82

Rice Market Economicsเศรษฐศาสตรตลาดขาวโดย รศ.สมพร อศวลานนท นกวชาการอาวโส สถาบนคลงสมองของชาต และผประสานงานโครงการ “งานวจยเชงนโยบายเกษตร” ภายใตการสนบสนนของสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

ขาวนงไทย…ท�ำอยำงไรจงจะเพมโอกาส

ในตลาดสงออก

ในจ�ำนวนสนคำขำวสงออกของไทยขำวนงหรอขำวพำรบอยลนบวำเปนสนคำทนำจบตำและหำกมกำร

บรหำรจดกำรทำงกำรตลำดและหวงโซอปทำนระหวำงแหลงผลตตนน�ำสตลำดปลำยน�ำใหดแลวกำรขยำยตลำด

สงออกขำวนงของไทยจะยงมโอกำสเพมขนไดอกมำกแมวำในชวงสองปทผำนมำนโยบำยรบจ�ำน�ำขำวทกเมลดใน

ระดบรำคำสงของรฐบำลทผำนมำจะท�ำใหปรมำณกำรสงออกขำวนงของไทยลดลงไปอยำงมำกพรอมๆกบกำร

หดตวของตลำดกำรคำขำวนงไทยทงในตลำดแอฟรกำและตลำดตะวนออกกลำงกตำม

หำกดสถตกำรสงออกขำวนงของไทยในชวงเกอบ10ปทผำนมำกำรสงออกขำวนงของไทยไดขยำยตวเพม

ขนอยำงมำกจำกจ�ำนวน1.5ลำนตนในป2546ไดปรบเพมขนและมปรมำณกำรสงออกสงสดเปน3.43ลำนตน

ในป2554ซงเพมขนกวำเทำตวในรอบสบปทผำนมำส�ำหรบในป2555และป2556ปรมำณกำรสงออกขำวนง

ไดลดลงมำประมำณเกอบครงหนงอนเปนผลจำกนโยบำยกำรผกขำดตลำดขำวของภำครฐทไดแตยกระดบรำคำ

ใหสงแตไมไดมกลไกในกำรยกระดบเชงคณภำพและคณคำของสนคำขำวนงไทยท�ำใหกำรสงออกขำวนงลดลงเหลอ

