Penologija 1. Pojam i predmet penologije(izvrnog krivinog prava)Pojam izvrnog krivinog prava (penologije)Izvrno krivino pravo je dio sistema krivinog prava jedne zemlje. Krivino pravo se moe posmatrati u dvojakom smislu kao grana pozitivnog prava i kao grana pravne nauke. Shvaeno na prvi nain krivino pravo (iji je integralni dio i izvrno krivino pravo ili pravo izvrenja krivinih sankcija) je sistem zakonskih pravnih propisa kojima se odreuju krivina dela i krivine sankcije kao i uslovi za njihovu primjenu prema uiniocima krivinih dela u cilju zatite najznaajnijih drutvenih dobara i vrednosti. Slina je i definicija prema kojoj je krivino pravo sistem svih propisa kojima se u nekoj dravi odreuju koja su ponaanja krivina dela i koje se kazne i druge krivine sankcije i pod kojim uslovima mogu primenjivati prema njihovim uiniocima. Tako se razlikuju materijalno, procesno i izvrno krivino pravo. Materijalno krivino pravo predstavlja sistem zakonskih pravnih propisa kojima se odreuju pojam i karakteristike krivinih djela, sistem krivinih sankcija i osnovi i uslovi za utvrivanje krivine odgovornosti i kanjivosti. Ono se moe manifestovarti, realizovati tek posredstvom procesnog prava. Naime, krivino procesno pravo kao sistem zakonskih pravnih propisa odreuje pojam i vrste procesnih subjekata, procesna naela, arhitektoniku i tok redovnog krivinog postupka te krivinog postupka po redovnim i vanrednim pravnim lekovima. PREDMET IZVRNOG KRIVINOG PRAVA Bez obzira na razliita teorijska odreenja pojma izvrnog krivinog prava (penologije) koja se mogu nai u domaoj i inostranoj krivinopravnoj literaturi, izvrno krivino pravo se kao grana zakonodavstva jedne zemlje bavi se ureivanjem organizacije, naina i postupka izvrenja krivinih sankcija, u prvom redu kazni (i to kazne lienja slobode kao najznaajnije vrste kazne) i drugih krivinih sankcija, (mjera bezbednosti, vaspitnih mjera i uslovne osude sa zatitnim nadzorom, ali i alternativnih mjera), zatim sankcija za meunarodna krivina djela, drugih vrsta kazneno pravnih sankcija (sankcija za prekraje) kao i drugih vrsta krivino pravnih mjera (kao to su oduzimanje imovinske koristi koja je pribavljena krivinim delom i prekrajem), odnosno krivino procesne mere pritvora.2. Funcija izvrnog krivinog pravaOsnovna funkcija krivinog prava uopte jeste zatita najznaajnijih drutvenih dobara i vrednosti od kriminaliteta. Ta funkcija treba da obezbedi postojanje jednog drutva ali i da omogui njegov dalji razvoj. To je opta i zajednika funkcija svakog krivinog prava, bez obzira na konkretno drutvo odnosno dravu kojoj slui kao sredstvo zatite. Iz ovako odreene zatitne, garantivne funkcije krivinog prava uopte proizilazi i funkcija izvrnog krivinog prava. Da bi krivino pravo uopte moglo da ostvari ovako postavljeni cilj - svrhu (utilitaristiki karakter), potrebno je da u zakonu propisane kazne budu izreene uiniocu krivinog dela i da one budu izvrene na takav nain, u takvom postupku, primenom takvih metoda i mjera vaspitanja, prevasitanja i resocijalizacije da utiu na uinioce krivinih djela (osuena lica) da ubudue ne nastave sa vrenjem krivinih djela ( ime se ostvaruje specijalno preventivno dejstvo kazni). Tako je u lanu 2. Zakona o izvrenju krivinih sankcija Republike Srpske odreena svrha izvrenja krivinih sankcija (dakle i svrha izvrnog krivinog prava) na trojaki nain i to kao : 1) sprovoenje pravnosnanih i izvrnih sudskih odluka, 2) zatita drutva od vrenja krivinih dela i 3) izdvajanje uinilaca krivinih dela iz drutvene sredine u cilju njihovog prevaspitanja, leenja i osposobljavanja za ivot na slobodi u skladu sa drutvenim normama. Iako se krivinopravna zatita drutvenih vrednosti ostvaruje uglavnom kroz kaznu kao najvaniju krivinu sankciju usled ega joj se daje represivni, retributivni karakter, ona se ne ostvaruje samo kroz retribuciju i odmazdu ve isto tako i kroz prevenciju vrenja krivinih dela putem resocijalizacije i popravljanja uinilaca krivinih dela. ta vie cilj je krivinog prava da vaspitno utie na ponaanje ljudi kako bi se oni uzdrali od krenja propisa i vrenja ponaanja koja su drutveno opasna i u zakonu odreena kao krivina dela. 3. Izvori penologijeOsnovni i glavni izvor izvrnog krivinog prava u Republici Srpskoj, koje se zasniva na naelu zakonitosti jeste Zakon o izvrenju krivinih sankcija (ZIKS). Njime se ureuje : 1) postupak izvrenja kazne zatvora, dugotrajnog zatvora, lienja slobode koje je odreeno u prekrajnom postupku, mjere pritvora, novane kazne, rada za opte dobro na slobodi, mjera bezbednosti, kazne maloljetnikog zatvora i vaspitnih mjera, 2) organizacija i rad ustanova za izvrenje krivinih sankcija i 3) izvrenje krivinih sankcija koje su izrekli strani sudovi. Meutim, pored zakona kao osnovnog i neposrednog izvora izvrnog krivinog prava, izvor ove grane prava ine i podzakonski akti (normativni akti organa dravne uprave pravilnici Ministarstva pravde) i to u sluajevima kada sam zakon (ZIKS) to izriito predvia. To su posredni ili dopunski izvori izvrnog krivinog prava. Njih ima vie vrsta. 1) Krivini zakon budui da on propisuje pojam, vrste, svrhu i duinu trajanja krivinih sankcija, kao mogunost njihovog prestanka (npr. uslovni otpust, pomilovanje i sl), kao i principe kaznene politike koji se zapravo i moraju ostvariti efikasnim izvrenjem izreenih sankcija i 2) Zakon o zatiti i postupanju sa decom i maloljetnicima u krivinom postupku koji propisuje nain, uslove i postupak za izvrenje izvreenih krivinih sankcija za maloletnike (vaspitnih mera, kazne maloljetnikog zatvora i mjera bezbjednosti), kao i alternativnih mjera (policijskog upozorenja i vaspitnih preporuka). Budui da se izvrnim krivinim pravom odreuje i nain i postupak izvrenja mjere pritvora (krivinoprocesne mjere za obezbeenje prisustva okrivljenog u krivinom postupku) to se na odreeni nain kao izvor izvrnog krivinog prava javlja i Zakon o krivinom postupku. I konano kao izvori izvrnog krivinog prava na posredan nain smatra se i Zakon o prekrajima budui da on propisuje pojam, vrste, svrhu i trajanje sankcija koje su izreene uiniocima prekraja. 4. Odnos penologije sa drugim naunim disciplinamaIako je izvrno krivino pravo poniklo u okviru krivinog materijalnog prava, danas je to samostalna, autonomna grana prava koja ima specifian predmet i nain njegovog regulisanja. Ono predstavlja predmet prouavanja posebne naune discipline penologije koja je istina nastala pod okriljem kriminologije, ali je stekla samostalni subjektivitet u okviru pravnih nauka. Kao dio jedinstvenog pravnog sistema, potrebno je da odredimo odnos izvrnog krivinog prava (odnosno njegove nauke penologije) prema drugim granama prava odnosno naunim disciplinama. U tom smislu emo posmatrati odnos izvrnog krivinog prava prema : 1) krivinom materijalnom pravu, 2) krivinom procesnom pravu i 3) prekrajnom (administrativno kaznenom) pravu. Takoe emo posmatrati i odnos penologije (ili nauke izvrnog krivinog prava) prema drugim krivinopravnim naukama : 1) kriminologiji i 2) viktimologiji i 3) kriminalnoj politici 5. Klasina kolaPrvo ozbiljno nauno prouavanje krivinog dela i kazni prema njegovom uiniocu zapoinje u drugoj polovini 18. veka sa pojavom klasine kole. Na bazi novih koncepcija ova je kola razradila novi sistem krivinog prava koji je postao osnova za niz krivinih zakonika koji su doneti pod njenim uticajem: francuski revolucionarni Krivini zakonik iz 1791. godine, bavarski Krivini zakonik iz 1813. godine i dr. Najznaajniji su predstavnici ove kole ezare Bekarija, Anselm Fojerbah i Deremi Bentam. Ti su se predlozi sastojali u sledeem : 1) umesto samovolje, arbitrernosti i zloupotreba treba uvesti princip zakonitosti krivinog djela i kazne , 2) cilj kazne nije odmazad i nanoenje zla uiniocu krivinog djela ve spreavanje da on vri krivina