SAVREMENI RAZVOJNI SVETSKI TRENDOVIae.polj.uns.ac.rs/wp-content/uploads/2020/03/12-oblast.pdf · robotizacija –sistemska o svetsrana primena robota u proizvodnji i reprodukciji

SAVREMENI RAZVOJNI SVETSKI

TRENDOVI

Naučno-tehnička revolucija i

savremeno društvo

obeležja naučno-tehničke revolucije u savremenom društvu:

nauka postaje direktna proizvodna snaga, a tehnologija

materijalizovani oblik znanja (atomska fizika, radioelektronika,

hemija, kibernetika, ekonomija i sl.);

integrisanje nauke i tehnike u jedinstveni proizvodni ciklus,

uslovljavajući jedno drugo;

prisutna konstantna dinamika tehnike i tehnologije proizvodnje,

način upravljanja i informisanja u proizvodnim sistemima;

mesto i uloga čoveka se menja u proizvodnom procesu sa

povećanim aspektima na umno delovanje;

nauka i tehnika čine sastavni deo proizvodne i društvene sfere

(obrazovanje, zdravstvo...);

stvaranje materijalno-tehničkih mogućnosti za stalni rast

produktivnosti i efikasnosti ljudskog rada, smanjenje troškova

proizvodnje, ekonomičnije upravljanje...


savremeno društvo

dolazi do revolucije u osposobljavanju kadrova i sistemu

obrazovanja u celini )obrazovane tokom celog radnog veka, na

svakih 6-7 godina se menjaju poslovi uslovljeni tehnikom i

tehnologijom – permanentno obrazovanje);

tehničke i tehnološke promene izazivaju višestruke revolucije:

hemijska, energetska, automatika i elektronika, prometna,

kosmonautska i sl;

najizraženiji dalji razvoj naučno-tehničke revolucije očit je kod

automatizacije, kompjuterizacije, kibernetizacije i bionizacije

(istraživanje bioloških sistema sa ciljem da ih tehnički

reprodukuje-živa priroda izvor za nove tehničke ideje);

velik uticaj ove revolucije na informatičku tehnologiju (IT) –

hardveri i softveri za obradu i prenos podataka;


savremeno društvo

uticaj informatičke tehnologije na privredu:

preokret u grafičkoj industriji (npr. elektronske verzije

izdavaštva);

najveći broj industrijskih grana zamenili su klasične mašine sa

mašinama sa numeričkim upravljanjem (CNC mašine) – gde je

poseban značaj da se različite serije (bilo male ili velike)

proizvodnje proizvodi sa istom efikasnošću;

mogućnost prevođenja velikoserijskih proizvodnji u

pojedinačne proizvodnje;

ekologija postala od značaja za poslovanje, gde IT sektor ima

važnu ulogu kod koncipiranja proizvodnji koji zadovoljavaju

ekološke standarde.


savremeno društvo

od 70-tih godina XX veka nova etapa naučno-tehničke

revolucije – mikro-elektronska revolucija;

mikro-eketronska revolucija – uzrokovana proizvodnjom jeftinih

mikroprocesora i do razvoja robotizacije materijalne

proizvodnje;

u vezi sa tim sve veći značaj digitalne ekonomije – usled

elektronskog poslovanja zasnovanog na elektronskom novcu,

gde je velika uloga interneta kao katalizatora ovakvog načina

poslovanja;

automatizacija i robotizacija su glavne prateće pojave

savremene naučno-tehničke revolucije;

automatizacija – kombinacija i integracija odvojenih

industrijskih procesa upotrebom mehaničkih, hidrauličnih,

pneumatičkih, optičkih i električnih mehanizama i uređaja;


savremeno društvo

automatizacija – omogućuje proizvodne operacije bez zastoja, a

da je pri tom učešće čoveka na datom predmetu rada gotovo

isključeno, dok je kontrola moguća putem elektronskog

sistema;

automatizacija omogućava integralno obuhvatanje

automatizovane funkcije proizvodnje, transporta, kontrole

jednog proizvodnog mehanizma;

automatizacija – obezbeđuje izuzetan rast produktivnosti rada

sa drastičnim smanjenjem primenjenog živog rada;

robotizacija – sistemska o svetsrana primena robota u

proizvodnji i reprodukciji materijalnog života, ali u drugim

sferama društvenog delovanja;

robotizacija razvija se od sredine XX veka (od `76-1.000 robota

do npr. `82-100.000, a danas mnogo više);


savremeno društvo

Japan raspolaže sa 1/3 od ukupne mase robota, ali su

zastupljene: SAD, Nemačka, Velika Britanija, Francuska, Italija,

Ševdska...(odnosno u svim zemljama gde je zastupljena

inženjerska struktura, visok životni standard i smanjenje broja

kvalifikovanih radnika usled demografskog zastarevanja

populacije);

primena robotike smanjuje troškove proizvodnje za oko 25% i

povećava produktivnost rada;