เพยง1.69ลำนตนในป2556

83

ขาวนงมกำาเนดมาจากประเทศอนเดย ทงน

ประชากรในอนเดยจำานวนไมนอยบรโภคขาวนงในชวต

ประจำาวน ขาวนงทผลตในอนเดยสวนหนงจะใชบรโภค

ภายในประเทศและอกสวนหนงสงเปนสนคาออกและ

เปนผ ถอครองตลาดขาวนงรายใหญมาโดยตลอด

อยางไรกตามภาวะวกฤตขาวแพงในป 2551 ไดมผลให

อนเดยหามการสงออกขาวทกชนดยกเวนขาวบาสมาต

ซงสถานการณดงกลาวไดทำาใหขาวนงไทยไดขยายตว

ไปในตลาดแอฟรกาและตะวนออกกลางทดแทนขาวนง

สงออกจากอนเดยในชวงเวลาดงกลาว

ขาวนงจะตางจากขาวสารเจาทวไปเพราะขาวนง

จะมกรรมวธการผลตทตางออกไปกลาวคอการผลต

ขาวนงจะไมไดนำาขาวเปลอกมาสเหมอนการผลตขาวเจา

แตจะนำาขาวเปลอกมาแชในนำาอนทมอณหภมประมาณ

50-60 ำC เปนเวลาประมาณ 6-8 ชวโมงกอน แลวจง

นำาไปนงดวยไอนำารอนกอนนำาไปตากใหแหงแลวจงนำาไปสแปรสภาพ การทแชนำาอน

และนงดวยไอนำารอนกเพอใหแปงในเมลดขาวสกและมคณภาพการขดสดขน ลดการหก

ของขาวรวมถงการทำาใหธาตและสารอาหารตางๆ ทอยระหวางเปลอกและเมลดขาว

ซมสะสมอยในสวนของเมลดขาวสาร เปนการเพมคณคาทางโภชนาการใหมมากขน

กวาขาวสาร ขาวนงจงมกลมผบรโภคทแยกจากกลมผบรโภคขาวสารเจาทวไป

ประมาณวาการคาขาวนงในตลาดการคาขาวโลกมประมาณ 6 ลานตนหรอ

ประมาณ 15-16% ของปรมาณการคาขาวโลก อยางไรกตามเปนทคาดหมายวาตลาด

ขาวนงกำาลงเตบโตขนอยางมนคง ทงนเพราะวาการมรายไดเพมขนของประชากร

ในทวปแอฟรกาไดเปลยนจากการบรโภคพชจากตระกลหวและราก (root crop) เชน

มนสำาปะหลงมาสธญพช (grain crop) โดยเฉพาะการบรโภคขาวนง อกทงในภมภาค

แอฟรกาและตะวนออกกลางเปนแหลงทผลตขาวไมเพยงพอและตองนำาเขาโดยเฉพาะ

ในภมภาคแอฟรกาตองนำาเขามากถง 17 ลานตน สวนในภมภาคตะวนออกกลาง

มความตองการนำาเขาถง 7 ลานตน และความตองการนำาเขาดงกลาวยงมโอกาส

ขยายตวเพมสงขน

การสงออกขาวนงของอนเดยในป 2556 พบวามสดสวนการคาประมาณรอยละ

60 สวนไทยมสดสวนของตลาดขาวนงเพยงรอยละ 30 ทเหลอจะเปนสดสวนจาก

สหรฐอเมรกา อรกวย บราซล และจากเวยดนามบางในจำานวนเลกนอย โดยมภมภาค

แอฟรกาเปนตลาดนำาเขาขาวนงทใหญ มสดสวนทางการคาประมาณรอยละ 74

รองลงมาไดแกภมภาคตะวนออกกลางประมาณรอยละ 12 และทเหลอจะกระจายไป

ตามภมภาคอนๆ

สำาหรบการสงออกขาวนงของไทยสวนใหญสงออกไปในตลาดแอฟรกาเปน

สำาคญหรอประมาณสในหาสวนของปรมาณการสงออกขาวนงทงหมด ตลาดท

รองลงมาเปนตะวนออกกลางแตกมสดสวนเพยงหนงในสบเทานน สวนตลาดเอเชย

ยโรป อเมรกา และรวมถงโอเชยเนยมการนำาเขาขาวนงจากไทยจำานวนเลกนอย

การทประชากรในภมภาคแอฟรกาและตะวนออกกลางนยมบรโภคขาวนง นาจะเปน

เพราะปจจยอนเกยวของกบความงายตอการเกบรกษาโดยไมทำาใหสญเสย การมสวน

