sinematografik düşünmek

8/9/2019 sinematografik dnmek

1/19


2/19

LETM FAKLTES DERGS/ Sinematografik Dnebilmek:Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

124

asks how difference can be possible. While cinematographic thought acts together with prede-

termined and given elements, it is also an evidence of how they can be transcended. From this

perspective, thinking cinematographically presents the mentality of reconstructing and repro-

ducing constantly in processes.

Keywords:The movement-image, The time-image, Deleuze


3/19


125

rerek bir form retebilmesiyle mmkndr.Bu direni ayn zamanda zgrlk alanlarnnyaratlmas ve korunmasyla ilgili bir eylemolarak da deerlendirilebilir nk enfor-

masyon bir denetim sistemidir (Deleuze,2003: 34). letiim ile (agoralardan internetekadar) demokrasi arasnda kurulan dorudaniliki, dncenin ortak ve uzlamac bir alanasrekli olarak dhil edilmesini getirmektedir.Bunun iin de uzlamaya dayanan dncetoposu iinde belirli kodlarn iine skmdnceye yeni gei ve ka alanlar amak,Deleuzee gre kanlmaz durmaktadr. Oysapolitika ve ekonominin yani kapitalist piyasa-

nn ve devletin ihtiyalarna gre deien veierik kazanan dncenin zgrlndenbahsetmek Deleuzee gre gtr. Zira en-formasyonun (gazetelerin, daha sonra radyo-

nun ve de televizyonun) bu denli gl olma-snn nedeni enformasyonun hkmszl-nden ve radikal verimsizliinden kaynak-lanmaktadr. Enformasyon iktidarn kurmakiin verimsizlii zerine oynar, onun yegnegc verimsizliidir, bu nedenle de tehlikeli-dir (Deleuze, 2009: 258). Tam da bu nedenle

verimsiz olan enformasyona diren gstererekve imgeyi ters yz ederek bir form reten si-nema, bir bilin kazandrma abas olarakdeerlendirilmemelidir.

Dolaysyla Deleuzen sinematografik yakla-m, direncin dier unsurlarla kurduu iliki-leri oaltmas zerine ina edilerek bizzatdncenin sorun olarak deerlendirilmesinedenk dmektedir. Dncenin sorun olarak

grd pek ok konuyla ilgili gelitirilenfelsefi almlarla sinemann dnceyle birlik-te hareket ederek deiik dnemlerde farklbak alar ve formlarla almas, Deleuzetarafndan sinema ve felsefe arasndaki ibirli-ini aa karmaktadr. Bu yzden de sine-maclar ile dnrler karlatrmal bir ekil-de dnlmektedir nk sinemaclar kav-ramlar yerine hareket-imgeler ve zaman-

imgeler ile dnmektedir (Deleuze, 1986:xiv).

Hareket-imgeye ve zaman-imgeye gemeden

nce Deleuzen sinema yaklamnBergsonun tezlerinden yola karak gelitirdi-i zerinde durulmaldr. Bu tezler, sinemacile dnr arasndaki karlatrmal ilikihattn oluturan ana eksenleri oluturmasbakmndan nemlidir. Her ne kadar Bergson,dnyann sinematografik canlandrmasnakar olduunu birok kitabnda vurgulasa daDeleuze, Bergsonun kavramlarnn sinema ilenasl uzlatn irdeleyerek sinematografikdnebilmeyi tartmaya amtr. Bergson,paralara blerek btn anlamaya alanbilimin akla dayanan bilin anlayndansakendiliinden oluan sezgiye dayanan birbilinten bahseder. Bu balamda da zamandanok bir ak betimleyen sre (dure)kavram-n kullanr. Sre ancak sezgi yoluyla bilinebilirve ancak sezgi sayesinde dorudan tannabilir.Bergsonun kulland ierik kapsamnda sre,devinim halindeki benliin bilincidir; bilindemek, bellek demektir (Bergson, 1998: 11).

Gemiin imdi iinde yaamay srdrmesi-dir. Bu nedenle de hem bir birlik, hem de bir

okluktur. Bergsonun sre ile hareketi merke-ze alan ilk tezine gre(Deleuze, 1986: 1-2):

Hareket, katedilen mesafeden ayrdr.Katedilen mesafe gemi zamandr, ha-reket ise andr, katetme eylemidir.Katedilen mesafe blnebilirken, gerek-ten de sonsuza kadar blnebilirken, ha-reket blnemezdir< Bu daha da kar-

mak bir fikri varsaymaktadr:Katedilen mesafelerin tm zde vehomojen tek bir yere baldr, oysa hare-ketler heterojendir ve kendi aralarndaindirgenemezler< Ksacas sinema bizeimgeye eklenen bir hareket vermez, ha-

reket-imgeyi annda verir.


4/19


126

Deleuzen sinema anlayn gelitirmesineyol aan Bergsonun ikinci tezi ise anlarn nite-liine gnderme yapar. Ayrcalkl anlar veherhangi-anlar (any-instants-whatevers) ha-

reketin devamllk algs yaratmas hususunuinceler. rnein antik alarda hareket, birformun dierine dzenlenmi geiidir, yanipozlarn ve ayrcalkl anlarn dzenidir(Deleuze, 1986: 4). Figre dayal klasik bale,heykel gibi sanatlarda hareket, bir herhangi-an

olan pozdan dierine geiten ibarettir. Ayrca-lkl an ya da poz, antik dnya grndefikirler, idealar ile balanrlar, dolaysyla birerideal biimdirler ve hareket bu bak asnagre belli bir poza ya da ayrcalkl ana henzerimemi bulunan bir ara sreten ibaret ola-rak dnlr. Sinemada ise poz veren her-hangi bir figr, bir kiilik ya da varlk olmama-sna ramen ok uzun bir hareketsiz ekimepoz denilebilir. Antonioni'nin llemi bomeknlar ve Ozu'nun bombo ev ilerini uzunuzadya grntlemesi gibi. Oysa modernbilimsel devrim, hareketi artk ayrcalkl anla-ra deil, herhangi ana balamaya dayanmtr.Hareketi yeniden kurmak sz konusu oldu-

unda artk akn biimsel unsurlardan (yanipozlardan ve ayrcalkl anlardan) oluturma-yacak, ikin maddi unsurlardan (kesitlerden veparalardan) oluturacaktr. Hareketin d-nlebilir bir sentezini yapmak yerine gzlene-bilir ve kantlanabilir olan duyulara dayal biranalizi yaplacaktr. rnein modern astrono-minin bir yrngeyle o yrngeyi katetmekiin geen zaman bir mesafe olarak ilikilen-dirmesi (Kepler), modern fiziin katedilen

mesafeyi bir cismin d zamanna balamas(Galilei), modern geometrinin dzlemdeki birerinin denklemini formle ederek, yani yolu-nun herhangi bir annda bir noktann hareketlibir doru zerindeki konumunu ortaya kar-mas (Descartes), ve son olarak da sonsuz k-klkler hesabnn birbirlerine sonsuzca yak-latrlabilir kesitleri ele alarak (Newton veLeibniz) kurulmalar byle olmutur. Bu ba-

lamda Bergson'a gre sinema bir yanlsama-dan baka bir ey deildir, nk hareketsizbir kesite soyut bir hareket eklemektedir. Oysa

Deleuze iin tam aksine sinema bir hareketli

kesitler dizisidir yani niteliksel harekettir, yada daha ak bir ifadeyle belirtmek gerekirse,Deleuze hareketi bizzat nitelik olarak ifade

etmektedir. Yani geip gitmekte olan gerek-likten anlk imgeler alnmakta ve bu anlk im-gelerin o gerekliin bir karakteristii olmala-rna dayanarak, sinematografi aygtnn iindeve bu aygt araclyla aktlp geirilmesisuretiyle bir hareket ya da zaman yaratlmak-tadr.

