwifo universitetis qarTveluri dialeqtologiis

samenciero-kvleviTi instituti.

197. futkaraZe, S. (2012). stambolis qarTuli savane. Tbilisi: artanuji.

198. futkaraZe, S. (1993). Cveneburebis qarTuli. baTumi: aWaris Jurnal-

gazeTebis gamomcemloba.

199. futkaraZe, S. (red.). (2017). werilebi stambolis qarTuli savanidan.

Tbilisi: samSoblo.

200. qamadaZe, m. (Semdg.). (2008). aWaruli xalxuri simRerebi. baTumi: S. p. s.

`lampari-99~.

201. qavTaraZe, n. (1974). dimitri arayiSvili: mogonebebi kompozitorze.

Tbilisi: xelovneba.

202. qesqin, m. a. (2015). kulturuli mexsierebis sakiTxebi Woroxis auzis

zepirsityvierebaSi. filologiis doqtoris akademiuri xarisxis

mosapoveblad wardgenili sadisertacio naSromi. xelmZRvanelebi: m.

CoxaraZe da T. SioSvili. baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo

universiteti.

203. qecba, s. (2016). gulis saxsovari. afxazur-qarTuli urTierTobebi.

Tbilisi: afxazeTis sulierebisa da kulturis centri.

204. qoriZe, f. (1895). qarTuli galoba. liturgia ioanne oqropirisa,

mRvdlisa da mRvdel-mTavrisaTvis. tfilisi: stamba SaraZisa.

205. quTelia, n. (1982). lazuri paramiTefe. Tbilisi: saqarTvelos ssr

mecnierebaTa academia.

206. RambaSiZe, r. (1947). ingilouri kilo. stalinis saxelobis Tbilisis

saxelmwifo universitetis Sromebi. tomi _ XXXb-XXXI-b. (n. kecxoveli,

Page 208: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

208

red.). Tbilisi: stalinis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti.

249-294.

207. RambaSiZe, r. (1988). qarTuli enis ingilouri kilos leqsikoni.

Tbilisi: ganaTleba.

208. RuduSauri, g. (1901). arayiSvilis werilis gamo. gazeTi cnobis

furceli, 16 noemberi, 4.

209. RutiZe i. (2012). qarTuli enis SenarCunebis faqtorebi TurqeTis

qarTvelebSi. krebulSi: kavkasiis eTnologiuri krebuli XIV. (r.

TofCiSvili, red.). Tbilisi: universali. 116-122.

210. yazbegi, g. (1995). sami Tve TurqeTis saqarTveloSi. baTumi: aWara.

211. yifSiZe i., egaZe-yifSiZisa e., yifSiZe d. (2013). dRiurebi Canawerebi. (e.

qavTaraZe, Semdg.-red.). Tbilisi: inteleqti.

212. yifSiZe, i. (1939). Wanuri teqstebi. tfilisi: ssrk mecnierebaTa akademiis

saqarTvelos filiali.

213. SavxeliSvili, a. (1980). saqarTvelo-CeCneT-inguSeTis urTierToba XVI-

XVIII ss-Si. Tbilisi: mecniereba

214. SaraSeniZe, z. (1969). axali masalebi fereidneli qarTvelebis Sesaxeb.

Tbilisi: mecniereba.

215. SaraSeniZe, z. (1979). fereidneli gurjebi. Tbilisi: saqarTvelos ssr.

mecnierebaTa akademia.

216. SilakaZe, m. (2007). tradiciuli samusiko dasakravebi da qarTul-

Crdilokavkasiuri eTnokulturuli urTierTobani. Tbilisi: kavkasiuri

saxli.

217. SilakaZe, m. (1970). qarTuli xalxuri sakravebi da sakravieri musika.

Tbilisi: mecniereba.

218. SioSvili, T. (2017). klarjuli folklori. Tbilisi: gamomcemloba

miTiTebuli ar aris.

219. SioSvili, T. (2016). SavSuri folklori. baTumi: aWara.

220. SiriaSvili, n. (1982). d. arayiSvilis moRvaweobis moskovis periodi.

sadiplomo Sroma xelnaweris uflebiT. xel. g. CxikvaZe. vano sarajiSvilis

sax. Tbilisis saxelmwifo konservatoria. musikis folkloris kaTedra.

inaxeba qxmSl arqivSi d-16.

Page 209: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

209

221. SuRliaSvili, d. (2004). Semdgenel-redaqtori. kompaqturi diski

qarTuli galoba TerTmeti margaliti. qarTul da inglisur enebze.

222. SuRliaSvili d., erqvaniZe m. (2004). SeviswavloT qarTuli xalxuri

simRera. guruli simRerebi. TandarTuli kompaqtdiskebiT. Tbilisi:

qarTuli xalxuri simReris saerTaSoriso centri.

223. Celebi, e. (1971). mogzaurobis wigni. saqarTvelos Sesaxeb arsebuli

ucxouri wyaroebis komisia. Tbilisi: mecniereba.

224. Celebi, e. (1973). mogzaurobis wigni. nakv. II. arsebuli ucxouri

wyaroebis komisia. Tbilisi: mecniereba.

225. Celebi, q. (1978). cnobebi saqarTvelosa da kavkasiis Sesaxeb.

saqarTvelos istoriis ucxouri wyaroebi VII. Tbilisi: mecniereba.

226. CiloRlu, f. (mT. red.). (2007-10). Turqul da qarTulenovani Jurnali

firosmani.

227. CinCalaZe, b. (1901). mozdoki. gazeTi cnobis furceli, 1 Tebervali, 3.

228. Ciqobava, a. (1938). Wanur-megrul-qarTuli SedarebiTi leqsikoni.

Tbilisi: Tbilisis ssr mecnierebaTa akademia.

229. Ciqobava, a. (1929). Wanuri teqstebi. nakv. 1 : xofuri kilokavi. tiflisi:

universitetis gamomcemloba.

230. Ciqobava, a. (1936). Wanuris gramatikuli analizi teqstebiTurT.

tiflisi: tiflisis ssrk mecnierebaTa akademiis saqarTvelos filialis

gamomcemloba.

231. Ciqovani, m. (1956). qarTuli xalxuri sityvierebis istoria. Tbilisi:

samecniero-meToduri kabinetis gamomcemloba.

232. CijavaZe, o. (1989-90). dimitri arayiSvilis folkloristuli moRvaweoba.

wliuri samecniero Sroma xelnaweris uflebiT. inaxeba qxmSl arqivSi

#5582.

233. CijavaZe, o. (Semdg.). (1974). qarTuli xalxuri simRerebi. megruli.

Tbilisi: xelovneba.

234. CijavaZe, o. (Semdg.). (1962). qarTuli xalxuri simRerebi, kaxuri.

Tbilisi: codna.

235. CijavaZe, o. (Semdg.). (1969). qarTuli xalxuri simRerebi, kaxuri.

Tbilisi: ganaTleba.

236. CoxaraZe m., Tandilava l., da sxv. (2015). sarfi. baTumi: aWara.

Page 210: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

210

237. CoxaraZe, m. (2016). qarTuli enis geografia TurqeTSi. wigni pirveli

marmarilos zRvis regioni. baTumi: baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo

universiteti.

238. CoxaraZe, m. (2015). xanZTa da aTormet savaneTa mxaris Zveli salocavebi.

baTumi: baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti.

239. CxaiZe, a. (1991). Cveneburebi. baTumi: aWara.

240. CxeiZe, j. (1973) Sromis poezia qarTul folklorSi : aWaruli

masalebis mixedviT. baTumi: sabWoTa aWara.

241. Cxenkeli, a. (1957). mzian saingiloSi. Tbilisi: sablitgami.

242. Cxenkeli, a. (1968). oqros sabliT mozomili (saingilo). Tbilisi:

nakaduli.

243. Cxenkeli, s. (1936). yizlar-mozdokuri qarTuli (mimoxilva, teqstebi).

saxelmwifo universitetis Sromebi. V tomi. (k. oragveliZe, red.). tfilisi:

tfilisis saxelmwifo universitetis stamba. 269-291.

244. CxikvaZe, g. (1961). Tanamedrove qarTuli musikaluri folklori.

Tbilisi: saqarTvelos ssr politikuri da mecnieruli codnis

gamavrcelebeli sazogadoeba.

245. CxikvaZe, g. (1980). lazeTi da Tanamedrove lazuri simRera. v.

sarajiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo konservatoriis

folkloris kaTedra. wliuri samecniero Sroma xelnaweris uflebiT.

inaxeba qxmSl arqivSi #2485.

246. CxikvaZe g. (1980a). lazuri xalxuri musikis Tanamedrove mdgomareoba.

samecniero konferencia XIX. (q, imnaZe, red.). Tbilisi: mecniereba. 6-7.

247. CxikvaZe, g. (1973). lazuri xalxuri musik. Semoqmedebis Casawerad

baTumis raionis soflebSi mivlinebuli samusiko-samecniero eqspediciis

xelmZRvanelis grigol CxikvaZis moxsenebiTi baraTi. inaxeba qxmSl arqivSi.

248. CxikvaZe, g. (Semdg.). (1960). qarTuli xalxuri simRera. tomi I. Tbilisi:

sabWoTa saqarTvelo.

249. CxubianiSvili, d. (2012). saenaTmecniero werilebi = Linguistic papers

: fereidnuli teqstebi leqsikoniT. Tbilisi: enaTmecnierebis instituti.

250. cagareiSvili, T. (1981). fereidnelebi saqarTveloSi. Tbilisi:

mecniereba.

Page 211: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

211

251. ciciSvili, n. (1988). qarTul-balkanuri /samxreT slavuri/ musikalur-

eTnogenetikuri paralelebi. sadiplomo naSromi xelnaweris uflebiT. xel.

ioseb Jordania. Tbilisis v. sarajiSvilis saxelobis saxelmwifo

konservatoria. inaxeba qxmSl arqivSi d-30.

252. wereTeli, z. (Semdg.-red.) (2016). galobani sinanulisani. nevmirebuli.

Tbilisi: Sps `favoriti stili~.

253. wurwumia, r. (red.). (2004). tradiciuli mravalxmianobis meore

saerTaSoriso simpoziumi (bukleti) Tbilisi: vano sarajiSvilis saxelobis

saxelmwifo konservatoria, tmksc.

254. wurwumia, r. (2005). meoce saukunis qarTuli musika. TviTmyofadoba da

RirebulebiTi orientaciebi. Tbilisi: Tbilisis vano sarajiSvilis

saxelobis saxelmwifo konservatoria.

255. WaniSvili r., alaviZe o. (2014). mravalmxrivi moRvawe, didebuli

mamuliSvili giorgi saluqvaZe 1913-2013. Tbilisi: gamomcemloba miTiTebuli

ar aris.

256. Wanturia, e. (2006). lazebis (Wanebis) wera-kiTxvisa da swavla-

ganaTlebis istoriisaTvis. Tbilisi: gamomcemloba miTiTebuli ar aris.

257. WeliZe, a. (2011). fereidneli qarTvelebi. Tbilisi: giorgi leoniZis

saxelobis qarTuli literaturis saxelmwifo muzeumi.

258. WeliZe, g. (1988). folkloruli saingilo. samecniero konferencia

XXVII. (f. zandukeli, red.). Tbilisi: mecniereba. 54-55.

259. WeliZe, s. (1958). fereidanSi. Jurnali ciskari, #1, 85-98.

260. WiWinaZe, z. (1913). musulman qarTveloba da maTi soflebi

saqarTveloSi. Tfilisi: Sroma.

261. WiWinaZe z. (1927). osmaleTis yofil saqarTvelos da qarTvel

mahmadianTa nawili lazistani istoriulis da eTnografiulis mxriv. wigni

pirveli. tfilisi: avtoris gamocema.

262. WiWinaZe, z. (1895). qarTvelebi sparseTSi da saqarTveloSi mosuli

sparseli qarTveli aTam onikaSvili. Tbilisi: stamba eqvTime iv. xelaZisa.

263. WiWinaZe, z. (1907). qarTvelebi sparseTSi da saqarTveloSi mosuli

sparseli qarTveli aTam onikaSvili. Tbilisi: `Zmobis~ stamba.

264. WiWinaZe, z. (1915). qarTvelebis gamahmadianeba anu qarTvelT gaTaTreba.

Tbilisi: arCil kereseliZis stamba.

Page 212: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

212

265. WoxoneliZe, e. (Semdg.). (2003). qarTuli xalxuri musika. samegrelo.

Tbilisi: saqarTvelos macne.

266. WoxoneliZe e., kalandaZe (maxaraZe) n. (Semdg.). (2005). qarTuli xalxuri

musika. samegrelo. II tomi. Tbilisi: qarTuli xalxuri simReris

saerTaSoriso centri.

267. WumburiZe, v. (Semdg.). (1973). qarTuli xalxuri simRerebis krebuli:

guria. pirveli nawili. Tbilisi: saqarTvelos ssr kulturis saministro.

xalxuri Semoqmedebis respublikuri saxli.

268. WumburiZe, v. (Semdg.). (1973). qarTuli xalxuri simRerebis krebuli:

guria. meore nawili. Tbilisi: saqarTvelos ssr kulturis saministro.

xalxuri Semoqmedebis respublikuri saxli.

269. WumburiZe, v. (Semdg.). (1972). qarTuli xalxuri simRerebis krebuli:

samegrelo. Tbilisi: saqarTvelos ssr kulturis saministro. xalxuri

Semoqmedebis respublikuri saxli.

270. xalvaSi, r. (2014). unikaluri folkloruli Canaweri murRulis

xeobidan. inglisuri reziumeTi. krebulSi: baTumis SoTa rusTavelis

saxelmwifo universiteti: humanitarul mecnierebaTa fakulteti:

qarTvelologiis centri. tomi VIII. (m. faRava, red.). 69-84.

271. xalvaSi, f. (2010). omri. baTumi: aWaris poligrafiuli centri.

272. xaxanaSvili, a. (1888). ori sofeli qarTvelTa. gazeTi iveria, 29 ivnisi

#135, 3.

273. xaxanaSvili, a. (1888). yizlari. gazeTi iveria, 24 ivnisi #131, 2-3.

274. xaxanaSvili, a. (1904). qarTuli sityvierebis istoria (uZvelesi

droidgan me-XVIII sauk. gasulamde). tfilisi: Sroma.

275. xorava, a. (2007). qarTuli xalxuri musika. samegrelo. tomi III. Tbilisi:

qarTuli xalxuri simReris saerTaSoriso centri.

276. xaxutaiSvili m., futkaraZe S. (2009). qobuleTuri kilokavis masalebi.

saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro. SoTa rusTavelis

saxelmwifo universiteti humanitarul mecnierebaTa fakultetis samxreT-

dasavleT saqarTvelos samecniero-kvleviTi centri. krebuli VI. (m. faRava,

m. CoxaraZe, red.). baTumi: SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti. 178-

230.

Page 213: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

213

277. xuciSvili, b. (1916). saingilo. misi axali warsuli da exlandeli

mdgomareoba. gazeTi saxalxo furceli, #492, 3-5.

278. xuWua, p. (1980). dimitri arayiSvili. Tbilisi: xelovneba

279. xuxunaiSvili, m. (1983). aWaruli naduri (yanuri) Sromis simRerebi.

sadiplomo naSromi xelnaweris uflebiT. xel. kaxi rosebaSvili. inaxeba

qxmSl arqivSi d-20.

280. jabadari, T. (2012). parizeli qarTvelis ilia jabadaris urTierToba

ahmed melaSvilsa da TurqeTSi mcxovreb muhajir qarTvelebTan. krebulSi:

samxreT-dasavleTi saqarTvelo. saerTaSoriso samecniero konferenciis

masalebi II. (T. cincqilaZe, T, futkaraZe da sxv. red.). Tbilisi: universali.

113-120.

281. javaxiSvili, i. (1938). qarTuli musikis istoriis ZiriTadi sakiTxebi.

Tbilisi: federacia.

282. javaxiSvili, i. (1992). masalebi saqarTvelos Sinamrewvelobisa da

wvrili xelosnobis istoriisaTvis tomi mexuTe. meurneobis sxvadasxva

dargi da zogierTi yofiTi realia. Tbilisi: saqarTelos ssr mecnierebaTa

akademiis ivane javaxiSvilis saxelobis istoriis, arqeologiisa da

eTnografiis instituti.

283. javaxiSvili i., berZeniSvili n., janaSia s. (2016). saqarTvelos istoria

uZvelesi droidan XIX saukunis damdegamde. Tbilisi: garula.

284. jaiani, i. (1991). werilebi SavSeTidan. publicisturi memkvidreoba.

Tbilisi: Tbilisis universitetis gamomcemloba.

285. janaSvili, d. (1867). warsuli da mimavali ingiloebis cxovreba. gazeTi

droeba, #45-50.

286. janaSvili, a. (1991). ingiloebis wes-Cveulebani : (qorwili). Tbilisi:

Tbilisis universitetis gamomceloba.

287. janaSvili, m. (1910) saingilo. Tbilisi: eleqtro-mbeW. s. m.

losaberiZisa.

288. janaSvili, m. (1917). qarTvelebi da qarTuli ena. V. musika. Jurnali

ganaTleba, #4-5, 231-240.

289. jafariZe, a. (1998). saingilo. qarTvelTa galekeba. saqarTvelos

sapatriarqos manglis-walkis eparqia.

Page 214: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

214

290. Аракчиев, Д. (1916). Грузинское народное музыкальное творчество. Москва: Оттиски

из V т. Трудов Музыкально-Этнографической Комиссии И.О. Л. Е. А и Э. при Московском

университете.

291. Аракчиева, Д. (1905). Грузинской, Карталино-кахетинской, народной пъесни. Москва:

Оттиски из I т. Трудов Музыкально-Этнографической Комиссии И.О. Л. Е. А и Э. при

Московском университете.

292. Аракчiевъ, Д. (1908). народная пъесня западной Грузий (Имеретi). krebulSi:

Москва: Оттиски из II т. Трудов Музыкально-Этнографической Комиссии И.О. Л. Е. А и Э.

при Московском университете.

293. Гроздов, К. (1894). Минрелския песни. Сборнику материалов для описания местнотей

и племен Кавказа. Вып. XVIII. Тифлис: Типография Канц.

294. Фонъ-Плотто, А. (1870). Природа и люди закаталскаго округа. Сборник сведенiи о

Кавказкихъ горцах. Випускъ IV. Тифлисъ.

295. Жорданиа, И. (1989). Грузинское традиционное многоголосие в международном

контексте многоголосых култур (к вапросу генезиса многоголосия). Тбилиси: Издетелство

тбилиссого университете.

296. Altinbaş, G. (2016). Black sea region Turkish music and dances in The context of gender. (15-

22). krebulSi: giorgi garayaniZis saxelobis folkloruli da sasuliero

musikis baTumis XI saerTaSoriso festivali. samecniero konferencia.

folkloruli da saeklesio musikis sakiTxebi. (x. managaZe, red.). baTumi:

baTumis xelovnebis saswavlo universitetis gamomcemloba.

297. Gold, P. (1972). Georgian folk music from Turkey. Printed in USA. Etnosound. EST-8002.

298. Denizci, O. (2010). Gürcüler tarih dil kültür ve müzik. Instambul.

299. Kojima, G. (2003). Laz şarkilari.

300. Hervás, L. (1787). Vocabolario poligloto con prolegomeni sopra piu' di cl. lingue.

301. Ragıp, M. (1929). Sarki anadolu. Türküleri ve Oyunlari.Instanbul: Evkaf matbaası.

302. Rezvani, B. (2008). The Islamization and Ethnogenesis of the Fereydani Georgians. Journal

Nationalities papers, Vol. 36, No. 4. 593-623.

303. Civaroğlu, T V. (2009). Trabzon Folkloru.Gelenekler ve Halk Edebiyatı Örnekleri. Trabzon:

Araştirmaları Merkezi vakfı.

304. Ozkan, A. (1968). Gürcüstan. Tarih edebiyat sanat folklore. İstanbul: Aksiseda metbaası.

305. Saygin, A. (1937). Rize, Artvin ve Kars havalisi. Türkü, saz ve oyunlari. Hakkında bazı

malymat. Istambul: Nühune Matbaasi.

Page 215: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

215

306. Zeki, M. (1927). Artvin vilayeti hakkında malumatı umumiye. wigni dawerilia

arabuli anbaniT, romelsac Turqebi iyenebdnen 1928 wlamde.

307. Вертков К А., Благодатов Г., Иазовиская Е. (1953). Атлас народных инструментов

народов СССР, Москва: Гос. Музикалое издателство.

308. Aliyeva, I. (2010). A Practical guide for studying Azerbaijani modes and developing modal

hearing. azerbaijanul, rusul da inglisur enebze. Baki: Adiloglu.

309. Babayev, A., bakixanov, t. ect: Muğam ensiklopediyasi. Baki: Heidar Aliyev fondu.

310. Зеİналова А., Мусаİев А. (1981) Азервайджанские народние песни.Том I. Баку: Ишыг.

311. Гиппиус, Е. (Ред.). (1980). Народние песни и инструменталные наигриши Адигов. Том I.

Москва: Всесоюзное изательство советский композиторов.

312. Četkauskaitė, G. (1998). Lietuviu liaudies muzika II. Aukšaičių dainos. Šiaurės rytų Lietuva.

Lietuvos musikos akademijos muzikologijos instituto Etnomuzikologijos skyrius. TandarTuli

sami kompaqturi diskiT.

313. Jane C. S. (1997). Engendering song. Singing and subjectivity at prespa Albanian weddings.

The University of Chicago Press. Chicago and London. TandarTuli kompaqturi diskiT.

314. Račiūnaitė-Vyčiniene, D. (2002). Sutartinės Lithuanian polyphonic songs. This publication

was financed by the Lithuanian ministry of culture, Vaga Publishers. inglisur enaze

TandarTuli kompaqturi diskiT.

gamosamzeurebeli statiebi

315. baiaSvili, q. arqauloba da TuS-fSav-xevsuruli saxevisbro simRerebi.

moxseneba wakiTxul iqna ilias saxelmwifo universitetSi,

eTnokonferenciaze 2012 wels.

316. gogolaZe, q. samusiko ganaTlebis sawyisi da ganviTareba aWaraSi.

werili unda gamoqveynebuliyo Jurnal musikaSi.

317. denizji, o. (2015). Savi zRvis regionis musikis cvalebadoba da

popularoba TurqeTSi _ kavkasiur musikalur kulturebTan regionaluri

interferencia, socialuri da bazarze orientirebuli identurobis

diskursebi“. moxseneba unda gamoqveynebuliyo Tbilisis saxelmwifo

konservatoriis meeqvse saerTaSoriso samusikismcodneo studentur

konferencia-konkursis krebulSi.

318. razmaZe n., akati a. inegolis (TurqeTi) qarTvelebis warsuli da

Tanamedrove musikaluri yofa. moxseneba unda gamoqveyndes tradiciuli

Page 216: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

216

mravalxmianobis merve saerTaSoriso simpoziumis krebulSi. (r. wurwumia, i.

Jordania, red.).

319. razmaZe, n. (2017). qarTuli mravalReroiani salamuri (Teoriisa da

istoriis zogierTi sakiTxi). referati xelnaweris uflebiT. musikaluri

nawarmoebis analizis saleqcio kursisaTvis. xel. m. nadareiSvili. Tblisis

saxelmwifo konservatoriis doqtoranturis mesame kursi.

320. JuJunaZe, b. mesxuri xalxuri simRera _ mravalxmianobidan

erTxmianobamde. tradiciuli mravalxmianobis merve saerTaSoriso

simpoziumis krebulSi. (r. wurwumia, i. Jordania, red.).

321. Jordania, i. xalxuri simReris fenomeni istoriul-evoluciur

perspeqtivaSi. moxseneba unda dabeWdiliyo z. kiknaZis iubilisadmi

miZRvnil krebulSi. (T. gabisonia, red.).

322. Baiashvili, K. Tusheti. krebulSi: Georgia. History. Culture. Ethnography. Volume II. (V.

Rodonaya, N. Nakudashvili, Edit.). Nova Science Publishers, Inc.

statiebi saerTaSoriso referirebad da citirebad JurnalebSi

323. kraveiSvili, g. (2016). lazuri musikis qarTuli fesvebi. eleqtronuli

Jurnali musikismcodneoba da kulturologia, #2, 14-20.

324. kraveiSvili, g. (2016). qarTuli mravalxmiani simReris gaerTxmianebis

gza. eleqtronuli Jurnali musikismcodneoba da kulturologia, #2, 21-27.

325. kraveiSvili, g. (2017). yizlarsa da mozdokSi mcxovrebi qarTvelebis

musikaluri folklori. eleqtronuli Jurnali musikismcodneoba da

kulturologia, #1, 117-123.

Page 217: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

217

diskografia

qarTuli

1. qarTuli xalxuri musika. (2005, 2008). Tbilisi: Tbilisis vano

sarajiSvilis saxelobis saxelmwifo konservatoriis qarTuli xalxuri

musikaluri Semoqmedebis kaTedra; saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvis

da sportis saministro.

2. cigleri s., wurwumia r. (2014). eqo warsulidan: qarTvel tyveTa

simRerebi, Cawerili cvilis lilvakebze germaniaSi 1916-1918. Tbilisi:

berlinis fonogramarqivi, berlinis saxelmwifo muzeumi, Tbilisis vano

sarajiSvilis saxelobis saxelmwifo konservatoriis tradiciuli

mravalxmianobis kvlevis saerTaSoriso centri.

3. maTiaSvili q., kalandaZe n., SuRliaSvili d., (2006-2008). xmebi

warsulidan. qarTuli xalxuri musika fonografis cvilis lilvakebidan.

Tbilisi: kinos, Teatris, musikisa da qoreografiis saxelmwifo muzeumi;

saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro; Tbilisis

saxelmwifo konservatoria.

4. Gold, P. (1972). Georgian folk music from Turkey. Printed in USA. Etnosound. EST-8002.

TurqeTSi mcxovrebi aWarlebi:

5. donaZe, g. (2004). maWaxela (gamoucemeli saxiT).

6. Şahin, B. (2006). Machakhela. Georgian vocal music from Turkey.

TurqeTSi mcxovrebi lazebi:

7. Iste karadeniz, iste horon.

8. Firmaniza buludan diger _ karadeniz' Kaset ceciterimiz.

9. Karadeniz kemençe show 6. Karadeniz Şevliği laz Düğünü. Sözlü. Karşilikli horonlu. 96.2

(kaseta).

10. Karadeniz kemenche show goruntulu VCD horon edelim horon burazi horon yeri.

11. Tofaloğlu, B. Lazeburi.

12. Tofaloğlu, B. Lazuri birabape Heiamo.

13. Tofaloğlu, B. Aravani.

14. Tofaloğlu, B. Destani.

15. Parlak, S. (2005). Ey Maşalla.

pontoeli berZnebi

16. Songs of Pontus, reqordings of 1930.

Page 218: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

218

17. Music der Pontos-Griechen. Nordgriechenland museum collection berlin (west). (firfita).

18. Nikolas and Konstantinos singerov - Pontic Greeks from Abkhazia. (2014). by Ored

recordings. https://oredrecordings.bandcamp.com/album/nikolas-and-konstantinos-singerov-pontic-

greeks-from-abkhazia

ucxouri

azerbaijanuli

19. Space of Mugam beynalkala Mugam festivali Heydar Aliyev foundation

20. Kerimova, T. (1996). Women’s love and life. (1996). Female folklore from Azerbaidjan.

Netherlands. PAN 2028CD.

