Sistem organa za

disanje

Uloge organa za disanje:

• Transport kiseonika iz vazduha do pluća, i iz

pluća do svake ćelije putem krvi;

• Izbacivanje ugljen-dioksida;

• Stvaranje glasa;

• Odbrana od mikroorganizama.

◼ U organizmu živih bića neprestano se

troši energija za razne fiziološke

procese.

◼ Da bi se oslobodila energija iz hrane

potreban je kisik.

◼ Tokom ovih procesa stvara se CO2 .

Ovaj gas je štetan i zato se mora

izbaciti iz organizma.

◼ Unošenje kisika i izbacivanje ugljičnog

dioksida naziva se disanje ili respiracija.

Načini razmjene gasova između organizma

i spoljašnje sredine

◼ Način razmjene gasova zavisi od toga gdje

organizam živi – u kakovoj životnoj sredini.

◼ Ovisno o vrsti i složenosti organizma, u životinjskom

svijetu su se razvili i posebni organi i načini disanja.

◼ Disanje putem: kože, škrga, traheja i pluća.

◼ Bez obzira na tip organa za disanje. kod svih

životinja disanje može biti: Unutrašnje i spoljašnje.

◼ Unutrašnje – razmjena gasova između krvi i tkiva.

◼ Spoljašnje – razmjena gasova između zraka i

tjelesne tečnosti.

Disanje preko kože

◼ Preko kože dišu samo najprostiji oranizmi.

◼ Disanje preko kože prisutno je i kod

kičmenjaka ali kao dopunski način.

◼ Isključivo preko kože dišu neke gliste,

praživotinje.

◼ Preko kože kod kičmenjaka uglavnom se

odstranjuje CO2.

◼ Koža uvijek vlažna.

Disanje preko škrga

◼ Preko škrga dišu: crvi,

rakovi, mekušci,

bodljokošci, niži

hordati, ribe i larve

vodozemaca.

◼ Škrge su nastale od

prednjeg dijela

crijeva.

◼ Kod riba voda se

unosi kroz usta a

izbacuje kroz škržni

prorez.

građa škrga

Unutrašnje i spoljašnje škrge

Disanje preko traheja

◼ Preko traheja dišu insekti (kukci).

◼ Traheje su sistem cjevčica koje prožimaju čitavo tijelo.

◼ Traheje su stalno otvorene i zrak stalno struji u njima.

◼ Razmjena gasova se vrši putem difuzije.

◼ Otvori traheja su na trbuhu.

Disanje preko pluća

◼ Organizmi koji žive na kopnu dišu uglavnom preko pluća.(kopneni kičmenjaci)

◼ Zrak smjesa: N –79.02%, O2 – 20.95%, CO2 – 0.03%.

◼ Vodozemci imaju pluća najprimitivnije građe.

◼ Odnos između površine tijela i pluća 1:3

◼ Pluća gmizavaca su mnogo složenija, imaju veću površinu i zapreminu.

◼ Kod ptica umjesto plućnih mjehurića postoje sitni zračni kapilari. Osim zračnih kapilara postoje i zračne kese u grudnoj i trbušnoj duplji. (Ptice letačice i plovuše).

◼ Kod Sisavaca

pluća su

najsloženije građe.

◼ Velika površina

(100 – 150 m2.)

preko koje se vrši

razmjena gasova.

◼ Velika površina

zahvaljujući

prisustvu plućnih

mjehurića Alveola.

GRAĐA ORGANA ZA DISANJE

GRAĐA ORGANA ZA DISANJE

gornji

disajni

putevi

donji

disajni

putovi

NOS

ŽDRIJELO

GRKLJAN

DUŠNIK

DUŠNICE

PLUĆNA KRILA

Organi za disanje kod čovjeka

◼ Organi za disanje kod čovjeka se

sastoje od: disajnih puteva i

pluća.

◼ Disajni putevi su:

❑ nosna duplja (cavum nasi)

❑ Ždrijelo (pharynx)

❑ Grkljan (larynx)

❑ dušnik (trahea)

❑ dušnice (bronhi) i njihovi

ogranci u plućima.