Deleuze'e gre sinema, hareketi herhangi-ann,yani eit aralkl ve devamllk izlenimi yarat-mak zere seilmi anlarn bir ilevi olarakyeniden reten sistemdir. Burada dikkat ekenunsur ise ayrcalkl anlarn da herhangi-anlarolduklardr, yani herhangi-anlar tarafndankuatlm ayrcalkl bir ann belirmesi iinherhangi anlarn akp geileri iinde nitelikselolarak farkl, tekil bir ann belirmesi ve birolaandlk retmesi gerekir. Dolaysyla

filmin byk bir ksm herhangi-anlardanolusa da bu herhangi-anlarn ayrcalkl anlarretip biimlendirdiklerini, en azndan onlarabir perspektif ve balam saladklarn davurgulamak gerekir. Sinema, buna gre, lineerbir devamllk izlenimi yaratmak iin herhan-gi-anlarn bir ilevi olan hareketi yeniden re-tir. Buna gre rnein izgi film klidi deil,Kartezyen geometri ile ilikilidir nk yegnebir anda betimlenen bir figr vermez; aksine

hareketin devamll figr betimler.Bergsonun hareket ve deiim ile ilgili nctezine gre ise hareket, srenin yani Btnnya da bir btnn devingen blmdr. Buyzden de hareket (rnein ilikiler) sredekiya da btndeki niteliksel deiimi ifade eder.Bu deiim ve dnm ise hareketsiz blm-ler olan paralarn btnle ilikisi veparalarn


5/19


127

dier paralarla olan ilikisi arasndagerek-lemektedir.

Bergsonun tezlerine yaplan gndermeyle her

ne kadar felsefe ile birlikte alan bir sinema-dan bahsedilse de bir hususu bandan vurgu-lamak kanlmaz durmaktadr: Deleuzee(2009a) gre bir sanat iinin anlamndan ziya-de onun ilevi nemlidir. nsann yalnzcagrd ve duyduuna gre, yani duyusal-motora (sensory-motor) gre bir takm anlam-lar ile dnerek eylemde bulunmasndanbamsz olarak onun dnyaya inancn yeni-leyebilme ilevi gerekmektedir. Buna greirrasyonel balantlarla anlamsal kopularsunarak insann dnyaya olan inancn peki-tirme gc olan sinemada imge ve kavramilikisi, sinematografik dnebilmenin teme-lini oluturur nk Deleuzee (2004a: 19) gre


6/19


128

zaman-imge zerinden dnemlere ayrd-n ileri srecek olanlar yalnzca yanlmaklakalmayp, Deleuzen sinema ile birliktealarak sunduu dnsel zenginlii de

skalayacaklardr. Buna gre II. Dnya Sava- ncesi (hareket-imge) ve sonras (zaman-imge) olarak ikiye ayrlan sinema, dnceve yaratma eylemi arasndaki ba ikin(immanent) bir pragmatist perspektifle ye-

niden ina etmektedir. Buradaki mesele,tekrar etmek gerekirse, dnyaya ve insanaolan inancn II. Dnya Sava ncesi ve son-rasnda imgeler ile nasl yeniden retildiinidnsel olarak incelemektir.

Hareket-imge dnceyi, imgenin kendisin-de ya da birleme tarznda verir. Hareket-imge hareketi kurguyla yarata- bilecei gibiekim (shot), kadraj (framing), kesme(cutting) ve kamera hareketiyle de gerekle-tirir. Dnce ile imge arasndaki iliki, bubalamda ncelikle dzeyde ele alnmak-tadr. Bunlardan ilki kadraj, kme ya dakapal sistem; ikincisi ekim ve hareket;ncs ise btn ve hareket-imgelerle

zamann dolaysz imgelerinin kompozisyo-nudur. Bu dzey ayn zamanda hareket-imgenin nasl olutuuna dair bir arka planda sunmaktadr. Evrensel ve tek bir akndncenin snrlamas gibi sinemada kad-raj, imgede mevcut olan ve alt-kmeleri olanher eyi kapsayan bir kapal sistemin belir-lenmesidir (Deleuze: 1986: 12). Buna grekadraj, yapay ve greceli kapal bir sistemolan bir kmenin ya da bir dzenin parala-

rn seme sanatdr. Kadraj tarafndan belir-lenen kapal sistem ayn zamanda izleyiciyeiletilen veriyle ilikilidir. Kesme ise ikincidzey olan ekimin belirlenmesini, ekim dekapal bir sistem iindeki unsurlarn ya dabir btnn paralarnn hareketini belirler.Burada hareket, btnn deiimini ya dabu deiimin bir ynn, bir aamasn,Bergsoncu anlamdaki sreyi ya da srenin

artiklsyonunu ifade etmektedir; yani ha-reket hem paralar arasndaki iliki hem debtnn deiimidir. Deleuze (1986: 19)buna Hitchockun Frenzy adl filminden bir

sahne ile rnek verir: kamera, merdivenkan ve kapya ulaan bir adam ve bir kad-n takip eder, adam kapy aar ve sonrakamera tek ekime dner. Tek ekime dnenkamera apartmann d merdivenleri boyun-ca ilerler, merdivene geri gelir, kaldrmakar, apartmann dndan grlen dairenind penceresine ykselir. Bu hareket ancakbir ey olduu esnada, yani bu deiiklikler-le iletilen btnn kendisinde bir deiimiifade eder: kadn ldrlmtr, kadn ac-masz bir cinayete kurban olmutur. Bura-daki ekim, hareket-imgedir nk ekim,hareketi deien bir btn ile ilikilendirmi-tir ve bu yzden de srenin hareketli ksmnoluturmaktadr. Ayrca btn oluturanparalardan her Biri, tekinden meydanagelmektedir (Deleuze, 1986: 23).

Ne var ki hkim alg, btnn paralardanbamsz ve srekli kaan baka bir ey ol-

duunu vurgulamaktadr. rnein toplum,bireylerin iinde olduklar ve bireylerin top-lamndan meydana gelen baka bir olgudurve toplumsal olgular, bireylerden bamszolarak var kabul edilirler. Bu yzden deounlukla doru bir devamllk salaya-bilmek iin paralar srekli olarak btnebalanmaya allr. Yani bireyler ya davatandalar, topluma ya da devlete ve top-lumsal olgular ile devletin getirdii zorunlu-

luklara uymaya alr. Ancak bu gr, II.Dnya Savann sonularyla beraber d-nldnde, birbirine tbi olan ve birdoru oranty ieren para ve btn ilikisi-nin sorgulanmaya baland grlecektir.Soykrm ve faizmden sonra btnsel do-runun insanl artk var olmad bir nokta-ya getirmesinden dolay doruya yanl iledirenme yollar aranmaya balanmtr. te


7/19


129

Deleuzen (1986: 28) yanl imge ve yanldevamllk olarak ifade ettii ey, btnnparalar olan ancak ayn zamanda btn-den kaan paralarn bir baka yerde, bo bir

alanda oluturduu gc kullanmayla iliki-lidir. Buras dnceye alan yoldur. n-c dzey olan btn ile hareket-imgeler vezamann dolaysz imgelerinin kompozisyo-nu byle oluur. Kurgu devamllklar, kes-meler ve yanl devamllklar araclylabtn belirlemektedir. Ancak buradakisoru, btnn neden kurgunun bir nesnesiolmak zorunda olduudur. Kurgu, btnyani zamann dolaysz imgesini hareket-imgelerden serbestletiren ve hareket-imgelerinbir kmesi, kompozisyonudur.

Bu dzeye gre sinema, dnyann ufku-nun belirli bir telosa ynelik olarak sabit-lenmesini ve znenin buna uygun bir biim-de demirlenerek snrlanmasn durduracak-tr. Bu yzden Deleuzee gre (1986: 57):

Dnya araclyla gerek olmayan bireyi amalayan dier sanatlarla kyas-

landnda sinema, dnyann kendisi-ni gerek olmayan bir ey ya da bir hi-kye haline getirir< Dnya sinemaylakendi imgesi haline gelir, bir imge

dnya haline gelmez< sinematografikhareket, hem algnn koullarnn sa-dakatsizliine mahkumdur hem de al-glanan ve alglayan, ya da dnya vealgya yanaabilen yeni bir hikaye ola-rak yceltilmitir.