biotehnologija – novi pravac naučno-tehnološkog progresa koji

ima poseban značaj u poljoprivredi, medicini i energetici;

u oblasti poljoprivrede biotehnologija je dovela do :

proizvodnja novih vrsta biljnih kultura sa većim prinosima, uz

smanjenje zaštitinih sredstava; ili u stočarstvu –

visokoproduktivne rase, uticaj hormona na rast, novi metodi

vakcinacije


savremeno društvo

u medicini – značajna za otklanjanje deficita kod insulin,

interferona i morfijuma, i smanjenje cena koštanja;

energetika – u tri pravca:

proizvodnja goriva iz otpadaka i celuloznih materija;

korišćenje bioloških komponenti za povećanje

proizvodnje tradicionalnih vrsta goriva;

proizvodnja biogasa iz poljopr. otpadaka

Nove promene u privredama

razvijenih kapitalističkih zemalja

promene nastale kao posledica savremenog procesa

koncentracije i centralizacije kapitala i proizvodnje;

50-tih i 60-tih godina XX veka razvijene zemlje imale stabila rast

proizvodnje u oblastima proizvodnje trajnih potrošnih dobara;

70-tih godina dolazi do energetske krize (naftni šok) i od tada

sve veći značaj dobija proizvodnja zasnovana na znanju,

inovativnosti i sposobnosti da se reuzltati naučnih istraživanja

pretvore u novu tehnologiju i proizvod;

u ovim novim uslovima se težište prenosi sa ekonomije tražnje

na ekonomiju ponude, odnosno da država svojim merama treba

stvori ekonomski ambijent gde će preduzeća ulaziti u nove

poduhvate;

to uslovljava brzo prestruktuiranje privrede, odnosno prisutne

su stalene promene proiz. programa i grana proizvodnje;



razvijene tržišne privrede karakteriše:

vladavina prava;

dominacija privatnog vlasništva;

razvijena konkurencija;

stabilna konvertibilna valuta;

visok nivo štednje;

porezi koji nisu otežavajući;

finansijsko posredovanje;

razvijena struktura i zaštita čovekove sredine;

mogućnost ličnog samopotvrđivanja (postojanje političkih i

ekonomskih sloboda).



koncentracija i centralizacija kapitala u novijem vremenu imaju

značajne karakteristike (koje ih odvajaju od istih procesa ali u

periodu od '50-'60-tih godina) i izazvane su naučno-tehničkom

revolucijom:

ubrzanje koncentracije i centralizacije kapitala na međunarodnom planu u

okvirima velikih TNK;

jačanje uloge malih privrednih subjekata u privredama razvijenih zemalja;

fuzije i preuzimanje firmi su prisutne tokom 80-tih godina.

struktura savremene kapitalističke ekonomije:

dualizam (dva segmentirana poslovna sektora: jezgro-mali broj broj

preduzeća sa velikom tržišnom snagom i sektor periferija-ostali deo

privrede tj. mala ia srednja preduzeća);

segmentirana tržišta rada

Fuzije i preuzimanje firmi u

savremenim razvijenim

zemljama

ciljevi fuzije:

jedna kompanija snabdeva drugu potrebnim komponentama;

stvaranje zajedničkih ulaganja radi otpočinjanja novog posla;

firme zajednički istražuju i rade na određenom prjektu ili

problemu, pri čemu se dele troškovi, dok se komercijalni

rezultati se realizuju zasebno;

investiranje u poslovnog partnera kada se proceni će

investicija rezultirati odgovarajućim rezultatima;

u cilju održanja tehnološkog razvoja velike firme često kupuju i

investiraju u male tehnološki intenzivne forme (usled njihove

fleksibilnosti);

postoje slučajevi kada su iste kompanije i kupci i prodavci –

cross-criss operacije.

Transformisan kapitalizam i

postindustrijsko društvo

pokretačka snaga transformacija kapitalizma bila je tržišna

konkurencija;

od druge polovine XX veka najvažniji faktor transformacije

kapitalizma je nauka i tehnika;

u novije vreme važan faktor predstavlja i državna politika u

domenu ekonomsko-socijalnog sistema-što je dovelo do

procesa “socijalizacije kapitalizma”;

moderni kapitalizam – masovni ekonomski sistem i uključuje i

sferu javne privrede zajedno sa privatnim sektorom;

70-tih godina XX veka je obeleđeno kao postkapitalističko

informatičko društvo;

ova razvojna faza uslovljena je ostvarivanjem treće i prelaz u

četvrtu naučno-tehnološku revoluciju;



treća naučno-tehnološka revolucija – informatika, robotika,

biotehnologija...;

četvrta naučno-tehnološka revolucija – solarna energija,

planetarna ekonomija...;

savremeni kapitalizam ima sledeće karakteristike:

duboka transformacija;

pretvaranje u postindustrijsko društvo, informacijsko društvo

sa naučno-tehničkom revolucijom i informacijskom

tehnologijom;

današnje društvo (postkapitalističko, demokratsko, društvo

blagostanja, postindustrijsko, informaciono) ima sl.

