Sinimulan ko ang pagtalakay ng romansang nobela sa blog na ito sa pamamagitan ng artikulo na UNDYING ROMANCE. Sinimulan kong buksan ang paksa sa pagtalakay ng mga suliraning nakapaloob dito. Mga suliraning nakapaloob sa konteksto nito, mga manunulat, publisher, mambabasa atbp. Hindi sa nais kong gawing negatibo ang artikulong iyon, kundi dahil para buksan ang paksang ito sa isang mas makatotohanang pagtalakay. Ang romansang nobela at maging ang kasaysayang nakapaloob dito ay hindi isang escapismo, kundi may totoong kasaysayang pinagdaraanan sa lipunang Filipino. Bata pa ang romansang nobela dito sa Pilipinas kung ikukumpara sa ibang bansa. Naging masigla ito sa market simula 1980's-90's dahil sa ilang pangunahing dahilan. Taong 2000 nang unti-unti itong nanamlay dahil sa mga sangkot na isyung pulitikal, pagbaba ng ekonomiya ng bansa, pag-unlad ng teknolohiya (internet, video games, etc.) paglakas ng telebisyon at iba pang libangang o aliw ng mga Filipino. Pero sa kabila ng pagsasara ng ilang malalaking publikasyon(Valentine Romances, ABS-CBN Publishing House, etc), nanatili itong nasa market (bookstore man o bangketa) dahil patuloy na may mambabasang tumatangkilik dito.

Narito ang unang bahagi ng artikulo na isinulat ko bilang papel at pagsusuri sa aking masteral tungkol sa mga tradisyunal na konsepto ng romance novel na unti-unting nagkakaroon ng inobasyon sa pagsulong ng panahon.

GLADY E. GIMENA98-78027

MALIKHAING PAGSULAT 215 (UP DILIMAN)DR. LILIA QUINDOZA SANTIAGO

ANG TRADISYUNAL AT INOBASYON SA ROMANSANG NOBELA (PART 1)

Sa konteksto ng lipunang Pilipino, malaki ang kadahilanan ng malaking populasyon ng mahihirap, pagbagsak ng ekonomiya, at pagdami ng OFW kung bakit naging popular ang romansang nobela. Naging panandaliang paglimot nila ang pagbabasa ng ganitong uri ng babasahin na may temang mababaw, at mga feel good na istorya. Sa kaso naman ng mga OFW sa ibang bansa, naging libangan nila ito at pampatid ng kanilang pagkasabik sa bansang Pilipinas. Dahil ang pakiramdam nila, sa pagbabasa ng romansang nobela ay nakapaglalakbay ang kanilang isip patungo sa mga tauhan, pook, pangyayari na nagaganap sa Pilipinas.

Ang romansang nobela ay may pormula na love story, kadalasan ay love triangle ang conflict,pero happy ending pa rin sa kabila ng mga paghihirap ng bidang tauhan. Magaan lang ang pagkukuwento o ang naratibo upang madaling maunawaan ng mga mambabasa nito. Ang bawat eksena ay may laging mayroong tinatawag na kilig moments para sa mga bidang babae at bidang lalaki. Lantad na ang pormulang ito ng romansang nobela. Magpapaiyak, magpapakilig, magpapalibog, at sa bandang huli’y magpapaligaya ng mambabasa dahil sa konsepto ng happy ending o sa konsepto ng aliw bilang escape. Bakit nga ba kailangan ay happy ending? Para maging magaan dalhin ng mambabasa ang buhay na nakapaloob sa romansang nobelang kanyang binasa. Ang pagbabasa ng mga ganitong tema ay isang paraan ng escapism o pagtakas sa realidad. Iyon ang gusto ng tao, dahil sa totoong buhay ang gusto ng tao ay may happy ending, at walang may gusto ng tragic ending. Pandadaya man ito o hindi, ang mahalaga`y panandaliang makalimot ang tao sa kahirapan.

Palaging bida ang babae na api, katulong o anak ng dukha. Makikilala niya ang isang lalaking adonis, mayaman at bohemyo, pero iibigin siya ng lalaki maging sino man siya. Pag-asa at pagkakataon ang ibinibigay ng ganitong tema sa kamalayan ng mambabasa. Malinaw na nakaangkla ang pormulang ito sa Cinderella plot. Inaapi ang bidang babae, may kontrabida na magpapahirap ng buhay niya at sa bandang huli ay darating ang kanyang prince charming na magsasalba sa kanya mula sa kaapihan. Ang bidang babae kadalasan ay nagiging idolo ng kanyang mambabasa. Kagaya ni Sharon

Cuneta na iniidolo ng kanyang mga fans bilang babaeng mahirap na yumayaman dahil sa taglay na katangian ng magandang tinig o galing sa pag-awit, o kaya’y babaeng basurera na masikap sa buhay, o mabait na anak, o babaeng lumalaban sa asawa. Dahil sa mga ganitong role na ginampanan ni Sharon Cuneta kaya siya minahal ng kanyang mga fans at kung bakit siya patuloy na tinatangkilik sa kasalukuyan. Naka-pattern din siya sa Cinderella plot. Dahil pamilyar na sa mga mambabasa ang ganitong pormula, madaling nalangoy ng romansang nobela ang tagumpay nang ginamit din ang ganitong pormula.

Ngunit sa paglipas ng ilang panahon, nagkakaroon na rin ng mga pagbabago ang romansang nobela. Mula sa ganitong tradisyunal na konsepto ay unti-unti na ring nagkakaron ng mga inobasyon. Ang babae ay hindi na lamang basta api. Nagbago na rin ang trend sa mga kababaihan. Mas naging liberated na ang pananaw ng ilang manunulat tungkol sa gender issue kaya’t nagiging repleksiyon ang kanilang mga tauhang babae ng mga makabagong pananaw na ito.

Ayon sa nobelistang si Maia Jose, paniniwala niya`y isang legal na labasan ng “libog” ng mga kababaihan ang romansang nobela. Kung sa lalaki `y legal na ang magbasa ng playboy magazine, dito sa ating bansa ay ito naman ang legal na basahin ng mga babae. Sa pamamagitan ng ganitong uri ng babasahin ay napapalaya ang mga inhibisyon ng babae sa sex. Naipapakita sa lipunan na ang babae `y may pangangailangang seksuwal. Hindi na ang babae ay basta na lamang naghihintay na sipingan sa kama ng lalaki kundi ang babae ay nagyaya na rin at sumisiping na rin sa isang lalaki ng kusa. Sa pamamagitan ng ganitong pagpapalaya, hindi na isang imahe lamang ng kaapihan ng patiarchal society ang role ng mga babae. Hindi na siya basta ina, asawa, madre, puta, bruha. Isa na siyang tao na may mahalagang papel sa lipunan. Sa pamamagitan ng romansang nobela ay nagkaroon na ang babae ng pisikal na anyo. May “libog” na kailangang tugunan, may pangangailangang seksuwal, may kayang gawin upang humubog ng isang lipunan. Ang ganitong pagbabagong anyo mula sa tradisyunal na karakter ng isang tauhang babae ay masasabing mapangahas. Matibay at matatag ang mga kumbensiyong binabasag ng mga gumagawa nito kaya’t pagkaminsan ay nahahatulan ang isang romansang nobela bilang isang “porno magazine”. Tinutuligsa na rin ito ng mga kritiko at moralista bilang isang basurang babasahin. Hindi nasusuring mabuti ang mahalagang kontribusyon nito sa lipunan bilang daluyan ng progresibong kamalayan ng mga kababaihan.

Totoong ang romansang nobela ay naging daluyan ng progresibong kamalayan ng isang babae. Ang nagbabasa nito ay inang maybahay, empleyada, guro, estudyante, tindera, katulong, at iba pang magkakategorya sa mga pangkaraniwang babae ng lipunan. Dahil na rin sa pagtatangka ng ilang manunulat na palayain ang mga babae sa mula sa kulungan ng patriyarkal na sistema, ang mga mambabasa’y nagiging conscious na rin sa isyu ng “kaapihan ng mga babae” sa lakas at kapangyarihan ng lalaki sa lipunang patriyarkal.