Bu dnya, imgenin hareket olduu bir dn-yadr nk her ey, yani her imge eylemle-rinden ve tepkilerinden ayrlamaz. Bu, insa-na bir kez daha dncelerinden ve eylemle-rinden kendisinin sorumlu olduunu hatr-latr nk nasl hareket edilecei, eylemletepki arasndaki arada (interval) olumakta-dr. Hareketin niteliini belirleyen bu aralknemlidir. Burada ayrca iki niteliiyle vur-

gulanmas gereken bir hareket-imge anlayda bulunmaktadr. Bunlardan ilki, temsiliimgelerle almak, yani verili kodlarla hare-ket ederek mevcut olan tekrar eden bir imge

hareketi salamaktr. rnein yoksul birkarakteri, zenginin kart olarak ikili Kar-tezyen dinamie sokmak ve yoksulun zen-gin olmasyla bir hareket yaratlabilir. Zen-gin ile yoksul arasndaki benzerlik/kartlkilikisine bal kalnarak zengin ile yoksularasndaki aralk, yoksulun zengin olmasylakapanarak (ki bu harekettir) btne eriir.te, hareket-imgeye dayal sinemada, biti-iklik ve benzerlik ilikileriyle imgelerin artarda geliini yneten bu rasyonel ban-

tdr.2Daha ak ifade edersek hareket-imge,kendisinde potansiyel olarak bulunan biti-me ve benzerlik ilkeleri araclyla var ol-makta ve hareket-imgeler art arda gelerek

rasyonel bir dizi oluturmaktadr. Dolaysy-la, bu rasyonel dizinin mantksal sonucuveya rn, aralk ile btnn orantlana-bilmesidir. Para ile btnn orantlanabil-mesi deildir. Yani, kapitalist toplumununbir paras olarak deerlendirilebilecek yok-

sul karakterin zengin olmasyla yaad birtoplum-sallama srecinden ok, yoksulluk-tan zenginlie nasl geildiini gsteren ara-lk ile kapitalist toplumun nitelikleri arasn-daki ilikinin sorgulanabilmesi, dnceyeyol aan bir sinematografik yaklam aakarmaktadr. Aralk ile btnn orantla-nabilmesi ise hareket-imgeye dayal sinema-nn nihai ereidir.

Bu noktada bir hususu daha vurgulamakgerekir. Bir film hibir zaman tek bir imgetryle yaplmaz. Aralk ile btnn orant-lama ilikisini kurguyla oluturan hareket-imgenin unsuru bulunmaktadr. Hareket-imgenin unsuru, alg-imge (perception-image), eylem-imge (action-image) ve etki-imgedir (affection-image). Alg, eylem veetkiden oluan hareket, izleyicinin snrlar


8/19


130

denetim altna alnm bir konu zerindekialgsn deitirerek beklenmeyene, yeni birharekete yani bir eyleme yol amakta; biretki-tepki yaratmaktadr. Deleuze (1986: 67)

Beckettn Filmindeki bir sahneyle bu unsuru rneklendirir: Filmdeki bir karakterbir eylemde bulunur ki bu eylem-imgedir.

Daha sonra karakter hem kendisini hem de

iinde bulunduu mekn alglar, bu da al-gnn alglanmas yani alg-imgedir; sonolarak karakterin zdrap dolu aciz bir ifade-sinin yakn plan da etki-imgedir. Bu un-sur ayn zamanda znenin deil, znelliinsinematografik dnce iindeki yerini deimlemektedir. Bu, ayrca znelliin yeni birtrn retmektir ve bunun amac da bi-linci ykmak deil, normalletirmenin snr-larnn tesindeki teki bilin tarzlarn ke-fetmek (Goodchild, 2005: 240) ve bu algylabaka bir eylem gerekletirmektir. Nitekimznellik, eksiltici bir nitelie sahip olduuiin bir eyin ihtiyaca gre ilgilendirmeyeneyden karlarak alglanmasna neden ol-maktadr; dolaysyla algda zaten hep eksikbir ey vardr. Alg-imgeler yani eyler ve

eylerin algs tamamlanmam, nyargl,ksmi ve znel kavraylardr (Deleuze,1986: 64). Bu yzden de algdan eyleme alg-lanmakszn geilir; bu da eylem-imgedir.Eylem ise eleme, seme ya da kadrajlayaraksnrlandrmaktan ok ie, deneyime ve ken-dilie doru olan bir hareket ile mmkn-dr. Eylem ile alg arasn dolduran ise etk i-dir. Buna gre hareket-imgeler deien birBtnn, bir srenin, evrensel oluun de-

vingen blmleridir (Deleuze, 1986: 68).Bylelikle hareket, herhangi bir olumsuz-lamalar oyunundan bamsz braklr vebunun yerine mutlak biimde olumlu olarak,bir isel farkllama olay ortaya konulur.(Hardt, 2002: 180)

Alg, eylem ve etki zerine dnenDeleuzen sorduu sorulardan biri udur:kendimizi kendimizden nasl kurtaraca-

z? nk Deleuzee gre eyleri aydnla-tan kendileridir, bir baka yce ya da akney onlar aydnlatmaz. nsan merkez alan,insan akln ve bilinci ycelten epistemeden

koputur bu; insandan ok bir dizi imgeolarak tanmlanan insanlk manadan, an-lamdan ok maddeye ve insana ikin olanbir bilin olarak deerlendirilir. Hareket,ilev niteliine bylelikle kavumaktadr.Kadrajdan kesme ile baka bir plana geiarasnda olan tekil bir olaydr. Bir bakadeyile, olay bir an olarak farkllamay vebaka olmay salayandr. Deleuzee gre,gereklik veya varln kayna birlik deil,farkllk olduu gibi, olmann kkeni de,

zdelik ierisinde farkllklarn ortadankalkmas anlamnda ayn veya bir olmakdeil, baka olmaktr. (Gutting 2001: 334)Farkllk ise, bir ey deil, bir sretir, o kv-rmlarn almasanlamnda bir amadr, birnesne veya kendilik deil, canl ve dirimselbir sretir. (May 2005: 24) Btnn deii-mini salayan da herhangi-anlarn iindekibu ayrcalkl andr; ayrcalkl olmasnnnedeni ise btnn paras olmasna ramen

denetimi salayan btnden ve verili kod-lardan kaabilmesi ve bo bir alanda kalma-nn gcn kullanabilmesidir. te Deleuzedncenin zgrlkle kurduu ilikiyisinematografik kavramlarla birlikte alarakbyle pekitirir.

Dncenin imgenin birleme biimindeverilmesi meselesi politik ve ekonomik d-nce tarihi ve onunla birlikte gelien sine-

ma tarihi asndan deerlendirilecek olursaDeleuze, imgeden kavrama giden yolun ilk

basama olan ani etkinin, sinemann kitlele-ri etkilemesinde ok nemli bir rol olduu-na inanmaktadr. Film yapmak, sinematog-rafn ilk bulunduu yllarda olduu gibihareketin yeniden retimini yapmann te-sine geerek ayn zamanda dnme sreci-ni de iermek zorundadr. Burada kurgu


9/19


131

erevesinde bir dnce tarznn ve ekolle-rin gelimeye balad grlmektedir. Farklkurgu ekolleri ve ilikide olduklar siyasi veekonomik dnce tarzlarn irdelemeyi

burada snrlandrarak, sinemann dnceyihareket-imgenin birleme biiminde verme-sinin iki farkl ynde gelime gsterdii vur-gulanabilir. Bir yandan kitlelerin uyuklayan

dncelerini harekete geirecek tinsel birotomasyon olarak, dier yandan da yalnzcai baka, propagandaya, slogana yani dene-time itaat eden bir psikolojik otomat olarakhareket-imge, zellikle ikinci durumda, si-nemada kendi dncesini kitlelere ileten birzne olarak ortaya kar. Deleuzen buhususu vurgulad dnem ayn zamandaLeninin sosyalizmin gerek sanatnn sine-ma olduunu syledii dneme de denkgelmektedir. mge ve kavram ilikisinin d-nce ile kurduu ba daha iyi irdeleyebil-mek iin Eisensteinn kurgu tekniinin anamantn kavrayabilmek, ayn zamandahkim dnce tarznn kavramsal arka pla-nn da gsterecektir. Eisensteina (1985: 42)gre sinema, hereyden nce kurgudur.