djela ubudue dakle specijalna prevencija. Dakle kazna je sredstvo za spreavanje vrenja krivinih djela ime se ostvaruje efikasna zatita drutva, 3) umesto surovih, neovenih, telesnih i smrtnih kazni treba uvesti kaznu lienja slobode sa prinudnim radom. Zbog ovog uenja se on smatra osnivaem abolicionistikog pokreta koji je konano doveo do ukidanja smrtne kazne u kaznenom sistemu najveeg broja savremenih zemalja i 4) treba uvesti princip srazrmernosti kazne prema teini uinjenog krivinog djela. On se zalae za uvoenje sistema apsolutno odreenih kazni u krivinom zakoniku tako da sud nema samostalnosti u izricanju vrste i mjere kazne ve uiniocu krivinog djela izrie kaznu koja je propisana za to djelo bez obzira na konkretne okolnosti pod kojima je ono uinjeno. Anselm Fojerbah je najvei pravni teoretiar klasine kole. On je autor prvih ozbiljnih djela iz oblasti krivinog prava : '' Revizija osnovnih postavki i pojmova pozitivnog kaznenog prava'' (1800. godine) i '' Udbenika opteg u Nemakoj vaeeg kaznenog prava'' (1801. godine). U Udbeniku je na nauno sistemtizovan nain upotrebom odgovarajueg instrumentarijuma obradio materijalno krivino pravo dajui nov sistem nauke opteg dela krivinog prava sistem biparticije. On je obradio sve osnovne i opte pojmove i institute krivinog prava istiui da kazna treba da ostvari generalno preventivno dejstvo ime je on postao tvorac teorije o generalnoj prevenciji kazne i to ''teorije psihike prinude''. Deremi Bentam je u svojim delima : ''Teorija kazne'' i ''Teorija zakonodavstva'' razradio teoriju o drutvenoj korisnosti kazne ili utilitaristiku teoriju. On je prvi istakao da kazna ima za cilj spreavanje kriminaliteta. Njegov je poseban doprinos reformi kaznenih ustanova i uopte penitensijarnog sistema to je dovelo do humanizacije kaznenog tretmana prema osuenim licima. Ovo su prvi radovi iz oblasti izvrnog krivinog prava Osnovne koncepcije klasine kole jesu sledee: 1) sloboda ovjeka i graanina je osnovna vrednost u drutvu. Nju izmeu ostalog treba da obezbjedi i princip zakonitosti krivinog djela i kazne. Krivina djela i kazne moe da propie samo zakonodavac i to prije nego to su djela uopte i izvrena. 2) krivina odgovornost izvire iz moralne odgovornosti uinioca krivinog djela. U osnovi te odgovornosti nalazi se sloboda volje uinioca krivinog djela. ovekova volja je naime potpuno slobodna od spoljnih i unutranjih uticaja. 3) krivino djelo i kazna su samo pravni fenomeni, pravne pojave ije je postojanje odreeno zakonom. Kazna je jedina mjera kojom drutvo nastoji da sprei i suzbije kriminalitet. Meu kaznama najznaajnija je kazna lienja slobode. Smrtn ukaznu treba izbaciti iz kaznenog sistema kao neloginu i nekorisnu. 4) uinilac krivinog dela je inpersonalizovano bie, dakle, jedan logiko-asptraktan pojam. Svako je jednak pred zakonom tako da svakome od njih sledi i ista kazna. Kazna se prilagoava izvrenom krivinom djelu, a ne uiniocu ili okolnostima izvrenja dela. Postoji samo objektivna, a ne i subjektivna individualizacija kazne. 5) sud je ovlaen samo da primenjuje zakon a ne i da ga tumai u konkretnom sluaju. Stoga zakon propisuje za svako krivino djelo odreenu vrstu i meru kaznu koju je sud duan da izrekne uiniocu tog djela sistem apsolutno odreenih kazni. 6. Antropoloka kolaKrajem 19. veka sa snanim razvojem prirodnih i drutvenih nauka javlja se antropoloka kola. To je doba izrazitog porasta kriminaliteta na to je meu prvima ukazao Gabriel Tard u svom djelu : ''Uporedni kriminalitet'' za to je izmeu ostalog okrivljeno i uenje klasine kole. Glavni predstavnik Antropoloke kole je ezare Lombrozo. U svojim delima : ''ovek kao zloinac'' ,''Kriminalna antropologija'' i ''Zloin uzroci i leenje'' izloio je osnovne koncepcije ovog uenja.Prema Lombrozu zloin je prirodna i nuna pojava. Uzroci kriminalnog ponaanja se prema njemu nalaze u samom ovjeku. Naime, ovek se raa kao zloinac. Postoje odreeni ljudi koji su po svojoj fiziolokoj i anatomskoj konstituciji predodreeni za vrenje krivinih dela. Takvi se ljudi mogu prepoznati po izvesnim biolokim obiljejima koji mogu biti anatomske ili fizioloko-funkcionalne prirode. Ova se obeleja nazivaju stigmati degeneracije. Stoga krivino djelo rezultira iz organske konstitucije oveka koja se manifestuje i na njegov psiholoki ivot. Lombrozo je uinioce krivinih dela koje naziva krivcima razvrstao u pet kategorija : roeni krivci, duevno bolesni krivci, krivci iz navike, krivci iz strasti i sluajni krivci Za razliku od klasine kole koja uopte nije poklanjala panju uzrocima kriminaliteta, antropoloka kola ove uzroke nalazi u endogenim, unutranjim faktorima koji postoje u oveku. 7. Pozitivna kolaNa osnovu uenja antropoloke kole krivinog prava iznikla je i pozitivna kola. Zbog bliskosti ova dva uenja esto se u teoriji ona nazivaju italijanska antropoloko-pozitivna kola. Inae ova je kola dobila svoj naziv po primjeni pozitivnog metoda (metoda opservacije i eksperimentisanja) u prouavanju kriminaliteta. Njeni su glavni predstavnici Enriko Feri i Rafaelo Garofalo. Feri je svom delu ''Kriminalna sociologija'' (1881. godine) izloio osnovne koncepcije ovog uenja koje naputa prouavanje krivinog djela kao logiko-pravne konstrukcije ve ga posmatra samo kroz prizmu subjekta uinioca krivinog djela. Prema Feriju tri su grupe faktora koji dovode do vrenja krivinih djela : antropoloki ili endogeni faktori (koje preuzima iz antropoloke kole), fiziki ili kosmotelurski faktori (klima, godinje doba, atmosferski uslovi i sl) i socijalni ili drutveni faktori. Zavisno od ovih faktora ili uzroka kriminaliteta razlikuju se i dvije vrste krivinih djela. To su prirodna i zakonska krivina djela. Prirodna su ona dela kojima se povreuju opta oseanja ljudi. To su prava, opta ili atavistika krivina dela koja su poznata u svim dravama i u svim vremenima. Pored njih, zakonska krivina dela su ona koja se razlikuju od drave do drave pa ak i u istoj dravi u raznim vremenskim periodima. Ona se sastoje u povredama opte sigurnosti. Prihvatajui tipologiju krivaca iz uenja antropoloke kole, predstavnici pozitivne kole smatraju da zloin uzrokuju dvije vrste faktora. To su : endogeni (unutranji) i egzogeni (spoljanji). S obzirom na ove dvije grupe faktora razlikuju se i dvije grupe uinilaca krivinih djela oni koji vre krivina djela pod dejstvom unutranjih faktora i oni koji vre krivina djela pod dejstvom spoljanjih faktora. S obzirom da ovekovo ponaanje nije slobodno ve je u veoj ili manjoj meri uslovljeno unutranjim ili spoljanjim faktorima, to ni volja oveka nije slobodna ve je nuno uslovljena. Poto volja nije slobodna ona dakle i ne moe da bude osnov ni moralne niti krivine odgovornosti takvog uinioca krivinog djela. Stoga umesto krivine odgovornosti treba uvesti nov pojam zakonsku ili drutvenu odgovornost. Ona se bazira na prouzrokovanju posledice krivinog dela koja je odreena u zakonu. Osnov drutvene odgovornosti izvire iz postojanja stanja opasnosti ili temibiliteta. Opasnost lei u samom uiniocu krivinog djela. 