Recenzja prof zw dr hab Marta Bogdanowiczdr Iwona Zachciał

Opinia wydawnicza Małgorzata Barańska

Redakcja Beata ŻukowskaSkład Magdalena HinzProjekt okładki Sandra DudekIlustracje Anna Mondrzejewska

copy Copyright by Wydawnictwo Harmonia 2010

Redakcja i Biuro Handlowe 80-283 Gdańsk Szczodra 6 tel 58 348 09 50 fax 58 348 09 00 e-mail harmoniaharmoniaedupl

Szczegoacutełowe informacje o naszych publikacjach wwwharmoniaedupl

Przedruk części lub całości książki bez pisemnej zgody Wydawnictwa zabroniony

ISBN 978-83-7134-449-7Gdańsk 2010 ndash Wydanie I

3

Przeznaczenie książki

Publikacja ta adresowana jest do nauczycieli terapii pedagogicznej wycho-wawcoacutew psychologoacutew pedagogoacutew polonistoacutew nauczycieli innych przed-miotoacutew bibliotekarzy do osoacuteb ktoacutere w pracy z dziećmi realizują zajęcia o charakterze korekcyjno-kompensacyjnym dydaktycznym dydaktyczno---wyroacutewnawczym i terapeutyczno-wychowawczym Może być pomocna tym wszystkim ktoacuterzy w warunkach zabawy i relaksu wykorzystując niekonwen-cjonalne metody pracy przygotowują ucznia do bezstresowej nauki pomagają mu opanować umiejętności szkolne w zakresie czytania pisania wypowiada-nia się inspirują go do twoacuterczej aktywności a także proacutebują minimalizować jego zaburzenia emocjonalne czy nieodpowiednie zachowanie

Prezentowane scenariusze zajęć są przeznaczone dla wszystkich ucznioacutew szkoły podstawowej i gimnazjum ze szczegoacutelnym uwzględnieniem dzieci o dysharmonijnym rozwoju psychoruchowym

Aby zrozumieć sytuację ucznia z dysleksją czyli ucznia z zaburzeniami w rozwoju psychomotorycznym warto choć w skroacutecie odnieść się do tego problemu

Dzieci i młodzież z rozpoznaną dysleksją rozwojową wykazują specyficz-ne trudności w zakresie czytania pisania (Bogdanowicz 1994) i budowania wypowiedzi słownych (Krasowicz 1997) mimo normalnej często ponadprze-ciętnej inteligencji

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu uwarunkowane są zaburzeniami procesoacutew orientacyjno-poznawczych ruchowych oraz ich integracji o podło-żu neurobiologicznym Zaburzenia tych procesoacutew odpowiedzialne za dyslek-sję rozwojową przejawiają się w następujących zakresach

ndash uwaga i pamięć (wzrokowa słuchowa dotykowo-kinestetyczna)ndash pamięć sekwencyjna i płynność słowna (tempo nazywania liter cyfr

obrazkoacutew)ndash percepcja (spostrzeganie wzrokowo-przestrzenne słuchowo-językowe

dotykowo-kinestetyczne)

4

ndash motoryka i lateralizacja czynności ruchowychndash integracja percepcyjno-motoryczna powyższych funkcjiObecnie zasadniczą rolę przypisuje się zaburzeniom przetwarzania słu-

chowo-językowego przede wszystkim fonologicznego aspektu języka roacuteż-nicowania głosek oraz dokonywania operacji na cząstkach fonologicznych (sylabach głoskach logotomach) operacji polegających na poroacutewnywaniu analizowaniu abstrahowaniu syntezowaniu opuszczaniu dodawaniu prze-stawianiu tych cząstek Roacutewnież aspekty morfologiczno-syntaktyczny i se-mantyczny rozwijają się słabiej i gorzej funkcjonują u osoacuteb z dysleksją Udo-wodniono także istnienie związku zaburzeń rozwoju motorycznego i funkcji językowych Dzieci z zaburzeniami rozwoju funkcji językowych wolniej się uczą raczkować chodzić moacutewić mają nieskoordynowane ruchy (Bogdano-wicz Adryjanek 2005)

Dla określenia trudności wynikających z dysleksji zastosowano następującą terminologię dysleksja rozwojowa i specyficzne trudności w nauce W obu przypadkach chodzi o trudności w uczeniu się Roacuteżnica dotyczy jednak za-kresu tych zjawisk Pojęcie specyficznych trudności w uczeniu się ma szerszy zakres i obejmuje te trudności w nauce ktoacutere mogą dotyczyć roacuteżnych dzie-dzin wiedzy i umiejętności szkolnych albo pewnych ich zakresoacutew na przykład matematyki a szczegoacutelnie arytmetyki (dyskalkulia) muzyki (dysmuzja)

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja rozwojowa) to cały zespoacuteł trudności odnoszących się do obszaru czytania i pisania W ramach tego syndromu Marta Bogdanowicz wyroacuteżniła trzy terminy o węższym zakresie czyli tak zwane izolowane trudności (Bogdanowicz Jaklewicz Loebl 1969)

ndash dysleksja (trudności w opanowaniu umiejętności czytania ktoacuterym towa-rzyszą trudności w pisaniu)

ndash dysgrafia (zaburzenia dotyczące techniki pisania objawiające się niskim poziomem graficznym pisma) uwarunkowana jest zaburzeniami rozwoju ruchowego (dyspraksja)

ndash dysortografia (trudności w opanowaniu poprawnej pisowni chodzi tu o występowanie wszelkiego typu odstępstw od prawidłowego zapisu nie tylko tak zwanych błędoacutew ortograficznych) objawy dysortografii to nie-umiejętność zastosowania w praktyce znanych przez ucznia reguł orto-graficznych trudności w odroacuteżnianiu głosek dźwięcznych od bezdźwięcz-nych (na przykład dndasht zndashs) niewłaściwe zmiękczanie (ńndashni ćndashci źndashzi)

5

uporczywe opuszczanie dodawanie i przestawianie liter i sylab mylenie liter podobnych pod względem kształtu (l ł t) lub o tym samym kształ-cie lecz innym układzie przestrzennym (pndashb mndashw) nieumiejętność od-roacuteżnienia słowa napisanego poprawnie od napisanego źle Zaburzenia te mogą występować w izolacji lub jednocześnie

Powyższa klasyfikacja specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu opiera się na charakterystyce symptomoacutew Aktualnie w Polsce używane są też klasyfi-kacje uwzględniające patomechanizm tych zaburzeń na przykład klasyfikacja ICD-10 z 1992 roku (obowiązująca w Polsce) oraz amerykańska klasyfikacja DSM-IV-TR z 2000 roku (poroacutewnaj tabela poniżej)

Tabela 1 Terminologia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu w ICD-10 DSM-IV-TR i praktyce klinicznej

Symbol klasyfikacji ICD-10 DSM-IV-TR

Nazwa klasyfikacji Międzynarodowa Staty-styczna Klasyfikacja Choroacuteb i Problemoacutew Zdrowotnych Rewizja 10

Diagnostyczny i Statystycz-ny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych

Miejsce data zatwierdzenia Genewa 1992 Waszyngton 1994

Organ zatwierdzenia Światowa Organizacja Zdrowia

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne

Terminy używane po-wszechnie określające spe-cyficzne trudności w ucze-niu się czytania i pisania

Terminologia opisowa ICD-10

Terminologia opisowa DSM-IV -TR

Specyficzne trudności w uczeniu się ndash ogoacutelna kate-goria zaburzeń uczenia się

Specyficzne rozwojowe zaburzenia umiejętności szkolnych

Zaburzenia uczenia się

Specyficzne trudności w czytaniu najczęściej występujące z trudnościami w opanowaniu poprawnej pisowni (dysleksja rozwojo-wa lub dysleksja)

Specyficzne zaburzenie czytania (F 810)

Zaburzenie czytania (3150)

6

Symbol klasyfikacji ICD-10 DSM-IV-TR

Specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni ndash izolowane bez zaburzeń czytania (bdquoczystardquo dysortografia)

Specyficzne zaburzenie opa-nowania poprawnej pisowni (F 811)

Dysleksja rozwojowa (F 810) dysortografia (F 811) i dyskalkulia (F 812 lub 3151)

Mieszane zaburzenie umie-jętności szkolnych (F 813)

Zaburzenia wypowiadania się na piśmie

Inne zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych (F 818)

Zaburzenie pisania (zabu-rzenie wypowiadania się za pomocą pisma) (3152)

Specyficzne trudności w kaligrafii (dysgrafia) jako symptom dyspraksji (F 82)

Specyficzne rozwojowe za-burzenie funkcji ruchowych (F 82)

(W Zaburzenie umiejętno-ści ruchowych)Rozwojowe zaburzenie koordynacji (3154)

Dysleksja rozwojowa (F 810) bdquoczystardquo dysorto-grafia (F 811) dyskalkulia (F 812 lub 3151) i dysgrafia (F 82)

Mieszane specyficzne zabu-rzenia rozwojowe (F 83)

Inne Zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych nieokreślone (F819)

Zaburzenia uczenia się nie-określone inaczej (3159)

Źroacutedło M Bogdanowicz (2010) Terminologia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu w ICD-10 DSM-IV-TR i praktyce klinicznej Gdańsk Uniwersytet Gdański Maszynopis

W mojej pracy będę posługiwać się klasyfikacją opartą na symptomatologii bowiem jest ona przydatna w praktyce szczegoacutelnie nauczycielom

Dysleksji rozwojowej często towarzyszą zaburzenia emocjonalne i motywa-cyjne będące skutkami urazoacutew psychicznych spowodowanych długotrwałymi niepowodzeniami szkolnymi (Bogdanowicz 1994) Niepowodzenia szkolne wynikające z dysleksji dysgrafii i dysortografii są przyczyną zaburzeń nerwi-cowych i mogą mieć wpływ na kształtowanie się niektoacuterych cech osobowości dzieci z rozpoznaną dysleksją (Jaklewicz Bogdanowicz 1982)

7

Biblioterapia ndash zalety metody

Biblioterapia to terapia czytelnicza Powstało wiele definicji biblioterapii określających jej podstawowe cele i zadania Najczęściej przywoływaną jest definicja R J Rubin Zdaniem autorki biblioterapia to bdquoprogram aktywności oparty na interaktywnych procesach zastosowania drukowanych i niedruko-wanych materiałoacutew zaroacutewno wyobrażeniowych jak i informacyjnych ułatwia-jących przy pomocy bibliotekarza lub innego profesjonalisty osiąganie wglą-du w normalny rozwoacutej lub dokonywanie zmian w emocjonalnie zaburzonym zachowaniurdquo (Borecka 2001b s 14) Ewa Tomasik uważa że bdquobiblioterapia jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książki lub materiałoacutew nie-drukowanych (obrazoacutew filmoacutew itd) prowadzącym do realizacji celoacutew rewa-lidacyjnych resocjalizacyjnych profilaktycznych i ogoacutelnorozwojowych (hellip) Koniecznym elementem biblioterapii jest międzyosobowy kontakt indywidu-alny (biblioterapeuty z jedną osobą) bądź grupowyrdquo (Tomasik 1992 s 114)

Z definicji tych wynika że w biblioterapii wykorzystuje się terapeutyczne wartości literatury w odniesieniu do osoacuteb znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej potrzebujących psychicznego wsparcia Podstawową techniką jest tu czytanie ukierunkowane Teksty biblioterapeutyczne powinny odpowiadać potrzebom i zainteresowaniom uczestnikoacutew procesu biblioterapeutycznego Odpowiednio dobrana literatura może pomoacutec ludziom w samorealizacji samo- określaniu się ułatwić zmianę zaburzonej hierarchii wartości Uczestnikami zajęć biblioterapeutycznych mogą być dzieci młodzież osoby dorosłe Niniej-sza publikacja powstała z myślą o dzieciach i młodzieży

Od terapii do nauki ndash to idea przyświecająca tym zajęciom Zapropo-nowane w niniejszej publikacji działania biblioterapeutyczne skupiają się przede wszystkim na sferze emocjonalno-motywacyjnej pośrednio na sfe-rze orientacyjno-poznawczej osoacuteb (ucznioacutew) uczestniczących w programie terapeutycznym

Odpowiednie formy stosowane w biblioterapii takie jak zajęcia integru-jące relaksujące aktywizujące ukierunkowane czytanie wybranych tekstoacutew terapeutycznych słuchanie elementy dramy muzykoterapii niwelują nega-tywne emocje (lęki stres apatię agresję) Na sesjach biblioterapeutycznych panuje sprzyjający klimat dzięki ktoacuteremu uczestnicy przygotowują się do bezstresowej nauki Uczniowie bez obaw i strachu przed kompromitacją czy

8

złą oceną mogą zabierać głos i swobodnie wypowiadać się na dany temat mogą liczyć na zrozumienie i pomoc w rozwiązywaniu swoich problemoacutew Są zachęcani do samodzielnej nauki do kształtowania twoacuterczej postawy uczą się też osiągania sukcesoacutew na miarę własnych możliwości i zdolności Poprzez wskazywanie odpowiednich wzorcoacutew można pomoacutec im w budowaniu właści-wych postaw moralnych

Jak zaznaczyłam już wcześniej do zaproponowanych przeze mnie zajęć bi-blioterapeutycznych powinni być włączeni zaroacutewno uczniowie o dysharmo-nijnym jak i prawidłowym rozwoju psychomotorycznym a także ci ktoacuterzy przejawiają niewielkie zaburzenia zachowania będące skutkiem problemoacutew emocjonalnych lub braku posiadania właściwego wzorca postępowania Ucz-niowie z dysleksją charakteryzujący się dysharmonijnym rozwojem psycho-motorycznym dzięki biblioterapii mają możliwość usprawniania zaburzo-nych funkcji poznawczych (językowych percepcyjnych) motorycznych oraz integracji percepcyjno-motorycznej czyli usprawniania funkcji zaangażowa-nych bezpośrednio w naukę czytania i pisania Z kolei uczniowie o prawidło-wym rozwoju psychomotorycznym mogą aktywizować ten rozwoacutej Pomogą w tym odpowiednio przygotowane ćwiczenia dyskretnie włączone w cykl sesji biblioterapeutycznych w trakcie ktoacuterych uczestnicy będą się uczyć analizowa-nia i oceny własnych oraz cudzych wypowiedzi przekładu intersemiotycznego wysłuchanego bądź przeczytanego tekstu (ilustracja do utworu muzycznego do fragmentu tekstu literackiego ćwiczenia dramowe) stosowania odpowied-niego słownictwa w nazywaniu uczuć dostrzegania etycznego wymiaru języ-ka (prawdy kłamstwa przemilczania informacji) W książce znajdują się też ćwiczenia związane z redagowaniem roacuteżnych form wypowiedzi (listu kart-ki z pamiętnika opowiadania wywiadu planu) z gromadzeniem wyrazoacutew określających i nazywających cechy charakteru bohatera literackiego na pod-stawie jego zachowań i postaw ćwiczenia dotyczące czytelnego i starannego pisma (kształtne litery prawidłowe łączenie liter w wyrazach zachowanie od-powiedniej odległości między wyrazami) poprawności ortograficznej zapisu wyrazoacutew

Wszystkie pomoce (materiały) do ćwiczeń jak roacutewnież same ćwiczenia muszą być starannie i estetycznie przygotowane najlepiej wspoacutelnie z uczest-nikami Na sesjach terapeutycznych zaleca się stosowanie białego i koloro-wego papieru a nie szarego Przygotowując rekwizyty do scenek dramowych

9

oraz pomoce do zajęć dzieci uczą się dokładności a także odpowiedzialności za powierzone im zadania

Osoby z dysleksją oraz wszystkie te ktoacutere mają problemy z czytaniem zniechęcają się do tej czynności już wtedy kiedy widzą przed sobą długi tekst napisany drobną czcionką Dlatego w celu ułatwienia im czytania a dzię-ki temu pomocy w zrozumieniu treści (idei) utworu najlepiej wykorzystać materiały alternatywne (kasetę magnetofonową płytę CD) z nagranym opo-wiadaniem lekturą (fragmentem opowiadania) Osobom mającym szcze-goacutelne trudności w czytaniu powinno się proponować kroacutetkie fragmenty (na przykład jedno lub kilka zdań) Czytanie tekstu biblioterapeuta poprzedza opowieścią o głoacutewnym bohaterze o jego przeżyciach Polecam roacuteżne metody przygotowania tekstu do czytania większa czcionka (przynajmniej 14 punk-toacutew) wyroacuteżnienie dialogoacutew zaznaczenie sylab w wyrazach (na przykład za pomocą koloroacutew) podział fragmentoacutew tekstu na mniejsze części (wyznacz-nikiem mogą być poszczegoacutelne akapity i nieznaczne odsunięcie ich od sie-bie) Do sesji biblioterapeutycznych można włączyć wolontariuszy ndash ucznioacutew bardzo dobrze czytających ktoacuterzy będą wspomagać swoje koleżanki i swoich kolegoacutew

Zawartość książki i sposoacuteb korzystania z niejScenariusze sesji terapeutycznych zebrano i zawarto w następujących blo-

kach tematycznych rodzina ndash dom szkoła środowisko społeczne w ra-mach ktoacuterych przewidziane są zagadnienia szczegoacutełowe agresja autorytet kompleksy miłość przyjaźń radość samotność szczęście itd Dany te-mat realizuje się na kilku spotkaniach w zależności od potrzeb i możliwości uczestnikoacutew sesji Biblioterapia jest procesem długotrwałym a jej pozytywne skutki mogą ujawnić się dopiero po pewnym czasie Doboacuter literatury wiąże się z daną sytuacją terapeutyczną Punktem łączącym zaproponowane utwory jest określona postawa bohateroacutew dzięki ktoacuterej wpływają oni na los swoacutej oraz innych osoacuteb ze swojego otoczenia (między innymi uczestnikoacutew biblioterapii)

Dla grupy terapeutycznej przygotowuje się odpowiedni model postępowa-nia biblioterapeutycznego (Tomasik 1987 Tomasik 1997 Borecka 2001b) Opiera się on na pewnych stałych elementach ktoacutere zostały uwzględnione podczas opracowywania poszczegoacutelnych scenariuszy zajęć W mojej pracy

10

dokonałam niewielkiej modyfikacji terminologicznej ktoacutera lepiej odpowiada nazewnictwu stosowanemu w terapii pedagogicznej Oto elementy modelu

1 Diagnoza problemoacutew i potrzebndash rozpoznawanie problemoacutew i potrzeb dzieci a także przewidywanie

skutkoacutew planowego działania terapeutycznego (wywiad ankieta ob-serwacja)

2 Doboacuter literaturyndash ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną

3 Postępowanie terapeutyczno-wychowawczendash zmiana zaburzonej hierarchii wartości (odbudowa poczucia własnej

wartości odzyskanie wiary we własne możliwości i zdolności poprzez utożsamianie się z bohaterami literackimi)

4 Czytanie indywidualne lub zbiorowe5 Słuchanie6 Identyfikacja z bohaterem literackim7 Refleksja nad czytanym tekstem nad sobą8 Odreagowanie

ndash doznanie ulgindash odreagowanie napięć psychicznychndash ekspresja własnych problemoacutew wobec innych

9 Wgląd (nowe spojrzenie na własny problem)10 Zmiany w postawach i zachowaniu

ndash prezentowanie nowych myśli nowych postawZ przedstawionego wyżej modelu wynikają zadania biblioterapeuty ktoacutery

powinienndash zapoznać się z diagnozą problemoacutew i potrzeb uczestnikoacutew biblioterapii

lub samodzielnie przygotować taką diagnozęndash organizować zajęcia indywidualne lub zbiorowe w zależności od potrzebndash przedstawić w atrakcyjnej formie swoacutej program (by zachęcić do uczestni-

ctwa) dostosowując go jednocześnie do możliwości ucznioacutewndash wyznaczyć cele terapeutyczne programu dobrać do nich odpowiedni

materiał terapeutyczny i opracować przebieg sesji w postaci scenariuszy zajęć

ndash dokonać właściwego doboru miejsca i przygotować je do zajęć w odpo-wiedni sposoacuteb

11

ndash uwzględnić opinie uczestnikoacutew programu na temat prowadzonych zajęćndash stworzyć miłą atmosferę spotkańndash dyskretnie sterować programem bez narzucania własnych opiniindash na bieżąco dokonywać ewaluacji terapiindash być przewodnikiem dla uczestnikoacutew zajęćndash nieustannie doskonalić swoacutej warsztat pracy (Tomasik 1997 s 88 King

2004)Z punktu widzenia biblioterapii niezwykle istotna jest diagnoza proble-

moacutew i potrzeb ktoacutera wyznacza kierunek pracy z uczniem poddanym dzia-łaniom biblioterapeutycznym Dlatego ważne jest aby diagnoza była wszech-stronnie i dogłębnie opracowana Przygotowujemy ją na podstawie opinii rozmoacutew z rodzicami pedagogiem szkolnym psychologiem wychowawcą nauczycielami przedmiotoacutew a przede wszystkim z uczestnikiem terapii

W celu włączenia dzieci do zajęć biblioterapeutycznych można posłużyć się dwoma narzędziami diagnostycznymi Pierwszy z nich to arkusz obserwacyj-ny [załącznik 1] (Pilch 1998) Drugi to opis umiejętności szkolnych ucznia z dysleksją opracowany przez Martę Bogdanowicz ktoacutery można wypełnić na podstawie analizy opinii psychologiczno-pedagogicznej udostępnionej przez rodzicoacutew1 [załącznik 2] (Bogdanowicz Adryjanek 2005)

Kryterium doboru dzieci do zajęć Włączając do zajęć ucznioacutew z dysleksją i ucznioacutew o prawidłowym rozwoju psychoruchowym należy brać pod uwagę następujące czynniki

ndash problemy z koncentracją uwagindash trudności w czytaniu i pisaniundash niewielkie problemy w zachowaniundash chęć rozwijania twoacuterczej aktywnościForma zajęć Uzależniona będzie przede wszystkim od psychofizycznych

możliwości uczestnikoacutew i celoacutew jakie sobie postawimy Jeśli chcemy praco-wać nad poprawą koncentracji uwagi oraz czytania i pisania to zajęcia powin-ny odbywać się w grupie kilkuosobowej W sytuacji gdy koncentracja uwagi

1 W publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon na s 111ndash112 znajduje się interesujący ujęty w sposoacuteb syntetyczny opis funkcji poznawczych ucznia jego umiejętności szkolnych (czytania pisania rodzaju popełnianych błędoacutew) ze wskazaniem na mocne i słabe strony Z propozycji tej często korzystam charakteryzując trudności szkolne ucznia w celu włą-czenia go do zajęć biblioterapeutycznych

12

ucznioacutew jest wyraźnie osłabiona muszą to być zajęcia indywidualne Należy jednak dążyć do tego aby z czasem włączyć te dzieci do grupy a w efekcie przygotować je do nauki z całą klasą Gdy przyjmiemy że naszym głoacutewnym celem będzie kształcenie twoacuterczej aktywności ucznioacutew lub na przykład ni-welowanie nieodpowiednich zachowań to zajęcia możemy przeprowadzić z większą grupą

Czas trwania zajęć Tutaj trzeba uwzględnić możliwość koncentrowania uwagi przez ucznioacutew Przy słabej koncentracji zajęcia mogą trwać tylko 45 minut przy właściwym skupieniu się dziecka na zadaniach spotkania mogą trwać jednorazowo nawet 90 minut Zajęcia powinny się odbywać przynaj-mniej dwa razy w tygodniu po jednej godzinie lekcyjnej Gdy warunki są bar-dziej sprzyjające to ich częstotliwość może być większa

Struktura zajęć Wszystkie scenariusze sesji terapeutycznych są zbudo-wane według określonego schematu Punktem wyjścia zawsze jest dokładnie opracowana diagnoza problemoacutew i potrzeb Na jej podstawie formułuje się cele terapeutyczne temat oraz dobiera się odpowiednie materiały (fragmenty znanych opowiadań lektur szkolnych wierszy wydanych w sposoacuteb tradycyjny lub za pomocą środkoacutew alternatywnych) Następnie przygotowuje się kolejne etapy postępowania biblioterapeutycznego polegające na włączeniu do ćwi-czeń ściśle związanych z tematem spotkania i z tekstem biblioterapeutycznym zabaw integrujących aktywizujących i relaksujących Takie zajęcia wyzwalają w uczestnikach ekspresję twoacuterczą motywują do działania pozwalają poczuć się kimś ważnym a zarazem przynależnym do grupy Dzięki ich zastosowaniu lepiej poznajemy uczestnikoacutew ich problemy troski a także zainteresowania czy ukryte talenty Etapem kończącym dane spotkanie jest ewaluacja czyli ocena sesji przez uczestnikoacutew oraz prowadzącego

Schemat scenariusza zajęć biblioterapeutycznych przedstawia się nastę-pująco

Temat Diagnoza problemoacutew i potrzeb Cele terapeutyczneMateriały Etapy postępowania biblioterapeutycznego1 Zajęcia wstępne2 Zajęcia integrujące grupę

13

3 Zajęcia relaksujące i aktywizujące4 Ćwiczenia terapeutyczne i zabawy ściśle związane z tematem i z teks-

tem ndash biblioterapia właściwa 5 Zajęcia relaksujące i rozluźniające6 Ewaluacja ndash ocena zajęć przez prowadzącego i uczestnikoacutew grupyW niektoacuterych scenariuszach zamieszczonych w niniejszej publikacji za-

proponowano po kilka ćwiczeń ściśle związanych z danym tekstem terapeu-tycznym (punkt 4 schematu zajęć) Bywa jednak tak że na danej sesji uda się przeprowadzić tylko jedno ćwiczenie wtedy następne można realizować na kolejnych spotkaniach ndash to doskonała okazja do dogłębnego poznania danego tekstu co nie jest bez znaczenia dla osoacuteb mających trudności w czyta-niu Oczywiście o ilości proponowanych ćwiczeń decyduje osoba prowadząca ktoacutera musi uwzględnić trudności w czytaniu pisaniu budowaniu wypowiedzi słownych i pisemnych problemy w zachowaniu koncentracji uwagi wszyst-kich uczestnikoacutew sesji terapeutycznej

Materiały Istotny element procesu biblioterapeutycznego stanowią mate-riały do ktoacuterych należy zaliczyć

ndash fragmenty powieści opowiadań pamiętnikoacutew wiersze dostosowane do potrzeb i możliwości czytelniczych uczestnikauczestnikoacutew terapii upo-wszechniane za pomocą książki wydanej w sposoacuteb tradycyjny oraz za po-mocą materiałoacutew alternatywnych utrwalonych na kasetach magnetofono-wych kasetach video płytach DVD CD (dobrze jeśli niektoacutere teksty po zakończeniu danej sesji biblioterapeutycznej zostaną przeczytane w cało-ści mam tu na myśli opowiadania nowele rozdziały książek itp)

ndash ilustracje rysunki do kolorowaniandash teksty do uzupełnieniandash efekty akustyczne z odgłosami przyrody (szum lasu szum morza śpiew

ptakoacutew)ndash muzyka uspokajająca aktywizująca oraz montaże słowno-muzyczne

pieśni piosenki nagrane na kasety magnetofonowe i płyty CDNależy także pamiętać o rekwizytach ktoacutere pełnią ważną rolę w procesie bi-

blioterapeutycznym są uzupełnieniem ćwiczenia pomagają lepiej zrozumieć temat

Miejsce W procesie biblioterapeutycznym istotną rolę odgrywa miej-sce (sala) w ktoacuterym odbywają się sesje Powinny tam być spokoacutej cisza

14

i odpowiednie oświetlenie Dobrze byłoby gdyby ściany były w kolorach pastelowych Meble należy ustawić w taki sposoacuteb aby nie rozpraszały ndash po-trzebna jest duża przestrzeń do zabaw ruchowych (najlepiej środek sali) Na biurkach stołach powinny być tylko te materiały ktoacutere są niezbędne w danym momencie większa ich ilość może rozpraszać lub też wprowadzić element chaosu co dla osoacuteb z dysleksją oraz tych ktoacutere mają problemy z koncentra-cją uwagi będzie bardzo niekorzystne (uczestnicy nie będą się mogli skupić w sposoacuteb właściwy na określonych zadaniach)

Moje refleksje Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę

prowadzenia tego typu zajęć Przede wszystkim co zaznaczyłam wcześniej sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące Ucz-niowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi Niektoacutere cechy i zachowania bohateroacutew dostrzegają u siebie na przykład upoacuter w dążeniu do celu pogrążanie się w marzeniach impulsywność wyrozumiałość rozsądek wrażliwość dociekliwość reagowanie płaczem na trudne sytuacje optymizm Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie Pod wpływem losoacutew bohateroacutew uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu Niektoacute-rzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie W atmosferze zabawy relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania pisania i wypowiadania się do samodzielnej nauki a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skompli-kowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej

Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczegoacutelnie trudna właśnie w szkole Dlatego i my biblioterapeuci włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy prze-de wszystkim samym zainteresowanym pośrednio wspieramy także działania rodzicoacutew nauczycieli wychowawcoacutew pedagogoacutew psychologoacutew terapeutoacutew Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektoacuterych specjalistoacutew w myśl ktoacuterej praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku (Bogdanowicz 2006)

Mam nadzieję że publikacja ta będzie mogła być dla wielu nie tylko pomo-cą ale także inspiracją do opracowania własnych twoacuterczych rozwiązań

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

3

Przeznaczenie książki

Publikacja ta adresowana jest do nauczycieli terapii pedagogicznej wycho-wawcoacutew psychologoacutew pedagogoacutew polonistoacutew nauczycieli innych przed-miotoacutew bibliotekarzy do osoacuteb ktoacutere w pracy z dziećmi realizują zajęcia o charakterze korekcyjno-kompensacyjnym dydaktycznym dydaktyczno---wyroacutewnawczym i terapeutyczno-wychowawczym Może być pomocna tym wszystkim ktoacuterzy w warunkach zabawy i relaksu wykorzystując niekonwen-cjonalne metody pracy przygotowują ucznia do bezstresowej nauki pomagają mu opanować umiejętności szkolne w zakresie czytania pisania wypowiada-nia się inspirują go do twoacuterczej aktywności a także proacutebują minimalizować jego zaburzenia emocjonalne czy nieodpowiednie zachowanie

Prezentowane scenariusze zajęć są przeznaczone dla wszystkich ucznioacutew szkoły podstawowej i gimnazjum ze szczegoacutelnym uwzględnieniem dzieci o dysharmonijnym rozwoju psychoruchowym

Aby zrozumieć sytuację ucznia z dysleksją czyli ucznia z zaburzeniami w rozwoju psychomotorycznym warto choć w skroacutecie odnieść się do tego problemu

Dzieci i młodzież z rozpoznaną dysleksją rozwojową wykazują specyficz-ne trudności w zakresie czytania pisania (Bogdanowicz 1994) i budowania wypowiedzi słownych (Krasowicz 1997) mimo normalnej często ponadprze-ciętnej inteligencji

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu uwarunkowane są zaburzeniami procesoacutew orientacyjno-poznawczych ruchowych oraz ich integracji o podło-żu neurobiologicznym Zaburzenia tych procesoacutew odpowiedzialne za dyslek-sję rozwojową przejawiają się w następujących zakresach

ndash uwaga i pamięć (wzrokowa słuchowa dotykowo-kinestetyczna)ndash pamięć sekwencyjna i płynność słowna (tempo nazywania liter cyfr

obrazkoacutew)ndash percepcja (spostrzeganie wzrokowo-przestrzenne słuchowo-językowe

dotykowo-kinestetyczne)

4

ndash motoryka i lateralizacja czynności ruchowychndash integracja percepcyjno-motoryczna powyższych funkcjiObecnie zasadniczą rolę przypisuje się zaburzeniom przetwarzania słu-

chowo-językowego przede wszystkim fonologicznego aspektu języka roacuteż-nicowania głosek oraz dokonywania operacji na cząstkach fonologicznych (sylabach głoskach logotomach) operacji polegających na poroacutewnywaniu analizowaniu abstrahowaniu syntezowaniu opuszczaniu dodawaniu prze-stawianiu tych cząstek Roacutewnież aspekty morfologiczno-syntaktyczny i se-mantyczny rozwijają się słabiej i gorzej funkcjonują u osoacuteb z dysleksją Udo-wodniono także istnienie związku zaburzeń rozwoju motorycznego i funkcji językowych Dzieci z zaburzeniami rozwoju funkcji językowych wolniej się uczą raczkować chodzić moacutewić mają nieskoordynowane ruchy (Bogdano-wicz Adryjanek 2005)

Dla określenia trudności wynikających z dysleksji zastosowano następującą terminologię dysleksja rozwojowa i specyficzne trudności w nauce W obu przypadkach chodzi o trudności w uczeniu się Roacuteżnica dotyczy jednak za-kresu tych zjawisk Pojęcie specyficznych trudności w uczeniu się ma szerszy zakres i obejmuje te trudności w nauce ktoacutere mogą dotyczyć roacuteżnych dzie-dzin wiedzy i umiejętności szkolnych albo pewnych ich zakresoacutew na przykład matematyki a szczegoacutelnie arytmetyki (dyskalkulia) muzyki (dysmuzja)

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja rozwojowa) to cały zespoacuteł trudności odnoszących się do obszaru czytania i pisania W ramach tego syndromu Marta Bogdanowicz wyroacuteżniła trzy terminy o węższym zakresie czyli tak zwane izolowane trudności (Bogdanowicz Jaklewicz Loebl 1969)

ndash dysleksja (trudności w opanowaniu umiejętności czytania ktoacuterym towa-rzyszą trudności w pisaniu)

ndash dysgrafia (zaburzenia dotyczące techniki pisania objawiające się niskim poziomem graficznym pisma) uwarunkowana jest zaburzeniami rozwoju ruchowego (dyspraksja)

ndash dysortografia (trudności w opanowaniu poprawnej pisowni chodzi tu o występowanie wszelkiego typu odstępstw od prawidłowego zapisu nie tylko tak zwanych błędoacutew ortograficznych) objawy dysortografii to nie-umiejętność zastosowania w praktyce znanych przez ucznia reguł orto-graficznych trudności w odroacuteżnianiu głosek dźwięcznych od bezdźwięcz-nych (na przykład dndasht zndashs) niewłaściwe zmiękczanie (ńndashni ćndashci źndashzi)

5

uporczywe opuszczanie dodawanie i przestawianie liter i sylab mylenie liter podobnych pod względem kształtu (l ł t) lub o tym samym kształ-cie lecz innym układzie przestrzennym (pndashb mndashw) nieumiejętność od-roacuteżnienia słowa napisanego poprawnie od napisanego źle Zaburzenia te mogą występować w izolacji lub jednocześnie

Powyższa klasyfikacja specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu opiera się na charakterystyce symptomoacutew Aktualnie w Polsce używane są też klasyfi-kacje uwzględniające patomechanizm tych zaburzeń na przykład klasyfikacja ICD-10 z 1992 roku (obowiązująca w Polsce) oraz amerykańska klasyfikacja DSM-IV-TR z 2000 roku (poroacutewnaj tabela poniżej)

Tabela 1 Terminologia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu w ICD-10 DSM-IV-TR i praktyce klinicznej

Symbol klasyfikacji ICD-10 DSM-IV-TR

Nazwa klasyfikacji Międzynarodowa Staty-styczna Klasyfikacja Choroacuteb i Problemoacutew Zdrowotnych Rewizja 10

Diagnostyczny i Statystycz-ny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych

Miejsce data zatwierdzenia Genewa 1992 Waszyngton 1994

Organ zatwierdzenia Światowa Organizacja Zdrowia

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne

Terminy używane po-wszechnie określające spe-cyficzne trudności w ucze-niu się czytania i pisania

Terminologia opisowa ICD-10

Terminologia opisowa DSM-IV -TR

Specyficzne trudności w uczeniu się ndash ogoacutelna kate-goria zaburzeń uczenia się

Specyficzne rozwojowe zaburzenia umiejętności szkolnych

Zaburzenia uczenia się

Specyficzne trudności w czytaniu najczęściej występujące z trudnościami w opanowaniu poprawnej pisowni (dysleksja rozwojo-wa lub dysleksja)

Specyficzne zaburzenie czytania (F 810)

Zaburzenie czytania (3150)

6

Symbol klasyfikacji ICD-10 DSM-IV-TR

Specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni ndash izolowane bez zaburzeń czytania (bdquoczystardquo dysortografia)

Specyficzne zaburzenie opa-nowania poprawnej pisowni (F 811)

Dysleksja rozwojowa (F 810) dysortografia (F 811) i dyskalkulia (F 812 lub 3151)

Mieszane zaburzenie umie-jętności szkolnych (F 813)

Zaburzenia wypowiadania się na piśmie

Inne zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych (F 818)

Zaburzenie pisania (zabu-rzenie wypowiadania się za pomocą pisma) (3152)

Specyficzne trudności w kaligrafii (dysgrafia) jako symptom dyspraksji (F 82)

Specyficzne rozwojowe za-burzenie funkcji ruchowych (F 82)

(W Zaburzenie umiejętno-ści ruchowych)Rozwojowe zaburzenie koordynacji (3154)

Dysleksja rozwojowa (F 810) bdquoczystardquo dysorto-grafia (F 811) dyskalkulia (F 812 lub 3151) i dysgrafia (F 82)

Mieszane specyficzne zabu-rzenia rozwojowe (F 83)

Inne Zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych nieokreślone (F819)

Zaburzenia uczenia się nie-określone inaczej (3159)

Źroacutedło M Bogdanowicz (2010) Terminologia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu w ICD-10 DSM-IV-TR i praktyce klinicznej Gdańsk Uniwersytet Gdański Maszynopis

W mojej pracy będę posługiwać się klasyfikacją opartą na symptomatologii bowiem jest ona przydatna w praktyce szczegoacutelnie nauczycielom

Dysleksji rozwojowej często towarzyszą zaburzenia emocjonalne i motywa-cyjne będące skutkami urazoacutew psychicznych spowodowanych długotrwałymi niepowodzeniami szkolnymi (Bogdanowicz 1994) Niepowodzenia szkolne wynikające z dysleksji dysgrafii i dysortografii są przyczyną zaburzeń nerwi-cowych i mogą mieć wpływ na kształtowanie się niektoacuterych cech osobowości dzieci z rozpoznaną dysleksją (Jaklewicz Bogdanowicz 1982)

7

Biblioterapia ndash zalety metody

Biblioterapia to terapia czytelnicza Powstało wiele definicji biblioterapii określających jej podstawowe cele i zadania Najczęściej przywoływaną jest definicja R J Rubin Zdaniem autorki biblioterapia to bdquoprogram aktywności oparty na interaktywnych procesach zastosowania drukowanych i niedruko-wanych materiałoacutew zaroacutewno wyobrażeniowych jak i informacyjnych ułatwia-jących przy pomocy bibliotekarza lub innego profesjonalisty osiąganie wglą-du w normalny rozwoacutej lub dokonywanie zmian w emocjonalnie zaburzonym zachowaniurdquo (Borecka 2001b s 14) Ewa Tomasik uważa że bdquobiblioterapia jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książki lub materiałoacutew nie-drukowanych (obrazoacutew filmoacutew itd) prowadzącym do realizacji celoacutew rewa-lidacyjnych resocjalizacyjnych profilaktycznych i ogoacutelnorozwojowych (hellip) Koniecznym elementem biblioterapii jest międzyosobowy kontakt indywidu-alny (biblioterapeuty z jedną osobą) bądź grupowyrdquo (Tomasik 1992 s 114)

Z definicji tych wynika że w biblioterapii wykorzystuje się terapeutyczne wartości literatury w odniesieniu do osoacuteb znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej potrzebujących psychicznego wsparcia Podstawową techniką jest tu czytanie ukierunkowane Teksty biblioterapeutyczne powinny odpowiadać potrzebom i zainteresowaniom uczestnikoacutew procesu biblioterapeutycznego Odpowiednio dobrana literatura może pomoacutec ludziom w samorealizacji samo- określaniu się ułatwić zmianę zaburzonej hierarchii wartości Uczestnikami zajęć biblioterapeutycznych mogą być dzieci młodzież osoby dorosłe Niniej-sza publikacja powstała z myślą o dzieciach i młodzieży

Od terapii do nauki ndash to idea przyświecająca tym zajęciom Zapropo-nowane w niniejszej publikacji działania biblioterapeutyczne skupiają się przede wszystkim na sferze emocjonalno-motywacyjnej pośrednio na sfe-rze orientacyjno-poznawczej osoacuteb (ucznioacutew) uczestniczących w programie terapeutycznym

Odpowiednie formy stosowane w biblioterapii takie jak zajęcia integru-jące relaksujące aktywizujące ukierunkowane czytanie wybranych tekstoacutew terapeutycznych słuchanie elementy dramy muzykoterapii niwelują nega-tywne emocje (lęki stres apatię agresję) Na sesjach biblioterapeutycznych panuje sprzyjający klimat dzięki ktoacuteremu uczestnicy przygotowują się do bezstresowej nauki Uczniowie bez obaw i strachu przed kompromitacją czy

8

złą oceną mogą zabierać głos i swobodnie wypowiadać się na dany temat mogą liczyć na zrozumienie i pomoc w rozwiązywaniu swoich problemoacutew Są zachęcani do samodzielnej nauki do kształtowania twoacuterczej postawy uczą się też osiągania sukcesoacutew na miarę własnych możliwości i zdolności Poprzez wskazywanie odpowiednich wzorcoacutew można pomoacutec im w budowaniu właści-wych postaw moralnych

Jak zaznaczyłam już wcześniej do zaproponowanych przeze mnie zajęć bi-blioterapeutycznych powinni być włączeni zaroacutewno uczniowie o dysharmo-nijnym jak i prawidłowym rozwoju psychomotorycznym a także ci ktoacuterzy przejawiają niewielkie zaburzenia zachowania będące skutkiem problemoacutew emocjonalnych lub braku posiadania właściwego wzorca postępowania Ucz-niowie z dysleksją charakteryzujący się dysharmonijnym rozwojem psycho-motorycznym dzięki biblioterapii mają możliwość usprawniania zaburzo-nych funkcji poznawczych (językowych percepcyjnych) motorycznych oraz integracji percepcyjno-motorycznej czyli usprawniania funkcji zaangażowa-nych bezpośrednio w naukę czytania i pisania Z kolei uczniowie o prawidło-wym rozwoju psychomotorycznym mogą aktywizować ten rozwoacutej Pomogą w tym odpowiednio przygotowane ćwiczenia dyskretnie włączone w cykl sesji biblioterapeutycznych w trakcie ktoacuterych uczestnicy będą się uczyć analizowa-nia i oceny własnych oraz cudzych wypowiedzi przekładu intersemiotycznego wysłuchanego bądź przeczytanego tekstu (ilustracja do utworu muzycznego do fragmentu tekstu literackiego ćwiczenia dramowe) stosowania odpowied-niego słownictwa w nazywaniu uczuć dostrzegania etycznego wymiaru języ-ka (prawdy kłamstwa przemilczania informacji) W książce znajdują się też ćwiczenia związane z redagowaniem roacuteżnych form wypowiedzi (listu kart-ki z pamiętnika opowiadania wywiadu planu) z gromadzeniem wyrazoacutew określających i nazywających cechy charakteru bohatera literackiego na pod-stawie jego zachowań i postaw ćwiczenia dotyczące czytelnego i starannego pisma (kształtne litery prawidłowe łączenie liter w wyrazach zachowanie od-powiedniej odległości między wyrazami) poprawności ortograficznej zapisu wyrazoacutew

Wszystkie pomoce (materiały) do ćwiczeń jak roacutewnież same ćwiczenia muszą być starannie i estetycznie przygotowane najlepiej wspoacutelnie z uczest-nikami Na sesjach terapeutycznych zaleca się stosowanie białego i koloro-wego papieru a nie szarego Przygotowując rekwizyty do scenek dramowych

9

oraz pomoce do zajęć dzieci uczą się dokładności a także odpowiedzialności za powierzone im zadania

Osoby z dysleksją oraz wszystkie te ktoacutere mają problemy z czytaniem zniechęcają się do tej czynności już wtedy kiedy widzą przed sobą długi tekst napisany drobną czcionką Dlatego w celu ułatwienia im czytania a dzię-ki temu pomocy w zrozumieniu treści (idei) utworu najlepiej wykorzystać materiały alternatywne (kasetę magnetofonową płytę CD) z nagranym opo-wiadaniem lekturą (fragmentem opowiadania) Osobom mającym szcze-goacutelne trudności w czytaniu powinno się proponować kroacutetkie fragmenty (na przykład jedno lub kilka zdań) Czytanie tekstu biblioterapeuta poprzedza opowieścią o głoacutewnym bohaterze o jego przeżyciach Polecam roacuteżne metody przygotowania tekstu do czytania większa czcionka (przynajmniej 14 punk-toacutew) wyroacuteżnienie dialogoacutew zaznaczenie sylab w wyrazach (na przykład za pomocą koloroacutew) podział fragmentoacutew tekstu na mniejsze części (wyznacz-nikiem mogą być poszczegoacutelne akapity i nieznaczne odsunięcie ich od sie-bie) Do sesji biblioterapeutycznych można włączyć wolontariuszy ndash ucznioacutew bardzo dobrze czytających ktoacuterzy będą wspomagać swoje koleżanki i swoich kolegoacutew

Zawartość książki i sposoacuteb korzystania z niejScenariusze sesji terapeutycznych zebrano i zawarto w następujących blo-

kach tematycznych rodzina ndash dom szkoła środowisko społeczne w ra-mach ktoacuterych przewidziane są zagadnienia szczegoacutełowe agresja autorytet kompleksy miłość przyjaźń radość samotność szczęście itd Dany te-mat realizuje się na kilku spotkaniach w zależności od potrzeb i możliwości uczestnikoacutew sesji Biblioterapia jest procesem długotrwałym a jej pozytywne skutki mogą ujawnić się dopiero po pewnym czasie Doboacuter literatury wiąże się z daną sytuacją terapeutyczną Punktem łączącym zaproponowane utwory jest określona postawa bohateroacutew dzięki ktoacuterej wpływają oni na los swoacutej oraz innych osoacuteb ze swojego otoczenia (między innymi uczestnikoacutew biblioterapii)

Dla grupy terapeutycznej przygotowuje się odpowiedni model postępowa-nia biblioterapeutycznego (Tomasik 1987 Tomasik 1997 Borecka 2001b) Opiera się on na pewnych stałych elementach ktoacutere zostały uwzględnione podczas opracowywania poszczegoacutelnych scenariuszy zajęć W mojej pracy

10

dokonałam niewielkiej modyfikacji terminologicznej ktoacutera lepiej odpowiada nazewnictwu stosowanemu w terapii pedagogicznej Oto elementy modelu

1 Diagnoza problemoacutew i potrzebndash rozpoznawanie problemoacutew i potrzeb dzieci a także przewidywanie

skutkoacutew planowego działania terapeutycznego (wywiad ankieta ob-serwacja)

2 Doboacuter literaturyndash ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną

3 Postępowanie terapeutyczno-wychowawczendash zmiana zaburzonej hierarchii wartości (odbudowa poczucia własnej

wartości odzyskanie wiary we własne możliwości i zdolności poprzez utożsamianie się z bohaterami literackimi)

4 Czytanie indywidualne lub zbiorowe5 Słuchanie6 Identyfikacja z bohaterem literackim7 Refleksja nad czytanym tekstem nad sobą8 Odreagowanie

ndash doznanie ulgindash odreagowanie napięć psychicznychndash ekspresja własnych problemoacutew wobec innych

9 Wgląd (nowe spojrzenie na własny problem)10 Zmiany w postawach i zachowaniu

ndash prezentowanie nowych myśli nowych postawZ przedstawionego wyżej modelu wynikają zadania biblioterapeuty ktoacutery

powinienndash zapoznać się z diagnozą problemoacutew i potrzeb uczestnikoacutew biblioterapii

lub samodzielnie przygotować taką diagnozęndash organizować zajęcia indywidualne lub zbiorowe w zależności od potrzebndash przedstawić w atrakcyjnej formie swoacutej program (by zachęcić do uczestni-

ctwa) dostosowując go jednocześnie do możliwości ucznioacutewndash wyznaczyć cele terapeutyczne programu dobrać do nich odpowiedni

materiał terapeutyczny i opracować przebieg sesji w postaci scenariuszy zajęć

ndash dokonać właściwego doboru miejsca i przygotować je do zajęć w odpo-wiedni sposoacuteb

11

ndash uwzględnić opinie uczestnikoacutew programu na temat prowadzonych zajęćndash stworzyć miłą atmosferę spotkańndash dyskretnie sterować programem bez narzucania własnych opiniindash na bieżąco dokonywać ewaluacji terapiindash być przewodnikiem dla uczestnikoacutew zajęćndash nieustannie doskonalić swoacutej warsztat pracy (Tomasik 1997 s 88 King

2004)Z punktu widzenia biblioterapii niezwykle istotna jest diagnoza proble-

moacutew i potrzeb ktoacutera wyznacza kierunek pracy z uczniem poddanym dzia-łaniom biblioterapeutycznym Dlatego ważne jest aby diagnoza była wszech-stronnie i dogłębnie opracowana Przygotowujemy ją na podstawie opinii rozmoacutew z rodzicami pedagogiem szkolnym psychologiem wychowawcą nauczycielami przedmiotoacutew a przede wszystkim z uczestnikiem terapii

W celu włączenia dzieci do zajęć biblioterapeutycznych można posłużyć się dwoma narzędziami diagnostycznymi Pierwszy z nich to arkusz obserwacyj-ny [załącznik 1] (Pilch 1998) Drugi to opis umiejętności szkolnych ucznia z dysleksją opracowany przez Martę Bogdanowicz ktoacutery można wypełnić na podstawie analizy opinii psychologiczno-pedagogicznej udostępnionej przez rodzicoacutew1 [załącznik 2] (Bogdanowicz Adryjanek 2005)

Kryterium doboru dzieci do zajęć Włączając do zajęć ucznioacutew z dysleksją i ucznioacutew o prawidłowym rozwoju psychoruchowym należy brać pod uwagę następujące czynniki

ndash problemy z koncentracją uwagindash trudności w czytaniu i pisaniundash niewielkie problemy w zachowaniundash chęć rozwijania twoacuterczej aktywnościForma zajęć Uzależniona będzie przede wszystkim od psychofizycznych

możliwości uczestnikoacutew i celoacutew jakie sobie postawimy Jeśli chcemy praco-wać nad poprawą koncentracji uwagi oraz czytania i pisania to zajęcia powin-ny odbywać się w grupie kilkuosobowej W sytuacji gdy koncentracja uwagi

1 W publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon na s 111ndash112 znajduje się interesujący ujęty w sposoacuteb syntetyczny opis funkcji poznawczych ucznia jego umiejętności szkolnych (czytania pisania rodzaju popełnianych błędoacutew) ze wskazaniem na mocne i słabe strony Z propozycji tej często korzystam charakteryzując trudności szkolne ucznia w celu włą-czenia go do zajęć biblioterapeutycznych

12

ucznioacutew jest wyraźnie osłabiona muszą to być zajęcia indywidualne Należy jednak dążyć do tego aby z czasem włączyć te dzieci do grupy a w efekcie przygotować je do nauki z całą klasą Gdy przyjmiemy że naszym głoacutewnym celem będzie kształcenie twoacuterczej aktywności ucznioacutew lub na przykład ni-welowanie nieodpowiednich zachowań to zajęcia możemy przeprowadzić z większą grupą

Czas trwania zajęć Tutaj trzeba uwzględnić możliwość koncentrowania uwagi przez ucznioacutew Przy słabej koncentracji zajęcia mogą trwać tylko 45 minut przy właściwym skupieniu się dziecka na zadaniach spotkania mogą trwać jednorazowo nawet 90 minut Zajęcia powinny się odbywać przynaj-mniej dwa razy w tygodniu po jednej godzinie lekcyjnej Gdy warunki są bar-dziej sprzyjające to ich częstotliwość może być większa

Struktura zajęć Wszystkie scenariusze sesji terapeutycznych są zbudo-wane według określonego schematu Punktem wyjścia zawsze jest dokładnie opracowana diagnoza problemoacutew i potrzeb Na jej podstawie formułuje się cele terapeutyczne temat oraz dobiera się odpowiednie materiały (fragmenty znanych opowiadań lektur szkolnych wierszy wydanych w sposoacuteb tradycyjny lub za pomocą środkoacutew alternatywnych) Następnie przygotowuje się kolejne etapy postępowania biblioterapeutycznego polegające na włączeniu do ćwi-czeń ściśle związanych z tematem spotkania i z tekstem biblioterapeutycznym zabaw integrujących aktywizujących i relaksujących Takie zajęcia wyzwalają w uczestnikach ekspresję twoacuterczą motywują do działania pozwalają poczuć się kimś ważnym a zarazem przynależnym do grupy Dzięki ich zastosowaniu lepiej poznajemy uczestnikoacutew ich problemy troski a także zainteresowania czy ukryte talenty Etapem kończącym dane spotkanie jest ewaluacja czyli ocena sesji przez uczestnikoacutew oraz prowadzącego

Schemat scenariusza zajęć biblioterapeutycznych przedstawia się nastę-pująco

Temat Diagnoza problemoacutew i potrzeb Cele terapeutyczneMateriały Etapy postępowania biblioterapeutycznego1 Zajęcia wstępne2 Zajęcia integrujące grupę

13

3 Zajęcia relaksujące i aktywizujące4 Ćwiczenia terapeutyczne i zabawy ściśle związane z tematem i z teks-

tem ndash biblioterapia właściwa 5 Zajęcia relaksujące i rozluźniające6 Ewaluacja ndash ocena zajęć przez prowadzącego i uczestnikoacutew grupyW niektoacuterych scenariuszach zamieszczonych w niniejszej publikacji za-

proponowano po kilka ćwiczeń ściśle związanych z danym tekstem terapeu-tycznym (punkt 4 schematu zajęć) Bywa jednak tak że na danej sesji uda się przeprowadzić tylko jedno ćwiczenie wtedy następne można realizować na kolejnych spotkaniach ndash to doskonała okazja do dogłębnego poznania danego tekstu co nie jest bez znaczenia dla osoacuteb mających trudności w czyta-niu Oczywiście o ilości proponowanych ćwiczeń decyduje osoba prowadząca ktoacutera musi uwzględnić trudności w czytaniu pisaniu budowaniu wypowiedzi słownych i pisemnych problemy w zachowaniu koncentracji uwagi wszyst-kich uczestnikoacutew sesji terapeutycznej

Materiały Istotny element procesu biblioterapeutycznego stanowią mate-riały do ktoacuterych należy zaliczyć

ndash fragmenty powieści opowiadań pamiętnikoacutew wiersze dostosowane do potrzeb i możliwości czytelniczych uczestnikauczestnikoacutew terapii upo-wszechniane za pomocą książki wydanej w sposoacuteb tradycyjny oraz za po-mocą materiałoacutew alternatywnych utrwalonych na kasetach magnetofono-wych kasetach video płytach DVD CD (dobrze jeśli niektoacutere teksty po zakończeniu danej sesji biblioterapeutycznej zostaną przeczytane w cało-ści mam tu na myśli opowiadania nowele rozdziały książek itp)

ndash ilustracje rysunki do kolorowaniandash teksty do uzupełnieniandash efekty akustyczne z odgłosami przyrody (szum lasu szum morza śpiew

ptakoacutew)ndash muzyka uspokajająca aktywizująca oraz montaże słowno-muzyczne

pieśni piosenki nagrane na kasety magnetofonowe i płyty CDNależy także pamiętać o rekwizytach ktoacutere pełnią ważną rolę w procesie bi-

blioterapeutycznym są uzupełnieniem ćwiczenia pomagają lepiej zrozumieć temat

Miejsce W procesie biblioterapeutycznym istotną rolę odgrywa miej-sce (sala) w ktoacuterym odbywają się sesje Powinny tam być spokoacutej cisza

14

i odpowiednie oświetlenie Dobrze byłoby gdyby ściany były w kolorach pastelowych Meble należy ustawić w taki sposoacuteb aby nie rozpraszały ndash po-trzebna jest duża przestrzeń do zabaw ruchowych (najlepiej środek sali) Na biurkach stołach powinny być tylko te materiały ktoacutere są niezbędne w danym momencie większa ich ilość może rozpraszać lub też wprowadzić element chaosu co dla osoacuteb z dysleksją oraz tych ktoacutere mają problemy z koncentra-cją uwagi będzie bardzo niekorzystne (uczestnicy nie będą się mogli skupić w sposoacuteb właściwy na określonych zadaniach)

Moje refleksje Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę

prowadzenia tego typu zajęć Przede wszystkim co zaznaczyłam wcześniej sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące Ucz-niowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi Niektoacutere cechy i zachowania bohateroacutew dostrzegają u siebie na przykład upoacuter w dążeniu do celu pogrążanie się w marzeniach impulsywność wyrozumiałość rozsądek wrażliwość dociekliwość reagowanie płaczem na trudne sytuacje optymizm Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie Pod wpływem losoacutew bohateroacutew uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu Niektoacute-rzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie W atmosferze zabawy relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania pisania i wypowiadania się do samodzielnej nauki a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skompli-kowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej

Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczegoacutelnie trudna właśnie w szkole Dlatego i my biblioterapeuci włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy prze-de wszystkim samym zainteresowanym pośrednio wspieramy także działania rodzicoacutew nauczycieli wychowawcoacutew pedagogoacutew psychologoacutew terapeutoacutew Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektoacuterych specjalistoacutew w myśl ktoacuterej praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku (Bogdanowicz 2006)

Mam nadzieję że publikacja ta będzie mogła być dla wielu nie tylko pomo-cą ale także inspiracją do opracowania własnych twoacuterczych rozwiązań

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

4

ndash motoryka i lateralizacja czynności ruchowychndash integracja percepcyjno-motoryczna powyższych funkcjiObecnie zasadniczą rolę przypisuje się zaburzeniom przetwarzania słu-

chowo-językowego przede wszystkim fonologicznego aspektu języka roacuteż-nicowania głosek oraz dokonywania operacji na cząstkach fonologicznych (sylabach głoskach logotomach) operacji polegających na poroacutewnywaniu analizowaniu abstrahowaniu syntezowaniu opuszczaniu dodawaniu prze-stawianiu tych cząstek Roacutewnież aspekty morfologiczno-syntaktyczny i se-mantyczny rozwijają się słabiej i gorzej funkcjonują u osoacuteb z dysleksją Udo-wodniono także istnienie związku zaburzeń rozwoju motorycznego i funkcji językowych Dzieci z zaburzeniami rozwoju funkcji językowych wolniej się uczą raczkować chodzić moacutewić mają nieskoordynowane ruchy (Bogdano-wicz Adryjanek 2005)

Dla określenia trudności wynikających z dysleksji zastosowano następującą terminologię dysleksja rozwojowa i specyficzne trudności w nauce W obu przypadkach chodzi o trudności w uczeniu się Roacuteżnica dotyczy jednak za-kresu tych zjawisk Pojęcie specyficznych trudności w uczeniu się ma szerszy zakres i obejmuje te trudności w nauce ktoacutere mogą dotyczyć roacuteżnych dzie-dzin wiedzy i umiejętności szkolnych albo pewnych ich zakresoacutew na przykład matematyki a szczegoacutelnie arytmetyki (dyskalkulia) muzyki (dysmuzja)

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja rozwojowa) to cały zespoacuteł trudności odnoszących się do obszaru czytania i pisania W ramach tego syndromu Marta Bogdanowicz wyroacuteżniła trzy terminy o węższym zakresie czyli tak zwane izolowane trudności (Bogdanowicz Jaklewicz Loebl 1969)

ndash dysleksja (trudności w opanowaniu umiejętności czytania ktoacuterym towa-rzyszą trudności w pisaniu)

ndash dysgrafia (zaburzenia dotyczące techniki pisania objawiające się niskim poziomem graficznym pisma) uwarunkowana jest zaburzeniami rozwoju ruchowego (dyspraksja)

ndash dysortografia (trudności w opanowaniu poprawnej pisowni chodzi tu o występowanie wszelkiego typu odstępstw od prawidłowego zapisu nie tylko tak zwanych błędoacutew ortograficznych) objawy dysortografii to nie-umiejętność zastosowania w praktyce znanych przez ucznia reguł orto-graficznych trudności w odroacuteżnianiu głosek dźwięcznych od bezdźwięcz-nych (na przykład dndasht zndashs) niewłaściwe zmiękczanie (ńndashni ćndashci źndashzi)

5

uporczywe opuszczanie dodawanie i przestawianie liter i sylab mylenie liter podobnych pod względem kształtu (l ł t) lub o tym samym kształ-cie lecz innym układzie przestrzennym (pndashb mndashw) nieumiejętność od-roacuteżnienia słowa napisanego poprawnie od napisanego źle Zaburzenia te mogą występować w izolacji lub jednocześnie

Powyższa klasyfikacja specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu opiera się na charakterystyce symptomoacutew Aktualnie w Polsce używane są też klasyfi-kacje uwzględniające patomechanizm tych zaburzeń na przykład klasyfikacja ICD-10 z 1992 roku (obowiązująca w Polsce) oraz amerykańska klasyfikacja DSM-IV-TR z 2000 roku (poroacutewnaj tabela poniżej)

Tabela 1 Terminologia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu w ICD-10 DSM-IV-TR i praktyce klinicznej

Symbol klasyfikacji ICD-10 DSM-IV-TR

Nazwa klasyfikacji Międzynarodowa Staty-styczna Klasyfikacja Choroacuteb i Problemoacutew Zdrowotnych Rewizja 10

Diagnostyczny i Statystycz-ny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych

Miejsce data zatwierdzenia Genewa 1992 Waszyngton 1994

Organ zatwierdzenia Światowa Organizacja Zdrowia

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne

Terminy używane po-wszechnie określające spe-cyficzne trudności w ucze-niu się czytania i pisania

Terminologia opisowa ICD-10

Terminologia opisowa DSM-IV -TR

Specyficzne trudności w uczeniu się ndash ogoacutelna kate-goria zaburzeń uczenia się

Specyficzne rozwojowe zaburzenia umiejętności szkolnych

Zaburzenia uczenia się

Specyficzne trudności w czytaniu najczęściej występujące z trudnościami w opanowaniu poprawnej pisowni (dysleksja rozwojo-wa lub dysleksja)

Specyficzne zaburzenie czytania (F 810)

Zaburzenie czytania (3150)

6

Symbol klasyfikacji ICD-10 DSM-IV-TR

Specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni ndash izolowane bez zaburzeń czytania (bdquoczystardquo dysortografia)

Specyficzne zaburzenie opa-nowania poprawnej pisowni (F 811)

Dysleksja rozwojowa (F 810) dysortografia (F 811) i dyskalkulia (F 812 lub 3151)

Mieszane zaburzenie umie-jętności szkolnych (F 813)

Zaburzenia wypowiadania się na piśmie

Inne zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych (F 818)

Zaburzenie pisania (zabu-rzenie wypowiadania się za pomocą pisma) (3152)

Specyficzne trudności w kaligrafii (dysgrafia) jako symptom dyspraksji (F 82)

Specyficzne rozwojowe za-burzenie funkcji ruchowych (F 82)

(W Zaburzenie umiejętno-ści ruchowych)Rozwojowe zaburzenie koordynacji (3154)

Dysleksja rozwojowa (F 810) bdquoczystardquo dysorto-grafia (F 811) dyskalkulia (F 812 lub 3151) i dysgrafia (F 82)

Mieszane specyficzne zabu-rzenia rozwojowe (F 83)

Inne Zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych nieokreślone (F819)

Zaburzenia uczenia się nie-określone inaczej (3159)

Źroacutedło M Bogdanowicz (2010) Terminologia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu w ICD-10 DSM-IV-TR i praktyce klinicznej Gdańsk Uniwersytet Gdański Maszynopis

W mojej pracy będę posługiwać się klasyfikacją opartą na symptomatologii bowiem jest ona przydatna w praktyce szczegoacutelnie nauczycielom

Dysleksji rozwojowej często towarzyszą zaburzenia emocjonalne i motywa-cyjne będące skutkami urazoacutew psychicznych spowodowanych długotrwałymi niepowodzeniami szkolnymi (Bogdanowicz 1994) Niepowodzenia szkolne wynikające z dysleksji dysgrafii i dysortografii są przyczyną zaburzeń nerwi-cowych i mogą mieć wpływ na kształtowanie się niektoacuterych cech osobowości dzieci z rozpoznaną dysleksją (Jaklewicz Bogdanowicz 1982)

7

Biblioterapia ndash zalety metody

Biblioterapia to terapia czytelnicza Powstało wiele definicji biblioterapii określających jej podstawowe cele i zadania Najczęściej przywoływaną jest definicja R J Rubin Zdaniem autorki biblioterapia to bdquoprogram aktywności oparty na interaktywnych procesach zastosowania drukowanych i niedruko-wanych materiałoacutew zaroacutewno wyobrażeniowych jak i informacyjnych ułatwia-jących przy pomocy bibliotekarza lub innego profesjonalisty osiąganie wglą-du w normalny rozwoacutej lub dokonywanie zmian w emocjonalnie zaburzonym zachowaniurdquo (Borecka 2001b s 14) Ewa Tomasik uważa że bdquobiblioterapia jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książki lub materiałoacutew nie-drukowanych (obrazoacutew filmoacutew itd) prowadzącym do realizacji celoacutew rewa-lidacyjnych resocjalizacyjnych profilaktycznych i ogoacutelnorozwojowych (hellip) Koniecznym elementem biblioterapii jest międzyosobowy kontakt indywidu-alny (biblioterapeuty z jedną osobą) bądź grupowyrdquo (Tomasik 1992 s 114)

Z definicji tych wynika że w biblioterapii wykorzystuje się terapeutyczne wartości literatury w odniesieniu do osoacuteb znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej potrzebujących psychicznego wsparcia Podstawową techniką jest tu czytanie ukierunkowane Teksty biblioterapeutyczne powinny odpowiadać potrzebom i zainteresowaniom uczestnikoacutew procesu biblioterapeutycznego Odpowiednio dobrana literatura może pomoacutec ludziom w samorealizacji samo- określaniu się ułatwić zmianę zaburzonej hierarchii wartości Uczestnikami zajęć biblioterapeutycznych mogą być dzieci młodzież osoby dorosłe Niniej-sza publikacja powstała z myślą o dzieciach i młodzieży

Od terapii do nauki ndash to idea przyświecająca tym zajęciom Zapropo-nowane w niniejszej publikacji działania biblioterapeutyczne skupiają się przede wszystkim na sferze emocjonalno-motywacyjnej pośrednio na sfe-rze orientacyjno-poznawczej osoacuteb (ucznioacutew) uczestniczących w programie terapeutycznym

Odpowiednie formy stosowane w biblioterapii takie jak zajęcia integru-jące relaksujące aktywizujące ukierunkowane czytanie wybranych tekstoacutew terapeutycznych słuchanie elementy dramy muzykoterapii niwelują nega-tywne emocje (lęki stres apatię agresję) Na sesjach biblioterapeutycznych panuje sprzyjający klimat dzięki ktoacuteremu uczestnicy przygotowują się do bezstresowej nauki Uczniowie bez obaw i strachu przed kompromitacją czy

8

złą oceną mogą zabierać głos i swobodnie wypowiadać się na dany temat mogą liczyć na zrozumienie i pomoc w rozwiązywaniu swoich problemoacutew Są zachęcani do samodzielnej nauki do kształtowania twoacuterczej postawy uczą się też osiągania sukcesoacutew na miarę własnych możliwości i zdolności Poprzez wskazywanie odpowiednich wzorcoacutew można pomoacutec im w budowaniu właści-wych postaw moralnych

Jak zaznaczyłam już wcześniej do zaproponowanych przeze mnie zajęć bi-blioterapeutycznych powinni być włączeni zaroacutewno uczniowie o dysharmo-nijnym jak i prawidłowym rozwoju psychomotorycznym a także ci ktoacuterzy przejawiają niewielkie zaburzenia zachowania będące skutkiem problemoacutew emocjonalnych lub braku posiadania właściwego wzorca postępowania Ucz-niowie z dysleksją charakteryzujący się dysharmonijnym rozwojem psycho-motorycznym dzięki biblioterapii mają możliwość usprawniania zaburzo-nych funkcji poznawczych (językowych percepcyjnych) motorycznych oraz integracji percepcyjno-motorycznej czyli usprawniania funkcji zaangażowa-nych bezpośrednio w naukę czytania i pisania Z kolei uczniowie o prawidło-wym rozwoju psychomotorycznym mogą aktywizować ten rozwoacutej Pomogą w tym odpowiednio przygotowane ćwiczenia dyskretnie włączone w cykl sesji biblioterapeutycznych w trakcie ktoacuterych uczestnicy będą się uczyć analizowa-nia i oceny własnych oraz cudzych wypowiedzi przekładu intersemiotycznego wysłuchanego bądź przeczytanego tekstu (ilustracja do utworu muzycznego do fragmentu tekstu literackiego ćwiczenia dramowe) stosowania odpowied-niego słownictwa w nazywaniu uczuć dostrzegania etycznego wymiaru języ-ka (prawdy kłamstwa przemilczania informacji) W książce znajdują się też ćwiczenia związane z redagowaniem roacuteżnych form wypowiedzi (listu kart-ki z pamiętnika opowiadania wywiadu planu) z gromadzeniem wyrazoacutew określających i nazywających cechy charakteru bohatera literackiego na pod-stawie jego zachowań i postaw ćwiczenia dotyczące czytelnego i starannego pisma (kształtne litery prawidłowe łączenie liter w wyrazach zachowanie od-powiedniej odległości między wyrazami) poprawności ortograficznej zapisu wyrazoacutew

Wszystkie pomoce (materiały) do ćwiczeń jak roacutewnież same ćwiczenia muszą być starannie i estetycznie przygotowane najlepiej wspoacutelnie z uczest-nikami Na sesjach terapeutycznych zaleca się stosowanie białego i koloro-wego papieru a nie szarego Przygotowując rekwizyty do scenek dramowych

9

oraz pomoce do zajęć dzieci uczą się dokładności a także odpowiedzialności za powierzone im zadania

Osoby z dysleksją oraz wszystkie te ktoacutere mają problemy z czytaniem zniechęcają się do tej czynności już wtedy kiedy widzą przed sobą długi tekst napisany drobną czcionką Dlatego w celu ułatwienia im czytania a dzię-ki temu pomocy w zrozumieniu treści (idei) utworu najlepiej wykorzystać materiały alternatywne (kasetę magnetofonową płytę CD) z nagranym opo-wiadaniem lekturą (fragmentem opowiadania) Osobom mającym szcze-goacutelne trudności w czytaniu powinno się proponować kroacutetkie fragmenty (na przykład jedno lub kilka zdań) Czytanie tekstu biblioterapeuta poprzedza opowieścią o głoacutewnym bohaterze o jego przeżyciach Polecam roacuteżne metody przygotowania tekstu do czytania większa czcionka (przynajmniej 14 punk-toacutew) wyroacuteżnienie dialogoacutew zaznaczenie sylab w wyrazach (na przykład za pomocą koloroacutew) podział fragmentoacutew tekstu na mniejsze części (wyznacz-nikiem mogą być poszczegoacutelne akapity i nieznaczne odsunięcie ich od sie-bie) Do sesji biblioterapeutycznych można włączyć wolontariuszy ndash ucznioacutew bardzo dobrze czytających ktoacuterzy będą wspomagać swoje koleżanki i swoich kolegoacutew

Zawartość książki i sposoacuteb korzystania z niejScenariusze sesji terapeutycznych zebrano i zawarto w następujących blo-

kach tematycznych rodzina ndash dom szkoła środowisko społeczne w ra-mach ktoacuterych przewidziane są zagadnienia szczegoacutełowe agresja autorytet kompleksy miłość przyjaźń radość samotność szczęście itd Dany te-mat realizuje się na kilku spotkaniach w zależności od potrzeb i możliwości uczestnikoacutew sesji Biblioterapia jest procesem długotrwałym a jej pozytywne skutki mogą ujawnić się dopiero po pewnym czasie Doboacuter literatury wiąże się z daną sytuacją terapeutyczną Punktem łączącym zaproponowane utwory jest określona postawa bohateroacutew dzięki ktoacuterej wpływają oni na los swoacutej oraz innych osoacuteb ze swojego otoczenia (między innymi uczestnikoacutew biblioterapii)

Dla grupy terapeutycznej przygotowuje się odpowiedni model postępowa-nia biblioterapeutycznego (Tomasik 1987 Tomasik 1997 Borecka 2001b) Opiera się on na pewnych stałych elementach ktoacutere zostały uwzględnione podczas opracowywania poszczegoacutelnych scenariuszy zajęć W mojej pracy

10

dokonałam niewielkiej modyfikacji terminologicznej ktoacutera lepiej odpowiada nazewnictwu stosowanemu w terapii pedagogicznej Oto elementy modelu

1 Diagnoza problemoacutew i potrzebndash rozpoznawanie problemoacutew i potrzeb dzieci a także przewidywanie

skutkoacutew planowego działania terapeutycznego (wywiad ankieta ob-serwacja)

2 Doboacuter literaturyndash ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną

3 Postępowanie terapeutyczno-wychowawczendash zmiana zaburzonej hierarchii wartości (odbudowa poczucia własnej

wartości odzyskanie wiary we własne możliwości i zdolności poprzez utożsamianie się z bohaterami literackimi)

4 Czytanie indywidualne lub zbiorowe5 Słuchanie6 Identyfikacja z bohaterem literackim7 Refleksja nad czytanym tekstem nad sobą8 Odreagowanie

ndash doznanie ulgindash odreagowanie napięć psychicznychndash ekspresja własnych problemoacutew wobec innych

9 Wgląd (nowe spojrzenie na własny problem)10 Zmiany w postawach i zachowaniu

ndash prezentowanie nowych myśli nowych postawZ przedstawionego wyżej modelu wynikają zadania biblioterapeuty ktoacutery

powinienndash zapoznać się z diagnozą problemoacutew i potrzeb uczestnikoacutew biblioterapii

lub samodzielnie przygotować taką diagnozęndash organizować zajęcia indywidualne lub zbiorowe w zależności od potrzebndash przedstawić w atrakcyjnej formie swoacutej program (by zachęcić do uczestni-

ctwa) dostosowując go jednocześnie do możliwości ucznioacutewndash wyznaczyć cele terapeutyczne programu dobrać do nich odpowiedni

materiał terapeutyczny i opracować przebieg sesji w postaci scenariuszy zajęć

ndash dokonać właściwego doboru miejsca i przygotować je do zajęć w odpo-wiedni sposoacuteb

11

ndash uwzględnić opinie uczestnikoacutew programu na temat prowadzonych zajęćndash stworzyć miłą atmosferę spotkańndash dyskretnie sterować programem bez narzucania własnych opiniindash na bieżąco dokonywać ewaluacji terapiindash być przewodnikiem dla uczestnikoacutew zajęćndash nieustannie doskonalić swoacutej warsztat pracy (Tomasik 1997 s 88 King

2004)Z punktu widzenia biblioterapii niezwykle istotna jest diagnoza proble-

moacutew i potrzeb ktoacutera wyznacza kierunek pracy z uczniem poddanym dzia-łaniom biblioterapeutycznym Dlatego ważne jest aby diagnoza była wszech-stronnie i dogłębnie opracowana Przygotowujemy ją na podstawie opinii rozmoacutew z rodzicami pedagogiem szkolnym psychologiem wychowawcą nauczycielami przedmiotoacutew a przede wszystkim z uczestnikiem terapii

W celu włączenia dzieci do zajęć biblioterapeutycznych można posłużyć się dwoma narzędziami diagnostycznymi Pierwszy z nich to arkusz obserwacyj-ny [załącznik 1] (Pilch 1998) Drugi to opis umiejętności szkolnych ucznia z dysleksją opracowany przez Martę Bogdanowicz ktoacutery można wypełnić na podstawie analizy opinii psychologiczno-pedagogicznej udostępnionej przez rodzicoacutew1 [załącznik 2] (Bogdanowicz Adryjanek 2005)

Kryterium doboru dzieci do zajęć Włączając do zajęć ucznioacutew z dysleksją i ucznioacutew o prawidłowym rozwoju psychoruchowym należy brać pod uwagę następujące czynniki

ndash problemy z koncentracją uwagindash trudności w czytaniu i pisaniundash niewielkie problemy w zachowaniundash chęć rozwijania twoacuterczej aktywnościForma zajęć Uzależniona będzie przede wszystkim od psychofizycznych

możliwości uczestnikoacutew i celoacutew jakie sobie postawimy Jeśli chcemy praco-wać nad poprawą koncentracji uwagi oraz czytania i pisania to zajęcia powin-ny odbywać się w grupie kilkuosobowej W sytuacji gdy koncentracja uwagi

1 W publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon na s 111ndash112 znajduje się interesujący ujęty w sposoacuteb syntetyczny opis funkcji poznawczych ucznia jego umiejętności szkolnych (czytania pisania rodzaju popełnianych błędoacutew) ze wskazaniem na mocne i słabe strony Z propozycji tej często korzystam charakteryzując trudności szkolne ucznia w celu włą-czenia go do zajęć biblioterapeutycznych

12

ucznioacutew jest wyraźnie osłabiona muszą to być zajęcia indywidualne Należy jednak dążyć do tego aby z czasem włączyć te dzieci do grupy a w efekcie przygotować je do nauki z całą klasą Gdy przyjmiemy że naszym głoacutewnym celem będzie kształcenie twoacuterczej aktywności ucznioacutew lub na przykład ni-welowanie nieodpowiednich zachowań to zajęcia możemy przeprowadzić z większą grupą

Czas trwania zajęć Tutaj trzeba uwzględnić możliwość koncentrowania uwagi przez ucznioacutew Przy słabej koncentracji zajęcia mogą trwać tylko 45 minut przy właściwym skupieniu się dziecka na zadaniach spotkania mogą trwać jednorazowo nawet 90 minut Zajęcia powinny się odbywać przynaj-mniej dwa razy w tygodniu po jednej godzinie lekcyjnej Gdy warunki są bar-dziej sprzyjające to ich częstotliwość może być większa

Struktura zajęć Wszystkie scenariusze sesji terapeutycznych są zbudo-wane według określonego schematu Punktem wyjścia zawsze jest dokładnie opracowana diagnoza problemoacutew i potrzeb Na jej podstawie formułuje się cele terapeutyczne temat oraz dobiera się odpowiednie materiały (fragmenty znanych opowiadań lektur szkolnych wierszy wydanych w sposoacuteb tradycyjny lub za pomocą środkoacutew alternatywnych) Następnie przygotowuje się kolejne etapy postępowania biblioterapeutycznego polegające na włączeniu do ćwi-czeń ściśle związanych z tematem spotkania i z tekstem biblioterapeutycznym zabaw integrujących aktywizujących i relaksujących Takie zajęcia wyzwalają w uczestnikach ekspresję twoacuterczą motywują do działania pozwalają poczuć się kimś ważnym a zarazem przynależnym do grupy Dzięki ich zastosowaniu lepiej poznajemy uczestnikoacutew ich problemy troski a także zainteresowania czy ukryte talenty Etapem kończącym dane spotkanie jest ewaluacja czyli ocena sesji przez uczestnikoacutew oraz prowadzącego

Schemat scenariusza zajęć biblioterapeutycznych przedstawia się nastę-pująco

Temat Diagnoza problemoacutew i potrzeb Cele terapeutyczneMateriały Etapy postępowania biblioterapeutycznego1 Zajęcia wstępne2 Zajęcia integrujące grupę

13

3 Zajęcia relaksujące i aktywizujące4 Ćwiczenia terapeutyczne i zabawy ściśle związane z tematem i z teks-

tem ndash biblioterapia właściwa 5 Zajęcia relaksujące i rozluźniające6 Ewaluacja ndash ocena zajęć przez prowadzącego i uczestnikoacutew grupyW niektoacuterych scenariuszach zamieszczonych w niniejszej publikacji za-

proponowano po kilka ćwiczeń ściśle związanych z danym tekstem terapeu-tycznym (punkt 4 schematu zajęć) Bywa jednak tak że na danej sesji uda się przeprowadzić tylko jedno ćwiczenie wtedy następne można realizować na kolejnych spotkaniach ndash to doskonała okazja do dogłębnego poznania danego tekstu co nie jest bez znaczenia dla osoacuteb mających trudności w czyta-niu Oczywiście o ilości proponowanych ćwiczeń decyduje osoba prowadząca ktoacutera musi uwzględnić trudności w czytaniu pisaniu budowaniu wypowiedzi słownych i pisemnych problemy w zachowaniu koncentracji uwagi wszyst-kich uczestnikoacutew sesji terapeutycznej

Materiały Istotny element procesu biblioterapeutycznego stanowią mate-riały do ktoacuterych należy zaliczyć

ndash fragmenty powieści opowiadań pamiętnikoacutew wiersze dostosowane do potrzeb i możliwości czytelniczych uczestnikauczestnikoacutew terapii upo-wszechniane za pomocą książki wydanej w sposoacuteb tradycyjny oraz za po-mocą materiałoacutew alternatywnych utrwalonych na kasetach magnetofono-wych kasetach video płytach DVD CD (dobrze jeśli niektoacutere teksty po zakończeniu danej sesji biblioterapeutycznej zostaną przeczytane w cało-ści mam tu na myśli opowiadania nowele rozdziały książek itp)

ndash ilustracje rysunki do kolorowaniandash teksty do uzupełnieniandash efekty akustyczne z odgłosami przyrody (szum lasu szum morza śpiew

ptakoacutew)ndash muzyka uspokajająca aktywizująca oraz montaże słowno-muzyczne

pieśni piosenki nagrane na kasety magnetofonowe i płyty CDNależy także pamiętać o rekwizytach ktoacutere pełnią ważną rolę w procesie bi-

blioterapeutycznym są uzupełnieniem ćwiczenia pomagają lepiej zrozumieć temat

Miejsce W procesie biblioterapeutycznym istotną rolę odgrywa miej-sce (sala) w ktoacuterym odbywają się sesje Powinny tam być spokoacutej cisza

14

i odpowiednie oświetlenie Dobrze byłoby gdyby ściany były w kolorach pastelowych Meble należy ustawić w taki sposoacuteb aby nie rozpraszały ndash po-trzebna jest duża przestrzeń do zabaw ruchowych (najlepiej środek sali) Na biurkach stołach powinny być tylko te materiały ktoacutere są niezbędne w danym momencie większa ich ilość może rozpraszać lub też wprowadzić element chaosu co dla osoacuteb z dysleksją oraz tych ktoacutere mają problemy z koncentra-cją uwagi będzie bardzo niekorzystne (uczestnicy nie będą się mogli skupić w sposoacuteb właściwy na określonych zadaniach)

Moje refleksje Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę

prowadzenia tego typu zajęć Przede wszystkim co zaznaczyłam wcześniej sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące Ucz-niowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi Niektoacutere cechy i zachowania bohateroacutew dostrzegają u siebie na przykład upoacuter w dążeniu do celu pogrążanie się w marzeniach impulsywność wyrozumiałość rozsądek wrażliwość dociekliwość reagowanie płaczem na trudne sytuacje optymizm Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie Pod wpływem losoacutew bohateroacutew uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu Niektoacute-rzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie W atmosferze zabawy relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania pisania i wypowiadania się do samodzielnej nauki a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skompli-kowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej

Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczegoacutelnie trudna właśnie w szkole Dlatego i my biblioterapeuci włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy prze-de wszystkim samym zainteresowanym pośrednio wspieramy także działania rodzicoacutew nauczycieli wychowawcoacutew pedagogoacutew psychologoacutew terapeutoacutew Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektoacuterych specjalistoacutew w myśl ktoacuterej praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku (Bogdanowicz 2006)

Mam nadzieję że publikacja ta będzie mogła być dla wielu nie tylko pomo-cą ale także inspiracją do opracowania własnych twoacuterczych rozwiązań

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

5

uporczywe opuszczanie dodawanie i przestawianie liter i sylab mylenie liter podobnych pod względem kształtu (l ł t) lub o tym samym kształ-cie lecz innym układzie przestrzennym (pndashb mndashw) nieumiejętność od-roacuteżnienia słowa napisanego poprawnie od napisanego źle Zaburzenia te mogą występować w izolacji lub jednocześnie

Powyższa klasyfikacja specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu opiera się na charakterystyce symptomoacutew Aktualnie w Polsce używane są też klasyfi-kacje uwzględniające patomechanizm tych zaburzeń na przykład klasyfikacja ICD-10 z 1992 roku (obowiązująca w Polsce) oraz amerykańska klasyfikacja DSM-IV-TR z 2000 roku (poroacutewnaj tabela poniżej)

Tabela 1 Terminologia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu w ICD-10 DSM-IV-TR i praktyce klinicznej

Symbol klasyfikacji ICD-10 DSM-IV-TR

Nazwa klasyfikacji Międzynarodowa Staty-styczna Klasyfikacja Choroacuteb i Problemoacutew Zdrowotnych Rewizja 10

Diagnostyczny i Statystycz-ny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych

Miejsce data zatwierdzenia Genewa 1992 Waszyngton 1994

Organ zatwierdzenia Światowa Organizacja Zdrowia

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne

Terminy używane po-wszechnie określające spe-cyficzne trudności w ucze-niu się czytania i pisania

Terminologia opisowa ICD-10

Terminologia opisowa DSM-IV -TR

Specyficzne trudności w uczeniu się ndash ogoacutelna kate-goria zaburzeń uczenia się

Specyficzne rozwojowe zaburzenia umiejętności szkolnych

Zaburzenia uczenia się

Specyficzne trudności w czytaniu najczęściej występujące z trudnościami w opanowaniu poprawnej pisowni (dysleksja rozwojo-wa lub dysleksja)