Kuleshov ve Pudovkinde film, bir btnkimliine yalnzca d dnyann paralarnnbirbirine eklenmesiyle ulaabiliyordu; oysaEisensteina gre hareket-imge, kurgununbir unsuru deil, olsa olsa kurgunun birhcresi olabilirdi (Deleuze, 2004b: 34) n-k hareket-imgeyi oluturan unsurlardanbiri olarak ekim (kadraj)3 hibir zamankurgunun bir unsuru deildir. ekim (kad-raj) bir kurgu hcresidir (Eisenstein, 1985:

51). Tek tek hcreler birleerek organizmayya da embriyoyu oluturmakta ve bu tek tekhcreler de kurguyla bir diyalektik sramayaratmaktayd. te, Eisensteinn kurguanlayyla dnemin toplum dncesi ara-sndaki iliki, btnn birbiriyle uyumlualan paralardan olumas gerekliliinedayanmaktadr.4 Bu dnemde sinema, poli-tik ve ekonomik btnn bir paras olarak

hkim dnceye tbi olmak suretiyle verilibir bilin yaratma ve denetim salama aracolarak ilev grmekteydi. Btnn paralar-dan oluarak uyumlu bir birlik yaratmasyla

kazanlacak bilincin ortaya kabilmesi vedenetimin salanabilmesi iin gerekli gr-len diyalektik srama, ani etki yaratma yada devrim, hareket sinemasnda hareketkkenli dolayl bir zaman tasarmna ve budolayl zaman tasarmnn izleyiciyi btnzerine dnmeye yneltmeye tekabletmektedir. Btn zerine bu dnme,mantksal bir sreten ziyade, sentetik ola-rak imgelerin korteksler zerinde yarattbir ani etkiyle ortaya kmaktadr. YaniEisenstein'da kurgunun dourduu at-ma ve ani etki, diyalektik yaratmn rnolan btne gndermede bulunur. Bundandolay, hareket-imgeye dayal sinemada,btne ulama sreci bu sinemadaki kav-rama ulama srecidir. Btnn dncesi-ne ulamada kurgu, bir maddesel otomas-yon yaratarak ani etkiyle izleyiciyi dn-meye zorlamaktadr. Ancak dncenin,kendisinin domasna neden olan ani etkiye

bal olduu doruysa eer, yalnzca tek birey dnlebilir: yleyse biz hala dn-myoruz (Deleuze, 2009: 162).

Deleuze bylelikle sinemann kendi dn-celerini kitlelere ileten bir bilinli zne olarakyaplmasnn getirdii tehlikeye dikkat eke-rek sinemann enformasyonla ilikisini ko-parmaya alr. Aksi takdirde sinema yuka-rdan bakan, zc, rasyonel politik ve eko-

nomik hkimin halk bilinlendirmek iinkulland bir ara nitelii tamaktadr.Ancak faizm, soykrm ve totaliterizminyaanmasndan sonra buna inan kaybol-mutur. Bu nedenden dolay da hareket veimge arasndaki ilikinin terk edilmesi, z-gr dncenin retilebilmesi iin bir zorun-luluk olarak ortaya kmaktadr. rneinEisensteinn Vertov tarafndan eletirilmesi,


10/19


132

temelini kurgu yoluyla hareket imgelerinin

ayrcalkl sray anlarndan ziyade, sregiden bir duygulanlar ve dnceler plat-formu olmasna dayanmaktadr. Bu da do-

layszlk, devrimcilik ve gerei gstermekanlay zerine kurulmutur. 1917 EkimDevriminden sonra sinemayla tananVertov, Hollywoodun ortaya kyla bur-juvaya alet olan kurgu filmlere kar gelitir-dii Sine-Gz kuramyla, insan gznngremedii gerekleri gstermek istemitir;rnein senaryo ve oyuncunun kullanldkurmacadan (fiction) hayat apansz yakala-yarak her eyi birbiriyle ilikili bir ekilde birbtnn paralar olarak sunmaya gemitir.Gerek grntlerden kurguyla imgelereulam ve grnmeyeni sinemasal bir dilyaratarak perdeye yanstmtr. Her ne kadarEisensteinn kurgu anlay, Vertov tarafn-dan eletirilse ve hareket-imgenin doruunuolutursa da Hollywoodun kurulmas veGriffithin, Eisensteinn burjuva kurgusuolarak ifade ettii hareket-imgenin dnce-yi imgenin birleme tarznda sunduu farklretim biimlerinin yaylmas, Deleuzee

gre sinemann bir dnce gszletrafnda irdelenmesini gerektirir. ZiraEisensteinn tm umutlar sinemaya, kitle-lerin sanatna ve yeni dnceye atfettiigrleri artk mzelik olmutur(Deleuze,2009: 159).

Zaman-mgeDeleuzen sinema ile ilgili kitaplarnn ikin-ci cildi ise zaman-imge zerinedir. Zaman-

imgeyle ilgili tartmaya gemeden nce, bukavramsallatrmann yaplmasna nedenolan arka plan kavrayabilmek gerekirDeleuze gre;(2009: 166 -167).

nsan ile dnya arasndaki ilikiyi veinsann dnyaya olan inancn yenidenretme gcne sahip olan sinematog-rafik imgeler, ya insann dnyay nasl

deitirdiini ya da insann var oldu-u bir dnyay bize gstermitir< Oy-sa insan ile dnya arasndaki bakopmutur artk. O yzden de bu ba,inancn nesnesi haline gelir ve bu

inancn imanda yeniden ina edilmesimmkn deildir< Bu yzden de si-nema dnyay deil, tek balantmzyani dnyaya olan inancmz film et-melidir. Modern sinemann gc inan-cmz yenilemektir, nk bu dnya-ya inanmak iin nedenlere ihtiyacmzvar.

Burada kesin olan ey, inancn artkbaka bir dnyaya ya da dnm

olan bir dnyaya inan olmamasdr< bu baka bir eye inanma ihtiyacdeildir, aptallarn da paras olduubu dnyaya inanma ihtiyacdr.

Bu hatta kavramsallatrlan zaman-imge,dnceyi kendisini temsil ve ifade edengstergeden kopararak vermektedir. Birbaka deyile yeni modern sinema, insan ilednya arasndaki ban kopmasndan yolakarak figr, kinayeyi (metonymy) ve me-

taforu terk etmi; isel monologu paralaraayrarak deiimi betimsel bir malzeme ola-rak kullanmaya balamtr. rnein prob-lem artk bir engel deildir. KurosawaDostoyevskinin yntemini benimseyerek,karakterlerin srekli olarak kendilerini yaka-lanm bulduklar durumdan daha derin birnitelie sahip olan problemin verili unsurla-rn aradn bize gsterir: bylelikle o, hembilginin snrlarnn tesine gider hem de

eylemin koullarna


11/19


133

m, konu edilmi, kr ya da bilinsiz olsa da< modern politik sinemada insanlar eksiktirve insanlar kendilerini gecekondularda, get-

tolarda, mcadelenin yeni koullarnda icat

ederler (Deleuze, 2009: 209). Yani rneinRosselliniyi ilgilendiren, iki taraf arasndakimcadeleden ok, yeninin ortaya k ola-rak mcadelenin ancak iki taraf araclylakavranabilir klnmasdr. Burada grldzere artk baka bir dinamik sz konusu-dur. Eskiden kopuu ve yeni kurulan bir yeriher durumda aa karan konuma-eyleminin yeni bir tarz bulunmaktadr vebu tarz sylemlerin altnda bulunmaldr. Buyzden de politik olanla zel olan arasndakiayrm da kalmamtr; zel bir mesele do-rudan doruya politiktir. Deleuze (2009: 210)bu grn Gneyin Yolve Srfilmleriy-le kantlamaktadr. Modern (politik) sinemadayanlamaz, tahamml edilemez ve imkn-szlklar zerine ina edilmektedir, klasiksinemadaki gibi evrim ve devrim zerinedeil.