8. Socioloka kolaSa osnivanjem Meunarodne unije za krivino pravo 1889. godine javlja se i socioloka kola. Njeni su glavni predstavnici : Franc fon List, Van Hamel i Adolf Prins. Prema uenju ove kole postoje tri grupe faktora ili uzroka vrenja krivinih dela. To su : 1) individualni ili endogeni faktori koji mogu biti nasleeni ili steeni, 2) fiziki ili kosmotelurski i 3) socijalni ili drutveni faktori. Zavisno od ovih uzroka, razlikuju se i vrste krivinih djela : akutna i hronina krivina dela. Akutni kriminalitet nastaje kao posledica spoljanjih uzroka fizikih i socijalnih. Uzroci hroninog kriminaliteta su unutranji ili endogeni. S obzirom na ove uzroke kriminaliteta, svi uinioci krivinih djela ili krivci su klasifikovani u dvije grupe : 1) sluajni krivci (koji vre akutna krivina dela) i 2) hronini krivici i krivci iz navike (koji vre hronina krivina djela pod uticajem individualnih sklonosti koje se aktiviraju u pogodnim spoljnim ili unutranjim uslovima). Autori socioloke kole nisu ulazili u problematiku slobode volje uinioca krivinog djela smatrajui da je to filozofsko ili gnoseoloko pitanje, a ne pitanje krivinog prava. Prema njima krivina odgovornost ne postoji. Njen osnov je u postojanju svesti ili volje uinioca krivinog dela.Ali postoje i takvi uinioci koji djelo vre zbog stanja opasnosti, njegovog opasnog stanja (koje se naziva temibilitet ili perikulozitet) u koje je dovelo do izvrenja krivinog djela i koje preti ponovnom vrenju krivinih djela iste ili druge vrste. Stepen te opasnosti se odreuje prema stepenu straha od ponovnog vrenja krivinih djela koji uinilac izaziva svojim prisustvom u drutvu, odnosno u odreenoj drutvenoj sredini.Stoga prema ovim autorima postoje dvije vrste odgovornosti i dvije vrste odgovornih uinilaca krivinih djela. Prvi su oni koji imaju svest i volju u odnosu na izvreno djelo. To su krivino odgovorni uinioci krivinih djela. Prema njima se primenjuju kazne. No, pored krivino odgovornih , postoje i krivino neodgovorni uinioci krivinih djela koji vre krivina djela usled postojanja bio-socijalnog stanja opasnosti. Prema ovim uiniocima se primjenjuju posebne vrste krivinih sankcija i to mere bezbednosti. Tako pristalice socioloke kole uvode u krivino pravo dualitet krivinih sankcija : kazne ( do tada jedno poznate i primenjivane vrste krivinih sankcija) i mjere bezbednosti. 9. Neoklasina kolaNeoklasina kola se pojavila krajem 19 veka sa nizom razliitih uenja i postavki ija je zajednika tenja da prilagode i usklade osnovne koncepcije klasine kole sa koncepcijama pozitivne i socioloke kole u cilju efikasne zatite drutva od kriminaliteta. Zbog te svoje tenje da stvori simbiozu prihvatljivih koncepcija svih prethodnih kola, da nae put pomirenja i kompromisa ona je poznata jo i kao eklektika kola. Uenje ove kole najsnanije se izrazilo u prvim decenijama prolog veka u okviru francuske, belgijske i nemake teorije krivinog prava. Kao glavni predstavnici ove kole smatraju se : Garo, Garson, Majep i Birkmajer. Njihovo uenje se moe svesti na sledee koncepcije: 1) uzroci kriminaliteta su po svom poreklu : individualni, socijalni i fiziki. Krivci se dele na sluajne i hronine tj. delikvente iz navike. 2) krivina odgovornost je moralna kategorija koja se sastoji od svjesti (intelekutualnog elementa) i volje (voluntaristikog elementa). Ona se zasniva uraunljivosti i vinosti. Volja nije ni slobodna ni odreena ve je relativno odreena. Prihvatajui relativni determinizam, oni usvajaju indiferentistiki stav da problem slobode volje nije bitan za postojanje krivine odgovornosti. 3) pored odgovornosti kao moralne kategorije postoji i opasnost kao objektivna kategorija koja ini osnov za primenu krivine sankcije. Opasnost moe postojati bez krivice ali i uporedo sa njom, tj. kod neuraunljivih ali i kod uraunljivih izvrilaca djela i moe biti izraena u veem ili manjem stepenu. 4) izmeu uraunljivosti kao sposobnosti za krivicu i neuraunljivosti kao nesposobnosti za njeno postojanje postoji itav niz prelaznih stanja smanjenje uraunljivosti. Smanjena uraunljivost je osnov kanjivosti, ali i okolnost za ublaavanje kazne, odnosno osnov za izricanje mjere bezbednosti. 5) postoje tri vrste sankcija : kazne, mjere bezbednosti i vaspitne mjere. Dodue oni govore o dualitetu krivinih sankcija, tj. o kaznama i mjerama bezbednosti ali kao posebnu vrstu mjera bezbednosti tj. u njihovom okviru predviaju vaspitne jmere. U osnovi primjene kazne je naelo legaliteta i retributivni karakter kazne. Kazne se primenjuju prema krivino odgovornim uiniocima krivinih djela. Prema uiniocima koji nisu krivino odgovornosi ve su opasni za svoju okolinu (za drutvo, drutvene vrednosti) primjenjuju se mjere bezbednosti. Uskoro se vaspitne mjere izdvajaju iz mjera bezbednosti u samostalnu sankciju i tako nastaje trialitet krivinih sankcija. U cilju ostvarivanja specijalne prevencije kazna se prilagoava prema subjektivnim svojstvima linosti uinioca. 6) mjere bezbjednosti se primenjuju prema uiniocima koji nose u sebi stanje opasnosti koje se ne moe neutralisati kaznom. Tu spadaju neuraunljiva i smanjeno uraunljiva lica i viestruki povratnici. Njihov cilj je neutralizacija opasnog stanja. Vaspitne mjere se primenjuju prema maloljetnicima ija delikvencija proizilazi iz vaspitne zaputenosti. Osnov njihove primjene je, dakle, neprilagodljivost zbog nedovoljnog ili nepotpunog vaspitanja. 10. Pokret druvene odbranePokret drutvene odbrane nastao je posle Drugog svjetskog rata u Italiji. Inicijator ovog pokreta je Filipo Gramatika, koji je 1945. godine u enovi osnovao Centar za izuavanje ideja drutvene odbrane. Ovaj centar za izuavanje ideja nove drutvene odbrane prerastao je 1949. godine u Meunarodno udruenje drutvene odbrane. Glavni predstavnici drutvene odbrane su Filipo Gramatika i Mark Ansel. Osnovne koncepcije pokreta drutvene odbrane izloene su u djelima Gramatike "Principi drutvene odbrane" i Ansela "Nova drutvena odbrana". Meu pristalicama drutvene odbrane razlikuju se dva pravca: ekstremni i umereni pravac.Ekstremni pravac smatra da tradicionalno krivino pravo kao neefikasno u borbi sa kriminalitetom treba ukinuti i zameniti ga sistemom drutvene odbrane. U ovom sistemu ne postoje pojmovi : krivino djelo, krivina odgovornost i krivina sankcija. Umesto njih se uvode novi pojmovi : antisocijalnost, subjektivizam i mjere leenja i prevencije. Pored promene krivinog prava menja se i sistem krivinog pravosua i sistem izvrenja krivinih sankcija. Sankcija zapravo i nema i umesto njih se predlae primena : medicinskih, socijalno politikih ekonomskih, pedagoko- psiholokih i slinih mera. Umjereni pravac iji je predstavnik Mark Ansel se zalae za temeljitu, radikalnu i sveobuhvatnu reformu, a ne ukidanje krivinog prava i svih njegovih instituta. Princip legaliteta je osnovni princip tog reformisanog krivino pravnog sistema. Krivino pravo i kriminalna politika moraju biti zasnovani na naunom i interdisciplinarnom posmatranju i prouavanju krivinog djela i uinioca sa svim subjektivnim i objektivnim okolnostima u svakom konkretnom sluaju. Predstavnici ovog pravca tee da izvre dejuridizaciju krivinog prava i da ga oiste od svih suvinih, nepotrebnih i metafizikih pojmova te da ih ispuni socijalnom sadrinom. Postojei sistem represivnih, retributivnih mjera treba zamjeniti sistemom mjera opte i posebne prevencije. Kazna iako ostaje u sistemu sankcija treba da izgubi represivni, prinudni karakter i da kroz humanizaciju tretmana ostvari cilj a to je resocijalizacija uinioca krivinog djela, njegovo popravljanje i prevaspitanje. Tome treba da doprinese primena individualizacije kazne i to ne samo u postupku njenog izricanja ve i u postupku njenog izvrenja. Pod uticajem ovih ideja dolazi do iroke primjene maloljetnikog krivinog prava i njegove reforme, izgradnje posebnog tretmana prema mlaim punoljetnim licima, kao i do primene uslovne osude, uslovnog otpusta, sudske opomene, parapenalnih mjera i sl. Ideje umerenog pravca kole nove drutvene odbrane je Ansel sistematizovao na sledei nain: 1) ideja zatite drutva od krivinih djela nalazi se izvan tradicionalnog sistema kazni koji se zasniva na zlu, odmazdi i ispatanju, 2) priznaje se ideja opasnosti uinioca krivinog dela i nunosti da se novim sredstvima i na novi nain reaguje protiv sloenih oblika protivdrutvenog ponaanja, 3) krivino pravo budunosti i savremena kriminalna politika moraju biti zasnovani na naunom poznavanju krivinog djela, ali i linosti njegovog uinioca, 4) nova kriminalna politika tei da organizuje sistematsku, strpljivu, razumnu ali i odlunu akciju resocijalizacije