SINIFÖĞRETMENLİĞİ

2 10 8

kpss

ÖABT

Öncebiz sorduk

50 Soruda

SORU34

GüncellenmişYeni

Baskı

UYGARLIK TARİHİTÜRK KÜLTÜR TARİHİ

TÜRKİYE COĞRAFYASI ve JEOPOLİTİĞİ

Komisyon Uygarlık Tarihi, Türk Kültür Tarihi

Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-318-922-0Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

4. Baskı: 2018, Ankara

Proje-Yayın: Pelin Özdemir

Dizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Vadi Grup Basım AŞİvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ

Sevgili Öğretmen Adayları,

Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi (Uygarlık Tarihi, Türk Kültür Tarihi, Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopoli-tiği) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın tara-ması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir. Detay-lı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıkla-malarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir.

Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucukla-rıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir. Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazır-lanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi pegem@pegem.net adresini kullanarak ya da 0 507 316 60 66 numaralı telefona WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır. Sorunuz en kısa sürede yazarlarımız tarafından cevaplandırılacaktır. Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine kat-kıda bulunabilmek ümidiyle...

Başarılar

SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ, 50 sorudan oluşmakta ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Temel Matematik, Genel Biyoloji, Genel Fizik, Genel Kimya, Türk Dili, Cumhuruyet Dönemi Türk Edebiyatı, Çocuk Edebiyatı, Uygarlık Tarihi, Türk Tarihi ve Kültürü, Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sınıf Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı

Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40

a) Temel Matematik

b) Genel Biyoloji

c) Genel Fizik

d) Genel Kimya

e) Türk Dili

f) Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyat

g) Çocuk Edebiyatı

h) Uygarlık Tarihi

i) Türk Tarihi ve Kültürü

j) Genel Coğrafya

k) Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği

% 12

% 6

% 6

% 6

% 12

% 6

% 6

% 6

% 6

% 6

% 8

Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50

Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2014-2017 ÖABT Sınıf Öğretmenliği Sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

TARİH

1. BÖLÜM: TÜRK SİYASİ TARİHİ

Genel Türk Tarihi ....................................................5İslamiyet Öncesi Türk Tarihi ..............................5İslamiyet’ten Önceki Türk Devletleri ..................6

Asya’da Kurulan Türk Devletleri .................6Avrupa’da Kurulan Türk Devletleri .............10

Türk İslam Tarihi ............................................. 11Türklerin İslamiyet’i Kabul Etme Sebepleri .....11Türklerin İslam Dünyası'nda Olan Hizmetleri ....11İlk Türk İslam Devletleri ............................. 11

Anadolu'da Kurulan İlk Türk Devletleri ...........14I. Beylikler Dönemi.....................................14Türkiye Selçuklu Devleti ............................15II. Beylikler Dönemi....................................17Anadolu’da Kurulan Diğer Devletler ..........19

Moğol İstilası’ndan Sonra Kurulan Bazı Türk Devletleri .........................................................20

Moğollar .....................................................20Timur Devleti .............................................20Timurlulardan Sonra Kurulan Hanlıklar .....21

Osmanlı devleti .....................................................25Beylikten Devlete (1300-1453) ........................25Dünya Gücü Osmanlı Devleti (1453-1600)......27

Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451-141) ....27II. Bayezıt Dönemi (1481-1512).................28Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-1520) ..29Kanuni Sultan Süleyman Dönemi (1520-1566) ...29II. Selim Dönemi (1566-1574)....................31III. Murat Dönemi (1574-1595) ..................31III. Mehmet Dönemi (1595-1603)...............31

Arayış Yılları (XVII. Yüzyıl) ..............................31Osmanlı Devleti- Avusturya İlişkileri ..........31Osmanlı Devleti - İran İlişkilleri ..................31Osmanlı - Lehistan İlişkileri........................32Osmanlı - Venedik İlişkileri .......................32Osmanlı - Rusya İlişkileri ...........................32Arayış Yıllarında Islahatlar.........................32

XVIII.Yüzyılda Değişim ve Diplomasi ..............32III. Ahmet Dönemi ......................................33I. Mahmut Dönemi ....................................33III. Mustafa Dönemi ...................................34

I. Abdülhamit Dönemi ................................34III. Selim Dönemleri ...................................34

En Uzun Yüzyıl (1800 - 1922) .........................35II. Mahmut Dönemi ....................................36Abdülmecit Dönemi ...................................38Abdülaziz Dönemi......................................41II. Abdülhamit Dönemi ...............................41

II. Meşrutiyet Dönemi.......................................45Türkiye Cumhuryeti Devleti Tarihi .........................52

I. Dünya Savaşı Sonunda Osmanlı Devleti ....52Millî Mücadelenin Hazırlık Dönemi ..................53

Samsun Raporu.........................................54Havza Genelgesi .......................................54Amasya Genelgesi ....................................54Erzurum Kongresi ......................................54Sivas Kongresi...........................................55Amasya Görüşmesi ...................................55Misak-ı Millî'nin Kabul Edilmesi .....................56TBMM’nin Açılması....................................56Sevr Antlaşması ........................................58

Kurtuluş Savaşı Dönemi ..................................58Doğu Cephesi ............................................58Güney Cephesi ..........................................58Batı Cephesi ..............................................59Mudanya Ateşkesi Hükümleri ....................61Lozan Antlaşması ......................................61

Atatürk Dönemi Dış Politikası ..........................631923-1932 Yılları Arasında Türk Dış Politikası .....631932-1938 Dönemi Dış Politikası ..............65

Atatürk Dönemi İç Gelişmeler ..........................66Teşkilat-ı Esasiye’nin İlanı .........................66Saltanatın Kaldırılması ..............................66II. TBMM’nin Açılması................................66Ankara'nın Başkent Olması .......................66Cumhuriyet’in İlan Edilmesi .......................671924 Anayasası’nın Kabul Edilmesi ..........67Halifeliğin Kaldırılması ...............................67Şeriye ve Evkaf Vekaleti’nin Kaldırılması(3 Mart 1924) ............................................68Ordunun Siyasetten Ayrılması ..................68

Atatürk Dönemi Siyasi Partiler ve Çok Partili Hayata Geçiş Çabaları ...................................68

Cumhuriyet Halk Fırkası ...........................68Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası..............68Şeyh Sait İsyanı.........................................69Mustafa Kemal Paşa’ya Suikast Girişimi ...69

vi

Serbest Cumhuriyet Fırkası ......................69Menemen Olayı .........................................69Bursa Olayı ................................................69Vagon Lits Olayı ........................................69Razgrat Dolayı ...........................................70Dersim Olayları ..........................................70Hükûmet Değişikliği ...................................70

Atatürk İlke ve İnkılapları .................................70İnkılabın Tanımı, Özellikleri ve Hedefleri ...70Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar .............70Eğitim Alanında Yapılan İnkılaplar .............71Sosyal Yapı ve Sağlık Alanında Yapılan İnklaplar ..73Ekonomi Alanında Yapılan İnkılaplar .........75

Atatürkçülük ve Atatürk İlkeleri ........................76Atatürk Sonrası Türkiye Siyaseti .....................78

İsmet İnönü Dönemi .................................78Adnan Menderes Dönemi ..........................79Yumuşama Dönemi’nde Türkiye .......................80Küreselleşme Dönemi’nde Türkiye ...................80

Çağdaş Türk Devletleri ve Toplulukları ............82Kafkasya ....................................................82Orta Asya (Batı Türkistan) .........................82Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ..................83Balkanlar....................................................83Ukrayna ve Kırım Tatarları .........................83Rusya Federasyonu’ndaki Türk Toplulukları . 83

Çözümlü Test ........................................................84Çözümler ...............................................................87

2. BÖLÜM: TÜRK KÜLTÜR ve UYGARLIK TARİHİ

Türklerde Devlet Yönetimi .....................................91İslamiyet Öncesi Tüklerde Devlet Yönetimi .....91Türk-İslam Devletlerinde Devlet Yönetimi .......92Osmanlılarda Devlet İdaresi ............................93

Merkez Yönetimi .......................................93Hükûmdar ve Saray ...................................93Divan-ı Hümayun .......................................94Taşra Yönetimi ...........................................95