Bu dnmn Yeni Gereki Sinema ile

balad vurgulanmaldr elbette. talyada1930 ve 1940larda hkm sren Mussolinifaist ynetimine kar Yeni Gereki Sine-mann Artaudnun deyiiyle ayrtrc g-c, zellikle toplumsal sorunlar balamndagerei sunarak gerein tesine gemeyibaarmas ve gerekliin sinemasal birzerklik kazanmasndan kaynaklanmakta-dr. Ancak bu balamda, imgeyi yaratangerekliin tm biimleri, sinemada kiinin

yaamda kar karya kald gereklikolarak anlalmamaldr. nk sinemadakiimgenin gerekliiyle asl gereklik bt-nyle birbirine karlk gelmemektedir. Ha-reket imgenin unsuru olan alg-eylem veetkiyle Deleuzen sorunsallatrd meseletam da budur. Deleuze filmin nihai anlamy-la pek de ilgilenmemi, bizi artan o by-l ann filmsel inasnn szdizimsel olarak

nasl ina edildiiyle ilgilenmitir (Colman,2005: 153). Asl gereklik karsnda sinemakendi gerekliini yaratmak zorunda kalm-tr. Sinemann bu kendi yapay yaratm za-

man iinde bamsz bir sinemasal gereklikhalini almtr. Bir baka deyile sinema yenibir ifade tarzn ve onunla ilgili olan dncezgrlne dair zihniyeti ortaya koymak-tadr.

Sinemann dnce zgrl etrafndairdelenmesi gerekliliini ortaya karan dierivme, II. Dnya Sava dneminde sinema-nn Naziler tarafndan bir propaganda aracolarak arasallatrlmasndan da kaynak-

lanmtr. Virilionun tezini izleyenDeleuzee gre (2009: 159)


12/19


134

1967-76 yllar arasndaki filmlerindeGodard buna rnek gsterilebilir. Buyllarda Godard halka bilin verecekimgeleri gstermek istemitir: Savasonras sinema artk hkmdarlk si-

nemas deildi. Hitler ve Gobbels ileti-im aralarn Nazizm propagandasiin kullanmt. Alain Resnais, savasonras ynetmeniolarak, lmden or-taya kp geri gelme temasn ilemek-le, Yahudilerin toplama kamplarndanbirer hayalet olarak dnn konuetmiti. Bylece eitimci bir imge farkedilmektedir< Bu eitimsel imgelerdeimgenin bir disiplini sz konusuydu.Buna gre bir imge kendinden sonra

gelen baka bir imgeyi saklamaktayd.Modern imge ise, Deleuzee gre, ar-tk, bir eyi saklamamaktadr. Bir im-genin ardndan hemen baka bir imgekaymaktadr. Bir imge kendinden son-ra gelen baka bir imgeye gndermedebulunmaktadr.

Deleuze, bu noktada Artaud ile ba kurarnk Artaudnun gszlk ve ayrtrcg kavramlaryla sinemann dnce g-

szl arasnda kurulan olumlu iliki, izle-yicinin bilinli bir ekilde dnmedii,bunun yerine, hareketli imgelerin bilinlidncenin nne gemesi ile ilgilidir. Si-nema, imgelerin izleyicide ardk olarakyaratt bir mekanik dnce srecine geisalamaktadr. Buna bal olarak, aktif d-ncenin yerine geen mekanik dncedeizleyiciyi saran ey, isel bir k, bir fosil-leme ve bir kstlamayla ortaya kan g-

szlkten baka bir ey deildir. mge, d-nce gszlnde de ani etkiler yaratr;fakat buradaki ani etkide ortaya kan ey,hareketli imgelerin, izleyicide dnceninaktifliini pasifize ederek mekanik grlereve otomatik hale getirilen dncelere yolamasdr. zne edilgen, imgeler ise etkenhale gelmi; dncede aktif deil pasif veedilgen bir hareketlilik ortaya km ve bu

edilgen hareketlilik ile pasifliin kendisi birg haline gelmitir. Bununla birlikte, d-ncede gszln ortaya kabilmesi,imgenin dncede bir yoksunlama

(disposesis) yaratmasna ve bu yoksunla-mann ortaya kmas da znenin blnme-sine baldr. Baka bir deyile dncedeyoksunlama, dncede bir atlan ya dabir yarlmann gereklemesi sonucundaortaya kabilir. O halde, sinemann nerme-si, izleyiciye btn dndrmek deil;izleyiciyi ayrtrc bir g ile dnceninmerkezine yneltmektir. Zira znenin ken-dini gerekletirmesi ancak kendinden dahabyk ve akn olan aratrarak ortaya -kard, onu at znelleme sreleri veilemleri (processes) iinde mmkn olabil-mektedir. Bu da zaman-imgeyi aa kar-maktadr.

Burada sz konusu olan, gszln olu-turduu etki ile bireyin her ankendi dn-cesinin farknda olmasdr. Bilin zneyietkileyen birbiri ardna algladmz imge-lerle talamakta, fel olmakta, donmakta ve

bunun sonucunda dnce olan dnme,kendi imknszlnn tan olmaktadr.Artaudnun eikte retim diye bahsettiiey ile rten bu imknszlk bylelikleyaratc bir ileve dntrlr. Yani ancaksnrlarn tkendii, bedenin son noktasnageldii koulda, her eyin bitti sanld andave yerde retebilmek ve var olabilmektirburada bahsedilen. Ne de olsa bilincin ken-disi bir anlam tamaz, nk beklenen yer-

lerden hibir ey ortaya kmamtr. Ortayakan eyler genelde hi beklenmeyen yer-lerden ve aniden oluur< Olaylar hep bek-lenmeyen yerlerde oluur (Akay, 2004: 99).Hareketin ana, sreye ve zamana bal ol-masndan kurtulmak bylelikle mmknhale gelebilir. te Deleuze hareket-imge vehareket-imgenin unsuruyla bu almannnasl yaplabileceini sorunsallatrmaktadr.


13/19


135

Burada artk, anlalaca zere, yalnzcasinematografik imgeden bahsedilmemekte-

dir, insann bir sinematografik imge olarakallmas sz konusudur nk ster zel

bir imge ister rastlantsal bir merkez olalm,her birimiz alg-imgeleri, eylem-imgeleri veetki-imgelerinden bu imgenin oluturdu-u bir kmeden ve baka bir ey deiliz.(Deleuze, 2004b: 66)

Dolaysyla sinemann dncenin gsz-l etrafnda irdelenmesi gereklilii,Deleuzen deyiiyle bir ka izgisi olutu-rarak ve farkl bir noktaya hareket etmeyisalayarak, yani yersizyurdsuzlaarak, birkez daha yaratc bir retimi ve baka birvaroluu salayacaktr. Bu da u anlamagelir ki gszlk kavram bilinsiz veyadsel olanla bir ilikiyi deil, dnceylebir ilikiyi; fakat dncede dnlemezolanla, dncenin merkeziyle bir ilikiyiifade etmektedir. Bununla birlikte, ayrtrcg ok sesli bir i diyalog yaratarak imge-yi dnceye balamaktadr. Bu adan,burada, artk kurguya dayal bir btn

dnmekten sz edilemeyecei gibi, imge-lere dayal bir i monologdan da bahsedi-lemez. Bu nedenle sinemann ynelimi kur-gu ve imgelerin yaratt bir i monologdeil, ok sesli, bir sesin daima dier bir sesiinde olduu bir i diyalog olmaldr. mge-lerin yaratt bir i monolog, insan (para)ile dnya (btn) arasndaki birliin silin-mesine ve zaman-imgenin ncelenmesineyol amtr. Burada insann artk dnyay

deitirebileceine dair inancn yitirmesiylebirlikte hareketin arka plana alnd birdnce izlenmektedir. Zaman-imgeninbylelikle faizme, propagandaya ve sloganaaraolamayaca ileri srlmektedir. Bununen basit nedeni ise zaman-imgede basknolann dnceyle birlikte ileyen bir zamanolmasdr. Bu nedenle Deleuzee (1986: 210)gre talyan Yeni Gerekiliinin balatt

yeni imge, tek bir akn Btne ya da merke-ze gnderme yapmaktansa datan, yayan,paral bir nitelie sahiptir. Bilhassa zayfbalantlar kurarak klielerin bilinci ve ko-

nunun mahkm edilmesiyle yolculuu birform olarak benimseyecektir.