uinioca krivinog dela, 5) savremena kriminalna politika se zasniva na dva principa : principu a) drutvene zatite i b) principu individualne prevencije koja dobija posebnu vrijednost putem razvijanja i uvrenja humanizacije krivinog prava koje polazi od linih svojstava uinioca krivinog djela 11. Istorijski razvoj sistema krivinog pravaIstorijski posmatrano pojava kazni se vezuje za pojavu krivinog prava uopte odnosno za pojavu drave. Razliiti oblici drutvenog reagovanja u prvobitnoj drutvenoj zajednici prema licima koja su krili pravila discipline i ponaanja u zajednici su sankcinisana razliitim mjerama ali koje nisu imale karakter krivine sankcije odnosno kazne niti je postojao posebni organ koji ih je izricao ili izvravao i sl. Ti prvobitni oblici reagovanja drutva prema ''izgednicima'' su se svodili na privatnu reakciju pojedinaca ili kolektiva (roda, plemena) kao to su : progonstvo, osveta i kompozicija. Sa nastankom drave neki od oblika prvobitnog drutvenog reagovanja prerastaju u kazne : smrtna kazna, tjelesne kazne, novana kazna . Sve do 19. veka sistem krivinih sankcija se praktino svodio na sistem razliitih kazni. Tako se i istorija krivinog prava moe nazvati istorijom kazni koje su se mijenjale, razvijale ili usavravale, pojedine kazne su ukidane ili su dobijale posebne oblike i modalitete izvrenja odnosno uvoene su nove i raznovrsnije forme kanjavanja. Tek sa pojavom pozitivne, a naroito socioke kole i njihovog uenja u pojedina krivina zakonodavstva u sistem krivinih sankcija pored kazni uvode i druge vrste krivinih sankcija - razliite mjere bezbednosti, ime se stvara dualitet krivinih sankcija. Neto kasnije, krajem 19. veka sistem krivinih sankcije postaje obogaen i novom vrstom mjera koje se primenjuju prema maloletnim uiniocima krivinih djela, a u odreenim sluajevima i pod odreenim uslovima i prema punoljetnim licima (mlaim punoljetnim licima) ime seuspostavlja trialitet krivinih sankcija. Tek u 20. vijeku uvode se razliite adminitivne krivine sankcije u vidu mjera upozorenja : uslovne osude i sudske opomene. I konano krajem 20. vijeka taj sistem sakcija postaje jo razueniji uvoenjem iroke lepeze parapenalnih mjera ili supstituta kazni, u prvom redu kazne lienja slobode. 12. Krivino pravo robovlasnikih dravaNastankom prve drave (robovlasnike) poinje period javnog reagovanja na pojavu kriminaliteta. Drava, kao oblik ureenja drutva preduzima ulogu regulisanja svih drutvenih odnosa pa tako i suzbijanje kriminalnih ponaanja pojedinaca i grupa. Drava postepeno vri transformaciju mjera prvobitne drutvene odbrane u krivino pravni sistem kazni. Umesto krvne osvete uvode se smrtna kazna i tjelesne kazne, a umesto kompozicije novana kazna, dok se umesto proterivanja iz zajednice (roda ili plemena) uvodi proterivanje iz drave.Sa preuzimanjem funkcije gonjenja i kanjavanja za krivina djela nastalo je i krivino pravo. Naime, drava je poela da zabranjuje pojedina ponaanja koja su sa stanovita vladajue klase opasna i da za njih propisuje kazne. Istovremeno u mehanizmu drave formiraju se posebni organi za gonjenje i kanjavanje onih koji kre zabrane i ugroavaju novonastali poredak. Krivino pravo robovlasnikih drava (Egipta, Vavilona, Persije, Grke, Rima i drugih robovlasnikih drava) se meusobno razlikuje to odgovara osobenostima ovih drava ali se mogu pronai i zajednike karakteristike. Kao prva osnovna karakteristika robovlasnikog krivinog prava smatra se postojanje razlike izmeu robovlasnika i robova u pogledu krivinopravne zatite njihovih linosti i u pogledu njihove krivine odgovornosti. Naime, zatita linosti postoji samo za robovlasnike ali ne i za robove. Rob nije smatran za lice ve za stvar, pa prema tome, on lino nije uivao nikakvu zatitu. Drugo, ovaj period karakterie iroka lepeza razliitih krivinih dela. Za ista krivina dela razliito su kanjavani robovi i robovlasnici. Robovi su uglavnom kanjavani smrtnom ili telesnim kaznama kao i tekim iscrpljujuim radom sa uskraivanjem hrane i vode, dok su robovlasnici kanjavani imovinskim kaznama, oduzimanjem politikih prava i proterivanjem, a veoma retko, i to kod najteih dela , smrtnom kaznom ili nekom telesnom kaznom. Tree, i kada se radi o istoj kazni, primenjivao se poseban nain izvrenja prema robovima koji je bio surov, drastian, a poseban prema slobodnim ljudima, pripadnicima robovlasnike klase. etvrto, kao objekti zatite ovde se javljaju : vladar, drava i njeni organi, crkva i privatna svojina, a posebno svojina na robovima. Reakcija na izvreno krivino djelo i u ovom periodu ima karakter kolektivne reakcije jer se kanjavanje ne vri u ime porodice povreenog lica, ve u ime cele drave, a ovo pravo karakteriu surove i nehumane fizike kazne kao i nehuman nain njihovog izvrenja. 13. Krivino pravo feudalnih dravaEpoha feudalizma koja traje od V pa do kraja XVIII veka.Ovde se razlikuje nekoliko perioda u razvoju krivinog prava. Krivino pravo ranog feudalizma (V-XI veka) oslanja se na obiajno pravo i propise koje su donosili kraljevi osvajakih germanskih plemena Burgunda, Ostrogota, Vizigota, Langobarda i Franaka. U poetku preovladavaju elementi reakcije krvne osvete, taliona i otkupnine, koji se postepeno potiskuju zakonskim propisima kraljeva i sve vie uvode sankcije krivinog prava robovlasnikih drava, a y prvom redu tjelesne kazne. Dolazi do snanog prodora uticaja katolike crkve na krivino pravo, pa je ak izgraeno kanonsko krivino pravo.Krivino pravo srednjeg, razvijenog feudalizma (IX-XV veka) odlikuje se rascepkanou i recepcijom rimskog prava. Najznaajniji krivini zakonik toga doba jeste "Opti nemaki krivini zakonik" (Constitutio Criminalis Carolina) poznat kao "Karolina" iz 1532. godine. To je bio kompletan zakonik za ono doba, ali su njegove odredbe primenjivane subsidijarno, jer su prednost imali lokalni propisi feudalaca. Drugi znaajan zakon toga vremena jeste Duanov zakonik iz 1349. i 1354. godine. On predstavlja kodeks celokupnog prava feudalne Srbije. Doba raspadanja feudalizma (XV do XVIII veka) karakterie se donoenjem krivinopravnih propisa sa najsurovijim kaznama u istoriji krivinog prava. To je doba prvobitne akumulacije, inkvizicije i apsolutizma. Opte karakteristike feudalnog krivinog prava se ogledaju u sledeem : Prva karakteristika govori o otvorenoj zatiti interesa feudalaca nad zavisnim kmetovima iz ega proizilazi i razlika u njihovom kanjavanju. Druga odlika odreuje primarnu zatitu feudalne svojine, religije i linosti feudalaca. Tree, ovo pravo karakterie arbitrernost, koja bazira na neodreenosti krivinih djela i kazni i nepostojanju propisa o zatiti linosti okrivljenika u krivinom postupku. Najzad, predviene kazne su surove, a meu njima se istiu smrtna kazna i telesne kazne sakaenja, muenja i unakazivanja. Tu surovost naroito je razvila inkvizicija. 14. Krivino pravo kapitalistikih dravaEpoha kapitalizma poinje sa velikom francuskom buroaskom revolucijom 1789. godine kojom je sruen feudalni poredak. Naela buroaskog krivinog prava istaknuta su jo pre revolucije u delima Hobsa, Loka, Monteskjea, Voltera, Rusoa i Bekarije. Njihove ideje i predlozi dobili su potvrdu u "Deklaraciji o pravima oveka i graanina" iz 1789. godine. A prvi zakonik izgraen na ovim principima jeste francuski revolucionarni Krivini zakonik iz 1791. godine. To je prvi buroaski krivini zakonik zasnovan na sledeim principima : 1) zakonitosti prema kome krivina dela i kazne moraju biti zakonom odreeni; 2) jednakosti graana pred zakonom, tj. da graani jednako budu kanjavani za jednaka krivina dela; 3) humanosti prema kome kazna ne sme da predstavlja muenje, ve mora da ima humani karakter; 4) princip srazmernosti izmeu teine krivinog dela i kazne i 5) uvoenje kazne lienja slobode u kazneni sistem umesto surovih, nekorisnih i neovenih kazni, u prvom redu smrtne kazne.Po prvi put ovaj zakonik deli krivino pravo na opti i posebni deo pri emu opti deo sadri principe kaznene politike, osnove i uslove kanjavanja, a posebni deo pojedina krivina dela i kazne. Krivino delo se shvata kao materijalna posledica kojom se nanosi teta zatienom objektu. Drugi znaajan kodeks je Krivini zakonik Bavarske iz 1813. godine, koji je raen pod uticajem Anselma Fojerbaha. To je bio sistematizovan zakonik sa precizno odreenim pojmovima i institucijama. Ova dva zakonika sluila su kao uzor za kasnije evropske zakonike iz ove oblasti. 