GORNJI DISAJNI PUTEVI

◼ uloga: zagrijavanje (prokrvljenost sluznice)

vlaženje (sluznica)

čišćenje (dlačice i sluznica)

dezinfekcija (krajnici)

◼ Je li bolje disati na usta ili kroz nos?

◼ donji disajni putevi obloženi trepetljikavim

epitelom❑ trepetljike prenose sadržaj prema ždrijelu

❑ izbacivanje čestica gutanjem ili iskašljavanjem

◼ Je li pametno zaustaviti kihanje stiskanjem nosa?

Nos i nosna duplja

Početni dio sistema za disanje

Lijeva i desna nozdrva

Sluzokoža

Dlačice

Receptori čula mirisa

Suzno-nosni kanal

Nosna dupljaNozdrva

Ždrijelo

GORNJI DISAJNI PUTEVI

Ždrijelo

◼ Zajednički organ sistema za varenje i disanje.

◼ Jedan dio ždrijela se nastavlja na jednjak, a

drugi na dušnik.

Komunicira sa

ždrijelom preko hoana,

a naprijed preko

nozdrva sa

spoljašnjom sredinom.

Ima dlačice u svojm

šupljinama.

GORNJI DISAJNI PUTEVI

◼ Grkljan - (larynx) organ govora

GORNJI DISAJNI PUTEVI

Građen je od hrskavica među kojim je najveća

štitasta hrskavica koja gradi adamovu

jabučicu. U grkljanu su glasne žice.

Dušnik (trachea)

◼ Dug je oko 12 cm

◼ U zidovima dušnika nalaze se hrskavičavi prstenovi koji ga stalno čine otvorenim

◼ Dušnik se račva u dvije dušnjačke cijevi koje ulaze u pluća i granaju se.

◼ Na početku dušnik se grana u lijevi i desni bronh.

◼ Po ulasku u pluća bronhije se višestruko granaju.

DONJI DISAJNI PUTEVI

◼ pluća:

❑ desno plućno krilo (3 režnja) i

lijevo (2 režnja)

❑ obavijena dvoslojnom opnom

pleurom:

porebrica- vanjski list opne

poplućnica- unutrašnji list

• Nalaze se u grudnoj duplji

• Izgrađena su iz sunđerastog

elastičnog tkiva

DONJI DISAJNI PUTEVI

Pluća - pulmones

DONJI DISAJNI PUTEVI

PLUĆNI MJEHURIĆI- ALVEOLE

◼ sastoje se od jednoslojnog endotela

◼ okružene mrežom kapilara

◼ 300 miliona mjehurića

◼ unutrašnja površina svih mjehurića

oko 90 m2

PLUĆA NEPUŠAČA PLUĆA PUŠAČA

udisaj i izdisaj

◼ Pri udisanju (inspirium) zrak ulazi u pluća a pri izdisaju (ekspirium) zrak izlazi iz pluća.

◼ U disajnim pokretima učestvuju dijafragma, međurebarni i drugi mišići grudnog koša.

MEHANIKA DISANJA◼ inspiracijski i ekspiracijski mišići - dijafragma i međurebreni

mišići

◼ pleura - vakuum između listova pleure pri udisaju i izdisaju

„vuče“ pluća u smjeru kretanja prsnog koša

◼ metoda kojom možemo mjeriti plućne volumene

i kapacitete te brzinu protoka zraka kroz disajne

puteve jest spirometrija

PLUĆNI VOLUMENI I KAPACITETI

PLUĆNI VOLUMENI I KAPACITETI

◼ normalan broj dišnih ciklusa je 12 udisaja u minuti

◼ normalan inspiracijski volumen je 500 mL zraka

◼ minutni volumen disanja = ?