Noon, ang mga karakter o tauhan na ginagamit sa mga babae ay babaeng mahina o martir, babaeng puta, babaeng asawa o ina, babaeng bruha, babaeng kabit, babaeng api. Ngayon ay nagre-react na ang mga manunulat dito. Tumutugon sila sa kanilang mga nababasa. Lumilikha na sila ng mga karakter o tauhan na ultra independent, o bidang liberated. Nagagalit na ang mambabasa sa ginagawang panggigipit ng mga karakter o tauhang lalaki sa babae. Nagwawala sila sa panghahalay na ginagawa sa imahe ng babae. Nagrerebelde sila sa ginagawang pang-aapi sa bidang babae. At sa huli `y lumalaya sila sa tuwing nagtatagumpay ang bidang babae. Idolo nila ito. Dahil isinasantinig ng bidang babae ang kanilang kalooban. Nakakamit nila ang tagumpay kung nagtagumpay ang kanilang idolo.

Sa romansang nobela, bagama`t hindi malay ang ilang manunulat nito sa isyung pangkababaihan, ang iba’y mayroon na ring tendensiya na kumawala sa kahon ng tradisyunal na konsepto. May isinusulong na rin ang ilan na mga progresibong ideya na nagtatangkang basagin ang kumbensiyunal na karakter ng mga babae. Kahit sa mga simpleng salita o dialogue ay mapapansin ang mga ito. Halimbawa, kung dati rati’y sasabihin ng isang babae sa isang lalaki ang : “Mahal kita, ikaw ang buhay ko. Ngayon ay sinasabi na ng babae sa isang lalaki ang : “Mahal kita, pero may sarili akong buhay.” Sa simpleng pagbabago ng salita ay nagkaroon ng isang malaking pagbabago sa kalagayan ng isang babae. Mula sa isang babaeng dependent sa isang lalaki, naging dependent na siya sa kanyang sarili.

ANG ILANG MANUNULAT NG VALENTINE ROMANCES

Sa romansang nobela ay tahasang tinalakay na rin ng ilang manunulat kung paano ang lalaki ang kabit at hindi ang babae. Pagtalakay ng mga kuwento ng lalaking nasa bahay habang ang babae ang nasa opisina. May kuwento ng isang babaeng siya ang nanligaw sa kanyang nobyo. May kuwento ang isang babaeng nakipag-one night stand siya sa isang lalaki at pagkatapos ay nagpakasal siya sa ibang lalaki kinabukasan. May kuwentong walang takot na humiwalay ang isang babae sa kanyang asawang babaero at hindi na siya bumalik pa kahit sampu ang anak niya. Mga kuwento ng babaeng hindi nakadepende sa lakas ng isang lalaki. Higit pa dito ang lawak na maaaring languyan ng isang babae. Higit pa dito ang kapal ng teksto na maari nilang isipin at gawin. Sa loob ng romansang nobela, malayang nalalaro ng mga babaeng manunulat ang mga bagay na nais nilang gawin sa kanilang sarili na hindi nila nagagawa sa tunay na buhay.

Ang ganitong proseso ang nagpapakawala ng takot sa mga mambabasang babae o sa mismong manunulat na babae upang isang araw ay harapin nila ang hamon ng lipunan at sagutin ang tanong na “babae, ano nga ba ang kaya mo pang gawin?”

May mga nagsasabi na ang lalaki pa rin naman daw ang mas malakas sa babae sa loob ng romansang nobela dahil lagi pa rin daw nakadepende ang kuwento ng isang happy ending sa lalaki. Babalikan ng lalaki ang babae at magiging masaya na sila. Makikita ng babae ang balahibo ng lalaki sa dibdib at lilibugan na siya. Machismo pa rin ang umiiral na kamalayan sa mga babae. Simple lang ang tugon dito. Dahil ang romansang nobela ay hindi isang kilusan na pangkakababaihan na may isinusulong na pansariling interes. Ang mga akdang mababasa sa romansang nobela ay pagpapakilala lamang kung ano at sino ang babae ng lipunan ngayon at kung ano pa ang mga potensiyal niya at kayang gawin sa susunod pang panahon.

1. I.       Kahulugan ng Pagsusulat 1. Ayon kay Peter T. Daniels, ito ay isang sistema ng humigit kumulang na permanenteng

panandang ginagamit upang kumatawan sa isang pahayg kung saan maari itong mulingmakuha nang walang interbensyon ng nagsasalita.

2. Sabi naman ni Florian Coulmas,ito ay isang set ng nakikitang simbolong ginagamit upang kumatawan sa mga yunit ng wika sa isang sistematikong pamamaraan, na may layuning maitala ang mga mensahe na maaaring makuha o mabigyang – kahulugan ng sinuman na may alam sa wikang ginamit at mga pamantayang sinusunod sa pag-eenkoda.

3. Ito rin ayang paraan ng pagsasalin sa papel o sa ano mang kasangkapang maaaring magamit na mapagsasalinan ng mga nabuong salita,  simbolo, ilustrasyon ng isang tao o mga tao sa layuning maipahayag ang nasa kanyang isipan.

4. Ito ay walang katapusan, paulit-ulit na prosesoo sa layuning makalikha at makagawa ng maayos na sulati; isang kasanayan.

5. Sa sosyo-kultural na konteksto, ito ay isang proseso ng pag-aaral at produkotong konteksto na nakaaapekto sa pagkatuto; maipahiwatig an gating nadarama na di natin kayang sabihin

6. Ito ay para libangin ang sarili at ang kapwa, magturo at magbahagi ng kaalaman at makumbinsi ang ibang tao sa katotohanan ng ibinibigay na opinion.

7. Ayon kay Arapoff, ito ay  isang proseso ng pag-iisip na inilalarawan sa pamamagitan ng mahusay ng pagpili at pag-oorganisa ng mga karanasan..

8. Ito ay isang tao-sa-taong komunikasyon at paraan ng paghubog ng damdamin at isipan ng tao.

 

1. II.                Kahalagahan ng Pagsulat

Mahalaga ang pagsulat dahil kung marunong tayong sumulat makaaangat tayo sa iba dala na rin ng mahigpit na kompetisyon sa ngayon , Makasasagot tayo sa mga pagsusulit na pasanaysay, pagbibigay ng ulat, pagtatala ng resulta ng mga eksperimentasyon at paglikha ng mga papel pananaliksik dahil ito ay bahagi ng pananagumapay. Sa daigdig ng edukasyon, kailangang sumulat tayo ng liham na aplikasyon, paggawa ng balangkas pangkaunlaran, gumawa ng anunsyo, umapila sa paglilikom ng pondo, sumagot sa pakiusap ng mga kliyente at marami pang iba.

Mahalaga rin ang pagsusulat sapagkat sa pamamagitan nito, ang mga tao sa iba’t ibang lugar at  sa iba’t ibang panahon ay nagkakalapit, nagkakaunawaan at nagkakaisa. Ang aspeto n gating kultura ay napananatiling buhay sa pamamagitan nito. Sa pamamagitan ng mga nasulat na tala ay natututuhan natin ang kasaysayan n gating lahi; ang mga paniniwala at matatayog na kaisipan ng ating mga ninuno; at ang mga pagbabago at pagsulong ng ating bansa.

 

1. III.             Layunin ng Pagsusulat 1. Pansariling Pagpapahayag o Ekspresiv. Ito’y pagsulat o pagtataya ng mga bagay na nakikita,

naririnig o nababasa. Ito rin ay nagpapahayag ng nararamdaman at nasasaloob ng mga tao. May malayang pamamaraan, hindi gasinong pinagtutuunan ng pansin ang ispeling ng mga salita bagkus minmahalaga ang mailbas ang tunay na iniisip at nadarama ng isang tao. Kinapapaloobang ito ng sariling karanasan at mga pala-palagay ng manunulat hinggil sa ilang pangyayari sa paligiid Hal. Talaarawan, jornal, personal na liham, mga reaksyon at mapa o diagram

2. Pagpapahayag na Impormasyonal o Transaksyunal. Ginagawa ito kung nais magpaagbot ng mensahe, balita o magpaliwanag, magpayo o makiusap. Gumagamit ito ng mas pormal at kontroladong paraan sapagkat may istilo na dapat isaalang-alang upang maihatid ang mensahe sa target niyang mambabasa. Halimbawa: liham, memorandum, reviewer, riserts, komentaryo, kritiko, ulat, report, poster o slogan at sanaysay

3. Malikhaing Pagsusulat. Sa tulong ng imahinasyon ng kaisipan ng manunulat at kapangyarihan sa register ng wika, nagagawang ilarawan ng manunulat ang lipunang kanyang ginagalawan. May sapat na lakas ang mga salita upang ipadama sa mga mambabasa ang panaromic na larawan ng buhay. Kabalikat din ang mga maretorikang salitang gagamitin upang mabatak ang kuryosidad at inspirasyon ng mambabasa.