15. Eliminatorne kazneEliminatorne kazne se sastoje u uklanjanju, eliminisanju uinioca krivinog dela iz drutva ime se nastoji ostvariti efikasna zatita tog drutva i drutvenih dobara odnosno vrednosti od ponovnog izvrenja krivinog dela od strane osuenih lica. U eliminatorne kazne se ubrajaju : 1) smrtna kazna, 2) progonstvo iz zajednice, 3) deportacija i 4) relegacija. Smrtna kazna Smrtna kazna ( poena capitalis) se sastoji u oduzimanju ivota osuenom licu. Dugo vremena je bila najee primenjivana kazna za najtee uinjena krivina dela. Izvravana je surovo , na javnim mestima, obino na gradskim trgovima i mestima ispred venica ili crkava, obino u vaarske ili pijane dane.Smrtna kazna je dugo vremena bila deo kaznenog sistema velikog broja zemalja kao glavna kazna i to kazna protiv ivota . To je najtea, kapitalna kazna u svim kaznenim sistemima u kojima postoji. Ona spada u red najstarijih kazni u krivinom pravu. Danas se ona izvrava na vie naina, kao npr. streljanjem, veanjem, otrovom, giljotinjom, elektrinom strujom itd. Meutim, danas se ne primenjuje nikakvo prethodno muenje, ve se nastoji, tamo gde ova kazna jo postoji, da se izvri bezbolno i humano.Nekada je smrtna kazna bila predviena za veliki broj krivinih dela. Snana kritika koju su pokrenuli protiv srednjovekovnog prava filozofi, humanisti i prosvetitelji i predstavnici klasine kole, dovela je do smanjenja broja krivinih dela zapreenih ovom kaznom i do ublaavanja njenog izvrenja. Pitanje o ukidanje smrtne kazne koje je pokrenuo ezare Bekarija dovelo je do stvaranja snanog pokreta abolicionista ime je izazvana veoma iroka diskusija o problemu smrtne kazne u kojoj su uestvovale razliite profesije i koja je dovela do ukidanja smrtne kazne u nizu savremenih krivinih zakonodavstava . Uzimajui u obzir razloge za i protiv smrtne kazne danas je abolicionistiki pokret odneo prevagu i u vie od stotinu drava ne poznaju smrtnu kaznu u svom kaznenom sistemu . U Bosni i Hercegovini (pa time i u Republici Srpskoj) je smrtna kazna brisana iz sistema kazni 1997. godine. Umesto kapitalne kazne za najtee oblike tekih krivinih dela moe se propisati kazna dugotrajnog zatvora (u trajanju od 20 do 45 godina) alternativno sa kaznom zatvora. Progonstvo iz zajednice Progonstvo iz zajednice kao prvobitni oblik reagovanja drutva na pojedine oblike protivdrutvenog ponaanja je kasnije zamenjeno eliminatornom kaznom deportacije osuenog lica iz drave gde je krivino delo uinjeno. Na taj nain se onemoguuje takvom licu da ponovo izvrenjem krivinog dela povredi drutvena dobra ili vrednosti. Do vee primene ove kazne dolazi tek posle velikih istorijskih otkria u 15. veku, u paniji i Portugalu koje su osuena lica brodovima slale u svoje kolonije u prokomorske krajeve i novootkrivene kontinente. Potom se deportacija kao efikasna kazna iroko primenjuje u Italiji, Holandiji i Velikoj Britaniji ( gde je uvedena 1717. godine) . Paralelno sa progonstvom u vidu deportacije, u Francuskoj se primenjuje i posebna vrsta kazne - relegacija. Ona je izricana kao sporedna kazna prema osuenim licima koja su prethodno izdrala kaznu lienja slobode kao glavnu kaznu u francuskim zatvorima. Potom su osuenici upuivani u prekomorske kolonije. Ova je kazna primenjivana samo prema povratnicima. Istorija krivinog prava razlikuje dve vrste relegacije : individualnu i kolektivnu. Individualna relegacija se sastojala u upuivanju osuenika u odreeno mesto gde je on slobodno iveo, ali sa ogranienim kretanjem i pod nadzorom nadlenih dravnih organa. Kolektivna relegacija se sastojala u slanju osuenih lica u Novu Kaledoniju na prinudni rad u duem trajanju ili doivotno na posedima, plantaama, poljima, rudnicima i sl 16. Kazne tekog fizikog radaPored svirepih i surovih eliminatornih i telesnih kazni, od najstarijih vremena krivino pravo prema uiniocima krivinih dela primenjuje i razliite oblike kanjavanja koji su predstavljali muenje, ponienje i telesno maltretiranje osuenih lica . Kao poseban oblik takvog muenja javlja se i prinudni, teak, iscrpljujui fiziki rad. Istorijski posmatrano ova se kazna javljala u dva oblika i to kao : 1) rad veslaa i 2) drugi teak fiziki rad Rad veslaa Dugo vremena, sve do pronalaska parne maine, kao osnovno pogonsko sredstvo za brodove na jedra (galije) korien je rad veslaa. U poetku je najvei broj veslaa bio prinudno ''regrutovan'' od ratnih zarobljenika ili neprijatelja. Kasnije se osuenici za azliita, uglavnom teka krivina dela. sve vie koriste za ovu namenu. To je bila jeftina radna snaga koja je surovo i bespotedno eksploatisana do smrti. Osuenici su bili vezivani lancima ili konopima za svoja ''radna mesta'' za jedra na brodovima, smeteni obino pod palubom, gde su tako provodili ceo ivot, a pri tome su bili surovo iznurivani i telesno kanjavani . Upravo zato se ova vrsta kazni esto koristila kao zamena za smrtnu kaznu prema licima koja su izvrpila teka krivina dela ili su se javljali kao povratnici. Prinudni rad Kao posebna vrsta ovih kazni dugo vremena je primenjivan i prinudni rad. On je kasnije sa uvoenjem zatvorskih ustaova za izvrenje kazni zatvora bio esto kombinovan sa elijskim nonim usamljenjem. I prinudni rad je bio ne samo kazna za uinjeno zlo delo kojim se osuenik na ovaj nain iskupljuje za uinjeno krivino delo , ve je predstavljao i vredan izvor jeftine radne snage posebno u poetku razoja kapitalistikih produkcionih odnosa i sa pojavom induistrijske revolucije. Ono to karakterie ovaj prinudni rad jesu njegove sledee odlike: 1) rad je prinudan, vri se protiv i mimo volje uinioca krivinog dela, ali i oteenog lica, 2) rad se vri pod surovim , nehumanim i neovenim uslovima, 3) rad je bio besplatan, 4) rad nije imao neku drugu funkciju ( u smislu popravljanja i prevaspitanja osuenika kao terapeutsko sredstvo- kako se rad shvata u savremenim penolokim teorijama) , ve je imao karakter kazne, zla i ispatanja. 17. Imovinske kazneImovinske kazne nastale su takoe veoma rano, jo u doba pretvaranja privatne osvete u kompoziciju (otkupninu) sa pojavom robno novane privrede . Kompoziciju je drava favorizovala jer je jedan deo naplaenih sredstava pripadao njoj na ime posredovanja izmeu oteenog i (njegove porodice) i uinioca krivinog dela ( i njegove porodice) , a drugi deo oteenom licu. Vremenom su ova dva dela kompozicije dobila samostalnost tako da se prvi deo pretvorio u : 1) novanu kaznu kao vrstu kazne koja ima javnopravni karakter i 2) naknadu tete koja ima graanskopravni karakter. Kasnije je nastala konfiskacija imovine kao nasilno oduzimanje imovinskih vrednosti i prava. I novana kazna i konfiskacija imovine spadaju u kazne koje su se veoma rano pojavile u krivinom pravu i koje su iroko primenjivane sve do 19. veka. Od francuske revolucije one gube fiskalni karakter, te se i njihova primena suava. Od same pojave, iako su imale iroki obim primene, posebno u sluajevima izvrenja imovinskih krivinih dela ili kada se radi o uiniocima krivinih dela kao koristoljubivim linostima, ipak su one u pravnoj teoriji bile podvrgnute kritici, posebno novana kazna. Tako se protiv imovinskih kazni uopte istiu sledei prigovori : 1) imovinske kazne nisu line prirode jer se njihovim izvrenjem pogaaju i lanovi porodice uinioca krivinog dela koji