21. Mansurov, B. (2013). Faik Chelebi tar. The classical Muğam of Azerbaijan. In solo

instrumental performance. From the archives of Eldar Mansurov. This disc is dedicated to the

memory of Bahram Mansurov an unforgettable teacher. – FC.

Turquli

22. Ozkan, T. Turquie. L’art du Tanbur.

23. Ozkan, T. Turquie. lart vivant.

24. Cinuçen, Tanrikorur. Turquie.

berZnuli

25. Instrumental folk music from Greece. lyra/ violin/ clarinet/ brass. Collected in the field by

wolf dietrich. Lagout by the Art Surgey. Edinburgh.

albanuri

26. Albanie polyphonies vocales du pays lab. Ensemble vocal de Gjirokaster. Indeit.

litvuri

27. Sutartines. (2003). Juosta records JRD 013.

28. Sutartines. (2004). Juosta records JRD 017.

latviuri

29. Boiko, Mārtins; Lancere, Gita and Betiāne, Anda. (2008). Latviešu tradicionālās muzikas

antologija. Anthology of Latvian traditional music. Luliteraturas, Folkloras un Makslas instituts.

30. Dziediet, meitas vokora Sauscējas Sēlpils un Vārmavas folklore. (2012). Lauska.

31. Tale, I. (2007). Tradicionālās Dziedāšānās grupa Sauscējas. Lauska.

baskeTi

32. France. Pays Basque! Basque country kantuketan. collection ocora. Radio France.

korsika

Page 219: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

219

33. spartimu. korsikuli da qarTuli polifoniuri simRerebi.

www.spartimu.fr

audio, sanoto, video da fotodanarTis aRweriloba

audiodanarTi

II Tavi

klarjeTi

1. `soYle rumYanaÁana~. Camweri _ selatin erguni (hajioRli). 1970-80-iani

ww., murRulis raioni. sofeli da Semsruleblebi ucnobia.

2. `soYle rumYanaÁana~. Camweri _ giorgi kraveiSvili. 2017 w., goljuqis

raionis sofeli nuzheTie. asruleben ahmed dilberoRli (lamaziSvili) da

haireTin serToRli (savaraudod, cercviZe/cercvaZe).

3. `lazoRlis cxenis desTani~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w.,

murRulis raionis sofeli qordeTi. asrulebs nazim iavuzi (varSaniZe).

4. `viris desTani~/`desTani virze~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w.,

murRulis raionis sofeli geuli. asruleben dursun CavuSi da Seref genCi

(muTiZe).

5. `gelino~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w., murRulis raionis sofeli

qordeTi. asruleben nazim da osman iavuzebi (varSaniZeebi). iwyebs da

teqsts karnaxobs nazimi.

6. `gelino~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2017 w., hendeqis raionis sofeli

qarTla. asrulebs rabie quCuqi.

7. `gelino~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w., borCxis raionis sofeli

ebrika. asrulebs aiTen dalRliCi.

8. rZal-dedamTilze. Camweri _ g. kraveiSvili. 2017 w., hendeqis raionis

sofeli baliqli. asrulebs nurie ialCini.

9. `heYamo~ (Turqul-qarTulad). Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w.,

murRulis raionis sofeli qordeTi. asruleben nazim da osman iavuzebi

(varSaniZeebi). iwyebs nazimi.

10. `elesa~ (Turqul-qarTulad). Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w., borCxis

raionis sofeli ebrika. asruleben ildris (damwyebi) da Yunuz

ozfexlevanebi (beriZeebi).

Page 220: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

220

11. `elesa~ (Turqulad). Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w., murRulis

raionis sofeli durCa. asrulebs amave raionis sofel baSqoiSi

dabadebuli refie baidini (ezaRaSvili).

12. `maSala, maSala~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2017 w., hendeqis raionis

sofeli qizanluRi. asruleben haidar Caburi, faaretin sari, suleiman

sari, iusuf zia demirhani (amave raionis sofel arxvadan), husein yavazi

(amave raionis sofel luTfie qoSqidan).

13. `vodelia~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2017 w., goljuqis raionis sofeli

murRuli. asruleben enver iavaSi (xabaiZe) da halil goqCe.

14. `Yeni geldi ilbaSi~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w., murRulis

raionis sofeli ozmali. asrulebs xasan ildirani.

15. ramazanis damTavrebis milocva. Camweri _ g. kraveiSvili. 2017 w.,

goljuqis raionis sofeli nuzheTie. asrulebs halil goqCe.

16. `Savi ZaRli guuSvi~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2017., q. hendeqi.

asrulebs hendeqis raionis sofel arxvaSi dabadebuli hidaeT

qeseji/qesiji.

17. `iavsa, tiavsa~. Camweri Tina SioSvili. 2007 w., murRulis raionis

sofeli bujuri. asrulebs borCxis raionis sofel devsqelidan gaTxovili

xatije ilmazi.

18. `nani~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2017 w., hendeqis raionis sofeli

qarTla. asrulebs vasvie quCuqi.

19. `nani~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w., murRulis raionis sofeli

kabarjeTi. asrulebs aiSe nurtaSi.

20. `moi rzeo~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w., murRulis raionis

sofeli durCa. asrulebs amave raionis sofel baSqoiSi dabadebuli refie

baidini (ezaRaSvili).

21. `datireba~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2016 w., borCxis raionis sofeli

bagini. asrulebs nezire jambazi.

22. `datireba~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w., borCxis raionis sofeli

ebrika. asrulebs aiTen dalRliCi.

23. `gelino~ akordis/`muziyis~ TanxlebiT. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015

w., q. borCxa. asrulebs borCxis raionis sofel baginSi dabadebuli emrula

qesqinqurTi.

Page 221: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

221

24. sacekvao `akordze~/`muziyaze~. (fragmenti). Camweri savaraudod

suleiman merTi. 1970-80-iani ww., asrulebs borCxis raionis sofel baginSi

dabadebuli husein qesqinqurTi.

25. sacekvao `akordze~/`muziyaze~. (fragmenti). Camweri s. erguni

(hajioRli). savaraudod 1970-80-iani ww., sofeli da Semsrulebeli ucnobia.

26. `ee hoo hemolia~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2017 w., goljuqis raionis

sofeli nuzheTie. asrulebs iasemin ildirimi.

27. aWaruli `gelino~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w., borCxis raionis

sofel maradidi. asruleben imdaT sarialoRli (kakiZe) da ismail aidini.

28. aWaruli simReris banis fragmenti. borCxis raionis sofeli maradidi.

tao

29. `geCe iarisinda~ (Turqulad). gamravalxmianebuli varianti. Camweri _ g.

kraveiSvili. 2014 w., iusufelis raionis sofeli qobaqi. asruleben izir

(damwyebi) da onur sarikaiebi (bani).

30. `geCe iarisinda~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., iusufelis raionis

sofeli qobaqi. asruleben husein iaziji da xalil ilzamani.

31. `haide wevdeT~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., iusufelis raionis

sofeli patara xeveki. asrulebdnen muitin barakoSi (damwyebi) da yurban

demirCi.

32. `Taroze yveli maqva~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., iusufelis

raionis sofeli patara xeveki. asrulebs fatma guleri.

33. `gogov, gogov~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., iusufelis raionis

sofeli qobaqi. asrulebs halil ilzamani.

34. `elesa~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., iusufelis raionis sofeli

patara xeveki. asrulebs osman baTmazi (dolenjiSvili).

35. `elesa~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., iusufelis raionis sofeli

qobaqi. asrulebs halil ilzamani.

36. `soYle rumYanaYana~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., iusufelis

raionis sofeli qobaqi. asrulebs mevlud iaziji.

37. `sule oRul~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., iusufelis raionis

sofeli patara xeveki. asrulebs xejerei kamfoRli.

Page 222: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

222

38. `datireba~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., iusufelis raionis

sofeli patara xeveki. asrulebs xejerei iaziji.

39. musulmanurad wesis ageba (savaraudod arabulad). Camweri _ g.

kraveiSvili. 2014 w., iusufelis raionis sofeli patara xeveki. asrulebs

fati iaziji.

40. `Yailala~ Turqulad. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., iusufelis

raionis sofeli patara xeveki. asrulebs muitin barakoSi.

41. `samravloia ra maqva~ Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., iusufelis

raionis sofeli patara xeveki. asrulebs fati iaziji.

42. `patarZlis gamosayvani~ `tikze~. Camweri _ Tamar mesxiZe. 2013 w.,

iusufelis raionis sofeli patara xeveki. asrulebs Sain inje.

43. `fotoroSi Civare~ `tikis~ TanxlebiT. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w.,

raionis sofeli patara xeveki. ukravs da mReris miqael baTmazi

(dolenjiSvili), masTan erTad mReris dursun biberi.

SavSeTi

44. `neni~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis sofeli

ifxreuli. asrulebs amave raionis sofel eruqliSi dabadebuli xatije

demiri.

45. `bavSvis gamosaRviZebeli~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis

raionis sofeli bazgireTi. asrulebs fatyime aidini.

46. `gelin buirum~ (Turqulad). Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis

raionis sofeli bazgireTi. asrulebs isminaz iSiyi.

47. `iol yaida~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis sofeli

ziosi. asrulebs nuretin demiri (beqaZe).

48. `dodofali moyavan~ (qarTul-Turqulad). Camweri _ g. kraveiSvili. 2014

w., SavSaTis raionis sofeli bazgireTi. asrulebs mustafa uzuni (gameSiZe).

49. `mola, mola~ (Turqulad). Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis

raionis sofeli xevwruli. asrulebs dursunali alxani.

50. `ubis serze~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis

sofeli bazgireTi. asrulebs musa Cimeni (faliaSvili).

51. `nenojan~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis sofeli

bazgireTi. asrulebs fatyime aidini.

Page 223: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

223

52. `Yalalar~ Turqulad. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis

raionis sofeli bazgireTi. asruleben fatyime da gulTen aidinebi.

53. simRera `Tamar dodofalze~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis

raionis sofeli ifxreuli. asrulebs gulTeqin avji.

54. `uian iavrum~ Turqulad. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis

raionis sofeli bazgireTi. asrulebs ismail aidini (cvariZe).

55. `SemorbenilaY~ `muziyaze~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis

raionis sofeli bazgireTi. asrulebs ismail ilmazi (gameSiZe).

56. `datireba~ (warTqmiT). Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis

raionis sofeli svirevani. asrulebs emine evbaSi.

57. `datireba~ (mReriT). Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis

sofeli svirevani. asrulebs aisen ezjan alTuni (daviTiZe).

58. `avaT var~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis sofeli

bazgireTi. asrulebs fatyime aidini.

59. `nazar~ (Turqul-qarTulad). Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis

raionis sofeli bazgireTi. asrulebs fatyime Cimeni.

60. `bzev gamoi~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis sofeli

bazgireTi. asrulebs gulTen aidini (cvariZe).

61. `gamoi nislo~. Camweri _ T. SioSvili. 2009 w., SavSaTis raionis

sofeli Cixisxevi. Semsrulebeli ucnobia.

62. `avdeq eepawkuna~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis

sofeli bazgireTi. asrulebs fatyime aidini.

63. `bu geje ilbaSidur~ (Turqulad). Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w.,

SavSaTis raionis sofeli bazgireTi. asrulebs ismail aidini (cvariZe).

64. `xelgaSlila~ `muziyis~ TanxlebiT. ioseb sturuas filmidan `Cven

marioba ar dagviSlia~. solisti imeri zumbaZe.

65. `hamSalaxo~ `muziyaze~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis

raionis sofeli bazgireTi. asrulebs eren Toruni (gameSiZe).

66. `hamSalaxo~ akordeonze. Camweri _ Tbilisis vano sarajiSvilis

saxelmwifo konservatoriis qarTuli xalxuri musikaluri Semoqmedebis

kaTedris eqspedicia. xelmZRvaneli natalia zumbaZe. 2005 w., xelvaCauris

raionis sofeli zeda CxutuneTi. asrulebs SoTa kirkitaZe. md 4, #12.

inaxeba Tbilisis vano sarajiSvilis saxelmwifo konservatoriis

Page 224: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

224

folkloris laburatoriisa (qxmSl) da tradiciuli mravalxmianobis

kvlevis saerTaSoriso centris (tmksc) arqivebSi.

67. `hamSalaxo~. Camweri _ Tbilisis vano sarajiSvilis saxelmwifo

konservatoriis qarTuli xalxuri musikaluri Semoqmedebis kaTedris

eqspedicia. xel. n. zumbaZe. 2005 w., xelvaCauris raionis sofeli zeda

CxutuneTi. asruleben eTer kaxiZe da zaqro ferseliZe. md 1, #51. inaxeba

qxmSl da tmksc arqivebSi.

68. `daba da devrieTi~. Camweri _ xatia jangavaZe. 2012 w., SavSaTis raionis

sofeli bazgireTi. Semsruleblebi ucnobia.

69. `simRera ustamisze~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis

sofeli ustamisi. asruleben miqael alTuni da qamil demiri (biqiraSvili).

70. `ehlojan~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis sofeli

ziosi. asruleben sabri bilgini, buraq bilgini da jemal ilmazlari.

71. `elia gogo~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis

sofeli bazgireTi. asrulebs musa Cimen (faliaSvili).

72. `mawoni Sevayene~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis

sofeli ifxreuli. asruleben meidan durmuzi, ismail hajioRli da osmani

(gvari ucnobia).

73. `vard-yvavili duuyria~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis

raionis sofeli bazgireTi. asrulebs musa Cimeni (faliaSvili).

74. `Taze mimyavs ori xbo~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis

raionis sofeli ziosi. asrulebs suleiman demiri (beqaZe).

75. `xorumi~ `muziyaze~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis

sofeli bazgireTi. asrulebs eren Toruni (gameSiZe).

76. `SuvakeTu nuzlar~. Turqulenovani simReris instrumentuli varianti

`Wibonze~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis sofeli

svirevani. Wibonze ukravsAgevqan ezjani.

77. `titlin-titlin~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis

sofel bazgireTSi. asrulebs mustafa uzuni (gameSiZe).

Page 225: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

225

lazeTi

78. `e a sie~. asrulebs ansambli `kolxa~. xel. lili abduliSi. mRerian:

maka memiSiSi (solisti), vasil kakabaZe, naTia javaxiSvili da Tamar xorava.

Cawerilia 2015 wels baTumSi, folkloris erovnuli daTvaliereba-

festivalis pirvel turze. inaxeba folkloris centris arqivSi.

79. `pontos berZnuli~ `Ağit~. ordiskiani kompleqtidan songs of pontus,

reqordings of 1930. CD 1, #16.

80. `pontos berZnuli~ `Kars havasi~. ordiskiani kompleqtidan songs of pontus,

reqordings of 1930. CD 2, #20.

81. `desTani~ gudis TanxlebiT. Camweri _ piter goldi. 1968 w., stambuli.

asrulebs jevdeT TofaloRlu findiklis raionidan.

82. `amseri TuTa varen~. Camwerebi _ g. kraveiSvili da nazi memiSiSi. 2014

w., q. findikli. asrulebs hasan uzunhasanoRlu.

83. `heYamo~. Camwerebi _ g. kraveiSvili da zurab vaniliSi. 2014 w., xofis

raionis sofeli qemalfaSa (makriali, noRedi). asrulebs amave raionis

sofel azlaRadan gaTxovili Senur qYuCuqi.

84. `heYana~. Camweri _ aWaris radio. daaxloebiT 1980-iani ww., asrulebs

ansambli `lazeTi~. solisti aiSe xorava.

85. `helesa~ gudis TanxlebiT. birol TofaloRlus diskidan.

86. `heYamo~. Camwerebi g. kraveiSvili da z. vaniliSi. 2014 w., xofis raionis

sofeli pironiTi. asrulebs meCmie baldaTi.

87. `helesa~. Camwerebi _ g. kraveiSvili da n. memiSiSi. 2014 w., findiklis

raionis sofeli mzuRu. asrulebs ferdi bairaqtari.

88. `helesa~ (xasan helimiSis varianti). Camwerebi _ grigol CxikvaZe da

zurab Tandilava. 1963 w., xelvaCauris raionis sofeli sarfi. asruleben:

nugzar Tandilava (solisti), mavile da asmaT Tandilavebi, ali da

besarion baqraZeebi da ilia abduliSi. firi #156, #24. inaxeba qxmSl da

niko berZeniSvilis kvleviTi institutis arqivSi. Canaweri Sesulia

gamocemaSi `qarTuli xalxuri musika~. (2008). CD 11, #30.

89. `qafSiaSi birafa~. Camwerebi g. kraveiSvili da z. vaniliSi. 2014 w.,

xofis raionis sofel qemalfaSaSi (makriali, noRedi). asruleben amave

raionis sofel azlaRaSi dabadebuli Senur da fatma qYuCuqebi.

Page 226: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

226

90. `avustozi mulun~ qamanCis TanxlebiT. Camweri _ savaraudod TurqeTis

radio. 1968 w., asrulebs arqabeli iaSar Turna.

91. `yazaxeTiSi desTani~ (yazaxeTis desTani). Camweri _ g. kraveiSvili. 2014

w., qobuleTis raionis sofeli saxalvaSo. asrulebs xelvaCauris raionis

sofel kvariaTSi dabadebuli (warmoSobiT sarfeli) meriko narakiZe.

92. `andRa mzoRaSa meulu~. Camweri _ aWaris radio. daaxloebiT 1980-iani

ww., asrulebs ansambli `lazeTi~. solisti elguja abduliSi.

93. `amseri meji miRun~ qamanCis TanxlebiT. Camwerebi g. kraveiSvili da n.

memiSiSi. 2014 w., q. ardaSeni. qamanCaze ukravs da mReris findiklis raionis

sofel sumleSi dabadebuli mehmed aiTaCi.

94. `TviTon ar vici~ megruli Conguris TanxlebiT. Camweri _ Tbilisis

konservatoriis eqspedicia (xel. oTar CijavaZe). 1959 w., q. zugdidi.

asruleben nuca akobia, Salva xaburzania da german faJava. firi 94, #3.

Canaweri Sesulia gamocemaSi `qarTuli xalxuri musika~. (2008) CD 11, #26.

95. `ha nani~. Camwerebi _ g. CxikvaZe da z. Tandilava. 1963 w., xelvaCauris

raionis sofeli sarfi. asrulebs mavile Tandilava. firi 157, #1. inaxeba

qxmSl da berZeniSvilis institutis arqivebSi.

96. `e nani~. Camwerebi _ g. kraveiSvili da z. vaniliSi. 2014 w., xofis

raionis sofeli qemalfaSa (makriali, noRedi). asrulebs amave raionis

sofel azlaRaSi Senur qYuCuqi.

97. `okanwules vamela~. Camweri g. kraveiSvili. 2014 w., xelvaCauris

raionis sofeli sarfi. asrulebs nazi memiSiSi.

98. `fisi miau~. Camwerebi T. gabisonia da g. kraveiSvili. 2010 w., Tbilisi.

asrulebs xelvaCauris raionis sofel sarfSi dabadebuli nazi memiSiSi.

inaxeba qxmSl arqivSi.

99. `kikiliki~ Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., xelvaCauris raionis

sofeli kvariaTi. asrulebs amave raionis sofel sarfSi dabadebuli da

kvariaTSi gaTxovili esma vaniZe.

100. `mgara~. Camweri _ g. kraveiSvili. baTumi. asrulebs xelvaCauris

raionis sofel sarfSi dabadebuli asie kakabaZe.

101. `Tiramola~ (Turqulad). Camwerebi _ g. kraveiSvili da z. vaniliSi. 2014

w., q. findikli. asruleben: SiSman ilmazi, jengiz ergYuReni, sabri demiri

(abaSiSi) da ucnobi mamakaci. qamanCaze ukravs jengiz ergYuReni.

Page 227: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

227

102. `wulo bozo~. Camwerebi _ g. CxikvaZe da z. Tandilava. 1963 w.,

xelvaCauris raionis sofeli sarfi. asruleben: ilia abduliSi (solisti),

zurab, mavile da asmaT Tandilavebi, ali da besarion baqraZeebi. firi 156,

#25. inaxeba qxmSl da berZeniSvilis institutis arqivebSi. Canaweri

Sesulia gamocemaSi `qarTuli xalxuri musika~. (2008). CD 11, #34.

103. `Wuta nusa~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., xelvaCauris raionis

sofeli sarfi. asrulebs lili abduliSi.

104. patarZlis gamosayvani gudis TanxlebiT. Camwerebi g. kraveiSvili da n.

memiSiSi. 2014 w., q. fazari. `gudaze~ ukravs faSa janjari, mReris muitin

memiSoRli da erTi ucnobi mamakaci.

105. `aqeT WandaS oxori~. Camwerebi T. gabisonia da g. kraveiSvili. 2010 w.,

Tbilisi. asrulebs xelvaCauris raionis sofel sarfSi dabadebuli da

rusTavSi gaTxovili nazi memiSiSi. inaxeba qxmSl arqivSi.

106. Sairoba arhavis raionis sofel sideres mkvidrs ilhan gurqan

kasabiSsa da sarfel nazi memiSiSs Soris. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w.,

arhavis raionis sofeli sidere.

107. `andRa mzoRaSa meuRu~. Camweri _ sazogadoebrivi mauwyeblis radio.

1988 w., q. baTumi. pililze ukravs ilia abduliSi. gamoyenebulia qeTevan

mumlaZis gadacemaSi `sarfSi napovni sakravi~ (14. 04. 1988).

108. `hayde yari hayde şuri eyulun~ kavalis TanxlebiT. birol TofaloRlus

diskidan `Destani~. #10.

109. dasakravi `gudaze~. Camwerebi _ g. kraveiSvili da n. memiSiSi. 2014 w., q.

ardaSeni. asrulebs ardaSenis raionis sofel sqiriTSi dabadebuli

suleiman serin mekale.

110. `pontos berZnuli~ dasakravi `cabounaze~. diskidan songs of Pontus,

reqordings of 1930. CD 1 #26.

111. `Epi trapezios~ `pontos berZnuli~ `cabounaze~. firfitidan `Music der

Pontos-Griechen~, #2.

112. `Aslandere Köyü Topaloğlu Horonu~. Cawera piter goldma 1968 wels

stambulSi. asrulebs sevdeT TofaloRlu. Canaweri Sesulia 1972 wels

gamocemuli firfitaSi `Georgian folk music from Turkey~, #2.

113. `vigzali~ qamanCis TanxlebiT. Camwerebi g. kraveiSvili da z. vaniliSi.

2014 w., q. findikli. asrulebs SiSman ilmazi.

Page 228: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

228

114. `TuSi qalis tirili~ garmoniT. Camweri _ Tbilisis saxelmwifo

konservatoriis eqspedicia. xel. kaxi rosebaSvili. axmetis raionis sofeli

Senaqo. asrulebs Tina abaiZe. inaxeba qxmSl arqivSi. firi 162, #3.

115. mwyemsis simRera (fragmenti). SemsrulebelTa vinaoba, iseve rogroc

simReris sawyisi teqsti, garkveviT ar ismis. Camweri _ Tbilisis

saxelmwifo konservatoriis eqspedicia. xel. kaxi rosebaSvili. axmetis

raionis sofeli Senaqo. inaxeba qxmSl arqivSi. firi 162, #8. Canaweri

Sesulia gamocemaSi `qarTuli xalxuri musika~. (2005). CD 1, #14.

116. `Evin çok küçük~. pontos berZnuli~ simRera diskidan songs of Pontus,

reqordings of 1930 CD 1, #3.

TurqeTSi mcxovrebi aWarlebi

117. `baxmaros mTaze~ garmonis TanxlebiT. asrulebs ansambli `maWaxela~.

baiar Sahinis diskidan Georgian vocal music from Turkey, #6.

118. `baxmaros mTaze~. Camweri _ Tbilisis saxelmwifo konservatoriis,

qaradenizis teqnikuri universitetisa da stambulis qarTuli kulturis

centris eqspedicia. xel. nino razmaZe da abdulah akati. 2015 w., inegolis

raionis sofeli hairie.

119. `dodoflis simRera~ (bani). Camweri _ Tbilisis saxelmwifo

konservatoriis, qaradenizis teqnikuri universitetisa da stambulis

qarTuli kulturis centris eqspedicia. xel. nino razmaZe da abdulah

akati. 2015 w., inegolis raionis sofeli hairie.

120. `dodoflis simRera~. i. sturuas filmidan `dasavleTi anatolia.

inegoli~. inegolis raionis sofeli TufexCiyonaRi. mRerian: sevfeT

forTaqal (futkaraZe) (solisti), nejaT daviTaZe, eqrem futkaraZe da

ucnobi mamakaci.

121. `Savi zRvis pirze~. i. sturuas filmidan `dasavleTi anatolia.

inegoli~. inegolis raionis sofeli TufexCiyonaRi. asruleben nejaT

daviTaZe (solisti), sevfeTi forTaqal (futkaraZe), eqrem futkaraZe da

ucnobi mamakaci.

122. `alifaSa~. Camwerebi _ piter goldi da axmed ozqan melaSvili.

indianas universitetis eqspedicia. 1968 w., inegolis raionis sofeli hairie.

asruleben: ali osman gulTeqini (gurgeniZe), ahmeT sanqari (gurgeniZe),

Page 229: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

229

nazif suaTi (kirkitaZe), muzafer suaTi (kirkitaZe), salih sevinCi

(doliSvili), Taqsim Tumeri (kirkitaZe), ismail Senguli (gurgeniZe), ahmeT

qorqmazi (basilaZe), sevaT baTibai (xinkilaZe), selal dursuni da semal

aidini (gurgeniZe). simRera Sesulia firfitaSi `Georgian folk music from Turkey~

#7.

123. `vin mogitana~. Camwerebi _ p. goldi da a. melaSvili. indianas

universitetis eqspedicia. solisti SevqeT aqguli.

124. `nardanina~. Camweri _ Tbilisis saxelmwifo konservatoriis,

qaradenizis teqnikuri universitetisa da stambulis qarTuli kulturis

centris eqspedicia. xel. n. razmaZe da a. akati. 2015 w., inegolis raionis

sofeli hairie.

125. `nana~. Camweri _ Tbilisis saxelmwifo konservatoriis, qaradenizis

teqnikuri universitetisa da stambulis qarTuli kulturis centris

eqspedicia. xel. n. razmaZe da a. akati. 2015 w., inegolis raionis sofeli

hairie.

126. `maWaxluri gadaqcevli~ akordeonze. Camweri _ a. melaSvili. 1965 w.,

inegolis raionis sofel hairie.

127. Wibonze dasakravi. hangis saxelwodebaa `guruli~ an `guruni~. Camweri

_ a. melaSvili. 1965 w., inegolis raionis sofel hairie.

128. sacekvao Wibonze (saxelwodfeba gaurkvevlad ismis). Camweri _ a.

melaSvili. 1965 w., inegolis raionis sofel hairie.

129. `nenem kaba Semikera~ baRlamis TanxlebiT. Camwerebi _ daviT

xaxutaiSvili da zurab Tandilava. 1990 w., facas raionis sofeli

kabaRdaRi. ukravs eqrem beJaniZe da mReris xudaver SaviSvili. Canaweri

inaxeba baTumis niko berZeniSvilis kvleviTi institutis arqivSi. diski 40.