ประกอบของธาตอาหารทมคณคาทางโภชนาการทดกวา รวมถงการเขากนไดกบ

วฒนธรรมการบรโภคอาหารและวธการปรงอาหารของประชากรในภมภาคดงกลาว

ทมา: คำานวณจากขอมลสภาหอการคาไทย

ตารางปรมาณและรอยละการสงออกขาวนงของไทยไปในภมภาคตางๆของโลก

เอเชย

ตะวนออกกลาง

ยโรป

แอฟรกา

อเมรกา

โอเชยเนย

รวม

ปรมาณ

2553ภมภาค

25532554 25542555 25552556 2556

รอยละ

141,098

354,070

118,919

2,550,801

2,539

2,304

3,169,731

4.45

11.17

3.75

80.47

0.08

0.08

100

687,501

302,555

147,770

2,290,573

506

2,865

3,431,770

20.03

8.82

4.31

66.75

0.01

0.08

100

487

214,780

42,159

1,916,345

381

2,762

2,176,915

0.02

9.87

1.94

88.03

0.02

0.12

100

423

228,686

58,120

1,401,408

483

2,375

1,691,495

0.03

13.52

3.43

82.85

0.03

0.14

100

84

หากถามถงขาวนงทมคณภาพระดบพรเมยมนนอาจตอบไดวานาจะเปนขาวนง

ทผลตจากบาสมาตของอนเดย เพราะขาวบาสมาตเปนพนธขาวหอมมอมโลสระดบ

ปานกลาง จงทำาใหขาวนงททำามาจากขาวบาสมาตมกลนหอมและรวนมตลาดจำาเพาะ

และถกจำาหนายในตลาดผมรายไดสงจดเปน niche product ในขณะเดยวกนขาวนงท

ทำาจากขาวหอมมะล หรอรองลงมาททำาจากขาวหอมประทมของไทยกจดเปนขาวนง

ในระดบพรเมยมดวยเชนกน อยางไรกตามขาวนงระดบพรเมยมทงสองชนดนจะแตกตาง

กนเพราะขาวนงททำาจากขาวหอมมะลหรอหอมประทมจะนมกวาขาวนงททำาจากขาว

บาสมาตเพราะมคาอมโลสตำากวาขาวบาสมาต สวนกลมลกคาสำาหรบขาวสองชนดน

จะตางกน

ปกตแลวการทำาขาวนงทวไปจะใชขาวเปลอกแบบคละพนธมาใชเปนวตถดบใน

การผลต การใชขาวเปลอกแบบคละพนธจะทำาใหควบคมคณภาพไดยากและทำาให

ขาวนงทผลตไดในลกษณะนเปนสนคาแบบ mass production สนคาดงกลาวจะถก

จำาหนายในตลาดลางและมระดบราคาตำา ซงการผลตขาวนงของอนเดยโดยทวไปจะ

จดอยในกลมน

สำาหรบการทำาขาวนงของไทยในระยะแรกๆ กเปนการรวบรวมขาวเปลอกคละพนธ

มาใชในการผลต โดยเฉพาะขาวเปลอกกลมพนธไมไวแสงทมอปทานผลผลตมาก

ในพนทชลประทาน ซงเกษตรกรแตละรายจะมการใชพนธขาวทหลากหลายกนออกไป

ในพนทหนงๆ ตามความชอบของตนเอง อยางไรกตามการปรบตวของผประกอบการ

ขาวนงไทยในชวงกวาทศวรรษทผานมาไดกาวหนาไปมากเพราะนอกจากจะไดปรบปรง

เทคนคการผลตขาวนงใหมความใสของเมลดขาวสารพรอมๆ กบสของเมลดขาวสาร

ทตลาดตองการแลว ยงพยายามจดหาวตถดบทมคาอมโลสปานกลางเพอใหเทยบคยง

ไดกบอมโลสของขาวบาสมาตมาเปนวตถดบ เพอสรางเปนสนคาทดแทนขาวนงทผลต

จากขาวบาสมาตของอนเดย การปรบปรงดงกลาวไดมผลทำาใหขาวนงของไทยราคา

สงกวาราคาขาวนงจากอนเดยประมาณรอยละ 5-15