nisu krivi za izvrenje dela ime ove kazne gube karakter line sankcije i predstavljaju oblik kolektivnog kanjavanja. Protiv ovog argumenta se istie injenica da ni ostale kazne (posebno kazan zatvora u duem trajanju) nisu sasvim line prirode jer i one liavaju porodicu prihoda koji je ostvarivao osuenik; 2) imovinske kazne su nepravine, jer tee pogaaju siromane graane, a manje imune uinioce krivinih dela. Pristalice imovinskih kazni istiu da ovaj argument otpada jer se odmeravanje imovinskih kazni vri s obzirom na imovinsko stanje uinioca (njegove prihode kao i razhode za izdravana lica) krivinog dela, pri emu se uzima u obzir i broj lanova koje izdrava uinilac, odnosno koji ive od njegove imovine; 3) izvrenje imovinskih kazni, posebno novane kazne, moe da se izbegne, npr. zaduenjem, poklonima, prekidom radnog odnosa ili gubitkom izvora prihoda na drugi nain. Priznajui ovu mogunost, pristalice imovinskih kazni istiu injenicu da u takvom sluaju postoji mogunost da novane kazne budu zamenjene kaznom lienja slobode ; 4) imovinske kazne ne utiu na prevaspitanje uinioca krivinog dela jer ne pogaaju uzroke kriminalne delatnosti i ne deluju antikriminogeno. Kao protiv argumenat se istie injenica da i ostale kazne ne pogaaju uvek uzroke kriminaliteta. Iako se ovim kaznama mogu staviti zamerke, one se ipak smatraju kao pogodna sredstva za borbu protiv kriminaliteta posebno kada se radi o lakim krivinim delima, delima koja su izvrena iz koristoljublja ili namere pribavljanja protivpravne imovinske koristi i kao alternativa (supstitut) kratkih kazni zatvora 18. Kazna lienja slobodeKazna lienja slobode (zatvor) se sastoji u oduzimanju slobode kretanja uiniocu krivinog dela za u sudskoj presudi odreeno vreme. Uvedena je u krivino zakonodavstvo pod uticajem uenja klasine kole koja se zalagala za zamenu smrtne kazne kao nehumane i nekorisne kazne, kaznama lienja slobode sa ili bez popravnog rada. U svim savremenim kaznenim sistemima kazna lienja slobode zauzima centralno mesto. Najvei broj krivinih dela zapreen je ovom kaznom jer ona prua najvie mogunosti da se ostvari svrha kanjavanja koja se sastoji u prevaspitanju i resocijalizaciji osuenog i njegovom ponovnom ukljuivanju u normalan drutveni ivot. Kazne lienja slobode su uvedene u krivino pravo na predlog Bekarije. Njih je najpre uveo francuski Krivini zakonik iz 1791. godine, od koga ih je preuzeo i Code penal iz 1810. godine odakle su prodrle i u druga zakonodavstva. Zatvaranje koje je do tada primenjivano imalo je karakter obezbeenja prisustva uinioca krivinog dela da bi se nad njim izvrila smrtna ili neka telesna kazna. U poreenju sa telesnim ili difamnim kaznama koje su se sastojale u muenju i sakaenju , to je ostavljalo trajne posledice invaliditeta, uvoenje kazne lienja slobode predstavlja veliki progres. Od svog pojavljivanja u kaznenom sistemu, kazna lienja slobode je zaokupljala panju naune i strune javnosti. U vezi sa njenom primenom i mogunou ostvarenja cilja ili funkcije koji je pred nju postavljan, naroito su isticani sledei brojni prigovori koji su se upuivali primeni ove kazne uopte, a posebno efikasnosti dugotrajne (doivotne) kazne zatvoar odnosno kratkotrajnog zatvaranja. Opravdanost primene kazne zatvora Od uvoenja kazni lienja slobode u kazneni sistem mera reagovanja drutva protiv kriminaliteta, one su naile na brojne protivnike koji su razliitom argumentacijom osporaavali znaaj i efikasnost ove kazne. Tako se protiv kazne zatvora istiu sledei prigovori : 1) ova kazna ne moe da ima generalno preventivno dejstvo jer ne moe da zastrai nepopravljive, profesionalne delikvente ili povratnike kako bi se uzdrali od vrenja krivinih dela. Za vreme boravka u zavodskim ustanovama oni nisu u potpunost lieni mogunosti da ponovo izvre krivino delo na tetu drugih osuenika, radniak zavodske ustanove ili imovine zavoda, 2) zatvor nije pogodan instrument za rescocijalizaciju osuenika i njegovo navikavanje na ivot van zatvorskih uslova jer on po svojoj prirodi, karakteru i sadrini upravo predstavlja negaciju drutvenog ivota, 3) zatvor proizvodi niz tetnih posledica u fizikom, psiholokom i socijalnom pogledu za osuenika. Zbog loih uslova ivota i rada, smetaja, ishrane, odee i sl. u zatvorima dolazi do ozbiljnog naruavanja i ugroavanja zdravlja osuenika ili pogoranja ve postojeih obolenja. U psiholokom pogledu zatvorski uslovi stvaraju posebne negativne osobine za psihiku linost osuenika, samoa dovodi do zakrljavanja oseanja drutvenosti, stvara se oseanje zavorenosti u sebe, ponienosti i osuenosti te seksualne izvitoperenosti, a u sluaju dueg trajanja kazne zatvora i estih primena ove kazne moe dovesti do javljanja posebne vrste duevnog oboljenja zatvorske psihoze. I konano, u socijalnom pogledu zatvor dovodi do snienja ivotnog standarda ne samo osuenika ve i njegove porodice. Odlaskom u zatvorsku ustanovu, prekida se radni odnoa takvog lica, dolazi esto do kidanja ili uruaanja porodinih odnosa, javlja se vaspitna zaputenost dece. alkoholizam i narkomanija i sl. No , bez obzira na niz navedenih prigovora koji sigrno stoje kazna zatvora (lienja slobode kretanja) je danas osnovna vrsta kazni u sistemu krivinih sankcija razvijenih zemalja. Predviena je u posebnom delu krivinih zakona za najvei broj krivinih dela. Njenu primenu svakako opravdavaju sledei razlozi : 1) ako je svrha kanjavanja individualna prevencija kroz popravljanje, prevaspitanje i resocijalizaciju osuenika onda se ova svrha najpotpunije moe ostvariti upravo kroz postupak izvrenja kazne zatvoa. Samo u zavodskim uslovima se moe u potpunosti upoznati psiholoka linost osuenika sa dobrim i loim stranama, vrlinama i manama i zavisno od toga programirati proces tretmana i mera resocijalizacije individualno prema svakom osuenom licu. Samo se ovde moe uspostaviti trajni odnos saradnje i poverenja izmeu strunih vapsitnih timova u zatvoru i osuenog lica. 2) kazna lienja slobode je pogodna za stvaranje navike za rad i sticanje neophodno potrebnih strunih znanja i umea za obavljanje odreenog drutveno korisnog rada posle otputanja osuenika iz zavodske ustanove. Rad je u zavodskim usloviima terapeutsko sredstvo, ali na ovaj nain osuenik ostvaruje i odreenu naknadu pa i druga prava. 3) u zatvorskim uslovima se moe obezbediti proces osnovnog i srednjokolskog obrazovanja i usavravanja osuenika to mu s jedne strane predstavlja vid tretmana i mera resocijalizacije, a s druge strane omoguava solidnu osnovu za bavljenje drutveno korisnim delatnostima posle izlaska na slobodu, 4) kazna zatvora je jedina sankcija kojom se efikasno moe zatititi drutvo odnosno njegova dobra i vrednosti od uinilaca koji esto vre teka krivina dela, kao to su profesionalni delikventni, delikventi iz navike, povratnici i sl. Zatita drutva od ovakvih lica se ne moe ostvariti nikakvom drugom merom koja u svoj sastav ne ukljuuje njihovu izolaciju iz drutva. 19. Sistemi izvrenja kazne zatvoraPosle uvoenja kazni lienja slobode u 18. veku pod uticajem uenja klasine kole krivinog prava, dolazi do izgradnje prvih zavodskih ustanova (kaznionica) u kojima su postojali razliiti sistemi i metode postupanja sa zatvorenicima. Tako je dolo do razvoja sledeih sistema izvrenja kazni zatvora : elijski, auburnski, engleski , irski i makonokijev bodovni sistem. 1) elijski, usamljeniki, pensilvanijski ili filadelfijski sistem je uveden na predlog Dona Hauarda. Prvi zatvor ovoga tipa je osnovan u Ganu 1775. godine (u Belgiji), a potom 1790. godiene u Filadelfiji kao reakcija na ranije izgraene zavode u kojima su zatvorenici zajedniki , skupno izdravali izreenu kaznu zatvora bez obzira na meusobne razlike u polu, uzrastu, zdravstvenom stanju, stepenu kriminalne volje i sl. Prema ovom sistemu svaki zatvorenik je izolovan u posebnu eliju danju i nou bez ikakvih kontakata sa drugim licima za sve vreme izdravanja kazne. Tu u samoi je mogao da razmilja o uinjenom krivinom delu i da doivi moralni preporod i reinakarnaciju. Tako je iskajavao greh, ispatao krivicu zbog uinjenog dela. No, potpuno usamljenje je proizvodilo niz tetnih posledica na osuenika jer je dolazilo do potpunog zakrljavanja oseanja drutvenosti i odgovornosti, a bila su esta i duevna oboljenja, nastranosti pa i samoubistva. 