Specyficzne zaburzenie czytania (F 810)

Zaburzenie czytania (3150)

6

Symbol klasyfikacji ICD-10 DSM-IV-TR

Specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni ndash izolowane bez zaburzeń czytania (bdquoczystardquo dysortografia)

Specyficzne zaburzenie opa-nowania poprawnej pisowni (F 811)

Dysleksja rozwojowa (F 810) dysortografia (F 811) i dyskalkulia (F 812 lub 3151)

Mieszane zaburzenie umie-jętności szkolnych (F 813)

Zaburzenia wypowiadania się na piśmie

Inne zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych (F 818)

Zaburzenie pisania (zabu-rzenie wypowiadania się za pomocą pisma) (3152)

Specyficzne trudności w kaligrafii (dysgrafia) jako symptom dyspraksji (F 82)

Specyficzne rozwojowe za-burzenie funkcji ruchowych (F 82)

(W Zaburzenie umiejętno-ści ruchowych)Rozwojowe zaburzenie koordynacji (3154)

Dysleksja rozwojowa (F 810) bdquoczystardquo dysorto-grafia (F 811) dyskalkulia (F 812 lub 3151) i dysgrafia (F 82)

Mieszane specyficzne zabu-rzenia rozwojowe (F 83)

Inne Zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych nieokreślone (F819)

Zaburzenia uczenia się nie-określone inaczej (3159)

Źroacutedło M Bogdanowicz (2010) Terminologia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu w ICD-10 DSM-IV-TR i praktyce klinicznej Gdańsk Uniwersytet Gdański Maszynopis

W mojej pracy będę posługiwać się klasyfikacją opartą na symptomatologii bowiem jest ona przydatna w praktyce szczegoacutelnie nauczycielom

Dysleksji rozwojowej często towarzyszą zaburzenia emocjonalne i motywa-cyjne będące skutkami urazoacutew psychicznych spowodowanych długotrwałymi niepowodzeniami szkolnymi (Bogdanowicz 1994) Niepowodzenia szkolne wynikające z dysleksji dysgrafii i dysortografii są przyczyną zaburzeń nerwi-cowych i mogą mieć wpływ na kształtowanie się niektoacuterych cech osobowości dzieci z rozpoznaną dysleksją (Jaklewicz Bogdanowicz 1982)

7

Biblioterapia ndash zalety metody

Biblioterapia to terapia czytelnicza Powstało wiele definicji biblioterapii określających jej podstawowe cele i zadania Najczęściej przywoływaną jest definicja R J Rubin Zdaniem autorki biblioterapia to bdquoprogram aktywności oparty na interaktywnych procesach zastosowania drukowanych i niedruko-wanych materiałoacutew zaroacutewno wyobrażeniowych jak i informacyjnych ułatwia-jących przy pomocy bibliotekarza lub innego profesjonalisty osiąganie wglą-du w normalny rozwoacutej lub dokonywanie zmian w emocjonalnie zaburzonym zachowaniurdquo (Borecka 2001b s 14) Ewa Tomasik uważa że bdquobiblioterapia jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książki lub materiałoacutew nie-drukowanych (obrazoacutew filmoacutew itd) prowadzącym do realizacji celoacutew rewa-lidacyjnych resocjalizacyjnych profilaktycznych i ogoacutelnorozwojowych (hellip) Koniecznym elementem biblioterapii jest międzyosobowy kontakt indywidu-alny (biblioterapeuty z jedną osobą) bądź grupowyrdquo (Tomasik 1992 s 114)

Z definicji tych wynika że w biblioterapii wykorzystuje się terapeutyczne wartości literatury w odniesieniu do osoacuteb znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej potrzebujących psychicznego wsparcia Podstawową techniką jest tu czytanie ukierunkowane Teksty biblioterapeutyczne powinny odpowiadać potrzebom i zainteresowaniom uczestnikoacutew procesu biblioterapeutycznego Odpowiednio dobrana literatura może pomoacutec ludziom w samorealizacji samo- określaniu się ułatwić zmianę zaburzonej hierarchii wartości Uczestnikami zajęć biblioterapeutycznych mogą być dzieci młodzież osoby dorosłe Niniej-sza publikacja powstała z myślą o dzieciach i młodzieży

Od terapii do nauki ndash to idea przyświecająca tym zajęciom Zapropo-nowane w niniejszej publikacji działania biblioterapeutyczne skupiają się przede wszystkim na sferze emocjonalno-motywacyjnej pośrednio na sfe-rze orientacyjno-poznawczej osoacuteb (ucznioacutew) uczestniczących w programie terapeutycznym

Odpowiednie formy stosowane w biblioterapii takie jak zajęcia integru-jące relaksujące aktywizujące ukierunkowane czytanie wybranych tekstoacutew terapeutycznych słuchanie elementy dramy muzykoterapii niwelują nega-tywne emocje (lęki stres apatię agresję) Na sesjach biblioterapeutycznych panuje sprzyjający klimat dzięki ktoacuteremu uczestnicy przygotowują się do bezstresowej nauki Uczniowie bez obaw i strachu przed kompromitacją czy

8

złą oceną mogą zabierać głos i swobodnie wypowiadać się na dany temat mogą liczyć na zrozumienie i pomoc w rozwiązywaniu swoich problemoacutew Są zachęcani do samodzielnej nauki do kształtowania twoacuterczej postawy uczą się też osiągania sukcesoacutew na miarę własnych możliwości i zdolności Poprzez wskazywanie odpowiednich wzorcoacutew można pomoacutec im w budowaniu właści-wych postaw moralnych

Jak zaznaczyłam już wcześniej do zaproponowanych przeze mnie zajęć bi-blioterapeutycznych powinni być włączeni zaroacutewno uczniowie o dysharmo-nijnym jak i prawidłowym rozwoju psychomotorycznym a także ci ktoacuterzy przejawiają niewielkie zaburzenia zachowania będące skutkiem problemoacutew emocjonalnych lub braku posiadania właściwego wzorca postępowania Ucz-niowie z dysleksją charakteryzujący się dysharmonijnym rozwojem psycho-motorycznym dzięki biblioterapii mają możliwość usprawniania zaburzo-nych funkcji poznawczych (językowych percepcyjnych) motorycznych oraz integracji percepcyjno-motorycznej czyli usprawniania funkcji zaangażowa-nych bezpośrednio w naukę czytania i pisania Z kolei uczniowie o prawidło-wym rozwoju psychomotorycznym mogą aktywizować ten rozwoacutej Pomogą w tym odpowiednio przygotowane ćwiczenia dyskretnie włączone w cykl sesji biblioterapeutycznych w trakcie ktoacuterych uczestnicy będą się uczyć analizowa-nia i oceny własnych oraz cudzych wypowiedzi przekładu intersemiotycznego wysłuchanego bądź przeczytanego tekstu (ilustracja do utworu muzycznego do fragmentu tekstu literackiego ćwiczenia dramowe) stosowania odpowied-niego słownictwa w nazywaniu uczuć dostrzegania etycznego wymiaru języ-ka (prawdy kłamstwa przemilczania informacji) W książce znajdują się też ćwiczenia związane z redagowaniem roacuteżnych form wypowiedzi (listu kart-ki z pamiętnika opowiadania wywiadu planu) z gromadzeniem wyrazoacutew określających i nazywających cechy charakteru bohatera literackiego na pod-stawie jego zachowań i postaw ćwiczenia dotyczące czytelnego i starannego pisma (kształtne litery prawidłowe łączenie liter w wyrazach zachowanie od-powiedniej odległości między wyrazami) poprawności ortograficznej zapisu wyrazoacutew

Wszystkie pomoce (materiały) do ćwiczeń jak roacutewnież same ćwiczenia muszą być starannie i estetycznie przygotowane najlepiej wspoacutelnie z uczest-nikami Na sesjach terapeutycznych zaleca się stosowanie białego i koloro-wego papieru a nie szarego Przygotowując rekwizyty do scenek dramowych

9

oraz pomoce do zajęć dzieci uczą się dokładności a także odpowiedzialności za powierzone im zadania

Osoby z dysleksją oraz wszystkie te ktoacutere mają problemy z czytaniem zniechęcają się do tej czynności już wtedy kiedy widzą przed sobą długi tekst napisany drobną czcionką Dlatego w celu ułatwienia im czytania a dzię-ki temu pomocy w zrozumieniu treści (idei) utworu najlepiej wykorzystać materiały alternatywne (kasetę magnetofonową płytę CD) z nagranym opo-wiadaniem lekturą (fragmentem opowiadania) Osobom mającym szcze-goacutelne trudności w czytaniu powinno się proponować kroacutetkie fragmenty (na przykład jedno lub kilka zdań) Czytanie tekstu biblioterapeuta poprzedza opowieścią o głoacutewnym bohaterze o jego przeżyciach Polecam roacuteżne metody przygotowania tekstu do czytania większa czcionka (przynajmniej 14 punk-toacutew) wyroacuteżnienie dialogoacutew zaznaczenie sylab w wyrazach (na przykład za pomocą koloroacutew) podział fragmentoacutew tekstu na mniejsze części (wyznacz-nikiem mogą być poszczegoacutelne akapity i nieznaczne odsunięcie ich od sie-bie) Do sesji biblioterapeutycznych można włączyć wolontariuszy ndash ucznioacutew bardzo dobrze czytających ktoacuterzy będą wspomagać swoje koleżanki i swoich kolegoacutew

Zawartość książki i sposoacuteb korzystania z niejScenariusze sesji terapeutycznych zebrano i zawarto w następujących blo-

kach tematycznych rodzina ndash dom szkoła środowisko społeczne w ra-mach ktoacuterych przewidziane są zagadnienia szczegoacutełowe agresja autorytet kompleksy miłość przyjaźń radość samotność szczęście itd Dany te-mat realizuje się na kilku spotkaniach w zależności od potrzeb i możliwości uczestnikoacutew sesji Biblioterapia jest procesem długotrwałym a jej pozytywne skutki mogą ujawnić się dopiero po pewnym czasie Doboacuter literatury wiąże się z daną sytuacją terapeutyczną Punktem łączącym zaproponowane utwory jest określona postawa bohateroacutew dzięki ktoacuterej wpływają oni na los swoacutej oraz innych osoacuteb ze swojego otoczenia (między innymi uczestnikoacutew biblioterapii)

Dla grupy terapeutycznej przygotowuje się odpowiedni model postępowa-nia biblioterapeutycznego (Tomasik 1987 Tomasik 1997 Borecka 2001b) Opiera się on na pewnych stałych elementach ktoacutere zostały uwzględnione podczas opracowywania poszczegoacutelnych scenariuszy zajęć W mojej pracy

10

dokonałam niewielkiej modyfikacji terminologicznej ktoacutera lepiej odpowiada nazewnictwu stosowanemu w terapii pedagogicznej Oto elementy modelu

1 Diagnoza problemoacutew i potrzebndash rozpoznawanie problemoacutew i potrzeb dzieci a także przewidywanie

skutkoacutew planowego działania terapeutycznego (wywiad ankieta ob-serwacja)

2 Doboacuter literaturyndash ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną

3 Postępowanie terapeutyczno-wychowawczendash zmiana zaburzonej hierarchii wartości (odbudowa poczucia własnej

wartości odzyskanie wiary we własne możliwości i zdolności poprzez utożsamianie się z bohaterami literackimi)

4 Czytanie indywidualne lub zbiorowe5 Słuchanie6 Identyfikacja z bohaterem literackim7 Refleksja nad czytanym tekstem nad sobą8 Odreagowanie

ndash doznanie ulgindash odreagowanie napięć psychicznychndash ekspresja własnych problemoacutew wobec innych

9 Wgląd (nowe spojrzenie na własny problem)10 Zmiany w postawach i zachowaniu

ndash prezentowanie nowych myśli nowych postawZ przedstawionego wyżej modelu wynikają zadania biblioterapeuty ktoacutery

powinienndash zapoznać się z diagnozą problemoacutew i potrzeb uczestnikoacutew biblioterapii

lub samodzielnie przygotować taką diagnozęndash organizować zajęcia indywidualne lub zbiorowe w zależności od potrzebndash przedstawić w atrakcyjnej formie swoacutej program (by zachęcić do uczestni-

ctwa) dostosowując go jednocześnie do możliwości ucznioacutewndash wyznaczyć cele terapeutyczne programu dobrać do nich odpowiedni

materiał terapeutyczny i opracować przebieg sesji w postaci scenariuszy zajęć

ndash dokonać właściwego doboru miejsca i przygotować je do zajęć w odpo-wiedni sposoacuteb

11

ndash uwzględnić opinie uczestnikoacutew programu na temat prowadzonych zajęćndash stworzyć miłą atmosferę spotkańndash dyskretnie sterować programem bez narzucania własnych opiniindash na bieżąco dokonywać ewaluacji terapiindash być przewodnikiem dla uczestnikoacutew zajęćndash nieustannie doskonalić swoacutej warsztat pracy (Tomasik 1997 s 88 King

2004)Z punktu widzenia biblioterapii niezwykle istotna jest diagnoza proble-

moacutew i potrzeb ktoacutera wyznacza kierunek pracy z uczniem poddanym dzia-łaniom biblioterapeutycznym Dlatego ważne jest aby diagnoza była wszech-stronnie i dogłębnie opracowana Przygotowujemy ją na podstawie opinii rozmoacutew z rodzicami pedagogiem szkolnym psychologiem wychowawcą nauczycielami przedmiotoacutew a przede wszystkim z uczestnikiem terapii

W celu włączenia dzieci do zajęć biblioterapeutycznych można posłużyć się dwoma narzędziami diagnostycznymi Pierwszy z nich to arkusz obserwacyj-ny [załącznik 1] (Pilch 1998) Drugi to opis umiejętności szkolnych ucznia z dysleksją opracowany przez Martę Bogdanowicz ktoacutery można wypełnić na podstawie analizy opinii psychologiczno-pedagogicznej udostępnionej przez rodzicoacutew1 [załącznik 2] (Bogdanowicz Adryjanek 2005)

Kryterium doboru dzieci do zajęć Włączając do zajęć ucznioacutew z dysleksją i ucznioacutew o prawidłowym rozwoju psychoruchowym należy brać pod uwagę następujące czynniki

ndash problemy z koncentracją uwagindash trudności w czytaniu i pisaniundash niewielkie problemy w zachowaniundash chęć rozwijania twoacuterczej aktywnościForma zajęć Uzależniona będzie przede wszystkim od psychofizycznych

możliwości uczestnikoacutew i celoacutew jakie sobie postawimy Jeśli chcemy praco-wać nad poprawą koncentracji uwagi oraz czytania i pisania to zajęcia powin-ny odbywać się w grupie kilkuosobowej W sytuacji gdy koncentracja uwagi

1 W publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon na s 111ndash112 znajduje się interesujący ujęty w sposoacuteb syntetyczny opis funkcji poznawczych ucznia jego umiejętności szkolnych (czytania pisania rodzaju popełnianych błędoacutew) ze wskazaniem na mocne i słabe strony Z propozycji tej często korzystam charakteryzując trudności szkolne ucznia w celu włą-czenia go do zajęć biblioterapeutycznych

12

ucznioacutew jest wyraźnie osłabiona muszą to być zajęcia indywidualne Należy jednak dążyć do tego aby z czasem włączyć te dzieci do grupy a w efekcie przygotować je do nauki z całą klasą Gdy przyjmiemy że naszym głoacutewnym celem będzie kształcenie twoacuterczej aktywności ucznioacutew lub na przykład ni-welowanie nieodpowiednich zachowań to zajęcia możemy przeprowadzić z większą grupą

Czas trwania zajęć Tutaj trzeba uwzględnić możliwość koncentrowania uwagi przez ucznioacutew Przy słabej koncentracji zajęcia mogą trwać tylko 45 minut przy właściwym skupieniu się dziecka na zadaniach spotkania mogą trwać jednorazowo nawet 90 minut Zajęcia powinny się odbywać przynaj-mniej dwa razy w tygodniu po jednej godzinie lekcyjnej Gdy warunki są bar-dziej sprzyjające to ich częstotliwość może być większa

Struktura zajęć Wszystkie scenariusze sesji terapeutycznych są zbudo-wane według określonego schematu Punktem wyjścia zawsze jest dokładnie opracowana diagnoza problemoacutew i potrzeb Na jej podstawie formułuje się cele terapeutyczne temat oraz dobiera się odpowiednie materiały (fragmenty znanych opowiadań lektur szkolnych wierszy wydanych w sposoacuteb tradycyjny lub za pomocą środkoacutew alternatywnych) Następnie przygotowuje się kolejne etapy postępowania biblioterapeutycznego polegające na włączeniu do ćwi-czeń ściśle związanych z tematem spotkania i z tekstem biblioterapeutycznym zabaw integrujących aktywizujących i relaksujących Takie zajęcia wyzwalają w uczestnikach ekspresję twoacuterczą motywują do działania pozwalają poczuć się kimś ważnym a zarazem przynależnym do grupy Dzięki ich zastosowaniu lepiej poznajemy uczestnikoacutew ich problemy troski a także zainteresowania czy ukryte talenty Etapem kończącym dane spotkanie jest ewaluacja czyli ocena sesji przez uczestnikoacutew oraz prowadzącego

Schemat scenariusza zajęć biblioterapeutycznych przedstawia się nastę-pująco

Temat Diagnoza problemoacutew i potrzeb Cele terapeutyczneMateriały Etapy postępowania biblioterapeutycznego1 Zajęcia wstępne2 Zajęcia integrujące grupę

13

3 Zajęcia relaksujące i aktywizujące4 Ćwiczenia terapeutyczne i zabawy ściśle związane z tematem i z teks-

tem ndash biblioterapia właściwa 5 Zajęcia relaksujące i rozluźniające6 Ewaluacja ndash ocena zajęć przez prowadzącego i uczestnikoacutew grupyW niektoacuterych scenariuszach zamieszczonych w niniejszej publikacji za-

proponowano po kilka ćwiczeń ściśle związanych z danym tekstem terapeu-tycznym (punkt 4 schematu zajęć) Bywa jednak tak że na danej sesji uda się przeprowadzić tylko jedno ćwiczenie wtedy następne można realizować na kolejnych spotkaniach ndash to doskonała okazja do dogłębnego poznania danego tekstu co nie jest bez znaczenia dla osoacuteb mających trudności w czyta-niu Oczywiście o ilości proponowanych ćwiczeń decyduje osoba prowadząca ktoacutera musi uwzględnić trudności w czytaniu pisaniu budowaniu wypowiedzi słownych i pisemnych problemy w zachowaniu koncentracji uwagi wszyst-kich uczestnikoacutew sesji terapeutycznej

Materiały Istotny element procesu biblioterapeutycznego stanowią mate-riały do ktoacuterych należy zaliczyć

ndash fragmenty powieści opowiadań pamiętnikoacutew wiersze dostosowane do potrzeb i możliwości czytelniczych uczestnikauczestnikoacutew terapii upo-wszechniane za pomocą książki wydanej w sposoacuteb tradycyjny oraz za po-mocą materiałoacutew alternatywnych utrwalonych na kasetach magnetofono-wych kasetach video płytach DVD CD (dobrze jeśli niektoacutere teksty po zakończeniu danej sesji biblioterapeutycznej zostaną przeczytane w cało-ści mam tu na myśli opowiadania nowele rozdziały książek itp)

ndash ilustracje rysunki do kolorowaniandash teksty do uzupełnieniandash efekty akustyczne z odgłosami przyrody (szum lasu szum morza śpiew

ptakoacutew)ndash muzyka uspokajająca aktywizująca oraz montaże słowno-muzyczne

pieśni piosenki nagrane na kasety magnetofonowe i płyty CDNależy także pamiętać o rekwizytach ktoacutere pełnią ważną rolę w procesie bi-

blioterapeutycznym są uzupełnieniem ćwiczenia pomagają lepiej zrozumieć temat

Miejsce W procesie biblioterapeutycznym istotną rolę odgrywa miej-sce (sala) w ktoacuterym odbywają się sesje Powinny tam być spokoacutej cisza

14

i odpowiednie oświetlenie Dobrze byłoby gdyby ściany były w kolorach pastelowych Meble należy ustawić w taki sposoacuteb aby nie rozpraszały ndash po-trzebna jest duża przestrzeń do zabaw ruchowych (najlepiej środek sali) Na biurkach stołach powinny być tylko te materiały ktoacutere są niezbędne w danym momencie większa ich ilość może rozpraszać lub też wprowadzić element chaosu co dla osoacuteb z dysleksją oraz tych ktoacutere mają problemy z koncentra-cją uwagi będzie bardzo niekorzystne (uczestnicy nie będą się mogli skupić w sposoacuteb właściwy na określonych zadaniach)

Moje refleksje Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę

prowadzenia tego typu zajęć Przede wszystkim co zaznaczyłam wcześniej sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące Ucz-niowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi Niektoacutere cechy i zachowania bohateroacutew dostrzegają u siebie na przykład upoacuter w dążeniu do celu pogrążanie się w marzeniach impulsywność wyrozumiałość rozsądek wrażliwość dociekliwość reagowanie płaczem na trudne sytuacje optymizm Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie Pod wpływem losoacutew bohateroacutew uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu Niektoacute-rzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie W atmosferze zabawy relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania pisania i wypowiadania się do samodzielnej nauki a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skompli-kowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej

Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczegoacutelnie trudna właśnie w szkole Dlatego i my biblioterapeuci włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy prze-de wszystkim samym zainteresowanym pośrednio wspieramy także działania rodzicoacutew nauczycieli wychowawcoacutew pedagogoacutew psychologoacutew terapeutoacutew Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektoacuterych specjalistoacutew w myśl ktoacuterej praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku (Bogdanowicz 2006)

Mam nadzieję że publikacja ta będzie mogła być dla wielu nie tylko pomo-cą ale także inspiracją do opracowania własnych twoacuterczych rozwiązań

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

6

Symbol klasyfikacji ICD-10 DSM-IV-TR

Specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni ndash izolowane bez zaburzeń czytania (bdquoczystardquo dysortografia)

Specyficzne zaburzenie opa-nowania poprawnej pisowni (F 811)

Dysleksja rozwojowa (F 810) dysortografia (F 811) i dyskalkulia (F 812 lub 3151)

Mieszane zaburzenie umie-jętności szkolnych (F 813)

Zaburzenia wypowiadania się na piśmie

Inne zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych (F 818)

Zaburzenie pisania (zabu-rzenie wypowiadania się za pomocą pisma) (3152)

Specyficzne trudności w kaligrafii (dysgrafia) jako symptom dyspraksji (F 82)

Specyficzne rozwojowe za-burzenie funkcji ruchowych (F 82)

(W Zaburzenie umiejętno-ści ruchowych)Rozwojowe zaburzenie koordynacji (3154)

Dysleksja rozwojowa (F 810) bdquoczystardquo dysorto-grafia (F 811) dyskalkulia (F 812 lub 3151) i dysgrafia (F 82)

Mieszane specyficzne zabu-rzenia rozwojowe (F 83)

Inne Zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych nieokreślone (F819)

Zaburzenia uczenia się nie-określone inaczej (3159)

Źroacutedło M Bogdanowicz (2010) Terminologia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu w ICD-10 DSM-IV-TR i praktyce klinicznej Gdańsk Uniwersytet Gdański Maszynopis

W mojej pracy będę posługiwać się klasyfikacją opartą na symptomatologii bowiem jest ona przydatna w praktyce szczegoacutelnie nauczycielom

Dysleksji rozwojowej często towarzyszą zaburzenia emocjonalne i motywa-cyjne będące skutkami urazoacutew psychicznych spowodowanych długotrwałymi niepowodzeniami szkolnymi (Bogdanowicz 1994) Niepowodzenia szkolne wynikające z dysleksji dysgrafii i dysortografii są przyczyną zaburzeń nerwi-cowych i mogą mieć wpływ na kształtowanie się niektoacuterych cech osobowości dzieci z rozpoznaną dysleksją (Jaklewicz Bogdanowicz 1982)

7

Biblioterapia ndash zalety metody

Biblioterapia to terapia czytelnicza Powstało wiele definicji biblioterapii określających jej podstawowe cele i zadania Najczęściej przywoływaną jest definicja R J Rubin Zdaniem autorki biblioterapia to bdquoprogram aktywności oparty na interaktywnych procesach zastosowania drukowanych i niedruko-wanych materiałoacutew zaroacutewno wyobrażeniowych jak i informacyjnych ułatwia-jących przy pomocy bibliotekarza lub innego profesjonalisty osiąganie wglą-du w normalny rozwoacutej lub dokonywanie zmian w emocjonalnie zaburzonym zachowaniurdquo (Borecka 2001b s 14) Ewa Tomasik uważa że bdquobiblioterapia jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książki lub materiałoacutew nie-drukowanych (obrazoacutew filmoacutew itd) prowadzącym do realizacji celoacutew rewa-lidacyjnych resocjalizacyjnych profilaktycznych i ogoacutelnorozwojowych (hellip) Koniecznym elementem biblioterapii jest międzyosobowy kontakt indywidu-alny (biblioterapeuty z jedną osobą) bądź grupowyrdquo (Tomasik 1992 s 114)

Z definicji tych wynika że w biblioterapii wykorzystuje się terapeutyczne wartości literatury w odniesieniu do osoacuteb znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej potrzebujących psychicznego wsparcia Podstawową techniką jest tu czytanie ukierunkowane Teksty biblioterapeutyczne powinny odpowiadać potrzebom i zainteresowaniom uczestnikoacutew procesu biblioterapeutycznego Odpowiednio dobrana literatura może pomoacutec ludziom w samorealizacji samo- określaniu się ułatwić zmianę zaburzonej hierarchii wartości Uczestnikami zajęć biblioterapeutycznych mogą być dzieci młodzież osoby dorosłe Niniej-sza publikacja powstała z myślą o dzieciach i młodzieży

Od terapii do nauki ndash to idea przyświecająca tym zajęciom Zapropo-nowane w niniejszej publikacji działania biblioterapeutyczne skupiają się przede wszystkim na sferze emocjonalno-motywacyjnej pośrednio na sfe-rze orientacyjno-poznawczej osoacuteb (ucznioacutew) uczestniczących w programie terapeutycznym

Odpowiednie formy stosowane w biblioterapii takie jak zajęcia integru-jące relaksujące aktywizujące ukierunkowane czytanie wybranych tekstoacutew terapeutycznych słuchanie elementy dramy muzykoterapii niwelują nega-tywne emocje (lęki stres apatię agresję) Na sesjach biblioterapeutycznych panuje sprzyjający klimat dzięki ktoacuteremu uczestnicy przygotowują się do bezstresowej nauki Uczniowie bez obaw i strachu przed kompromitacją czy

8

złą oceną mogą zabierać głos i swobodnie wypowiadać się na dany temat mogą liczyć na zrozumienie i pomoc w rozwiązywaniu swoich problemoacutew Są zachęcani do samodzielnej nauki do kształtowania twoacuterczej postawy uczą się też osiągania sukcesoacutew na miarę własnych możliwości i zdolności Poprzez wskazywanie odpowiednich wzorcoacutew można pomoacutec im w budowaniu właści-wych postaw moralnych

Jak zaznaczyłam już wcześniej do zaproponowanych przeze mnie zajęć bi-blioterapeutycznych powinni być włączeni zaroacutewno uczniowie o dysharmo-nijnym jak i prawidłowym rozwoju psychomotorycznym a także ci ktoacuterzy przejawiają niewielkie zaburzenia zachowania będące skutkiem problemoacutew emocjonalnych lub braku posiadania właściwego wzorca postępowania Ucz-niowie z dysleksją charakteryzujący się dysharmonijnym rozwojem psycho-motorycznym dzięki biblioterapii mają możliwość usprawniania zaburzo-nych funkcji poznawczych (językowych percepcyjnych) motorycznych oraz integracji percepcyjno-motorycznej czyli usprawniania funkcji zaangażowa-nych bezpośrednio w naukę czytania i pisania Z kolei uczniowie o prawidło-wym rozwoju psychomotorycznym mogą aktywizować ten rozwoacutej Pomogą w tym odpowiednio przygotowane ćwiczenia dyskretnie włączone w cykl sesji biblioterapeutycznych w trakcie ktoacuterych uczestnicy będą się uczyć analizowa-nia i oceny własnych oraz cudzych wypowiedzi przekładu intersemiotycznego wysłuchanego bądź przeczytanego tekstu (ilustracja do utworu muzycznego do fragmentu tekstu literackiego ćwiczenia dramowe) stosowania odpowied-niego słownictwa w nazywaniu uczuć dostrzegania etycznego wymiaru języ-ka (prawdy kłamstwa przemilczania informacji) W książce znajdują się też ćwiczenia związane z redagowaniem roacuteżnych form wypowiedzi (listu kart-ki z pamiętnika opowiadania wywiadu planu) z gromadzeniem wyrazoacutew określających i nazywających cechy charakteru bohatera literackiego na pod-stawie jego zachowań i postaw ćwiczenia dotyczące czytelnego i starannego pisma (kształtne litery prawidłowe łączenie liter w wyrazach zachowanie od-powiedniej odległości między wyrazami) poprawności ortograficznej zapisu wyrazoacutew