Türklerde Hukuk ....................................................95İslamiyet Öncesi Tüklerde Hukuk ....................95Türk-İslam Devletlerinde Hukuk ......................96Osmanlı Devleti’nde Hukuk .............................96

Türklerde Ordu ......................................................97İslamiyet Öncesi Türk Devlerinde Ordu ...........97Türk-İslam Devletlerinde Ordu.........................97Osmanlı Devleti’nde Ordu ..............................98

Kara Kuvvetleri ..........................................99Deniz Kuvvetleri.......................................101

Türklerde Sosyal Yapı .........................................102İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Sosyal Yapı . 102Türk-İslam Devletlerinde Sosyal Yapı ............102Osmanlı Devleti’nde Sosyal Yapı ..................103

Türklerde Ekonomi ............................................. 105İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Ekonomi ..105Türk-İslam Devletlerinde Ekonomi................ 105Osmanlı Devleti’nde Ekonomi ...................... 108

Türklerde Din ve İnanış ...................................... 114İslamiyet Öncesi Türklerinde Din ve İnanış .. 114Türk-İslam Devletlerinde Din ve İnanış......... 115

Türklerde Dil, Edebiyat ve Yazı .......................... 115İslamiyet Öncesi Türklerinde Dil Edebiyat ve Yazı 115Türk-İslam Devletlerinde Dil, Edebiyat ve Yazı ..117Osmanlı Devleti’nde Dil, Edebiyat ve Yazı ... 117

Türklerde Eğitim ve Bilim .................................... 119İslamiyet Öncesin Türk Devletlerinde Eğitim ve Bilim 119Türk-İslam Devletlerinde Eğitim ve Bilim ..... 119Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Bilim ............. 121

Türklerde Sanat .................................................. 126İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Sanat... 126Türk-İslam Devletlerinde Sanat .................... 127Osmanlı Devleti’nde Sanat ........................... 131

Çözümlü Test ...................................................... 136Çözümler ............................................................ 139

3. BÖLÜM: UYGARLIK TARİHİ

Uygarlığın Tanımı ................................................143Tarihin Tanımı ......................................................143Tarihe Yardımcı Sosyal Bilimler ...........................143Evren ve Dünya ...................................................143İnsan Yeryüzünde ................................................143Uygarlık Tarihi ve Zaman Şeridi...........................144İlkçağ Tarihi ve Uygarlıkları..................................145

Asya Uygarlıkları ...........................................145Anadolu’da Kurulan Medeniyetler..................146Mezopotamya Uygarlıkları .............................147Mısır Uygarlığı ...............................................149Doğu Akdeniz Uygarlığı .................................150İran Uygarlığı .................................................150Hint Uygarlığı .................................................151Çin Uygarlığı ..................................................151Ege Uygarlıkları .............................................151

Orta Çağ Tarihi ve Uygarlığı ................................154

vii

Feodalite Sistemi ............................................154Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar ...........155Orta Çağ’da Kilise ve Siyaset İlişkisi ..............155Orta Çağ Siyasi Tarihi.....................................156

Orta Çağ İslam Tarihi ve Uygarlığı .......................157İslamiyet Öncesi Dünya'nın Durumu .......157İslamiyet Öncesi Arap Yarımadası'nın Durumu 157İslamiyet’in Doğuşu, Yayılışı ve Hz. Muham-met Dönemi .............................................158Dört Halife Dönemi ..................................159Emevi Devleti...........................................160Endülüs Emevi Devleti.............................161Ben-i Ahmer Devleti.................................161Abbasi Devleti..........................................161İslam Kültür ve Uygarlığı .........................162

Yeniçağ ve Yakınçağ Uygarlığı ve Tarihi........164Coğrafi Keşifler ........................................164Rönesans Hareketleri ..............................166Avrupa’da Reform Hareketleri .................167XVII. ve XVIII. yy.da Avrupa ....................169Otuz Yıl Savaşları ve Westphalia Barışı .169İspanya’da Veraset Savaşları ve Utrecht Barışı 1691740-1748 Avusturya Veraset Savaşları 170Rus Çarlığı’nın Kurulması .......................170Yedi Yıl Savaşları ...................................170Amerika Birleşik Devletleri’nin Kurulması ....170Avrupa’da Bilimsel Gelişmeler ve Aydınlanma Çağı .....................................170Yakınçağ’da Avrupa .................................173İtalya’da Siyasi Birliğin Sağlanması ........175Almanya’da Siyasi Birliğin Sağlanması ..175Sanayi İnkılabı .........................................176Çarlık Rusyası’nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali 177

Çözümlü Test .......................................................179Çözümler .............................................................184

4. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ DÜNYA TARİHİ

I. Dünya Savaşı ...................................................189I. Dünya Savaşı’nın Sebepleri .................189Ana Sebepler ...........................................189Ara Sebepler............................................189Savaşın Başlaması ..................................189Paris Barış Konferansı.............................189I. Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan barış antlaşmaları ....................................189Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Orta Asya’daki Türk Devlet ve Toplulukları .............................................190

SSCB Yönetimindeki Türk Topluluğunun Durumu ....................................................190Basmacı Hareketi ....................................191Ortadoğu'da Manda Yönetimlerinin Kurulması ................................................191Uzak Doğu'da Yeni Güç Japonya ............1911929 Dünya Ekonomi Krizi ......................192Ekonomik Kriz Öncesi Dünya ..................192Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Per-şembe) ....................................................192İki Savaş Arası Dönemde Avrupa ............192Barışın Sürekliliğini Sağlama Çabaları ...192Avrupa’da Sosyal ve Ekonomik Hayat .....193Totaliter Rejimlerin Doğuşu......................193Almanya’da Nazi İktidarı .........................193İspanya’da Franco Dönemi......................194İki Savaş Arası Dönemde Dünya.............195

II. Dünya Savaşı .................................................196Savaş Öncesinde Gelişmeler ..................196Japonya ...................................................196İtalya ........................................................196Almanya...................................................196Savaş Yılı: 1939 ......................................198Avrupa’da Savaş .....................................198Almanya-Fransa Savaşı ..........................199Almanya-İngiltere Savaşı.........................199Almanya – Sovyet Rusya Savaşı ............199Almanya’nın Balkanlardaki Yayılımı ........199İtalya’nın Yunanistan’a Saldırması ..........199Kuzey Afrika’da Savaş ............................200Asya ve Pasifik’te Savaş ........................200Savaş Öncesi ABD ..................................200Pearl Harbour Baskını ve ABD’nin Savaşa Girmesi ....................................................200Pasifik Savaşları .....................................200Barışa Doğru ..........................................200Avrupa’da Savaşın Sona Ermesi .............200Pasifik’te Savaşın Sona Ermesi...............201Iı. Dünya Savaşı’nda Toplanan Konferanslar ...........................................201Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’na katılması yönünde kararların alındığı konferanslar ....201Birleşmiş Milletlerin kurulması yönünde kararların alındığı yerler ..........................201Savaşın Etkileri ........................................201Siyasi Sonuçları .......................................201Savaş Yıllarında Türkiye..........................203İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası 203

viii

Adana Konferansı (30 Ocak 1943) .........204Kahire Konferansı (4-6 Aralık 1943) ........204II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri ...204II. Dünya Savaşı Kronolojisi.....................205Soğuk Savaş Dönemi ..............................205Doğu Bloku'nun Kuruluşu .......................205Doğu Bloku İçinde Gelişmeler .................206Sovyet Modeline Göre Ekonomik ve Sosyal Düzenin Kurulması .................................206Sosyalist Blok'ta Sarsıntılar .....................207Batı Bloku’nun Kurulması .......................208Truman Doktrini .......................................208Marshall Planı .........................................208NATO’nun Kuruluşu .................................208Avrupa Konseyi’nin Kuruluşu ..................209Avrupa Ekonomik Topluluğu ...................209Paylaşılamayan Ortadoğu ......................209İsrail’in Kuruluşu .....................................209Eisenhower Doktrini.................................210Uzak Doğu’da Çatışma............................210Çin Halk Cumhuriyeti’nin Kurulması ........210Uzak Doğu’da Hâkimiyet Mücadeleleri ....210Kore Savaşı .............................................210Tibet Sorunu ............................................ 211SEATO’nun Kuruluşu (8 Eylül 1954) ....... 211Asya ve Afrika’nın Kurtuluşu ................... 211Güney Asya’daki Gelişmeler ................... 211Afrika’daki Gelişmeler ..............................212Soğuk Savaş Dönemi’nde Dünya ............213Yumuşama Dönemi ve Sonrası ...............213Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci ....213Yumuşama Dönemi Politikaları................214Helsinki Konferansı (1 Ağustos 1975) .....214Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları .......................................214Berlin Buhranı .........................................215Küba Bunalımı .........................................215Vietnam Savaşı ......................................215Keşmir Meselesi ......................................216Afganistan’ın SSCB Tarafından İşgali......216Barış İçinde Bir Arada Yaşama ...............216Bağlantısızlar ..........................................216Arap İsrail Savaşları ...............................217Camp David Antlaşmaları ........................218İslâm Konferansı Örgütü..........................219Uluslararası Politikada Petrolün Yeri .......219