130. `basma ferxuli~ akordeonze. Camweri _ p. goldi. indianas

universitetis eqspedicia. 1968 w., Samlis raionis sofeli armuTalani.

131. `tirini horirama~. Camweri _ p. goldi. indianas universitetis

eqspedicia. 1968 w., Samlis raionis sofeli armuTalani.

132. `me SenTvin Camoveli~. Camweri _ p. goldi. indianas universitetis

eqspedicia. 1968 w., Samlis raionis sofeli armuTalani. Canaweri Sesulia

firfitaSi `Georgian folk music from Turkey~, #14.

Page 230: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

230

133. qarTluri `ocdaxuTsa~. Camweri _ Tbilisis konservatoriis

eqspedicia. xel. k. rosebaSvili. 1961 w., sofeli diRomi. asruleben: amiran

TeTraSvili, levan mzareulaSvili, nito lekiSvili, Teo (savaraudod

Teofile) mzareulaSvili, mitro CaCaniZe da xasan mtredaZe. firi 121, #12.

saingilo (hereTi)

134. `siyvaruli Znelia~ (savaraudod qarTl-kaxuri). Camwerebi _ marTa

tartaraSvili da ioseb Jordania. 1987 w., kaxis raionis sofeli qaTmisxevi.

asrulebs solomon barixaSvili. inaxeba qxmSl arqivSi.

135. `satrfialo~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da i. Jordania. 1987 w., kaxis

raionis sofeli qaTmisxevi. asrulebs solomon barixaSvili. inaxeba qxmSl

arqivSi.

136. `SatirevaY~. Camweri _ malxaz nuroSvili. 2010 w., q. kaxi.

Semsrulebelebi ucnobia.

137. `SatirevaY~. Camweri _ m. nuroSvili. 2010 w., q. kaxi. Semsrulebelebi

ucnobia.

138. `wminda bebrevi~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., q. Tbilisi. asrulebs

kaxis raionis sofel did binaSi dabadebuli marTa tartaraSvili.

139. `daY-daY~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2011 w.,

dedofliswyaros raionis sofeli samTawyaro. asrulebs kaxis raionis

sofel qaTmisxevSi dabadebuli vara andriaSvili.

140. `dai-daY~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2011 w.,

Tbilisi. asrulebs belaqnis raionis sofel iTiTalaSi dabadebuli Sorena

baduraSvili.

141. `Cem Svilma gamaiRviZa~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili.

2012 w., zaqaTlis raionis sofeli mosuli. asrulebs nurbiqa mirzoeva

(larmirzaSvili).

142. `digis bala~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2013 w.,

kaxis raionis sofeli didi bina. asrulebs kaxSi dabadebuli serafima

oTaraSvili.

143. `tantaliko~. Camweri _ g. kraveiSvili. Tbilisi 2011 w., asrulebs marTa

tartaraSvili.

Page 231: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

231

144. `ukan kopi, win kopi~. Camweri _ g. kraveiSvili. Tbilisi 2011 w.,

asrulebs marTa tartaraSvili.

145. `mayvli baxalao~. 2013 weli. Camweri _ g. kraveiSvili. Tbilisi 2013 w.,

asrulebs marTa tartaraSvili.

146. `asse, asse~. Camweri _ g. kraveiSvili. Tbilisi 2011 w., asrulebs marTa

tartaraSvili.

147. `exla did mamulSi mivdiT~. Camweri _ g. kraveiSvili. Tbilisi 2011 w.,

asrulebs marTa tartaraSvili.

148. `yiyliyoo mamaloo~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili.

2012 w, Tbilisi. asrulebs kaxis raionis sofel did binaSi dabadebuli

valia tartaraSvili (TarxniSvili).

149. `godor-godor sebel-sebel~. Camweri _ g. kraveiSvili. Tbilisi 2011 w.,

asrulebs marTa tartaraSvili.

150. `yovma-yovma~. Camweri _ g. kraveiSvili. Tbilisi 2011 w., asrulebs marTa

tartaraSvili.

151. `lopo~/`lofo~ Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2012 w.,

kaxis raionis sofel qaTmisxevi. asrulebs ciuri gajiSvili (gojiaSvili).

152. `TuTabali maiwiu~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2012

w., kaxis raionis sofeli Cixisxevi. asrulebs vera berikaSvili.

153. `TuTabali maiwiva~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2012

w., Tbilisi. asrulebs zaqaTlis raionis sofel elisenSi dabadebuli

murad toliaSvili.

154. `TuTabali mailiu~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili.

2012 w., kaxis raionis sofeli tyisTavi. asrulebs Tamuna kuzibabaSvili.

155. `kuhku dagPeC~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2012 w.,

kaxis raionis sofeli qaTmisxevi. asrulebs mariam aslamazaSvili.

156. `uCmariamaY dagPeC~. Camweri _ g. kraveiSvili. Tbilisi 2011 w., asrulebs

marTa tartaraSvili.

157. `ofof dagPeC~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2012 w.,

kaxis raionis sofeli qaTmisxevi. asrulebs mariam aslamazaSvili.

158. `aWer-maWer~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2011 w.,

kaxis raionis sofeli qaTmisxevi. asrulebs Tamar SioSvili.

Page 232: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

232

159. `kotiovaY~ azerbaijanulad. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g.

kraveiSvili.. 2012 w., q. kaxi. asrulebs dariko tartaraSvili (TarxniSvili).

160. `kotiovaY~ qarTulad. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi.

asrulebs marTa tartaraSvili.

161. `Con Tamar mefe~. marTa tartaraSvilis simRera. Camweri _ g.

kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi. asrulebs avtori.

162. `Toro~. marTa tartaraSvilis simRera. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w.,

Tbilisi. asrulebs avtori.

163. simRera Tamar mefeze (azerbaijanulad). Camweri _ g. kraveiSvili. 2012

w., Tbilisi. asrulebs marTa tartaraSvili.

164. `mamazaRli TaTari~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili.

2012 w., belaqnis raionis sofeli iTiTala. asrulebs anzor kaciaSvili.

165. `daRistan daRieridi~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili.

2012 w., kaxis raionis sofeli qaTmisxevi. asrulebs Tamar SioSvili.

166. `ToroRai modis~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi. asrulebs

marTa tartaraSvili.

167. `korkotovaY~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi. asrulebs

marTa tartaraSvili.

168. `ieso qristes locva~ (azerbaijanulad). Camwerebi _ m. tartaraSvili

da i. Jordania. 1987 w., kaxis raionis sofeli qaTmisxevi. asrulebs

solomon barixaSvili. inaxeba qxmSl arqivSi.

169. `hopa hopa~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2012 w.,

kaxis raionis sofeli didi bina. asrulebs Sveni oTaraSvili.

170. `opi yana opa~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2012 w.,

kaxis raionis sofeli qaTmisxevi. asrulebs babale SioSvili.

171. `odoSuan wovdeT~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi. asrulebs

marTa tartaraSvili.

172. `hou ha~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi. asrulebs marTa

tartaraSvili.

173. `venax SayelaY~ Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi. asrulebs

marTa tartaraSvili.

174. `ayina~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2012 w., kaxis

raionis sofeli Cixisxevi. asrulebs vera berikaSvili.

Page 233: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

233

175. `exla Con tyeSi mivdivarT~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi.

asrulebs marTa tartaraSvili.

176. `faSfutaro sadResao xaro~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi.

asrulebs marTa tartaraSvili.

177. `qalmani da winda~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2013

w., kaxis raionis sofel tyisTavi. asruleben gedi muradxanaSvili da q.

kaxidan gaTxovili evgenia TagoSvili.

178. `dabereulxar veRar maigev~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi.

asrulebs marTa tartaraSvili.

179. `cxovrevaY saamuriav~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi.

asrulebs marTa tartaraSvili.

180. `marto da marto oboli~ (savaraudod zogadqarTuli). Camwerebi _ m.

tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi. asrulebs kaxSi

dabadebuli guram tartaraSvili.

181. `zuzuni~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2011 w., kaxis

raionis sofeli qaTmisxevi asrulebs Tamar SioSvili.

182. `ToremzeY~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi. asrulebs marTa

tartaraSvili.

183. `alazni pirpir balebi~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g.

kraveiSvili. 2012 w., zaqaTlis raionis sofeli mosuli.Aasrulebs nurbiqa

mirzoeva (larmirzaSvili).

184. `maira obolanT zalia~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili.

2013 w., Tbilisi. asrulebs zaqaTlis raionis sofel elisenSi dabadebuli

gulnaz daTunaSvili.

185. `maira obolanT qalia~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi.

asrulebs marTa tartaraSvili.

186. `Jerga-Jerga~. Camwerebi m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2012 w.,

kaxis raionis sofeli Cixisxevi. asrulebs vera berikaSvili.

187. `rZal-dedamTiliani~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi.

asrulebs marTa tartaraSvili.

188. `Wiya-Wiya garmonika~. Camwerebi m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2012

w., q. kaxi. asrulebs kaxis raionis sofel did binaSi dabadebuli eliso

rostiaSvili.

Page 234: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

234

189. `tilili pata~. Camwerebi m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2012 w.,

kaxis raionis sofeli Cixisxevi. asrulebs vera berikaSvili.

190. `saqorwino~. Camwerebi m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2012 w.,

Tbilisi. asrulebs kaxis raionis sofel did binaSi dabadebuli valia

tartaraSvili (TarxniSvili).

191. `dilaY adeq~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2012 w., Tbilisi. asrulebs

marTa tartaraSvili.

192. `ayar-mayar~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi. asrulebs marTa

tartaraSvili.

193. `kuTxe-kuTxe Weri~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2011 w., Tbilisi. asrulebs

marTa tartaraSvili.

194. `sarbaSuli~ garmonze. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili.

2013 w., kaxis raionis sofeli tyisTavi. asrulebs Tengiz muradxanaSvili.

195. `bebrev SiprobaY~ akordeonze. Camwerebi m. tartaraSvili da g.

kraveiSvili. 2012 w., kaxis raionis sofeli qaTmisxevi. asrulebs raul

sardalaSvili.

196. naRara-zurnaze dasakravi spartak baCaliaSvilis qorwilidan.

gadaRebulia kaxSi 1999 wels. gadmowerilia Cem mier 2011 wels.

197. naRara-zurnaze dasakravi. Camwerebi _ m. tartaraSvili da i. Jordania.

1987 w., q. kaxi. asrulebs garsevan TamazaSvili. inaxeba qxmSl arqivSi.

198. `Cunguris~ xmebi. ukravs da iwers g. kraveiSvili. 2012-13 ww., merab

kuzibabaSvilis (tyisTavi) da arCil beroSvilis ojaxebi (kaxi).

199. `vihtiti~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2012 w., kaxis

raionis sofeli didi bina. ustvens Sveni oTaraSvili.

200. `dom titi~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2017 w., dedofliswyaros raionis

sofeli samTawyaro. asruleben kaxis raionis sofel qaTmisxevSi

dabadebuli olia baCaliaSvili (damwyebi) da samTawyaroSi dabadebuli

taso buluRaSvili.

201. `qalmani da winda~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2013

w., dedofliswyaros raionis sofeli samTawyaro. asruleben olia

sardalaSvili (damwyebi) da soso mamulaSvili.

Page 235: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

235

202. `titi patarZalo~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2013

w., dedofliswyaros raionis sofeli samTawyaro.Aasrulebs cicino

sardalaSvili.

203. `qalmani da winda~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2013

w., dedofliswyaros raionis sofeli samTawyaro. asrulebs darejan

papiaSvili.

204. `qalmani da winda~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2013

w., dedofliswyaros raionis sofeli samTawyaro. asrulebs rusudan

papiaSvili.

205. `titi patarzalo~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g. kraveiSvili. 2013

w., dedofliswyaros raionis sofeli samTawyaro. asrulebs olia

sardalaSvili.

fereidani

206. Zveli fereidnuli teqstebi. Camweri _ g. kraveiSvili. 2012 w., Tbilisi.

asrulebs sofel martyofSi (amJamad q. fereidunSahri) dabadebuli ali

hosein rahimi (aleqsandre daviTaSvili).

207. Zveli fereidnuli teqstebi. Camweri _ g. kraveiSvili. 2012 w., Tbilisi.

asrulebs sofel martyofSi (amJamad q. fereidunSahri) dabadebuli ali

hosein rahimi (aleqsandre daviTaSvili).

208. `alalala deiZine~. Camweri _ ina inariZe. 2007 w., fereidani.

Semsrulebeli da adgili ucnobia.

209. yolam reza xuciSvilis `qarTveli var qarTveli~. Camweri _ marine

beriZe. 2008-12 ww., q. najahabadi. asrulebs sofel martyofSi (amJamad q.

fereidunSahri) dabadebuli avtori. inaxeba arnold Ciqobavas saxelobis

enaTmecnierebis institutSi.

210. ali hosein rahimis (aleqsandre daviTaSvili) `Cemo sofelo~. Camweri _

marine beriZe. 2008-12 ww., q. najahabadi. asrulebs sofel martyofSi (amJamad

q. fereidunSahri) dabadebuli avtori. inaxeba arnold Ciqobavas saxelobis

enaTmecnierebis institutSi.

Page 236: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

236

III Tavi

211. ingilouri `qalmani da winda~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g.

kraveiSvili. 2012 w., kaxis raionis sofeli qaTmisxevi. asrulebs Tamar

gajiSvili (gojiaSvili).

212. lazuri `ma bulur abu abu~. Camwerebi _ g. kraveiSvili da n. memiSiSi.

2014 w., q. findikli. asruleben: findiklis raionis sofel sumleSi

dabadebuli mehmed aiTaCi da imave raionis sofel WanafeTSi dabadebuli

jordan SenTuri.

213. klarjuli `soYle rumYanaÁana~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w.,

murRulis raionis sofeli baSqoi. asruleben suleiman baidini

(ezaRaSvili) da hairetin suliaRa (faliaSvili). simReras iwyebs da teqsts

karnaxobs suleimani.

214. mesxuri `mravalJamieri~. Camweri _ valerian maRraZe. 1960-iani ww.,

Caweris adgili da Semsruleblebi ucnobia.

215. mesxuri `darejan gagaTxoveben~. Camweri _ v. maRraZe. savaraudod 1966

w., q. aspinZaSi. asruleben valerian maRraZe (damwyebi) da dimitri beriZe

(bani da moZaxili).

216. mesxuri `mamli muxasa~. Camweri _ v. maRraZe. 1966 w., Caweris adgili da

Semsruleblebi ucnobia.

217. mesxuri `saxlo, salxinod naSeno~. Camweri _ v. maRraZe. daaxloebiT

1966 w., axalcixis raionis sofeli vale. savaraudodAasruleben isidore

aspaniZe (damwyebi) da maTe kopaZe (bani).

218. klarjuli `soYle rumYanaYana~. Camweri _ savaraudod baatin iavuzi.

daaxloebiT 1977 w., murRulis raionis sofeli baSqoi. mRerian amave

raionis soflebis: baSqoisa da quras mkvidri qalebi.

219. klarjuli `Yeni geldi ilbaSi~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2016 w.,

borCxis raionis sofeli arxva. asruleben Sain (savaraudod damwyebi), avni

da axmed yavazoRlebi (miqelaZeebi).

220. klarjuli `soYle rumYanaYana~ (Turqulad). Camweri _ g. kraveiSvili.

2016 w., borCxis raionis sofeli trapeni. asruleben jelal bairamoRli

(futkaraZe) da iaSar qaia (naodariSvili).

Page 237: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

237

221. klarjuli `soYle rumYanaYana~ (fragmenti Turqulad). Camweri _ ali

bolqvaZe. 1980-81 ww., borCxis raionis sofeli trapeni. asruleben borCxis

raionis soflebis: trapenisa da savaraudod damfarlis bolqvaZeebi.

222. klarjuli `soYle rumYanaYana~. Camweri T. SioSvili. 2007 w., murRulis

raionis sofeli ozmali. asruleben fiqrie oiuTli da xaje SeixoRli.

223. klarjuli `soYle rumYanaYana~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w.,

murRulis raionis sofeli ozmali. asruleben fiqrie oiuTli da fatma

orhan. sityvebs karnaxobs fiqrie oiuTli.

224. klarjuli `soYle rumYanaYana~. Camweri _ s. erguni (hajioRli). 1970-80-

iani ww. murRulis raioni. sofeli da Semsruleblebi ucnobia.

225. klarjuli `soYle rumYanaYana~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2017 w.,

hendeqis raionis sofeli qarTla. asruleben: suleiman armani, osman quCuqi,

ibraim, nejaT, axmed, da adem zenginebi (kaxiZeebi). teqsts karnaxobda nejaT

zengini (kaxiZe).

226. xevsuruli `Savs ludsa, wiTel Rvinosa~. Camweri _ Salva mSveliZe.

1929 w., TianeTis raionis sofeli saWure. asruleben cico da yudia

WinWaraulebi. simRera 2006 wels Sevida gamocemaSi „xmebi warsulidan.

qarTuli xalxuri musika fonografis cvilis lilvakebidan“ (diski 1 #52).

227. xevsuruli „Rreobis dros“. Camweri _ S. mSveliZe. 1929 w., duSeTis

raionis sofeli barisaxo. imave eqspediciidan. asruleben berdia arabuli

da mgelika liqokeli. simRera 2006 wels Sevida gamocemaSi „xmebi

warsulidan. qarTuli xalxuri musika fonografis cvilis lilvakebidan“

(diski 1 #75).

228. `Sublis qveidan~. Camweri _ Tbilisis konservatoriis tradiciuli

mravalxmianobis kvlevis saerTaSoriso centris, qaradenizis teqnikuri

konservatoriisa da stambulSi qarTuli kulturis saxlis eqspediciam.

xel. n. razmaZe da a. akati. 2015 w., inegolis raionis sofeli hairie.

Semsruleblebi ucnobia.

229. litvuri `sutartinesi~. daiva raCunaite-viCinienes 2002 wels

gamocemuli inglisurenovani wignidan `Sutartinės Lithuanian polyphonic songs~. #4.

230. qarTluri `baRdaduri~ gudastvirze. Camweri _ Tbilisis

konservatoriis eqspedicia. xel. k. rosebaSvili. 1964 w., mcxeTis raionis

Page 238: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

238

sofeli misaqcieli. asrulebs luarsab jiquri. inaxeba qxmSl arqivSi firi

161, #13.

231. mesxuri sacekvao gudastvirze. Camweri _ v. maRraZe. 1961-62 ww., adgili

da Semsrulebeli ucnobia.

232. lazuri `encvi emfula encvi~ qamanCis TanxlebiT. Camweri _ g.

kraveiSvili. 2014 w., q. findikli. asrulebs SiSman ilmazi.

233. mesxuri `patarZliT erTsa cixesa~. Camweri _ v. maRraZe. 1966 w., q.

aspinZa. asruleben valerian maRraZe (damwyebi) da dimitri beriZe (bani).

234. `sacekvao `akordze~/muziyaze~ (fragmenti). Camweri _ s. erguni

(hajioRli). 1970-80-iani ww., adgili da Semsrulebeli ucnobia.

235. SavSuri `darTulaY~ muziyaze. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w.,

SavSaTis raionis sofeli bazgireTi. asrulebs Sener iSiyi.

236. aWaruli dasakravebi akordeonze (fragmenti). Camwerebi _ nino

kalandaZe da qeTevan maTiaSvili. 2005 w., Suaxevis raioni. inaxeba qxmSl da

tmksc arqivebSi.

237. muslimuri locva (fragmenti). Camweri _ s. merTi. Semsrulebeli

savaraudod arabulad mReris.

238. muslimuri locva (fragmenti) Camweri _ s. merTi. Semsrulebeli

savaraudod arabulad mReris.

239. taouri `nani~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., iusufelis raionis

sofeli patara xeveki. asrulebs fatma guleri.

240. lazuri `desTani~ (fragmenti). Camweri z. Tandilava. 1989-90 ww., gaRma

anu TurqeTis lazeTi. konkretuli adgili da Semsrulebeli ucnobia.

241. `gurjuli vaizi~. SavSeTidan. Camweri da Semsrulebeli ucnobia.

242. ingilouri `kolmeurne~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g.

kraveiSvili. 2013 w., q. kaxi. asrulebs dariko tartaraSvili (TarxniSvili).

243. hasan helimiSis `jan stalin~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w.,

xelvaCauris raionis sofel kvariaTi. asrulebs xelvaCauris raionis

sofel sarfSi dabadebuli saadeT qoriZe.

244. lazuri `heYamo~. Camwerebi _ z. Tandilava da g. CxikvaZe. 1963 w.,

xelvaCauris raionis sofeli sarfi. asruleben: ilia abduliSi (solisti)

ali da besarion baqraZeebi, nugzar da mavile Tandilavebi da asmaT

Page 239: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

239

Tandilava (solisti). firi 157, #2. inaxeba qxmSl da berZeniSvilis

kvleviTi institutis arqivebSi.

245. taouri `elesa~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2014 w., iusufelis raioni

sofeli patara xeveki. asrulebs rejeb qeCeji (yaWiSvili).

246. cxovelebisa da frinvelebis daZaxebisa da gagdebis xmebi. Camweri _ g.

kraveiSvili. sxvadasxva kuTxe, 2011-16 ww.

247. klarjuli `desTani~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2017 w., q. hendeqi.

asrulebs hendeqis raionis sofel arxvaSi dabadebuli hidaeT

qesiji/qeseji.

248. lazuri `fxaCkaT bozofe fxaCkaT~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w.,

murRulis raionis sofeli baSqoi. asruleben klarjebi: suleiman baidini

(ezaRaSvili) da alTun yaia.

249. klarjuli `desTani~. Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w., q. murRuli.

asrulebs muhamed Turani.

250. lazuri `desTani~ qamanCis TanxlebiT (fragmenti). birol

TofaloRlus kasetidan `lazeburi~.

251. klarjuli `desTani~ (fragmenti). Camweri _ s. erguni (hajioRli). 1970-

80-iani ww. asrulebs savaraudod refie baidini (ezaRaSvili).

252. lazuri `desTani~ (fragmenti). Camweri _ z. Tandilava. 1990 w.,

savaraudod findiklis raionis sofeli abu. Semsrulebeli ucnobia.

253. klarjuli `desTani~ (fragmenti). Camweri _ g. kraveiSvili. 2015 w.,

borCxis raionis sofeli ebrika. asrulebs ildris ozfexlevani (beriZe).

254. lazuri `desTani sofel orTaxofaze~ qamanCis TanxlebiT (fragmenti).

Camwerebi _ g. kraveiSvili da z. vaniliSi. 2014 w., q. xofa. asrulebs Sinasi

ozeri.

Page 240: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

240

sanoto danarTi

1. klarjuli `gelino~. Camweri da gamSifravi _ g. kraveiSvili. 2015 w.,

murRulis raionis sofeli kordeTi. asruleben nazim da osman iavuzebi

(varSaniZeebi).

2. klarjuli xoromi. Camweri da gamSifravi _ g. kraveiSvili. 2015 w.,

murRulis raionis sofeli ereguna. asrulebs yadem gormiSi/gormuSi.

Page 241: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

241

3. SavSuri `daba da devrieTi~ muziyis TanxlebiT (Sesavali). Camweri _

x. jangavaZe. 2012 w., SavSaTis raionis sofeli bazgireTi. gamSifravi _ g.

kraveiSvili.

4. kadansi lazur `gudaze~.

Page 242: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

242

5. lazuri `avlaskani~ qamanCis TanxlebiT (Sesavali). Camwerebi _ g.

kraveiSvili da n. memiSiSi. 2014 w., q. ardaSeni. asrulebs murat serini.

gamSifravi _ g. kraveiSvili.

6. mozdokuri `nana~ (Аракчиев, 1916:116). notebze Camweri _ d. arayiSvili.

1890-iani ww., q. mozdoki. asrulebs ana arayiSvili.

Page 243: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

243

7. mozdokuri `urmuli~ (iqve). notebze Camweri _ d. arayiSvili. 1890-iani

ww., q. mozdoki. asrulebs ana arayiSvili.

8. mozdokuri `kurdReli~ (iqve). notebze Camweri _ d. arayiSvili. 1890-

iani ww., q. mozdoki. Semsrulebeli ucnobia.

Page 244: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

244

9. mozdokuri `alilo~ (Аракчиев, 1916:116-117). notebze Camweri _ d.

arayiSvili. 1897 w., q. mozdoki. yvela xmas asrulebs egnate arayiSvili.

Page 245: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

245

10. yizlaruli `TeTro qalo~ (Аракчиев, 1916:131). Camweri da gamSifravi

_ d. arayiSvili. 1904 w., yizlaris raionis sofeli Selkovskaia (sarafani).

Semsrulebeli ucnobia.

11. yizlaruli `avTandili~ (Аракчиев, 1916:131-132). Camweri da gamSifravi

_ d. arayiSvili. 1904 w., yizlaris raionis sofeli Selkovskaia (sarafani).

Semsruleblebi ucnobia.

Page 246: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

246

12. yizlaruli `TuSo, vano, Savlego~ (Аракчиев, 1916:132). Camweri da

gamSifravi _ d. arayiSvili. 1904 w., yizlaris raionis sofeli Selkovskaia

(sarafani). Semsruleblebi ucnobia.

13. yizlaruli `saTamaSo~ (Аракчиев, 1916:133). Camweri da gamSifravi _ d.

arayiSvili. 1904 w., yizlaris raionis sofeli Selkovskaia (sarafani).

Semsruleblebi ucnobia.

Page 247: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

247

14. yizlaruli `sufruli~ (Аракчиев, 1916:134). Camweri da gamSifravi _ d.

arayiSvili. 1904 w., yizlaris raionis sofeli Selkovskaia (sarafani).

Semsruleblebi ucnobia.

15. yizlaruli ferxuli – mayruli (iqve). Camweri da gamSifravi _ d.

arayiSvili. 1904 w., yizlaris raionis sofeli Selkovskaia (sarafani).

Semsruleblebi ucnobia.

Page 248: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

248

16. yizlaruli `melis simRera~ (Аракчиев, 1916:132-133). Camweri da

gamSifravi _ d. arayiSvili. 1904 w., yizlaris raionis sofeli Selkovskaia

(sarafani). Semsruleblebi ucnobia.

Page 249: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

249

17. yizlaruli `alilo~ (Аракчиев, 1916:135). Camweri da gamSifravi _ d.

arayiSvili. 1904 w., yizlaris raionis sofeli Selkovskaia (sarafani).

Semsruleblebi ucnobia.

Page 250: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

250

18. ingilouri `zizgi-zizgi mamalo~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g.

kraveiSvili. 2013 w., q. kaxi. asrulebs kaxis raionis sofel alaTemurSi

dabadebuli eliso rostiaSvili. gamSifravi _ g. kraveiSvili.

19. Tbilisuri `ZiZgi-ZiZgi mamala~. notebze Camweri _ nino kalandaZe-

maxaraZe. 2004 w., Semsruleblebi ucnobia.

20. ingilouri `kuhku dagPeC~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g.

kraveiSvili. 2013 w., dedofliswyaros raionis sofeli samTawyaro.

asrulebs vladimer firosmanaSvili. gamSifravi _ g. kraveiSvili.

