H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-6

1.Өрөмдлөг тэсэлгээний ажлын үндсэн параметрүүдийн тооцоо

Өрөмдлөг тэсэлгээний ажлын үндсэн параметрүүд: • Тэсрэх бодисын хувийн зарцуулалт, (q), кг/м3 • Шпурын урт, (lш), м • Шпурын диаметр (dш ), мм • Шпурын тоо (Nщ) • Шпурын хоорондын зай, (aш ) • Шпурын эгнээ хоорондын зай (вш ) • Тэсрэх бодисын нийт зарцуулалт (Qтб ), кг орно.

1.1.Тэсрэх бодисын хувийн зарцуулалт

Тэсрэх бодисын хувийн зарцуулалтыг f=1÷17 гэсэн бат бэхтэй чулуулагт Ю.Т. Смирновын томъёогоор тодорхойлж болно.

3Í„/Ï ,321áã

kkkSkeq ××××= (1.1)

Үүнд: Sб.г-бэхэлгээгүй үеийн малталтын хөндлөн огтлолын талбай,м2

e-тэсрэх бодисын ажлын чадварын коэффициент, k-уулын чулуулгийн шинж чанараас хамаарсан коэффициент, ту-хайлбал f -аас

хамаарна.

k – ын утга Хүснэгт 1

F 4 ÷ 5 6 ÷ 8 8 ÷ 11 12 ÷ 15 16 ÷ 17 18 ÷ 19 20 k 2.94 3.59 4.04 5.03 5.58 7.13 9.75

k1- шпурын уртыг тооцох коэффициент k1=(0.58÷0.28)lш (1.2) Үүний: lш-шпурын урт,м k2-тэсрэх бодисын бортого (патрон), шпурын диаметрийг тооцох коэффициент, тэсрэх бодисын бортогны диаметр 32 ÷ 36 мм үед: k2=1, 45мм үед: k2=0.93 k3-чулуулгийн барьцалдах шинж чанараас хамаарах коэффициент, Шохойн чулуунд (известняк) k3=1, гранитад k3=1.1, кварцит, диоритод k3=1.9, гантиг (мрамор) k3=0.7, хүрмэн чулуунд (базальт) k3=2.2 байна.

Тэсрэх бодисын ажлын чадварын коэффициент Хүснэгт 2

Тэсрэх бодис е Тэсрэх бодис е Хадны аммонит №1 Детонит М

0.81 0.82

Акватол 65/35c Граммонит 50/50в

1.1 1.11

- 1 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-6

Алюмотол Гранулит АС – 8 Гранулит АС – 4 Граммонит 79/21 Аммонит № 6ЖB

0.83 0.89 0.98 1.0 1.0

Гранулит С – 2 Гранулит М Игданит Граммонит 30/70в Граммонит 30/70

1.13 1.13 1.13 1.13 1.14

Тэсрэх бодисын хувийн зарцуулалтыг f=8 ÷ 20 хатуулагтай чулуулагт В.М.Рогинскийн томъёогоор тодорхойлж болно.

21 kkeb

f1aq ∗∗∗

⎟⎟⎟⎟

⎠

⎞

⎜⎜⎜⎜

⎝

⎛

+= , кг/м3 (1.3)

Үүний: а,в-туршлагаар тогтоогдсон коэффициентүүд, а=0.3696; в=0.0418 k1-шпурын гүнийг тооцох коэффициент

k1-ийн утга Хүснэгт 3

lш 1.0 1.2 1.4 1.6 2.0 2.2 k1 0.61 0.88 0.94 1.06 1.13 1.19

k2-малталтын хөндлөн огтлолын талбайн нөлөөллийг тооцсон коэффициент

k2 – ийн утга Хүснэгт 4

S, м2 4.0 5.1 5.8 6.4 7.5 k2 1.34 1.11 1.0 0.93 0.83

(q) – г чулуулгийн бат бэхийн коэффициент f=1÷7 үед проф. М. М. Протодьяконовын томъёогоор тодорхойлж болно.

,Sf

e6.1q = кг/м3 (1.4)

Үүний: f -чулуулгийн бат бэхийн коэффициент S-малталтын хөндлөн огтлолын талбай, м2

e-тэсрэх бодисын ажлын чадварын коэффициент

1ppe =

Үүний: p-жишиг тэсрэх бодисын ажлын чадвар p=460м3

- 2 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-6

p1-тухайн сонгон авсан тэсрэх бодисын ажлын чадвар Проф. Н.М. Покровскийн томъёог дурын хөндлөн огтлолын талбай бүхий хэвтээ, налуу, босоо малталт нэвтрэх үед янз бүрийн мөргөцөгт хэрэглэж болно. q=q1γ F e, кг/м3 (1.5) Үүний: q1-чулуулгийн бат бэхээс хамааран жишиж буй тэсрэх бодисын ердийн хувийн зарцуулалт, кг/м3