Irak-İran Savaşları (1980-1988)...............220Irak’taki Gelişmeler ..................................220İran’daki Gelişmeler .................................220Savaş ve Sonuçları .................................220Yumuşama Dönemi Dünya ......................221Ekonomi...................................................221Bilimsel Gelişmeler ..................................221Kültürel Gelişmeler ..................................222Küreselleşen Dünya ...............................222SSCB’de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri . 222SSCB’nin Dağılması ...............................223SSCB’nin Dağılmasının Sonuçları ..........224SSCB’nin Dağılmasının Güçler Dengesi Üzerindeki Etkisi ......................................224Bağımsız Devletler Topluluğu ..................226TİKA (Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı) ..............................................226Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa’da Yeni Arayışlar ..................................................227İki Almanya’dan Tek Devlete ...................227Avrupa Ekonomik Topluluğu’ndan (AET) Avrupa Birliğine .......................................227Maastrich Kriterleri...................................227Kopenhag Kriterleri ..................................227Avrupa Birliği ve Dünya ..........................227NATO’nun Avrupa’da Genişlemesi .........227Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar............. 228Arnavutluk’un Demokratikleşme Süreci ...229Ortadoğu, Afganistan Ve Arap Baharı ........229Körfez Savaşları ......................................229Filistin Sorunu ve Orta Doğu’da Barış Görüşmeleri .............................................230Afganistan’daki Gelişmeler ......................230Ortadoğu’da Su Sorunu ..........................230Arap Baharı .............................................231Müslüman Kardeşler (İhvan-ı Müslimin) ..231Vahhabilik ................................................231Dünyadaki Gelişmeler .............................231Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri ... 231Küreselleşme ve Etkileri ..........................232

Küresel Sorunlar ......................................233Kaynaklar ...........................................................235

ix

COĞRAFYA

1. BÖLÜM: FİZİKİ COĞRAFYA

Coğrafyanın Prensipleri (İlkeleri) .........................2451. Dağılış İlkesi .............................................2452. İlgi ve Bağlılık İlkesi ..................................2453. Nedensellik İlkesi ......................................245

Coğrafyanın Bölümleri .........................................245A. Fiziki Coğrafya ................................................245

1. Jeomorfoloji ...............................................2452. Klimatoloji ..................................................2453. Hidrografya ................................................2454. Bitki Coğrafyası .........................................2455. Zoocoğrafya...............................................2466. Toprak Coğrafyası .....................................2467. Kartografya ................................................246

B. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya.........................2461. Nüfus Coğrafyası .......................................2462. Yerleşme Coğrafyası .................................2463. Siyasi Coğrafya .........................................2464. Kültürel Coğrafya .......................................2465. Ekonomik Coğrafya ...................................246

Doğal Unsurlar.....................................................248Litosfer: ..........................................................248Atmosfer ........................................................248Biyosfer..........................................................248Hidrosfer ........................................................248

Coğrafyanın Tarihçesi ve Gelişimi .......................248Dünya (Yer Yuvarlağı) .........................................251Dünya'nın Şekli ve Sonuçları ...............................251

Dünya'nın Geoid Şeklinin Sonuçları ..............251Dünya'nın yüzeyinin küre olmasının sonuçları ..252

Dünya'nın Hareketleri ..........................................253Dünya'nın Kendi Ekseni Etrafındaki Hareketi (Günlük Hareketi) ve Sonuçları .....................253Dünya'nın Ekseni Etrafındaki Hareketinin (Günlük Hareketin) Sonuçları ........................253Dünya'nın Eksen Hareketinin (Günlük Hareketin) Yönü.............................................254

Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi (Yıllık Hareketi) ve Sonuçları .........................................255Eksen Eğikliği (Ekvator İle Yörünge Düzlemi Arasındaki Açı) ....................................................256

Eksen Eğikliğinin Sonuçları ...........................256Güneş Işınlarının Yıl İçinde Dik Düştüğü Enlemlerin Değişmesi ............................................................258

Eksen yörünge düzlemine dik olsaydı ...........258Dünya'nın Yıl İçinde Güneş'e Karşı Konumları ....259

21 Mart ve 23 Eylül Durumu (Ekinokslar) ......25921 Haziran Durumu (Yaz Solstisi) ..................26021 Aralık Durumu (Kış Solstisi)......................260

Gölge Boyu Grafiklerini Yorumlama ....................261Harita Bilgisi (Kartografya)...................................263

1. Silindirik Projeksiyon (Açı Koruyan)...........2642. Konik Projeksiyon ......................................2643. Düzlem Projeksiyon (Uzunluk Koruyan) ....265Harita Bilgisi İle İlgili Bazı Kavramlar .............265Haritada Ölçek Kavramı ................................265Ölçek .............................................................266Ölçeklerin Birbirine Çevrilmesi.......................266

A. Kesir Ölçeğin Çizgi Ölçeğe Çevrilmesi 266B. Çizgi Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi 266

Haritaların Ölçeklerinden Yararlanma ............2671. Ölçekten Faydalanarak Uzunluk Hesaplamaları 267

A) Gerçek Uzunluğun Hesaplanması ......267B) Haritadaki Uzunluğun Hesaplanması..267C) Haritanın Ölçeğinin Hesaplanması ....268

2. Ölçekten Faydalanarak Alan Hesaplamaları .... 268A) Gerçek Alanın Hesaplanması .............268B) Haritadaki Alanın Hesaplanması.........269C) Harita Ölçeğinin Hesaplanması ..........269

Eğim ..............................................................269Harita Çeşitleri ...............................................270Ölçeklerine Göre Haritalar .............................270

1. Büyük Ölçekli Haritalar ........................2702. Orta Ölçekli Haritalar ...........................2703. Küçük Ölçekli Haritalar ........................270

Ölçeklerine Göre Haritaların Birbirleriyle Karşılaştırılması .............................................271Konularına Göre Haritalar..............................271

A. Genel Haritalar ....................................271B. Özel Haritalar ......................................271

1. Fiziki Haritalar ............................................2712. Beşerî ve Ekonomik Haritalar ....................2723. İdari Haritalar .............................................272

Haritalarda Yeryüzü Şekillerinin ve Çeşitli Bilgilerin Gösterilmesi.........................................................272

1. Tarama Yöntemi ........................................2722. Gölgelendirme Yöntemi .............................2723. Kabartma Yöntemi .....................................2734. Renklendirme Yöntemi ..............................2735. İzohips (Eş Yükselti Eğrileri) Yöntemi........274İzohipslerden Yararlanarak Profil Çıkarma ....277

Coğrafi Koordinat Sistemi ....................................278Matematik (Mutlak) Konum............................278

1. Paraleller .............................................278

x

2. Meridyenler ..........................................2793. Enlem ..................................................2804. Boylam.................................................281

Yerel Saat ............................................................281Güneş'in Gün İçindeki Konumu .....................282Yerel Saat Hesaplamaları ..............................282