karakteristike:

visoka tehnološka povezanost i brze tehnološke izmene (na 1-2

godine);



velika koncentracija kapitala udružena sa informacionom

tehnologijom, automatikom, brza robotizacija procesa rada,

istiskivanje radnika iz procesa proizvodnje;

duboke izmene strukture radničke klase uz njeno uljučivanje

upravljanja kapitalom;

znanje i naučno-tehnički progres predstavljaju strateški resurs;

pretvaranje nauke u osnovnu proizvodnju i dovodi do

intelektualizacije ukupnog rada;

internacionalizacija privrede uz dislokaciju kapaciteta i

internacionalizaciju makroekonomske politike



ostale tendencije:

dominantan značaj ima pravo korištenja, a ne pravo vlasništva;

dominacija umnog i kretaivnog rada nad fizičkim radom is

tvaranjem vrednosti;

znanje i informacije osnovne vrednosti (USA 74%, EU 64%

zapošljava u informacijskom sektoru);

procesi decentralizacije - stvaranje manjih i elastičnih preduzeća

sa manjim kapitalima;

sve veća koncentracija finansijskog kapitala;

podruštvljavanje informacionog sektora;

postojanje dva suprotna paralelna procesa: privatizacija javnog i

širenje privatnog sektora, kao i podruštvljavanja javnog i privatnog

sektora.

konačno, kao zaključak postindustrijsko društvo je društvo

visokog nivoa kreativnosti ili informatičko društvo

Modeli i tipovi ekonomskih

sistema savremenog

kapitalizma

od značaja su 2 modela: američki i zapadnoevropski, kao i

istočno-azijski i anglosaksonski model;

američki i zapadnoevropski:

američki model – usmerena preduzetnička aktivnost kojim se bavi

najveći deo radno aktivnog stanovništva:

visoka produktivnost rada,

masovna orijantacija na postizanje ličnog uspeha;

sloju stanovništva koji je siromašniji obezbeđuju se skormoni

uslovi za život (ne bavi se pitanjima socijalne jednakosti);

švedski model – socijalna tržišna privreda na smanjivanje

socijalnih razlika u društvu (preraspodelom ND) – model

funkcionalna sociojalizacija;

funkcionionalna socijalizacija – proizvodna funcija je preneta

na privatna preduzeća koja posluju na tržišnim osnovama, dok

obezbeđenje visokog standarda i infrastruktura su preneti na

državu.


sistema savremenog

kapitalizma

švedski model je pokušaj da se usklade ekonomska efikasnot

sa optim ciljevima društva (socijalna pravda, individualne

slobode i zaštita čovekove okoline);

principi socijalne tržišne privrede su: jednakost šansi

(zdravstveni i obrazovni sistem, tržište rada, regionalni

razvoj...), socijalna pravednost (korekcija prihoda, minimalna

socijalna sigurnost pravna zaštita privatne svojine...), sistem

participacije (saodlučivanje u procesima socijalnih pitanja,

zapošljavanja, otkaza...);

država ima sledeće funkcije: stabilizaciona, razvojna politika,

strukturna politika;

nemački model – aktivan uticaj na cene, carine, tehničke norme

(blagostanje za sve kroz tržišnu utakmicu).


sistema savremenog

kapitalizma

istočno-azijski i anglosaksonski

istočno-azijski (Japan, Kina, Južna Koreja, Singapur)– orijentacija

na sporiji rast životnog standarda i nivoa zarada u odnosu na rast

produktivnosti (karakteristike):

smanjivanje cene koštanja i obezbeđenje veće konkurentnosti

na svetskom tržištu;

prioritet naciji, umesto pojedincu;

sistem vrednosti (Japan): iskustvo, obrazovanje, lojalnost,

marljivost, moralnost, liderstvo i ambicioznost;

ostali sistemi vrednosti marljivost, štedljivost, čvrste

porodične veze, poštovanje državnog autoriteta;

Japan – društvo je zasnovano na budizmu, primer u ekonomiji:

japanske firme povezane u sistem kereicu – firmi u poteškoći

priskaču druge firme;

ovde spadaju Vijetnam, Indonezija i Tajland sa stopama rasta

preko 13%;


sistema savremenog

kapitalizma

poluge privrednog rasta: visoka investiciona ulaganja u

profitabilne programe, viska domaća štednja, veliki priliv

stranog kapitala, ekspanzivan izvoz, zadovoljavajući nivo

produktivnosti i korišćenja prirodnih resursa;

anglosaksonski model – zasniva se na konkurenciji i takmičenju, a

vrednosti su profit, imetak i bogatstvo;

generalno, jedine slčnosti kod oba modela (američki i zapadno

evropski i istočno-azijskog i anglosaksonskog modela) su:

pragmatizam (rešenja u f-ji koristi ili poboljšanja) i efikasnost;