21. ingilouri `titi patarZal~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g.

kraveiSvili. 2013 w., dedofliswyaros raionis sofeli samTawyaro.

asrulebs cicino sardalaSvili. gamSifravi _ g. kraveiSvili.

Page 251: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

251

22. ingilouri `tilili~. Camwerebi _ m. tartaraSvili da g.

kraveiSvili. 2013 weli. q. kaxi. asrulebs valia ivanickaia. gamSifravi _ g.

kraveiSvili.

23. taouri `haide wevdeT~. Camweri da gamSifravi _ g. kraveiSvili. 2014

w., iusufelis raionis sofeli qobaqi. Semsrulebeli ucnobia.

24. SavSuri `elia gogo~. Camweri da gamSifravi _ g. kraveiSvili. 2014

w., SavSaTis raionis sofeli bazgireTi. asrulebs mustafa uzun gameSiZe.

Page 252: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

252

25. ingilouri `odoSuan wovdeT~ da qarTl-kaxuri `herios~

intonaciuri Sedareba.

26. lazuri, fSauri da svanuri nanebis intonaciuri Sedareba

27. ingilouri `wikna-wikna~. Camwerebi m. tartaraSvili da i. Jordania.

1987 w., q. kaxi. asrulebs mixeil yuloSvili.

Page 253: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

253

28. taouri `kaCkaCkaze gomodi~. Camweri da gamSifravi _ g. kraveiSvili.

2014 w., iusufelis raionis sofeli patara xeveki. asrulebs axmedai

baxasoRli.

29. lazuri desTani. Camweri _ z. Tandilava. 1989-90 ww. findiklis

raionis sofeli abu. Semsrulebeli ucnobia.

30. SavSuri `dodofali moyavan~. Camweri da gamSifravi _ g.

kraveiSvili. 2014 w., SavSaTis raionis sofeli bazgireTi. asrulebs ismail

aidini (cvariZe).

Page 254: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

254

31. lazuri desTani. Camweri _ z. Tandilava. 1989-90 ww., gaRma lazeTi

(konkretuli adgili ucnobia). Semsrulebeli ucnobia. gamSifravi _ g.

kraveiSvili.

32. klarjuli `soYle rumYanaYana~. Camweri _ savaraudod baatin iavuzi.

1977 w., murRulis raionis sofeli baSqoi. asruleben: murRulis riaonis

soflebis baSqoisa da quras mkvidri qalebi. gamSifravi _ g. kraveiSvili

Page 255: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

255

33. mesxuri `saxlo salxinod naSeno~ (maRraZe, 1976:105).. Camweri da

gamSifravi _ v. maRraZe. 1962 w., axalcixis raionis sofeli vale.

asruleben” savaraudod isidore aspaniZe (damwyebi) da maTe kopaZe (bani).

34. mesxuri `oTxi wyaro~. Camweri _ v. maRraZe. Caweris weli, adgili da

Semsruleblebi ucnobia. gamSifravi _ g. kraveiSvili.

35. paraleluri sekundebi sxvadasxva skolis qarTul sagaloblebSi.

Page 256: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

256

36. xevsuruli `Savs ludsa, wiTel Rvinosa~ (CxikvaZe, 1960:11). 1929 w.,

Camweri _ S. mSveliZe. TianeTis raionis sofeli saWure. asruleben RvTiso

da yurdia WinWaraulebi. gamSifravi ucnobia.

Page 257: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

257

37. TuSuri `amoduRdi margalito~ (aslaniSvili, 1956: 184). Camweri da

gamSifravi _ S. aslaniSvili. 1947 w., axmetis raionis sofeli omalo.

asruleben caco da nato biRoiZeebi.

Page 258: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

258

38. TuSuri `mecxvaris simRera~ (iqve:186-187). Camweri da gamSifravi _ S.

aslaniSvili. 1947 w., axmetis raionis sofeli omalo. asruleben caco da

nato biRoiZeebi.

Page 259: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

259

39. lazuri `heYamo~. Camwerebi _ g. kraveiSvili da z. vaniliSi. 2014 w.,

q. xofa. asrulebs amave raionis sofel pironiTidan gaTxovili meCmie

baldaTi. gamSifravi _ g. kraveiSvili.

40. lazuri `xolo qomoxTu Yazi~. Camwerebi _ g. kraveiSvili da n.

memiSiSi. 2014 w., q. arhavi. asrulebs eveSaT filibeli. gamSifravi _ g.

kraveiSvili.

Page 260: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

260

41. lazuri `Cqin lazefe~. (CxikvaZe, 1971). Camweris vinaoba, TariRi,

adgili da Semsrulebeli ucnobia.

Page 261: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

261

videodanarTi

klarjeTi

1. `vohohoi~. gadamRebi Tamaz kraveiSvili. 2017 w., giorgi kraveiSvilis

eqspedicia. hendeqis raionis sofeli qizanluRi. asruleben: haidar Camur,

faaretin sari, suleiman sari, qenan Camuri, ihsan sari, Camuri (saxeli

ucnobia), nevzaT Camuri, iusuf zia demirhani (amave raionis sofel

serveTiedan) husein yavazi (amave raionis sofel luTfie qoSqidan).

2. delixoromi kavalze. gadamRebi T. kraveiSvili. 2016 w., g. kraveiSvilis

eqspedicia. borCxis raionis sofeli devsqeli. asrulebs abdulaziz

ozaidini (cecxlaZe).

3. `wii wii wiwipola~. gadamRebi T. kraveiSvili. 2017 w., g. kraveiSvilis

eqspedicia. hendeqis raionis sofeli avana. TamaSobaSi monawileoben haidar

aTabegi, furqan Temizje da beraT Temizje. mReris haidar aTabegi.

tao

4. `Tamar mefis~ hangi. giorgi kalandias filmidan `erTi Woroxis

Svilebi~. iusufelis raionis sofeli patara xeveki. asrulebs zulxib

qeCeji (yaWiSvili).

5. daul-zurna. iusufelis raionis Turqulenovani sofeli erenqoi.

https://www.youtube.com/watch?v=kDitTD8P98U.

SavSeTi

6. sacekvao garmonze. 2014 w. ankara. asrulebs SavSaTis raionis sofel

ziosSi dabadebuli nuretin demir (beqaZe). video g. kraveiSvilis TxovniT

gadaiRo Tavad nuretinma.

7. cekva Wibonis TanxlebiT. Cawerilia SavSaTis raionis Turqulenovan

sofel tbeTSi https://www.youtube.com/watch?v=rkSmscuBCwA.

8. daul-zurnaze dasakravi. asrulebs ergun alTun

https://www.youtube.com/watch?v=KpJc3m4hWso.

9. `xelgaSlila~ kavalze. gadaiRo nargiz surmavam 2009 wels SavSaTis

raionis sofel ustamisSi. Semsrulebeli ucnobia.

Page 262: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

262

lazeTi

10. mravalxmiani simRera (Turqulad) 1997 wlis filmidan Arhavi Belgeseli

(arhavis ambebi). fragmenti pirveli nawilidan

https://www.youtube.com/watch?v=jRauDZA--jU.

11. pontos berZnuli dasakravi `cabounaze~

https://www.youtube.com/watch?v=nJnw9C1Uf-c.

12. swori da bologafarToebuli pilili. gadamRebi _ nino maxaraZis

eqspedicia. 2008 w., xelvaCauris raionis sofeli sarfi. asrulebs ilia

abduliSi.

13. sacekvao simRera cekvisa da gudis TanxlebiT. gadamRebi _ T.

kraveiSvili. 2014 w., g. kraveiSvilis eqspedicia. q. fazari. `gudaze~ ukravs

faSa janjari.

14. berZnuli gudastviri `gaida~ https://www.youtube.com/watch?v=NyfCKoM4G2E.

15. Sotlandiuri gudastviri https://www.youtube.com/watch?v=tDRdabkBM28.

16. pontos berZnuli (gaberZnebuli lazebis) dasakravi `cabounaze~

(Tsabouna) https://www.youtube.com/watch?v=fXKelemuJNQ.

17. xemSinebis (lazeTSi mcxovrebi musulmani somxebis an gasomxebuli

lazebis) xoroni gudastvirze https://www.youtube.com/watch?v=yaA-ZOSj7Fw.

18. sacekvao simRera qamanCis TanxlebiT. gadamRebi T. kraveiSvili. 2014 w.,

g. kraveiSvilisa da z. vaniliSis eqspedicia. q. findikli. asrulebs amave

raionis sofel WanafeTSi dabadebuli jengiz ergYuReni.

19. pontos berZnuli (gaberZnebuli lazebis) qamanCa

https://www.youtube.com/watch?v=9SrUcmfQKlw.

20. franguli gudastviri `kornemusi~ cornemuse

https://www.youtube.com/watch?v=lnnlghshsVo.

21. Citebis mosanadirebeli sakravi (`sifsiY~). gadamRebi T. kraveiSvili.

2014 w., g. kraveiSvilisa da n. memiSiSis 2014 wlis eqspedicia. ardaSenis

raionis sofeli aidere. ukravs g. kraveiSvili.

Page 263: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

263

saingilo – azerbaijani

22. naRara-zurnaze dasakravi. zaqaTala

https://www.youtube.com/watch?v=MYv52L6Izus.

23. naRara-zurnaze dasakravi. Seqi (nuxi).

https://www.youtube.com/watch?v=PNvFenCwdAM.

24. `qoroRli~ naRara-zurnaze. azerbaijanuli.

https://www.youtube.com/watch?v=G1faut-5emI.

25. azerbaijanuli simRera sazis TanxlebiT.

https://www.youtube.com/watch?v=KeveE2RpgcI.

26. azerbaijanuli dasakravi sazis TanxlebiT.

https://www.youtube.com/watch?v=IYJ6liZ-Mz0.

27. `Традиции народа Ингилои~. satelevizio siuJeti.

https://www.youtube.com/watch?v=7QpKPtAyU5o.

28. azerbaijanulenovani simRera tanburis TanxlebiT. gadacemidan `Can

Azerbaycan – Zaqatala~. bmulze devs satelevizio filmis sruli versia

https://www.youtube.com/watch?v=Jn1HaWydOlg.

29. araqarTulenovani simRera tanburis TanxlebiT.

https://www.youtube.com/watch?v=VFMZNBgJk18.

30. dasakravi tanburze https://www.youtube.com/watch?v=TmgnW8qKjFg.

31. azerbaijanulenovani simRera tanburis TanxlebiT.

https://www.youtube.com/watch?v=-8fORBYoQbw.

32. azerbaijanulenovani simRera avarel Samilze tanburis TanxlebiT.

https://www.youtube.com/watch?v=nsSB8RPQiRg.

33. Crdilokavkasiuri `Мухамадхабиб Куяда~.

https://www.youtube.com/watch?v=1ZiFVgrEXFA.

34. Crdilokavkasiuri `Хабиб~. https://www.youtube.com/watch?v=gDrnGymIIYw.

35. `vititi~. gadaviRe 2012 wels kaxis raionis sofel did binaSi. ukravs

Sveni oTaraSvili.

irani

36. sparsulenovani simRera qamanCis TanxlebiT. gadaiRo ina inariZem

fereidanSi 2007 wels.

Page 264: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

264

37. mazandaraneli qarTvelebis musikaluri tradiciebi. gadacemaSi

`SuadRe GDS-ze~. https://www.youtube.com/watch?v=ZhhyJU4Pvzc

38. mazandaraneli qarTvelebis musikaluri kultura. pirveli arxis

radio gadacemaSi `pikis saaTi~. https://www.youtube.com/watch?v=H2XWpPGF3kg

39. lazuri `soYle rumYanaYana~ (Turqulad). 1997 wlis filmidan Arhavi

Belgeseli (arhavis ambebi). fragmenti meore nawilidan

https://www.youtube.com/watch?v=Q8KD-HyGv7c

internetSi ganTavsebuli danarCeni bmulebi:

tao

gudastviri (tiki)

https://www.youtube.com/watch?v=mUne4xnnmyQ

https://www.youtube.com/watch?v=y_8wYCX6uo8

daul-zurna

https://www.youtube.com/watch?v=8J2aS7sea7Y

https://www.youtube.com/watch?v=Ki7EUrlmyQg

SavSeTi

daul-zurna

https://www.youtube.com/watch?v=QIc09LyFY2c

https://www.youtube.com/watch?v=ynT9iUxkacY

hereTi

telekompania obieqtivi. gadacema `fesvebi~. wamyvani mariam gajiSvili,

stumari zurab papiaSvili. http://obieqtivi.net/tv1.php?id=11872

ToremzeY asrulebs marTa tartaraSvili. masala aRebulia vaxuSti

kotetiSvilis saxelobis xalxuri poeziis 2010 wels gamarTuli saRamodan

http://www.youtube.com/watch?v=RHI6jab-swc malxaz nuroSvilis simRerebi ansambl lazares SesrulebiT.

http://www.alazani.ge/folkloruli-ansambli-Lazare-xalxuri-simgerebi-ans18.html?qartuli-

folklori

Page 265: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

265

naRara-zurna

https://www.youtube.com/watch?v=vCigJNdJqnc

https://www.youtube.com/watch?v=h-PvQ2ZTzXY

https://www.youtube.com/watch?v=yU9zOP-CbJg

https://www.youtube.com/watch?v=67MQA0ICGME

tanburi

https://www.youtube.com/watch?v=oWQKyyROWbo

https://www.youtube.com/watch?v=AXWmoMfpjgs

https://www.youtube.com/watch?v=_grbOzVcUg8

https://www.youtube.com/watch?v=n1T4yBwjIQU

https://www.youtube.com/watch?v=Yn0sAxwg3WA

http://www.mp3tunes.tk/download?v=TExSd-Ut8_o

https://www.youtube.com/watch?v=IJKxHyiQDso

azerbaijani

http://www.youtube.com/watch?v=OtYfo9xQW3E

http://www.youtube.com/watch?v=AN9iNPIkDuY

https://www.youtube.com/watch?v=mqXlSacRc1c

https://www.youtube.com/watch?v=oFSbuiyP1No

sazi

http://www.youtube.com/watch?v=DsvT53Rar9E

http://www.youtube.com/watch?v=Cdx7cAvb79k

naRara-zurna

https://www.youtube.com/watch?v=DTfO3ar-VSg

https://www.youtube.com/watch?v=G1faut-5emI

https://www.youtube.com/watch?v=QOTOqdj7XkY

tanburi daRestanSi

https://www.youtube.com/watch?v=1UcVP1gLMMA

https://www.youtube.com/watch?v=gDrnGymIIYw

Page 266: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

266

fotodanarTi

1. akordeoni (`akordi~). klarjeTi. gadamRebi T. kraveiSvili. 2015 w., g.

kraveiSvilis eqspedicia. q. borCxa. ukravs amave raionis sofel baginSi

dabadebuli emrula qesqinqurTi.

2. `muziya~. SavSeTi. gadamRebi T. kraveiSvili. 2015 w., g. kraveiSvilis

eqspedicia. SavSaTis raionis sofeli ziosi. ukravs nuretin demiri (beqaZe).

lazeTi

3. `pilili~. gadamRebi _ lamzira afaqiZe. 2014 w., xelvaCauris kulturis

centri..

4. `kavali~. gadamRebi _ T. kraveiSvili. 2014 ww., g. kraveiSvilisa da n.

memiSiSis eqspedicia ardaSenis raionis sofeli aidere. sakravTan erTad

gamosaxulia Tavad g. kraveiSvili.

5. `guda~. gadamRebi _ T. kraveiSvili. 2014 w., g. kraveiSvilisa da n.

memiSiSis eqspedicia. fazaris raioni.

6. franguli da berZnuli gudastvirebi internetidan.

7. pontos berZnuli (lazuri) `cabouna~ internetidan.

8. qamanCa. gadamRebi _ T. kraveiSvili. 2014 w., g. kraveiSvilisa da z.

vaniliSis eqspedicia. q. findikli.

9. `sifsiY~. gadamRebi _ T. kraveiSvili. 2014 w., g. kraveiSvilisa da n.

memiSiSis eqspedicia. ardaSenis raionis sofeli aidere.

saingilo

10. vasil SioSvilis garmoni. gadamRebi g. kraveiSvili. 2012 w., m.

tartaraSvilisa da g. kraveiSvilis eqspedicia. q. kaxi. suraTze vasil

SioSvilTan erTad erTad gamosaxulia misi meuRle da marTa

tartaraSvili.

11. salome oTaraSvilis garmoni. gadamRebi g. kraveiSvili. 2012 w., m.

tartaraSvilisa da g. kraveiSvilis eqspedicia. q. kaxi.

12. naRara-zurnis ansambli. gadamRebi ucnobia. savaraudod 1954-58 ww., q.

kaxi. oli qitiaSvilis ojaxi. marjvnidan pirveli geinugeli TaTari

mahmadi, meore mixeil qitiaSvili, jariskacis vinaoba ucnobia da meoTxe

caci yuloSvili. foto g. kraveiSvils miawoda malxaz nuroSvilma.

Page 267: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

267

13. `Cunguris~ simebis masala (cxvris nawlavebi). gadamRebi _ g.

kraveiSvili. 2012 w., m. tartaraSvilisa da g. kraveiSvilis eqspedicia. q.

kaxi.

14. arCil beroSvilis `Cunguri~. gadamRebi _ g. kraveiSvili. 2012 w., m.

tartaraSvilisa da g. kraveiSvilis eqspedicia. q. kaxi.

15. merab kuzibabaSvilis `Cunguri~. gadamRebi _ g. kraveiSvili. 2012 w., m.

tartaraSvilisa da g. kraveiSvilis eqspedicia. kaxis raionis sofeli

tyisTavi.

16. `vititi~/`vihtiti~. gadamRebi _ g. kraveiSvili. 2012 w., m.

tartaraSvilisa da g. kraveiSvilis eqspedicia. kaxis raionis sofeli didi

bina.

gamoyenebuli eqspediciebis sia

Cemi eqspediciebi

klarjeTi

1. 2015 wlis 8-17 maisi. murRulis raioni.

2. 2015 wlis 23-29 agvisto. murRulis, borCxisa da arTvinis raionebi.

3. 2015 wlis 23-29 agvisto. murRulis, borCxisa da arTvinis raionebi.

4. 2016 wlis 23-20 maisi. murRulis, borCxisa da arTvinis raionebi.

5. 2016 wlis 6-7 agvisto. murRulis, borCxisa da arTvinis raionebi.

6. 2017 wlis 23 agvisto _ 3 seqtemberi. muhajiri klarjebi. hendeqis,

goljuqisa da aqiazis raionebi.

2014 wlis 3-26 agvisto. tao (iusufelis) da SavSeTi (SavSaTis) raionebi.

lazeTi

1. 2011 wlis 2-11 aprili. xelvaCauris raionis sofeli sarfi da baTumi.

2. 2012 wlis oqtomber-noemberi. ramdenime eqspedicia xelvaCauris raionis

sofel sarfSi.

3. 2012 wlis 11 noemberi. xelvaCauris raionis sofeli kvariaTi.

Page 268: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

268

4. 2014 wlis 23-28 maisi. xofisa da findiklis raionebi. Cemi da zurab

vaniliSis eqspedicia.

5. 2014 wlis 6-19 ivlisi. xofis, arhavis, findiklis, ardaSenisa da

fazaris raionebi. Cemi da nazi memiSiSis eqspedicia.

6. 2014 wlis 21-26 ivlisi. xelvaCauris raionis soflebi sarfi da

kvariaTi.

7. 2015 wlis 1 seqtemberi. xelvaCauris raionis sofeli gonio.

8. 2015 wlis 29 noemberi. xelvaCauris raionis sofeli gonio.

9. 2016 wlis 24 dekemberi. xelvaCauris raionis sofeli sarfi.

10. 2017 wlis 11-12 Tebervali. xelvaCauris raionis soflebi kvariaTi da

gonio.

11. 2017 wlis ivnis-ivlisi. xelvaCauris raionis sofeli sarfi.

saingilo

1. 2011 wlis 21-26 noemberi. kaxis raioni. marTa tartaraSvilisa da Cemi

eqspedicia.

2. 2011 wlis 26-27 dekemberi. dedofliswyaros raionis sofeli

samTawyaro. m. tartaraSvilis da Cemi eqspedicia.

3. 2012 wlis 22-28 ianvari. kaxis, belaqnisa da zaqaTlis raionebi.

tartaraSvilisa da Cemi eqspedicia.

4. 2012 wlis 3-9 maisi. kaxisa da zaqaTlis raionebi. tartaraSvilisa da

Cemi eqspedicia.

5. 2012 wlis savaraudod 16-25 noemberi. kaxis raioni. tartaraSvilisa da

Cemi eqspedicia.

6. 2013 wlis 3-7 oqtomberi. dedofliswyaros raionis sofeli samTawyaro.

tartaraSvilisa da Cemi eqspedicia.

7. 2013 wlis 20-25 noemberi. kaxis raioni. tartaraSvilisa da Cemi

eqspedicia.

8. 2017 wlis 6-9 ivlisi. dedofliswyaros raionis sofeli samTawyaro.

Cemi eqspedicia.

Page 269: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

269

sxvaTa eqspediciebi

klarjeTi

1. selaTin hajioRlis 1970-80-iani wlebis araerTi eqspedicia murRulis

raionSi.

2. suleiman merTis 1970-80-iani wlebis araerTi eqspedicia murRulis,

borCxisa da arTvinis raionebSi.

3. baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis samxreT-

dasavleT saqarTvelos kvleviTi centris 2007 wlis eqspedicia murRulis,

borCxisa da arTvinis raionebSi. xel. m. faRava.

2013 wlis zafxuli. baTumis moswavle axalgazrdobis sasaxlos

direqtoris T. mesxiZis taos eqspediciebi. iusufelis raioni.

SavSeTi

1. 2009 wlis 1-15 agvisto. baTumis SoTa rusTavelis saxelobis

saxelmwifo universitetis qarTvelologiuri institutis eqspedicia. xel.

mamia faRava.

2. 2012 wlis agvisto. quTaisis akaki wereTlis saxelmwifo universitetis

qarTveluri dialeqtologiis samecniero-kvleviTi institutis eqspedicia.

SavSaTis raioni. xel. ekaterine dadiani da tariel futkaraZe.

lazeTi

1. 1963 wlis 16 ivlisi. Tbilisis saxelmwifo konservatoriis, baTumis

niko berZeniSvilis kvleviTi institutisa da SoTa rusTavelis qarTuli

literaturis institutis eqspedicia. xelvaCauris raionis sofeli sarfi.

2. 1973 wlis 26 ivlisi _ 14 agvisto. Tbilisis konservatoriis xalxuri

Semoqmedebis kaTedris eqspedicia. xelvaCauris raioni. xel. grigol

CxikvaZe.

3. zurab Tandilavas 1989-90 wlebis eqspediciebi sarfsa da gaRma

lazeTSi.

4. 2008 wlis maisi. nino maxaraZis eqspedicia xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

Page 270: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

270

mesxeTi

1. 1933 weli. Salva mSveliZis eqspedicia. adigenis, axalcixis,

axalqalaqisa da aspinZis raionebi.

2. 1961-68 wlebi. valerian maRraZis eqspediciebi. axalcixis, aspinZis,

borjomis, axalqalaqisa da adigenis raionebi.

TurqeTis aWara

1. 1965 weli. inegolis raionis sofeli hairie. axmed melaSvilisa da

ilia jabadaris eqspedicia.

2. 1968 wlis ivlisi. indianas universitetis eqspedicia. inegolis raionis

sofeli hairie.

3. 1990 weli. zurab Tandilavas da daviT xaxutaiSvilis eqspedicia.

facas raionis sofeli kabaRdaRi.

4. 2005 wlis 30 agvisto _ 11 seqtemberi. Tbilisis vano sarajiSvilis

saxelobis saxelmwifo konservatoriis qarTuli xalxuri Semoqmedebis

mimarTulebisa da tradiciuli mravalxmianobis kvlevis saerTaSoriso

centris eqspedicia. xelvaCauris raioni. xel. natalia zumbaZe.

5. 2005 wlis ianvari da marti. Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis

saxelmwifo konservatoriis tradiciuli mravalxmianobis kvlevis

saerTaSoriso centris, SoTa rusTavelis qarTuli literaturis

institutis da baTumis niko berZeniSvilis kvleviTi institutis eqspedicia.

Suaxevisa da qedis raionebi. xel. elguja dadunaSvili.

6. 2015 wlis 3-13 agvisto. Tbilisis vano sarajiSvilis saxelobis

saxelmwifo konservatoriis tradiciuli mravalxmianobis kvlevis

saerTaSoriso centris, qaradenizis teqnikuri konservatoriisa da

stambulSi qarTuli kulturis saxlis erToblivi eqspedicia. inegolis

raioni sofeli hairie. xel. nino razmaZe da abdulah akati.

7. 2015 wlis 16-22 seqtemberi. saqarTvelos folkloris saxelmwifo

centris eqspedicia. goljuqisa da inegolis raionebi. xelmZRvaneli

miTiTebuli ar aris.

dimitri arayiSvilis 1890 wlis mozdokisa da 1904 wlis yizlaris

eqspediciebi.

Page 271: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

271

saingilo

1. 1987 wlis ivlisi. SoTa rusTavelis qarTuli literaturis

institutis eqspedicia. kaxis raioni. xel. jondo bardaveliZe.

2. 2013 wlis 20-29 ivlisi. ilias saxelmwifo universitetis

eTnomusikologiuri mimarTulebis eqspedicia. xel. T. gabisonia da n.

maxaraZe.

3. 2014 wlis 23 ivnisi _ 3 ivlisi. Tbilisis saxelmwifo konservatoriis

qarTuli xalxuri musikaluri Semoqmedebis mimarTulebis eqspedicia.

dedofliswyaros raioni. xel. n. zumbaZe.

fereidani

1. 2007 wlis marti. ina inariZis eqspedicia. fereidunSahris raioni.

2. 2008-2012 wlebi. arnold Ciqobavas saxelobis enaTmecnierebis

institutis eqspedicia. xel. marine beriZe.

TuSeTi

1. 1947 weli. axmetis raioni. ivane javaxiSvilis istoriisa da

eTnologiis institutis TuSeTis eqspedicia. xel. S. aslaniSvili.

2. 1965 wlis ivlisi. axmetis raioni. qarTuli xalxuri musikaluri

Semoqmedebis laboratoriis eqspedicia. xel. kaxi rosebaSvili.

qarTli

1. 1961 wlis 14 seqtemberi. Tbilisis konservatoriis qarTuli xalxuri

musikaluri Semoqmedebis laboratoriis qarTlis eqspedicia. sofeli

diRomi. xel. k. rosebaSvili.

2. 1964 weli. Tbilisis konservatoriis qarTuli xalxuri musikaluri

Semoqmedebis laboratoriis qarTlis eqspedicia. mcxeTis raionis sofeli

misaqcieli. xel. k. rosebaSvili.

1929 weli. TianeTisa da xevsureTis eqspedicia. TianeTisa da duSeTis

raionebi. xel. Salva mSveliZe.

Page 272: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

272

1959 wlis 3 ivlisi _ 3 agvisto. Tbilisis konservatoriis qarTuli

xalxuri musikaluri Semoqmedebis laboratoriis eqspedicia zugdidisa da

mestiis raionebi. xel. oTar CijavaZe.

gamoyenebuli filmebi da gadacemebi

1. giorgi kalandias filmi. `erTi Woroxis Svilebi~. tao. 2000-iani wlebi.