2) Auburnski ili sistem utanja je uveden 1823. godien uAuburnu (drava Nju Jork) kao zamena za usamljeniki sistem sa ciljem da otkloni njegove nedostatke. Prema ovom sistemu zatvorenici su u elije izolovani samo nou. Danju su se nalazili na skupnom, zajednikom obavljanju rada u privrednim jedinicama, ali uz strogu zabranu meusobnog razgovora ili sporazumevanja na drugi nain. To prinudno utanje je trebalo da onemogui dogovor i sporazumevanje zatvorenika oko eventualne pobuen u zatvorima kao i da sprei prenoenje kriminalne zaraze s jednog na druga lica. I ovaj se sistem negativno odraavao na psihiko zdravlje zatvorenika. 3) Progresivni ili engleski sistem javlja se u 19. veku pod uticajem ideja o popravljanju i prevaspitanju osuenika i njihovom vraanju u drutvo kao zdravih i odgovornih graana. Prema ovom sistemu proces izdravanj kazne zatvora se odvijao kroz tri faze ili stepena pri emu je sam zatvorenik svojim radom i ponaanjem i ispunjavanjem postavljenih obaveza morao da zaslui prelazak iz jednog stepena u drugi (sa blaim reimom i veim brojem prava i pogodnosti). Prvi stepen je obavezna elijska izolacija osuenika u trajanju od 9-12 meseci uz obavezni dnevni rad. Drugi stepen je skupni boravak i rad osuenika kroz koji se osuenik kree u naredom periodu i to putem postupnog prelaska kroz etiri odeljenja pri emu svako sledee odeljenje znai laki tretman i manja ogranienja u pogledu ivota i rada u zavodskoj ustanovi. I konano trei stepen je znaio uslovnu slobodu osuenika jer se on putao na slobodu ako je to svojim ponaanjem i radom zasluio i time opravdao uverenje da e se na slobodi dobro vladati i naroito da nee vriti krivina dela.. 4) Irski ili intermedijarni sistem je uveden u Irskoj 1853. godine i predstavlja viu fazu u sprovoenju engleskog sistema. Prema ovom sistemu osuenik posle elijske izolacije u prvom stepenu, u drugom stepenu ili drugoj fazi zajedniki obavlja rad u toku skupnog izdravanja kazne, ali se ne puta odmah na uslovnu slobodu, ve se stavlja u novo tree odeljenje - odeljenje za slobodnjake. To je posebno odeljenje koje po nainu i reinu ivota predstavlja slobodu i ono treba da osuenika pripremi za boravak i ivot na slobodi kako bi se bolje o lake ukljuio u drutveni ivot i rad i kako bi izbegao sve tekoe i krize koje eventualno mogu nastati pri naglom otputanju iz zatvorske ustanove. 5) Makonokijev bodovni sistem je eksperimentalno prvi put je primenjen u zatvoru na ostrvu Norfolk 1840. godine. Ideja upravnika ovog zatvora kapetana Aleksandra Makonokija se svodila da pronalaenje naina da se sami zatvorenici motiviu na rad. Tako je Makonoki kaznu koju je sud izrekao svakom zatvoreniku pretvorio u broj bodova. Sami zatvorenici su u toku izdravanja kazne, svojim ponaanjem, i potovanjem pravila zatvorske discipline, ispunjavanjem radnih obaveza i sl zaraivali bodove odnosno iskupljivali izreenu kaznu. Kada bi zatvorenik sakupio broj bodova koji odgovara njegovoj izreenoj kazni, putao bi se na slobodu. Ko se vie i bolje trudio i zalagao, ranije je imao mogunost da izae iz zatvora.. I prema ovom sistemu je izdravanje kazne sprovoeno po fazama i to : u prvoj fazi je vladala otar disciplina i elijsko usamljenje osuenika, u drugoj fazi su sami zatvorenici organizovali svoje radne grupe od po pet lanova po svom nahoenju i u treoj fazi su ove grupe rasformirane pa je svaki zatvorenik dobijao svoju kolibu i deo zemlje koju je obraivao i iveo po svojoj volji.

20. Principi izvrenja kazne zatvoraIzvrenjem izreene kazne zatvora treba da se ostvari zakonom postavljeni cilj ili svrha. To je u svakom sluaju popravljanje i prevaspitanje odnosno resocijalizacija uinioca krivinog dela i spreavanje da ponovo uini krivino delo. Da bi se ovako postavljena svrha primene kazne mogla uopte ostvariti, potrebno je da se izvrenje kazne zatvora zasniva na potovanju odreenih principa (naela). To su sledei principi : zakonitosti, humanosti, individualizacije kazne, neplaanja trokova izvrenja kazne, popravljanja osuenih lica i skupnog izvrenja kazne. 1) princip zakonitosti proima sve pore krivinog prava. On se ispoljava u vie vidova : 1) samo zakonom predvieni organi mogu u zakonom propisanom postupku izrei uiniocu krivinog dela kaznu koja je u zakonu propisana za uinjeno krivino delo, 2) kazna se moe izrei samo krivino odgovornom uiniocu krivinog dela, 3) samo sudskom odlukom izreena kazna se moe izvriti od strane organa penitensijarne administracije i 4) u postupku njenog izvrenja osuenom licu se oduzimaju ili ograniavaju samo one slobode i prava, i to u onoj meri i na onaj nain kako je to predvieno propisima izvrnog krivinog prava i kada je to nuno za ostvarenje svrhe kanjavanja. Ovako postavljeni princip zakonitosti treba da poslui za zatitu sloboda i prava osuenih lica kao graana koja su im inae priznata pozitivnim ustavnopravnim i drugim pravnim proisima. od arbitrernosti , samovolje i zloupotreba od strane penitensijarne administracije. 2) princip humanosti nalae da se prema osueniku u toku izvrenja kazne zatvora mora postupati oveno bez nanoenja fizikih i psihiih patnji, bolova i nelagodnosti niti se sme vreati njegovo ljudsko dostojatsvno. Zatita od ovih zloupotreba istovremeno predstavlja pretpostavku za prihvatanje primenjenih tretmana od strane osuenih lica. i osnova za njihovo aktivno ukljuivanje u isti. 3) princip individualizacije izvrenja kazne se sastoji u prilagoavanju i podeavanju tretmana linostis vakog pojedinog osuenika. Ostvarenju ovog principa treba da doprinese eksterna i interna klasifikacija osuenih, mogunost reklasifikacije, prevoenje osuenika iz jednog u drugi tip zavodske ustanove odnosno iz jednog odeljenja u drugo odnosno iz jedne vaspitne grupe u drugu koja predstavlja blai reim postupanja pod uslovom da se on u dovoljnoj meri popravio i resocijalizovao. Tome svakako doprinosi izbor metoda , kontakata i tretmana koje si od strane slube za prevaspitanje primenjuju prema svakom pojedinom osuenom licu zavisno od svojstava i karakteristika njegove linosti, socijalnog stanja i sl. 4) princip da osueni ne plaa trokove izvrenja izreene kazne znai da je ostvarenje funkcije izvrenja izreenih kazni delatnost od posebnog drutvenog interesa te da su sredstva za ove namene predviena u budetu zemlje. Bilo bi nepavino trokove izvrenja kzne prevaliti na samog osueika ili jo gore na lanove njegove porodice. Naplata izvrenja kazne bi dalje svakako tetno delovala na pozitivan odnos osuenika prema primenjenim tretmanima i na njegovo ukljuivanje u proces resocijalizacije. Iuzetak predstavlja naplata novane kazne i trokovi koji su nastali iskljuivom krivicom osuenog (vezani za dovoenje i sl osuenog lica kada pobgne ili izbegava da se javi u zavodsku ustanovu na izvreenje kazne), 5) princip popravljanja osuenih lica znai ostvarenje bitne funkcije svrhe kanjavanja uopte. Naime, izvrenje kazne lienja slobode se danas ne svodi samo na puko, faktiko, fiziko zatvaranje osuenog lica. Naprotiv , izolacijom osuenika iz drutva, prema njemu se primenjuju posebni postupci, mere i tretmani koji treba da neutraliu ili umanje dejstvo negativnih karaktercnih crta njegove psiholoke linosti, a da pozitivne crte tog lica podstaknu i unaprede. Svrha je kazen zatvora da se osueni osposobode za normalan ivot i rad na slobodi u ukljuivanje u drutvene tokove. Tome u svakom sluaju slue grupni i ndividualni tretmani kao i sistemi pravila koji ureuju ivot i rad u zavodskim ustanovama. 