Uporedni prikaz istočnoazijskog

i anglosaksonskog modela

Savremeni razvoj poljoprivrede

specifičnosti poljoprivredne proizvodnje:

organska proizvodnja (proizvodnja biljaka i životinja);

zemlja je glavno sredstvo za proizvodnju, prostorno je data i

ograničena (ne postoji mogućnost njenog reprodukovanja);

sva zemljišta nisu jednakog kvaliteta i nemaju iste uslove za

proizvodnju;

spor obrt kapitala zbog sezonskog karaktera proizvodnje

iziskuje stalni priliv finans. sredstava;

nužna potreba sukcesivnog angažovanja sredstava za

proizvodnju i zalihe;

vreme proizvodnje, kao ciklus repodukcije, traje vremenski

dugo (novčana sredstva se blokiraju do realizacije

proizvoda);


vremenska neusklađenost troškova koji se fakturišu

poljoprivredi i mogućnosti da ona svojom realizacijom

obezbedi sredstva za pokriće tih troškova;

amortizacija, kao trošak sredstava rada, kalkuliše se ali se

ne može izdvojiti ili koristiti do realizacije proizvoda;

faktura za proizvedenu robu ispostavlja se realizacijom

proizvoda.

zbog niza specifičnosti poljoprivreda ostvaruje nižu stopu

akumulacije u odnosu na druge grane privrede, i iziskuje

državnu intervenciju (visok nivo subvencija i snažni agrarni

protekcionizam);


državna intervencija u razvijenim zemljama sprovodi se u 4

smera:

određivanje politike cena na bazi pariteta ili drugih ek.

kriterijuma

utvrđivanje mere beneficiranja inputa (regresi, premije,

donacije za semensku robu, cene đubriva, regresiranje

kamata);

određivanje odgovarajućeg modela finansiranja

poljoprivredne proizvodnje i zaliha (određivanje

beneficiranih uslova);

izvozne subvencije (povećanje cenovne konkurentnosti).

Koncentracija i centralizacija

kapitala u savremenom razvoju

poljoprivrede

specifičnost poljoprivrede: za koncentraciju kapitala

je neophoda prethodna centralizacija zemljišta, dok

u ostalim privrednim granama nije potrebno to

uslovljavanje;

ulaganje kapitala i rast poljoprivredne

proizvodnje;

ukupnjavanje poseda i drugi procesi;

rast potrošnje poljoprivrednih proizvoda;

Ulaganje kapitala i rast

poljoprivredne proizvodnje

posle II sv. rata došlo je do agrarne revolucije (SAD; Japan,

Zapadna Evropa i dr.): unapređenje poljoprivredne proizvodnje

primenom moderne nauke i tehnologije (industrijalizacija

poljloprivrede), što ćesto navodi na činjenicu da je došlo do

stvaranje poljoprivredne industrije;

odnosno došlo je do prelaska sa manuelnog na mašinski način

proizvodnje;

dolazi do smanjivanje radne snage, efikasnija priprema

zemljišta, izvođenje poljopr. operacija u optimalnom vremenu,

mogućnost veće obrađene površine, povećanje produktivnosti

rada.

primer takve proizvodnje: nemački seljak koji ima 400 goveda,

1500 svinja, 120 ha zemlje pod kukuruzom;



period od kraja II sv. rata obeležen je povećanim kapitalnim

ulaganjima u poljoprivredu i uslovio rast produktivnosti;

postoje razlike u produktivnosti u pojedinim zemljama

(Holandija ima 5x veću produktivnost nego Španija);

rast produktivnosti uslovljen: boljim sortama, upotreba đubriva,

mehanizacija, pesticidi, navodnjavanje i bolje gazdovanje;

u stočarstvu rast produktivnosti uslovljen: suzbijanjem bolesti

stoke, mehanizovanost tehnološkog procesa...;

rezultat visoke produktivnosti je stvaranje viškova uz

smanjenje poljoprivrednog stanovništva i poljoprivrednog

zemljišta;

američka poljoprivreda ima paradoksalnu situaciju – brži tempo

rasta polj. proizvodnje od bilo kog drugog sektora ekonomije;



dalji razvoj polj. proizvodnje ima neslućene razmere usled

primene molekularne biologije, biogenetskog inženjeringa,

elektronike;

uporedo sa tim dolazi do opadanja kvaliteta mnogih

poljoprivrednih proizvoda;

dolazi do opadanja kvaliteta uslova života i rada čoveka.