2. giorgi kalandias filmi `hereTi~. 2005 weli.

3. ioseb sturuas filmi `dasavleTi anatolia. inegoli~. muhajiri

aWarlebi. 2007 weli.

4. qeTevan mumlaZis gadacema `sarfSi napovni sakravi~ (pirveli arxis

radio 14.IV.1988).

sakuTar eqspediciebSi Cawerili mTqmelebi20

klarjeTi

1. orhan serveTi. dabadebuli 1951 wels murRulis raionis sofel

gurbinSi.

2. efendoRli (balbaZe) fiqreTi. dabadebuli 1940 wels murRulis

raionis sofel gurbinSi.

3. oqdem asie. dabadebuli murRulis raionis sofel gurbinSi.

4. yalionju (qiqvaZe) erTaCi. dabadebuli 1947 wels murRulis riaonis

sofel gurbinSi.

5. eminoRli xanumi. dabadebuli 1925 wels murRulis raionis sofel

baSqoiSi, gaTxovili gurbinSi 1945 wels.

6. oqdem aiseli. dabadebuli 1960 wels. murRulis raionis sofel

gurbinSi.

7. oqdem baSari. dabadebuli 1955 wels murRulis raionis sofel

gurbinSi. axla ankaraSi cxovrobs.

8. Celiqi (nanvaZe) muradi. dabadebuli murRulis raionis sofel

gurbinSi 1948 wels.

20 CamoTvlilTagan 675 mTqmeli Cawerilia samagistro naSromis dacvis Semdeg.

Page 273: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

273

9. eralfi lale. dabadebuli murRulis raionis sofel gurbinSi 1950

wels.

10. Celiq ainur. dabadebuli murRulis raionis sofel gurbinSi 1959

wels.

11. yara fuaTi. dabadebuli 1959 wels murRulis raionis sofel gurbinSi.

12. oqdem nejaTi dabadebuli 1933 wels murRulis raionis sofel

gurbinSi.

13. qara (gabaiZe) qemali. dabadebuli murRulis raionis sofel gurbinSi.

14. seidoRli (seidiSvili) selimi. dabadebuli 1959 wels murRulis

raionis sofel gurbinSi. gaTxovda sofel qordeTSi.

15. euf sevimi. dabadebuli murRulis raionis sofel qordeTSi.

16. demiri muzaferi. dabadebuli 1942 wels murRulis raionis sofel

qordeTSi.

17. iavuz (varSaniZe) nazimi. dabadebuli 1938 wels murRulis raionis

sofel qordeTSi.

18. iavuz (varSaniZe) osmani. dabadebuli 1951 wels murRulis raionis

sofel qordeTSi.

19. iavuz (varSaniZe) zaiTi. dabadebuli 1965 wels murRulis raionis

sofel qordeTSi.

20. ediz xatije. dabadebuli murRulis raionis sofel qordeTSi.

gaTxovilia durCaSi.

21. hajioRli faqize. dabadebuli 1929 wels murRulis raionis sofel

durCaSi.

22. ergun neJdeTi. dabadebuli 1960 wels murRulis raionis sofel

durCaSi.

23. ergun eqremi. dabadebuli 1932 wels murRulis raionis sofel durCaSi.

24. hajioRli aiSe? dabadebuli 1966 wels murRulis raionis sofel

durCaSi, gaTxovili 1986 wels sofel trapenSi.

25. subaSi barki Senoli. dabadebuli 1967 wels murRulis raionis sofel

durCaSi.

26. subaS iusufi. dabadebuli 1977 wels murRulis raionis sofel

durCaSi.

Page 274: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

274

27. ergun unseli. dabadebuli 1970 wels murRulis raionis sofel

durCaSi.

28. baidini (ezaRaSvili) refiei. dabadebuli 1941 murRulis raionis

sofel baSqoiSi. gaTxovda amave raionis sofel durCaSi 1961 wels.

29. yademoRli (savaraudod, beriZe) meTini. dabadebuli 1957 wels

murRulis raionis sofel baSqoiSi.

30. efendoRli (batoniSvili) seifetini. dabadebuli 1959 wels murRulis

raionis sofel baSqoiSi.

31. jeni nuretini. dabadebuli 1960 wels murRulis raionis sofel

baSqoiSi.

32. ildirim (ColoyaSvili) merqezi. dabadebuli 1950 wels murRulis

raionis sofel baSqoiSi.

33. ismailoRli iaSari. dabadebuli murRulis raionis sofel baSqoiSi.

34. iavuz baatini. dabadebuli 1950 wels murRulis raionis sofel

baSqoiSi.

35. iavuz fiqrie. dabadebuli 1955 wels murRulis raionis sofel

baSqoiSi.

36. atila (TavdgiriZe) saidi. dabadebuli 1948 wels murRulis raionis

sofel baSqoiSi.

37. baidini (ezaRaSvili) suleimani. dabadebuli 1928 wels murRulis

raionis sofel baSqoiSi.

38. baidin (ezaRaSvili) iziri. dabadebuli 1960 wels murRulis raionis

sofel baSqoiSi.

39. suliaRa (faliaSvili) hairetini. dabadebuli 1945 wels murRulis

raionis sofel baSqoiSi.

40. yaia alTuni. dabadebuli 1950 wels murRulis raionis sofel

baSqoiSi.

41. iavuz mehmedi. dabadebuli 1963 wels murRulis raionis sofel

baSqoiSi.

42. buiuqli jemali. dabadebuli murRulis raionis sofel baSqoiSi.

43. hajibegoRli ahmedi. dabadebuli 1952 wels murRulis raionis sofel

baSqoiSi.

Page 275: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

275

44. fendoRli osmani. dabadebuli 1935 wels murRulis raionis sofel

baSqoiSi.

45. TofaloRli zeqi. dabadebuli murRulis raionis sofel baSqoiSi.

46. ildirim (ColoyaSvili) jevdeTi. dabadebuli 1945 wels murRulis

raionis sofel baSqoiSi.

47. aSimoRli nevzeTi. dabadebuli 1952 wels murRulis raionis sofel

baSqoiSi.

48. ilmaz nuretini. dabadebuli murRulis raionis sofel baSqoiSi 1952

wels. amave raionis sofel iskebSi cxovrobs 1980 wlidan.

49. elgin eroli. dabadebuli 1936 wels murRulis raionis sofel iskebSi.

50. arslan (ciskaraZe) ahmedi. dabadebuli 1932 wels murRulis raionis

sofel iskebSi.

51. demirel (bolqvaZe) ali. aTlari dabadebuli 1966 wels murRulis

raionis sofel iskebSi.

52. genC airetini. dabadebuli 1956 wels murRulis raionis sofel iskebSi.

53. Celiq ali osmani. dabadebuli 1949 wels murRulis raionis sofel

iskebSi.

54. qaraqolju mehmeTi. dabadebuli 1950 wels murRulis raionis sofel

iskebSi.

55. qaraqolju Serifi. dabadebuli 1948 wels murRulis raionis sofel

iskebSi.

56. karhaman jihaTi. dabadebuli 1939 wels murRulis raionis sofel

eregunaSi.

57. gormiSi (gormuSi) yademi. dabadebuli 1956 wels murRulis raionis

sofel eregunaSi.

58. gormiS (gormuS, hajiSvili) aiSe. dabadebuli 1955 wels murRu;is

raionis sofel eregunaSi.

59. bairamoRli aiseni. dabadebuli 1963 wels murRulis raionis sofel

eregunaSi.

60. hajioRli (xajiSvili) ali. dabadebuli 1947 wels murRulis raionis

sofel eregunaSi. warmoSobiT qobuleTidan.

61. hajioRli (xajiSvili) qemali. dabadebuli 1955 wels murRulis

raionis sofel eregunaSi. warmoSobiT qobuleTidan.

Page 276: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

276

62. TofCe (kazanjoRli) suvaTi. dabadebuli 1975 wels murRulis raionis

sofel kabarjeTSi.

63. nurtaS aiSe dabadebuli. 1940 wels murRulis raionis sofel

kabarjeTSi.

64. varTan eqremi dabadebuli. 1950 wels murRulis raionis sofel

kabarjeTSi.

65. yanTar Saqiri. dabadebuli murRulis raionis sofel kabarjeTSi.

66. baS meTini. dabadebuli 1951 wels murRulis raionis sofel qvemo

quraSi (1965 wlidan qalaq murRulis nawili).

67. Turan muhamedi. dabadebuli 1936 wels murRulis raionis sofel qvemo

quraSi (1965 wlidan qalaq murRulis nawili).

68. ailuC (CxaiZe) iuqseli. dabadebuli sofel qvemo quraSi (axla

murRulis nawili) 1945 wels.

69. SubaSoRli muzaferi. dabadebuli 1935 wels murRulis raionis sofel

zemo quraSi. muSaobda murRulis fabrikaSi. 1984 wels dabrunda sofelSi.

70. gundoRlu melahaTi. dabadebuli 1941 wels murRulis raionis sofel

zemo quraSi.

71. yara nazmieri. dabadebuli murRulis raionis sofel ozmalSi 1957

wels. 1977 wels gaTxovda zemo quraSi.

72. hajioRli muitini. dabadebuli 1919 wels murRulis raionis sofel

zemo quraSi.

73. hajioRli yademi. dabadebuli 1950 wels murRulis raionis sofel

zemo quraSi.

74. gundoRlu iziri. dabadebuli 1955 wels murRulis raionis sofel

zemo quraSi.

75. niazi ozmani. dabadebuli 1964 wels murRulis raionis sofel quraSi.

76. ildirim semaaTi dabadebuli 1944 wels goljuqis raionis sofel

sihreTieSi (savaraudod, qura).

77. Seqer aiSe. dabadebuli 1962 wels goljuqis raionis sofel sihreTieSi.

78. demir nizameTini dabadebuli 1933 wels goljuqis raionis sofel

sihreTieSi (savaraudod, qura).

Page 277: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

277

79. zengin (kaxiZe) hasani. dabadebuli 1942 wels wels goljuqis raionis

sofel sihreTieSi (savaraudod, qura). 1955 wlidan cxovrobs qalaq

goljuqSi. warmoSobiT borCxis raionis sofel Txilazoridanaa.

80. Seqer nazmie. dabadebuli 1942 wels goljuqis raionis sofel

sihreTieSi (savaraudod, qura).

81. kahraman sinani. dabadebuli 1961 wels goljuqis raionis sofel

sihreTieSi (savaraudod, qura).

82. Sain hasani dabadebuli 1944 wels goljuqis raionis sofel sihreTieSi

(savaraudod, qura).

83. fidan hajeri. dabadebuli 1942 wels goljuqis raionis sofel

aivazfunarSi. gaTxovili amave raionis sofel sihreTieSi (savaraudod,

qura).

84. Celiq iziri. dabadebuli 1949 wels murRulis raionis sofel

ozmalSi.

85. ildiran (xojoRli) hasani. dabadebuli 1919 wels murRulis raionis

sofel ozmalSi.

86. oiuTli fiqrie. dabadebuli 1941 wels murRulis raionis sofel

ozmalSi.

87. orhan fatma. dabadebuli 1965 wels murRulis raionis sofel

ozmalSi.

88. hojaoRlu (kiniaZe) muhamedi. dabadebuli murRulis raionis sofel

ozmalSi.

89. namli mehmeTi. dabadebuli 1955 wels murRulis raionis sofel

bujurSi.

90. eraidin mevludi. dabadebuli 1963 wels murRulis raionis sofel

bujurSi.

91. Celiqaslan (lomiZe) rafeTi. dabadebuli 1949 wels murRulis raionis

sofel bujurSi.

92. ozdemir (surmaniZe) jahidi. dabadebuli 1940 wels murRulis raionis

sofel geulSi

93. genC (muTiZe) Serefi. dabadebuli murRulis raionis sofel geulSi

1958 wels.

Page 278: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

278

94. muTioRli (muTiZe) TiqreTi. dabadebuli 1955 wels murRulis raionis

sofel geulSi.

95. muTioRli (muTiZe) emine. dabadebuli 1945 wels murRulis raionis

sofel geulSi.

96. arTan (CoxataroRli) eSari. dabadebuli 1961 wels murRulis raionis

sofel geulSi.

97. muTioRli (muTiZe) haidari. dabadebuli 1917 wels savaraudod

goljuqis raionis sofel nuzheTieSi. 1945 wlidan cxovrobda murRulis

raionis sofel geulSi. gardaicvala 2016 wels.

98. fiiT halidi. dabadebuli 1962 wels hendeqis raionis sofel geulSi

(amJamindeli nurie, qalaq hendeqis ubani). warmoSobiT murRulis raionis

sofel geulidanaa.

99. Caxmax fevzi, dabadebuli 1940 wels hendeqis raionis sofel geulSi

(amJamindeli nurie, qalaq hendeqis ubani). warmoSobiT murRulis raionis

sofel geulidanaa.

100. Caxmax raamin. dabadebuli 1951 wels hendeqis raionis sofel geulSi

(amJamindeli nurie, qalaq hendeqis ubani). warmoSobiT murRulis raionis

sofel geulidanaa.

101. Caqmaq nezme. dabadebuli 1937 wels hendeqis raionis sofel geulSi

(amJamindeli nurie, qalaq hendeqis ubani). warmoSobiT murRulis raionis

sofel geulidanaa.

102. baindir hasani. dabadebuli 1933 wels hendeqis raionis sofel geulSi

(guldibi). 1961 wlidan cxovrobs nuries ubanSi. warmoSobiT murRulis

raionis sofel geulidanaa.

103. TaSqun qazimi. dabadebuli 1955 wels hendeqis raionis sofel geulSi

104. qesimoRli resmiei. 1925 wels hendeqis raionis sofel geulSi.

warmoSobiT murRulis raionis sofel geulidanaa.

105. erqgan muameri. dabadebuli 1947 wels hendeqis raionis sofel geulSi.

warmoSobiT murRulis raionis sofel geulidanaa.

106. baidan hasani. dabadebuli 1944 wels hendeqis raionis sofel geulSi.

warmoSobiT murRulis raionis sofel geulidanaa.

107. qesim serbes huseini. dabadebuli 1950 wels hendeqis raionis sofel

geulSi. warmoSobiT murRulis raionis sofel geulidanaa.

Page 279: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

279

108. begian eiufi. dabadebuli 1976 wels hendeqis raionis sofel geulSi.

warmoSobiT murRulis raionis sofel geulidanaa.

109. elqem qemali. dabadebuli 1947 wels hendeqis raionis sofel geulSi.

warmoSobiT murRulis raionis sofel geulidanaa.

110. aziz nezaqeTi. dabadebuli 1957 wels hendeqis raionis sofel geulSi.

gazrdili qalaq hendeqSi da gaTxovili 1980 wels amave raionis sofel

qarTlaSi. warmoSobiT murRulis raionis sofel geulidanaa.

111. buiuqli ahmedi. dabadebuli 1950 wels qalaq murRulSi.

112. veziroRli erguni. dabadebuli 1960 wels murRulSi.

113. bindoRlu sinani. dabadebuli 1955 wels murRulSi.

114. fadioRli (bolqvaZe) ozgur (xviCa). dabadebuli 1979 wels murRulSi.

115. ildiz aiSe. dabadebuli 1953 wels borCxis raionis sofel arxvaSi. igi

warmoSobiT lazia, dediT klarji.

116. ildiz neJdeTi. dabadebuli 1949 wels borCxis raionis sofel arxvaSi.

igi warmoSobiT lazia, dediT klarji.

117. yavazoRli (miqelaZe) ahmedi. dabadebuli 1956 wels borCxis raionis

sofel arxvaSi.

118. yavazoRli (miqelaZe) ahmedi (meore). dabadebuli 1958 wels borCxis

raionis sofel arxvaSi.

119. yavazoRli (miqelaZe) Saini. dabadebuli 1941 wels borCxis raionis

sofel arxvaSi.

120. yavazoRli (miqelaZe) avni. dabadebuli 1945 wels borCxis raionis

sofel arxvaSi.

121. yavazoRli (miqelaZe) Sadiri. dabadebuli 1946 wels borCxis raionis

sofel arxvaSi.

122. bairaq (faSaliSvili) ali. dabadebuli 1924 wels borCxis raionis

sofel arxvaSi

123. bairaq (faSaliSvili?) ahmedi. dabadebuli 1947 wels borCxis raionis

sofel arxvaSi.

124. muTioRli huseini. dabadebuli 1941 wels borCxis raionis sofel

arxvaSi.

125. gormiS iaSari. dabadebuli 1970 wels borCxis raionis sofel arxvaSi.

126. gilgin emrie. dabadebuli 1944 wels borCxis raionis sofel arxvaSi.

Page 280: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

280

127. qavTaroRli (qavTaraZe) serveTi. dabadebuli borCxis raionis sofel

arxvaSi 1949 wels.

128. demirhan iusuf zia. dabadebuli 1947 wels hendeqis raionis sofel

arxvaSi. bavSvobidanve cxovrobs qalaq hendeqSi. warmoSobiT borCxis

raionis sofel arxvadanaa.

129. qeseji/qesiji hidaYeTi. dabadebuli 1947 wels hendeqis raionis sofel

arxvaSi. 1967 wels gaTxovili amave raionis sofel qizanluRSi. 1969

wlidan mcxovrebi qalaq hendeqSi. warmoSobiT taoelia, iusufelis raionis

sofel orjoxidan.

130. qaia (naodariSvili) haruni. dabadebuli 1957 wels borCxis raionis

sofel trapenSi.

131. bairamoRli (futkaraZe) huseini. dabadebuli 1956 wels borCxis raionis

sofel trapenSi.

132. bairamoRli (futkaraZe) urali. dabadebuli 1941 wels borCxis raionis

sofel trapenSi.

133. bairamoRli (futkaraZe) jelali. dabadebuli 1952 wels wels borCxis

raionis sofel trapenSi.

134. yara qazimi. dabadebuli 1936 wels wels borCxis raionis sofel

trapenSi.

135. bolqvaZe ali. dabadebuli 1929 wels borCxis raionis sofel trapenSi.

qarTuli gvari aRidgina 1959 wels.

136. bolqvaZe faTihi. dabadebuli 1956 wels borCxis raionis sofel

trapenSi. gvari aRdgenilia 1959 wels.

137. bairamoRli (futkaraZe) iaSari. dabadebuli 1965 wels borCxis raionis

sofel trapenSi.

138. bairamoRli (futkaraZe) uSti. dabadebuli 1950 wels borCxis raionis

sofel trapenSi.

139. qaia (naodariSvili) iaSari. dabadebuli 1951 wels borCxis raionis

sofel trapenSi.

140. ozan (bolqvaZe) jemali. dabadebuli borCxis raionis sofel

damfarliSi.

141. yaradeniz sevinuri. dabadebuli 1967 wels borCxis raionis sofel

alajaSi. imave raionis sofel damfarliSi gaTxovda 1987 wels.

Page 281: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

281

142. ozan (bolqvaZe) ahmedi dabadebuli 1933 wels borCxis raionis sofel

damfarliSi.

143. gursui nurTeni. dabadebuli borCxis raionis sofel damfarliSi.

warmoSobiT murRulis raionis sofel gurbinidan.

144. ozan (bolqvaZe) Saini. wels borCxis raionis sofel damfarliSi.

145. isqenderoRlu iliasi. dabadebuli 1971 wels borCxis raionis sofel

TxilazorSi. 1984 wlidan cxovrobs damfarliSi.

146. aTaman ahmedi. dabadebuli 1956 wels borCxis raionis sofel ebrikaSi.

damfarliSi cxovrobs 1966 wlidan.

147. alTunTaS rabiei. dabadebuli borCxis raionis sofel ebrikaSi.

gaTxovili murRulis raionis sofel damfarliSi.

148. osmanoRlu nazimi. dabadebuli 1925 wels borCxis raionis sofel

avanaSi.

149. aTabeq hasani. dabadebuli 1969 wels hendeqis raionis sofel avanaSi.

1984 wlidan cxovrobs qalaq hendeqSi. warmoSobiT borCxis raionis sofel

avanadanaa.

150. alaili selma. dabadebuli 1963 wels hendeqis raionis sofel avanaSi.

warmoSobiT borCxis raionis sofel avanadanaa.

151. aTabeg nureTini. dabadebuli 1939 wels wels hendeqis raionis sofel

avanaSi. warmoSobiT borCxis raionis sofel avanadanaa.

152. aTabeg haidari. dabadebuli 1967 wels hendeqis raionis sofel avanaSi.

warmoSobiT borCxis raionis sofel avanadanaa.

153. alaili davudi. dabadebuli 1932 wels wels hendeqis raionis sofel

avanaSi. warmoSobiT borCxis raionis sofel avanadanaa.

154. Temizje ruhi. dabadebuli 1958 wels hendeqis raionis sofel avanaSi.

warmoSobiT borCxis raionis sofel avanadanaa.

155. Temizje furqani. dabadebuli 1995 wels hendeqis raionis sofel

avanaSi. warmoSobiT borCxis raionis sofel avanadanaa.

156. Temizje beraTi. dabadebuli 2004 wels hendeqis raionis sofel avanaSi.

warmoSobiT borCxis raionis sofel avanadanaa.

157. alaili Sabani. dabadebuli 1956 wels hendeqis raionis sofel avanaSi.

warmoSobiT borCxis raionis sofel avanadanaa.

Page 282: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

282

158. ozTurq suleimani. dabadebuli 1961 wels borCxis raionis sofel

TxilazorSi.

159. balji (futkaraZe) iziri. dabadebuli 1955 wels borCxis raionis

sofel TxilazorSi. 2011 wlidan cxovrobs murRulSi.

160. baljir memedi. dabadebuli 1956 wels borCxis raionis sofel

TxilazorSi.

161. ozbaiaraq ali. dabadebuli 1950 wels borCxis raionis sofel

TxilazorSi. 1972-2002 wlebSi murRulSi muSaobda.

162. aidin Sequri. dabadebuli 1955 wels borCxis raionis sofel

TxilazorSi.

163. menSiroRli huseini. dabadebuli 1935 wels borCxis raionis sofel

TxilazorSi.

164. ozbairaq huseini dabadebuli 1972 wels borCxis raionis sofel

TxilazorSi.

165. Sanli xevai. dabadebuli 1963 wels borCxis raionis sofel jivanSi.

166. ozdemir yadiri memoRli dabadebuli 1938 wels borCxis raionis

sofel jivanSi.

167. diSli zeijani. dabadebuli 1962 wels borCxis raionis sofel jivanSi.

168. ozdemir aiSe. dabadebuli 1921 wels borCxis raionis sofel jivanSi

169. golmez azizi (hadidi). dabadebuli 1951 wels borCxis raionis sofel

jivanSi.

170. golmez luTfi. dabadebuli 1948 wels borCxis raionis sofel

jivanSi.

171. golmez seifeTini. dabadebuli 1953 wels borCxis raionis sofel

jivanSi.

172. yaia ali. dabadebuli 1981 wels borCxis raionis sofel ebrikaSi.

173. CavuSoRli aiSe. dabadebuli 1940 wels borCxis raionis sofel

ebrikaSi.

174. saraji (sarajiSvili) xuseini. dabadebuli borCxis raionis sofel

ebrikaSi.

175. saraji (sarajiSvili) xasani. dabadebuli borCxis raionis sofel

ebrikaSi.

176. aTaman qemali. dabadebuli 1940 wels borCxis raionis sofel ebrikaSi.

Page 283: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

283

177. ozfexlevan (beriZe) Suqri. dabadebuli 1970 wels borCxis raionis

sofel ebrikaSi.

178. dalRliC (undaZe) aiTeni. dabadebuli 1960 wels borCxis raionis

sofel ebrikaSi.

179. ozfexlevan (beriZe) Yunuzi. dabadebuli 1955 wels borCxis raionis

sofel ebrikaSi.

180. ozfexlevan (beriZe) ildrisi. dabadebuli 1957 wels borCxis raionis

sofel ebrikaSi.

181. yara dursuni. dabadebuli 1946 wels borCxis raionis sofel ebrikaSi

warmoSobiT maWaxlidan.

182. aTaman (jamiSvili) imdaTi. dabadebuli 1954 wels borCxis raionis

sofel ebrikaSi. qalaq goljuqSi cxovrobs 1997 wlidan.

183. yalinjoRli surie. dabadebuli 1958 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

184. ozdemir (beqiraSvili) yadiri. dabadebuli 1976 wels borCxis raionis

sofel adagulSi.

185. TaiabegoRli refie. dabadebuli 1940 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

186. yalionji (yalenjoRli) muhamedi. dabadebuli 1957 wels borCxis

raionis sofel adagulSi.

187. TaiabegoRli deiani. dabadebuli 1965 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

188. yalionjoRli jevaTi. dabadebuli 1955 wels borCxis raionis sofel

adagulSi. 1980-2010 wlebSi politikuri sarCelis gamo cixeSi mjdara.

189. heloRli arifi dabadebuli 1965 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

190. yalinji ahmedai. dabadebuli 1976 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

191. yalinji muzaferi. dabadebuli 1960 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

192. ozder gureni. dabadebuli 1955 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

Page 284: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

284

193. demirhan meriemi. dabadebuli 1935 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

194. ozder nejaTi. dabadebuli 1929 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

195. demirhan haidari. dabadebuli 1970 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

196. demirhan baatini. dabadebuli 1955 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

197. hajioRli osmani/ dabadebuli 1945 wels borCxis riaonis sofel

adagulSi.

198. ozTurq xevai. dabadebuli 1949 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

199. ozTurq eqremi. dabadebuli 1951 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

200. ozder luTfie dabadebuli 1926 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

201. baSer zaferi. dabadebuli 1960 wels borCxis raionis sofel

adagulSi.

202. arasi xevai. dabadebuli 1948 wels borCxis raionis sofel adagulSi.

203. araz ali. dabadebuli 1944 wels borCxis raionis sofel adagulSi.

1994 wlidan cxovrobs qalaq goljuqSi.

204. baSsoir sundusun. dabadebuli 1959 wels borCis raionis sofel

yalaSi. adagulSi gaTxovda 1985 wels.

205. ozTurq (yavaziSvili) savaSevi. dabadebuli 1967 wels borCxis raionis

sofel devsqelSi.

206. ozTurqi (xabazi) qoqsani. dabadebuli 1972 wels borCxis raionis

sofel devsqelSi.

207. salioRli (TavdgiriZe) baatini. dabadebuli 1964 wels borCxis raionis

sofel devsqelSi.

208. afaidin haji. dabadebuli 1941 wels borCxis raionis sofel devsqelSi.

209. salioRli iaSari TavdgiriZe dabadebuli 1964 wels borCxis raionis

sofel devsqelSi.

210. alfaidin ismaili. dabadebuli borCxis raionis sofel devsqelSi

Page 285: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

285

211. ozaidin haruni. dabadebuli 1934 wels borCxis raionis sofel

devsqelSi.

212. ilmazTurq (TavdgiriZe) meTini. dabadebuli 1956 wels borCxis raionis

sofel devsqelSi.

213. ilmazTurq (TavdgiriZe) yademi. dabadebuli 1936 wels borCxis raionis

sofel devsqelSi.