Uluslararası Saat (Saat Dilimleri) ........................283Ulusal Saat ....................................................283Tarih Değiştirme Çizgisi .................................284

Göreceli (Özel) Konum ........................................284Çözümlü Test .......................................................285Çözümler .............................................................287Klimatoloji - İklim Bilgisi .......................................289Atmosfer ..............................................................290Atmosferin Katları ................................................292

a) Troposfer ...................................................292b) Stratosfer ...................................................292c) Şemosfer ...................................................292d) İyonosfer....................................................292e) Eksosfer ....................................................292

İklim Elemanları ...................................................292Sıcaklık ................................................................292

Sıcaklığın Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler 2931. Güneş Işınlarının Yere Düşme Açısı ...2932. Atmosferdeki Nem Oranı .....................2943. Yükselti ................................................2954. Kara ve Denizlerin Dağılışı ..................2955. Rüzgârlar .............................................2956. Okyanus Akıntıları ...............................296

İzoterm Haritaları ...........................................296Dünya Yıllık İzoterm Haritası .........................297Dünya Ocak Ayı İzoterm Haritası ..................298Dünya Temmuz Ayı İzoterm Haritası .............298

Basınç..................................................................299Basıncın Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler .299

1. Yerçekimi .............................................2992. Yoğunluk ..............................................2993. Yükselti ................................................2994. Sıcaklık (Termik faktörler) ....................2995. Dinamik Nedenler (Günlük Hareket)....300

Alçak Basınç (Siklon).....................................300Yüksek Basınç (Antisiklon) ............................300Basınç Alanlarındaki Sapmalar .....................301İzobar Haritaları .............................................301

Rüzgârlar .............................................................302Rüzgârın Hızı.................................................302Rüzgârın Hızını Etkileyen Faktörler ...............302

a) Basınç Farkı (Basınç Gradyanı) ..........302b) Basınç Merkezleri Arasındaki Mesafe .302c) Sürtünme .............................................302d) Günlük Hareket (Koriyolis Kuvveti)......302

Rüzgârın Yönü...............................................302Rüzgârın Yönünü Etkileyen Faktörler ...........302

a) Basınç Merkezlerinin Konumu.............302b) Yer şekilleri ..........................................302c) Dünya'nın Günlük Hareketi ..................303

Rüzgârın Esme Sıklığı (Rüzgâr Frekansı) .....303Rüzgâr Çeşitleri .............................................304A) Sürekli Rüzgârlar ......................................304

1. Alizeler .................................................3042. Batı Rüzgârları.....................................3043. Kutup Rüzgârları..................................305

B) Mevsimlik Devirli Rüzgârlar .......................305Musonlar ..................................................305

C) Yerel Rüzgârlar .........................................3051. Meltemler .............................................3052. Sıcak Yerel Rüzgârlar ..........................307Akdeniz Çevresinde Sıcak Yerel Rüzgârlar 3073. Soğuk Yerel Rüzgârlar .........................307Akdeniz Çevresinde Soğuk Yerel Rüzgârlar .. 307

D) Tropikal Rüzgârlar (Tropikal Siklonlar) ......308Nemlilik Ve Yağış .................................................309Nem ve Yağışlar ..................................................309

1. Mutlak Nem (Salt Nemlilik) ........................3092. Maksimum Nem - Doyma Noktası .............3093. Bağıl Nem (Nispi Nem) ..............................309

Yoğunlaşma .........................................................310Yoğunlaşma Şekilleri .....................................310Sis ve Bulut....................................................310Bulut Şekilleri ................................................. 311

A) Şekillerine Göre .................................. 311B) Yüksekliklerine Göre ........................... 311

Yağışlar ................................................................3121. Konveksiyonel (Yükselim) Yağışlar ...........3122. Orografik (Yamaç) Yağışlar .......................3123. Frontal (Cephesel) Yağışlar .......................312

Yağış Biçimleri .........................................312Çiy ...........................................................313Kırağı .......................................................313Kırç ..........................................................313

4. Yükselen Havanın Oluşturduğu Yağışlar .......313Yağmur ....................................................313Kar ...........................................................313Dolu .........................................................313

xi

Yağış Rejimi .............................................313 Yeryüzünde Yağış Dağılışı.......................314

Büyük İklim Tipleri ...............................................315Başlıca Büyük İklim Tipleri .............................315Ekvatoral İklim ...............................................315Yazı Yağışlı Tropikal İklim (Subtropikal) ........316Savan İklimi ...................................................316Muson İklimi...................................................316Çöl İklimi ........................................................317Akdeniz İklimi.................................................317Ilıman Okyanus İklimi ....................................318Sert Karasal İklim ..........................................318Step İklimi (Ilıman Karasal İklim) ...................319Tundra İklimi ..................................................320Kutup İklimi ....................................................320

Bitki (Vejetasyon) Topografyası ...........................321Bitki Yetişme Koşulları ...................................321

1. İklim .....................................................3222. Yer şekilleri ..........................................3223. Toprak (Edafik) ....................................3224. Biyotik (Canlı) ......................................322

Başlıca Bitki Toplulukları ................................3231. Ağaç Formasyonu ................................3232. Çalı Formasyonu .................................3233. Ot Formasyonu ....................................323

Çözümlü Test .......................................................325Çözümler .............................................................327Jeomorfoloji (Yer şekilleri) ...................................328Dünya'nın İç Yapısı ..............................................328

Yeryuvarlağının Yapısı ...................................3281. Yerkabuğu (Litosfer) ............................3282. Manto (Magma) ...................................3283. Çekirdek ..............................................329

Levha Hareketleri ..........................................329Kıtaların Kayması ..........................................329Jeolojik Zamanlar ..........................................330Yer Kabuğunun Malzemesi Taşlar .................331

A. Katılaşım Kayaçları (Püskürük) ...........331B. Tortul Kayaçlar (Sediment) ..................331C. Metamorfik (Başkalaşım) Kayaçlar .....331

Tor Topografyası ............................................332Karst Topografyası.........................................333Peri Bacaları ..................................................333

Yer şekillerinin Oluşumu ......................................333Yer şekillerinin Oluşum Süreçleri ve Yer şekillerini Oluşturan Kuvvetler .................333A. İç Kuvvetler ...............................................333

1. Orojenik Hareketler (Dağ Oluşumu) ....3342. Epirojenik Hareketler (Kıta Oluşumu) ..334

3. Volkanizma ..........................................3354. Depremler ............................................336

Depremlerin Yeryüzüne Dağılışı ....................336B. Dış Kuvvetler .............................................337Çözülme ........................................................337

1. Fiziksel (Mekanik) Çözülme.................3372. Kimyasal Çözünme..............................337

Akarsu Topografyası (Flüvyal Topografya) ..........338Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri .339Vadi Çeşitleri ..................................................339Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme Şekilleri ..341

Kıyı Topografyası .................................................343Dalga Aşındırma Şekilleri .............................344Dalga Biriktirme Şekilleri................................3441. Kumsallar...................................................3442. Kıyı Oku ve Kıyı Kordonu ..........................3443. Birikim Düzlükleri .......................................3454. Lagün.........................................................3455. Tombolo .....................................................3456. Resifler ......................................................345Kıyı Tipleri ......................................................345

Karst Topografyası...............................................348Karstik Aşındırma Şekilleri...................................348

1. Lapya .........................................................3482. Dolin (Kokurdan - Koyak - Tava)................3493. Uvala .........................................................3494. Polye..........................................................3495. Obruk .........................................................3496. Düden (Su yutan- Su batan) ......................3497. Mağara ......................................................3498. Doğal Tünel ve Köprüler ............................3509. Kör ve Kuru Vadiler ....................................350

Karstik Biriktirme Şekilleri ....................................3501. Traverten ...................................................3502. Sarkıt, Dikit ve Sütun .................................350

Kurak Ve Yarı Kurak Bölgeler Topografyası ........351Kurak ve Yarı Kurak Bölgede Aşındırma Şekilleri 351

1. Mantarkaya (Şahit Tepeler) .......................3512. Tafoni .........................................................3513. Yardanglar .................................................352

Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerde Biriktirme Şekilleri ... 3521. Kumullar (Kum Yığınları) ...........................3522. Lös .............................................................352