Zamana dayal imge, zaman dnceyebalad iin dncenin bir biimidir; yanidncenin, dnceyi kullanmaya, dn-ce iinde yol almaya ynelik olarak kendisi-ne verdii bir imgedir. Zaman-imge, zama-nn artk harekete tbi olmad imgedir.Algnn btnyle maddeden zgrlemesiile var olur. Burada ayn zamanda kurguyuda aan bir sinema anlay hkimdir. Sine-mada d dnyaya bal rasyonel bantlar-la gerekleen hareket-imgenin bamszl-n yitirmesi ve dncelerin zihinden ras-yonel olmayan bantlarla karsanmaszaman-imgeyle olmutur. Zaman-imge, bunitelikleri bakmndan rasyonel dnmenindna taarak irrasyonel bantlarla ilikiyegeer. Deleuzea gre (2009: 238):

mgeler ve sekanslar artk ilkini bitirenve ikincisini balatan rasyonel kesme-ler ile birbirine balanmaktan ok herikisine de artk ait olmayan ve kendile-ri iin geerli olan irrasyonel kesmelerzerinden yeniden birbirine balan-mtr. Dolaysyla irrasyonel kesmele-rin balayc olmaktan ziyade ayrcbir deeri vardr.

Bu, dncede dnlmeye engel olann

almas ve dncede dnlmeyenin eldeedilmesidir. Zaman-imgenin salad budnsel edimle, henz var olmayan dn-ce, yani dncede ak bir ekilde d-nlmesine izin verilmeyen dnce dn-lr ve grne kar. Ancak bu yaklamhkim politika, ekonomi ve hukuk alanndabenimsenmedii ve modern dnceye da-yanarak iledii iin bir boluk oluur. Si-


14/19


136

nema, zaman-imgeyle ite bu boluktankendine bir ka-izgisi oluturarak, mev-cut organlarn salad bedenden, ya daBtnden farkl ileyen bir makine, bir re-

tim arac haline gelir. -d gibi iki ayr b-tn olarak alglanan gerekliin geerliliiniyitirmesiyle birlikte zaman-imgede bir ddnyann varlndan bahsetmek iin hibirtemel sz konusu deildir. zne, zaman-imgeyle d dnyann varlndan ve inan-cndan syrlmakla kalmayp, sinematografiknesne olarak imgede yer almaktansa her an

dnen ve dnm d dnyaya balolmaktan bamsz bir varolu haline gelir.

Zaman-imgenin, sinematografik dnebil-mek iin bu balamda iki unsuru vurgulad- ileri srlebilir. Bunlardan ilki, imgeninpolitikayla, daha dorusu politikaya balolan gndelik yaam ile kurduu gl ba-n dnmesidir. Bir baka deyile, dn-ce o zamana kadar var olmam bir g ola-rak dsal dnyadan daha mesafeli bir uzak-lktan ortaya karak, eyleme ve etkiye ne-den olur. kinci unsur ise imgenin kiisel

duygulanm ve grlerle, ya da birinin / bireyin duygu ya da dncesini temsil etme-den uzaklamasdr ki aslnda bu da politikbir nitelie sahiptir. Dnce, henz varolmayan bir g olarak, herhangi bir i dn-yadan daha derin dnlemez bir iselliklekar karya kalmaktadr. Bu iki farkl un-surla birlikte alan zaman-imgede, artkdncede bir isellemeden bahsedileme-yecei gibi dsallamadan da bahsetmek

mmkn deildir nk burada dnceninbir btnleme ya da ayrmasndan ziyadesaf bir ekilde zaman iindeki hareketi, da-lmas ve yersizyurduzlamas sz konusu-dur. Sinematografik dnme, bu balamda,yalnzca mevcut olana direnmek yahut di-ren gstermekten ok, retirken ve gerek-letirirken baka bir eyi ortaya karmayadayanr. Yerleik verili kodlar ya da ilevleri

tekrar ederken, bu kodlarn, paralarn ya dailevlerin oluturduu uyumlu btndenka salayarak baka bir yere hareketedi-lir ve yeni bir btn, ilev, varolu yaratlr.

Bunu salayan ise zaman-imgedir.

Zaman-imgeden bahsetmek iin, Deleuzegrsel-imge ve/veya iitsel-imge, ses-imge vedokunsal-imge arasndaki farklar betimle-mitir (Colman, 2007: 146). Bir baka deyileDeleuze iin sinemada bir anlat esi olarakzaman-imgenin ortaya kmas balca ikidnm gerektirmitir. lk olarak imgeninharekete tabi olmasn nleyecek grsel-gsterge (opsign) ve sessel-gstergelerin(sonsign) duyusal-hareket ettirici (sensory-

motor) balantlar, yani hareket-imgeyiamas gerekmitir nk zamann dolayltemsili olan duyusal durumlar yerine zama-

nn dorudan temsili olan grsel ve sesselgstergeler hkimdir. (Deleuze: 2009b, 261)Grsel-gsterge ve sessel-gsterge, zamannve dncenin alglanabilir olabilmesi iingrlebilir ve duyulabilir hale getirilmesidir.(Deleuze: 2009b, 17 18; 28 29) Zaman-

imge, grsel-gsterge ve sessel-gstergeninkarlkl ilikisinden ibarettir. kinci olarakise imge, zaman-gstergesi (chronosign),okunabilme-gstergesi (lectosign) ve idrak-gstergesiyle (noosign) alacaktr. Bu gsterge, zamann dnceyle balant kur-masna yneliktir (St, 2005) ve felsefisorunlar ile dorudan ilikili olarak ortayakmtr. Zaman gstergesi anlatyla, oku-nabilme-gstergesi betimlemeyle ve idrak-

gstergesi de dncenin iinde bulunduuamaz ile ilikilidir. Bu dnmlerle birlik-te bu yeni imgedeki hareket, hareket-

imgedeki nitelie iaret etmekten ok yerinievrensel deiim ve oluumda art ardalksergilemeyen salt zihinsel uzamlara braka-rak bir fark aa vurur (St, 2005). Artkbu dnmlerden sonra nemli olan ey,imgenin yeni bir tanmlamay talep etmesi-


15/19


137

dir. te Deleuze bunu zaman-imge olarakkavramsallatrmtr. Bunun nedeni ise,Deleuzee gre, modern sinemann hemhareketin ve hem de gerekin tesine ge-

mek durumunda olmasdr. Dolaysyla,imge dsallktan kendi stne dnd yada bir kvrm (fold) yapt zaman, saf za-mansal bir biimde gereklik kazanabilecekve bu durumda dncenin bir baka bii-miyle ilikisi gerekletirilebilecektir. Bukapsamda sinemadan yola karakDeleuzen iletiim sosyolojisine dair gr-leri de sinematografik dnebilme ekse-ninde aa kmaktadr. Deleuze gre; (2009:218):

letiim sosyolojisi bu temel zerineina edilmitir: Etkileimler daha ncevar olmayan toplumsal yaplardan t-retilmedikleri noktada fark edilirler;

ruhsal eylemler ve tepkiler olmaktan

ok konuma-eylemlerin (speech-acts)ya da sessizliin ilikileridirler< etki-leimler zel bir algy, belli bir gr-nrl aarak gndelik hayatndramaturjisini (yani rahatszl, al-

datmacay ve etkileimdeki anlamaz-lklar) ya da btn bir mis-en-sceneisnrlarda ya da dnm noktalarndakurarak olutururlar. Bu yzden deetkileimler, konuma-eylemlerde ken-dilerini grlr klarlar. Birbirinden vekendinden uzak, dank ve birbiriniumursamayan bireyleri ya da gruplarkonuma-eylem yaratacaktr< Seslisinema, eylem yapan bir etkileimcisosyolojidir

Zaman-imgede imdi, gemi ve gelecekbirbirinden ayrt edilebilecek bamsz b-tnler olarak bulunmamaktadr. Bir bakadeyile zaman, lineer anlamda birbirini takipeden paralarn oluturduu btn olarakdeerlendirilmemektedir. Zaman korunanbir btnsel ve evrensel gemi deildir.Deleuze gre;(2009b: 79)

Gemi, imdiden sonra deil deayn anda kurulmakta olduundan,zaman her anda kendini doalar a-sndan farkl olan imdi ve gemi

olarak ikiye blmek zorundadr; ya dabaka bir deyile, imdiyi, biri gemi-e, dieri de gelecee tekabl eden ikiheterojen yne ayrmak zorundadr.Zaman, ayn anda kendini aklayarakya da kendisini gzler nne sererekblnmek zorundadr. Zaman iki ba-kmsz (dissymmetrical) fkrmayaayrlr. Bunlardan biri tm gemiimuhafaza ederken, dieri tm imdi-nin gemesini salar.