214. ilmaz (TavdgiriZe) osmani. dabadebuli 1946 wels borCxis raionis

sofel devsqelSi.

215. memoRli resuli. dabadebuli 1955 wels borCxis raionis sofel

devsqelSi.

216. abdulaziz (cecxlaZe) ozaidini. dabadebuli 1926 wels borCxis

raionis sofel devsqelSi.

217. abdulaziz (cecxlaZe) serveTi. dabadebuli 1946 wels borCxis raionis

sofel devsqelSi.

218. qesqinqurT nafie. dabadebuli borCxis raionis sofel devsqelSi.

219. ilmaz evdeTi. dabadebuli borCxis raionis sofel devsqelSi.

220. qesqinqurT emrula. dabadebuli 1945 wels borCxis raionis sofel

baginSi.

221. goqdemir (urbaniZe) ali. dabadebuli 1961 wels borCxis raionis sofel

baginSi.

222. goqdemir fiqreTi. dabadebuli 1956 wels borCxis raionis sofel

baginSi.

223. SenTurq huseini. dabadebuli 1936 wels borCxis raionis sofel

baginSi.

224. ozTurq zeqiri. dabadebuli 1956 wels borCxis raionis sofel

baginSi.

225. TurguT zeqiri. xaloRliSvili dabadebuli 1956 wels borCxis raionis

sofel baginSi.

226. Cilingir israfili. RvedoRli dabadebuli 1961 wels wels borCxis

raionis sofel baginSi.

227. jambaz nezire. dabadebuli 1927 wels borCxis raionis sofel baginSi.

228. baSar sevimi. dabadebuli 1946 wels borCxis raionis sofel baginSi.

Page 286: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

286

229. mehroRli huseini. dabadebuli 1941 wels borCxis raionis sofel

baginSi.

230. usta nuri. dabadebuli 1965 wels borCxis raionis sofel baginSi.

231. aidin TalaTi dabadebuli 1959 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

232. yilinki (bilberaZe) iusufi. dabadebuli 1950 wels arTvinis raionis

sofel qarTlaSi.

233. alTunTaS nazimi. dabadebuli 1943 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

234. aidin osmani. dabadebuli 1959 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

235. ozdemir selimi. dabadebuli 1981 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

236. erqiliC (turaSvili) dursuni. dabadebuli 1968 wels arTvinis raionis

sofel qarTlaSi.

237. ozCeviq resuli. dabadebuli 1970 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

238. ozCeviq suRaibi. dabadebuli 1937 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

239. ozCeviq huseini. dabadebuli 1936 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

240. eryiliC ismaili. dabadebuli 1957 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

241. ozCeviq ahmedi. dabadebuli 1993 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

242. eryiliC qazimi. dabadebuli 1940 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

243. alTunTaS nazimi (meore). dabadebuli 1944 wels arTvinis raionis

sofel qarTlaSi.

244. ildiz murseli. dabadebuli 1964 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

245. ildirim nurie. dabadebuli arTvinis raionis sofel qarTlaSi.

Page 287: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

287

246. ozCeviq hiziri. dabadebuli 1941 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

247. alTunTaS osmani. dabadebuli 1980 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

248. ozCeviq TalaTi. dabadebuli 1960 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

249. ozCeviq suleimani. dabadebuli 1970 wels arTvinis raionis sofel

qarTlaSi.

250. duran xatije. dabadebuli arTvinis raionis sofel uzurmaSi.

gaTxovili arTvinis raionis sofel qarTlaSi. warmoSobiT arTvinis

raionis sofel qarTladanaa.

251. defne rejefi dabadebuli 1951 wels hendeqis raionis sofel qarTlaSi.

warmoSobiT arTvinis raionis sofel qarTladanaa.

252. quCuq (vaSakiZe) rabie. dabadebuli 1937 wels hendeqis raionis sofel

qarTlaSi. 1987 wlidan cxovrobs qalaq hendeqSi. warmoSobiT arTvinis

raionis sofel qarTladanaa.

253. quCuq osmani. dabadebuli 1963 wels hendeqis raionis sofel qarTlaSi.

warmoSobiT arTvinis raionis sofel qarTladanaa.

254. arman zia. dabadebuli 1959 wels hendeqis raionis sofel qarTlaSi.

warmoSobiT arTvinis raionis sofel qarTladanaa.

255. quCuq vasvie. dabadebuli 1957 wels hendeqis raionis sofel qarTlaSi.

warmoSobiT arTvinis raionis sofel qarTladanaa.

256. arman sabri. dabadebuli 1961 wels hendeqis raionis sofel qarTlaSi.

warmoSobiT arTvinis raionis sofel qarTladanaa.

257. ilgini Mustafa. dabadebuli 1977 wels hendeqis raionis sofel

qarTlaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel qarTladanaa.

258. zengin (kaxiZe) ahmedi. dabadebuli 1929 wels hendeqis raionis sofel

qarTlaSi. warmoSobiT borCxis raionis sofel Txilazoridanaa.

259. zengin (kaxiZe) ademi. dabadebuli 1954 wels hendeqis raionis sofel

qarTlaSi. warmoSobiT borCxis raionis sofel Txilazoridanaa.

260. zengin (kaxiZe) davudi. dabadebuli 1954 wels hendeqis raionis sofel

qarTlaSi. warmoSobiT borCxis raionis sofel Txilazoridanaa.

Page 288: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

288

261. zengin (kaxiZe) nevzeTi. dabadebuli 1959 wels hendeqis raionis sofel

qarTlaSi. warmoSobiT borCxis raionis sofel Txilazoridanaa.

262. zengin (kaxiZe) neJdeTi. dabadebuli 1956 wels hendeqis raionis sofel

qarTlaSi. warmoSobiT borCxis raionis sofel Txilazoridanaa.

263. zengin (kaxiZe) ibraimi. dabadebuli 1944 wels hendeqis raionis sofel

qarTlaSi. warmoSobiT borCxis raionis sofel Txilazoridanaa.

264. zengin (kaxiZe) nejaTi. dabadebuli 1940 wels hendeqis raionis sofel

qarTlaSi. warmoSobiT borCxis raionis sofel Txilazoridanaa.

265. arman suleimani. dabadebuli 1944 wels hendeqis raionis sofel

qarTlaSi. warmoSobiT borCxis raionis sofel Txilazoridanaa.

266. ialCin hasani. dabadebuli 1973 wels hendeqis raionis sofel

baliqliSi (savaraudod, qarTla). 1985 wlidan cxovrobs qalaq hendeqSi.

267. ialCin nurie. dabadebuli 1929 wels hendeqis raionis sofel

baliqliSi (savaraudod, qarTla).

268. inarbaS serveTi. dabadebuli 1931 wels hendeqis raionis sofel

baliqliSi (savaraudod, qarTla).

269. merT suleimani. dabadebuli 1940 wels arTvinis raionis sofel

omanaSi.

270. aidemir ahmedi. dabadebuli 1952 wels arTvinis raionis sofel omanaSi.

271. merT murseli. dabadebuli arTvinis raionis sofel omanaSi.

272. ozTurq najiei. dabadebuli 1941 wels arTvinis raionis sofel

omanaSi.

273. ozdemir (SindaZe) faaretini. dabadebuli 1945 wels. muSaobda borCxaSi.

stambulSi ki 2011 wlidan cxovrobs.

274. Camur muradi. dabadebuli 1957 wels qalaq hendeqSi. warmoSobiT amave

raionis sofel qizanluRidanaa.

275. Camur ahmedi. dabadebuli 1927 wels hendeqis raionis sofel

qizanluRSi (savaraudod, arxva). amJamad cxovrobs qalaq hendeqSi.

276. sari hasani. dabadebuli 1933 wels hendeqis raionis sofel qizanluRSi

(savaraudod, arxva). 1969 wlidan cxovrobs qalaq hendeqSi.

277. memiS nejaaTi. dabadebuli 1937 wels hendeqis raionis sofel

qizanluRSi (savaraudod, arxva).

Page 289: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

289

278. Camur haidari. dabadebuli 1959 wels hendeqis raionis sofel

qizanluRSi (savaraudod arxva).

279. sari (mamalaZe) ihsani. dabadebuli 1964 wels hendeqis raionis sofel

qizanluRSi (savaraudod, arxva).

280. sari (mamalaZe) faaretini. dabadebuli 1944 wels hendeqis raionis

sofel qizanluRSi (savaraudod, arxva).

281. sari (mamalaZe) suleimani. dabadebuli 1947 wels hendeqis raionis

sofel qizanluRSi (savaraudod, arxva).

282. Camur qenani. dabadebuli 1960 wels hendeqis raionis sofel

qizanluRSi (savaraudod, arxva).

283. Camur nevzaTi. dabadebuli 1972 wels hendeqis raionis sofel

qizanluRSi (savaraudod, arxva).

284. yavaz huseini. dabadebuli 1945 wels hendeqis raionis sofel luTfie

qoSqiSi.

285. qara ihsani. dabadebuli 1938 wels goljuqis raionis sofel luTfieSi

(murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

286. faia rizvani. dabadebuli 1961 wels goljuqis raionis sofel

luTfieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

287. qara ali dabadebuli 1953 wels goljuqis raionis sofel luTfieSi

(murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

288. qara iaSari. dabadebuli 1941 wels goljuqis raionis sofel

luTfieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

289. subaSi axmedi. dabadebuli 1938 wels goljuqis raionis sofel

luTfieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

290. yara xalili dabadebuli 1952 wels goljuqis raionis sofel

luTfieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

291. qara iaSari. dabadebuli 1961 wels goljuqis raionis sofel

luTfieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

292. foiraz ahmedi. dabadebuli 1951 wels goljuqis raionis sofel

luTfieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

293. foiraz fevzi dabadebuli 1952 wels goljuqis raionis sofel

luTfieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

Page 290: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

290

294. dilber memedi. dabadebuli 1948 wels goljukis raionis sofel

murRulSi. cxovrobs stambulSi. warmoSobiT murRulis raionis sofel

qordeTidanaa.

295. dilber ahmedi. dabadebuli 1946 wels goljukis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis raionis sofel

qordeTidanaa.

296. demir (vaSanaZe) ahmedi. dabadebuli 1967 wels goljuqis raionis

sofel nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

297. iaman osmani, dabadebuli 1956 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

298. iaman raSidi. dabadebuli 1933 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

299. iaman rejebi. dabadebuli 1960 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

300. iaman hasani. dabadebuli 1947 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

301. usta xanumi. dabadebuli savaraudod 1932 wels goljuqis raionis

sofel nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

302. ulusoi mehmedi. dabadebuli 1925 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

303. ildirim iasemini. dabadebuli 1969 wels qalaq goljuqSi. warmoSobiT

amave raionis sofel nuzheTiedanaa (murRuli). warmoSobiT murRulis

xeobidanaa.

304. iaman vasvie. dabadebuli 1942 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

305. iRiT halili. dabadebuli 1936 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTie (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

306. YavaS (xabaiZe) enveri. dabadebuli 1952 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTie (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

307. iaman sedaTi. dabadebuli 1950 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTie (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

308. ozgen (miriZe) huseini. dabadebuli 1961 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTie (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

Page 291: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

291

309. serToRlu (cercviZe) memedi. dabadebuli 1957 wels goljuqis raionis

sofel nuzheTie (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

310. qacan (SahiZe) baSari. dabadebuli 1950 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

311. YavaS (xabaiZe) halide. dabadebuli 1950 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

312. serToRli xasani. dabadebuli 1939 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

313. serToRli (cercviZe) hairetini. dabadebuli 1932 wels goljuqis

raionis sofel nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

314. yuS axmedi. dabadebuli 1967 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

315. iRiT reseli. dabadebuli 1977 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

316. Turhan hasani. dabadebuli 1944 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

317. guler gurinazi. dabadebuli 1945 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

318. goqCe halili. dabadebuli 1951 wels goljuqis raionis sofel

nuzheTieSi (murRuli). warmoSobiT murRulis xeobidanaa.

319. goqCe enise. dabadebuli 1992 wels. cxovrobs rogorc goljuqis

raionis sofel nuzheTieSi (murRuli), ise qalaq goljuqSi. warmoSobiT

murRulis xeobidanaa.

320. fehlivan mustafa. dabadebuli 1959 wels hendeqis raionis sofel

zomoTa xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

321. yondaqCi muxamedi. dabadebuli 1925 wels hendeqis raionis sofel

zomoTa xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

322. Saazie aqiozi. dabadebuli 1932 wels hendeqis raionis sofel zomoTa

xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

323. yondaxCi osmani. dabadebuli 1952 wels hendeqis raionis sofel zomoTa

xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

324. qondaqCi ali. dabadebuli 1955 wels hendeqis raionis sofel zomoTa

xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

Page 292: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

292

325. qondaqCi esaTi. dabadebuli 1962 wels hendeqis raionis sofel zomoTa

xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

326. sari fevzie. dabadebuli 1944 wels hendeqis raionis sofel

qizanluRSi (savaraudod, arxva) gaTxovilia amave raionis sofel zomoTa

xatilaSi.

327. gunerli memedi. dabadebuli 1952 wels hendeqis raionis sofel qomoTa

xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

328. baTvan memedi. dabadebuli 1963 wels hendeqis raionis sofel qomoTa

xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

329. baTmanlar huseini. dabadebuli 1964 wels hendeqis raionis sofel

qomoTa xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

330. Saqer ademi. dabadebuli 1949 wels hendeqis raionis sofel qomoTa

xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

331. jevherli faaretini. dabadebuli 1956 wels hendeqis raionis sofel

qomoTa xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

332. iljiri nuri. dabadebuli 1959 wels hendeqis raionis sofel qomoTa

xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

333. yafarlar ismaili. dabadebuli 1964 wels hendeqis raionis sofel

qomoTa xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

334. faTlijan ali. dabadebuli 1952 wels hendeqis raionis sofel qomoTa

xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

335. baiar ahmedi. dabadebuli 1963 wels hendeqis raionis sofel qomoTa

xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

336. dursunoRlu serveTi. dabadebuli 1964 wels hendeqis raionis sofel

qomoTa xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

337. hunerli seferi. dabadebuli 1932 wels hendeqis raionis sofel qomoTa

xatilaSi. warmoSobiT taoelia, iusufelis raionis sofel orjoxidan.

338. yaiali zia. dabadebuli daaxloebiT 1947 wels hendeqis raionis sofel

qomoTa xatilaSi. amJamad qalaq saqariaSi cxovrobs. warmoSobiT arTvinis

raionis sofel xatiladanaa.

339. kafar ali. dabadbeuli 1956 wels hendeqis raionis sofel qomoTa

xatilaSi. warmoSobiT arTvinis raionis sofel xatiladanaa.

Page 293: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

293

340. ilmaz nuri. dabadebuli 1947 wels aqiazis raionis sofel reSadieSi

(savaraudod, xatila).

341. sari huseini. dabadebuli 1934 wels aqiazis raionis sofel reSadieSi

(savaraudod, xatila).

342. Yuqsel (WiSkariSvili) mamudia. dabadebuli 1963 wels aqiazis raionis

sofel reSadieSi (savaraudod, xatila). warmoSobiT imereTidan.

343. erol ali. dabadebuli 1964 wels aqiazis raionis sofel reSadieSi

(savaraudod xatila).

344. Yuqsel (ciskaraZe) hasani. dabadebuli 1949 wels aqiazis raionis

sofel reSadieSi (savaraudod, xatila). warmoSobiT imereTidan.

345. erol nejaTi. dabadebuli 1934 wels aqiazis raionis sofel reSadieSi

(savaraudod, xatila).

346. aTeS hamidi. dabadebuli 1932 wels aqiazis raionis sofel reSadieSi

(savaraudod, xatila).

tao

347. baTmaz (dolenjiSvili) miqaili. dabadebuli 1991 wels iusufelis

raionis sofel patara xevekSi.

348. biber dursuni. dabadebuli 1971 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

349. baTmaz (dolenjiSvili) osmani. dabadebuli 1967 wels iusufelis

raionis sofel patara xevekSi.

350. baTmaz (dolenjiSvili) mevludi. dabadebuli 1973 wels iusufelis

raionis sofel patara xevekSi.

351. beqmez saafeTi. dabadebuli 1944 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

352. molahlian (malaymaSvili an malaymaZe) ahmedai. dabadebuli 1954 wels

iusufelis raionis sofel patara xevekSi.

353. demirji yurbani. dabadebuli 1922 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi 1994 wlidan cxovrobs izmiTSi.

354. qesjan haki. dabadebuli 1943 wels iusufelis raionis sofel patara

xevekSi.

Page 294: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

294

355. siraji muhamedi. dabadebuli 1954 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

356. gurbuz hejerei. dabadebuli 1959 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

357. molahoRli muzaferi. dabadebuli iusufelis raionis sofel patara

xevekSi.

358. baxasoRli mustafa. dabadebuli 1957 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

359. soiadin meiramai. dabadebuli 1944 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

360. iaziji fati. dabadebuli 1981 wels iusufelis raionis sofel patara

xevekSi.

361. iaziji sefurei. dabadebuli 1986 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

362. qeCeji (yaWiSvili) rejebi. dabadebuli 1964 wels iusufelis raionis

sofel patara xevekSi.

363. yasab mehmedai. dabadebuli 1950 wels iusufelis raionis sofel patara

xevekSi.

364. yanTaroRlu huseini. dabadebuli 1954 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

365. guler huseini. dabadebuli 1999 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

366. guler ramazi. dabadebuli 1995 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

367. yurT azizi. dabadebuli 1940 wels iusufelis raionis sofel patara

xevekSi.

368. qelejebi rezmani. dabadebuli 1967 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

369. solmez mustafa. dabadebuli 1948 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

370. qeCeji Sahini. dabadebuli 1976 wels iusufelis raionis sofel patara

xevekSi.

Page 295: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

295

371. beqiroRli aslani. dabadebuli 1944 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

372. kamfoRli xejerei. dabadebuli 1974 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

373. beqiroRli rexinei. dabadebuli 1944 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

374. barakoS muitini. dabadebuli 1929 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

375. barakoS remzie. dabadebuli 1932 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

376. avji zehra. dabadebuli 1982 wels iusufelis raionis sofel patara

xevekSi.

377. iaziji xavliei. dabadebuli 1950 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

378. baxasoRli ahmedai. dabadebuli 1959 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

379. kasimoRli mustafa. dabadebuli 1956 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

380. mayas iaSari. dabadebuli 1944 wels iusufelis raionis sofel patara

xevekSi.

381. qeCeji gubeiTi. dabadebuli 1964 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

382. saloRli mehmedai. dabadebuli 1954 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

383. guler (aidin) gursuni. dabadebuli 1934 wels iusufelis raionis

sofel patara xevekSi.

384. silaj (guler) aiseli. dabadebuli 1954 wels iusufelis raionis

sofel patara xevekSi.

385. boreqCi iaSari. dabadebuli 1934 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

386. hamfoRli mize. dabadebuli 1957 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

Page 296: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

296

387. boreqCi mervei. dabadebuli 2000 wels iusufelis raionis sofel

patara xevekSi.

388. guler fatma. dabadebuli 1982 wels iusufelis raionis sofel patara

xevekSi.

389. silaj selimi. dabadebuli iusufelis raionis sofel patara xevekSi.

390. iaziji mevludi. dabadebuli 1949 wels iusufelis raionis sofel

qobaqSi.

391. iaziji nejaTi. dabadebuli 1964 wels iusufelis raionis sofel

qobaqSi.

392. iaziji halili. dabadebuli 1963 wels iusufelis raionis sofel

qobaqSi.

393. embelian (TembeliaSvili) Samanai. dabadebuli 1968 wels iusufelis

raionis sofel qobaqSi.

394. beloRli resuli. dabadebuli 1961 wels iusufelis raionis sofel

qobaqSi.

395. aidin fazli. dabadebuli 1947 wels beloRli resul dabadebuli 1961

wels iusufelis raionis sofel qobaqSi.

396. iaziji huseini. dabadebuli 1948 wels iusufelis raionis sofel

qobaqSi.

397. beloRli resuli. dabadebuli 1961 wels iusufelis raionis sofel

qobaqSi.

398. Toreman rabiei. dabadebuli 1955 wels iusufelis raionis sofel

qobaqSi.

399. sarikaia onuri. dabadebuli 1992 wels iusufelis raionis sofel

qobaqSi.

400. ilzaman halili. dabadebuli 1944 wels iusufelis raionis sofel

qobaqSi.

401. eniduia nuretini. dabadebuli 1944 wels iusufelis raionis sofel

qobaqSi.

402. sarikaia fidesi. dabadebuli 1940 wels iusufelis raionis sofel

qobaqSi.

403. sarikaia iziri. dabadebuli 1958 wels iusufelis raionis sofel

qobaqSi.

Page 297: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

297

404. sarikaia emiri. dabadebuli 1931 wels iusufelis raionis sofel

qobaqSi.

405. SirinoRli mehmedi. dabadebuli 1944 wels iusufelis raionis sofel

balxSi.

406. SirinoRli Sefiye. dabadebuli 1944 wels iusufelis raionis sofel

balxSi.

407. sarikaia iaSari. dabadebuli 1959 wels iusufelis raionis sofel

balxSi.

SavSeTi

408. alTun (doliZe) mehmeTi (mamuka). dabadebuli 1973 wels SavSaTis

raionis sofel ustamisSi.

409. durmuJ fadime. dabadebuli 1944 wels SavSaTis raionis sofel

ustamisSi.

410. demir (biqiraSvili) qamili. dabadebuli 1961 wels SavSaTis raionis

sofel ustamisSi.

411. alTur miqaeli. dabadebuli 1958 wels SavSaTis raionis sofel

ustamisSi.

412. rusefe jelezi. dabadebuli 1966 wels SavSaTis raionis sofel

ustamisSi.

413. bilir veziri/ dabadebuli 1942 wels SavSaTis raionis sofel

xevwrulSi. ustamisSi cxovrobs 1962 wlidan.

414. bilgin (papiaSvili) erguli. dabadebuli 1974 wels SavSaTis raionis

sofel ustamisSi.

415. bilgin (papiaSvili) Samanai. dabadebuli 1959 wels SavSaTis raionis

sofel ustamisSi.

416. Teqin ali. dabadebuli 1948 wels SavSaTis raionis sofel ustamisSi.

417. bilir gulumnazi. dabadebuli 1934 wels SavSeTis raionis sofel

xevwrulSi. ustamisSi cxovrobs 1962 wlidan.

418. ilmaz (fanjikiZe) ali. dabadebuli SavSaTis raionis sofel

xevwrulSi.

419. dursunali alxani. dabadebuli 1929 wels SavSaTis raionis sofel

xevwrulSi.

Page 298: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

298

420. akdemir murseli. dabadebuli 1977 wels SavSaTis raionis sofel

dasamobSi.

421. onbaS gulnazi. dabadebuli 1964 wels dabadebuli SavSaTis raionis

sofel dasamobSi.

422. ilmaz meTini. dabadebuli 1980 wels SavSaTis raionis sofel

dasamobSi.

423. jan (guliaSvili) ? dabadebuli 1944 wels SavSaTis raionis sofel

dasamobSi. sofelSi ar iyo 1954 wlidan.

424. jan (guliaSvili) mesuT. dabadebuli 1992 wels SavSaTis raionis

sofel dasamobSi.

425. uzun (yurZenaSvili) Seneri. dabadebuli 1974 wels SavSaTis raionis

sofel dasamobSi.

426. eqinj gogseni. dabadebuli 1962 wels SavSaTis raionis sofel

svirevanSi, dasamobSi gaTxovda 1984 wels.

427. gilgin urqei. dabadebuli 1944 wels SavSaTis raionis sofel

svirevanSi.

428. evbaS (gogiaSvili) ahmedi (zaza). dabadebuli 1971 wels SavSaTis

raionis sofel svirevanSi.

429. ezjan gevqani. dabadebuli 1993 wels stambulSi magram aris

svirevanidan.

430. evbaS emine. dabadebuli savaraudod 1964 wels SavSaTis raionis sofel

svirevanSi.

431. inbaS hemzie. dabadebuli 1944 wels SavSaTis raionis sofel

svirevanSi.

432. alTun (daviTiZe) murseli. dabadebuli 1959 wels SavSaTis raionis

sofel svirevanSi.

433. alTun (daviTiZe) naji. dabadebuli 1973 wels dabadebuli SavSaTis

raionis sofel svirevanSi.

434. alTun (daviTiZe) aisen ezja. dabadebuli 1948 wels SavSaTis raionis

sofel svirevanSi.

435. alTun (daviTiZe) ozbegi. dabadebuli 1969 wels SavSaTis raionis

sofel svirevanSi.

Page 299: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

299

436. Cimen fatyime. dabadebuli 1932 wels SavSaTis raionis sofel

bazgireTSi.

437. bilar (gameSiZe) qenani. dabadebuli 1961 wels SavSaTis raionis sofel

bazgireTSi.

438. uigun (moliZe) fezli. dabadebuli 1965 wels. SavSaTis raionis sofel

bazgireTSi.

439. iazar aiSe. dabadebuli 1949 wels SavSaTis raionis sofel bazgireTSi.

440. Tasdan husnie. dabadebuli 1949 wels SavSaTis raionis sofel

bazgireTSi.

441. ilmaz (gameSiZe) ismaili. dabadebuli 1952 wels SavSaTis raionis

sofel bazgireTSi.

442. ilmaz (gameSiZe) besima. dabadebuli 1957 wels SavSaTis raionis sofel

bazgireTSi.

443. uzun (gameSiZe) Mustafa. dabadebuli 1952 wels SavSaTis raionis

sofel bazgireTSi.

444. Torun (gameSiZe) emre. dabadebuli 1992 wels SavSaTis raionis sofel

bazgireTSi.

445. Torun (gameSiZe) eren. dabadebuli 1993 wels SavSaTis raionis sofel

bazgireTSi.

446. ilmaz (gameSiZe) aihan. dabadebuli savaraudod 1972 wels SavSaTis

raionis sofel bazgireTSi.

447. aidin (cvariZe) ismaili. dabadebuli 1956 wels SavSaTis raionis

sofel bazgireTSi.

448. aidin (cvariZe) gulTeni. dabadebuli 1966 wels SavSaTis raionis

sofel bazgireTSi.

449. iSiy Seneri. dabadebuli 1990 wels SavSaTis raionis sofel

bazgireTSi.

450. avji (mWedlienTi) dursuni. dabadebuli 1931 wels SavSaTis raionis

sofel bazgireTSi.

451. Cimen (faliaSvili) jaferi. dabadebuli 1959 wels SavSaTis raionis

sofel bazgireTSi.

452. Cimen (faliaSvili) jaferi (meore). dabadebuli 1954 wels SavSaTis

raionis sofel bazgireTSi.

Page 300: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

300

453. Cimen (faliaSvili) musa. dabadebuli 1963 wels SavSaTis raionis

sofel bazgireTSi.

454. aidin fatyime. dabadebuli 1936 wels SavSaTis raionis sofel

bazgireTSi.

455. erdal Temuri. dabadebuli SavSaTis raionis sofel bazgireTSi

456. iSiy isminazi. dabadebuli 1927 wels SavSaTis raionis sofel

bazgireTSi.

457. Cimen sumani. dabadebuli 1951 wels SavSaTis raionis sofel

bazgireTSi.