Buzul Topografyası (Glasiyal) ..............................352Buzullar................................................................352Başlıca Buzul Tipleri ............................................353Buzul Aşındırma Şekilleri.....................................354

1. Sirkler (Buz Yalağı) ....................................3542. Buzul Vadileri (Tekne Vadi) ........................3543. Fiyord.........................................................3544. Hörgüç Kayalar ..........................................354

xii

Buzul Biriktirme Şekilleri ......................................3541. Moren .......................................................3542. Sandur Ovası.............................................3553. Drumlinler ..................................................355

Yeryüzünde Ana Yer şekilleri ...............................355Dağlar ............................................................355Ovalar ............................................................356Platolar ..........................................................357Denizler ve Okyanuslar .................................358

A. Dalgalar ...............................................359B. Akıntılar ...............................................359C. Gelgit (Med - Cezir) ............................360

Kanallar ve Boğazlar .....................................361Kanallar ve Boğazlar Tablosu ........................364

2. Akarsular .........................................................365Akarsu Rejimi (Akım Düzeni).........................366Akarsu Rejimleri ............................................366

3. Göller ...............................................................367A. Doğal Göller ..............................................367B. Yapay Göller (Barajlar) ..............................367

Su Özelliklerine Göre Göller ....................3684. Yer Altı Suları ve Kaynaklar .............................368

A. Artezyen Kaynaklar ...................................368B. Karstik Kaynaklar (Voklüz) ........................369C. Fay Kaynakları ..........................................369D. Yamaç (Vadi) Kaynakları ...........................369E. Gayzer Kaynaklar......................................369F. Kaplıcalar ve Ilıcalar ..................................370

Sulardan Faydalanma .............................370A) Deniz ve Okyanuslardan Yararlanma .......370B) Akarsulardan Yararlanma .........................370C) Göllerden Yararlanma ...............................370D) Yer Altı Sularından Yararlanma.................370

Hidroelektrik Potansiyel ...........................370Toprak Coğrafyası ...............................................371Toprağın Özellikleri ve Toprağın Oluşumunu Etkileyen Faktörler ...............................................372Toprak Türleri.......................................................373

1. Zonal (Yerli Kaya Toprakları) .....................3732. Azonal (Taşınmış Topraklar) ......................3743. İntrazonal ...................................................374

Heyelan ...............................................................374Heyelana Neden Olan Faktörler ..........................375Erozyon ...............................................................375Çözümlü Test .......................................................377Çözümler .............................................................379

2. BÖLÜM: BEŞERÎ VE EKONOMİK COĞRAFYA

Nüfus Coğrafyası .................................................383Nüfusun Sıçrama Dönemleri .........................383Nüfus Artışı .................................................... 383Dünyada Nüfusun Dağılışı ve Bu Dağılışı Etkileyen Faktörler .........................................384

1. Doğal Faktörler ....................................3842. Beşerî ve Ekonomik Faktörler .............384

Nüfus Politikaları..................................................386Nüfusun Yapısı ....................................................387

Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Piramitleri ..............388Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı ..................390Nüfusun Eğitim Durumu ................................391

Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kolları-na Dağılımı ..............................................391Kırsal - Kentsel Nüfus ..............................392

Nüfus Yoğunluğu Kavramları .........................3921. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu ..................3922. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu ...................3933. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu .................393

Göçler ..................................................................393Dünyada Geniş Çaplı Göçlere Örnekler ..............393Göçlerin Nedenleri ...............................................395Göçlerin Sonuçları ...............................................395Gidilen Yere Göre Göçler ....................................396Kalma Süresine Göre Göçler...............................396Beyin Göçü ..........................................................396

Beyin Göçü Veren Ülkeler .............................396Beyin Göçü Alan Ülkeler................................396

Yerleşme Coğrafyası ...........................................397Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler ......................397Yerleşme Çeşitleri ..........................................397Kır Yerleşmeleri .............................................397Kent Yerleşmeleri ..........................................397Yerleşme Dokuları .........................................398Konut Tipleri ..................................................399Yapı Malzemesine Göre Evler .......................399Çözümlü Test .................................................400Çözümler .......................................................402

Ekonomik Coğrafya .............................................404Gelişmiş Ülkeler.............................................404Gelişmemiş Ülkeler........................................404

Ekonomik Faaliyet Türleri ....................................405Tarım Faaliyetleri .................................................406Mümbit Hilal (Bereketli Topraklar)........................406Tarımı etkileyen doğal faktörler............................406Tarımı etkileyen beşerî faktörler ..........................406Tarımsal Yöntemler ve Tipler ...............................407Tahıl Tarımı ..........................................................408

xiii

Endüstri Bitkileri ...................................................408Meyveler ..............................................................408Hayvancılık ..........................................................409Büyükbaş Hayvancılık .........................................409Küçükbaş Hayvancılık .........................................409Su Ürünleri...........................................................409Ormanlar ve Ormanlardan Faydalanma ..............410Madenler.............................................................. 411Enerji Kaynakları .................................................412Ulaşım .................................................................412Kara Yolu .............................................................412Demir Yolu ...........................................................412Deniz Yolu ...........................................................412Hava Yolu ............................................................413Turizm ..................................................................413A. Doğal Turistik Kaynaklar .................................413B. Beşerî Turistik Kaynaklar ................................415

1. Tarih Öncesi Yerleşmeler ...........................4152. Tarihî Yerleşmeler ......................................4153. Konaklama Tesisleri...................................415

Sanayi..................................................................416Sanayinin Gelişimi ...............................................416

a. Ev İmalatı...................................................416b. Atölye İmalatı .............................................416c. Modern Sanayi (Fabrika Sanayisi).............416

Sanayide Yer Seçimi ...........................................416a. Ham madde ...............................................417b. Enerji .........................................................417c. Sermaye ....................................................417d. İşgücü ........................................................417e. Ulaşım .......................................................417f. Pazar ..........................................................417

Ticaret ..................................................................418Çözümlü Test .......................................................419Çözümler .............................................................421

3. BÖLÜM: TÜRKYE'NİN JEOPOLİTİĞİ ve TÜRKİYE COĞRAFYASI

Türkiye'nin Coğrafi Konumu ................................425Türkiye'nin Matematik (Mutlak) Konumu Ve Sonuçları .............................................................425Türkiye'nin Özel Konumu ve Sonuçları ...............426Özel Tarihlerde Türkiye........................................427Türkiye'de Ortak Saat Kavramı ...........................428Türkiye'nin Jeopolitik Konumu .............................429

Değişen Unsurlar ...........................................429Değişmeyen Unsurlar ....................................429Zaman ...........................................................429

Değişmeyen Unsurlara Göre Türkiye ............429

Değişen Unsurlara Göre Türkiye ...................429

Medeniyetlerin Çıkış Noktasi Türkiye ..................430

Dünyadaki Çatışma Bölgeleri ve Türkiye.............430

Orta Asya.......................................................431

Afrika .............................................................431

Pakt - Birlikler ve Türkiye .....................................431

Birleşmiş Milletler (BM) ..................................432

Avrupa Birliği (AB) .........................................432

Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİ) ..432

Arap Birliği (Arap Ligi)....................................432

G7 Ülkeleri .....................................................432

Gelişmekte Olan 8 Ülke (D8) .........................433

Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) .....433

İslam İş Birliği Örgütü (İİÖ) ............................433

Türkiye'nin Dünya Üzerindeki Coğrafi Konumu ve Avantajları ............................................................433