Wszystkie pomoce (materiały) do ćwiczeń jak roacutewnież same ćwiczenia muszą być starannie i estetycznie przygotowane najlepiej wspoacutelnie z uczest-nikami Na sesjach terapeutycznych zaleca się stosowanie białego i koloro-wego papieru a nie szarego Przygotowując rekwizyty do scenek dramowych

9

oraz pomoce do zajęć dzieci uczą się dokładności a także odpowiedzialności za powierzone im zadania

Osoby z dysleksją oraz wszystkie te ktoacutere mają problemy z czytaniem zniechęcają się do tej czynności już wtedy kiedy widzą przed sobą długi tekst napisany drobną czcionką Dlatego w celu ułatwienia im czytania a dzię-ki temu pomocy w zrozumieniu treści (idei) utworu najlepiej wykorzystać materiały alternatywne (kasetę magnetofonową płytę CD) z nagranym opo-wiadaniem lekturą (fragmentem opowiadania) Osobom mającym szcze-goacutelne trudności w czytaniu powinno się proponować kroacutetkie fragmenty (na przykład jedno lub kilka zdań) Czytanie tekstu biblioterapeuta poprzedza opowieścią o głoacutewnym bohaterze o jego przeżyciach Polecam roacuteżne metody przygotowania tekstu do czytania większa czcionka (przynajmniej 14 punk-toacutew) wyroacuteżnienie dialogoacutew zaznaczenie sylab w wyrazach (na przykład za pomocą koloroacutew) podział fragmentoacutew tekstu na mniejsze części (wyznacz-nikiem mogą być poszczegoacutelne akapity i nieznaczne odsunięcie ich od sie-bie) Do sesji biblioterapeutycznych można włączyć wolontariuszy ndash ucznioacutew bardzo dobrze czytających ktoacuterzy będą wspomagać swoje koleżanki i swoich kolegoacutew

Zawartość książki i sposoacuteb korzystania z niejScenariusze sesji terapeutycznych zebrano i zawarto w następujących blo-

kach tematycznych rodzina ndash dom szkoła środowisko społeczne w ra-mach ktoacuterych przewidziane są zagadnienia szczegoacutełowe agresja autorytet kompleksy miłość przyjaźń radość samotność szczęście itd Dany te-mat realizuje się na kilku spotkaniach w zależności od potrzeb i możliwości uczestnikoacutew sesji Biblioterapia jest procesem długotrwałym a jej pozytywne skutki mogą ujawnić się dopiero po pewnym czasie Doboacuter literatury wiąże się z daną sytuacją terapeutyczną Punktem łączącym zaproponowane utwory jest określona postawa bohateroacutew dzięki ktoacuterej wpływają oni na los swoacutej oraz innych osoacuteb ze swojego otoczenia (między innymi uczestnikoacutew biblioterapii)

Dla grupy terapeutycznej przygotowuje się odpowiedni model postępowa-nia biblioterapeutycznego (Tomasik 1987 Tomasik 1997 Borecka 2001b) Opiera się on na pewnych stałych elementach ktoacutere zostały uwzględnione podczas opracowywania poszczegoacutelnych scenariuszy zajęć W mojej pracy

10

dokonałam niewielkiej modyfikacji terminologicznej ktoacutera lepiej odpowiada nazewnictwu stosowanemu w terapii pedagogicznej Oto elementy modelu

1 Diagnoza problemoacutew i potrzebndash rozpoznawanie problemoacutew i potrzeb dzieci a także przewidywanie

skutkoacutew planowego działania terapeutycznego (wywiad ankieta ob-serwacja)

2 Doboacuter literaturyndash ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną

3 Postępowanie terapeutyczno-wychowawczendash zmiana zaburzonej hierarchii wartości (odbudowa poczucia własnej

wartości odzyskanie wiary we własne możliwości i zdolności poprzez utożsamianie się z bohaterami literackimi)

4 Czytanie indywidualne lub zbiorowe5 Słuchanie6 Identyfikacja z bohaterem literackim7 Refleksja nad czytanym tekstem nad sobą8 Odreagowanie

ndash doznanie ulgindash odreagowanie napięć psychicznychndash ekspresja własnych problemoacutew wobec innych

9 Wgląd (nowe spojrzenie na własny problem)10 Zmiany w postawach i zachowaniu

ndash prezentowanie nowych myśli nowych postawZ przedstawionego wyżej modelu wynikają zadania biblioterapeuty ktoacutery

powinienndash zapoznać się z diagnozą problemoacutew i potrzeb uczestnikoacutew biblioterapii

lub samodzielnie przygotować taką diagnozęndash organizować zajęcia indywidualne lub zbiorowe w zależności od potrzebndash przedstawić w atrakcyjnej formie swoacutej program (by zachęcić do uczestni-

ctwa) dostosowując go jednocześnie do możliwości ucznioacutewndash wyznaczyć cele terapeutyczne programu dobrać do nich odpowiedni

materiał terapeutyczny i opracować przebieg sesji w postaci scenariuszy zajęć

ndash dokonać właściwego doboru miejsca i przygotować je do zajęć w odpo-wiedni sposoacuteb

11

ndash uwzględnić opinie uczestnikoacutew programu na temat prowadzonych zajęćndash stworzyć miłą atmosferę spotkańndash dyskretnie sterować programem bez narzucania własnych opiniindash na bieżąco dokonywać ewaluacji terapiindash być przewodnikiem dla uczestnikoacutew zajęćndash nieustannie doskonalić swoacutej warsztat pracy (Tomasik 1997 s 88 King

2004)Z punktu widzenia biblioterapii niezwykle istotna jest diagnoza proble-

moacutew i potrzeb ktoacutera wyznacza kierunek pracy z uczniem poddanym dzia-łaniom biblioterapeutycznym Dlatego ważne jest aby diagnoza była wszech-stronnie i dogłębnie opracowana Przygotowujemy ją na podstawie opinii rozmoacutew z rodzicami pedagogiem szkolnym psychologiem wychowawcą nauczycielami przedmiotoacutew a przede wszystkim z uczestnikiem terapii

W celu włączenia dzieci do zajęć biblioterapeutycznych można posłużyć się dwoma narzędziami diagnostycznymi Pierwszy z nich to arkusz obserwacyj-ny [załącznik 1] (Pilch 1998) Drugi to opis umiejętności szkolnych ucznia z dysleksją opracowany przez Martę Bogdanowicz ktoacutery można wypełnić na podstawie analizy opinii psychologiczno-pedagogicznej udostępnionej przez rodzicoacutew1 [załącznik 2] (Bogdanowicz Adryjanek 2005)

Kryterium doboru dzieci do zajęć Włączając do zajęć ucznioacutew z dysleksją i ucznioacutew o prawidłowym rozwoju psychoruchowym należy brać pod uwagę następujące czynniki

ndash problemy z koncentracją uwagindash trudności w czytaniu i pisaniundash niewielkie problemy w zachowaniundash chęć rozwijania twoacuterczej aktywnościForma zajęć Uzależniona będzie przede wszystkim od psychofizycznych

możliwości uczestnikoacutew i celoacutew jakie sobie postawimy Jeśli chcemy praco-wać nad poprawą koncentracji uwagi oraz czytania i pisania to zajęcia powin-ny odbywać się w grupie kilkuosobowej W sytuacji gdy koncentracja uwagi

1 W publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon na s 111ndash112 znajduje się interesujący ujęty w sposoacuteb syntetyczny opis funkcji poznawczych ucznia jego umiejętności szkolnych (czytania pisania rodzaju popełnianych błędoacutew) ze wskazaniem na mocne i słabe strony Z propozycji tej często korzystam charakteryzując trudności szkolne ucznia w celu włą-czenia go do zajęć biblioterapeutycznych

12

ucznioacutew jest wyraźnie osłabiona muszą to być zajęcia indywidualne Należy jednak dążyć do tego aby z czasem włączyć te dzieci do grupy a w efekcie przygotować je do nauki z całą klasą Gdy przyjmiemy że naszym głoacutewnym celem będzie kształcenie twoacuterczej aktywności ucznioacutew lub na przykład ni-welowanie nieodpowiednich zachowań to zajęcia możemy przeprowadzić z większą grupą

Czas trwania zajęć Tutaj trzeba uwzględnić możliwość koncentrowania uwagi przez ucznioacutew Przy słabej koncentracji zajęcia mogą trwać tylko 45 minut przy właściwym skupieniu się dziecka na zadaniach spotkania mogą trwać jednorazowo nawet 90 minut Zajęcia powinny się odbywać przynaj-mniej dwa razy w tygodniu po jednej godzinie lekcyjnej Gdy warunki są bar-dziej sprzyjające to ich częstotliwość może być większa

Struktura zajęć Wszystkie scenariusze sesji terapeutycznych są zbudo-wane według określonego schematu Punktem wyjścia zawsze jest dokładnie opracowana diagnoza problemoacutew i potrzeb Na jej podstawie formułuje się cele terapeutyczne temat oraz dobiera się odpowiednie materiały (fragmenty znanych opowiadań lektur szkolnych wierszy wydanych w sposoacuteb tradycyjny lub za pomocą środkoacutew alternatywnych) Następnie przygotowuje się kolejne etapy postępowania biblioterapeutycznego polegające na włączeniu do ćwi-czeń ściśle związanych z tematem spotkania i z tekstem biblioterapeutycznym zabaw integrujących aktywizujących i relaksujących Takie zajęcia wyzwalają w uczestnikach ekspresję twoacuterczą motywują do działania pozwalają poczuć się kimś ważnym a zarazem przynależnym do grupy Dzięki ich zastosowaniu lepiej poznajemy uczestnikoacutew ich problemy troski a także zainteresowania czy ukryte talenty Etapem kończącym dane spotkanie jest ewaluacja czyli ocena sesji przez uczestnikoacutew oraz prowadzącego

Schemat scenariusza zajęć biblioterapeutycznych przedstawia się nastę-pująco

Temat Diagnoza problemoacutew i potrzeb Cele terapeutyczneMateriały Etapy postępowania biblioterapeutycznego1 Zajęcia wstępne2 Zajęcia integrujące grupę

13

3 Zajęcia relaksujące i aktywizujące4 Ćwiczenia terapeutyczne i zabawy ściśle związane z tematem i z teks-

tem ndash biblioterapia właściwa 5 Zajęcia relaksujące i rozluźniające6 Ewaluacja ndash ocena zajęć przez prowadzącego i uczestnikoacutew grupyW niektoacuterych scenariuszach zamieszczonych w niniejszej publikacji za-

proponowano po kilka ćwiczeń ściśle związanych z danym tekstem terapeu-tycznym (punkt 4 schematu zajęć) Bywa jednak tak że na danej sesji uda się przeprowadzić tylko jedno ćwiczenie wtedy następne można realizować na kolejnych spotkaniach ndash to doskonała okazja do dogłębnego poznania danego tekstu co nie jest bez znaczenia dla osoacuteb mających trudności w czyta-niu Oczywiście o ilości proponowanych ćwiczeń decyduje osoba prowadząca ktoacutera musi uwzględnić trudności w czytaniu pisaniu budowaniu wypowiedzi słownych i pisemnych problemy w zachowaniu koncentracji uwagi wszyst-kich uczestnikoacutew sesji terapeutycznej

Materiały Istotny element procesu biblioterapeutycznego stanowią mate-riały do ktoacuterych należy zaliczyć

ndash fragmenty powieści opowiadań pamiętnikoacutew wiersze dostosowane do potrzeb i możliwości czytelniczych uczestnikauczestnikoacutew terapii upo-wszechniane za pomocą książki wydanej w sposoacuteb tradycyjny oraz za po-mocą materiałoacutew alternatywnych utrwalonych na kasetach magnetofono-wych kasetach video płytach DVD CD (dobrze jeśli niektoacutere teksty po zakończeniu danej sesji biblioterapeutycznej zostaną przeczytane w cało-ści mam tu na myśli opowiadania nowele rozdziały książek itp)

ndash ilustracje rysunki do kolorowaniandash teksty do uzupełnieniandash efekty akustyczne z odgłosami przyrody (szum lasu szum morza śpiew

ptakoacutew)ndash muzyka uspokajająca aktywizująca oraz montaże słowno-muzyczne

pieśni piosenki nagrane na kasety magnetofonowe i płyty CDNależy także pamiętać o rekwizytach ktoacutere pełnią ważną rolę w procesie bi-

blioterapeutycznym są uzupełnieniem ćwiczenia pomagają lepiej zrozumieć temat

Miejsce W procesie biblioterapeutycznym istotną rolę odgrywa miej-sce (sala) w ktoacuterym odbywają się sesje Powinny tam być spokoacutej cisza

14

i odpowiednie oświetlenie Dobrze byłoby gdyby ściany były w kolorach pastelowych Meble należy ustawić w taki sposoacuteb aby nie rozpraszały ndash po-trzebna jest duża przestrzeń do zabaw ruchowych (najlepiej środek sali) Na biurkach stołach powinny być tylko te materiały ktoacutere są niezbędne w danym momencie większa ich ilość może rozpraszać lub też wprowadzić element chaosu co dla osoacuteb z dysleksją oraz tych ktoacutere mają problemy z koncentra-cją uwagi będzie bardzo niekorzystne (uczestnicy nie będą się mogli skupić w sposoacuteb właściwy na określonych zadaniach)

Moje refleksje Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę

prowadzenia tego typu zajęć Przede wszystkim co zaznaczyłam wcześniej sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące Ucz-niowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi Niektoacutere cechy i zachowania bohateroacutew dostrzegają u siebie na przykład upoacuter w dążeniu do celu pogrążanie się w marzeniach impulsywność wyrozumiałość rozsądek wrażliwość dociekliwość reagowanie płaczem na trudne sytuacje optymizm Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie Pod wpływem losoacutew bohateroacutew uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu Niektoacute-rzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie W atmosferze zabawy relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania pisania i wypowiadania się do samodzielnej nauki a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skompli-kowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej

Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczegoacutelnie trudna właśnie w szkole Dlatego i my biblioterapeuci włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy prze-de wszystkim samym zainteresowanym pośrednio wspieramy także działania rodzicoacutew nauczycieli wychowawcoacutew pedagogoacutew psychologoacutew terapeutoacutew Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektoacuterych specjalistoacutew w myśl ktoacuterej praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku (Bogdanowicz 2006)

Mam nadzieję że publikacja ta będzie mogła być dla wielu nie tylko pomo-cą ale także inspiracją do opracowania własnych twoacuterczych rozwiązań

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

7

Biblioterapia ndash zalety metody

Biblioterapia to terapia czytelnicza Powstało wiele definicji biblioterapii określających jej podstawowe cele i zadania Najczęściej przywoływaną jest definicja R J Rubin Zdaniem autorki biblioterapia to bdquoprogram aktywności oparty na interaktywnych procesach zastosowania drukowanych i niedruko-wanych materiałoacutew zaroacutewno wyobrażeniowych jak i informacyjnych ułatwia-jących przy pomocy bibliotekarza lub innego profesjonalisty osiąganie wglą-du w normalny rozwoacutej lub dokonywanie zmian w emocjonalnie zaburzonym zachowaniurdquo (Borecka 2001b s 14) Ewa Tomasik uważa że bdquobiblioterapia jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książki lub materiałoacutew nie-drukowanych (obrazoacutew filmoacutew itd) prowadzącym do realizacji celoacutew rewa-lidacyjnych resocjalizacyjnych profilaktycznych i ogoacutelnorozwojowych (hellip) Koniecznym elementem biblioterapii jest międzyosobowy kontakt indywidu-alny (biblioterapeuty z jedną osobą) bądź grupowyrdquo (Tomasik 1992 s 114)

Z definicji tych wynika że w biblioterapii wykorzystuje się terapeutyczne wartości literatury w odniesieniu do osoacuteb znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej potrzebujących psychicznego wsparcia Podstawową techniką jest tu czytanie ukierunkowane Teksty biblioterapeutyczne powinny odpowiadać potrzebom i zainteresowaniom uczestnikoacutew procesu biblioterapeutycznego Odpowiednio dobrana literatura może pomoacutec ludziom w samorealizacji samo- określaniu się ułatwić zmianę zaburzonej hierarchii wartości Uczestnikami zajęć biblioterapeutycznych mogą być dzieci młodzież osoby dorosłe Niniej-sza publikacja powstała z myślą o dzieciach i młodzieży

Od terapii do nauki ndash to idea przyświecająca tym zajęciom Zapropo-nowane w niniejszej publikacji działania biblioterapeutyczne skupiają się przede wszystkim na sferze emocjonalno-motywacyjnej pośrednio na sfe-rze orientacyjno-poznawczej osoacuteb (ucznioacutew) uczestniczących w programie terapeutycznym

Odpowiednie formy stosowane w biblioterapii takie jak zajęcia integru-jące relaksujące aktywizujące ukierunkowane czytanie wybranych tekstoacutew terapeutycznych słuchanie elementy dramy muzykoterapii niwelują nega-tywne emocje (lęki stres apatię agresję) Na sesjach biblioterapeutycznych panuje sprzyjający klimat dzięki ktoacuteremu uczestnicy przygotowują się do bezstresowej nauki Uczniowie bez obaw i strachu przed kompromitacją czy

8

złą oceną mogą zabierać głos i swobodnie wypowiadać się na dany temat mogą liczyć na zrozumienie i pomoc w rozwiązywaniu swoich problemoacutew Są zachęcani do samodzielnej nauki do kształtowania twoacuterczej postawy uczą się też osiągania sukcesoacutew na miarę własnych możliwości i zdolności Poprzez wskazywanie odpowiednich wzorcoacutew można pomoacutec im w budowaniu właści-wych postaw moralnych

Jak zaznaczyłam już wcześniej do zaproponowanych przeze mnie zajęć bi-blioterapeutycznych powinni być włączeni zaroacutewno uczniowie o dysharmo-nijnym jak i prawidłowym rozwoju psychomotorycznym a także ci ktoacuterzy przejawiają niewielkie zaburzenia zachowania będące skutkiem problemoacutew emocjonalnych lub braku posiadania właściwego wzorca postępowania Ucz-niowie z dysleksją charakteryzujący się dysharmonijnym rozwojem psycho-motorycznym dzięki biblioterapii mają możliwość usprawniania zaburzo-nych funkcji poznawczych (językowych percepcyjnych) motorycznych oraz integracji percepcyjno-motorycznej czyli usprawniania funkcji zaangażowa-nych bezpośrednio w naukę czytania i pisania Z kolei uczniowie o prawidło-wym rozwoju psychomotorycznym mogą aktywizować ten rozwoacutej Pomogą w tym odpowiednio przygotowane ćwiczenia dyskretnie włączone w cykl sesji biblioterapeutycznych w trakcie ktoacuterych uczestnicy będą się uczyć analizowa-nia i oceny własnych oraz cudzych wypowiedzi przekładu intersemiotycznego wysłuchanego bądź przeczytanego tekstu (ilustracja do utworu muzycznego do fragmentu tekstu literackiego ćwiczenia dramowe) stosowania odpowied-niego słownictwa w nazywaniu uczuć dostrzegania etycznego wymiaru języ-ka (prawdy kłamstwa przemilczania informacji) W książce znajdują się też ćwiczenia związane z redagowaniem roacuteżnych form wypowiedzi (listu kart-ki z pamiętnika opowiadania wywiadu planu) z gromadzeniem wyrazoacutew określających i nazywających cechy charakteru bohatera literackiego na pod-stawie jego zachowań i postaw ćwiczenia dotyczące czytelnego i starannego pisma (kształtne litery prawidłowe łączenie liter w wyrazach zachowanie od-powiedniej odległości między wyrazami) poprawności ortograficznej zapisu wyrazoacutew

Wszystkie pomoce (materiały) do ćwiczeń jak roacutewnież same ćwiczenia muszą być starannie i estetycznie przygotowane najlepiej wspoacutelnie z uczest-nikami Na sesjach terapeutycznych zaleca się stosowanie białego i koloro-wego papieru a nie szarego Przygotowując rekwizyty do scenek dramowych

9

oraz pomoce do zajęć dzieci uczą się dokładności a także odpowiedzialności za powierzone im zadania

Osoby z dysleksją oraz wszystkie te ktoacutere mają problemy z czytaniem zniechęcają się do tej czynności już wtedy kiedy widzą przed sobą długi tekst napisany drobną czcionką Dlatego w celu ułatwienia im czytania a dzię-ki temu pomocy w zrozumieniu treści (idei) utworu najlepiej wykorzystać materiały alternatywne (kasetę magnetofonową płytę CD) z nagranym opo-wiadaniem lekturą (fragmentem opowiadania) Osobom mającym szcze-goacutelne trudności w czytaniu powinno się proponować kroacutetkie fragmenty (na przykład jedno lub kilka zdań) Czytanie tekstu biblioterapeuta poprzedza opowieścią o głoacutewnym bohaterze o jego przeżyciach Polecam roacuteżne metody przygotowania tekstu do czytania większa czcionka (przynajmniej 14 punk-toacutew) wyroacuteżnienie dialogoacutew zaznaczenie sylab w wyrazach (na przykład za pomocą koloroacutew) podział fragmentoacutew tekstu na mniejsze części (wyznacz-nikiem mogą być poszczegoacutelne akapity i nieznaczne odsunięcie ich od sie-bie) Do sesji biblioterapeutycznych można włączyć wolontariuszy ndash ucznioacutew bardzo dobrze czytających ktoacuterzy będą wspomagać swoje koleżanki i swoich kolegoacutew

Zawartość książki i sposoacuteb korzystania z niejScenariusze sesji terapeutycznych zebrano i zawarto w następujących blo-

kach tematycznych rodzina ndash dom szkoła środowisko społeczne w ra-mach ktoacuterych przewidziane są zagadnienia szczegoacutełowe agresja autorytet kompleksy miłość przyjaźń radość samotność szczęście itd Dany te-mat realizuje się na kilku spotkaniach w zależności od potrzeb i możliwości uczestnikoacutew sesji Biblioterapia jest procesem długotrwałym a jej pozytywne skutki mogą ujawnić się dopiero po pewnym czasie Doboacuter literatury wiąże się z daną sytuacją terapeutyczną Punktem łączącym zaproponowane utwory jest określona postawa bohateroacutew dzięki ktoacuterej wpływają oni na los swoacutej oraz innych osoacuteb ze swojego otoczenia (między innymi uczestnikoacutew biblioterapii)

Dla grupy terapeutycznej przygotowuje się odpowiedni model postępowa-nia biblioterapeutycznego (Tomasik 1987 Tomasik 1997 Borecka 2001b) Opiera się on na pewnych stałych elementach ktoacutere zostały uwzględnione podczas opracowywania poszczegoacutelnych scenariuszy zajęć W mojej pracy

10

dokonałam niewielkiej modyfikacji terminologicznej ktoacutera lepiej odpowiada nazewnictwu stosowanemu w terapii pedagogicznej Oto elementy modelu

1 Diagnoza problemoacutew i potrzebndash rozpoznawanie problemoacutew i potrzeb dzieci a także przewidywanie

skutkoacutew planowego działania terapeutycznego (wywiad ankieta ob-serwacja)

2 Doboacuter literaturyndash ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną

3 Postępowanie terapeutyczno-wychowawczendash zmiana zaburzonej hierarchii wartości (odbudowa poczucia własnej

wartości odzyskanie wiary we własne możliwości i zdolności poprzez utożsamianie się z bohaterami literackimi)

4 Czytanie indywidualne lub zbiorowe5 Słuchanie6 Identyfikacja z bohaterem literackim7 Refleksja nad czytanym tekstem nad sobą8 Odreagowanie

ndash doznanie ulgindash odreagowanie napięć psychicznychndash ekspresja własnych problemoacutew wobec innych

9 Wgląd (nowe spojrzenie na własny problem)10 Zmiany w postawach i zachowaniu

ndash prezentowanie nowych myśli nowych postawZ przedstawionego wyżej modelu wynikają zadania biblioterapeuty ktoacutery

powinienndash zapoznać się z diagnozą problemoacutew i potrzeb uczestnikoacutew biblioterapii

lub samodzielnie przygotować taką diagnozęndash organizować zajęcia indywidualne lub zbiorowe w zależności od potrzebndash przedstawić w atrakcyjnej formie swoacutej program (by zachęcić do uczestni-

ctwa) dostosowując go jednocześnie do możliwości ucznioacutewndash wyznaczyć cele terapeutyczne programu dobrać do nich odpowiedni

materiał terapeutyczny i opracować przebieg sesji w postaci scenariuszy zajęć

ndash dokonać właściwego doboru miejsca i przygotować je do zajęć w odpo-wiedni sposoacuteb

11

ndash uwzględnić opinie uczestnikoacutew programu na temat prowadzonych zajęćndash stworzyć miłą atmosferę spotkańndash dyskretnie sterować programem bez narzucania własnych opiniindash na bieżąco dokonywać ewaluacji terapiindash być przewodnikiem dla uczestnikoacutew zajęćndash nieustannie doskonalić swoacutej warsztat pracy (Tomasik 1997 s 88 King

2004)Z punktu widzenia biblioterapii niezwykle istotna jest diagnoza proble-

moacutew i potrzeb ktoacutera wyznacza kierunek pracy z uczniem poddanym dzia-łaniom biblioterapeutycznym Dlatego ważne jest aby diagnoza była wszech-stronnie i dogłębnie opracowana Przygotowujemy ją na podstawie opinii rozmoacutew z rodzicami pedagogiem szkolnym psychologiem wychowawcą nauczycielami przedmiotoacutew a przede wszystkim z uczestnikiem terapii

W celu włączenia dzieci do zajęć biblioterapeutycznych można posłużyć się dwoma narzędziami diagnostycznymi Pierwszy z nich to arkusz obserwacyj-ny [załącznik 1] (Pilch 1998) Drugi to opis umiejętności szkolnych ucznia z dysleksją opracowany przez Martę Bogdanowicz ktoacutery można wypełnić na podstawie analizy opinii psychologiczno-pedagogicznej udostępnionej przez rodzicoacutew1 [załącznik 2] (Bogdanowicz Adryjanek 2005)

Kryterium doboru dzieci do zajęć Włączając do zajęć ucznioacutew z dysleksją i ucznioacutew o prawidłowym rozwoju psychoruchowym należy brać pod uwagę następujące czynniki

ndash problemy z koncentracją uwagindash trudności w czytaniu i pisaniundash niewielkie problemy w zachowaniundash chęć rozwijania twoacuterczej aktywnościForma zajęć Uzależniona będzie przede wszystkim od psychofizycznych

możliwości uczestnikoacutew i celoacutew jakie sobie postawimy Jeśli chcemy praco-wać nad poprawą koncentracji uwagi oraz czytania i pisania to zajęcia powin-ny odbywać się w grupie kilkuosobowej W sytuacji gdy koncentracja uwagi

1 W publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon na s 111ndash112 znajduje się interesujący ujęty w sposoacuteb syntetyczny opis funkcji poznawczych ucznia jego umiejętności szkolnych (czytania pisania rodzaju popełnianych błędoacutew) ze wskazaniem na mocne i słabe strony Z propozycji tej często korzystam charakteryzując trudności szkolne ucznia w celu włą-czenia go do zajęć biblioterapeutycznych

12

ucznioacutew jest wyraźnie osłabiona muszą to być zajęcia indywidualne Należy jednak dążyć do tego aby z czasem włączyć te dzieci do grupy a w efekcie przygotować je do nauki z całą klasą Gdy przyjmiemy że naszym głoacutewnym celem będzie kształcenie twoacuterczej aktywności ucznioacutew lub na przykład ni-welowanie nieodpowiednich zachowań to zajęcia możemy przeprowadzić z większą grupą

Czas trwania zajęć Tutaj trzeba uwzględnić możliwość koncentrowania uwagi przez ucznioacutew Przy słabej koncentracji zajęcia mogą trwać tylko 45 minut przy właściwym skupieniu się dziecka na zadaniach spotkania mogą trwać jednorazowo nawet 90 minut Zajęcia powinny się odbywać przynaj-mniej dwa razy w tygodniu po jednej godzinie lekcyjnej Gdy warunki są bar-dziej sprzyjające to ich częstotliwość może być większa