γ - мөргөцгийн ил гадаргуугийн нөлөөллийг тооцох коэффициент е -тэсрэх бодисын ажлын чадварын коэффициент

q1-ийн утга Хүснэгт 5

Чулуул-гийн бат бэхийн категори

Чулуул-гийн бат бэхийн

дээд категори

I

II

III

IV

V

F 15 ÷ 20 10 ÷ 15 8 4 ÷ 6 2 ÷3 2 Q1 1.2 ÷ 1.5 1.0 ÷ 1.1 0.7 ÷ 0.8 0.4 ÷ 0.6 0.2 ÷0.3 0.15

F -чулуулгийн бүтцийн онцлогийг тооцох коэффициент

Чулуулгийн бүтцийн онцлогийг тооцох коэффициент (F) Хүснэгт 6

Чулуулгийн шинж чанар F

Нүх сүвэрхэг, барьцалдамтгай, уян харимхай чулуулгууд Хоорондоо зөрсөн зөв биш байрлалтай бага зэрэг ан цавтай чулуулгууд Шпурын чиглэлд перпендикуляр байрласан давхрага хэлбэртэй бөгөөд чулуулгийн бат бэх нь өөрчлөлттэй занар Цул бөгөөд хэврэг чулуулгууд Бага зэргийн үерхэг, нягт чулуулгууд

2.0

1.4

1.3 1.1 0.8

(γ) нь 2 ил гадаргуу бүхий мөргөцөгт: γ =1.2 ÷ 1.5

Нэг ил гадаргуутай мөргөцөгт: S5.6

=γ (1.6)

Үүний: S – малталтын хөндлөн огтлолын талбай, м2

Босоо гол ам нэвтэрч буй үед: S25.1

=γ (1.7)

Үүний: S – босоо гол амны хөндлөн огтлолын талбай, м2

- 3 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-6

1.2. Шпурын урт (lш).

Шпурын урт нь тэсрэх бодисын зарцуулалт, малталт нэвтрэх ажлын мөчлөг (цикл), ачигч машины бүтээл зэрэгт шийдвэрлэх нөлөө үзүүлнэ. Шпурын гүнийг проф. П.М.Покровскийн томъёогоор тодорхойлж болно.

( )

,

LPPSinS

PnN

tNtTl

knº

ø

21öø

∗+

∗∗⋅+

∗

+∗−=

ηαη м (1.8)

Үүний: Тц-малталт нэвтрэлтийн мөчлөгийн үргэлжлэх хугацаа, цаг t1-тэслэх, цэнэглэх хугацаа,цаг. Тооцоонд 1 шпурт 0.7 ÷ 2мин гэж авч болно. t2-агааржуулах хугацаа,цаг. Аюулгүй ажиллагааны дүрэм ёсоор агаар-жуулах хугацаа 30 минутаас багагүй байх ёстой. Nш-шпурын нийт тоо n-ажиллаж буй өрмийн машины тоо Рө-өрмийн машины бүтээл,м/цаг η-шпур ашиглалтын коэффициент S-нэвтрэлтийн үеийн малталтын хөндлөн огтлолын талбай , м2

Рn-ачигч машины бүтээл,м3/цаг Рк-малталтыг бэхлэх бүтээл,рам/цаг L-бэхэлгээний рам хоорондын зай,м α-шпурын налуугийн өнцөг,град

Хэрэв малталтыг штангин бэхэлгээгээр бэхэлж байгаа үед шпурын уртыг дараах томъёогоор тодорхойлно.

( )

1k

ø

nº

21öø

aPn

PSinS

PnN

tNtTl

∗∗

+∗∗

+∗

+∗−=

ηαη (1.9)

Үүний: nш-нэг эгнээн дэх штангийн тоо а1-штанги хоорондын зай, м Рк-малталт бэхлэх бүтээл, штанги/цаг

Цөмлөх шпурын уртыг бусад шпурынхтай харьцуулахад 10-20%-иар урт сонгон авдаг. Шпурын дундаж уртыг дараах томьёогоор тодорхойлж болно.Үүнд: Lш=L /nс*tс*nэ*nц*η (1.10) Үүний: L -малталтын урт,м nс – сарын ажлын өдрийн тоо,25 хоног tс -малталт нэвтэрч дуусгах хугацаа,сар

- 4 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-6

nэ – хоног дахь ээлжийн тоо,2-4 nц-нэг ээлжин дэх мөчлөгийн тоо,1-3 η-шпур ашиглалтын коэффициент,0.85-0.9

1.3. Шпурын тоо (N) Шпурын тоо нь (Nш) нь чулуулгийн хатуулаг (f), малталтын хөндлөн огтлолын талбай

(S), тэсрэх бодисын чадал г.м хүчин зүйлүүдээс хамаарна.