Türkiye'nin Sınırları ..............................................434

Türkiye'nin Jeolojik Özellikleri ..............................436

Jeolojik Zamanlarda Türkiye................................436

Birinci Jeolojik Zaman (Paleozoik).................436

İkinci Jeolojik Zaman (Mesozoik)...................436

Üçüncü Jeolojik Zaman (Tersiyer) .................436

Dördüncü Jeolojik Zaman (Kuaterner)...........436

Türkiye'de Arazilerin Yaşları ..........................437

Türkiye'de Orojenik Hareketler ............................438

Türkiye'de Epirojenik Hareketler .........................438

Türkiye'de Volkanizma .........................................439

Oluşumlarına ve Bulunduğu Yere Göre Dağlar .. 440

Türkiye'de Depremler ..........................................441

I. Dereceden Deprem Alanları .......................441

Türkiye'de Yeryüzü Şekillerinin Genel Özellikleri .442

Türkiye'nin Bazı Ovaları ve Platoları ...................443

Türkiye'nin Ovaları ...............................................444

Bulundukları Yere Yani Yükseltilerine Göre Ovalar ... 444

A. Kıyı Ovaları ...............................................444

B. İç Ovalar ....................................................444

Türkiye'nin Platoları .............................................445

Türkiye'de Çözülme .............................................445

1. Fiziksel (Mekanik) Çözülme.......................445

2. Kimyasal Çözünme....................................445

Türkiye'de Başlıca Toprak Tipleri .........................446

1. Zonal Topraklar ..........................................446

2. İntrazonal Topraklar ...................................447

3. Azonal Topraklar ........................................447Türkiye'de Topraklardan Yararlanma ...................448

xiv

1. Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık Alanında .... 4482. Sanayide Ham madde Olarak ...................448

Türkiye'de Heyelan ..............................................448Türkiye'de Erozyon ..............................................448

Türkiye'de Erozyonu Artıran Faktörler ...........448Türkiye'de Rüzgâr Erozyonunun Etkili Olduğu Alanlar ...........................................................449

Türkiye Akarsuları................................................450Türkiye Akarsularının Genel Özellikleri ...............450Türkiye'deki Akarsu Havzaları .............................450Türkiye'deki Başlıca Akarsular ............................451Türkiye Akarsularının Rejimleri............................451

A. Yağmur Suları ile Beslenen Akarsular .......451B. Kar ve Buz Suları ile Beslenen Akarsular .451C. Kaynak Suları ile Beslenen Akarsular .......452D. Gölden Çıkan Akarsular (Göl Ayağı) .........452E. Karma Rejimli Akarsular............................452

Türkiye'de Akarsu Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri .. 452Türkiye'de Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri ..........................................................452Vadi Çeşitleri ..................................................452

Türkiye'de Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme Şekilleri ................................................................454Türkiye'de Rüzgârların Oluşturduğu Şekiller .......455Türkiye'de Buzulların Oluşturduğu Şekiller ..........456Türkiye'de Buzul Aşındırma Şekilleri ...................456

1. Sirkler (Buz Yalağı) ....................................4562. Buzul Vadiler (Tekne Vadiler) .....................456

Türkiye'de Buzul Biriktirme Şekilleri ....................456Moren ............................................................456

Türkiye'nin Yeraltı Suları Ve Kaynakları ...............457Türkiye'nin Kaynakları .........................................457

1. Artezyen Kaynaklar ...................................4572. Karstik Kaynaklar (Voklüz).........................4573. Fay Kaynakları...........................................4574. Yamaç Kaynakları ......................................458

Türkiye'nin Kaplıca Ve Ilıcaları ............................458Türkiye'de Karstik Şekiller ...................................458Türkiye'de Karstik Arazilerin Dağılışı ...................459Türkiye'de Karstik Aşındırma Şekilleri .................459

1. Lapya .........................................................4593. Uvala .........................................................4604. Polye..........................................................4605. Obruk .........................................................4606. Düden (Su yutan - Su batan) .....................4607. Mağara ......................................................460

Türkiye'de Karstik Biriktirme Şekilleri ..................4611. Traverten ...................................................461

2. Sarkıt, Dikit ve Sütun .................................461Türkiye'de Dalgaların ve Akıntıların Oluşturduğu Şekiller .................................................................461Türkiye'de Dalga Aşındırma Şekilleri ...................461

Falez (Yalıyar) ...............................................461Türkiye'de Dalga Biriktirme Şekilleri ....................462Türkiye'de Kıyı Tipleri ..........................................463

1. Boyuna Kıyılar ...........................................4632. Enine Kıyılar ..............................................4633. Ria Tipi Kıyılar ..........................................4634. Dalmaçya Tipi Kıyılar .................................4635. Limanlı Kıyılar ..........................................464

Türkiye'de Göller .................................................464A. Doğal Göller ..............................................465

1. Yerli Kaya Gölleri .................................4652. Set Gölleri ............................................465

B. Yapay (Baraj) Göller ..................................466Türkiye'nin İklimini Etkileyen Faktörler ve Türkiye'de İklim Elemanları ...................................................467Matematik Konumun İklime Etkisi........................467Özel Konumun İklime Etkisi .................................467

a. Etrafındaki Denizlerin Etkisi .......................467b. Yükselti ......................................................467c. Dağların Uzanışı ........................................467d. Etrafındaki Basınç Merkezlerinin Etkisi .....467e. Bakı ...........................................................467

Türkiye'de Sıcaklık ..............................................468Türkiye'nin Yıllık Ortalama Sıcaklık Haritası ........468Türkiye Ocak Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası ...468Türkiye Temmuz Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası ..469Türkiye Yıllık Sıcaklık Farkı Haritası ....................469Türkiye'yi Etkileyen Basınç Merkezleri ....................... 469Türkiye'yi Etkileyen Rüzgârlar .............................470Türkiye'de Nem ve Yağış .....................................471Oluşumuna Göre Yağış Çeşitleri .........................471

Türkiye'de Yağışın Fazla Olduğu Yerler ........471Türkiye'de Yağışın Az Olduğu Yerler .............471

Türkiye'de İklim Tipleri .........................................472Karadeniz İklimi ...................................................472Akdeniz İklimi.......................................................473Karasal İklim .......................................................473

Sert Karasal İklim ....................................473Step İklimi ................................................474

Türkiye'nin Bitki Örtüsü ........................................4741. Ormanlar....................................................4742. Maki ...........................................................4753. Bozkır ........................................................4764. Yüksek Dağ Çayırları.................................476

xv

Türkiye'de Nüfus ve Yerleşme .............................478Türkiye'de Nüfus Sayımları ................................478Nüfus Artışı ve Sonuçları ....................................478Türkiye'de Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler .... 481

1. Doğal Faktörler ..........................................4812. Beşerî ve Ekonomik Faktörler ...................481

Türkiye'de Nüfusun Seyrek Olduğu Yerler ...........481Türkiye'de Nüfusun Sık Olduğu Yerler ................482Türkiye'de Nüfus Yoğunlukları ............................482

1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu .......................4822. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu .........................4833. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu ......................483

Türkiye Nüfusunun Özellikleri (Nüfusun Yapısı) ..4841. Türkiye'de Nüfusun Yaş Gruplarına Göre

Dağılımı .....................................................4842. Türkiye'de Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı . 4863. Türkiye'de Çalışan Nüfusun EkonomikFaaliyet Kollarına Dağılımı ............................4864. Türkiye'de Nüfusun Eğitim Durumu ...........4865. Türkiye'de Kırsal - Kentsel Nüfus .............487

Türkiye'de Nüfus Politikaları ...............................488Gelecekte Türkiye Nüfusu ..................................489Türkiye'de Göçler ................................................489

1. Türkiye'de Nedenlerine Göre Göçler .........4892. Türkiye'de Mekânlara Göre Göçler ............490

İç Göçler ..................................................490Dış Göçler................................................4911. Dış Ülkelerden Türkiye'ye Olan Göçler ...4912. Türkiye'den Dış Ülkelere Olan Göçler .....491

3. Türkiye'de Zamana Göre Göçler ...............491Sürekli Göçler ..........................................491Mevsimlik Göçler .....................................491

Türkiye'de Yerleşme ............................................492Yerleşmenin Tarihçesi .........................................492Türkiye'de Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler ...........494Türkiye'de Yerleşme Şekilleri ..............................494Yerleşmelerin Sınıflandırılması ............................494

A. Köy Altı Yerleşmeleri .................................496Yerleşme Dokularına Göre Köyler ...........498Toplu Yerleşmeler ....................................498Dağınık Yerleşmeler ................................499

B. Kent Yerleşmeleri .....................................4991. Nüfuslarına Göre Kentler .....................5002. Fonksiyonlarına Göre Kentler ..............500Türkiye'de Kentlerin Gelişmeleri ve Sorunları ...501