Buna gre gemi, imdiyle birlikte kurul-makta olduundan ayn zamanda imdiylegelecek arasndaki keskin ayrm da siler.Yani imdi, biri gemie dieri de geleceetekabl eden e zamanl iki bakmsz hete-rojen paraya ayrlr. imdi, dolaysyla hemgemii muhafaza ederken, gelecei de ta-yarak imdinin gemesine olanak tanr.Deleuze gre(2009b: 50);

Her koulda bellek bir yere braklmaz.Ancak bir hikye anlatan gemiin birilevi olarak ina edilmi bir bellekten-se, teki bellein nesnesi olmak iinolan alkoyan gelecein bir ilevi ola-rak bellein douuna tanklk ede-riz.< imdi gemi olduunda gele-cekte ondan yararlanmak iin imdikizamanda bellei kurarz.

Bu balamda rnein Fellininin bir ocuunayn zamanda gnmzn yetikini, yaladam ve yeni yetme delikanls olduunusylemesi hatrlanabilir. Yahut Hitchcockfilmlerinde olduu gibi, zdelemenin debir bakma tersine evrilerek karakterin biranlamda izleyici olduu grlebilir. Zama-nn dnceyle bants, zamann, dn-cenin z nitelii olan yeniden doma talebini


16/19


138

karlamadaki eksiklikleri, bu eksikliklerigiderme asndan tad ynelim ve gitgi-de bu talebi karlamaya daha uygun olmasasndan belirlenir. Zaten, hareket-imgenin

dncenin srekli yenilenen doumundaeksik ve yetersiz kalmas, sinemann bu tale-be cevap verme zelliinden ileri gelen birdnm zorunlu klmtr. Bu dnmdncesi, maddi evrenin hareket imgele-rindeki rasyonel bantlardan, zihinsel ev-renin zaman-imgelerindeki irrasyonel ban-tlarna ynelme eklinde ortaya kar. Dahasaf ve zamansal bir sinemaya ynelimde, herdnm kendisini aan biimin temelinioluturmutur.

Dnce tarihine bakacak olursak zaman,her daim hakikatin krizine neden olmutur.Bunun nedeni hakikatin dnemin ampirikgereklik ieriine bal olmasndan ziyade,zamann rettii biimidir. Hareket-imgedehakikatin anlalabilir olmas, hakikatin neolduuna kesin bir dille karar verebilme,hakikat ile uyumlu olaylarn yanstlmas veorantlanmazl sz konusu iken, zaman-

imgeyle birlikte deien bu anlatm strateji-leri yepyeni bir form yaratr. Bir baka deyi-le, zaman-imgeden yola karak hakikateartk verili dnce formlleriyle eriilmesimmkn olamaz. rnein EisensteinnPotemkin Zrhlsadl filminde doru ve yan-l arasnda kurulan iliki sonucu elde edilenhakikat, tutarl ve uyumlu imgelerle birlikteileyen anlatm stratejileri zerinden dn-ceye balanmaktadr. Oysa Resnaisnin Hiro-

ima Sevgilim adl filminde doru ve yanlarasnda kurulan iliki tersine evrilir veanlatm stratejilerinin klasik snr alr. Bufilmde iki karakter vardr ve her karakterinbellei dierine yabancdr. Bir baka deyi-le, paralardan oluan uyumlu tek bir ortakbtn yoktur. Birbiriyle karlatrlamaz vedolaysyla llemez iki gemie sahip olaniki farkl karakterin birbirlerini gemilerini

de yanlarnda tayarak kendi alanlarnaekme sreci anlatlr.

Burada Deleuzen betimleme asndan iki

farkl imge ya da rejim olarak bahsettiiileyi de ortaya kar. Klasik sinemannbetimleme anlay ve kurgusunun bir sonu-cu olan organik rejim ile verili betimselunsurlarn ald klasik rejim. Organikrejimde en nemli ayrc g, betimlenengerekliin nceden var olan bir gereklikyerine geiyor olmas ve filmin betimleme-sinden sanki bamsz-m gibi sunulmas-dr. Bir baka deyile burada gsterilenin,gerek ve hakikat olduu vurgulanmaktadr.Bu da hareket-imgenin var olan gerekliibetimlemeye dayal bir dnme tarzna aitolmasyla ilgilidir. Organik rejim, ncedenvar olan gereklie dayal ve stratejik olarakseilen unsurlar rasyonel balantlar, ya dabasit neden-sonu ilikilerine dayandrarakbetimlemeleri kurguda bir araya getirir ve

bir btne, yani bir sonuca, karara, yargyaular. yleyse organik rejim, imgelerinkendisi olarak sunulan betimlenme biimi ile

imgelerin birleme tarz arasndaki karlklilikiden tretildii ileri srlebilir. Topar-lamak gerekirse, organik rejim a priori ta-

nmlanm, snflandrlm ve gereklemibir gerekliin betimlenmesi ve rasyonelbalantlar ile ilikilendirilmesi olarak ifadeedilebilir. te yandan, kristal rejim her tr-den betimlemede var olan gereklikedayal olarak verili olann bir ekildealmasdr. Yani bir anlamda olandan olua

geitir. Baka bir deyile, bu kristal betim-lemeler artk kendi nesnelerini oluturarakgrsel ve sessel durumlarla ortaya kmak-tadr. Bu ynyle kristal betimlemeler, orga-nik rejimdeki duyusal hareket ettiricinin

kart ynnde iler. Kristal betimlemeninaksine, organik betimlemede bir sreklilik vetanmlanabilir bir gereklik sz konusudur.Organik betimlemedeki bu sreklilik; ekim-


17/19


139

ler, ezamanllklar ve bu rejimin kendinezg yasalaryla gereklemektedir. Topar-lamak gerekirse organik rejimde imge, dsalgerekliin temsiliyle betimlenirken kristal

rejimde imge, kendi gerekliini kendisininyaratmasndan tr temsili nitelii olma-yan bir dnme tarzyla ilikili olarak orta-ya kmaktadr. O halde kristal betimleme ilezaman-imgeye dayal sinema, organik be-timlemede var saylan gereklii btnylekesintiye uratmaktadr. Bu durumda, kris-tal rejimde imge, bir eyin yeniden sunumuya da biri/bir ey iin ya da biri/bir ey adnakonuan deil, bizzat kendisi temsil olaneydir. Burada bugne kadar tannmamolann dhil edilmesiyle yaplan bir retimsz konusudur. Burada kapitalin ak mode-line ayak uydurmu gzken sinematografikdnme, zaman-imgeyle politika, ekonomive hukukun ileyiinden bir adm nde ha-reket eder. Dolaysyla mevcut olan tkete-rek retim yapan ve farkl bir gereklik inaeden gsterendir.