Ukrupnjavanje poseda i drugi

procesi

veličina poseda se stalno povećava, broj farmi smanjuje;

u EU je prema Manshotovom planu višedecenijski trajao

proces ukrupnjavanja poseda (gde modernom

tehnologijom je moguće gajiti 30-40 ha ili min. 40 krava);

U SAD ovi procesi su intenzivniji usled razvijenog tržišta

zemlje, zakupa i raspolaganja sa velikim poljoprivrednim

površinama;

usled ukrupnjavanja farmi postoje: male i srednje kao

najbronije grupe, i sredje, krupne i multinacionalne

kompanije (koji imaju i poljoprivredu, industriju,

industriju repromaterijala i promet na teritoriji više

zemalja);

Ukrupnjavanje poseda i drugi

procesi

uporedni procesi sa ukrupnjivanjem farmi:

intenzifikacija poljoprivrede – Holandija i Japan sa visokim

stepenom proizvodnje po jedinici kapaciteta;

specijalizacija poljoprivrede – usmeravanje na uži

proizvodni program (npr. za englesko tržište Holandija –

živina, Danska – bekon tov svinja);

industrijska staklenička proizvodnja – veliki uspon ima u

Koreji, Japanu, Francuskoj, Italiji, SAD;

fleksibilne proizvodne tehnologije – u oblasti biotehnologije,

ima primenu u poljoprivredi, preradi, zaštiti životne sredine.

Rast potrošnje polj. proizvoda

rast proizvodnje je praćen rastom potrošnje

rast potrošnje uslovljen rastom dohotka i demografskim

rastom na globalnom nivou;

povećanje ili smanjenje tražnje uslovljena uticajima

međunarodnih faktora (npr. za SAD zavisi od zaštite EU od

konkurentnog uvoza, kolebanje porudžbina iz bivšeg SSSR-a,

kolebanje vrednsoti dolara);

1971-1974. godine potrošnja hrane po stanovniku u

nerazvijenim zemljama povećava se po stopi od 2% (izutek

Afirka gde je porast stanovništva 2,8%% veći od porsta

potrošnje hrane);

globalan trend za žitarice: tražnja raste po glavi stanovnika sa

porastom dohotka, alo kao posredna potrošnja (isharana

stoke, proizvodnja jaja, mleka i mesa)

Rast potrošnje polj. proizvoda

obim i struktura potrošnje poljoprivredno-prehrambenih

proizvoda zavisi od:

nivoa ekonomske-tehnološke razvijenosti;

prirodno-klimatski uslovi;

tradicija i religija;

vredonosna struktura potrošnje je u zavisnosti od formiranja

cena (interventnih mera države);

u savremenoj strukturi potrošnje zapadnoevropskih zemalja:

po redosledu: mesa, mleka, sira i jaja, voća i povrća, hleba i

žitarica;

pojedine zemlje (tradicija): alkoholna pića ispred hleba i žitarica.

Američki model farmerske

proizvodnje

SAD imaju 374 mil. ha obradivog zemljišta, 300 mil. stanovnika,

a polj. proizvodnja se odvija na 2 mil. farmi;

od radno aktivnog stnoavništva poljoprivredom se bavi oko 1,8,

prosečna veličina farme je 180 ha gde više od 36% farmi ima

1000 krava muzara, 79% farmi ima 2000 tovljenika, oko 47% ima

više od 500 ovaca;

SAD-krupna robna poljoprivredna proizvodnja i regionalizacija

biljnih vrsta koji mogu dati maksimalni profit u određenom

regionu;

zapad SAD: kukuruz, soja (garantovanje cena, visoki prinosi,

laka tehnologija gajenja, sigurna plasman i dobra cena), lucerka

SAD ima visoku produktivnost rada u poljoprivrednoj

proizvodnji;

Američki model farmerske

proizvodnje

karakteristično za SAD, posle obavljene setve (maj mesec)

farmer je dužan da prijavi setvenu strukturu Ministarstvu

poljoprivrede, na tom osnovu ostvaruju privilegije;

prisutan je program konverzacije zemljišta (odmora zemljišta)

gde se plaća oo 225 dolara po ha;

velika podrška farmerima pružaju stručne službe;

cena zemlje u SAD je 8000-20000 dolara po ha, a zakuo je 100-

440 dolara po ha;

prisutan je trend kupovanja savremene mehanizacije od strane

farmera (GPS oprema), pa se farmeri zadužuju kod banaka uz

kamatu od 7,5% na godišnjem nivou.

Model poljoprivrede EU

najveće dostignuće CAP-a je zasutavljanje usitnjavanja i

parcelizacije zemljišta, kao i stvaranje većih po površini i

ekonomski krupnih gazdinstava;

trend u EU da se povećava veličina poseda, a broj farmi se

smanjuje (suština procesa koncentracije i centralizacije);

npr. broj farmi u EU 15 (1995-2000) smanjuje se za oko 8,1 %, sa

prosečnom veličinom farme oko 20 ha (Srbija 3 ha);

postoje 2 tipa gazdinstava:

velika gazdinstva tipa kapitalističkog preduzeća (korporacije);

malo gazdinstvo, tipično (full-time) ili mešoviti (part-time)

podela na:

“južni model” sa malim farmerima (4-8 ha) sa tzv. radno-kultnim

pristupom-mediteranske zemlje;

“severni model” sa srednjim i velkim farmama (16-17 ha) na

poslovno-profesionalnom pristupu (Beneluks, Francuska,

Nemačka, Danska, Irska, Engleska


pretpostavlja se da će u fazi postindustrijskog društva

mešovite farme ima značajnu ulogu;

usled ukrupnjavanja u EU postoje:

male i srednje porodične farme;

srednje i krupne komercijalne farme;

multinacionalne kompanije.