 

1. IV.             Apat na Dibisyon ng Kasaysayan ng Pagsusulat 1. Ekspresiv na Pagsulat – nakafokus sa pangangailangan ng manunulat na malayang maipahayag

ang kanyang sarili gamit ang sariling pamamaraan. Walang ginagamit na teorya ngunit nakaimpluwensya sa inobasyon sa pagtuturo ng pagsulat.

2. Kognitiv – tumitingin sa pagsulat bialng isang pag-iisp at isang kompleks na gawain. May makalayuning oryentasyon at naniniwalang ito’y isang pabalik-balik na gawain.

3. Sosyal na Antas – ang mga manunulat ay hindi lamang kumikilos nang nag-iisa kundi bilang kasapi ng isang sosyal at kultural na pangkat na nakakaimpluwensya sa kung ano at paano sila sumulat.

4.

Paggawa ng Burador 

5. Komunidad ng Diskurso – nabuo ng maniwala na ang pagsulat ay isang gawain sosyal. Ang pagkaunawa ng mambabasa at ang genre ay napakahalaga rito. Ang atensyon ay nakatuon sa pantersyaryang pagsulat kung saan kailangang makasulat sila nang katanggap-tanggap sa akademik na komunidad.

 

 

 

 

         Ang dayagram na ito ay nagpapahiwatig ng paulit-ult at hindi linyar na kalikasan ng pagsulat. Ang mga gawaing tulad ng brainstorming ay nagpapalabas ng ideya na nakatutulong sa mga manunulat na masabi ang nasa kanyang iskema.

1. Pagfofokus – pangkalahatang layunin sa pagsulat tungkolsa paksa2. Pag-iistraktura – pag-oorganisa at muling pag-aayos ng teksto upang mailahad ang ideya sa paraang

tatanggapin ito ng mga mamababasa3. Paggawa ng Burador – transisyon ng kaisipan mula sa manunulat patungo sa tekstong para sa

mambabasa4. Pagtataya o Evalwasyon – paggamit ng tseklist upang makuha ng fidbak at mga puna na makatutulong

upang maisaayos muli ang binuong burador5. Muling Pagtingin – matiyak kung tamaang ginagawa. Layunin nitong makalikha ng makabuluhan at

mabisang pagsulat na makabuo sa kasanayan ng manunulat

 

1. V.                Mga Kailangan sa Pagbuo ng Sulatin 1. 1.      Tapik o Paksa – kailangan ng isang sulatin ang sapat na kaalaman oimpormasyon sa

paksang sulatin. Ang mga kaalaman o impormasyon ay maaaring galing sa mga sangguniang aklat, dyornal at iba pa.

2. 2.      Layunin – dapat na malinawsa isipan ng manunulat ang dahilan kung bakit siya nagsususlat. Malaki ang magiging epekto nito sa kanyang paraan ng pagsulat. Kaya ang kaibahan sa anyo o porma ng isang sulatin ay nakabatay nang malaki sa layunin.

3. 3.      Interaksyon at isang pagbuo sa Kamalayan ng Awdyens – dapat isaisip ng isang manunulat na may nagaganap na interaksyon sa pagulat. Kung minsan, ang manunulat ay nag-iinterak sa kanyang sarili, halimbawa, kapag nagsulat skiya ng dyornal, pero sa maraming pagkakataon ang interaksyon ay sa ibang tao. Kailangang linangin din ng isang manunulat ang kanyang kasanayang interpersonal. Dapat na alamin niya kung sino ang sinusulatan, ano ang maaaring gusto niyang malaman, ano ang lawak ng kanyang pang-unawa at anong uri ng wika ang angkop na gamitin.

          

4. 4.      Wika – ang isang manunulat ay kailangang mayroon ng kaban ng wikang maaaring gamitin ayon sa pangangailangan. Dapat alam niya ang istilo ng wikang angkop na gamitin sa lahat ng pagkakataon.

5. 5.      Konbensyon – dapat isa-alang-alang ang mga konbensyon sa pagsulat na tinatangkilik sa isang pamayanan. Halimbawa, may sariling pormat ng adbertisment na kaiba sa pagsulat.

6. 6.      Mga Kasanayan sa Pag-iisip – ang isang manunulat ay dapat magtaglay ng iba’t ibang kasanayan sa pag-iisip. Kailangang may taglay siyang kasanayan sa pagtatangi ng mga bagay at pangyayari upang madesisyunan niya kung alin ang mahalaga o hindi; kailangan din niya ang kaalaman sa lokhika upang makapangatwiran siya nang mabisa; kailangang alam din niyang pagalawin ang kanyang imahinasyon at maging malikhain para sa kawiling-wiling paglalahad; kailangang mayroon din siyang kakayahan sa pagbibigay ng sariling pagpapasiya at iba pa.

7. 7.      Kasanayan sa Pagbubuo – isa sa mga tunguhin ngg manunulat ang makabuo nang maayos na talataan na naglalahad nang malinaw na ideya at mga  pansuportang detalya. Nagagawa rin ng isang mahusay na manunulat na lohikal na mailalahad ang pagkasunud-sunod ng mga ideya sa pagbuo ng isang magkakaugnay na teksto sa pamamagitan ng paggamitng mga angkop na pang-uugnay.

8. 8.      Sariling Sistema ng Pagpapahalaga –dapat isaalang-alang ang mga pagpapahalagang pinanananaligan ng isang manunulat at handa siyang panindigan ang mga ito. Binibigyang pansin niya sa pagsulat ang mga sumusunod:

1. a.      Ano ang mahalaga sa paksa?2. b.      Ano ang maganda o mahusay na pagsulat?\3. c.       Ano ang angkop na paraan ng pakikipagtalastasan sa isang taong may edad kaysa

sumusulat?4. d.      Sino ang awdyens o pinaglalaanan ng sulatin?

9. 9.      Mahahalagang Sangkap sa Pagsusulat 1. a.      Manunulat – nagpapadala ng mensahe naencoder kung tawagin2. b.      Teksto – nakasatitik na mensahe na pinuprodyus ng manunulat3. c.       Mambabasa – nag-iinterpreta at ang umiintindi sa teksto ng decoder naman kung

tawagin

 

1. VI.             Proseso ng Pagsususlat 1. a.      Imbensyon o Pag-asinta – paglikha ng iyong paksa

                                                              i.      Brainstorming – paglalahad ng mga ideya sa papel upang maibigay ang posibleng maging paksa. 