Struktura zajęć Wszystkie scenariusze sesji terapeutycznych są zbudo-wane według określonego schematu Punktem wyjścia zawsze jest dokładnie opracowana diagnoza problemoacutew i potrzeb Na jej podstawie formułuje się cele terapeutyczne temat oraz dobiera się odpowiednie materiały (fragmenty znanych opowiadań lektur szkolnych wierszy wydanych w sposoacuteb tradycyjny lub za pomocą środkoacutew alternatywnych) Następnie przygotowuje się kolejne etapy postępowania biblioterapeutycznego polegające na włączeniu do ćwi-czeń ściśle związanych z tematem spotkania i z tekstem biblioterapeutycznym zabaw integrujących aktywizujących i relaksujących Takie zajęcia wyzwalają w uczestnikach ekspresję twoacuterczą motywują do działania pozwalają poczuć się kimś ważnym a zarazem przynależnym do grupy Dzięki ich zastosowaniu lepiej poznajemy uczestnikoacutew ich problemy troski a także zainteresowania czy ukryte talenty Etapem kończącym dane spotkanie jest ewaluacja czyli ocena sesji przez uczestnikoacutew oraz prowadzącego

Schemat scenariusza zajęć biblioterapeutycznych przedstawia się nastę-pująco

Temat Diagnoza problemoacutew i potrzeb Cele terapeutyczneMateriały Etapy postępowania biblioterapeutycznego1 Zajęcia wstępne2 Zajęcia integrujące grupę

13

3 Zajęcia relaksujące i aktywizujące4 Ćwiczenia terapeutyczne i zabawy ściśle związane z tematem i z teks-

tem ndash biblioterapia właściwa 5 Zajęcia relaksujące i rozluźniające6 Ewaluacja ndash ocena zajęć przez prowadzącego i uczestnikoacutew grupyW niektoacuterych scenariuszach zamieszczonych w niniejszej publikacji za-

proponowano po kilka ćwiczeń ściśle związanych z danym tekstem terapeu-tycznym (punkt 4 schematu zajęć) Bywa jednak tak że na danej sesji uda się przeprowadzić tylko jedno ćwiczenie wtedy następne można realizować na kolejnych spotkaniach ndash to doskonała okazja do dogłębnego poznania danego tekstu co nie jest bez znaczenia dla osoacuteb mających trudności w czyta-niu Oczywiście o ilości proponowanych ćwiczeń decyduje osoba prowadząca ktoacutera musi uwzględnić trudności w czytaniu pisaniu budowaniu wypowiedzi słownych i pisemnych problemy w zachowaniu koncentracji uwagi wszyst-kich uczestnikoacutew sesji terapeutycznej

Materiały Istotny element procesu biblioterapeutycznego stanowią mate-riały do ktoacuterych należy zaliczyć

ndash fragmenty powieści opowiadań pamiętnikoacutew wiersze dostosowane do potrzeb i możliwości czytelniczych uczestnikauczestnikoacutew terapii upo-wszechniane za pomocą książki wydanej w sposoacuteb tradycyjny oraz za po-mocą materiałoacutew alternatywnych utrwalonych na kasetach magnetofono-wych kasetach video płytach DVD CD (dobrze jeśli niektoacutere teksty po zakończeniu danej sesji biblioterapeutycznej zostaną przeczytane w cało-ści mam tu na myśli opowiadania nowele rozdziały książek itp)

ndash ilustracje rysunki do kolorowaniandash teksty do uzupełnieniandash efekty akustyczne z odgłosami przyrody (szum lasu szum morza śpiew

ptakoacutew)ndash muzyka uspokajająca aktywizująca oraz montaże słowno-muzyczne

pieśni piosenki nagrane na kasety magnetofonowe i płyty CDNależy także pamiętać o rekwizytach ktoacutere pełnią ważną rolę w procesie bi-

blioterapeutycznym są uzupełnieniem ćwiczenia pomagają lepiej zrozumieć temat

Miejsce W procesie biblioterapeutycznym istotną rolę odgrywa miej-sce (sala) w ktoacuterym odbywają się sesje Powinny tam być spokoacutej cisza

14

i odpowiednie oświetlenie Dobrze byłoby gdyby ściany były w kolorach pastelowych Meble należy ustawić w taki sposoacuteb aby nie rozpraszały ndash po-trzebna jest duża przestrzeń do zabaw ruchowych (najlepiej środek sali) Na biurkach stołach powinny być tylko te materiały ktoacutere są niezbędne w danym momencie większa ich ilość może rozpraszać lub też wprowadzić element chaosu co dla osoacuteb z dysleksją oraz tych ktoacutere mają problemy z koncentra-cją uwagi będzie bardzo niekorzystne (uczestnicy nie będą się mogli skupić w sposoacuteb właściwy na określonych zadaniach)

Moje refleksje Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę

prowadzenia tego typu zajęć Przede wszystkim co zaznaczyłam wcześniej sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące Ucz-niowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi Niektoacutere cechy i zachowania bohateroacutew dostrzegają u siebie na przykład upoacuter w dążeniu do celu pogrążanie się w marzeniach impulsywność wyrozumiałość rozsądek wrażliwość dociekliwość reagowanie płaczem na trudne sytuacje optymizm Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie Pod wpływem losoacutew bohateroacutew uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu Niektoacute-rzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie W atmosferze zabawy relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania pisania i wypowiadania się do samodzielnej nauki a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skompli-kowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej

Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczegoacutelnie trudna właśnie w szkole Dlatego i my biblioterapeuci włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy prze-de wszystkim samym zainteresowanym pośrednio wspieramy także działania rodzicoacutew nauczycieli wychowawcoacutew pedagogoacutew psychologoacutew terapeutoacutew Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektoacuterych specjalistoacutew w myśl ktoacuterej praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku (Bogdanowicz 2006)

Mam nadzieję że publikacja ta będzie mogła być dla wielu nie tylko pomo-cą ale także inspiracją do opracowania własnych twoacuterczych rozwiązań

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

8

złą oceną mogą zabierać głos i swobodnie wypowiadać się na dany temat mogą liczyć na zrozumienie i pomoc w rozwiązywaniu swoich problemoacutew Są zachęcani do samodzielnej nauki do kształtowania twoacuterczej postawy uczą się też osiągania sukcesoacutew na miarę własnych możliwości i zdolności Poprzez wskazywanie odpowiednich wzorcoacutew można pomoacutec im w budowaniu właści-wych postaw moralnych

Jak zaznaczyłam już wcześniej do zaproponowanych przeze mnie zajęć bi-blioterapeutycznych powinni być włączeni zaroacutewno uczniowie o dysharmo-nijnym jak i prawidłowym rozwoju psychomotorycznym a także ci ktoacuterzy przejawiają niewielkie zaburzenia zachowania będące skutkiem problemoacutew emocjonalnych lub braku posiadania właściwego wzorca postępowania Ucz-niowie z dysleksją charakteryzujący się dysharmonijnym rozwojem psycho-motorycznym dzięki biblioterapii mają możliwość usprawniania zaburzo-nych funkcji poznawczych (językowych percepcyjnych) motorycznych oraz integracji percepcyjno-motorycznej czyli usprawniania funkcji zaangażowa-nych bezpośrednio w naukę czytania i pisania Z kolei uczniowie o prawidło-wym rozwoju psychomotorycznym mogą aktywizować ten rozwoacutej Pomogą w tym odpowiednio przygotowane ćwiczenia dyskretnie włączone w cykl sesji biblioterapeutycznych w trakcie ktoacuterych uczestnicy będą się uczyć analizowa-nia i oceny własnych oraz cudzych wypowiedzi przekładu intersemiotycznego wysłuchanego bądź przeczytanego tekstu (ilustracja do utworu muzycznego do fragmentu tekstu literackiego ćwiczenia dramowe) stosowania odpowied-niego słownictwa w nazywaniu uczuć dostrzegania etycznego wymiaru języ-ka (prawdy kłamstwa przemilczania informacji) W książce znajdują się też ćwiczenia związane z redagowaniem roacuteżnych form wypowiedzi (listu kart-ki z pamiętnika opowiadania wywiadu planu) z gromadzeniem wyrazoacutew określających i nazywających cechy charakteru bohatera literackiego na pod-stawie jego zachowań i postaw ćwiczenia dotyczące czytelnego i starannego pisma (kształtne litery prawidłowe łączenie liter w wyrazach zachowanie od-powiedniej odległości między wyrazami) poprawności ortograficznej zapisu wyrazoacutew

Wszystkie pomoce (materiały) do ćwiczeń jak roacutewnież same ćwiczenia muszą być starannie i estetycznie przygotowane najlepiej wspoacutelnie z uczest-nikami Na sesjach terapeutycznych zaleca się stosowanie białego i koloro-wego papieru a nie szarego Przygotowując rekwizyty do scenek dramowych

9

oraz pomoce do zajęć dzieci uczą się dokładności a także odpowiedzialności za powierzone im zadania

Osoby z dysleksją oraz wszystkie te ktoacutere mają problemy z czytaniem zniechęcają się do tej czynności już wtedy kiedy widzą przed sobą długi tekst napisany drobną czcionką Dlatego w celu ułatwienia im czytania a dzię-ki temu pomocy w zrozumieniu treści (idei) utworu najlepiej wykorzystać materiały alternatywne (kasetę magnetofonową płytę CD) z nagranym opo-wiadaniem lekturą (fragmentem opowiadania) Osobom mającym szcze-goacutelne trudności w czytaniu powinno się proponować kroacutetkie fragmenty (na przykład jedno lub kilka zdań) Czytanie tekstu biblioterapeuta poprzedza opowieścią o głoacutewnym bohaterze o jego przeżyciach Polecam roacuteżne metody przygotowania tekstu do czytania większa czcionka (przynajmniej 14 punk-toacutew) wyroacuteżnienie dialogoacutew zaznaczenie sylab w wyrazach (na przykład za pomocą koloroacutew) podział fragmentoacutew tekstu na mniejsze części (wyznacz-nikiem mogą być poszczegoacutelne akapity i nieznaczne odsunięcie ich od sie-bie) Do sesji biblioterapeutycznych można włączyć wolontariuszy ndash ucznioacutew bardzo dobrze czytających ktoacuterzy będą wspomagać swoje koleżanki i swoich kolegoacutew

Zawartość książki i sposoacuteb korzystania z niejScenariusze sesji terapeutycznych zebrano i zawarto w następujących blo-

kach tematycznych rodzina ndash dom szkoła środowisko społeczne w ra-mach ktoacuterych przewidziane są zagadnienia szczegoacutełowe agresja autorytet kompleksy miłość przyjaźń radość samotność szczęście itd Dany te-mat realizuje się na kilku spotkaniach w zależności od potrzeb i możliwości uczestnikoacutew sesji Biblioterapia jest procesem długotrwałym a jej pozytywne skutki mogą ujawnić się dopiero po pewnym czasie Doboacuter literatury wiąże się z daną sytuacją terapeutyczną Punktem łączącym zaproponowane utwory jest określona postawa bohateroacutew dzięki ktoacuterej wpływają oni na los swoacutej oraz innych osoacuteb ze swojego otoczenia (między innymi uczestnikoacutew biblioterapii)

Dla grupy terapeutycznej przygotowuje się odpowiedni model postępowa-nia biblioterapeutycznego (Tomasik 1987 Tomasik 1997 Borecka 2001b) Opiera się on na pewnych stałych elementach ktoacutere zostały uwzględnione podczas opracowywania poszczegoacutelnych scenariuszy zajęć W mojej pracy

10

dokonałam niewielkiej modyfikacji terminologicznej ktoacutera lepiej odpowiada nazewnictwu stosowanemu w terapii pedagogicznej Oto elementy modelu

1 Diagnoza problemoacutew i potrzebndash rozpoznawanie problemoacutew i potrzeb dzieci a także przewidywanie

skutkoacutew planowego działania terapeutycznego (wywiad ankieta ob-serwacja)

2 Doboacuter literaturyndash ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną

3 Postępowanie terapeutyczno-wychowawczendash zmiana zaburzonej hierarchii wartości (odbudowa poczucia własnej

wartości odzyskanie wiary we własne możliwości i zdolności poprzez utożsamianie się z bohaterami literackimi)

4 Czytanie indywidualne lub zbiorowe5 Słuchanie6 Identyfikacja z bohaterem literackim7 Refleksja nad czytanym tekstem nad sobą8 Odreagowanie

ndash doznanie ulgindash odreagowanie napięć psychicznychndash ekspresja własnych problemoacutew wobec innych

9 Wgląd (nowe spojrzenie na własny problem)10 Zmiany w postawach i zachowaniu

ndash prezentowanie nowych myśli nowych postawZ przedstawionego wyżej modelu wynikają zadania biblioterapeuty ktoacutery

powinienndash zapoznać się z diagnozą problemoacutew i potrzeb uczestnikoacutew biblioterapii

lub samodzielnie przygotować taką diagnozęndash organizować zajęcia indywidualne lub zbiorowe w zależności od potrzebndash przedstawić w atrakcyjnej formie swoacutej program (by zachęcić do uczestni-

ctwa) dostosowując go jednocześnie do możliwości ucznioacutewndash wyznaczyć cele terapeutyczne programu dobrać do nich odpowiedni

materiał terapeutyczny i opracować przebieg sesji w postaci scenariuszy zajęć

ndash dokonać właściwego doboru miejsca i przygotować je do zajęć w odpo-wiedni sposoacuteb

11

ndash uwzględnić opinie uczestnikoacutew programu na temat prowadzonych zajęćndash stworzyć miłą atmosferę spotkańndash dyskretnie sterować programem bez narzucania własnych opiniindash na bieżąco dokonywać ewaluacji terapiindash być przewodnikiem dla uczestnikoacutew zajęćndash nieustannie doskonalić swoacutej warsztat pracy (Tomasik 1997 s 88 King

2004)Z punktu widzenia biblioterapii niezwykle istotna jest diagnoza proble-

moacutew i potrzeb ktoacutera wyznacza kierunek pracy z uczniem poddanym dzia-łaniom biblioterapeutycznym Dlatego ważne jest aby diagnoza była wszech-stronnie i dogłębnie opracowana Przygotowujemy ją na podstawie opinii rozmoacutew z rodzicami pedagogiem szkolnym psychologiem wychowawcą nauczycielami przedmiotoacutew a przede wszystkim z uczestnikiem terapii

W celu włączenia dzieci do zajęć biblioterapeutycznych można posłużyć się dwoma narzędziami diagnostycznymi Pierwszy z nich to arkusz obserwacyj-ny [załącznik 1] (Pilch 1998) Drugi to opis umiejętności szkolnych ucznia z dysleksją opracowany przez Martę Bogdanowicz ktoacutery można wypełnić na podstawie analizy opinii psychologiczno-pedagogicznej udostępnionej przez rodzicoacutew1 [załącznik 2] (Bogdanowicz Adryjanek 2005)

Kryterium doboru dzieci do zajęć Włączając do zajęć ucznioacutew z dysleksją i ucznioacutew o prawidłowym rozwoju psychoruchowym należy brać pod uwagę następujące czynniki

ndash problemy z koncentracją uwagindash trudności w czytaniu i pisaniundash niewielkie problemy w zachowaniundash chęć rozwijania twoacuterczej aktywnościForma zajęć Uzależniona będzie przede wszystkim od psychofizycznych

możliwości uczestnikoacutew i celoacutew jakie sobie postawimy Jeśli chcemy praco-wać nad poprawą koncentracji uwagi oraz czytania i pisania to zajęcia powin-ny odbywać się w grupie kilkuosobowej W sytuacji gdy koncentracja uwagi

1 W publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon na s 111ndash112 znajduje się interesujący ujęty w sposoacuteb syntetyczny opis funkcji poznawczych ucznia jego umiejętności szkolnych (czytania pisania rodzaju popełnianych błędoacutew) ze wskazaniem na mocne i słabe strony Z propozycji tej często korzystam charakteryzując trudności szkolne ucznia w celu włą-czenia go do zajęć biblioterapeutycznych

12

ucznioacutew jest wyraźnie osłabiona muszą to być zajęcia indywidualne Należy jednak dążyć do tego aby z czasem włączyć te dzieci do grupy a w efekcie przygotować je do nauki z całą klasą Gdy przyjmiemy że naszym głoacutewnym celem będzie kształcenie twoacuterczej aktywności ucznioacutew lub na przykład ni-welowanie nieodpowiednich zachowań to zajęcia możemy przeprowadzić z większą grupą

Czas trwania zajęć Tutaj trzeba uwzględnić możliwość koncentrowania uwagi przez ucznioacutew Przy słabej koncentracji zajęcia mogą trwać tylko 45 minut przy właściwym skupieniu się dziecka na zadaniach spotkania mogą trwać jednorazowo nawet 90 minut Zajęcia powinny się odbywać przynaj-mniej dwa razy w tygodniu po jednej godzinie lekcyjnej Gdy warunki są bar-dziej sprzyjające to ich częstotliwość może być większa

Struktura zajęć Wszystkie scenariusze sesji terapeutycznych są zbudo-wane według określonego schematu Punktem wyjścia zawsze jest dokładnie opracowana diagnoza problemoacutew i potrzeb Na jej podstawie formułuje się cele terapeutyczne temat oraz dobiera się odpowiednie materiały (fragmenty znanych opowiadań lektur szkolnych wierszy wydanych w sposoacuteb tradycyjny lub za pomocą środkoacutew alternatywnych) Następnie przygotowuje się kolejne etapy postępowania biblioterapeutycznego polegające na włączeniu do ćwi-czeń ściśle związanych z tematem spotkania i z tekstem biblioterapeutycznym zabaw integrujących aktywizujących i relaksujących Takie zajęcia wyzwalają w uczestnikach ekspresję twoacuterczą motywują do działania pozwalają poczuć się kimś ważnym a zarazem przynależnym do grupy Dzięki ich zastosowaniu lepiej poznajemy uczestnikoacutew ich problemy troski a także zainteresowania czy ukryte talenty Etapem kończącym dane spotkanie jest ewaluacja czyli ocena sesji przez uczestnikoacutew oraz prowadzącego

Schemat scenariusza zajęć biblioterapeutycznych przedstawia się nastę-pująco

Temat Diagnoza problemoacutew i potrzeb Cele terapeutyczneMateriały Etapy postępowania biblioterapeutycznego1 Zajęcia wstępne2 Zajęcia integrujące grupę

13

3 Zajęcia relaksujące i aktywizujące4 Ćwiczenia terapeutyczne i zabawy ściśle związane z tematem i z teks-

tem ndash biblioterapia właściwa 5 Zajęcia relaksujące i rozluźniające6 Ewaluacja ndash ocena zajęć przez prowadzącego i uczestnikoacutew grupyW niektoacuterych scenariuszach zamieszczonych w niniejszej publikacji za-

proponowano po kilka ćwiczeń ściśle związanych z danym tekstem terapeu-tycznym (punkt 4 schematu zajęć) Bywa jednak tak że na danej sesji uda się przeprowadzić tylko jedno ćwiczenie wtedy następne można realizować na kolejnych spotkaniach ndash to doskonała okazja do dogłębnego poznania danego tekstu co nie jest bez znaczenia dla osoacuteb mających trudności w czyta-niu Oczywiście o ilości proponowanych ćwiczeń decyduje osoba prowadząca ktoacutera musi uwzględnić trudności w czytaniu pisaniu budowaniu wypowiedzi słownych i pisemnych problemy w zachowaniu koncentracji uwagi wszyst-kich uczestnikoacutew sesji terapeutycznej

Materiały Istotny element procesu biblioterapeutycznego stanowią mate-riały do ktoacuterych należy zaliczyć

ndash fragmenty powieści opowiadań pamiętnikoacutew wiersze dostosowane do potrzeb i możliwości czytelniczych uczestnikauczestnikoacutew terapii upo-wszechniane za pomocą książki wydanej w sposoacuteb tradycyjny oraz za po-mocą materiałoacutew alternatywnych utrwalonych na kasetach magnetofono-wych kasetach video płytach DVD CD (dobrze jeśli niektoacutere teksty po zakończeniu danej sesji biblioterapeutycznej zostaną przeczytane w cało-ści mam tu na myśli opowiadania nowele rozdziały książek itp)

ndash ilustracje rysunki do kolorowaniandash teksty do uzupełnieniandash efekty akustyczne z odgłosami przyrody (szum lasu szum morza śpiew

ptakoacutew)ndash muzyka uspokajająca aktywizująca oraz montaże słowno-muzyczne

pieśni piosenki nagrane na kasety magnetofonowe i płyty CDNależy także pamiętać o rekwizytach ktoacutere pełnią ważną rolę w procesie bi-

blioterapeutycznym są uzupełnieniem ćwiczenia pomagają lepiej zrozumieć temat

Miejsce W procesie biblioterapeutycznym istotną rolę odgrywa miej-sce (sala) w ktoacuterym odbywają się sesje Powinny tam być spokoacutej cisza

14

i odpowiednie oświetlenie Dobrze byłoby gdyby ściany były w kolorach pastelowych Meble należy ustawić w taki sposoacuteb aby nie rozpraszały ndash po-trzebna jest duża przestrzeń do zabaw ruchowych (najlepiej środek sali) Na biurkach stołach powinny być tylko te materiały ktoacutere są niezbędne w danym momencie większa ich ilość może rozpraszać lub też wprowadzić element chaosu co dla osoacuteb z dysleksją oraz tych ktoacutere mają problemy z koncentra-cją uwagi będzie bardzo niekorzystne (uczestnicy nie będą się mogli skupić w sposoacuteb właściwy na określonych zadaniach)

Moje refleksje Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę

prowadzenia tego typu zajęć Przede wszystkim co zaznaczyłam wcześniej sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące Ucz-niowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi Niektoacutere cechy i zachowania bohateroacutew dostrzegają u siebie na przykład upoacuter w dążeniu do celu pogrążanie się w marzeniach impulsywność wyrozumiałość rozsądek wrażliwość dociekliwość reagowanie płaczem na trudne sytuacje optymizm Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie Pod wpływem losoacutew bohateroacutew uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu Niektoacute-rzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie W atmosferze zabawy relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania pisania i wypowiadania się do samodzielnej nauki a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skompli-kowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej

Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczegoacutelnie trudna właśnie w szkole Dlatego i my biblioterapeuci włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy prze-de wszystkim samym zainteresowanym pośrednio wspieramy także działania rodzicoacutew nauczycieli wychowawcoacutew pedagogoacutew psychologoacutew terapeutoacutew Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektoacuterych specjalistoacutew w myśl ktoacuterej praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku (Bogdanowicz 2006)

Mam nadzieję że publikacja ta będzie mogła być dla wielu nie tylko pomo-cą ale także inspiracją do opracowania własnych twoacuterczych rozwiązań

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

9

oraz pomoce do zajęć dzieci uczą się dokładności a także odpowiedzialności za powierzone im zadania

Osoby z dysleksją oraz wszystkie te ktoacutere mają problemy z czytaniem zniechęcają się do tej czynności już wtedy kiedy widzą przed sobą długi tekst napisany drobną czcionką Dlatego w celu ułatwienia im czytania a dzię-ki temu pomocy w zrozumieniu treści (idei) utworu najlepiej wykorzystać materiały alternatywne (kasetę magnetofonową płytę CD) z nagranym opo-wiadaniem lekturą (fragmentem opowiadania) Osobom mającym szcze-goacutelne trudności w czytaniu powinno się proponować kroacutetkie fragmenty (na przykład jedno lub kilka zdań) Czytanie tekstu biblioterapeuta poprzedza opowieścią o głoacutewnym bohaterze o jego przeżyciach Polecam roacuteżne metody przygotowania tekstu do czytania większa czcionka (przynajmniej 14 punk-toacutew) wyroacuteżnienie dialogoacutew zaznaczenie sylab w wyrazach (na przykład za pomocą koloroacutew) podział fragmentoacutew tekstu na mniejsze części (wyznacz-nikiem mogą być poszczegoacutelne akapity i nieznaczne odsunięcie ich od sie-bie) Do sesji biblioterapeutycznych można włączyć wolontariuszy ndash ucznioacutew bardzo dobrze czytających ktoacuterzy będą wspomagać swoje koleżanki i swoich kolegoacutew

Zawartość książki i sposoacuteb korzystania z niejScenariusze sesji terapeutycznych zebrano i zawarto w następujących blo-

kach tematycznych rodzina ndash dom szkoła środowisko społeczne w ra-mach ktoacuterych przewidziane są zagadnienia szczegoacutełowe agresja autorytet kompleksy miłość przyjaźń radość samotność szczęście itd Dany te-mat realizuje się na kilku spotkaniach w zależności od potrzeb i możliwości uczestnikoacutew sesji Biblioterapia jest procesem długotrwałym a jej pozytywne skutki mogą ujawnić się dopiero po pewnym czasie Doboacuter literatury wiąże się z daną sytuacją terapeutyczną Punktem łączącym zaproponowane utwory jest określona postawa bohateroacutew dzięki ktoacuterej wpływają oni na los swoacutej oraz innych osoacuteb ze swojego otoczenia (między innymi uczestnikoacutew biblioterapii)

Dla grupy terapeutycznej przygotowuje się odpowiedni model postępowa-nia biblioterapeutycznego (Tomasik 1987 Tomasik 1997 Borecka 2001b) Opiera się on na pewnych stałych elementach ktoacutere zostały uwzględnione podczas opracowywania poszczegoacutelnych scenariuszy zajęć W mojej pracy

10

dokonałam niewielkiej modyfikacji terminologicznej ktoacutera lepiej odpowiada nazewnictwu stosowanemu w terapii pedagogicznej Oto elementy modelu

1 Diagnoza problemoacutew i potrzebndash rozpoznawanie problemoacutew i potrzeb dzieci a także przewidywanie

skutkoacutew planowego działania terapeutycznego (wywiad ankieta ob-serwacja)

2 Doboacuter literaturyndash ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną

3 Postępowanie terapeutyczno-wychowawczendash zmiana zaburzonej hierarchii wartości (odbudowa poczucia własnej

wartości odzyskanie wiary we własne możliwości i zdolności poprzez utożsamianie się z bohaterami literackimi)

4 Czytanie indywidualne lub zbiorowe5 Słuchanie6 Identyfikacja z bohaterem literackim7 Refleksja nad czytanym tekstem nad sobą8 Odreagowanie

ndash doznanie ulgindash odreagowanie napięć psychicznychndash ekspresja własnych problemoacutew wobec innych

9 Wgląd (nowe spojrzenie na własny problem)10 Zmiany w postawach i zachowaniu

ndash prezentowanie nowych myśli nowych postawZ przedstawionego wyżej modelu wynikają zadania biblioterapeuty ktoacutery

powinienndash zapoznać się z diagnozą problemoacutew i potrzeb uczestnikoacutew biblioterapii

lub samodzielnie przygotować taką diagnozęndash organizować zajęcia indywidualne lub zbiorowe w zależności od potrzebndash przedstawić w atrakcyjnej formie swoacutej program (by zachęcić do uczestni-

ctwa) dostosowując go jednocześnie do możliwości ucznioacutewndash wyznaczyć cele terapeutyczne programu dobrać do nich odpowiedni

materiał terapeutyczny i opracować przebieg sesji w postaci scenariuszy zajęć

ndash dokonać właściwego doboru miejsca i przygotować je do zajęć w odpo-wiedni sposoacuteb

11

ndash uwzględnić opinie uczestnikoacutew programu na temat prowadzonych zajęćndash stworzyć miłą atmosferę spotkańndash dyskretnie sterować programem bez narzucania własnych opiniindash na bieżąco dokonywać ewaluacji terapiindash być przewodnikiem dla uczestnikoacutew zajęćndash nieustannie doskonalić swoacutej warsztat pracy (Tomasik 1997 s 88 King

2004)Z punktu widzenia biblioterapii niezwykle istotna jest diagnoza proble-

moacutew i potrzeb ktoacutera wyznacza kierunek pracy z uczniem poddanym dzia-łaniom biblioterapeutycznym Dlatego ważne jest aby diagnoza była wszech-stronnie i dogłębnie opracowana Przygotowujemy ją na podstawie opinii rozmoacutew z rodzicami pedagogiem szkolnym psychologiem wychowawcą nauczycielami przedmiotoacutew a przede wszystkim z uczestnikiem terapii

W celu włączenia dzieci do zajęć biblioterapeutycznych można posłużyć się dwoma narzędziami diagnostycznymi Pierwszy z nich to arkusz obserwacyj-ny [załącznik 1] (Pilch 1998) Drugi to opis umiejętności szkolnych ucznia z dysleksją opracowany przez Martę Bogdanowicz ktoacutery można wypełnić na podstawie analizy opinii psychologiczno-pedagogicznej udostępnionej przez rodzicoacutew1 [załącznik 2] (Bogdanowicz Adryjanek 2005)