CAP-zajednička agrarna politika EU je imala različite

razvojne faze od podsticanja proizvodnje do podsticanja

dohotka farmera (direktno iputem podsticanja održive

poljoprivrede);

mere ruralnog razvoja usmeravaju farmere da svoju

delatnost prilagođavaju zahtevima društv a;


finansiranje CAP-a je iz budžeta EU, ima sledeće izvore:

poljoprivredne dažbine koje čine 3% ukupnog budžeta EU;

fiksni udeo BDP i čini 45%;

carinske dažbine sa 15%,

porez na dodatnu vrednost 37%.

ova budžetska sredstva se raspoređuju na:

poljoprivredu (manje od 50%);

strukturne i kohezione fondove (u cilju regionalnog razvoja);

integralna politika 6,5%;

eksterne akcije 5%;

administracija 5%;

pristupna pomoć za zemlje kandidate 3,4%;


do 1992. godine

do 1992. godine CAP je nvjiše koristio cenovnu podršku;

sistem podrške cena vezane za obim proizvodnje koji je

odgovarao velikim proizvođačima;

povećavale su dohodovne razlike;

proizvodni viškovi rasli;

visoke cene nisu bile kompatibilne sa rastom

produktivnosti i unapređenju proizvodnih struktura;

isto tako neefikasni proizvođači su zahvaljujući ovom

sistemu opstajali i zadržavali radnu snagu u poljoprivredi;

Model poljoprivrede EU od

1992-2003. godine

Mekšerijeve reforme iz 1992. godine dovele su do zamene

cenovne podrške ka dohotku farmera putem direktnih plaćanja;

ove mere su imale za cilj:

restrikciju obima proizvodnje;

kombinovanje dejstava sniženja cena i prozvodnih

ograničenja;

odobravanje kompenzacija proizvođačima putem direktnih

subvencija;

u oblasti biljne proizvodnje ove mere su obuhvatile žita,

ularice i proteinska hraniva;

u poblasti stočarstva su ove mere obuhvatile: govedarstvo,

ovčarstvo, proizvodnja mleka i putera.


2003. godine

promena CAP-a u skladu sa “Agendom 2000” i odnosi se na

održiv razvoj i ruralni razvoj poljoprivrede;

“Agenda 2000” je paket reformi koji podstakao poljoprivrednu

proizvodnju na ekološki zdravim osnovama;

“Agenda 2000” obuhvata politiku ruralnog razvoja (promocija

konkuretnog , multifunkcionalnog poljoprivrednog sektora i

šire korišćenje alternativnih izvora dohotka u ruralnim

područjima);

“Agend 2000” ističe sledeće ciljeve: unapređenje

poljoprivrednih struktura, zaštita agrookruženja i integralni

održivi ruralni razvoj;

reforma je fokusirana na odvajanje subvencija od proizvodnje

(poljoprivrednici dobijaju jedinstvenu subvenciju bez obzira

koliko proizvedu);


2003. godine

na ovaj način se u isto vreme podstiče efikasnost i

stavljanje akcenta na kvalitet;

kod održivog razvoja odobravaju se naknade u vezi sa

poštovanjem životne sredine, ispravnišću kvaliteta

namirnica, zaštita zdravlja životinja i biljaka;

izuzetno je važna i finansijska disciplina tj. poštovanje

okvira budžeta;

proširenjem iz 2004. i 2007. godine EU je postala značajni

regin u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja (ruralna

područja EU su oko 90% teritorije gde živi oko 50%

stanovništva EU);

Model poljoprivrede EU-

politika ruralnog razvoja

problemi sa kojima se suočava politika ruralnog razvoja:

ekonomski - ruralna područja imaju znatno niži nivo

dohotka od proseka, radno stanovništvo je demografski

staro, i zavisnost od primarnog sektora je velika;

socijalni – nezaposlenost u ruralnim područjima relativno

visoka, mala je gustina naseljenosti i izražena depopulacija

u nekim oblastima, što uslovljava rizik od socijalne

isključenosti i nedostatka osnovnih usluga iograničenih

mogućnosti za zapošljavanje;

ekološki – potreba da poljoprivreda i šumarstvo daju

pozitivan doprinos životnoj sredini, odnosno potrebna je

ravnoteža ova dva sektora.