32

ã.áø

kdSq7.12N

∗∗∗∗

=∆

(1.11)

Үүний: q-тэсрэх бодисын хувийн зарцуулалт,кг/м3

Sб.г-малталтын хөндлөн огтлолын талбай,м2

d-тэсрэх бодисын бортогоны диаметр,м ∆- тэсрэх бодисын нягт,кг/м3

k3-шпур дүүргэлтийн коэффициент k3-г налуу цөмлөх шпур өрөмдөх үед 0.4-0.65, шулуун цөмлөх шпур өрөмдөх үед 0.7-0.8 гэж авч болно. Шпурын тоог В.М.Рогинскийн томъёогоор тодорхойлвол: S=3.5-10м2 үед N=Sб.г (2+0.14*f) (1.12) Үүний: Sб.г-бэхэлгээгүй үеийн малталтын хөндлөн огтлолын талбай,м2

f- чулуулгийн бат бэхийн коэффициент Шпуруудын харьцаа:

Nц : Nн : Nх = 1: 0.7: 1.5 Үүний: Nц – цөмлөх шпурын тоо Nн – нураах шпурын тоо Nх – хэв засах шпурын тоо Цул эсвэл үерхэг том хэмжээний талбайд байрласан нэгэн төрлийн чулуулагт пирамид хэлбэрийн цөмлөх шпур өрөмдөх нь үр дүнтэй байдаг. Чулуулгийн хатуулаг f=2-7 үед цөмлөх шпуруудыг 70-760 –ын өнцгөөр, f=8-16 үед 58-550 өнцгөөр, өндөр хатуулагтай чулуулагт 55-850 өнцгөөр өрөмд-дөг. Цөмлөх шпуруудын хоорондын зайг чулуулгийн хатуулгаас хамаа-руулан цөмлөх шпурын налуугийн өнцөг 50-700 үед 0.15-0.5м-аар авч болно. Nц =2-4 ба 8-10 хүртэл байж болно.

Ю.Т.Смирновын томъёогоор хэв засах шпурын тоог (Nx) тодорхойлж болно.

Sn4N 0x = (1.13) Үүний: S-малталтын хөндлөн огтлолын талбай, м2

nо-малталтын периметрын 1м-т ногдох шпурын тоо

- 5 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-6

n0 – ийн утга Хүснэгт 7

f 4-5 6-7 8-11 12-15 16-17 18-19 20 n0 0.75 0.9 0.98 1.07 1.15 1.18 1.22

Нураах шпурын тоо (Nн): Nн=N-(Nх+Nц) (1.14) Үүний: N-нийт шпурын тоо Nх-хэв засах шпурын тоо Nц-цөмлөх шпурын тоо Хэв засах шпурыг малталтанд байрлуулахдаа малталтын эргэн тойрны хязгаараас хэв засах шпурын амсар хүртэл 0.1-0.2м зайтай байхаар байрлуулдаг. Харин хэв засах шпурын төгсгөлийн хэсэг нь 0.05-0.1м зайтай байх ёстой. Хэв засах шпуруудын хоорондын зайг 0.6-1м-ээр авч болно.

1.4. Шпурын диаметр

Шпурын диаметрийг тодорхойлохдоо тэсрэх бодисын бортогны диа-метр, өрмийн хошууны диаметрийг харгалзан үзнэ.

Тэсрэх бодисын бортого, шпурын диаметрийн зохистой харьцаа

(Э.О.Минделийнхээр) Хүснэгт 8

Шпурын диаметр, мм Эргэлтэт, цохилтот өрмийн машины

хошуу Тэсрэх бодисын

бортогны диаметр, мм Эргэлтэд өрмийн машины хошуу f=8 f=8-15 f=18-22

32 36 40 45

37 42 46 54

39 42 46 52

38 45 51 56

39 44 50 54

1.5. Шпур дэх тэсрэх бодисын цэнэгийн хэмжээ

Нэг шпур дэх цэнэгийн дундаж хэмжээг (qд) дараах томъёогоор тодорхойлж болно

(1.15) Үүний: Qтб-нэг цикл дэх тэсрэх бодисын

зарцуулалт, кг ø

òáä NQq =

Nш-нийт шпурын тоо Нэвтрэлтийн нэг цикл дэх тэсрэх бодисын хэмжээг тодорхойлбол:

- 6 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-6

Qтб=q*S*lш*η, кг (1.16) Үүний: q-тэсрэх бодисын хувийн зарцуулалт, кг/м3

S-малталтын хөндлөн огтлолын талбай, м2

lш-шпурын урт, м η-шпур ашиглалтын коэффициент Шпур дэх цэнэгийн урт дараах нөхцлийг хангасан байх ёстой. n lб ≤ k3 lш Үүний: lб-тэсрэх бодисын бортогны урт, м k3-шпур дүүргэлтийн коэффициент Lш-шпурын урт, м n-шпур дэх бортогоны тоо Цөмлөх шпурууд дэх тэсрэх бодисын цэнэгийн хэмжээг дундаж хэмжээнээс 10-20% ихэсгэж авна.