Türkiye'de Mesken Tipleri ..............................5021. Ahşap Meskenler .................................5022. Toprak (Kerpiç) Meskenler...................5023. Taş Meskenler .....................................502

Türkiye'nin Ekonomik Coğrafyası ........................504Türkiye'nin Ekonomisini Etkileyen Faktörler ........504

A. Coğrafi Konum ..........................................504B. Yer Şekilleri ...............................................504C. İklim ...........................................................504D. Nüfus Yerleşme .........................................505

Türkiye'de Arazi Kullanımı ...................................505Türkiye'de Yer Şekillerinin Arazi Kullanımına Etkileri ... 505Türkiye'de Topraklardan Yararlanma ...................506Türkiye'de Tarım (Ziraat) .....................................507Türkiye'de Tarımı Etkileyen Doğal Faktörler ........507

A. İklim ...........................................................507B. Yer Şekilleri ...............................................508

Türkiye'de Tarımı Etkileyen Beşerî Faktörler .......5081. Sulama ......................................................5082. Tarımda Makine Kullanımı .........................5083. Gübreleme .................................................5094. Tohum Islahı ..............................................5095. Toprak ve Bakımı .......................................5096. Zirai mücadele (İlaçlama) .........................5098. Pazarlama .................................................509

Bitkisel Üretim ......................................................509Tahıllar ...........................................................509

1. Buğday ................................................5102. Arpa .....................................................5103. Mısır.....................................................5104. Çeltik (Pirinç) ....................................... 511

Baklagiller ...................................................... 511Sanayi Bitkileri ...............................................512

1.Tütün ....................................................5122. Pamuk .................................................5123. Şeker Pancarı ......................................5124. Keten - Kenevir ....................................5135. Çay ......................................................5136. Haşhaş ................................................5137. Anason ................................................5138. Gül .......................................................513

Yağ Bitkileri ....................................................5131. Ayçiçeği ...............................................5132. Zeytin ...................................................5143. Soya Fasulyesi ....................................514

Yem Bitkileri ...................................................514Meyvecilik ......................................................514

1. Fındık...................................................5142. Turunçgil .............................................5153. İncir ......................................................5154. Üzüm ...................................................5155. Muz ......................................................5166. Antep Fıstığı ........................................516

xvi

Sebzecilik ......................................................516Seracılık.........................................................516Turfandacılık ..................................................516

Türkiye'de Hayvancılık ........................................516Hayvancılığı Etkileyen Faktörler ..........................517Türkiye'de Hayvan Varlığı ve Coğrafi Dağılışı .....517

1. Küçükbaş Hayvancılık ...............................517Koyun ......................................................517Kıl Keçisi ..................................................517Tiftik Keçisi ..............................................518

2. Büyükbaş Hayvancılık ...............................5183. Kümes Hayvancılığı...................................5194. İpek Böcekçiliği ..........................................5195. Arıcılık........................................................5196. Su Ürünleri.................................................519

Türkiye'de Ormancılık ..........................................520Ormanlardan Yararlanma Ve Orman Ürünleri .....520Ormancılığın Türkiye Ekonomisindeki Yeri Ve Önemi ...520Türkiye'de Madenler ............................................521Madenciliğin Türkiye Ekonomisindeki Yeri Ve Önemi ...524Türkiye'de Enerji ..................................................524Türkiye'de Enerji Kaynakları ................................526

Taş Kömürü ...................................................526Linyit ..............................................................526Petrol .............................................................527Doğalgaz .......................................................527Su Gücü (Hidroelektrik Enerji) .......................527Rüzgâr Gücü .................................................527

Türkiye'deki Rüzgâr Santralleri ............................527Güneş Enerjisi ...............................................528Jeotermal Enerji.............................................528Nükleer Enerji (Radyoaktif mineraller) ...........528

Türkiye'de Sanayi ................................................5281. Sermaye ....................................................5292. Ham madde ...............................................5293. Enerji .........................................................5294. İşgücü ........................................................5295. Pazarlama .................................................5296. Ulaşım .......................................................529

Sanayinin Türkiye Ekonomisindeki Yeri Ve Önemi ... 529Türkiye'de Sanayinin Gelişimi .............................529

Sanayide Planlı Devre .........................................530 Sanayi Kolları ......................................................531

Besin Sanayii .................................................531Türkiye'de Ulaşım ................................................534Türkiye'de Ulaşımı Etkileyen Doğal Ve Beşerî Faktörler ..............................................................534

Doğal Faktörler ..............................................534Beşerî ve Ekonomik Faktörler .......................534

Türkiye'de Ticaret ................................................537İç Ticaret ..............................................................537Dış Ticaret ...........................................................538Transit Ticaret ......................................................539Serbest Ticaret Bölgeleri .....................................539Ülkemizde Serbest Ticaret Bölgeleri ..................540Türkiye'de Boru Hatları ........................................540Türkiye İçinde Boru Hatları ..................................541Türkiye'de Kültür ve Turizm .................................542Türkiye'de Turizmi Etkileyen Faktörler ................542

Doğal Faktörler ..............................................542Beşerî Faktörler .............................................542

Türkiye'nin Turistik Değerleri ...............................543A. Doğal Güzellikler .......................................543B. Tarihî Değerler...........................................544

Türkiye'de Hizmet Sektörü ..................................545İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) ...546Bölgesel Kalkınma Projeleri.................................548Zonguldak - Bartın - Karabük (ZBK) Projesi ........549Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP) .......................549Yeşilırmak Havzası Gelişim Projesi .....................549Doğu Anadolu Projesi (DAP) ...............................549Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) .....................550Çözümlü Test .......................................................551Çözümler .............................................................557

TARİH

1. BÖLÜMTÜRK SİYASİ TARİHİ

5

Sevgili arkadaşlar:

ÖSYM tarafından yapılan alan bilgisi sınavı kapsamında (ÖABT) 6 tane ta-rih sorusu bulunmaktadır. Bu sorula-rın üç tanesi “Türk Tarihi ve Kültürü”, diğer üç tanesi ise “Uygarlık Tarihi” konularındandır. “Türk Tarihi ve Kültü-rü” dersi KPSS içeriğinden de yaban-cı olmadığınız konulardır. Kitabımızın bu bölümünde konunun ana eksenini akademik kitap desteğiyle derinleştire-ceğiz. Olabildiğince az sözle çok şey anlatmaya çalışacağız.

Çok değerli arkadaşlar, zaman zaman; "Tarihin konusu bu kadar uç noktalara varıyor mu? Biz sınıf öğretmenleri için soruları bu kadar kasarlar mı?" şek-linde düşüncelere kapılacaksınız. Sizi anlıyor, siteminizi ve rahatsızlığınızı da paylaşıyoruz. Lakin tarih soruları-nın içerik olarak ne kadar derinliklere inebileceğini hepimize 2014 - 2015 - 2016 KPSS ve ÖABT sınavları göster-miştir. Gün sitem etme günü değildir, gün canla başla hedefe varmak için çalışma günüdür. Pegem Ailesi olarak üzerimizdeki büyük yükün, sorumlu-luğun farkındayız. Bu bilinç içerisinde sizlerin ideallerinizi, ideal haline getir-dik ve sizlere mahcup olmamak için eksiksiz bir kitap oluşturmak için çaba harcadık. ÖABT için hazırladığımız bu kitabın KPSS Tarih konularınız için de tamamlayıcı olacağını biliyor çalışma-larınızda başarılar diliyoruz.

GENEL TÜRK TARİHİ

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

Türklerin Adı

“Türk” adı etnik bir isim olmayıp siyasi bir ad olarak kul-lanılmıştır. Türk kelimesi, “Olgunluk çağı” (Kaşgarlı Mahmut), “Töre sahibi” (Ziya Gökalp), “Güç, kuvvet, kudret” (Nemeth), “Kanunla düzenlenmiş halk” (W. Barthold), “Miğfer” (Çin kaynakları), “Türemek, çoğal-mak” (Arminius Wambery), “devlete bağlı halk” (G. Doer-fer (Dorfer) anlamlarında da kullanılmıştır.