2003. godine Evropska konferencija o ruralnom razvoju u

Salcburgu je donela potvrdu usaglašavanja ekonomsih,

socijalnih i ekoloških ciljeva na održivim osnovama;



CAP prerasta u zajedničku agrarnu i ruralnu politiku za Evropu

(CARPE) čiji je osnovni cilj stvaranje ekonomski efikasne i

ekološki održive poljoprivrede u uslovima stimulisanja integralnog

razvoja ruralnog područja u EU;

na ovaj način je došlo do preusmeravanja CAP u korist

pojačavanja mera ruralnog razvoja;

ova promena je išla postepeno od:

1996. godine Evropska konferencija o ruralnom razvoju – Kork;

1999. godine (Reforma CAP-a poznata kao “Agenda 2000” –

Berlin);

2003. godina (usvajanje nove reformisane CAP – Luksemburg);

2003. godina Konferencija EU o ruralnom razvoju – Salcburg;

reformska akta omogućila su da ruralna područja postanu

privlačnija za različite vrste biznisa, omogućila vraćanje ljudi u

zapostavljena ruralna područja;



politika ruralnog razvoja prvo je bila konciprana na pristupu

odgo na dole;

kasnije je razvijen pristup zasnovan odozdo na gore (LIDER

pristup) i koji ima fokus na lokalni razvoj;

u ovom konceptu javni i lokalni partneri na lokalnom nivou

formiraju akcionu grupu na teritoriji jedne ili nekoliko opština

(oko 50% su predstavnici privatnog sektora, a čine ih još

poljoprivrednici i ostali pojedinci);

ove lokalne akcione grupe pripremaju planove lokalnog razvoja,

a najbolje od njih ulaze u izbor regionalnih ili državnih organa

za pružanje pomoći podrške i realizacije;

novi koncept ruralnog razvoja stvara nove oblike ruralnog

biznisa;



u programima ruralnog razvoja potencira se značaj ruralne

ekonomije, odnosno mogućnosti bavljenja i nekim drugim

delatnostima osim poljoprivrede (šumarstvo, zanatstvo,

turizam...);

u okviru ruralnog razvoja naglašava se značaj mešovitih,

resursno oskudnih gazdinstava (part-time farms), koja se mogu

baviti i nekim drugim delatnostima ruralne ekonomije (“oko

poljoprivrede”);

ovde je važan pojam multufunkcionalne poljoprivrede gde

poljoprivrede, postoje i ostale koristi: očuvanje okoline,

obezbeđivanje prehrambene sigurnosti, socijalno-ekonomska

korist;

ovde se radi o prelazu od poljoprivrede radi proizvodnje na

poljoprivredu radi zaštite;


Agenda 2000

ovaj dokument se tretrira kao novi evropski pogled na

budućnost ruralnog razvoja;

u okviru agnede postoji 2 stuba:

prvi: konkurentna i održiva multifunkcionalna poljoprivreda (farmer

kao proizvođač hrane, čuvar resursa i životne sredine);

drugi: ekonomija koja je finansijski podržavana kroz politiku

ruralnog razvoja – garantovanje vitalnosti ruralne zajednice;

drugi stub je pitanje oko koje se polemiše unutar STO koja

zastupa veliko smanjenje agrarnih subvencija, s druge strane

EU ove subvencije pravdaju u cilju agro-ruralnog razvoja;

finansiranje ruralnog razvoja EU za period od 2000-2006.

obuhvata oko 50 mild. evra;


Agenda 2000

Agenda 2000 obuhvata 22 mere u 7 kategorija:

investicije u farm-biznis;

humani resursi – mlađi farmeri, rano penzionisanje i stručna

obuka;

regioni sa nepovoljnim uslovima za razvoj i sa problemima

očuvanja životne sredine;

mere očuvanja životne sredine u agro-regijama;

mere za unapređenje prerade i marketinga poljoprirednih

proizvoda;

mere pomoći šumarstvu;

mere koje promovišu integralni ruralni razvoj područja.


multifunkcionalnost

multifunkcionalnost-multiaktivnost je ključna odrednica

agrarne i ruralne politike EU i povezuje se sa pojmom “seoski

razvoj”;

multifunkcionalnost – postojanje proizvodnih i neproizvodnih

autputa koje proizvodi poljoprivreda, koji se mogu vrednovati

na postojećim tržištima ili mogu da ne podležu tržišnim

mehanizmima;

isto tako, multifunkcionalnost je odlika i drugih privrednih

delatnosti i naziva se “pozitivan” koncept višefunckionalnosti;

normativni pristup – temelji se na brojnim funkcijama

poljoprivrede, ne samo iz proizvodnog prosesa, već i ostalih

koji izviru iz nje same i kojoj joj društvo poveri;

multifunkcionalnost omogućava novi organizacioni oblik

preduzetništva


aspekti Srbije

Srbija ima tri grupe problema:

prvo: sitna gazdinstva gde nije moguća adekvatna

savremena tehnologija i racionalna primena mađina;

drugo: dohodak u sitnoj proizvodnji ne može da prati

dohotke u privredi, dolazi do napuštanja sela,

poljoprivrede;

niska produktivnost doprinosu rastu cena agrarnih

proizvoda i ne može da bude konkurenta

Jaz između razvijenih i

nerazvijenih zemalja, agrarni

problemi zemalja u razvoju

u poljoprivredi je najočitije produbljivanje ekonomskog jaza;