                                                            ii.      Paglilista – paglista ng mgaideyang ikaw ay interesadong gawin

                                                          iii.      Klaster – pagmamapa ng mga ideya

1. b.      Pangangalap ng Impormasyon o Pagtatanong at Pag-uusisa

                                                              i.      Pangangalap ng mga ideya

                                                            ii.      Paghahanap at pagsususri ng mga pananaliksik

                                                          iii.      Pagsasaga ng interbyu

                                                          iv.      Maari ring mabuo rito ang  paksa

1. c.       Pala-Palagay

                                                              i.      Habang wala pang tiyak nabalangkas at daloy ng pagtalakay sa paksang susulatin, naghahain muna ng haka-haka ang manunulat

                                                            ii.      Iisa-isahin ng manunulatang sanhi at bunga ng pangyayari habang nag-iisip kung paano bubuuin ang balangkas ng paksang napili

                                                          iii.      Nakararamdamng pagkabalisa ang manunulatsa yugtong ito dahilpatuloy siyang naghahanap ng kasagutan sa kaanyang mga tanong at maaaro pang biglang sumulpot ang iba pang tanong

                                                          iv.      Kadalasan, itoang pinakamahabang bahagi ssa prroseso ng pagsulat a.k.a Incubation Period

1. d.      Pag-oorganisa – paglalahad ng mga impormasyon sa isang balangkas

                                                              i.      Balangkas – maituturing na pinakakalansay ng isang sulatin. Lubha itong mahalaga upang maiwasan ang paglayo sa pagtalakay sa isang paksang napili. May dalawang klase ang pagbabalangakas: (1) Pangungusap na Balangkas – nakatuon sa mga makadiwang pangungusap na siyang kumakatawan sa mahalagang bahagi ng isang sulatin at (2) talatang balangkas – nakapokus sa mgapinag-uugnay-ugnay na mga kaisipan, ayon sa pagkakasunud-sunod.

1. Introduksyon 1. Pangganyak2. Paglalahad ng Tesis3. Katawan

1. Paglalahad ng mga Punto2. Paglinang ng mga iodeya3. PAntulong sa pangunahing Katwiran4. Kongklusyon

1. Muling-pagdidiin sa pangunahing ideya

                                                            ii.      Pagsasaayos ng mga Datos

1. Dalawang Uri ng Mapagkukunan ng mga Datos: 1. Pangunahing Datos – Nagmumula ang mga impormasyon sa mga indibidwal na tao, mga akdang

pamapanitikan, mga pribado o publikong organisasyon, batas, dokumento at iba pang orhinal na talaan.

2. Sekondaryang Datos – Kinalap ang mga datos mula sa mga manuskrito, ensayklopidya, tesis, disertasyon, magazine, pahayagan at iba pang aklat na naisulat ng mga awtor.

3. Tatlong istratehiya sa paghahalo ng sariling pag-aaral sa pinagkunang material 1. Direktang Sipi – eksaktong salita o pahayag ng isang awtor. Kinopya nang direkta, salita-

sa-salita, mula sa sanggunian. Ginagamit ito ng mananaliksik kapag nais niyang:

                                                                                                                                      i.      Idagdag ang kapangyarihan ng salita ng awtor upang suportahan ang argument

                                                                                                                                    ii.      Nais pabulaanan o hindi sang-ayunan ang argument ng awtor

                                                                                                                                  iii.      Bigyang-diin particular ang isang malinaw o makapangyarihang pahayag o sipi

                                                                                                                                  iv.      Naghahambing ng mga ispesipikong punto de vista

1. Parapreys o Hawig – pagsasabing muli ng nakuhang ideya mula sa ginamit ng sanggunian gamit ang sariling pangungusap. Ginagawa ang pagpaparapreys kapag:

                                                                                                                                      i.      Nais gumamit ng mga impormasyon sa nowtkard at umiwas sa panggagaya o pangongopya

                                                                                                                                    ii.      Nais iwasan ang masyadong paggamit ng direktang sipi

                                                                                                                                  iii.      Nais gamitin ang sariling boses sa paglalahad ng impormasyon

1. Sinopsis o Buod – pinagsama-sama ang pangunahing ideya ng isa o maraming manunulat gamit ang sariling pangungusap. Mas maikli ito kaysa sa orihinal at naglalaman ng kabuuang kaisipan ng pinagkunang material. Gumagawa ng synopsis kapag:

                                                                                                                                      i.      Nais magbigay ng bakgrawnd at pananaw hinggil sa isang paksa

                                                                                                                                    ii.      Nais maglarawan ng pangkalahatang kaalaman mula sa maraming sanggunian tungkol sa paksa nais na determina ang pangunahing ideya ng pinagbatayang teksto

1. e.       Pagsulat ng Burador

Bigyan ng sapat na panahon ang iyong sarili na magawa ang iyong sulatin. Humanap ng komportableng lugar ng pagsusulatan. Iwasan ang distraksyon o abala Magpahinga Ang mga Paraan sa  Pagpapalabas ng Ideya:

o Pagtatala – paglilista ito ng mga kaisipan sa pamamagitan ng pagdadaglat, pagguhit, pagsipi. Masusundan dito ang pagkakasunund-sunod at pagkakaugnay-ugnay ng mga detaly tungkol sa paksa kapag magsususlat.

o Palitang-kuro – grupo ang karaniwang gumagawa rito. Malawak nilang titingnan ang paksa sa iba’t ibang anggulo at ang kaligiran ng usapin. Ang mga potensyal na opinion ang bibigyang konsiderasyon at pagkakaisahan ang mga hakbangin para marating ang mapagkakasunduang layunin.

o Malayang Pagsulat –pamamaraan itong kung ano ang basta lumabas na ideya sa isip ay isinusulat. Huwag munang maging mapaghatol sa isinusulat. Huwag magwawasto. Pabayaang malayang dumaloy ang isipan nang walang anumang pagkontrol,sa gayon, maging ang mga  di-inaasahang nakabaong ideya ay lumitaw.

o Pamamaraang Tanong-Sagot – Tinatanong ang sarili tungkol sa paksa at tiyak makakaipon ng laksang impormasyon. Pinaplano ang mga katanungan at ang mga ito’y pinagsunud-sunod at pinag-ugnay-ugnay. Napapalalim nito ang pag-unawa sa paksa at nakapagbibigay ng mga kawili-wiling kaisipang maisususlat.

1. f.       Pagrerebisa – muling pagsusuri sa mga ideya

                                                              i.      Ribyu ng Higher-order na tuon:

1. 1.      Malinaw na pagpapahayag ng mga ideya2. 2.      Organisasyon ng Sulatin3. 3.      Istraktura ng mga talata4. 4.      Matibay na introduksyon at kongklusyon5. g.      Proofreading o Pagwawastong-Basa – binbasa ulit ito upang Makita ang mga mali sa ispeling, sa

gramatikaat paggamit ng salita, pati na rin ang daloy ng pagpapahayag, impormasyon at katwirang nakapaloob sa komposisyon

                                                              i.      Ribyu ng later-order na tuon:

1. 1.      Ispeling2. 2.      Bantas3. 3.      Istraktura ng mga pangungusap4. 4.      Istilo ng Dokumentasyon

                                                            ii.      Wastong Paggamit ng mga Bantas:

1. 1.      Tuldok (.) 1. a.      Ginagamit bilang panapos sa mga paturol o pasalaysay, pakiusap at pautos ng mga

pangangausap2. b.      Ginagamit din ito sa mga pinaikli o dinaglat sa salita. Hal. Editor –Ed. Pahina – ph.3. 2.      Tandang Pananong (?) – Ginagamit itong panapos sa mga pangungusap na patanong4. 3.      Tandang Padamdam o Eksklamasyon (!)

1. a.      Pangungusap na padamdam2. b.      Ekspresyong padamdam3. 4.      Kuwit o Koma (,)

1. a.      Pagitan ng petsa ng buwan at taon2. b.      Pagitan ng pangalan ng kalye at pangalan ng lungsod3. c.       Pagitan ng pangalan ng bayan at pangalan ng lalawigan4. d.      Bating panimula ng liham pangkaibigan5. e.       Bating pangwakas ng liham pangkaibigan at liham pangangalakal6. f.       Paghahanay pahalang ng mga salita7. g.      Magkakasunod na parirala8. h.      Pagitan ng tuwirang sabi at ibang bahi ng pangungusap9. i.        Pagitan ng antesidente na iyo at ng pangalan10. j.        Pagkatapos ng ngalang panawag11. k.      Pagitan ng pangalan o panghalip at ng pamuno12. 5.      Tutldok o kolon (:)

1. a.      bating panimula ng liham pangangalakal2. b.      pagsulat ng oras3. c.       pagtatala ng iisa-isahing bagay4. d.      pagpapakilala ng tuwirang sipi

5. 6.      Kudlit o Apostrofi (‘) – ginagamit sa pag-aangkop ng kataga sa sinusundang salita