นอกจากนผประกอบการขาวนงไทยบางรายในตลาดสงออกจะพถพถนในการ

รวบรวมขาวเปลอกรายพนธมากกวาการใชขาวเปลอกแบบคละพนธมาทำาขาวนง

พนธขาวเปลอกทนยมใชทำาขาวนงจะเปนพนธทมอมโลสระดบปานกลาง โดยเฉพาะ

ขาวพนธขาวตาแหง เสาไห เหลองประทว สพรรณบร 60 กข23 ชยนาท 1 กข19

เปนตน เพราะขาวพนธดงกลาวเมอนำามาทำาเปนขาวนงแลวจะมเมลดขาวสใส หรอ

บางพนธจะออกเหลองใส มความรวนเมอหงสกคลายขาวบาสมาตของอนเดยทำาให

สนคาขาวนงของไทยไปทดแทนสนคาขาวนงระดบพรเมยมจากอนเดยไดในระดบหนง

อกทงมระดบราคาเปรยบเทยบทตำากวาราคาขาวนงททำาจากขาวบาสมาตมาก ทำาให

ขาวนงไทยไดขยายตลาดเตบโตขนมาอยางมากในภมภาคแอฟรกา

อยางไรกตาม พนธขาวทมอมโลสปานกลางทกลาวถงหลายพนธ เชน ขาวตาแหง

เสาไห หรอเหลองปะทว เปนขาวพนธไวแสงหรอพนธพนเมองทเพาะปลกไดเฉพาะ

ฤดนาปเทานน และสวนมากเปนพนธทปลกเฉพาะถน ในกรณของขาวพนธไมไวแสง

อยางเชน สพรรณบร 60 ชยนาท 1 กข19 และ กข23 เปนตน แมจะปลกไดทงฤด

นาปและฤดนาปรง แตหลายพนธไมตานทานเพลยกระโดดสนำาตาลทำาใหเกษตรกร

ในพนทชลประทานไมนยมเพาะปลกขาวพนธดงกลาวทผานการรวบรวมขาวเปลอก

ทจะใชผลตขาวนงจะใชกลไกตลาดในพนท โดยอาศยระดบราคามาเปนปจจยในการ

แยกขาวเปลอกตามพนธขาวทจะนำามาใชในการทำาขาวนง แตกยงมผประกอบการอก

จำานวนไมนอยทใชระบการผลตในแบบของ mass production โดยใชลกษณะของการ

คละพนธอยและผลตขาวนงขายในตลาดลางมากกวาตลาดบน

ดงนน หากประเทศไทยตองการขยายตลาดขาวนง

เพอการถอครองตลาดในแอฟรกาใหมสดสวนทเพมขน

แลว สงจำาเปนทภาคราชการและเอกชนรวมถงเกษตรกร

จะตองรวมมอกนในการปรบปรงระบบการจดการโซ

อปทานเสยใหม ทงน โดยการเรมจากการพฒนาชมชน

ใหเปนศนยกลางของการจดการในกระบวนการผลต

ตนนำาเพอสรางคณคาของวตถดบจากโซอปทานตนนำา

ขณะเดยวกนภาครฐและหนวยราชการควรจะเขาไป

สนบสนนชวยเหลอในการสรางเครอขายใหเขมแขง

พรอมๆ กบการจดหาพนธขาวทเหมาะสมกบชมชนใหเกด

เปนความจำาเพาะของพนทในการผลตวตถดบในสวน

ของผประกอบการผลตขาวนงซงเปนผประกอบการ

กลางนำากจะตองผกโยงความตองการวตถดบของตน

กบเครอขายชมชนตนนำาพรอมๆ กบการสรางคณคา

ในกรรมวธการผลตใหเปนทตองการของผ บรโภค

ปลายนำา การผกโยงหวงโซอปทานดงกลาวนอกจากจะ

ทำาใหเกษตรกรผลตขาวตรงกบความตองการใชเปน

วตถดบของผประกอบการแลว ผประกอบการขาวนงเอง

กสามารถสรางความจำาเพาะใหกบสนคาขาวนงของ

ตนเองได ขณะเดยวกนผบรโภคในตลาดกยนดจะจาย

เปนคาพรเมยมใหกบความจำาเพาะดงกลาวเพมขน การ

ปรบตวไปสสถานการณดงกลาวจงนาจะเปนประโยชน

และทางเลอกหนงใหกบอตสาหกรรมขาวไทยใหสามารถ

แขงขนไดในตลาดการคาระหวางประเทศ