Kryterium doboru dzieci do zajęć Włączając do zajęć ucznioacutew z dysleksją i ucznioacutew o prawidłowym rozwoju psychoruchowym należy brać pod uwagę następujące czynniki

ndash problemy z koncentracją uwagindash trudności w czytaniu i pisaniundash niewielkie problemy w zachowaniundash chęć rozwijania twoacuterczej aktywnościForma zajęć Uzależniona będzie przede wszystkim od psychofizycznych

możliwości uczestnikoacutew i celoacutew jakie sobie postawimy Jeśli chcemy praco-wać nad poprawą koncentracji uwagi oraz czytania i pisania to zajęcia powin-ny odbywać się w grupie kilkuosobowej W sytuacji gdy koncentracja uwagi

1 W publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon na s 111ndash112 znajduje się interesujący ujęty w sposoacuteb syntetyczny opis funkcji poznawczych ucznia jego umiejętności szkolnych (czytania pisania rodzaju popełnianych błędoacutew) ze wskazaniem na mocne i słabe strony Z propozycji tej często korzystam charakteryzując trudności szkolne ucznia w celu włą-czenia go do zajęć biblioterapeutycznych

12

ucznioacutew jest wyraźnie osłabiona muszą to być zajęcia indywidualne Należy jednak dążyć do tego aby z czasem włączyć te dzieci do grupy a w efekcie przygotować je do nauki z całą klasą Gdy przyjmiemy że naszym głoacutewnym celem będzie kształcenie twoacuterczej aktywności ucznioacutew lub na przykład ni-welowanie nieodpowiednich zachowań to zajęcia możemy przeprowadzić z większą grupą

Czas trwania zajęć Tutaj trzeba uwzględnić możliwość koncentrowania uwagi przez ucznioacutew Przy słabej koncentracji zajęcia mogą trwać tylko 45 minut przy właściwym skupieniu się dziecka na zadaniach spotkania mogą trwać jednorazowo nawet 90 minut Zajęcia powinny się odbywać przynaj-mniej dwa razy w tygodniu po jednej godzinie lekcyjnej Gdy warunki są bar-dziej sprzyjające to ich częstotliwość może być większa

Struktura zajęć Wszystkie scenariusze sesji terapeutycznych są zbudo-wane według określonego schematu Punktem wyjścia zawsze jest dokładnie opracowana diagnoza problemoacutew i potrzeb Na jej podstawie formułuje się cele terapeutyczne temat oraz dobiera się odpowiednie materiały (fragmenty znanych opowiadań lektur szkolnych wierszy wydanych w sposoacuteb tradycyjny lub za pomocą środkoacutew alternatywnych) Następnie przygotowuje się kolejne etapy postępowania biblioterapeutycznego polegające na włączeniu do ćwi-czeń ściśle związanych z tematem spotkania i z tekstem biblioterapeutycznym zabaw integrujących aktywizujących i relaksujących Takie zajęcia wyzwalają w uczestnikach ekspresję twoacuterczą motywują do działania pozwalają poczuć się kimś ważnym a zarazem przynależnym do grupy Dzięki ich zastosowaniu lepiej poznajemy uczestnikoacutew ich problemy troski a także zainteresowania czy ukryte talenty Etapem kończącym dane spotkanie jest ewaluacja czyli ocena sesji przez uczestnikoacutew oraz prowadzącego

Schemat scenariusza zajęć biblioterapeutycznych przedstawia się nastę-pująco

Temat Diagnoza problemoacutew i potrzeb Cele terapeutyczneMateriały Etapy postępowania biblioterapeutycznego1 Zajęcia wstępne2 Zajęcia integrujące grupę

13

3 Zajęcia relaksujące i aktywizujące4 Ćwiczenia terapeutyczne i zabawy ściśle związane z tematem i z teks-

tem ndash biblioterapia właściwa 5 Zajęcia relaksujące i rozluźniające6 Ewaluacja ndash ocena zajęć przez prowadzącego i uczestnikoacutew grupyW niektoacuterych scenariuszach zamieszczonych w niniejszej publikacji za-

proponowano po kilka ćwiczeń ściśle związanych z danym tekstem terapeu-tycznym (punkt 4 schematu zajęć) Bywa jednak tak że na danej sesji uda się przeprowadzić tylko jedno ćwiczenie wtedy następne można realizować na kolejnych spotkaniach ndash to doskonała okazja do dogłębnego poznania danego tekstu co nie jest bez znaczenia dla osoacuteb mających trudności w czyta-niu Oczywiście o ilości proponowanych ćwiczeń decyduje osoba prowadząca ktoacutera musi uwzględnić trudności w czytaniu pisaniu budowaniu wypowiedzi słownych i pisemnych problemy w zachowaniu koncentracji uwagi wszyst-kich uczestnikoacutew sesji terapeutycznej

Materiały Istotny element procesu biblioterapeutycznego stanowią mate-riały do ktoacuterych należy zaliczyć

ndash fragmenty powieści opowiadań pamiętnikoacutew wiersze dostosowane do potrzeb i możliwości czytelniczych uczestnikauczestnikoacutew terapii upo-wszechniane za pomocą książki wydanej w sposoacuteb tradycyjny oraz za po-mocą materiałoacutew alternatywnych utrwalonych na kasetach magnetofono-wych kasetach video płytach DVD CD (dobrze jeśli niektoacutere teksty po zakończeniu danej sesji biblioterapeutycznej zostaną przeczytane w cało-ści mam tu na myśli opowiadania nowele rozdziały książek itp)

ndash ilustracje rysunki do kolorowaniandash teksty do uzupełnieniandash efekty akustyczne z odgłosami przyrody (szum lasu szum morza śpiew

ptakoacutew)ndash muzyka uspokajająca aktywizująca oraz montaże słowno-muzyczne

pieśni piosenki nagrane na kasety magnetofonowe i płyty CDNależy także pamiętać o rekwizytach ktoacutere pełnią ważną rolę w procesie bi-

blioterapeutycznym są uzupełnieniem ćwiczenia pomagają lepiej zrozumieć temat

Miejsce W procesie biblioterapeutycznym istotną rolę odgrywa miej-sce (sala) w ktoacuterym odbywają się sesje Powinny tam być spokoacutej cisza

14

i odpowiednie oświetlenie Dobrze byłoby gdyby ściany były w kolorach pastelowych Meble należy ustawić w taki sposoacuteb aby nie rozpraszały ndash po-trzebna jest duża przestrzeń do zabaw ruchowych (najlepiej środek sali) Na biurkach stołach powinny być tylko te materiały ktoacutere są niezbędne w danym momencie większa ich ilość może rozpraszać lub też wprowadzić element chaosu co dla osoacuteb z dysleksją oraz tych ktoacutere mają problemy z koncentra-cją uwagi będzie bardzo niekorzystne (uczestnicy nie będą się mogli skupić w sposoacuteb właściwy na określonych zadaniach)

Moje refleksje Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę

prowadzenia tego typu zajęć Przede wszystkim co zaznaczyłam wcześniej sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące Ucz-niowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi Niektoacutere cechy i zachowania bohateroacutew dostrzegają u siebie na przykład upoacuter w dążeniu do celu pogrążanie się w marzeniach impulsywność wyrozumiałość rozsądek wrażliwość dociekliwość reagowanie płaczem na trudne sytuacje optymizm Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie Pod wpływem losoacutew bohateroacutew uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu Niektoacute-rzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie W atmosferze zabawy relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania pisania i wypowiadania się do samodzielnej nauki a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skompli-kowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej

Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczegoacutelnie trudna właśnie w szkole Dlatego i my biblioterapeuci włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy prze-de wszystkim samym zainteresowanym pośrednio wspieramy także działania rodzicoacutew nauczycieli wychowawcoacutew pedagogoacutew psychologoacutew terapeutoacutew Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektoacuterych specjalistoacutew w myśl ktoacuterej praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku (Bogdanowicz 2006)

Mam nadzieję że publikacja ta będzie mogła być dla wielu nie tylko pomo-cą ale także inspiracją do opracowania własnych twoacuterczych rozwiązań

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

10

dokonałam niewielkiej modyfikacji terminologicznej ktoacutera lepiej odpowiada nazewnictwu stosowanemu w terapii pedagogicznej Oto elementy modelu

1 Diagnoza problemoacutew i potrzebndash rozpoznawanie problemoacutew i potrzeb dzieci a także przewidywanie

skutkoacutew planowego działania terapeutycznego (wywiad ankieta ob-serwacja)

2 Doboacuter literaturyndash ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną

3 Postępowanie terapeutyczno-wychowawczendash zmiana zaburzonej hierarchii wartości (odbudowa poczucia własnej

wartości odzyskanie wiary we własne możliwości i zdolności poprzez utożsamianie się z bohaterami literackimi)

4 Czytanie indywidualne lub zbiorowe5 Słuchanie6 Identyfikacja z bohaterem literackim7 Refleksja nad czytanym tekstem nad sobą8 Odreagowanie

ndash doznanie ulgindash odreagowanie napięć psychicznychndash ekspresja własnych problemoacutew wobec innych

9 Wgląd (nowe spojrzenie na własny problem)10 Zmiany w postawach i zachowaniu

ndash prezentowanie nowych myśli nowych postawZ przedstawionego wyżej modelu wynikają zadania biblioterapeuty ktoacutery

powinienndash zapoznać się z diagnozą problemoacutew i potrzeb uczestnikoacutew biblioterapii

lub samodzielnie przygotować taką diagnozęndash organizować zajęcia indywidualne lub zbiorowe w zależności od potrzebndash przedstawić w atrakcyjnej formie swoacutej program (by zachęcić do uczestni-

ctwa) dostosowując go jednocześnie do możliwości ucznioacutewndash wyznaczyć cele terapeutyczne programu dobrać do nich odpowiedni

materiał terapeutyczny i opracować przebieg sesji w postaci scenariuszy zajęć

ndash dokonać właściwego doboru miejsca i przygotować je do zajęć w odpo-wiedni sposoacuteb

11

ndash uwzględnić opinie uczestnikoacutew programu na temat prowadzonych zajęćndash stworzyć miłą atmosferę spotkańndash dyskretnie sterować programem bez narzucania własnych opiniindash na bieżąco dokonywać ewaluacji terapiindash być przewodnikiem dla uczestnikoacutew zajęćndash nieustannie doskonalić swoacutej warsztat pracy (Tomasik 1997 s 88 King

2004)Z punktu widzenia biblioterapii niezwykle istotna jest diagnoza proble-

moacutew i potrzeb ktoacutera wyznacza kierunek pracy z uczniem poddanym dzia-łaniom biblioterapeutycznym Dlatego ważne jest aby diagnoza była wszech-stronnie i dogłębnie opracowana Przygotowujemy ją na podstawie opinii rozmoacutew z rodzicami pedagogiem szkolnym psychologiem wychowawcą nauczycielami przedmiotoacutew a przede wszystkim z uczestnikiem terapii

W celu włączenia dzieci do zajęć biblioterapeutycznych można posłużyć się dwoma narzędziami diagnostycznymi Pierwszy z nich to arkusz obserwacyj-ny [załącznik 1] (Pilch 1998) Drugi to opis umiejętności szkolnych ucznia z dysleksją opracowany przez Martę Bogdanowicz ktoacutery można wypełnić na podstawie analizy opinii psychologiczno-pedagogicznej udostępnionej przez rodzicoacutew1 [załącznik 2] (Bogdanowicz Adryjanek 2005)

Kryterium doboru dzieci do zajęć Włączając do zajęć ucznioacutew z dysleksją i ucznioacutew o prawidłowym rozwoju psychoruchowym należy brać pod uwagę następujące czynniki

ndash problemy z koncentracją uwagindash trudności w czytaniu i pisaniundash niewielkie problemy w zachowaniundash chęć rozwijania twoacuterczej aktywnościForma zajęć Uzależniona będzie przede wszystkim od psychofizycznych

możliwości uczestnikoacutew i celoacutew jakie sobie postawimy Jeśli chcemy praco-wać nad poprawą koncentracji uwagi oraz czytania i pisania to zajęcia powin-ny odbywać się w grupie kilkuosobowej W sytuacji gdy koncentracja uwagi

1 W publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon na s 111ndash112 znajduje się interesujący ujęty w sposoacuteb syntetyczny opis funkcji poznawczych ucznia jego umiejętności szkolnych (czytania pisania rodzaju popełnianych błędoacutew) ze wskazaniem na mocne i słabe strony Z propozycji tej często korzystam charakteryzując trudności szkolne ucznia w celu włą-czenia go do zajęć biblioterapeutycznych

12

ucznioacutew jest wyraźnie osłabiona muszą to być zajęcia indywidualne Należy jednak dążyć do tego aby z czasem włączyć te dzieci do grupy a w efekcie przygotować je do nauki z całą klasą Gdy przyjmiemy że naszym głoacutewnym celem będzie kształcenie twoacuterczej aktywności ucznioacutew lub na przykład ni-welowanie nieodpowiednich zachowań to zajęcia możemy przeprowadzić z większą grupą

Czas trwania zajęć Tutaj trzeba uwzględnić możliwość koncentrowania uwagi przez ucznioacutew Przy słabej koncentracji zajęcia mogą trwać tylko 45 minut przy właściwym skupieniu się dziecka na zadaniach spotkania mogą trwać jednorazowo nawet 90 minut Zajęcia powinny się odbywać przynaj-mniej dwa razy w tygodniu po jednej godzinie lekcyjnej Gdy warunki są bar-dziej sprzyjające to ich częstotliwość może być większa

Struktura zajęć Wszystkie scenariusze sesji terapeutycznych są zbudo-wane według określonego schematu Punktem wyjścia zawsze jest dokładnie opracowana diagnoza problemoacutew i potrzeb Na jej podstawie formułuje się cele terapeutyczne temat oraz dobiera się odpowiednie materiały (fragmenty znanych opowiadań lektur szkolnych wierszy wydanych w sposoacuteb tradycyjny lub za pomocą środkoacutew alternatywnych) Następnie przygotowuje się kolejne etapy postępowania biblioterapeutycznego polegające na włączeniu do ćwi-czeń ściśle związanych z tematem spotkania i z tekstem biblioterapeutycznym zabaw integrujących aktywizujących i relaksujących Takie zajęcia wyzwalają w uczestnikach ekspresję twoacuterczą motywują do działania pozwalają poczuć się kimś ważnym a zarazem przynależnym do grupy Dzięki ich zastosowaniu lepiej poznajemy uczestnikoacutew ich problemy troski a także zainteresowania czy ukryte talenty Etapem kończącym dane spotkanie jest ewaluacja czyli ocena sesji przez uczestnikoacutew oraz prowadzącego

Schemat scenariusza zajęć biblioterapeutycznych przedstawia się nastę-pująco

Temat Diagnoza problemoacutew i potrzeb Cele terapeutyczneMateriały Etapy postępowania biblioterapeutycznego1 Zajęcia wstępne2 Zajęcia integrujące grupę

13

3 Zajęcia relaksujące i aktywizujące4 Ćwiczenia terapeutyczne i zabawy ściśle związane z tematem i z teks-

tem ndash biblioterapia właściwa 5 Zajęcia relaksujące i rozluźniające6 Ewaluacja ndash ocena zajęć przez prowadzącego i uczestnikoacutew grupyW niektoacuterych scenariuszach zamieszczonych w niniejszej publikacji za-

proponowano po kilka ćwiczeń ściśle związanych z danym tekstem terapeu-tycznym (punkt 4 schematu zajęć) Bywa jednak tak że na danej sesji uda się przeprowadzić tylko jedno ćwiczenie wtedy następne można realizować na kolejnych spotkaniach ndash to doskonała okazja do dogłębnego poznania danego tekstu co nie jest bez znaczenia dla osoacuteb mających trudności w czyta-niu Oczywiście o ilości proponowanych ćwiczeń decyduje osoba prowadząca ktoacutera musi uwzględnić trudności w czytaniu pisaniu budowaniu wypowiedzi słownych i pisemnych problemy w zachowaniu koncentracji uwagi wszyst-kich uczestnikoacutew sesji terapeutycznej

Materiały Istotny element procesu biblioterapeutycznego stanowią mate-riały do ktoacuterych należy zaliczyć

ndash fragmenty powieści opowiadań pamiętnikoacutew wiersze dostosowane do potrzeb i możliwości czytelniczych uczestnikauczestnikoacutew terapii upo-wszechniane za pomocą książki wydanej w sposoacuteb tradycyjny oraz za po-mocą materiałoacutew alternatywnych utrwalonych na kasetach magnetofono-wych kasetach video płytach DVD CD (dobrze jeśli niektoacutere teksty po zakończeniu danej sesji biblioterapeutycznej zostaną przeczytane w cało-ści mam tu na myśli opowiadania nowele rozdziały książek itp)

ndash ilustracje rysunki do kolorowaniandash teksty do uzupełnieniandash efekty akustyczne z odgłosami przyrody (szum lasu szum morza śpiew

ptakoacutew)ndash muzyka uspokajająca aktywizująca oraz montaże słowno-muzyczne

pieśni piosenki nagrane na kasety magnetofonowe i płyty CDNależy także pamiętać o rekwizytach ktoacutere pełnią ważną rolę w procesie bi-

blioterapeutycznym są uzupełnieniem ćwiczenia pomagają lepiej zrozumieć temat

Miejsce W procesie biblioterapeutycznym istotną rolę odgrywa miej-sce (sala) w ktoacuterym odbywają się sesje Powinny tam być spokoacutej cisza

14

i odpowiednie oświetlenie Dobrze byłoby gdyby ściany były w kolorach pastelowych Meble należy ustawić w taki sposoacuteb aby nie rozpraszały ndash po-trzebna jest duża przestrzeń do zabaw ruchowych (najlepiej środek sali) Na biurkach stołach powinny być tylko te materiały ktoacutere są niezbędne w danym momencie większa ich ilość może rozpraszać lub też wprowadzić element chaosu co dla osoacuteb z dysleksją oraz tych ktoacutere mają problemy z koncentra-cją uwagi będzie bardzo niekorzystne (uczestnicy nie będą się mogli skupić w sposoacuteb właściwy na określonych zadaniach)

Moje refleksje Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę

prowadzenia tego typu zajęć Przede wszystkim co zaznaczyłam wcześniej sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące Ucz-niowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi Niektoacutere cechy i zachowania bohateroacutew dostrzegają u siebie na przykład upoacuter w dążeniu do celu pogrążanie się w marzeniach impulsywność wyrozumiałość rozsądek wrażliwość dociekliwość reagowanie płaczem na trudne sytuacje optymizm Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie Pod wpływem losoacutew bohateroacutew uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu Niektoacute-rzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie W atmosferze zabawy relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania pisania i wypowiadania się do samodzielnej nauki a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skompli-kowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej

Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczegoacutelnie trudna właśnie w szkole Dlatego i my biblioterapeuci włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy prze-de wszystkim samym zainteresowanym pośrednio wspieramy także działania rodzicoacutew nauczycieli wychowawcoacutew pedagogoacutew psychologoacutew terapeutoacutew Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektoacuterych specjalistoacutew w myśl ktoacuterej praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku (Bogdanowicz 2006)

Mam nadzieję że publikacja ta będzie mogła być dla wielu nie tylko pomo-cą ale także inspiracją do opracowania własnych twoacuterczych rozwiązań

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

11

ndash uwzględnić opinie uczestnikoacutew programu na temat prowadzonych zajęćndash stworzyć miłą atmosferę spotkańndash dyskretnie sterować programem bez narzucania własnych opiniindash na bieżąco dokonywać ewaluacji terapiindash być przewodnikiem dla uczestnikoacutew zajęćndash nieustannie doskonalić swoacutej warsztat pracy (Tomasik 1997 s 88 King

2004)Z punktu widzenia biblioterapii niezwykle istotna jest diagnoza proble-

moacutew i potrzeb ktoacutera wyznacza kierunek pracy z uczniem poddanym dzia-łaniom biblioterapeutycznym Dlatego ważne jest aby diagnoza była wszech-stronnie i dogłębnie opracowana Przygotowujemy ją na podstawie opinii rozmoacutew z rodzicami pedagogiem szkolnym psychologiem wychowawcą nauczycielami przedmiotoacutew a przede wszystkim z uczestnikiem terapii

W celu włączenia dzieci do zajęć biblioterapeutycznych można posłużyć się dwoma narzędziami diagnostycznymi Pierwszy z nich to arkusz obserwacyj-ny [załącznik 1] (Pilch 1998) Drugi to opis umiejętności szkolnych ucznia z dysleksją opracowany przez Martę Bogdanowicz ktoacutery można wypełnić na podstawie analizy opinii psychologiczno-pedagogicznej udostępnionej przez rodzicoacutew1 [załącznik 2] (Bogdanowicz Adryjanek 2005)

Kryterium doboru dzieci do zajęć Włączając do zajęć ucznioacutew z dysleksją i ucznioacutew o prawidłowym rozwoju psychoruchowym należy brać pod uwagę następujące czynniki

ndash problemy z koncentracją uwagindash trudności w czytaniu i pisaniundash niewielkie problemy w zachowaniundash chęć rozwijania twoacuterczej aktywnościForma zajęć Uzależniona będzie przede wszystkim od psychofizycznych

możliwości uczestnikoacutew i celoacutew jakie sobie postawimy Jeśli chcemy praco-wać nad poprawą koncentracji uwagi oraz czytania i pisania to zajęcia powin-ny odbywać się w grupie kilkuosobowej W sytuacji gdy koncentracja uwagi

1 W publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon na s 111ndash112 znajduje się interesujący ujęty w sposoacuteb syntetyczny opis funkcji poznawczych ucznia jego umiejętności szkolnych (czytania pisania rodzaju popełnianych błędoacutew) ze wskazaniem na mocne i słabe strony Z propozycji tej często korzystam charakteryzując trudności szkolne ucznia w celu włą-czenia go do zajęć biblioterapeutycznych

12

ucznioacutew jest wyraźnie osłabiona muszą to być zajęcia indywidualne Należy jednak dążyć do tego aby z czasem włączyć te dzieci do grupy a w efekcie przygotować je do nauki z całą klasą Gdy przyjmiemy że naszym głoacutewnym celem będzie kształcenie twoacuterczej aktywności ucznioacutew lub na przykład ni-welowanie nieodpowiednich zachowań to zajęcia możemy przeprowadzić z większą grupą

Czas trwania zajęć Tutaj trzeba uwzględnić możliwość koncentrowania uwagi przez ucznioacutew Przy słabej koncentracji zajęcia mogą trwać tylko 45 minut przy właściwym skupieniu się dziecka na zadaniach spotkania mogą trwać jednorazowo nawet 90 minut Zajęcia powinny się odbywać przynaj-mniej dwa razy w tygodniu po jednej godzinie lekcyjnej Gdy warunki są bar-dziej sprzyjające to ich częstotliwość może być większa

Struktura zajęć Wszystkie scenariusze sesji terapeutycznych są zbudo-wane według określonego schematu Punktem wyjścia zawsze jest dokładnie opracowana diagnoza problemoacutew i potrzeb Na jej podstawie formułuje się cele terapeutyczne temat oraz dobiera się odpowiednie materiały (fragmenty znanych opowiadań lektur szkolnych wierszy wydanych w sposoacuteb tradycyjny lub za pomocą środkoacutew alternatywnych) Następnie przygotowuje się kolejne etapy postępowania biblioterapeutycznego polegające na włączeniu do ćwi-czeń ściśle związanych z tematem spotkania i z tekstem biblioterapeutycznym zabaw integrujących aktywizujących i relaksujących Takie zajęcia wyzwalają w uczestnikach ekspresję twoacuterczą motywują do działania pozwalają poczuć się kimś ważnym a zarazem przynależnym do grupy Dzięki ich zastosowaniu lepiej poznajemy uczestnikoacutew ich problemy troski a także zainteresowania czy ukryte talenty Etapem kończącym dane spotkanie jest ewaluacja czyli ocena sesji przez uczestnikoacutew oraz prowadzącego

Schemat scenariusza zajęć biblioterapeutycznych przedstawia się nastę-pująco

Temat Diagnoza problemoacutew i potrzeb Cele terapeutyczneMateriały Etapy postępowania biblioterapeutycznego1 Zajęcia wstępne2 Zajęcia integrujące grupę

13

3 Zajęcia relaksujące i aktywizujące4 Ćwiczenia terapeutyczne i zabawy ściśle związane z tematem i z teks-

tem ndash biblioterapia właściwa 5 Zajęcia relaksujące i rozluźniające6 Ewaluacja ndash ocena zajęć przez prowadzącego i uczestnikoacutew grupyW niektoacuterych scenariuszach zamieszczonych w niniejszej publikacji za-

proponowano po kilka ćwiczeń ściśle związanych z danym tekstem terapeu-tycznym (punkt 4 schematu zajęć) Bywa jednak tak że na danej sesji uda się przeprowadzić tylko jedno ćwiczenie wtedy następne można realizować na kolejnych spotkaniach ndash to doskonała okazja do dogłębnego poznania danego tekstu co nie jest bez znaczenia dla osoacuteb mających trudności w czyta-niu Oczywiście o ilości proponowanych ćwiczeń decyduje osoba prowadząca ktoacutera musi uwzględnić trudności w czytaniu pisaniu budowaniu wypowiedzi słownych i pisemnych problemy w zachowaniu koncentracji uwagi wszyst-kich uczestnikoacutew sesji terapeutycznej

Materiały Istotny element procesu biblioterapeutycznego stanowią mate-riały do ktoacuterych należy zaliczyć

ndash fragmenty powieści opowiadań pamiętnikoacutew wiersze dostosowane do potrzeb i możliwości czytelniczych uczestnikauczestnikoacutew terapii upo-wszechniane za pomocą książki wydanej w sposoacuteb tradycyjny oraz za po-mocą materiałoacutew alternatywnych utrwalonych na kasetach magnetofono-wych kasetach video płytach DVD CD (dobrze jeśli niektoacutere teksty po zakończeniu danej sesji biblioterapeutycznej zostaną przeczytane w cało-ści mam tu na myśli opowiadania nowele rozdziały książek itp)

ndash ilustracje rysunki do kolorowaniandash teksty do uzupełnieniandash efekty akustyczne z odgłosami przyrody (szum lasu szum morza śpiew

ptakoacutew)ndash muzyka uspokajająca aktywizująca oraz montaże słowno-muzyczne

pieśni piosenki nagrane na kasety magnetofonowe i płyty CDNależy także pamiętać o rekwizytach ktoacutere pełnią ważną rolę w procesie bi-

blioterapeutycznym są uzupełnieniem ćwiczenia pomagają lepiej zrozumieć temat

Miejsce W procesie biblioterapeutycznym istotną rolę odgrywa miej-sce (sala) w ktoacuterym odbywają się sesje Powinny tam być spokoacutej cisza

14

i odpowiednie oświetlenie Dobrze byłoby gdyby ściany były w kolorach pastelowych Meble należy ustawić w taki sposoacuteb aby nie rozpraszały ndash po-trzebna jest duża przestrzeń do zabaw ruchowych (najlepiej środek sali) Na biurkach stołach powinny być tylko te materiały ktoacutere są niezbędne w danym momencie większa ich ilość może rozpraszać lub też wprowadzić element chaosu co dla osoacuteb z dysleksją oraz tych ktoacutere mają problemy z koncentra-cją uwagi będzie bardzo niekorzystne (uczestnicy nie będą się mogli skupić w sposoacuteb właściwy na określonych zadaniach)

Moje refleksje Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę

prowadzenia tego typu zajęć Przede wszystkim co zaznaczyłam wcześniej sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące Ucz-niowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi Niektoacutere cechy i zachowania bohateroacutew dostrzegają u siebie na przykład upoacuter w dążeniu do celu pogrążanie się w marzeniach impulsywność wyrozumiałość rozsądek wrażliwość dociekliwość reagowanie płaczem na trudne sytuacje optymizm Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie Pod wpływem losoacutew bohateroacutew uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu Niektoacute-rzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie W atmosferze zabawy relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania pisania i wypowiadania się do samodzielnej nauki a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skompli-kowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej

Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczegoacutelnie trudna właśnie w szkole Dlatego i my biblioterapeuci włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy prze-de wszystkim samym zainteresowanym pośrednio wspieramy także działania rodzicoacutew nauczycieli wychowawcoacutew pedagogoacutew psychologoacutew terapeutoacutew Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektoacuterych specjalistoacutew w myśl ktoacuterej praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku (Bogdanowicz 2006)

Mam nadzieję że publikacja ta będzie mogła być dla wielu nie tylko pomo-cą ale także inspiracją do opracowania własnych twoacuterczych rozwiązań

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

12

ucznioacutew jest wyraźnie osłabiona muszą to być zajęcia indywidualne Należy jednak dążyć do tego aby z czasem włączyć te dzieci do grupy a w efekcie przygotować je do nauki z całą klasą Gdy przyjmiemy że naszym głoacutewnym celem będzie kształcenie twoacuterczej aktywności ucznioacutew lub na przykład ni-welowanie nieodpowiednich zachowań to zajęcia możemy przeprowadzić z większą grupą