6. 7.      Panaklong o Parentesis ( ) – ginagamit na pangkulong sa mgapinamimiliang salita o parirala

7. 8.      Panipi o kotasyon (“ “) 1. a.      Diyalogo2. b.      Pamagat ng aklat, kuwento, pelikulat atbp.3. c.       Mga susing salita sa isang pinarafrasong tala4. d.      Direktang pagkopya ng isang salita, parirala o pangungusap5. 9.      Gitling (-)

1. a.      Mga salitang inuulit, ganap o parsyal2. b.      Mga tambalang salita dahil sa pagkaltas ng isang

kataga o salita kaya pinag-iisa na lamang na maaaring manatili ang kahulugan kaya’y magkaroon ng ikatlo

3. c.       Mga magkasalungat na salita na inaalis ang pang-ugnay na at

4. d.      Mga salitang-ugat na nagsisimula sa patinig na inuunlapian ng panlaping nagtatapos sa katinig

5. e.       Mga pangngalang pantangi na inunlapian6. f.       Panlaping ika-ikasunod ng tambilang o numero7. g.      Fraksyong isinusulat nang pasalita8. h.      Pagsasama sa apelyido ng pagkadalaga at ng

napangasawa9. i.        Paghahati ng salita sa dulo ng linya10. 10.  Tuldukuwit (;) – ginagamit sa dalawang malalayang

sugnay na hindi pinangangatnigan o hindi pinagdurugtong ng pang-ugnay

11. 11.  Elipsis (…) – pagsisipi kung may tinatanggal na salita; (….) – sa huli ng pangungusap o katapusan ng sipi

12. 12.  Braket ([]) – binago sa isang tuwirang sipi at dito ito ipinaloloob, gayundin, ang kapaliwanagan sa kung ano ang ginawa

13. 13.  Asteriko (*) – may tinanggal na isa o mhigit pang talata sa isang sinipi, pagkatapos ng isang listahan at pagpapakitang may karagdagang impormasyon nakatalababa o nakfutnowt

14. 14.  Salungguhit (__) – gamit sa mga pamagat ng aklat, dula, novella, maikling kuwento, awitin, tula, sanaysay; pangalan ng babasahin (dyaryo, magasin, jornal, polyeto at mga programang panradyo at pantelevisyon); at banyagang salita

Tabula ng mga Pananda o Pangmarka sa Pagwawastong-Basa

Pananda/Marka

Kahulugan

  Lagyan o singitan dito  lagyan ng tuldok  Lagyan ng kuwit  Lagyan ng tuldok-kuwit  Lagyan tutuldok  Lagyan ng panipi  Lagyan ngkudlit  Lagyan ng panaklong  Lagyan ng braket  Lagyan ng superskrip  Lagyan ng subskrip  Kaltasin o alisin  Pagdugtungin o pagkabitin  Kaltasin atpagkabitin  Lagyan ng espasyo  Panatiliin  Itranspos o pagpalitin ng puwesto  Iusog o iurong sa kaliwa  Iusog o iurong sa kanan

  Igitna  Itaas  Ibaba  Ipantay o ituwid  Ilinya  di-perpekto  Indensyonan o isaparapo  Punan ang patlang  Maling paghahati o pagpapantig  Simulan sa bagong parapo  Baybayin, isulat ng buo  Malaking titik lahata  Maliit na malalaking titik  Maliit na tittik  Italisa  Iset sa Roman  Iset sa bold  Iset nang magaan  Italisadong malaking titik

 Nawawalang salita, tingnan ang orihinal na kopya

  Walang parapo  Itanong sa awtor; intensyonal bang set ito?  Pigura o itambilang o numero  Maling font o tipo  Paghiwalayin  Lagyan ng asteriko  Baliktarin  Ligature o pangatning  Lagyan ng gitling  May karugtong  Isulat sa bagong linya  Bitin

 

1. h.      Pinal na Papel – pagtapos ng masusing pagsusuri ang teknikal na bahagi ng nilalaman, maaari na itong ipasa sa guro o sa iba pang susuri nito

 

1. VII.          Bahagi ng Pagsulat 1. a.      Titulo o Pamagat

                                                              i.      Naglalaman ng titulo o pamagat ng papel, panglan ng sumulat, petsa ng pagsulat o pagpasa,iba pang impormasyon tutukuyin ng guro

1. b.      Panimula o Introduksyon

                                                              i.      Karaniwang isinasaad nito ang paksa, kahalagahan ng paksa, dahilan ngpagsulat ng paksa at pambunga na pagtatalakay sa daloy ng papel.

                                                            ii.      Ito ang pinakamukha ng sulatin. Dito hinahatulan, kung magtatagumpay o mabibigo, ang isang katha. Kailangan sa sulyap palamang ng babasa, ito’y kaakit-akit na – nakakapukaw, nakakaganyak, nakakahatak na ng kuryusidad – para tuluyang titigan, tunghayan hanggang sa ang malay, kung maari pa nga’y pati buhay, ay matangay nang buong kasabikan.

                                                          iii.      Mabibisang Panimula:

1. 1.      Pasaklaw na Pahayag – sa panimulang ito, ang resulta o kinalabasan muna ang sinasabi bago isa-isahin at pagsunud-sunurin mula sa di-gaanong mahalaga hanggang sa pinakamahalaga na detalye. Halimbawa: Balita

2. 2.      Pagbubuod – naghahayag muna ng pinakadiwa bago tuntunin ang sadyang tinatalakay

3. 3.      Pagtatanong –panimulang kalabisan nang ipaliwanag pa4. 4.      Tuwirang Sinabi – panimulang karaniwang nakikitang nakapanipi sapagkat mula ito sa tapat na

pagsipi sa tiyak na pahayag ng isang taong bantog, dalubhasa, awtoridad at maari rin naming karaniwang tao lamang ngunit ang sinabi’y naghahayag ng mahahalagang bagay na magagamit na lundayan sa pinapaksa.

5. 5.      Panlahat na Pahayag – isang uri ito ng panimula na nagtataglay ng kahalagahang unibersal na maaaring hanguin sa mga salawikain, sa mga kawikaan, at maging sa mga pamilyar at pang-araw-araw na makatotohanang kaalaman ng lahat na nagtataglay ng diwa o aral.

6. 6.      Paglalarawan – ang panimulang ito’y ginagamit kapag nagtatampok ng tao. Sapagkat nagbibigay, deskripsyon,mga malarawan at maaksyong salita ang ginagamit.

7. 7.      Pagkakaligiran – ito naman ang ginagamit na panimuilakung ang binibigyang-larawan ay pook.8. 8.      Pagsusumbi – bihira ang panimulang ito. Maikli lamang, na karaniwan nang binubuo ng iisang

salita. Masurpresa itong parang suntok kung tumimo sa kuryusidad ng bumabasa.9. 9.      Pagsasalungat – Sapanimulang ito, ang binibigyang diin ay ang pagkakaiba. Ang tuntuning

sinusunod ditto ay mas malaki ang pagkakaiba, mas matindi ang bias.10. 10.  Pagsasalaysay – ang panimulang ito’y anyong malumanay na pagkukuwento.11. 11.  Makatawag-pansing Pangungusap – Ito’y isang mapanggittlang panimula dahil di-karaniwang

sinasabi o naririnig sa araw-araw ang pamamariralang, ginagamit ditto.12. 12.  Analohiya – Ito ay nagtutulad o nagwawangis.13. 13.  Anekdota – isang panimulang nagkukuwento ng maikling istorya para pasiglahin ang babasa o di

kaya’y gamiting tularang lundayan ang kaugnayan sa paksang tatalakayin.14. 14.  Pagsasalitaan – Ang panimulang ito ay dinaraan sa usapan o diyalogo.15. c.       Katawan

                                                              i.      Matatagpuan na dito ang pangunahing pagtalakay sa paksa- ang pangangatwiran, pagpapaliwanag, pagsasalaysay, paglalarawan at paglalahad.

                                                            ii.      Pangkalahatang Pamamaraan sa Pagsasaayos ng Katawan ng Sulatin

1. 1.      Pakronolohikal –  tamang pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari mula pinakamatagal hanggang sa kasalukuyan

2. 2.      Paanggulo – batay sa personal na masasabi o reaksyon ng bawat tao tungkol sa mga bagay-bagay o isyu tungo sa isang obhektibong paglalagom.