458. mehmedienTi (mecxvriZe) muftezai. dabadebuli 1944 wels SavSaTis

raionis sofel bazgireTSi. Cawera Tamaz kraveiSvilma.

459. demir (beqaZe) nuretini dabadebuli 1939 (1936) wels SavSaTis raionis

sofel ziosSi.

460. felevan xatije. dabadebuli 1940 wels SavSaTis raionis sofel

ziosSi. ankaraSi cxovrobs 1959 wlidan.

461. bilir (balaZe) jibraili. dabadebuli 1964 wels SavSaTis raionis

sofel ziosSi.

462. demir (beqaZe) suleimani. dabadebuli 1954 wels SavSaTis raionis

sofel ziosSi.

463. demir (beqaZe) mehmedi. dabadebuli 1940 wels SavSaTis raionis sofel

ziosSi.

464. bilgin sabri. dabadebuli 1992 wels SavSaTis raionis sofel ziosSi.

465. buraq sabri. dabadebuli 1995 wels SavSaTis raionis sofel ziosSi.

466. ilmazlar jemali. dabadebuli 1964 wels SavSaTis raionis sofel

ziosSi.

467. demir (beqaZe) duveni. dabadebuli SavSaTis raionis sofel ziosSi.

468. aidin galifi. dabadebuli 1975 wels arTvinSi.

469. biboTi sarei. dabadebuli SavSaTis raionis sofel CixorSi, amJamad

amave raionis sofel ziosSi cxovrobs.

470. eqim (jafariZe) mehmedi. dabadebuli 1949 wels SavSaTis raionis

sofel ifxreulSi.

471. hajioRli aiSa. dabadebuli 1919 wels SavSaTis raionis sofel

ifxreulSi.

Page 301: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

301

472. durmuz meidani. dabadebuli 1928 wels SavSaTis raionis sofel

ifxreulSi.

473. hajioRli ismaili. dabadebuli 1931 wels SavSaTis raionis sofel

ifxreulSi.

474. durmuz median. dabadebuli SavSaTis riaonis sofel ifxreulSi.

475. azar (xajiSvili) ismaili. dabadebuli 1964 wels SavSeTis raionis

sofel ifxreulSi.

476. dumuS huseini. dabadebuli 1964 wels SavSeTis raionis sofel

ifxreulSi.

477. iaRji dursuni. dabadebuli SavSeTis raionis sofel ifxreulSi.

478. zobioRli Toruna. dabadebuli SavSeTis raionis sofel ifxreulSi.

479. avji gulTeqini. dabadebuli 1969 wels SavSaTis raionis sofel

ifxreulSi.

480. demir xatije. dabadebuli 1934 wels SavSaTis raionis sofel zaqSi

(eruqli). gaTxovilia ifxreulSi.

481. sanjar dursuni. dabadebuli 1934 wels SavSaTis raionis sofel

iveTSi.

482. maskular (zorabiZe) ali. dabadebuli 1933 wels SavSaTis raionis

sofel iveTSi.

483. TeqgumuS zaferi. dabadebuli 1966 wels SavSaTis raionis sofel

qoqlieTSi.

484. iavji (abaSiZe) binali. dabadebuli 1959 wels SavSaTis raionis sofel

qoqlieTSi.

485. duzan (saRliZe) musameTi. dabadebuli 1969 wels SavSaTis raionis

sofel qoqlieTSi.

486. birsen soiadini. dabadebuli 1971 wels SavSaTis raionis sofel

qoqlieTSi.

487. Temel mehmeTi. dabadebuli 1939 wels SavSais raionis sofel

qoqlieTSi.

488. qetinkaia (SublaZe) erkani. dabadebuli 1982 wels SavSaTis raionis

sofel zaqieTSi.

489. alkan eroli. dabadebuli 1956 wels SavSaTis raionis sofel zaqieTSi.

490. soiadin qemali. dabadebuli SavSaTis raionis sofel zaTurSi.

Page 302: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

302

491. alTun (wiTelaZe) isa. dabadebuli 1958 wels SavSaTis raionis sofel

CixorSi.

492. Temel eroli. dabadebuli 1962 wels SavSaTis raionis sofel

CaqvelTaSi.

lazeTi (WaneTi)

493. abduliSi lili. dabadebuli 1957 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

494. baqraZe oTari. dabadebuli 1953 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

495. vaniliSi zurabi (1936-2015). dabadebuli xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

496. Tandilava iakob (iaSa). dabadebuli 1950 wels xelvaCauris raionis

sofel sarfSi.

497. kakabaZe vasili. dabadebuli 1939 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

498. kakabaZe vasili (umcrosi). dabadebuli 1995 wels xelvaCauris raionis

sofel sarfSi.

499. kakabaZe nodari. dabadebuli 1937 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

500. kaxiZe xemdi (1923-2014). dabadebuli xelvaCauris raionis sofel sarfSi.

501. memiSiSi nazi dabadebuli xelvaCauris raionis sofel sarfSi 1941

wels

502. memiSiSi manuCari. dabadebuli 1995 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

503. kabaria vaJa. dabadebuli 1995 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

504. xorava nuri. dabadebuli 1930 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

505. xorava saSa. dabadebuli 1954 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

506. beqiriSi iamze. dabadebuli 1973 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi, xofis raionis sofel qemalfaSaSi gaTxovda 1992 wels.

Page 303: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

303

507. doliZe refide (Tamari) dabadebuli 1939 wels xelvaCauris raionis

sofel sarfSi.

508. kaxailiSi nurie. dabadebuli 1931 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

509. vaniZe narguli. dabadebuli 1955 wels xelvaCauris raonis sofel

sarfSi.

510. Tandilava mavile. dabadebuli 1944 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi. baTumSi gaTxovda 1972 wels.

511. kakabaZe emzari. dabadebuli 1961 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

512. kakabaZe iusufi. dabadebuli 1960 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

513. kakabaZe lili. dabadebuli 1945 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi, baTumSi cxovrobs 1977 wlidan.

514. memiSiSi iaSa. dabadebuli 1942 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

515. memiSiSi nato. dabadebuli 1960 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

516. memiSiSi omari. dabadebuli 1939 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

517. Tandilava asmaTi. dabadebuli 1935 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi. xelvaCauris raionis sofel axalsofelSi gaTxovda 1972 wels.

gardaicvala 2017 wels.

518. memiSiSi fitneTi (qeTevani). dabadebuli 1934 wels xelvaCauris raionis

sofel sarfSi.

519. narakiZe nurie. dabadebuli 1936 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

520. numaniSvili miriani. dabadebuli 1953 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

521. numaniSvili karlo (kadiri) (1925-2017). wels xelvaCauris raionis

sofel sarfSi.

522. kakabaZe feride (1926-2016). dabadebuli xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

Page 304: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

304

523. doliZe nanuli. dabadebuli 1945 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

524. beqiriSi bedrie. dabadebuli 1933 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

525. kaxailiSi nariko. dabadebuli 1940 wels xelvaCauris (maSindeli

baTumis) raionis sofel sarfSi.

526. jevaiSi ibraimi. dabadebuli 1936 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

527. jevaiSi asie. dabadebuli 1937 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

528. Tandilava nugzari (1940-2017). dabadebuli xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

529. baqraZe ali. dabadebuli 1930 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

530. baqraZe iaSa. dabadebuli 1960 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

531. numaniSvili xemdi (1937-2016). dabadebuli xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

532. vaniZe esma. dabadebuli 1951 wels xelvaCauris raionis sofel sarfSi.

amave raionis sofel kvariaTSi gaTxovda 1970 wels.

533. jevaiSi mamia (1936-2015). dabadebuli xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

534. vaniZe xasani (1924-2014). dabadebuli xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

535. gogitiZe osmani. dabadebuli 1936 wels xelvaCauris raionis sofel

axalsofelSi. amave raionis sofel sarfSi cxovrobs 1938 wlidan. dediT

lazia.

536. memiSiSi fetie. dabadebuli 1936 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

537. kakabaZe asie. dabadebuli 1935 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi. baTumSi gaTxovda 1962 wels. gardaicvala 2016 wels.

538. abduliSi zeqeria (1932-2015). dabadebuli xelvaCauris (maSindeli

baTumis) raionis sofel sarfSi.

Page 305: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

305

539. Tandilava marine. dabadebuli 1938 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi. gaTxovda baTumSi 1964 wels.

540. kakabaZe nargizi. dabadebuli 1954 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

541. qoriZe Tamazi. dabadebuli 1951 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi.

542. doliZe murqie. dabadebuli 1932 wels sofel TxilnarSi, sarfSi

gaTxovda 1952 wels. aWarelia, magram dediT lazi.

543. jevaiSi gulnazi. dabadebuli 1954 wels zugdidis raionis sofel

anakliaSi (warmoSobiT arqabedan). xelvaCauris raionis sofel sarfSi

gaTxovda 1974 wels.

544. qvaxuliZe Tamazi. dabadebuli zugdidis raionis sofel anakliaSi.

warmoSobiT findiklidan (viwe).

545. qvaquloRli (qvaquliSi) qemali. dabadebuli 1947 wels zugdidis

raionis sofel anakliaSi. 1959 wlidan cxovrobda xelvaCauris raionis

sofel kvariaTSi Semdgom dasaxlda baTumSi. warmoSobiT aris

findiklidan (viwe).

546. kakabaZe qamili (Salva). dabadebuli 1928 wels xelvaCauris raionis

sofel sarfSi. 1944 wlidan cxovrobda amave raionis sofel kvariaTSi.

gardaicvala 2016 wels.

547. kakabaZe zurabi. dabadebuli 1960 wels xelvaCauris raionis sofel

kvariaTSi. warmoSobiT sarfidanaa.

548. memiSiSi enveri. dabadebuli xelvaCauris raionis sofel sarfSi 1940

wels. 1945 wlidan cxovrobs amave raionis sofel kvariaTSi.

549. memiSiSi vasvie. dabadebuli 1927 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi. 1950 wels gaTxovda amave raionis sofel kvariaTSi. gardaicvala

2016 wels.

550. narakiZe qemali. dabadebuli 1934 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi. 1944 wlidan cxovrobs amave raionis sofel kvariaTSi.

551. qoriZe gia. dabadebuli 1972 wels xelvaCauris raionis sofel

kvariaTSi.

552. qoriZe muxamedi. dabadebuli 1935 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi. 1944 wlidan cxovrobs amave raionis sofel kvariaTSi.

Page 306: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

306

553. qoriZe saadeTi. dabadebuli 1937 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi. 1944 wlidan cxovrobs amave raionis sofel kvariaTSi.

554. narakiZe ismeTi. dabadebuli 1942 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi. 1944 wlidan cxovrobs amave raionis sofel kvariaTSi.

555. qoriZe nazi. dabadebuli 1942 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi. 1944 wlidan cxovrobs amave raionis sofel kvariaTSi.

556. memiSiSi ismeTi. dabadebuli 1945 wels xelvaCauris raionis sofel

kvariaTSi. warmoSobiT sarfidanaa.

557. narakiZe meriko. dabadebuli 1949 wels wels xelvaCauris raionis

sofel kvariaTSi. 1985 wels gaTxovda qobuleTis raionis sofel

saxalvaSoSi. warmoSobiT sarfidanaa.

558. vaniZe (kakabaZe) ismeTi. dabadebuli 1942 wels xelvaCauris raionis

sofel sarfSi. amave raionis sofel kvariaTSi gadmoasaxles 1944 wels.

559. qoriZe aiSe. dabadebuli 1931 wels xelvaCauris raionis sofel sarfSi.

amave raionis sofel kvariaTSi gadmoasaxles 1944 wels.

560. feraZe Temuri. dabadebuli 1956 wels xelvaCauris raionis sofel

kvariaTSi.

561. feraZe xusiko dabadebuli 1937 wels baTumSi. bavSvobaSi izrdeboda

sarfSi. daaxloebiT 1954 wlidan xelvaCauris raionis sofel kvariaTSia.

warmoSobiT arqabedanaa.

562. kilaZe nona dabadebuli 1971 xelvaCauris raionis sofel kvariaTSi.

warmoSobiT xofidanaa.

563. kakabaZe letife. dabadebuli 1928 wels xelvaCauris raionis sofel

sarfSi. amave raionis sofel gonioSi cxovrobs 1938 wlidan.

564. niJaraZe fexri (1928-2015). dabadebuli xelvaCauris raionis sofel

gonioSi.

565. niJaraZe amirani. dabadebuli 1936 wels xelvaCauris raionis sofel

gonioSi. 1965 wlidan cxovrobs belorusiaSi (minskSi).

566. abulaZe fevzi. dabadebuli 1940 wels xelvaCauris raionis sofel

gonioSi.

567. TanaliSi omari. dabadebuli 1945 wels xelvaCauris raionis sofel

gonioSi. 1972-75 da 1979 wlidan ruseTSia. warmoSobiT sarfidanaa.

Page 307: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

307

568. abduliSi osmani. dabadebuli 1948 wels xelvaCauris raionis sofel

gonioSi. warmoSobiT xofa-sarfidanaa.

569. SaniZe sergo. dabadebuli 1934 wels xelvaCauris raionis sofel

gonioSi.

570. SaniZe iaSa. dabadebuli 1936 wels xelvaCauris raionis sofel

gonioSi.

571. bakuriZe nadimi. dabadebuli 1944 wels xelvaCauris raionis sofel

gonioSi.

572. Ciqovani Suqri. dabadebuli 1933 wels xelvaCauris raionis sofel

gonioSi. warmoSobiT sarfidanaa.

573. TanaliSi niazi. dabadebuli 1941 wels xelvaCauris raionis sofel

gonioSi. 1947-53 wlebSi cxovrobda guriaSi. warmoSobiT sarfidanaa.

574. helimiSi narima. dabadebuli cimbirSi 1949 wels. baTumSi cxovrobs

1955 wlidan. warmoSobiT xofidanaa.

575. azakiSi Temuri. dabadebuli baTumSi 1958 wels. warmoSobiT xofidanaa.

576. azakiSi niazi. dabadebuli baTumSi 1943 wels. warmoSobiT xofidanaa.

577. imamiSi daviTi. dabadebuli baTumSi 1983 wels. warmoSobiT xofis an

borCxis raionidan (oCamCiris gavliT).

578. abduliSi dursuni. dabadebuli baTumSi 1954 wels. warmoSobiT

xofidanaa.

579. baRdadiSvili zurabi (1938-2013). dabadebuli baTumSi wels. warmoSobiT

xofidan iyo.

580. TurudiSi Tina. dabadebuli 1939 wels xelvaCauris raionis sofel

axalSenSi. bavSvoba axalSenTan erTad gatarebuli aqvs baTumSi.

warmoSobiT xofidanaa.

581. WeliZe lia. dabadebuli 1973 wels xelvaCauris raionis sofel

WarnalSi. gaTxovda sarfSi 1992 wels. warmoSobiT artaSenidanaa.

582. laziSvili naili. dabadebuli 1955 wels lanCxuTis raionis sofel

sufsaSi. 1979 wels gaTxovda xelvaCauris raionis sofel sarfSi.

583. xajiSvili izabela (donara). dabadebuli 1966 wels xelvaCauris

raionis sofel simoneTSi. gaTxovda kvariaTSi 1987 wels. warmoSobiT

xofis raionis sofel makrialidanaa.

Page 308: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

308

584. xajiSvili rolandi. dabadebuli 1968 wels xelvaCauris raionis

sofel simoneTSi. warmoSobiT xofis raionis sofel makrialidanaa.

585. kalandia (sarahmedoRli) nazi. dabadebuli oCamCireSi 1936 wels.

TbilisSi cxovrobs 1992 wlidan. warmoSobiT xofidanaa.

586. bawaSi waTe. dabadebuli soxumis raionis sofel SubaraSi 1948 wels.

1949-65 wlebSi SuaaziaSi, 1967 wlamde soxumSi, xolo dRemde ki TbilisSi

cxovrobs. warmoSobiT arqabedanaa.

587. dursuniSi adiki. dabadebuli 1945 wels oCamCireSi. 1992 wlidan

TbilisSia. warmoSobiT xofa-arqabedanaa.

588. kilaZe nona. dabadebuli 1971 wels xelvaCauris raionis sofel

kvariaTSi. warmoSobiT xofidanaa.

589. aitan (TanToRli, SesaZloa Tandilava) Mmustafa. dabadebuli 1972

wels xofis raionis sofel sarfSi.

590. aitan imdaTi. dabadebuli xofis raionis sofel sarfSi.

591. aqsoi hasani. dabadebuli 1946 wels xofis raionis sofel sarfSi.

592. CaqiroRli (narakiZe) balTa. dabadebuli xofis raionis sofel sarfSi.

593. albaia erdoRani. dabadebuli xofaSi 1958 wels.

594. bilgin (bakuriZe) nuri. xofaSi dabadebuli.

595. osmanaRaoRlu umiTi. dabadebuli xofaSi 1963 wels. stambulSi

cxovrobda bavSvobidan 2005 wlamde. axla isev xofaSia.

596. ustup (iaquboRli) mustafa. dabadebuli xofaSi 1955 wels.

597. ozer Sinasi. dabadebuli 1952 wels xofis uban orTaxofaSi.

598. ofioRli ali osmani. dabadebuli 1934 wels sofel (amJamad xofis

uban) orTaxofaSi.

599. vanili TanJu. dabadebuli 1944 wels xofis raionis sofel pironiTSi.

1947 wlidan cxovrobs xofaSi.

600. miqeroRli (CxeiZe) ramizi. dabadebuli 1961 wels xofis (xufaTis)

raionis sofel pironiTSi.

601. ozer emini. dabadebuli xofis raionis sofel pironiTSi. gaTxovili

xofaSi.

602. qoiunju (konjaria) javidi. dabadebuli 1929 wels xofis (xufaTis)

raionis sofel pironiTSi.

Page 309: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

309

603. qoiunju (konjaria) muazesi. dabadebuli 1941 wels xofis raionis

sofel pironiTSi.

604. baldaT meCmie. dabadebuli xofis raionis sofel pironiTSi 1927 wels.

1961 wels gaTxovda xofaSi.

605. qYuCuq Senuri. dabadebuli 1947 wels xofis raionis sofel azlaRaSi.

cxovrobda murRulSi. 1968 wels gaTxovda stambulSi, 1972 wlidan

cxovrobda xofaSi, 1983 wlidan trapizonSi, xolo 2005 wlidan ki

qemalfaSaSi (makriali).

606. qoiunju xasani. dabadebuli 1963 wels xofis raionis sofel

papilaTSi.

607. qYuCuq fatma. dabadebuli 1951 wels xofis raionis sofel azlaRaSi.

cxovrobda murRulSi. gaTxovda xofaSi.

608. veziroRli sinani. dabadebuli 1940 wels xofis raionis sofel

makrialSi. daaxloebiT 1958 wlidan stambulSia, 1972-idan xofaSi, 1983-idan

trapizonSi da 2005 wlidan ki daubrunda sofels.

609. sonbai neSe. dabadebuli 1958 wels xofis raionis sofel qemalfaSaSi

(makriali). abuSi gaTxovda 1985 wels.

610. karahan imeri. dabadebuli arhavSi 1953 wels.

611. bairamin niaTi. dabadebuli arhavSi 1949 wels.

612. filibeli eveSaTi. dabadebuli arhavSi 1949 wels.

613. gurkan (kasabiSi) ilhani. dabadebuli 1954 wels arhavis raionis sofel

sidereSi.

614. memiSoRli sabri. dabadebuli 1934 wels arhavis raionis sofel

sidereSi.

615. jirenleT sabri. dabadebuli daaxloebiT 1934 wels arhavis raionis

sofel sidereSi.

616. qemaloRli bejiSe. dabadebuli 1937 wels arhavis raionis sofel

kordelSi.

617. genjoRli ruze. dabadebuli 1959 wels arhavis raionis sofel

kordelSi.

618. genjoRlu aTiCi. dabadebuli 1986 wels arhavis raionis sofel

kordelSi.

Page 310: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

310

619. goCoRlu dursuni. dabadebuli 1932 wels arhavis raionis sofel

kordelSi.

620. fiSmiSoRli eroli. dabadebuli 1949 wels arhavis raionis sofel

filargeTSi. arhavSi cxovrobs 1974 wlidan.

621. TofaloRlu biroli. dabadebuli savaraudod 1966 wels arhavis

raionis sofel afsoiSi.

622. buiuqliSi osman Safaqi. dabadebuli 1955 wels arhavis raionis sofel

kaxistonaSi, borRolaSi. gaizarda arhavSi.

623. oziaman alie. dabadebuli 1936 wels findiklis raionis sofel abuSi.

624. selimoRli ahmedi. dabadebuli 1936 wels findiklis raionis sofel

abuSi.

625. WervaToRli Suqrie. dabadebuli 1941 wels findiklis raionis sofel

ficxalaSi.

626. WervaToRli fitneTi. dabadebuli 1927 wels findiklis raionis sofel

ficxalaSi.

627. indistan musa. dabadebuli 1934 wels findiklis raionis sofel

ficxalaSi.

628. indistan haqani. dabadebuli 1974 wels findiklis raionis ofel

ficxalaSi.

629. indistan haluqi. dabadebuli 2001 wels stambulSi. warmoSobiT aris

sofel ficxaladan.

630. WervaTiSi resime. dabadebuli findiklis raionis sofel ficxalaSi.

631. beqiroRlu nazime. dabadebuli 1923 wels findiklis raionis sofel

bulankoSi. zebeliTidan gaTxovda 1949 wels sofel ficxalaSi.

632. SenTur jordani. dabadebuli 1964 wels findiklis raionis sofel

WanafeTSi. findiklSi cxovrobs 1974 wlidan.

633. demir (abaSiSi) sabri dabadebuli 1948 wels findiklis raionis sofel

WanafeTSi.

634. ergYuRen jengizi. dabadebuli 1948 wels findiklis raionis sofel

WanafeTSi.

635. ozer halime. dabadebuli 1963 wels findiklis raionis sofel

WanafeTSi. 1983 wlidan cxovrobs stambulSi.

Page 311: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

311

636. qesoRlu erdoRani. dabadebuli findiklis raionis sofel WanafeTSi

1959 wels.

637. traSoRli bejeTi. dabadebuli 1962 wels findiklis raionis sofel

WanafeTSi.

638. CanuroRli Cani Senli. dabadebuli findiklSi 1961 wels. warmoSobiT

amave raionis sofel WanafeTidanaa.

639. uzunhasanoRlu hasani. dabadebuli findiklSi 1973 wels.

640. fraT hemdi dabadebuli findiklSi 1948 wels.

641. xitiraloRli jamili. dabadebuli findiklSi 1940 wels.

642. buloRli gulsuni. dabadebuli findiklSi 1951 wels.

643. islamoRli haji. dabadebuli findiklSi 1967 wels.

644. ilmaz SiSmani. dabadebuli 1953 wels findiklis raionis sofel

mzuRuSi.

645. aiTaC mehmedi. dabadebuli 1932 wels findiklis raionis sofel

sumleSi.

646. bairaqTar ferdi. dabadebuli soWSi 1920 wels. 1921 wlidan cxovrobs

findiklis raionis sofel mzuRuSi.

647. serin murati. dabadebuli 1984 wels ardaSenSi. warmoSobiT sofel

sqiriTidanaa.

648. baCxan Jabani. dabadebuli 1958 wels ardaSenSi.

649. alTeqin aihani. dabadebuli 1973 wels ardaSenSi.

650. ojaqlu Tasini. dabadebuli 1957 wels ardaSenSi.

651. fanlaRi janeri. dabadebuli 1990 wels ardaSenis raionis sofel

ofuteSi.

652. serin mekale suleimani. dabadebuli 1965 wels ardaSenis raionis

sofel sqiriTiSi.

653. aqgul (qoTiSvili) Teqini. dabadebuli 1967 wels ardaSenis raionis

sofel ReraSi.

654. quTlur Sadie. dabadebuli fazarSi 1962 wels.

655. memiSoRli muitini (daTo). dabadebuli fazarSi 1974 wels.

656. farlaq hamdi. dabadebuli fazarSi 1960 wels.

657. genC baSari. dabadebuli 1975 wels fazaris raionis sofel WivaTSi.

fazarSi cxovrobs 1984 wlidan.

Page 312: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

312

658. bainar doqsabi. dabadebuli fazarSi 1958 wels.

659. qesoRlu evreni. dabadebuli fazarSi 1997 wels (hemSinia).

660. biber loymani. dabadebuli fazarSi 1966 wels.

661. vardan emre. dabadebuli fazarSi 1979 wels.

662. kainaS serda. dabadebuli fazarSi 1974 wels.

663. golmiS xafi. dabadebuli fazarSi 1954 wels.

664. janjar faSa. dabadebuli fazarSi 1964 wels.

665. ozder emine. dabadebuli 1970 wels fazaris raionis sofelSi wugitas?

666. nebioRlu nedini. dabadebuli 1974 wels fazaris raionis sofel

papilaTSi. fazarSi cxovrobs 1984 wlidan.

667. bujakliSi ismaili. dabadebuli 1970 wels fazaris raionis sofel

noxlafsuSi. daaxloebiT 1990 wlidan cxovrobs stambulSi.

668. fiSmiSoRli fiqrie. dabadebuli 1928 wels rizeSi. gaTxovda 1948 wels

arhavis raionis sofel filargeTSi.

669. qonaq qazimi. dabadebuli 1952 wels trapizonSi (pontoeli berZeni).

TurqeTSi mcxovrebi aWarlebi

670. ozTurq haruni. dabadebuli borCxis raionis sofel maradidSi.

671. arslani zeqi. dabadebuli borCxis raionis sofel maradidSi.

672. aidin ismaili. dabadebuli 1969 wels borCxis raionis sofel

maradidSi.

673. sarialoRli (kakiZe) imdaTi. dabadebuli 1941 wels borCxis raionis

sofel maradidSi. ilxan aslan dabadebuli 1932 wels borCxis raionis

sofel maradidSi.

674. iaziji (beriZe) resuli. dabadebuli borCxis raionis sofel

maradidSi. qristianulad monaTluli!

675. ozdem (baraTaSvili) iaSari. dabadebuli borCxis raionis an xebaSi an

maradidSi.

676. baiar (TikanaZe) huseini. dabadebuli 1950 wels borCxis raionis sofel

xebaSi.

677. baiar (TikanaZe) ahmedi. dabadebuli 1955 wels borCxis raionis sofel

xebaSi.

Page 313: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

313

678. albairam Suquri. dabadebuli 1968 wels borCxis raionis sofel

xebaSi.

679. aidin erdoRani. dabadebuli 1984 wels bursaSi.

680. baihan (TavdgiriZe) mustafa. dabadebuli 1988 wels bursis raionis

sofel sulhieSi.

681. beriZe orhani. dabadebuli q. giresunSi 1963 wels.

682. beldagze iusufi. dabadebuli 1960 wels amasiaSi. 1976 wlidan

cxovrobs stambulSi.

683. buriRani (mesxiZe) abdulai. dabadebuli 1952 wels facas raionis

sofel orRanSi. facaSi cxovrobs 1972 wlidan. warmoSobiT qobuleTidanaa.

684. gok genq. dabadebuli 1981 wels stambulSi (warmoSobiT maWaxelidanaa).

685. ozbai (qibarSvili) erhani. dabadebuli 1980 wels inegolis raionis

sofel hairieSi. warmoSobiT maWaxlidanaa.