najočitiji primer su suficiti kod razvijenih zemalja i

neuhranjenost i nedovoljna proizvodnja zemalja u razvoju;

preokret u proizvodnji i međunarodnoj podeli rada je posledica

podvrgavanja poljoprivrede pod logiku kapitala;

ovaj proces ima za posledicu istiskivanja zemalja u razvoju iz

izvoza poljoprivrednih proizvoda i stvaranje sve večeg stepena

zavisnosti u odnosu na razvijene kapitalističke zemlje;

zemlje u razvoju od tradicionlanih izvoznika poljoprivrednih

proizvoda postaju zemlje uvoznici (nekad su te zemlje izvozile

oko 12 mil. t žitarica, sada uvoze oko 60 mil. tona, nasuprot

njima Zapadna Evropa i Severna Amerika uvozile su 19 mil.

tona žitarica, sada izvoze oko 77 mil tona;

ključan period stvaranja tog jaza je period posle II sv. rata;




razvijene zemlje su iskoristile prednosti tehnološkog razvoja,

ali i sebi obezbedile novi vid kolonijalizma (neokolonijalizma)

nerazvijenih zemalja;

60-tih godina je došlo do korenitih promena sa dugoročnim

posledicama ekonomske i socijalno-političke prirode:

zemlje u razvoju slabe poziciju izvoznika hrane (početkom 60-tih

imaju 40%, a na kraju dekade 34%, 1978. godine njihovo učešće je

25% sa daljim trendom pada;

OECD – danas su ključni izvoznici hrane i učestvuju sa 80% u

žitaricama, 65% u izvozu soje, 79% u izvozu govediine, 33% u

izvozu šećera, 30% u izvozu pirinča;

90-tih godina najveći izvoznici hrane: SAD, Francuska, Holandija,

Velika Britanija, Italija, Belgija, Luksemburg, Španija, Kanada,

Brazil, Australija, Kina, Argentina, Danska, Tajland.




razvijene zemlje – subvencije+agrarni

protekcionizam=podsticanje i forsiranje skupe domaće

pojlooprivredne proizvodnje;

nrezvijene zemlje – unutrašnji privredni problemi+kriza

platnog bilansa=smanjenje uvoza hrane i nedovoljna

ishrana;

preko 100 zemalja uvozi hranu i postoji brži tempo

potrošnje nego ponude poljoprivrednih proizvoda (usled

dmografkog rasta u pojedinim regionima sveta);

odnos rasta stanovništva u svetu i proizvodnje trnastih

poljoprivrednih kultura ukazuje na nesrazmeru

(stanovništvo>proizvodnje) – npr. Afrika i Latinska

Amerika;




relacija porast stanovništva i raspoloživi radni resursi za

nerazvijene zemlje ukazuju na:

brz rast stanovništva i prenaseljenost;

velika nezaposlenost i nepotpuno korišćenje radne snage;

niska produktivnost rada u svim oblastima privrede;

postoje značajne razlike u prirodnom porastu stanovništva i

naseljenosti u odnosu na raspoloživu površinu zemlje (između

razvijenih i nerazvijenih zemalja): u nerazvijenim zemljama 20%

godišnje, dok u razvijenim svega 0,6% godišnje;

zemlje u razvoju obuhvataju 80% svetskog stanovništva, 75%

populacije živi na selu – globalo nije došlo do “odumiranja

sela”;

potrebno je da nerazvijene zemlje uvdostruče poljoprivrednu

proizvodnju da obezbede prehranjivanje stalno rastućeg

stanovništva;




prema podacima FAO-a (Orgaizacije UN za ishranu i

poljoprivredu) udvostručavanje je moguće: povećanjem

obrađenih površina, postizanje 2 žetve godišnje i povećanjem

prinosa;

povećanje prinosa se može postići:

odgovarajuća agroteničke mere koje se odnose na zemljište i uz

adaptivne visokoprinosne sorte;

primena agro-tehničkih mera na usevima;

smanjenje gubitaka nakon žetve;

društveni odnosi su važan faktor na stanje agrara u pojedinim

zemljama – velike razlike u posedovanju zemlje (5-10%

zemljoposednika ima oko 40-60% obradivih površina – Latinska

Amerika);




rešavanje agranog pitanja zemalja u razvoju - ukidanje

kapitalističke rente, oslobađanje seljaka od dugova i svake

eksploatacije uz podsticanje od strane države;

tradicionalna poljoprivreda: naturalni karater proizvodnje;

svaštarska struktura proizvodnje, običajno regulisanje odnosa

među ljudima;

moderna poljoprivreda: primena naučnih dostignuća, primena

agrobiznisa, ruralnog razvoja, tržište...;

tranformacija iz tradicionalne u modernu poljoprivredu je

strateški put razvoja.

Documents

SAVREMENI RAZVOJNI SVETSKI TRENDOVIae.polj.uns.ac.rs/wp-content/uploads/2020/03/12-oblast.pdf · robotizacija –sistemska o svetsrana primena robota u proizvodnji i reprodukciji