3. 3.      Paespesyal o Pagaagwat – paglalahad mula sa pinakamalapit o ang alam na alam na paksa hanggang sa pinakamalayo o ang hindi na masyadong alam na paksa

4. 4.      Paghahambing – isinasaayos nang paseksyon. Unang seksyon ay ang pagkakaiba. Ang pangalawang seksyon ay ang pagkakatulad. Maari rin silang magkapalit.

5. 5.      Palamang o Pasahol – sinisumulan sa mga bagay munang lalong mahalaga ang binabanggit bago ang di-gaanong mahalago o vice-versa.

6. 6.      Patiyak o Pasaklaw –isinasaaosa naman ito sa paraang sinasabi muna ang mga particular o definidong detalye bago ang pangkalahatang mga pahayag o vise-versa.

7. 7.      Papayal o Pasalimuot – sinisimulan ito sa mga bagay na komplikadokasunod ang mga bagay na simple o vice-versa.

8. d.      Konklusyon o Wakas

                                                              i.      Nakasaad naman sa bahaging ito ang mahahalagang puntos ng papel. Inilalahad din ang napatunayan o napagalaman batay sa paglalahad at pagsusuri ng mga impormasyong ginamit sa papel o sa pananaliksik.

                                                            ii.      Dito makikita ang kabuuan ng sulatin.

                                                          iii.      Mabisang Pangwakas:

1. 1.      Tuwirang Sinabi2. 2.      Panlahat na Pahayag3. 3.      Pagbubuod4. 4.      Pagpapahiwatig ng Aksyon5. 5.      Mahalagang Insidente6. 6.      Pagtatanong7. 7.      Pagsisipi

 

1. VIII.       Mga Pamantayang Dapat Sundin sa Pagsusulat 1. a.      Kailangan ang kaisahan, kaugnayan, kawilihan at wastong pagbigay-diin sa pahayag.2. b.      Kailangang malinaw, makatwiran at maayos ang pagkakasunod-sunod ng mga kaisipan.

3. c.       Kailangan maingat ang susulat sapagkat ang anuman kamalian ay nakikita ng bumabasa.4. d.      Kailangang may sapat na kaalaman sa wika, gramatika at retorika.5. e.       Dapat na may lubos na kabatiran sa mga mekanismo sa pagsusulat gaya ng: pagbabaybay,

pagbabantas, paggamit ng malaking titik, paggamit ng italika, pagsulat ng tambilang at papapaikli ng mga salita at talata.

                                                              i.      Talataan – lipon ng mga pangungusap na paunlad na binubuo at nagpapahayag ng isang buong diwa o kaisipan. Ang isang talat o magkakasunod na talata ng isang akda ay may kaisahan, kaugnayan at kaanyuan.

1. 1.      Kaisahan: Upang matawag na talata ang pangkat ng mgga  pangungusap, kailangang ito’y umikot sa iisang pangkalahatang ideya. Kailangang may pangungusap na pampaksana siyang nagsisilbing giya o patnubay sa pagbuo ng susuportang mga pangungusap.

2. 2.      Kaugnayan:Kailangang magkakaugnay ang mga pangungusap upang magpatuloy ang daloyng diwa buhat sa simula hanggang sa dulo ng pahayag. Kailangan nakaayos sa pagkakahanay ang mga pangyayari o ang diwang ipinahayag upang maging maliwanag ang pagkakaugnay.

1. a.      Pamantayan sa Kaugnayan

                                                                                                                                      i.      Paggamit ng tradisyonal na mga salitao mga pangatnig gaya ng: at, kapag, disin sana, dahil sa, sapagkat,  ngunit, bagaman, samantala, ngunit, bagaman, samantala, anupa’t,kung gayon, samakatuwid, gayon pa man, sa kabila noon at marami pang iba.

1. b.      Paggamit ng Panghalip

                                                                                                                                      i.      Kung pangngalan ang ginamit sa unang pangungusap o sugnay, panghalip ang maaringg gamiting kahilili ng pangalang nabangit. Sa mga sumusunod na pangungusap. Ginagawa ito upang hindi ulit-ulitin ang atensyon ng bumabasa ay magbalik sa tinutukoy na panghalip.

1. c.       Pag-uulit ng Salitaupang Magbigay-diin at Mag-ugnay-diwa2. d.      Paralelismo o Paggamit ng Magkakatulad na Balangkas Panggramatika3. 3.      Kaanyuan o Kabuuan: Ang mabuting talata ay naglalaman ng kumpletong kaisipan. May

pagbigay-katuturan, paliwanag, pangangatwiran,  at patotoo. Gumagamit ng ilustrasyon, halimbawa, pagwawangis, pagtuttulad at pag-iiba, pagsususuri, mungkahi, tagubilin, talinghaga, mahahalagang sipi at iba pang pamamaraan upang maging buo o ganap. Ang isang akda ay may panimulang talata, makakapanunod na talata (Transitory) at may pangwakas na talata.

4. IX.             Mga Anyo ng Pagsulat 1. a.      Anyong Pangangatwiran o Argumentasyon

                                                              i.      Layuning bigyang-paliwanag ang paksa, kasysa sa bigyan-panlunas, para Makita at mapakilalang mabuti ang particular na bagay na tinatalakay sa pamamagitan ng mgapruweba’t patunay, sa gayon, malinawan at maintindihan nang walang pagpapasubali ang pinagmamatuwirang posisyon o pahayag.

                                                            ii.      Isang pahayag na mapagtatalunan

1. b.      Anyong Klasipikasyon o Pag-uuri-uri

Pinararaan ang mga ito sa iba-ibang sistema ng pag-uuri, at walang ibang pinakabasehang magagawa kundi ang paghahanap na kategorya na napagsama-sama ang mga bagay na maaaring magkakahiwalay at mapagbubuklud-buklod ang mgamagkakaiba.

 

 

1. c.       Anyong Pagsusuri o Analisis

Isang pagtataya sa nilalaman ng akda angpagsusuri. Dalawang importanteng gampanin ang kailangan isakatupara: una, pagmamasid at pangalawa, pasulat ng mganaobserbahan. Ang pagsulat sa anyong pagsusuri ay hindi lamang isang pag-uulat ng mga naobsrebahan kundi isang kasanayan sa pagmamasid.

1. d.      Anyong Pasalaysay

Pagpapahayag na naglalayong maghayag nang sunod-sunod ng isang pangyayari, mga  tauhan at may tagpuan. Halimbawa: maikling kuwento, talambuhay, dyornal, kasaysayan, kathangisip.

1. e.       Anyong Paglalarawan

Pagpapahayag na naglalayong magsaad ng larawan ng kabuuan ng isang bagay, pangyayari o magbigay ng isang biswal na konsepto nga mga bagay-bagay, pook, tao o pangyayari.

1. f.       Anyong Panghihikayat

Pagpapahayag na naglalayong mahikayat ang mambabasa na makiayon o tanggapin ang pananaw ng manunulat. Halimbawa: adbertisment at sanaysay.

1. g.      Anyong Eksposisyon

Pagpapahayag na may tungkuling ipaliwanag ang pangyayari, opinion, kabatiran at mga kaisipan.

1. h.      Anyong Ekspresyon

Pagpapahayag ng saloobin para mapagaan ang loob bilang isang positibong pagbuhos ng emosyon.

1. i.        Anyong Refleksyon

Nilalaman ang sarili ng distansya at inilalagay sa perpektibong malinaw na masukat ang sariling pagkatao. Tinutuklas ditto ang kahalagahan ng mga karanasang nagdaan at ang mga  pangyayaring nagaganap sa kasalukuyan sa buhay.

1. j.        Anyong Direksyon o Panuto

Naipapakita ng manunulat ang kanyang pag-intindi sa mga mambabasa, gayundin, naipasusunod niya ang tamang pagsasaayos ng mga bagay-bagay sa proseso ayon sa mga tuntuning dapat gabayin.