TARTIMA VE SONU

Deleuze, sinemay bir yaratma eylemi olarakdeerlendirerek, politik ve kltrel olarakangaje olmu bir sinemadan dnce retenbir sinemaya nasl geildiini hareket-imgeve zaman-imge zerinden tartmtr. Sine-matografik dnebilme, bir yandan veriliunsurlarla birlikte hareket ederken ayn an-da bu verili unsurlarn nasl da alabilecei-nin de bir kantdr. nsann dnyaya olaninancn yeniden retebilme yollarn bul-

maya ynelmektir. Bu ynyle sinematogra-fik dnebilme, kendisini sre iinde s-rekli olarak yeniden ina eden, yeniden re-ten bir mant sergilemektedir. Burada dev-letlerin politikalarndan syrlan ve sermaye-nin mantn iselletiren akkan bir minrretim biimi sz konusudur. Sinematogra-

fik zaman, hareketin yani direnmenin yet-

medii, bunun tesinde direnirken naslretim yaplabileceine ilikin zihniyeti a-a karmaktadr. Bu kavramsallatrmada

imdiki zamanda bir gelecek kurmak zeresrekli olarak imdiki zamanda yenidenretilen gemiin ve dolaysyla imdinin yada ann nasl yaandyla ilgili bir sorgula-ma da bulunmaktadr. Dolaysyla sinema-tografik dnebilme, iletiimin enformas-yon ya da elence ile ilgili denetimsel yn-n aarak, yaratma eyleminin ve baka bireyin nasl mmkn olabilecei ile ilgili tar-tmaya katk yapmaktadr. Deleuzen buanlamda iletiim almalarna yapt katk,anlamlar tek bir akn btne gnderensinemadan, dnebilme ve dolaysyla fark-l eylemlere geebilme yetisinin sorgulana-bilmesiyle yaplan sinemaya doru bir hare-ket nermesinden kaynaklanmaktadr. Ku-kusuz bu yaklam, sinemay medya al-malarnnyan sra kiileraras iletiimden dekoparmakta ancak ayn zamanda sinema veiletiim arasndaki ilikiye de Derridac an-lamda bir ek (supplement) yapmaktadr. Bu

ynyle sinematografik dnebilme, yap-salcln ok derin ve sert bir eletirisinibarndrr; olaylar, g ilikilerini ve top-lumsal durumlar anlamak iin yaplar vedilsel kodlamalar zerinden hareket etmeninnasl alacan sorunsallatrr. Bu nedenlede olup bitenler ancak srekli aklar, bunla-rn kurduu sathlar, yaratt katmanlar vebedenlerle sre giden bir dnm olarakanlalabilir nk yaam pratii bir anlam-

landrma pratiinden ibaret deildir, anlam-landrma sreci yaamn dndan, sonrasn-dan ona dair olarak kurulur. Bu ynylesinematografik dnebilmek, varoluadairyeni bir ilev retmek ve buna dair zgrle-tirici bir dnsel zihniyeti oullatrmak-tr.


18/19


140

SON NOTLAR

iModern, burada konumann, sesin ve mzikal olann yeni kullanm anlamna gelmektedir(Deleuze, 2009: 232).

2Rasyonel bant dizisi ile ortaya kan bu durum, 16. yy.da Kopernikus Devrimi ile tetiklenen, merkez/ evre gibi birbirine tbi ikili (dualistic)ayrmlar esas alan, nesnel, aydnlanmac ve insan eksenli birbilim ve yaam anlay zerine kurulu modern dncenin izdmdr. Ne de olsa Kopernikus,gnein dnyann etrafnda deil, dnyann gne etrafndan dndn ortaya koyarak hem merkez/ evre ilikisini ters yz etmi, hem de gerek dnyay deil algladmz dnyay bilebildiimize dairdnceyi vurgulamtr. Dolaysyla bilinci ve bilinlenmeyi nceleyen algladmz dnya, gerekdnya deildir nermesinin dorulanmasndan hareketle akla dayanan, nesnel ve insan odakl birbilim, felsefe ve sanat yaklam gelimitir. Dnyay ve beni tarafszca anlamak, ayn zamanda insanve doay yaratan Tanryla btnleerek onun niteliklerine sahip olabilmeyi salayacaktr. Bylelikleilerlemeye dayal, aklc, nesnel, evrensellik iddiasnda olan ve insan odakl bu anlay, aydnlanma

nosyonu ile birlemitir. Bu balamda, Descartesn phe gtrmeyecek bilgiye yani dnceye ula-mada nerdii akl ve beden dalizmi, zne / nesne, birey / toplum, mikro / makro ikili kartlklarnngelitirilmesine zemin tekil eder.

3 Eisensteinin Film Biimiadl kitabn eviren znn notuna gre Eisenstein ekim(shot) iin kimizaman para, film paras(fragment) terimini kulland gibi, kimi zaman da ereveterimini kulla-nr.

4 Dnce ile sinamatografik biim ina etme srecine bakldnda 19. yzyln sonlarndan itibarenbalayan ve 20. yzyln balarnda kurumsallaarak gnmze kadar hkim olan bir toplum anlayda karmza kmaktadr. Hkim toplum yaklam olarak kastedilen Durkheimn toplum yaklam-dr ve sz konusu toplum anlaynn politika retim srecinde ilev grmesi ve gndelik hayatndnmne dorudan etkisi sinema alannda da grlmektedir. Durkheimn (1994) toplum yaklamzerinde temellenen hkim toplum yaklamlarna gre toplum, beden gibi btnsel, birlemi ve or-ganik bir sistem olarak ele alnmaktadr. Tpk bedenin bir takm organlardan meydana geldii ve herorgann bedenin saln muhafaza etmek ya da bedenin srekliliinisalamak iin kendine zg vevazgeilmez ilevi olduu gibi toplumun da bireylerden, yaplardan ve kurumlardan meydana geldiive her unsurun toplumsal sistemin uyumunu ve devamlln salad tmletirici bak as hkim-dir. Bu suretle, bileenlerinin karmak karlkl ilikileri ve bamllklar sonucu ortaya kan toplum,paralardan oluan bir btn olarak deerlendirilmektedir. Bu yaklam temelini rasyonel balantlar-dan ve mikro-makro, birey-toplum, ya o ya da bu gibi ikili kartlklar ve ayrmlar zerine kurmaktave tekillikleri yadsmaktadr.

KAYNAKLAR

Akay, A. (2004). Tekil Dnce. stanbul: Balam.

Bergson, H. (1998).Metafizie Giri, (Translated by) Bar Karacasu, Ankara: Bilim ve Sanat.

Coleman, F. J. (2005). Cinema: movement image-recognition-time. Charles J. Stivale (Edited by)

Deleuze: Key Concepts(141-159) Montreal & Kingston: McGill-Queens University.


19/19


141

Deleuze, G. (1995). Conversation with Toni Negri. Negotiations 1972 1990, Martin Joughin, (Translated

by) European Perspectives. New York: Columbia University, s. 169-176.

Deleuze, G. (1994). Difference and Repetition, Paul Patton (Translated by). New York: Columbia

University. (Original Book Published in 1968).

Deleuze, G. (2003). ki Konferans: Yaratma Eylemi Nedir?Ulus Baker (Translated by) stanbul: Norgunk.

(Original Book Published in 1996).

Deleuze, G. (2004a). Felsefe Nedir?. Turhan Ilgaz (Translated by) stanbul: Yap Kredi. (Original Book

Published in 1991).

Deleuze, G. (2004b). Cinema 1: The Movement-Image. Hugh Tomlinson & Barbara Habberjam (Translated

by). London: Continuum. (Original Book Published in 1985).

Deleuze, G. (2009a). Francis Bacon: Duyumsamann Mant. Ece Erbay, Can Batukan (Translated by)stanbul: Norgunk. (Original Book Published in 1981).

Deleuze, G. (2009b). Cinema 2: The Time-Image. Hugh Tomlinson & Robert Galeta (Translated by).

London: Continuum. (Original Book Published in 1983).

Durkheim, E. (1994). Sosyolojik Metodun Kurallar. Enver Aytekin. (Translated by). stanbul: Sosyal.


Eisenstein, S. M. (1985). Film Biimi. Nijat zn (eviren). stanbul: Payel.

Goodchild, P. (2005). Deleuze & Guattari: Arzu Politikasna Giri. Rahmi G. dl. stanbul: Ayrnt.


Gutting, G. (2001). French Philosophy in the Twentieth Century. Cambridge: Cambridge University.

Hardt, M. (2002). Gilles Deleuze: Felsefede Bir raklk, smail retir, Ali Utku. (Translated by). stanbul:

Birey.

May, T. (2005). Gilles Deleuze: An Introduction. Cambridge: Cambridge University.

St, . Y. (2005). Gilles Deleuze'de mge Hareketi Olarak Sinemann Felsefesi. stanbul: Es.

Rodowick, D. N. (2003). Gilles Deleuzes Time-Image. Durham: Duke University.

Zourabichvili, F. (2008). Deleuze: Bir Olay Felsefesi. Aziz Ufuk Kl. (Translated by). stanbul: Balam.


Documents

sinematografik düşünmek