Türk kelimesinin yer aldığı Türklere ait ilk belge ise Or-hun Anıtları'dır. Orhun kelimesinden "Türük" şeklinde söz edilmiştir. Bizans kaynaklarında, Orta Asya için “Türkiye” ifadesi kullanılmıştır. Türk kelimesi Göktürkler ile siyasi bir kimlik kazanmıştır.

Türklerin Anayurdu

Altay Dağları ve etrafı Türklerin ilk anayurdudur. Anayur-dun doğusunda Kingan Dağları; batısında Hazar Denizi; kuzeyinde Sibirya stepleri, Altay Dağları, Baykal Gölü, güneyinde ise Himalaya, Hindikuş, Karanlık Dağları bu-lunur.

Türklerin ilk anayurdunda kurulan uygarlıklar: Anav, Afanasyevo, Kelteminar, Andronova, Karasuk, Tagar şeklindedir.

• Anav (MÖ 4500-1000) Orta Asya’nın en eski kültü-rüdür.

• Minusinsk Bölgesi’nde ortaya çıkan Afanasyevo (MÖ 3000 - 1700), Türklerin en eski kültürüdür. Bu-rada görülen brakisefal savaşçı beyaz ırk Türklerin ilk prototipi olarak kabul edilir.

• Tagar (MÖ 700-100) Orta Asya uygarlık merkezlerin-den en yeni ve gelişmiş olanıdır.

Göçler, Sebepleri ve Sonuçları

Göçebe ve savaşçı Proto-Türkler MÖ 1700’den itibaren çevresine egemen olmaya başlamıştır. Atı evcilleştiren, tekerlekli araba yapan Türkler çevresel faktörlerin de et-kisiyle göçebe hayat yaşamışlardır. Türklerin göç etme sebepleri şunlardır:

• İklim şartları ve coğrafi koşullar

• Boylar arası mücadele

• Dış baskı

• Bağımsız yaşama isteği

• Hayvancılık yapılması ve salgın hastalıklar

• Otlakların yetersizliği

• Cihan hâkimiyeti anlayışı

• Nüfus artışı

• Göç eden boyların birbirini etkilemesi

Göçebe hayatın sonuçları şunlardır:

• Türklerin farklı coğrafyalara gitmesi dil alanında fark-lı lehçelerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

• Devlet, boylar federasyonu şeklinde örgütlenmiştir.

• Toplumsal dayanışma artmıştır.

• Toprak mülkiyeti anlayışı gelişmemiştir. Feodal sis-tem oluşmamıştır. Sermayeden kaynaklı sosyal sınıf-laşma oluşmamıştır.

• Yerleşik yaşam özellikleri gelişmemiştir.

• Hayvancılığa dayalı ürünler ihraç edilmiştir, tarıma dayalı ürünler ise ithal edilmiştir.

• Cezalar ölüm gibi katı ya da kısa süreli olmuştur.

• Savaşçı özellikler gelişmiştir.

• Yazılı kültürün gelişimi (matbaa) gecikmiştir.

6

• Dinî inançta, doğacı anlayış etkili olmuştur.

• Kültürel etkileşim artmıştır.

• Türk tarihini bir bütünlük hâlinde incelemek de zor-laşmıştır.

• Göçebe hayat ve istilalar Türk kültüründen günümü-ze kalan eserlerin de azalmasına sebep olmuştur.

• Duvar sanatı, mimari kültür gelişmemiştir. Doku-macılık ve çadır sanatı ise gelişmiştir. Sanat eserleri taşınabilir nitelikte yapılmıştır.

Türk göçlerinin, İran yaylası üzerinden Mezopotamya’ya kadar erişmesi muhtemel-dir. Sümerlerin dil ailesi “Sami” ya da “Hint-Ari” değil Türkçenin de dahil olduğu “bitişken” gruptadır.

Akademik Bakış

İskitler (Sakalar)

İskitler, yoğunlukla Kırım çevresinde yaşamışlardır. Kim-merler, Asurlular, Urartular, Medler ve Perslerle mücade-le etmişlerdir.

• Bilinen en önemli hükümdarı Alp Er Tunga’dır. Ölü-mü üzerine “Alp Er Tunga Sagusu” söylenmiştir.

• Firdevsî, İran-Turan savaşlarını anlattığı Şehname adlı eserinde Alp Er Tunga’dan Efrasiyab adıyla söz etmiştir.

• Alp Er Tunga ve Şu İskit destanlarındandır.

• “Tomris” adında bir kadın hükümdarları vardır.

• Atlı-göçebe bir kavim olan İskitler, keçeden kubbeli çadır araba yapmışlardır.

• At hayvanının savaş aracı olarak kullanılmasını sağ-layan "Üzengi" yi bulmuşlardır. Böylelikle at üzerinde ayağa kalkma ve ok atışı yapma imkânı da bulmuş-lardır.

• Yoğurt, çökelek yapar, kımız (kısrak sütünden ya-pılan bir çeşit içecek) içerlerdi. Uzun etekli ceket ve pantolon giymişlerdir. Uzun konçlu ayakkabılar gi-yerken başlarına da sivri börkler takmışlardır. Altın ve gümüşten at koşum takımları ile kemer tokaları yapmışlardır.

• Gök Tanrı ve Şamanizm inançları yaygındı. Ölüm-den sonra yaşama inanmışlardır. Ölülerini “kurgan” denilen mezara eşyalarıyla gömmüşlerdir. Ölülerini mumyalamışlardır.

İSLAMİYET'TEN ÖNCEKİ TÜRK DEVLETLERİ

Türk Devletleri

Avrupa

1. Avrupa Hunları

2. Avarlar

3. Bulgarlar

4. Macarlar

5. Kıpçaklar

6. Oğuzlar

7. Peçenekler

Asya

1. Asya Hunları

2. Göktürkler

3. Kutluklar (II. Göktürk)

4. Uygurlar

5. Kırgızlar

6. Hazarlar

7. Türgeşler

8. Akhunlar

9. Sabarlar

10. Kimekler

11. Tabgaçlar

12. Başkurtlar

Asya’da Kurulan Türk Devletleri

Asya Hunları

Moğolistan, Orhun-Selenga nehirleri ile Ötüken dolay-larında hâkimiyet kurmuşlardır. Asya Hun Devleti hak-kındaki ilk yazılı belge MÖ 318 yılında Çin ile yapılan Kuzey Şansi Antlaşması’dır.

• Hunlar, tarihin bilinen ilk Türk devletidir. Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır. Teoman; Tunguz, Yü-eçi ve Çin’e yaptığı seferlerde başarılı olmuştur. Teoman’dan itibaren Çin ile yapılan mücadelelerin temelinde İpek Yolu ticaretine hâkim olma arzusu vardır. Çin, Teoman zamanında Hun akınlarını dur-durmak için Çin Seddi'ni inşa etmiştir.

• Teoman’ın oğlu Mete Han, rehin olarak bırakıldığı Yüeçilerden kurtularak, babasına karşı isyan ederek “Tanhu” (yüce, ulu) unvanıyla hükümdar olmuştur. Mete Han (MÖ 209-174), Moğollara, Tunguzlulara ve Yüeçilere karşı üstünlük sağlamış Çin’i Pai-teng’te mağlup etmiştir. Mete Han, Türklere millet olma bi-linci kazandırmıştır.

Mete Han, Çin’i mağlup etmesine rağmen Çin’e yerleşmemiş, bu ülkeyi vergiye bağla-makla yetinmiştir. Bunun sebebi Çin içerisin-de Türk kültürünün yok olmasından duyduğu endişedir.

Akademik Bakış

• Mete Han’dan sonra başa Ki-ok (MÖ 174-160) geçmiştir. Bu dönemde Çin prensesleri ile siyasal amaçlı evlilikler yapılmıştır. Çin, evlilikler yoluyla Hun ülkesine casuslar sokak hanedan ailesinde iki-likler, entrikalar çıkartmıştır. Bu dönemde Türkler, Çin kültürüne özendirilmiş; kültürel açıdan asimile edil-mek istenmiştir.