1. X.                Mga Uri ng Pagsulat 1. a.      Akademik – formal ang istraktura. Maayos na inihahanay ang mga pangungusap upang

maging malinaw ang pagkakabuo ng mga ideya. Kadalasang seyoso, nakabatay sa sinaliksik na kaalaman. Ang pagbuo ng ganitong uri ng kritikal na pagsulat ay nakadepende sa kritikal na pagbasa ng isang indibidwal. Ang mga pamanahaunang-papel, tesis, disertasyon, suring-basa,panunuring pampanitikan, malikhaing pagsulat oanumang sulating may [aksang pag-akademik ay nabibilang sa uring ito.

2. b.      Jornalistik – Ang mga salitang hango sa mga pahayagan gaya ng balita, editorial, lathalain at mga balitang isports ay halimbawa ng jornalistik na pagsulat.

3. c.       Teknikal – panglibrong pang-akademiko4. d.      Referensyal – Ang pagtatala ng mga sangguiniang gagamitin ay nakatutulong nang malaki

sa pagpapadali ng gagawing pagsulat. Maaring ang mga ito’y mulasa mga aklat, pahayagan,magazine, on-layn sorses, diksyunaryo, jornal, tesis at disertasyon.

 

1. XI.             Uri ng Sulatin2. Malikhain- angtawag sagenreng may kaugnay sa malikhaing pagsusulat. Ito ay may dalwang uri\:

1)      Tuluyan o komposisyong nagsasalaysay ng watong pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari na lagi nang may tauhan, tagpuan atpaksa. May iba’t ibang uri ito:

1. Maikling kwento-isang akdang nagsasalaysay ng mga pangyayari na kadalasan nang may suliraning nilulutas ng pangunahing tauhan, may tagpuan, kasukdulan at wastong pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari. Nababasa sa sangdaling panahan lamang.

                                                              i.      Kwento ng Katutubong Buhay – ang binibigyang pagpapahalaga ay ang tungkolsa uri ng pamumuhay, kapaligiran, hanapbuhay at pananamit

                                                            ii.      Kwento ng Madulang Pangyayari – ang mga kapana-panabik na pangyayari na nakapagbabago sa katauhan ng tauhan ang binibigyang linaw sa nasabing kuwento

                                                          iii.      Kuwento ng Pakikipagsapalaran – ang matinding interes at kawilihan ay nasa balangkas at walasa mga tauhang nagbibigay kulay sa kuwento.

                                                          iv.      Kuwentong Kababalaghan – ang mga di-kapani-paniwalang pangyayari at ang katatakutan ang nilalaman ng kwento.

                                                            v.      Kuwento ng Tauhan – ang interes nito ay nakasalalay sa pangunahing tauhan

                                                          vi.      Kuwento ng Sikolohiya – mangilan-ngilan lamang ang sumusulat ng kuwentong ito sa kadahilanang may kahirapan ilarawan ang pag-iisip ng isang tao. Ang higit na kakailanganin ay maipadam sa mga bumabasa ang damdamin ng isang tao sa harap ng isang pangyayari.

                                                        vii.      Kuwento ng Katatawanan – ang magpatawa at bigyang aliw ang mga bumabasa ang tanging layunin ng nasabing kuwento.

1. |Nobela- isang akdang naiiba, higit na marami ang mga tauhan, may masalimuot na mga pangyayari at may kahabaan ang sakop na panahon. Kadalasang nahahati sa mga kabanata.

                                                              i.      Nobela ng Pangyayari – ang mahalagang kinakatawan ay ang pagkakasulat o pagkakagawa ng nasa pangyayari ng nobela

                                                            ii.      Nobela ng Tauhan – ang kahalagahan ay ang pangunahing tauhan at hangarin ng mga tauhan

                                                          iii.      Nobela ng Romansa- ang binibigyang halaga rito ay ang pag-iibigan

                                                          iv.      Nobela ng Pagbabago – ang mga ibig manyaring pagbabago sa lipunan o pamahalaan na kanyang kinabibilangan ang hangad ng may-akda.

                                                            v.      Nobela ng Kasaysayan – ang binibigyang halaga ng may-akda ay ang kasaysayan n gating pinagmulan at ang paglalarawan ng mga bayaning may malaking ambag sa pagtatanggol sa bayan.

1. Talambuhay- isang akdang nagsasalaysay tungkol sabuhay na pinagdaanan ng isang kilalang tao.2. Dula- isang uri ng akda na nagsisimula sa tula o sa tuluyang pagnugnusap na naglalarawan ng buhay o

ugali sa pamamagitan ng mga usapan at kilos ng mga tauhang tumutupad upang itanghal sa dulaan.3. Anekdota- isang uri ng akdang tuluyan na karaniwang kakatwa, maikli, subalit nag-iiwan ng aral.4. Talaarawan- isang kalipunan ng mga salaysay opangyayaring naranasan ng mayakda.5. Sanaysay- ito ay isang akdang tumatalakay sa isang mahalaga aat napapanahong usapin sa

lipunan.Malawak ang saklaw nito dahil anumang bagay tungkol sa pagbabagong ekonomika, pulitika, sosyal, kultural at maging personal ay maaaring talakayin.

6. Talumpati- isang akdang pasalita na naglalayong talakayin ang isang napapanahong isyu sa lipunan.7. Pabula-ang mga karakter ay mga hayop, naglalayong gisingin ang isipanng mga bata sa

mgapangyayaring makahuhubog ng kanilang ugali.8. Parabola-mga hango sa bibliya na tulad ng anekdota ay nagbibigay aral sa mga mambabasa.

2)       Patula – isang akdang pampanitikan na nagpapahayag ng tiyak na diwa’t damdamin na kaugat sapagkatanaw at pagkaunawa ng makata sa mga karanasan niya sa buhay. Maaaring may sukat o tugma o di kaya’t Malaya.

1. Tulang pasalaysay – nag lalarawan ng makhulugang mga tagpo sa buhay

                                                                          i.      Epiko – nagsasalaysay ng mga kabyanihang halos hindi mapaniwalaan pagkat nauukol sa nga kababalaghan.

                                                                        ii.      Awit at korido – may mga paksang hango sa pangyayaring tungkol sa pagkamaginoo at pakikipagsapalaran at ang mga tauhan ay mga hari’t reyna, prinsipe at prinsesa. Ang awit ay may sukat na 12 pantig at inaawit nangmabagal sa saliw ng gitara o bandurya samantala, ang korido ay may sukaat na walong pantig at binibigkassa kumpas ng martsa.

                                                                      iii.      Balad – Himig na awit dahil ito ay inaawit habang may nagsasayaw. Ito ay nilikha noong unang panahon. Sa kasalukuyan ito ay na sa mga tulang kasaysayan na may anim hanggang walong pantig.

1. Tulang Pandamdamin – Nagpapahayag ng damdaming maaaring sarili ng sumulat o ng ibang tao, o kaya’y likha ng maharaya o mapangaraping guniguni ng makata na batay sa karanasan. Karaniwang maikli, likas at medaling maunawaan.

                                                                          i.      Awiting Bayan – karaniwang paksa ay pag-ibig, kawalang pag-asao pamimighati, kaligayahan, pag-asa at kalungkutan.

                                                                        ii.      Soneto – May labing-apat na taludtod hinggil sa damdamin at kaisipan, may malinaw na batiran ng likas na pagkatao, at sa kabuuan, ito’y naghahatid ng aral sa mambabasa.

                                                                      iii.      Elehiya – Nagpapahayag ng damdamin o guniguni tungkol sa kamatayan o kaya’y tula ng pananangis lalo na sa paggunita ng isang yumao.

                                                                      iv.      Dalit – Awit ng pumupuri sa Diyos o Mahal na Birhen at nagtattaglay ng kaunting pilosopiya sa buhay.

                                                                        v.      Pastoral – naglalayong maglarawan ng tunay na buhay sa bukid.

                                                                      vi.      Oda – nagpapahayag ng papuri, panaghoy o iba pang masiglang damdamin, walang tiyak na binibilang na pantig o tiyak na bilang ng taludtod sa isang saknong.