686. tezcan (basilaZe) atila. dabadebuli 1977 wels inegolis raionis

sofel hairieSi. warmoSobiT maWaxlidanaa.

687. yildirim (qamadaZe) giorgi. dabadebuli inegolSi. warmoSobiT

aWaridanaa.

688. iumsel (nakaSiZe) hamdi. dabadebuli 1985 wels saqariaSi gaizarda

giresunSi.

689. Sahin (gundariZe) baiari. dabadebuli 1965 wels borCxis raionis sofel

xerTvisSi. 1978 wels stambulSi gadavida, Semdeg germaniaSi cxovrobda.

axla isev stambulSia.

690. buxaroRli (qaTamaZe) xarifi (gurami). dabadebuli facaSi 1959 wels.

warmoSobiT qobuleTidanaa.

hereTi (saingilo)

691. nadiraSvili gulnazi. dabadebuli 1955 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel qaTmisxevidanaa.

692. boloRaSvili (buluRaSvili) rubeni. dabadebuli 1935 wels

dedofliswyaros raionis sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis

sofel yoraRnidanaa.

693. papiaSvili darejani. dabadebuli 1956 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

Page 314: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

314

694. TarxniSvili mixeili. dabadebuli 1932 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

695. papiaSvili rusudani. dabadebuli 1942 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. gaTxovda guriaSi, bolo dros dabrunda sofelSi.

warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

696. mamulaSvili soso. dabadebuli 1941 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

697. sardalaSvili gurami. dabadebuli 1956 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

698. sardalaSvili zeno. dabadebuli 1947 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. 1964-2011 wlebSi cxovrobda rusTavSi. warmoSobiT

kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

699. sardalaSvili olia. dabadebuli 1947 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

700. buluRaSvili taso. dabadebuli 1934 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

701. firosmanaSvili valodia. dabadebuli 1933 wels dedofliswyaros

raionis sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel

yoraRnidanaa.

702. firosmanaSvili geronti (1940-2016). dabadebuli dedofliswyaros

raionis sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel

yoraRnidanaa.

703. TarxniSvili eTeri. dabadebuli 1936 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

704. papiaSvili gaiozi. dabadebuli 1949 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

705. papiaSvili dimitri. dabadebuli 1929 (1924) wels kaxis raionis sofel

yoraRanSi. 1931 wlidan cxovrobda dedofliswyaros raionis sofel

samTawyaroSi. gardaicvala 2015 wels.

706. papiaSvili iadoni. dabadebuli 1953 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi.

707. papiaSvili vano. dabadebuli 1953 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

Page 315: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

315

708. sakanelaSvili Salva. dabadebuli 1959 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

709. faCxataSvili Tebro. dabadebuli dedofliswyaros raionis sofel

samTawyaroSi. warmoSobiT kaxidanaa.

710. sakanelaSvili Tengizi. dabadebuli 1962 wels dedofliswyaros

raionis sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel

yoraRnidanaa.

711. nadiraSvili elene. dabadebuli 1936 wels kaxis raionis sofel

yoraRanSi. dedofliswyaros raionis sofel samTawyaroSia 1937 wlidan.

712. faCxataSvili omari. dabadebuli 1960 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

713. TagoSvili varlami. dabadebuli 1955 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

714. sardalaSvili SoTa. dabadebuli 1946 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

715. sardalaSvili cicino. dabadebuli 1950 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

716. sardalaSvili stefane. dabadebuli 1941 wels dedofliswyaros

raionis sofel samTawyaroSi. 1958 wlidan rusTavSi cxovrobs. warmoSobiT

kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

717. yiyiSvili dariko (1940-2015). dabadebuli wels kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi, magram adreuli bavSvobidan dedofliswyaros raionis sofel

samTawyaroSi cxovrobda.

718. nadiraSvili vladimeri. (1930-2015). dabadebuli kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi. 1941 wlidan cxovrobda dedofliswyaros raionis sofel

samTawyaroSi.

719. oqrojanaSvili luba (1950-2017). dabadebuli q. kaxSi. dedofliswyaros

raionis sofel samTawyaroSi gaTxovda 1970 wels.

720. gamxaraSvili dina. dabadebuli kaxSi 1947 wels. 1973 wlidan cxovrobs

dedofliswyaros raionis sofel samTawyaroSi.

721. zurabaSvili mayvala. dabadebuli 1962 wels kaxis raionis sofel did

binaSi. 1980 wels gaTxovda abaSaSi da 1982 wlidan ki cxovrobs

samTawyaroSi.

Page 316: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

316

722. sardalaSvili merabi. dabadebuli 1953 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. 1960 wlidan cxovrobs kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

723. sardalaSvili slavika. dabadebuli 1963 wels kaxis raionis sofel

CixisxevSi. dedofliswyaros raionis sofel samTawyaroSi cxovrobs 1987

wlidan.

724. baCaliaSvili olia. dabadebuli 1945 wels kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi. 1964 wels gaTxovda dedofliswyaros raionis sofel

samTawyaroSi.

725. TofalaSvili roza. dabadebuli 1954 wels kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi. dedofliswyaros raionis sofel samTawyaroSi gaTxovda 1970

wels.

726. kosiaSvili nina. dabadebuli kaxSi 1926 wels. bolo wlebia cxovrobs

dedofliswyaros raionis sofel samTawyaroSi.

727. andriaSvili vara (1909-2012). dabadebuli kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi. axalgazrdobidan cxovrobda dedofliswyaros raionis sofel

samTawyaroSi.

728. kasiaSvili sonia. dabadebuli 1963 wels kaxis raionis sofel

CixisxevSi. axalgazrdobidanve cxovrobs dedofliswyaros raionis sofel

samTawyaroSi.

729. berikaSvili Sonia. dabadebuli 1962 wels kaxis raionis sofel

CixisxevSi. samTawyaroSi cxovrobs 1984 wlidan.

730. babajanaSvili jimSeri. dabadebuli 1960 wels kaxis raionis osfel

CixisxevSi. dedofliswyaros raionis sofel samTawyaroSi cxovrobs 1984

wlidan.

731. abulaSvili eliko. dabadebuli 1958 wels kaxis raionis sofel

CixisxevSi.

732. babajanaSvili abraami. dabadebuli 1954 wels kaxis raionis sofel

CixisxevSi.

733. babajanaSvili masiko. dabadebuli 1953 wels kaxis raionis sofel

CixisxevSi.

734. berikaSvili vera. dabadebuli 1942 wels kaxis raionis sofel

CixisxevSi.

Page 317: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

317

735. janaSvili sergo (1941-2013). dabadebuli kaxis raionis sofel

CixisxevSi.

736. muradxanaSvili gedi. dabadebuli 1968 wels kaxis raionis sofel

tyisTavSi. TbilisSi cxovrobs 1998 wlidan.

737. muradxanaSvili Tengizi. dabadebuli 1964 wels kaxis raionis sofel

tyisTavSi.

738. zeinalaSvili giorgi. dabadebuli 1965 wels kaxis raionis sofel

tyisTavSi.

739. zeinalaSvili masiko (sergo). dabadebuli 1940 wels kaxis raionis

sofel tyisTavSi.

740. kuzibabaSvili Tamuna. dabadebuli 1991 wels kaxis raionis sofel

tyisTavSi.

741. kuzibabaSvili merabi. dabadebuli 1960 wels kaxis raionis sofel

tyisTavSi.

742. kuzibabaSvili surami. dabadebuli 1959 wels kaxis raionis sofel

tyisTavSi.

743. muradxanaSvili anastasia. dabadebuli 1961 wels kaxis raionis sofel

tyisTavSi.

744. baCaliaSvili vardi. dabadebuli kaxSi 1940 wels. amave raionis sofel

tyisTavSi gaTxovda 1964 wels.

745. TagoSvili evgenia. dabadebuli kaxSi 1936 wels. gaTxovda amave raionis

sofel tyisTavSi 1960 wels.

746. oTaraSvili ilia. dabadebuli 1965 wels kaxis raionis sofel did

binaSi.

747. nuroSvili simoni. dabadebuli 1964 wels kaxis raionis sofel did

binaSi.

748. oTaraSvili serafima. dabadebuli 1932 wels kaxSi. 1941 wlidan

cxovrobs kaxis raionis sofel did binaSi.

749. oTaraSvili Sveniera (1934-2013). dabadebuli kaxSi. 1937 wlidan

cxovrobda kaxis raionis sofel did binaSi.

750. rostiaSvili eliso. dabadebuli 1958 wels kaxis raionis sofel did

binaSi. 1980 wels gaTxovda kaxSi.

Page 318: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

318

751. tartaraSvili (TarxniSvili) arseni. dabadebuli 1939 wels kaxis

raionis sofel did binaSi.

752. tartaraSvili (TarxniSvili) valia. dabadebuli 1958 wels kaxis

raionis sofel did binaSi. 1979 wels gaTxovda TbilisSi.

753. tartaraSvili (TarxniSvili) iadoni. dabadebuli 1954 wels kaxis

raionis sofel did binaSi.

754. tartaraSvili (TarxniSvili) marTa. dabadebuli 1949 wels kaxis

raionis sofel did binaSi. 1966 wlidan cxovrobs ZiriTadad TbilisSi.

755. tartaraSvili (TarxniSvili) gulnara. dabadebuli daaxloebiT 1934

wels kaxis raionis sofel did binaSi.

756. tartaraSvili dariko. dabadebuli 1958 wels kaxis raionis sofel did

binaSi. 1980 wels gaTxovda dedofliswyaros raionis sofel samTawyaroSi.

757. tartaraSvili varabioni. dabadebuli 1957 wels kaxis raionis sofel

did binaSi.

758. foladaSvili zauri. dabadebuli 1964 wels kaxis raionis sofel did

binaSi.

759. tartaraSvili (TarxniSvili) suliko (iliko). dabadebuli 1937 wels

kaxis raionis sofel didi binaSi.

760. tartaraSvili liza. dabadebuli 1930 wels kaxis raionis sofel did

binaSi.

761. aslamazaSvili narmani. dabadebuli 1961 wels kaxis raionis sofel

did binaSi.

762. rostiaSvili maura. dabadebuli 1967 wels q. kaxSi. 1990 wels gaTxovda

kaxis raionis sofel did binaSi.

763. nuroSvili nana. dabadebuli 1932 wels q. kaxSi. amave raionis sofel

did binaSi gaTxovda 1960 wels.

764. baCaliaSvili salome. dabadebuli daaxloebiT 1918 (SesaZloa 1913)

wels kaxSi. 1935 wlidan cxovrobda kaxis raionis sofel did binaSi.

765. gamxaraSvili qsenia. dabadebuli 1932 wels q. kaxSi. 1950 wels gaTxovda

kaxis raionis sofel alaTemurSi (didi bina). gardaicvala 2016 wels.

766. raSidova (janaSvili) ofelia. dabadebuli 1972 wels kaxis raionis

sofel TasmaloSi. 1998 wels gaTxovda amave raionis sofel didi binaSi,

Tumca sofelSi bolo wlebSi damkvidrda.

Page 319: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

319

767. dukaSvili qsenia. dabadebuli 1933 wels q. kaxSi. 1946 wlidan cxovrobs

kaxis raionis sofel did binaSi.

768. SioSvili irine. dabadebuli 1957 wels q. kaxSi. gaTxovili amave

raionis sofel did binaSi.

769. kaSeiSvili gulo (gulnazi). dabadebuli 1950 wels q. kaxSi. TbilisSi

cxovrobs 1967 wlidan.

770. ivanickaia valia. dabadebuli 1932 wels q. kaxSi.

771. beroSvili ina. dabadebuli 1934 wels q. kaxSi.

772. baCaliaSvili dali. dabadebuli 1967 wels q. kaxSi. axalgazrdobidanve

cxovrobs TbilisSi.

773. baCaliaSvili spartaki. dabadebuli 1973 wels q. kaxSi.

774. TamazaSvili nina. dabadebuli 1949 wels q. kaxSi.

775. nuroSvili malxazi. dabadebuli 1958 wels q. kaxSi.

776. TamazaSvili Jenia (1930-2012). dabadebuli kaxSi.

777. TamazaSvili Sorena. dabadebuli 1976 wels q. kaxSi. 1993 wlidan

ZiriTadad cxovrobs TbilisSi.

778. oTaraSvili mose. dabadebuli 1941 wels q. kaxSi.

779. oqrojanaSvili. iordan dabadebuli 1933 wels q. kaxSi.

780. suyaSvili emzari. dabadebuli 1961 wels q. kaxSi.

781. tartaraSvili (TarxniSvili) dariko. dabadebuli 1941 wels q. kaxSi.

782. tartaraSvili gurami. dabadebuli 1957 wels q. kaxSi. amJamad cxovrobs

TbilisSi.

783. tartaraSvili zurabi. dabadebuli 1971 wels q. kaxSi.

784. tartaraSvili luba. dabadebuli 1939 wels q. kaxSi.

785. foladaSvili taso (anastasia). dabadebuli 1937 (1932) wels q. kaxSi.

786. foladaSvili mayvala. dabadebuli 1961 wels q. kaxSi.

787. yuloSvili Tamari. dabadebuli 1930 wels 1. kaxSi.

788. yuloSvili mixeili (1927-2012). dabadebuli q. kaxSi. 1947 wlidan

ZiriTadad cxovrobda TbilisSi.

789. SioSvili vasili (1925-2012). dabadebuli q. kaxSi.

790. SioSvili salome (nino). dabadebuli 1915 wels q. kaxSi.

791. janaSvili enriko. dabadebuli 1955 wels q. kaxSi.

Page 320: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

320

792. TamazaSvili Taliko. dabadebuli 1952 wels q. kaxSi. 1971 wels

gaTxovda belaqnis raionis sofel iTiTalaSi.

793. barixaSvili kote. dabadebuli 1965 wels kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi.

794. barixaSvili mariami. dabadebuli 1938 wels kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi.

795. barixaSvili gerasime. dabadebuli 1940 wels kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi.

796. gajiSvili (gojiaSvili) Tamari. dabadebuli 1948 wels kaxis raionis

sofel qaTmisxevSi.

797. gajiSvili (gojiaSvili) ciuri. dabadebuli 1970 wels kaxis raionis

sofel qaTmisxevSi.

798. gajiSvili (gojiaSvili) manana. dabadebuli 1960 wels kaxis raionis

sofel qaTmisxevSi. TbilisSi cxovrobs 1977 wlidan.

799. TofalaSvili cicino. dabadebuli 1960 wels kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi.

800. TofalaSvili arseni. dabadebuli 1933 wels kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi.

801. suyaSvili Temuri. dabadebuli 1957 wels kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi.

802. SioSvili babale (1940-2017). dabadebuli wels kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi.

803. SioSvili Tamari. dabadebuli 1935 wels kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi.

804. sardalaSvili rauli. dabadebuli 1977 wels kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi.

805. aslamazaSvili lado. dabadebuli 1949 wels kaxis raionis sofel

qaTmisxevSi. TbilisSi cxovrobs 1985 wlidan.

806. ciciSvili-babalaSvili JuJuna (1932-2016). dabadebuli zaqaTlis

raionis sofel elisenSi. 1953 wlidan cxovrobda TbilisSi.

807. daTunaSvili gulnazi. dabadebuli 1938 wels zaqaTlis raionis sofel

elisenSi. 1965 wlidan cxovrobs TbilisSi.

Page 321: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

321

808. daTunaSvili findaza. dabadebuli 1940 wels zaqaTlis raionis sofel

elisenSi.

809. abulaSvili dariko. dabadebuli 1972 wels zaqaTlis raionis sofel

elisenSi. TbilisSi cxovrobs 1989 wlidan.

810. abramiSvili svimoni. dabadebuli 1965 wels zaqaTlis raionis sofel

elisenSi. 1983 wlidan cxovrobs TbilisSi.

811. abulaSvili zurabi. dabadebuli 1936 wels zaqaTlis raionis sofel

elisenSi.

812. giulmamedovi (enuReli) mamed (mamia). dabadebuli 1932 wels zaqaTlis

raionis sofel elisenSi. 1939 wlidan cxovrobda zaqaTalaSi,

studentobidan ki TbilisSi. gardaicvala 2014 wels.

813. ismailova ainura. dabadebuli daaxloebiT 1975 zaqaTlis raionis

sofel elisenSi.

814. moseSvili Saqro. dabadebuli 1939 wels zaqaTlis raionis sofel

elisenSi. 1960 wlidan cxovrobs TbilisSi.

815. musaevi (CitoSvili) isa. dabadebuli 1967 wels zaqaTlis raionis

sofel elisenSi.

816. toliaSvili ilia. dabadebuli 1962 wels zaqaTlis raionis sofel

elisenSi. 1965 wlidan cxovrobs TbilisSi.

817. toliaSvili muradi. dabadebuli 1933 wels zaqaTlis raionis sofel

elisenSi. 1965 wlidan cxovrobs TbilisSi.

818. yajriSvili gulnazi. dabadebuli 1950 wels zaqaTlis raionis sofel

elisenSi. 1968 wels gaTxovda TbilisSi.

819. mamulaSvili gera. dabadebuli 1974 wels zaqaTlis raionis sofel

mosulSi. TbilisSi cxovrobs 1991 wlidan.

820. andriaSvili ragimi. dabadebuli 1938 wels zaqaTlis raionis sofel

mosulSi. 1958 wlidan TbilisSi cxovrobs.

821. axmedovi (ramaziSvili) ruslani. dabadebuli 1978 wels zaqaTlis

raionis sofel mosulSi. 1990 wlidan cxovrobs TbilisSi.

822. mirzoeva (larmirzaSvili) nurbiqa. dabadebuli 1946 wels zaqaTlis

raionis sofel mosulSi.

823. omaraSvili asraTi. dabadebuli 1948 wels wels zaqaTlis raionis

sofel mosulSi. 1966 wlidan cxovrobs TbilisSi.

Page 322: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

322

824. safarova (rostiaSvili) gulnazi. dabadebuli 1948 wels wels

zaqaTlis raionis sofel mosulSi. 1967 wels gaTxovda TbilisSi.

825. aRamamedova iadigari. dabadebuli 1977 wels zaqaTalis raionis sofel

verxvianSi, 2002 wels gaTxovda kaxis raionis sofel qaTmisxevSi.

826. baduraSvili Sorena. dabadebuli 1949 wels belaqnis raionis sofel

iTiTalaSi. 1960 wlidan ZiriTadad cxovrobs TbilisSi.

827. kaciaSvili anzori. dabadebuli 1949 wels wels belaqnis raionis

sofel iTiTalaSi. 1973-94 wlebSi TbilisSi cxovrobda.

828. kaciaSvili guja (elguja). dabadebuli 1979 wels TbilisSi. 1994

wlidan cxovrobs wels belaqnis raionis sofel iTiTalaSi.

829. mamedova (baduraSvili) xaija. dabadebuli 1945 wels wels belaqnis

raionis sofel iTiTalaSi.

830. yurbanovi (yuraSvili) nizami. dabadebuli 1953 wels belaqnis raionis

sofel iTiTalaSi.

831. davidova (daviTaSvili) ia. dabadebuli zaqaTalaSi 1958 wels

(warmoSobiT amave raionis sofel suvagiridanaa). 1988 wels gaTxovda kaxis

raionis sofel did binaSi.

fereidani

832. abramiSvili uSangi. dabadebuli 1937 wels fereidunSahris raionis

sofel martyofSi, 1972 wlidan cxovrobs sagarejoSi.

833. baTuaSvili alika. dabadebuli 1951 wels fereidunSahris raionis

sofel martyofSi. 1972 wlidan cxovrobs saqarTveloSi.

834. baTuaSvili kolia. dabadebuli 1946 wels fereidunSahris raionis

sofel martyofSi. 1972 wlidan cxovrobs saqarTveloSi.

835. ioseliani eTeri. dabadebuli 1940 wels fereidunSahris raionis

sofel martyofSi. 1972 wlidan cxovrobs gurjaanis raionis sofel

vazisubanSi.

836. onikaSvili alika. dabadebuli fereidunSahris raionis martyofSi 1956

wels. 1986 wlidan cxovrobs gurjaanis raionis sofel axalSenSi.

837. onikaSvili sofi. dabadebuli 1984 wels qalaq fereidunSahrSi

(martyofi). ramdenime welia rac TbilisSi cxovrobs.

Page 323: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

323

838. rahimi ali hoseini (daviTaSvili aleqsandre). dabadebuli 1946 wels

fereidunSahris raionis sofel martyofSi.

839. xuciani (xuciSvili) yolam reza. dabadebuli 1942 wels

fereidunSahris raionis sofel martyofSi.

840. yalani mansuri. dabadebuli 1970 wels qalaq fereidunSahrSi

(martyofi).

841. ioseliani iosebi. dabadebuli 1982 wels qalaq fereidunSahrSi

(martyofi). ramdenime welia rac TbilisSi cxovrobs.

842. gugunani hamidi (gugunaSvili iosebi). dabadebuli 1972 wels

fereidunSahris raionis sofel CuRruTSi. 1982 wlidan cxovrobs

fereidunSahrSi (martyofi).

843. aslani (aslaniSvili) ahmedi. dabadebuli fereidunSahris raionis

sofel CuRruTSi 1969 wels. 2010-11 wlidan cxovrobs TbilisSi.

844. aslaniSvili ali (aleqsandre). dabadebuli fereidunSahris raionis

sofel CuRruTSi 1958 wels. 1973 wlidan cxovrobs saqarTveloSi.

845. ioseliani jamila (1932-2012). dabadebuli fereidunSahris raionis

sofel CuRruTSi. 1972 wlidan cxovrobda saqarTveloSi. gardaicvala 2012

wels.

846. onikaSvili arseni. dabadebuli 1957 wels fereidunSahris raionis

sofel CuRruTSi. 1972 wlidan cxovrobs saqarTveloSi.

847. onikaSvili vaxtangi. dabadebuli fereidunSahris raionis sofel

CuRruTSi 1961 wels. 1972 wlidan cxovrobs saqarTveloSi.

848. sefiani (sefiaSvili) andria. dabadebuli 1957 wels fereidunSahris

raionis sofel CuRruTSi.

849. sefiani (sefiaSvili) xasani. dabadebuli 1972 wels fereidunSahris

raionis sofel CuRruTSi.

850. muliani kaxa. dabadebuli 1979 wels fereidunSahris raionis sofel

CuRruTSi.

851. muliani saidi (giorgi). dabadebuli 1974 wels fereidunSahris raionis

sofel CuRruTSi. 1993 wlidan cxovrobs Teiransa da ispahanSi.

852. abolyasem ahmadi. dabadebuli 1972 wels fereidunSahris raionis

sofel TorelSi.

Page 324: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

324

853. onikaSvili andria. dabadebuli 1973 wels (dabadebis adgili ucnobia).

2007 wlidan cxovrobs TbilisSi.

Tbilisis konservatoriis 2014 wlis eqspediciaSi Cemi monawileobiT

Cawerili ingilo mTqmelebi

1. mamulaSvili petre. dabadebuli 1955 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. 1964 wlidan cxovrobda dedofliswyaroSi.

gardaicvala 2016 wels. warmoSobiT iyo kaxis raionis sofel yoraRnidan.

2. sakanelaSvili ana. dabadebuli 1962 wels dedofliswyaros raionis

sofel samTawyaroSi. sofelSi cxovrobda 1977 wlamde. 1985 wlidan

dedofliswyaroSia. warmoSobiT kaxis raionis sofel yoraRnidanaa.

3. tartaraSvili Teona. dabadebuli 1988 wels dedofliwyaros raionis

sofel samTawyaroSi. warmoSobiT kaxidanaa.

4. tartaraSvili gurami. dabadebuli kaxSi 1956 wels. 1978-82 wlebSi

ganawilebiT iyo abaSaSi, samTawyaroSi ki cxovrobs 1982 wlidan.

5. nadiraSvili olegi. dabadebuli kaxSi 1953 wels. 1976 wlidan

cxovrobs dedofliswyaroSi.

6. nadiraSvili cisana. dabadebuli kaxSi 1957 wels. gaTxovilia leCxumSi.

sakuTar eqspediciebSi movlili soflebi

SavSaTis raioni:

Çağliyan xevwruli

Dereiçi dasamobi

Dutlu svirevani

Eskikale ustamisi

Maden bazgireTi/baZgireTi

Tepebaşı ziosi/Ziosi

Taskopru ifxreuli

Misirli iveTi

qoqlijerei goglieTi/qoqlieTi

Page 325: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

325

murRulis raioni:

Akantaş bujuri

Ardıçlı durCa

Başköy baSqoi

Çimenli

qordeTi/kor

deTi

Damar iskebi

Erenköy ereguna

Kabarca kabarjeTi

Korucular geuli

Küre qura

Özmal ozmali

Petek gurbini

borCxis raioni:

Adagül adaguli

Balcı bagini

İbrikli ebrika

Muratlı maradidi

Zorlu

Txilazori/Txi

laZe

Ambarlı dampali

Civan jvani

Kaynarca devsqeli

Taraklı trapeni

Avcılar avana

Karşıköy xeba

Akpinar arxva

arTvinis raionis soflebi Tütüncüler (qarTla/kartla) da Ormanlı (omana).

Page 326: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

326

hendeqis raioni:

Balıklıihsaniye/

Balıklı

savaraudod,

qarTla

Bıçkıatik qarTla/kartla

Güldibi geuli

Gündoğan zomoTa xatila

İkbaliye avana

İkramiye qomoTa xatila

Kızanlık

savaraudod,

arxva

Nuriye

geuli (amJamad

qalaqis nawilia)

goljuqis raioni:

Lütfiye

begoRli

(murRuli)

Nüzhetiye

doSame/doSeme

(murRuli)

Siyretiye

savaraudod,

qura

aqiazis raionis sofeli Reşadiye (savaraudod, xatila).

iusufelis raioni:

Balcılı balxi

Bıçakçılar patara xeveki

Yüksekoba qobaqi

xelvaCauris raionis soflebi:

sarfi, kvariaTi da gonio.

qalaqi Hopa (savaraudod, xufaTi).

Page 327: saqarTvelos mowyvetili kuTxeebis da XVII-XIX saukuneebSi ...dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/286349/1/Disertacia.pdf · mozdokeli qarTlelebis _ xalxuri musika (simRerebSi xmaTa raodenoba,

327

xofis raioni:

Sarp sarfi

Kemalpaşa

makriali,

noRedi

Çamli pironiTi

arhavis raionis soflebi Konaklı (kordeli) da Derecik (sidere).

qalaqi Fındıklı (viwe, bReTi).

findiklis raioni:

giursu ficxala

Çağlayan abu

Sümle sumela

Sulak mzuRu

Meyvalı WanafeTi

qalaqi Ardeşen (artaSeni) da misi raionis soflebi: aidere da Işıklı

(Rera).

qalaqi Pazar (aTina) da misi raionis sofeli Hasköy (noxlafsu).

belaqnis raionis sofeli Ititala (iTiTala).

zaqaTlis raionis soflebi Aliabad (eliseni) da Mosuli (mosuli).

qalaqi Kax (kaki).

kaxis raioni:

Alatemir didi bina

Alibeil qaTmisxevi

Meşabaş tyisTavi

Kotuklu Cixisxevi

dedofliswyaros raionis sofeli samTawyaro.