Czas trwania zajęć Tutaj trzeba uwzględnić możliwość koncentrowania uwagi przez ucznioacutew Przy słabej koncentracji zajęcia mogą trwać tylko 45 minut przy właściwym skupieniu się dziecka na zadaniach spotkania mogą trwać jednorazowo nawet 90 minut Zajęcia powinny się odbywać przynaj-mniej dwa razy w tygodniu po jednej godzinie lekcyjnej Gdy warunki są bar-dziej sprzyjające to ich częstotliwość może być większa

Struktura zajęć Wszystkie scenariusze sesji terapeutycznych są zbudo-wane według określonego schematu Punktem wyjścia zawsze jest dokładnie opracowana diagnoza problemoacutew i potrzeb Na jej podstawie formułuje się cele terapeutyczne temat oraz dobiera się odpowiednie materiały (fragmenty znanych opowiadań lektur szkolnych wierszy wydanych w sposoacuteb tradycyjny lub za pomocą środkoacutew alternatywnych) Następnie przygotowuje się kolejne etapy postępowania biblioterapeutycznego polegające na włączeniu do ćwi-czeń ściśle związanych z tematem spotkania i z tekstem biblioterapeutycznym zabaw integrujących aktywizujących i relaksujących Takie zajęcia wyzwalają w uczestnikach ekspresję twoacuterczą motywują do działania pozwalają poczuć się kimś ważnym a zarazem przynależnym do grupy Dzięki ich zastosowaniu lepiej poznajemy uczestnikoacutew ich problemy troski a także zainteresowania czy ukryte talenty Etapem kończącym dane spotkanie jest ewaluacja czyli ocena sesji przez uczestnikoacutew oraz prowadzącego

Schemat scenariusza zajęć biblioterapeutycznych przedstawia się nastę-pująco

Temat Diagnoza problemoacutew i potrzeb Cele terapeutyczneMateriały Etapy postępowania biblioterapeutycznego1 Zajęcia wstępne2 Zajęcia integrujące grupę

13

3 Zajęcia relaksujące i aktywizujące4 Ćwiczenia terapeutyczne i zabawy ściśle związane z tematem i z teks-

tem ndash biblioterapia właściwa 5 Zajęcia relaksujące i rozluźniające6 Ewaluacja ndash ocena zajęć przez prowadzącego i uczestnikoacutew grupyW niektoacuterych scenariuszach zamieszczonych w niniejszej publikacji za-

proponowano po kilka ćwiczeń ściśle związanych z danym tekstem terapeu-tycznym (punkt 4 schematu zajęć) Bywa jednak tak że na danej sesji uda się przeprowadzić tylko jedno ćwiczenie wtedy następne można realizować na kolejnych spotkaniach ndash to doskonała okazja do dogłębnego poznania danego tekstu co nie jest bez znaczenia dla osoacuteb mających trudności w czyta-niu Oczywiście o ilości proponowanych ćwiczeń decyduje osoba prowadząca ktoacutera musi uwzględnić trudności w czytaniu pisaniu budowaniu wypowiedzi słownych i pisemnych problemy w zachowaniu koncentracji uwagi wszyst-kich uczestnikoacutew sesji terapeutycznej

Materiały Istotny element procesu biblioterapeutycznego stanowią mate-riały do ktoacuterych należy zaliczyć

ndash fragmenty powieści opowiadań pamiętnikoacutew wiersze dostosowane do potrzeb i możliwości czytelniczych uczestnikauczestnikoacutew terapii upo-wszechniane za pomocą książki wydanej w sposoacuteb tradycyjny oraz za po-mocą materiałoacutew alternatywnych utrwalonych na kasetach magnetofono-wych kasetach video płytach DVD CD (dobrze jeśli niektoacutere teksty po zakończeniu danej sesji biblioterapeutycznej zostaną przeczytane w cało-ści mam tu na myśli opowiadania nowele rozdziały książek itp)

ndash ilustracje rysunki do kolorowaniandash teksty do uzupełnieniandash efekty akustyczne z odgłosami przyrody (szum lasu szum morza śpiew

ptakoacutew)ndash muzyka uspokajająca aktywizująca oraz montaże słowno-muzyczne

pieśni piosenki nagrane na kasety magnetofonowe i płyty CDNależy także pamiętać o rekwizytach ktoacutere pełnią ważną rolę w procesie bi-

blioterapeutycznym są uzupełnieniem ćwiczenia pomagają lepiej zrozumieć temat

Miejsce W procesie biblioterapeutycznym istotną rolę odgrywa miej-sce (sala) w ktoacuterym odbywają się sesje Powinny tam być spokoacutej cisza

14

i odpowiednie oświetlenie Dobrze byłoby gdyby ściany były w kolorach pastelowych Meble należy ustawić w taki sposoacuteb aby nie rozpraszały ndash po-trzebna jest duża przestrzeń do zabaw ruchowych (najlepiej środek sali) Na biurkach stołach powinny być tylko te materiały ktoacutere są niezbędne w danym momencie większa ich ilość może rozpraszać lub też wprowadzić element chaosu co dla osoacuteb z dysleksją oraz tych ktoacutere mają problemy z koncentra-cją uwagi będzie bardzo niekorzystne (uczestnicy nie będą się mogli skupić w sposoacuteb właściwy na określonych zadaniach)

Moje refleksje Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę

prowadzenia tego typu zajęć Przede wszystkim co zaznaczyłam wcześniej sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące Ucz-niowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi Niektoacutere cechy i zachowania bohateroacutew dostrzegają u siebie na przykład upoacuter w dążeniu do celu pogrążanie się w marzeniach impulsywność wyrozumiałość rozsądek wrażliwość dociekliwość reagowanie płaczem na trudne sytuacje optymizm Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie Pod wpływem losoacutew bohateroacutew uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu Niektoacute-rzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie W atmosferze zabawy relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania pisania i wypowiadania się do samodzielnej nauki a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skompli-kowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej

Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczegoacutelnie trudna właśnie w szkole Dlatego i my biblioterapeuci włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy prze-de wszystkim samym zainteresowanym pośrednio wspieramy także działania rodzicoacutew nauczycieli wychowawcoacutew pedagogoacutew psychologoacutew terapeutoacutew Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektoacuterych specjalistoacutew w myśl ktoacuterej praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku (Bogdanowicz 2006)

Mam nadzieję że publikacja ta będzie mogła być dla wielu nie tylko pomo-cą ale także inspiracją do opracowania własnych twoacuterczych rozwiązań

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

13

3 Zajęcia relaksujące i aktywizujące4 Ćwiczenia terapeutyczne i zabawy ściśle związane z tematem i z teks-

tem ndash biblioterapia właściwa 5 Zajęcia relaksujące i rozluźniające6 Ewaluacja ndash ocena zajęć przez prowadzącego i uczestnikoacutew grupyW niektoacuterych scenariuszach zamieszczonych w niniejszej publikacji za-

proponowano po kilka ćwiczeń ściśle związanych z danym tekstem terapeu-tycznym (punkt 4 schematu zajęć) Bywa jednak tak że na danej sesji uda się przeprowadzić tylko jedno ćwiczenie wtedy następne można realizować na kolejnych spotkaniach ndash to doskonała okazja do dogłębnego poznania danego tekstu co nie jest bez znaczenia dla osoacuteb mających trudności w czyta-niu Oczywiście o ilości proponowanych ćwiczeń decyduje osoba prowadząca ktoacutera musi uwzględnić trudności w czytaniu pisaniu budowaniu wypowiedzi słownych i pisemnych problemy w zachowaniu koncentracji uwagi wszyst-kich uczestnikoacutew sesji terapeutycznej

Materiały Istotny element procesu biblioterapeutycznego stanowią mate-riały do ktoacuterych należy zaliczyć

ndash fragmenty powieści opowiadań pamiętnikoacutew wiersze dostosowane do potrzeb i możliwości czytelniczych uczestnikauczestnikoacutew terapii upo-wszechniane za pomocą książki wydanej w sposoacuteb tradycyjny oraz za po-mocą materiałoacutew alternatywnych utrwalonych na kasetach magnetofono-wych kasetach video płytach DVD CD (dobrze jeśli niektoacutere teksty po zakończeniu danej sesji biblioterapeutycznej zostaną przeczytane w cało-ści mam tu na myśli opowiadania nowele rozdziały książek itp)

ndash ilustracje rysunki do kolorowaniandash teksty do uzupełnieniandash efekty akustyczne z odgłosami przyrody (szum lasu szum morza śpiew

ptakoacutew)ndash muzyka uspokajająca aktywizująca oraz montaże słowno-muzyczne

pieśni piosenki nagrane na kasety magnetofonowe i płyty CDNależy także pamiętać o rekwizytach ktoacutere pełnią ważną rolę w procesie bi-

blioterapeutycznym są uzupełnieniem ćwiczenia pomagają lepiej zrozumieć temat

Miejsce W procesie biblioterapeutycznym istotną rolę odgrywa miej-sce (sala) w ktoacuterym odbywają się sesje Powinny tam być spokoacutej cisza

14

i odpowiednie oświetlenie Dobrze byłoby gdyby ściany były w kolorach pastelowych Meble należy ustawić w taki sposoacuteb aby nie rozpraszały ndash po-trzebna jest duża przestrzeń do zabaw ruchowych (najlepiej środek sali) Na biurkach stołach powinny być tylko te materiały ktoacutere są niezbędne w danym momencie większa ich ilość może rozpraszać lub też wprowadzić element chaosu co dla osoacuteb z dysleksją oraz tych ktoacutere mają problemy z koncentra-cją uwagi będzie bardzo niekorzystne (uczestnicy nie będą się mogli skupić w sposoacuteb właściwy na określonych zadaniach)

Moje refleksje Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę

prowadzenia tego typu zajęć Przede wszystkim co zaznaczyłam wcześniej sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące Ucz-niowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi Niektoacutere cechy i zachowania bohateroacutew dostrzegają u siebie na przykład upoacuter w dążeniu do celu pogrążanie się w marzeniach impulsywność wyrozumiałość rozsądek wrażliwość dociekliwość reagowanie płaczem na trudne sytuacje optymizm Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie Pod wpływem losoacutew bohateroacutew uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu Niektoacute-rzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie W atmosferze zabawy relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania pisania i wypowiadania się do samodzielnej nauki a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skompli-kowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej

Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczegoacutelnie trudna właśnie w szkole Dlatego i my biblioterapeuci włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy prze-de wszystkim samym zainteresowanym pośrednio wspieramy także działania rodzicoacutew nauczycieli wychowawcoacutew pedagogoacutew psychologoacutew terapeutoacutew Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektoacuterych specjalistoacutew w myśl ktoacuterej praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku (Bogdanowicz 2006)

Mam nadzieję że publikacja ta będzie mogła być dla wielu nie tylko pomo-cą ale także inspiracją do opracowania własnych twoacuterczych rozwiązań

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

14

i odpowiednie oświetlenie Dobrze byłoby gdyby ściany były w kolorach pastelowych Meble należy ustawić w taki sposoacuteb aby nie rozpraszały ndash po-trzebna jest duża przestrzeń do zabaw ruchowych (najlepiej środek sali) Na biurkach stołach powinny być tylko te materiały ktoacutere są niezbędne w danym momencie większa ich ilość może rozpraszać lub też wprowadzić element chaosu co dla osoacuteb z dysleksją oraz tych ktoacutere mają problemy z koncentra-cją uwagi będzie bardzo niekorzystne (uczestnicy nie będą się mogli skupić w sposoacuteb właściwy na określonych zadaniach)

Moje refleksje Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę

prowadzenia tego typu zajęć Przede wszystkim co zaznaczyłam wcześniej sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące Ucz-niowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi Niektoacutere cechy i zachowania bohateroacutew dostrzegają u siebie na przykład upoacuter w dążeniu do celu pogrążanie się w marzeniach impulsywność wyrozumiałość rozsądek wrażliwość dociekliwość reagowanie płaczem na trudne sytuacje optymizm Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie Pod wpływem losoacutew bohateroacutew uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu Niektoacute-rzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie W atmosferze zabawy relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania pisania i wypowiadania się do samodzielnej nauki a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skompli-kowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej

Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczegoacutelnie trudna właśnie w szkole Dlatego i my biblioterapeuci włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy prze-de wszystkim samym zainteresowanym pośrednio wspieramy także działania rodzicoacutew nauczycieli wychowawcoacutew pedagogoacutew psychologoacutew terapeutoacutew Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektoacuterych specjalistoacutew w myśl ktoacuterej praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku (Bogdanowicz 2006)

Mam nadzieję że publikacja ta będzie mogła być dla wielu nie tylko pomo-cą ale także inspiracją do opracowania własnych twoacuterczych rozwiązań

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

Chciałabym w tym miejscu szczegoacutelnie serdecznie podziękować Pani Profesor zw dr hab Marcie Bogdanowicz za pomoc merytoryczną w zakresie dysleksji a także za cenne wskazoacutewki i uwagi na temat niniejszej książki dotyczące wy-korzystania biblioterapii w szeroko pojętej pracy na rzecz dzieci z dysleksją

Pani dr Iwonie Zachciał pragnę podziękować za zainspirowanie mnie do na-pisania tej publikacji udzielenie mi wsparcia w trakcie jej powstawania a także za pomoc merytoryczną w zakresie biblioterapii

Gorące słowa podziękowania kieruję do Dyrekcji Zespołu Szkoacuteł Nr 4 w Prusz-czu Gdańskim ndash za życzliwość i przychylność dla prowadzonych przeze mnie zajęć biblioterapeutycznych

Serdecznie dziękuję moim koleżankom i kolegom ndash nauczycielom ndash za pomoc w wytypowaniu dzieci do zajęć

Specjalne podziękowania należą się roacutewnież dzieciom ndash uczestnikom zajęć biblioterapeutycznych ndash za ich pracę zapał i zaangażowanie podczas naszych spotkań

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

Załącznik 1

Arkusz obserwacyjny ucznia dla wychowawcoacutew i nauczycieli języka polskiego2

Szanowni Państwo Chcielibyśmy poznać opinię Państwa na temat postępoacutew w nauce i zachowaniu ucznia klasy Zgromadzona wiedza pozwoli nam na włączenie go do zajęć biblioterapeutycznych

Imię i nazwisko dziecka wiek klasa

A OPINIA WYCHOWAWCY

1 Czy uczeń dąży do towarzystwa czy go unika Jeśli unika towarzystwa to czy można określić tego przyczyny czy odgrywa tu rolę właściwa dziecku nie-śmiałość czy przykre doświadczeniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Czy uczeń jest skłonny do zawierania przyjaźnihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

3 Czy bawi się częściej z młodszymi czy ze starszymi kolegamihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

4 Czy uczeń dobrze się czuje wśroacuted kolegoacutew Jeśli czuje się źle to dlaczegohelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

5 Czy daje dowody solidarności koleżeńskiej i w jaki sposoacuteb ją wyrażahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

6 Z jakimi uczniami się kolegujeprzyjaźni czy są to uczniowie z klasy ze szkoły z miejsca zamieszkaniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

2 Jest to zmodyfikowany przeze mnie arkusz obserwacyjny autorstwa M Librachowej i S Studenckiego

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

7 Czy uczeń wierzy we własne możliwości Czy się przecenia czy może nie doceniahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

8 Czy uczeń jest ambitny Jeśli tak to w jakiej dziedzinie szuka zaspokojenia swych ambicji w nauce szkolnej w działalności społecznej (na rzecz szkoły) w rozwijaniu swych zainteresowań uzdolnień w żartach helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

9 Czy uczeń często zmienia zainteresowania porzuca postanowienia czy z trudem odchodzi od wytyczonych przez siebie celoacutew czy ujawnia upoacuter i wy-trwałośćhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

10 Czy usposobienie ucznia jest stałe mało zależne od okoliczności zewnętrz-nych czy też przeciwnie ndash daje się zauważyć nieroacutewność zmienność usposo-bienia zależność od przyczyn zewnętrznych (pochwałanagana powodzenieniepowodzenie szkolne)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

11 Czy uczeń jest wrażliwy tylko na potrzeby własne czy innych osoacuteb takżehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

12 Czy uczeń posiada poczucie sprawiedliwości Czy wykazuje je tylko wo-bec siebie czy roacutewnież wobec innychhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

13 Czy uczeń w działaniu jest niepewny siebie skromny lękliwy ustępliwy czy przeciwnie ndash odważny pewny siebie swoich możliwościhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

14 Czy uczeń ujawnia szczegoacutelne zainteresowanie konkretnymi przedmiota-mi szkolnymi czytaniem książek zajęciami artystycznymi sportowymihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

15 Z jakich przedmiotoacutew uczeń osiąga najwyższe a z jakich najniższe wynikihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

16 Jakie są przyczyny osiągania przez ucznia słabych wynikoacutew w naucehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B OPINIA NAUCZYCIELA JĘZYKA POLSKIEGO

W zakresie jakiej umiejętności szkolnej uczeń ma największe trudności i na czym one polegają

A Umiejętność wypowiadania się (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

B Umiejętność pisania (tempo pisania poziom graficzny pisma rodzaj spo-tykanych błędoacutew) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipC Umiejętność redagowania tekstoacutew (rodzaj popełnianych błędoacutew)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipD Umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem na poziomie semantycznym (tempo i technika czytania rozumienie treści idei tekstu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Dziękujemy za udzielenie odpowiedzi

Źroacutedło na podstawie T Pilch (1998) Zasady badań pedagogicznych Warszawa Wydawni-ctwo Akademickie bdquoŻakrdquo

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

Załącznik 2

Ocena funkcji poznawczych ruchowych i umiejętności czytania i pisania

według prof M Bogdanowicz i A Adryjanek

Imię i nazwisko dziecka wiek szkoła klasa

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

intelektualne ndash inteligencja bezsłowna ndash inteligencja słowna ndash inteligencja ogoacutelnandash myślenie logiczno-werbalnendash koncentracja uwagindash wiadomościndash słownikwzrokowo-przestrzennendash percepcja wzrokowandash koordynacja wzrokowo-

ruchowandash tempo uczenia się wzroko-

wo-ruchowegosłuchowo-językowendash mowa ndash artykulacja ndash aspekt fonologiczny języka

roacuteżnicowanie głosek operowanie cząstkami fo-

nologicznymi (np głoska-mi sylabami)

ndash aspekt semantyczny języka (zasoacuteb słownika)

ndash aspekt morfologiczno-syn-taktyczny języka

ndash pamięć słuchowa bezpo-średnia

ndash pamięć słuchowa opera-cyjna

ndash pamięć sekwencyjnandash kompetencja komunika-

cyjna

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

Funkcje UmiejętnościOsobowość

Diagnoza pozytywna (mocne strony)

Diagnoza negatywna (dysfunkcje słabe strony)

ruchowendash motoryka dużandash sprawność grafomotoryczna

rąk

lateralizacja czynności ru-chowych(oka ręki)umiejętność czytania

technika

tempo

zrozumienie treści

umiejętność pisania

strona gra-ficzna pismatempo

poprawność ortograficzna(rodzaj błę-doacutew)

osobowość (motywacja samoocena kontrola emocji i zachowania)Wnioski

Źroacutedło M Bogdanowicz A Adryjanek (2005) Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla polonistoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

BLOK TEMATYCZNY

DOM ndash RODZINA

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

22

Scenariusz 1

TEMAT Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow)

DIAGNOZA PROBLEMOacuteW I POTRZEBndash podatność na stresndash nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnychndash nieumiejętność kontrolowania emocji i zachowania

CELE TERAPEUTYCZNE ndash minimalizowanie stresundash integrowanie grupyndash rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych percepcyjno-motorycznych

oraz ich integracji

MATERIAŁY duży brystol kolorowe kartki flamastry farby rysunki do wiersza D Wawiłow Szybko rysunki domu oraz wesołej i smutnej buzi chu-sta klanzowska (animacyjna) kawałki gazet

ETAPY POSTĘPOWANIA BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

1 Zajęcia wstępneProwadzący i uczestnicy sesji ustalają normy zachowania się na zajęciach

Biblioterapeuta przygotowuje zasady w sposoacuteb staranny i estetyczny [załącz-nik 1] Na dużym brystolu zapisuje kolejne punkty bdquokontrakturdquo Podpisany przez wszystkich uczestnikoacutew zbioacuter zasad umieszcza w widocznym miejscu

2 Zajęcia integrujące i relaksujące zabawa bdquoSzklana taflardquo (na podstawie Wasilak 2002 s 18 Bogdanowicz Okrzesik 2005 s 92)

Uczestnicy biorą leżącą na podłodze chustę klanzowską za brzeg i przeno-szą ją w roacuteżne miejsca sali raz na prawą raz na lewą stronę jakby była taflą wody Chusta musi być cały czas naprężona Do tego ćwiczenia można wyko-rzystać zwykły materiał w kształcie kwadratu prostokąta lub koła

3 Technika dramy bycie w roli Dwoje uczestnikoacutew jeden w roli matki drugi w roli chłopca czyta wiersz

Danuty Wawiłow Szybko (Łuczak Murdzek 2001 s 256ndash257) [załącznik 2]

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

23

4 Zajęcia relaksujące ćwiczenie ruchowe bdquoLeniwe oacutesemkirdquo (na podstawie Dennison Dennison 2003 s 33ndash35 i 73)

Leniwe oacutesemki (znak nieskończoności lub cyfra 8 w poziomie)3 można ry-sować w przestrzeni i na płaszczyźnie Ćwiczenie dzieci rozpoczynają zawsze od wyznaczenia punktu ktoacutery znajduje się na wysokości oczu naprzeciw nosa Rysują w powietrzu a następnie na dużym arkuszu papieru lub na tab-licy najpierw każdą ręką osobno a potem oburącz Leniwą oacutesemkę kreślą tak aby na linii środkowej ręka zawsze szła w goacuterę czyli w lewo w kierunku prze-ciwnym do ruchu wskazoacutewek zegara a w prawo zgodnie z ruchem wskazoacutewek zegara Ćwiczenie dzieci powtarzają kilkakrotnie

5 Technika dramy rozmowa kierowana na temat uczuć dziecka w oparciu o rysunki nawiązujące do treści wiersza Szybko 4 [załącznik 3]

Biblioterapeuta zadaje pytania pomocniczendash Co robi chłopiec przedstawiony na rysunkach ndash Czy te czynności wykonuje powoli spokojnie a może się spieszyndash Co wyraża jego twarz ndash Jak myślicie dokąd się spieszyndash Dlaczego się spieszyndash W jaki sposoacuteb chciałby wykonywać te wszystkie czynnościndash O czym marzyndash Jak myślicie czy te marzenia są możliwe do spełnienia

6 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoPokonanie złościrdquoOsoba prowadząca zadaje pytanie bdquoCo możesz zrobić aby pokonać swoją

złośćrdquo Uczestnicy starają się opowiedzieć o swojej metodzie dzięki ktoacuterej pokonują złość na przykład

ndash biegamndash gniotę papier gazetęndash klaszczę w dłonie

Mogą zademonstrować tę metodę

3 Są to ćwiczenia gimnastyki moacutezgu opracowane między innymi z myślą o dzieciach z dys-leksją Ich celem jest aktywizacja i pobudzanie do wspoacutełpracy obu poacutełkul moacutezgowych Ćwi-czenia te służą też relaksacji Opis i demonstracja ćwiczeń znajdują się w publikacji M Bog-danowicz A Adryjanek M Rożyńska (2007) Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew Gdynia Wydawnictwo Operon (s 144ndash150)

4 Rysunki wykonano w oparciu o ilustracje zamieszczone w podręczniku A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

24

7 Technika dramya) ćwiczenia plastyczne

Uczestnicy kolorują rysunki roacuteżnymi technikami (kredki farby) Bibliote-rapeuta daje wskazoacutewki że mogą dorysować dodatkowe elementy wzbogaca-jąc treść rysunkoacutewb) ćwiczenia w pisaniu (komiks)

Na podstawie treści wiersza i w oparciu o rysunki uczestnicy układają ko-miks Stosują tu wyrażenia i zwroty symbolizujące uczuciacechy chłopca na przykład pośpiech zdenerwowanie spokoacutej opanowanie

8 Zajęcia relaksujące zabawa bdquoW moim domurdquoUczestnicy dostają schemat domu [załącznik 4] i uzupełniają go według

własnego pomysłu Dorysowują brakujące elementy na przykład dachoacutewkę cegły okna drzwi komin Następnie kolorują rysunki

9 EwaluacjaUczestnicy oceniają zajęcia za pomocą bdquowesołej i smutnej buzirdquo [załącz-

nik 5]

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

Załącznik 1

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

Załącznik 2

Danuta WawiłowSzybko

Szybko zbudź się szybko wstawajSzybko szybko stygnie kawaSzybko zęby myj i ręceSzybko światło gaś w łazienceSzybko tata na nas czekaSzybko tramwaj nam uciekaSzybko szybko bez hałasuSzybko szybko nie ma czasuNa nic nigdy nie ma czasu

A ja chciałbym przez kałuże iść godzinę albo dłużejtrzy godziny lizać lody gapić się na samochodyi na deszcz co leci z goacuteryi na żaby i na chmurycały dzień się w wannie chlapać i motyle żoacutełte łapaćalbo z błota lepić kulei nie spieszyć się w ogoacutele Chciałbym wszystko robić wolno Ale mi nie wolno

Źroacutedło A Łuczak A Murdzek (2001) Język polski bdquoMiędzy namirdquo Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe s 256ndash257

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

Załącznik 3

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

Załącznik 4

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

Spis treści

Wstęp 3

BLOK TEMATYCZNY DOM ndash RODZINA

Scenariusz 1 Jak rodzi się stres (na podstawie wiersza Szybko D Wawiłow) 22

Scenariusz 2 Kompleksy Ani Shirley (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 30

Scenariusz 3 Smutek i radość Ani z Zielonego Wzgoacuterza (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 37

Scenariusz 4 Szczęśliwa rodzina (na podstawie fragmentoacutew powieści Ania z Zielonego Wzgoacuterza L M Montgomery) 46

Scenariusz 5 Zmartwienie Ewy (na podstawie opowiadania Smutek i radość Z Nałkowskiej) 51

Scenariusz 6 Samotność Aurelii (na podstawie fragmentoacutew powieści Opium w rosole M Musierowicz) 61

Scenariusz 7 Miłość ojcowska (na podstawie przypowieści Syn marnotrawny) 68

Scenariusz 8 Starość pani Adamowej Ostrzeńskiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Noce i dnie M Dąbrowskiej) 80

BLOK TEMATYCZNY SZKOŁA

Scenariusz 9 Agresja Jacka Kosmali (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 87

Scenariusz 10 Ja się zmienię (na podstawie fragmentoacutew powieści Ucho dynia sto dwadzieścia pięć M Kruumlger) 96

Scenariusz 11 Sukcesy sławnych osoacuteb z dysleksją (na podstawie fragmentoacutew publikacji Portrety nie tylko sławnych osoacuteb z dysleksją M Bogdanowicz i książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 101

Scenariusz 12 Kompleksy Tomka (na podstawie fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 108

Scenariusz 13 Sukcesy Tomka (na podstawie publikacji M Bogdanowicz A Adryjanek M Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu Poradnik nie tylko dla rodzicoacutew i fragmentoacutew książki Pamiętnik Perełki M Dziewieckiego) 113

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200

Scenariusz 14 Kompleksy Ani Terleckiej (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 119

Scenariusz 15 Autorytet (na podstawie fragmentoacutew powieści Stado W Whartona) 125

Scenariusz 16 Moacutej przyjaciel (na podstawie wierszy List do kolegi E Szelburg-Zarembiny i Być przyjacielem S Bronzino) 132

BLOK TEMATYCZNY ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

Scenariusz 17 Przyjacielska pomoc (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 139

Scenariusz 18 Pojednanie Uli z ojcem (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 143

Scenariusz 19 Zaufanie (na podstawie fragmentoacutew powieści Ten obcy I Jurgielewiczowej) 149

Scenariusz 20 Samotność Danusi (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 153

Scenariusz 21 Odpowiedzialność (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 159

Scenariusz 22 Przyjaźń (na podstawie fragmentoacutew powieści Inna I Jurgielewiczowej) 164

Scenariusz 23 Moje zalety (na podstawie fragmentoacutew powieści Wstęga pawilonu Z Chądzyńskiej) 167

Scenariusz 24 Egoizm Ebenezera Scroogersquoa (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 173

Scenariusz 25 Szczęście bankiera (na podstawie fragmentoacutew noweli Opowieść wigilijna K Dickensa) 187

Bibliografia 200