1. Tulang Pandulaan – Ang tulang ito’y karaniwang itinatanghal sa isang dulaan o entablado. Ang usapan ng mga gumaganap ay patula.

                                                                          i.      Komedya – Ang sangkap ay piling-pili at ang pangunahing tauhan ay may layong pukawin ang kawilihan ng manonood. Nagwawakas nang Masaya, ang tunggalian ay karaniwang nagtatapos sa pagkakasundo ng mga tauhan na siyang nakapagpasiya ng damdamin ng manonood.

                                                                        ii.      Melodrama –Karaniwang para sa musical, kasama na ng opera, ang sangkap ay malungkot, ngunit aksiya-siya ang katapusa para sa pangunahing tauhan ng dula.

                                                                      iii.      Trahedya – Tunggaliang nagwawakas sa pagkasawi opagkwasak ng pangunahing tauhan ng dula.

                                                                      iv.      Parsa – naglalayong magpasiya sa pamamagitan ng mga kawing-kawing na pangyayaring nakatatawa.

                                                                        v.      Saynete – paksa ay mga karaniwang pag-uugali ng tao o pook.

1. Tulang Patnigan – karaniwan ng may pantig ang bawat taludturan at tumatakay sa isang paksang pinagtatalunan.

                                                                          i.      Karagatan – batay sa alamat ng sensing ng isang prinsesa na naihulog niya sa dagat sa hangaring makapang-asawa ang kasintahang mahirap. Ang makakuhkuha ng singsing ay pakakasalan siya.

                                                                        ii.      Duplo – humahalili sa karagatan, paligsahan ng husay sa pagbigkas at pangangatwiran nang patula. Ang pangangatwiran ay hango sa Bibliya, sa mga sawikain at sa mgakasabihan. Karaniwang nilalaro upang aliwin ang namatayan.

                                                                      iii.      Debate o Balagtasan – isang pagtatagisan ng katuwiran sa anyong pasalita ukol sa isang paksa o usapin pinag-uusapan. Kaiba naman ang balagtasan sa debate bagamat isa ring pagtatalo ngunit ang mga pangangatwiran ditto ay kailangang may sukat at tugma.

1. Teknikal – Ito ay genre na may layuning magbigay ng impormasyon sa anyong transaksyunal, prosidyural, pag-uulat, ekspositori at panghihikayat.

1. Transaksyonal – ito ay teknikal na genre na ginagamit sa anumang transaksyon o komunikasyong nangangailangan ng pagtugon o tuwirang sagot. Halimbawa: E-Mail, Liham,Pagbati, imbitasyon, text message at pakikipanayam

                                                              i.      Liham – ito ay pagbibigay ng mensahe o impormasyon sa pamamagitan ng pagsulat

1. Bahagi ng Liham 1. Pamuhatan2. Patunguhan ng Sulat3. Bating Panimula o Pambungad4. Ang Katawan ng Liham5. Bating Pangwakas6. Istilo ng Pagsulat

1. Istilong Blak2. Istilong semi-blak

3. Istilong nakabitin o baligtad4. Uri ng Liham

1. Liham-pangkaibigan

                                                                                                                                      i.      Liham Pangangamusta

                                                                                                                                    ii.      Liham Pasasalamat

                                                                                                                                  iii.      Liham Paanyaya

                                                                                                                                  iv.      Liham Pagbati

                                                                                                                                    v.      Liham Paghingi ng Payo

                                                                                                                                  vi.      Liham Pakikiramay

                                                                                                                                vii.      Liham Paumanhin

1. Liham Pangangalakal

                                                                                                                                      i.      Liham Pagpapakilala

                                                                                                                                    ii.      Liham Aplikasyon

                                                                                                                                  iii.      Liham Pamimili

                                                                                                                                  iv.      Liham Subskripsyon

                                                                                                                                    v.      Liham Pagrereklamo

1. Prosidyural- teknikal na genre na naglalahad ng proseso sa pagsasagawa ng isang bagay o kilos o Gawain. Halimbawa: recipe, pagsunod sa direksyon at panuto.

2. Ulat – teknikal na genre na naglalayong magbigay ng impormasyon batay sa isinasagawang pananaliksik o pag-aaral, pagmamasid, pagbabasa, pakikinigg sa paraang pasalit o pasulat. Halimbawa: ulat ng media, deskriptiv, imbestigasyoon, rebyu at grap o tsart.

                                                              i.      Pagsusulat ng Ulat

1. Kombensyunal na Pamamatnubay – ito ay karaniwang sumasagot sa mga tanong na: sino, ano, bakit, kalian, saan at paano.

2. Di-kombenyunal na Pamamatnubay – isang uri ng patnubay kung saan ang mga reporter ay taal na di sumusunod o lumilihis sa pamatnubay.

3. Ang mahalagang mga impormasyon, kapag nakuha ito, ay isulat kaagad.4. Ang katumpukan o pagkatotoo sa paraang pagpapahayag ay higit na kailangan.5. Iwasan ang pagbibigay ng sariling opinion, ideya o lohika, maligoy na pananalita, sa kadahilanang ang

pagdududa ay mananatili sa kanilang isipan.6. Ekspositori – genre naglalayong magbunyag o maglabas ng kinalabasan ng isang pag-aaral, maglahad

ng nasasaisip, magbabahagi ng natutunan at magbigay ng kasagutan sa katanungan. Halimbawa: press release, lektyur, talakayan sa klase, sarbey at artikulo.

7. Panghihikayat – genre na naglalayong hikayatin ang taong sumuporta o maniwala sa isang bagay o pagkilos. Nilalayon nitong pumanig ang tao sa mga argument at balakin ng isang tao o grupo. Halimbawa: advertisement, proposal, editorial at argument.

8. Sulatin na Nangangailangan ng Pagsusuri sa Pormat, Nilalaman, Pananalita at Layunin

Memorandum: karaniwang tinatawag na memo o paabot-ulat, pasulato limbag na nakikita araw-araw sa opisina na karaniwang may tiyak na mensahe o nagtatanong.

Agenda ng Pulong: pag-uusapan o tatalakayin ang isang sulatin na ginagawa ng mga kapisanan o organisasyon sa buwanang pulong batay sa napagkasunduan ng mga pinuno.

Katitikan o Minits ng Pulong:  ito ay pabuod na pinaguusapan sa nakaraang mga pulong batay sa agenda. Malaki ang papel na ginagampanan ng kalihim sapagkat siya ang kumukuha ng mga tinatalakay habang nagpupulong. Ito ay may lagda ng pangulo. Ito ay babasahin muli bago magsimula ang susunod na pulong. Pinagtitibay ito ng mga nasa pulong. Kung may pagwawasto, ipahahayag ang pagtatama bago pagtibayin.

Paanyaya sa isang kapulungan o seminr: mahalaga ang mga kumprehensya sapagkat dito nabibigyan ng kaukulang aksyon o solusyon ang hangarin ng isang proyekto.

Tamang Ulat ng isang Kompanya (Statement of Condition): ito ay isang sulatin na karaniwang ginagawa ng mga kompanya, katulad ng bangko, kooperatiba, Insurrance Company. Dito isinasaad ang assets, pananagutan o liabilities, gastusin o equity. Huling araw ng Disyembre ginagawa ang ulat.

Proposal (Pagbabalak ng Gawain): ang sulating ito ay makatutulong sa pagsasakatuparan ng balak na proyekto na nais magawa.

1. XII.          Paraan ng Pag-uulat

May 2 na magiging Anchor sa Studio. Ang paraan ng pag-uulat ay parang pagbibigay ng balita na limang pares ang magiging field anchor. Sila ay nasa iba’t ibang dako ng klase. Ang mga upuan ay isasantabi sa gilid at sila’y kasama sa kanilang kani-kanilang mga grupo. May ibibibay na kopya ng report sa mga mag-aaral upang makasunod sa talakayan.

1. XIII.       Pangkalahatan Gawain

Writing Bee kung saan magbibigay ng sampung kanta ang grupong nagbalita at isusulat ng bawat representative ng bawat grupo ang tamang sagot. Ang magiging pabuya ay ibibigay ng mga nagbalita.