12 x 500 = 6 000 mL/min

◼ rezidualni volumen (RV) je volumen zraka koji ostaje u plućima i nakon najsnažnijeg izdisaja (oko 1 200 mL )

◼ vitalni kapacitet (VK) je količina zraka koja se nakon maksimalnog udaha može izdahnuti (oko 4 600 mL )

◼ ukupni plućni kapacitet (UPK) je maksimalni volumen koji pluća mogu primiti ; iznosi oko 6 000 mL (UPK = RV + VK)

IZMJENA O2

◼ 97% kisika prenosi se tako da

je hemijski vezan na

hemoglobin (Hb4O8), a 3% je

otopljeno u krvnoj plazmi

◼ prenos gasova temelji se na

zakonima difuzije

(niz koncentracijski gradijent )

IZMJENA CO2

◼ tri načina transporta:

a) 7% otopljen u krvnoj plazmi

b) 23% vezan na globinski dio

hemoglobina (HbCO2)

c) 70% u obliku ugljene kiseline

H2O + CO2 H2CO3ugljenahidraza

Parcijalni pritisak gasova u zraku, alveolama i krvnim

kapilarima pluća (kPa)

GasAtmosfersk

i zrak

Alveolarni

zrak

Kapilarni

(krvni) tlak

pO2

21,0016,00 5,30

pCO2 0,03 5,00 6,00

pN 79,00 79,00 2,00

Regulacija disanja

◼ Nervna regulacija:

❑ Iz kičmene moždine impulsi pojačavaju disanje (reakcije na

toplo, hladno i sl.).

❑ Impulsi preko vagusa reguliraju pravilno odvijanje udisaja i

izdisaja.

❑ Impulsi iz kore velikog mozga stimuliraju centar za disanje

◼ Humoralna regulacija:

❑ Porast koncentracije CO2 i H stimuliraju centar za disanje.

❑ Ako se količina CO2 poveća za 50% broj disajnih pokreta

se udesetorostruči.

❑ Smanjenje koncentracije oksigena povećava disanje.

REGULACIJA DISANJA

◼ Disajni centri

❑ nervne stanice na bazi mozga i u produženoj moždini

❑ autonomno (bez naše volje) održava ritam disanja od 12 – 16 udisaja/min ili ga mijenja prema potrebama organizma

❑ koristi informacije koje prikupljaju centralni i periferni hemoreceptori

Centralni (hemosenzitivno područje)

osjetljivi na promjene parcijalnog pritiska CO2 u cerebrospinalnoj tekućini i krvi

Periferni (aortalna i karotidna tjelešca)

registriraju snižavanje parcijalnog kisika O2 u arterijskoj krvi

REGULACIJA DISANJA

PONOVIMO

PONOVIMO

Promotri fotografije nastale laringoskopijom (snimanjem

grkljana minikamerom) i odgovori na pitanja.

a) Kako se nazivaju strukture vidljive u šupljini grkljana?

glasnice

b) Odredi koja osoba govori, a koja šuti?

osoba A __________________

osoba B __________________

šutigovori

Odredi što se od navedenog odnosi na prenoskisika, a što na prenos ugljičnog dioksida.

a) oko 97% vezan za željezo u hemoglobinu

b) oko 70% u obliku bikarbonatnih iona

c) oko 23% vezan za globinski dio hemoglobina

d) oko 3% otopljen u krvnoj plazmi

e) oko 7% otopljen u krvnoj plazmi

Kako nastaju bikarbonatni ioni? Prikaži jednadžbom.

PONOVIMO

Na crtežu su slovima označene faze izmjene gasova između zraka u alveolama i krvi u kapilarama. Pridruži slovo

odgovarajućem opisu faze.

___ kolanje krvi iz desnog dijela srca prema plućima

____ izmjena zraka u alveoli (ventilacija)

____ kretanje ugljičnog dioksida

____ kretanje kisika

____ kolanje krvi iz pluća prema lijevom dijelu srca

PONOVIMO

BAEDC

Prilikom gutanja preko otvora grkljana spušta se hrskavični poklopac (epiglotis) koji sprečava ulazak stranih tvari u donje

disajne putove. U slučaju da nešto ipak „zaluta“ iritacija živaca u disajnim putevima potiče kašljanje i kihanje čime se postiže brzo

i snažno istiskivanje zraka koji izbacuje nadražljive tvari iz disajnog sistema. Ukoliko ni to ne pomogne na osobi koja se guši treba odmah primijeniti Heimlichov hvat. To je zahvat kojim se podiže pritisak u prsnom košu i tako izbacuje zalogaj ili drugo

strano tijelo iz disajnog sistema. Opisao ga je dr. Henry Heimlich 1974. godine i otad je njegova primjena spasila mnoge

živote.

ZANIMNJIVOSTI