Тэсрэх бодисын бортогоны урт, жин, диаметрийн хоорондын зохистой харьцаа

Хүснэгт 9 Тэсрэх бодисын

бортогны диа-метр, мм

27-28 31-32 36-37 36-37 39-40 44-45

Бортогны жин, кг 0.15 0.2 0.25 0.3 0.4 0.5 Бортогны урт, мм 220-260 220-265 210-255 240-300 270-320 270-320

Qтб= qцNц+qнNн+qхNх (1.17) Үүний:

Qтб -нэг цикл дэх тэсрэх бодисын бодит зарцуулалт, кг Qц,qн,qх -цөмлөх, нураах, хэв засах шпур дэх цэнэгийн хэмжээ, кг Nц,Nн,Nх-цөмлөх, нураах, хэв засах шпуруудын тоо

1.6.Өрөмдлөг тэсэлгээний ажлын үндсэн үзүүлэлтүүд

Тэсрэх бодисын хувийн зарцуулалтын бодит хэмжээ:

ç

álS

Qq∗

= (1.18)

Шпурын бодит зарцуулалт:

- 7 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-6

VNg º

ø = (1.19)

1м малталтанд ногдох тэсрэх бодисын зарцуулалт:

(1.20)

à

òáòá l

Qp =Үүний:

Qб-тэсрэх бодисын бодит зарцуулалт, кг S-малталтын хөндлөн огтлолын талбай, м2

la-нэг цикл дэх малталтын ахилтын хэмжээ, м Nө-нэвтрэлтийн нэг цикл дэх өрөмдлөгийн хэмжээ, м V -тэслэгдсэн чулуулгийн хэмжээ, м3

Өрөмдлөг тэсэлгээний ажлын чанарыг үнэлэхийн тулд дараах хоёр үзүүлэлтийг тооцож үзэх хэрэгтэй. -Малталтын хөндлөн огтлолын талбайн илүүдэл хэмжээг харуулсан коэффициент

áò

áSS

=η (1.21)

- Шпур ашиглалтын коэффициент:

ø

îølll −

=η (1.22)

Үүний: Sб-малталтын хөндлөн огтлолын талбайн бодит хэмжээ, м2

Sб.т -малталтын хөндлөн огтлолын талбайн төслийн хэмжээ, м2

lш-шпурын урт, м lо-шпурын тэсрээгүй үлдсэн хэсгийн урт, м

1.7.Цахилгаан тэсэлгээний хэлхээний тооцоо

Цахилгаан тэсэлгээний хэлхээ нь цахилгаан тэслүүрүүд /детонатор/, холбогч утаснууд, магистраль утаснаас бүрдэнэ. Холбогч утаснуудын хөндлөн огтлолын талбай нь 0.2мм2, магистраль утасных 0.75мм2-аас багагүй байх ёстой. Цуваа холболтын үед цахилгаан тэслүүр бүрт очиж буй гүйдлийн хэмжээг дараах нөхцөлөөр тодорхойлно.

irnR

UJ0

≥+

= (1.23)

Үүний: U-гүйдэл үүсгэгчийн хүчдэл, В

- 8 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-6

R0-хэлхээний ерөнхий эсэргүүцэл, Ом r-цахилгаан тэслүүрийн эсэргүүцэл, Ом n-хэлхээн дэх цахилгаан тэслүүрийн тоо i-цахилгаан тэслүүрүүдийг тэслэхэд шаардлагатай хамгийн бага зөвшөөрөгдөх гүйдэл, А Хувьсах гүйдлийн үед (i) нь 2.5А-аас багагүй, тогтмол гүйдлийн үед 2А-аас багагүй байх ёстой.

Хэлхээний ерөнхий эсэргүүцлийг (R0) дараах илэрхийллээр тодор-хойлж болно. Rо=Rо+Rх (1.24) Үүний: Rо-магистраль утасны эсэргүүцэл, Ом Rх-холбогч утаснуудын эсэргүүцэл, Ом Цахилгаан дамжуулагч утаснуудын эсэргүүцлийг дараах томъёогоор тодорхойлно.

óSlpR ∗

= (1.25)

Үүний: р-дамжуулагч утасны материалын хувийн эсэргүүцэл,

-зэс дамжуулагч утастай үед: 0.0175 Ом мм2/м -хөнгөн цагаан дамжуулагч утастай үед: 0.0286 Ом мм2/м

l-дамжуулагч утасны урт, м Sу-дамжуулагч утасны хөндлөн огтлолын талбай, мм2

- 9 -