6) princip skupnog izvrenja kazne zatvora znai da osuena lica izdravaju kaznu lienja slobode skupno, a odvojeno samo u izuzetnim zakonom predvienim sluajevima i na osnovu odluke upravnika zavoda ili pak disciplinske komisije ( kod injenja teih disciplinskih prekraja ) ili pak kod primene administrativne mere usamljenja ili ogranienja slobode kretanja usled zdravstvenih razloga. Pri tome je sam zakon odredio da se pri izvrenju kazne zatvora odbavezno odvajaju maloletna od punoletnih lica, mukarci od ena kao i pritvorena od osuenih lica. 21. Parapenalne mjereU savremenom krivinom pravu prisutna je tendencija za irokom primenom razliitih parapenalnih mera, krivinih sankcija koje su alternativa ili supstituti kazne zatvora, posebno u kratkom trajanju. Kao parapenalne mere smatraju se : 1) naknada tete, 2) ambulantni tretman, 3) upuivanje na obuku, 4) drutveno koristan rad, 5) vikend zatvaranje, 6) kuni zatvor, 7) elektronski nadzor i sl. Mnoga savremena krivina zakonodavstva poznaju jednu ili vie parapenalnih mera. Njihovo uvoenje u pravni sistem predstavlja rezultat donoenja niza meunarodno pravnih akata koji su imali za cilj da ublae ili umanje retributivni karakter kazni. Ti meunarodno pravni akti jesu : 1) Evropska konvencija o nadzoru nad uslovno osuenim ili iz zatvora uslovno putenim osuenicima iz 1964. godine, 2) Rezolucija Saveta Evrope broj 1. o uslovnoj osudi, probaciji i drugim alternativama zatvora iz 1965. godine, 3) Rezolucija Saveta Evrope broj 10. o nekim penalnim merama alternativnim zatvoru iz 1976. godine te 4) Preporuka Saveta Evrope broj 16. o drutvenim sankcijama i merama iz 1992.godine. U odnosu na kazne, parapenalne mere imaju niz prednosti koje se mogu svesti na sledee : humani karakter, manji stepen represivnosti, uspostavljena saradnja sa okrivljenim i njegov aktivni odnos u izvrenju mere, postizanje reparacije (naknade) oteenom, uee drutvene zajednice u izvrenju ovih mera ime se lake postiu efekti resocijalizacije. I pored navedenih prednosti primena parapenalnih mera jo uvek nailazi na niz protivnika. Tako se protiv ovih mera istriu sledei nedostaci:one mogu da predstavljaju pojaano sredstvo represije (suptilne represije), na ovaj nain okrivljeni moe da izbegne krivini postupak (kod poravnanja okrivljenog i oteenog), dovode do nejednakosti uinilaca krivinih dela zavisno od njihovog imovinskog stanja, primena ovih mera poskupljuje postupak izvrenja krivinih sankcija,njihova esta primena slabi poverenje graana u pravdu i na kraju primena ovih mera zahteva pribavljanje niza podataka o okrivljenom i njegovom okruenju to produava i poskupljuje krivini postupak.

22. Razvoj sistema krivinih sankcija prije 1918. godineDo formiranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine i kasnije Kraljevine Jugoslavije postojalo je est pravnih podruja. 1) U Bosni i Hercegovini je pre vremena turske vladavine primenjivano obiajno pravo. No, iako nisu sauvani pisani izvori, smatra se da su pojedini vladari toga doba donosili razliite propise sa primenom na vlastelinskim feudima. Posle zavoenja turske vladavine na ovim prostorima je u primeni erijatsko pravo koje se zasnivalo na verskim propisima. Za krivina dela su bile predviene sledee kazne : smrtna kazna, telesne kazne (batinjanje i bievanje), novana kazna, kazna lienja slobode, krvna osveta i kompozicija u vidu krvnine.Iz toga doba je posebno znaajno Tanzimatsko zakonodavstvo iz 1856. godine kojim se u oblast krivinog prava pored erijatskog prava uvodi i svetovno pravo. Sledee godine donosi se i Krivini zakonik koji meu krivinim delima razlikuje zloine, prestupe i istupe. Ovaj trodeobni sistem javnopravnih delikata je imao za posledicu i razliite sisteme kazni za uinioce pojedinih delikata. Sledei period u ravoju krivinog prava u Bosni i Hercegovini nastaje 1878. godine posle okupacije od strane Austrougarske. Tada se i u ovim krajevima uvodi u primenu Kazneni zakonik o zloinima, prestupima i istupima iz 1852. godine. Ovim zakonikom se unose znaajne reforme ne samo u oblast materijalnog krivinog prava ve i uoblasti pravosua pa i izvrenja krivinih sankcija uz izvesna ogranienja. Naime, u ovom pogledu su odreena ogranienja postavljena Carigradskom konvencijom iz 1879. godine posle ega se u sistemu krivinih dela razlikuju samo dve vrste delikata : zloini i prestupi. U to vreme na teritoriji Bosne i Hercegovine ne postoji izgraeni sistem zatvorskih ustanova za izvrenje izreenih kazni lienja slobode. Tako su osuenici upuivani na izdravanje kazne u Hrvatsku i Slavoniju ( u kaznene zavode u Lepoglavi, Slavonskom brodu i Staroj Gradiki). Osuene ene su kaznu lienja slobode izdravale u Kaznenom zavodu u Zagrebu. Prekretnicu u oblasti izvrenja krivinih sankcija donosi 1888. godina kada je osnovan prvi kazneno propravni zavod u Zenici kao prva penitensijarna ustanova (na bazi engleskog progresivnog sistema izvrenja kazni zatvora) u koju su upuivana sva osuena lica na kaznu lienja slobode due od jedne godine sa teritotrije Bosne i Hercegovine. Poetak 20 veka donosi dve novine u oblast izvrenja krivinih sankcija . Prvo je 1910. godine uveden sistem pogodnosti i olakica za zatvorena lica koja su osuena za politike delikte, a da bi se 1917. godine uveo i institut uslovnog otpusta kao izuzetno znaajna krivinopravna, penoloka i kriminalno politika mera 2) Srbija, koja je imala dosta razvijeno srednjevekovno krivino pravo, poinje sa donoenjem krivinopravnih propisa tokom Prvog ustanka. Iz tog perioda je poznat Zakonik prote Mateje Nenadovia, a potom je 1807. godine donet Karaorev kriminalni zakonik za koji se ne zna da li je i koliko primenjivan. Prvi sistematizovan i potpun krivini zakonik Srbija donosi 1860. godine pod nazivom Kriminalni (Kazniteljni) zakonik za Knjaevstvo Srbiju. Zakonik je raen po uzoru na pruski krivini zakonik iz 1851. godine. On je primenjivan na teritoriji Srbije sve do 1930. godine 3) U Hrvatskoj i Slavoniji je primenjivan do 1930.godine austrijski Kazneni zakonik o zloinima, prestupima i istupima iz 1852. godine. 4) U Sloveniji se u poetku primenjuje Krivini zakonik iz 1768. godine poznat kao"Terezijana", potom od 1787. godine u primeni je krivini zakonik Josifa II, tzv. "Jozeina" da bi od 1852. godine pa do 1930. godine vaio je austrijski Kazneni zakonik o zloinima, prestupima i istupima. 5) Na teritoriji Vojvodine i Meumurja vailo je maarsko krivino pravo izuzimajui razdoblje izmeu 1852. i 1861. godine kada je bila uvedena primena austrijskog krivinog zakonika iz 1852. godine. Do XIX veka to je bilo uglavnom pisano obiajno pravo sa elementima austrijskog krivinog prava. Od 1878. pa sve do 1930. godine u primeni je Peti zakonski lanak koji je nosio naziv Kazneni zakon o zloinstvima i prestupima. 6) Crna Gora dobija prvi zakonik koji je imao optu primenu 1798. godine pod nazivom Opti crnogorski brdski zakon. Do njegovog donoenja u pogeldu kanjavanja za krivina dela u primeni je princip kompozicije i izgnanstvo iz zajednice. Potom je donet Opti zemaljski zakon kneza Danila 1855. godine koji u pogledu kazni poznaje : smrtnu kaznu, progonstvo, zatvor i batinanje. Oba zakonika nose peat obiajnog prava i nemaju sistematiku kompletnih modernih zakona. Tek 1906. godine donet je kompletan i sistematizovan Krivini zakonik za Kraljevinu Crnu Goru koji na isti nain kao i srpski krivini zakonik iz 1860. godine predvia sistem kazni i nain njihovog izvrenja. 23. Razvoj sistema krivinih sankcija od 1918. 1945. godineKrivini zakonik Kraljevine Jugoslavije je donet 27. januara 1929. godine, a stupio je na snagu 1.januara 1930. godine. Kao osnov za njegovu izradu uzet je Projekat kaznenog zakonika za Srbiju od 1910. godine sa izmenama i dopunama iz 1911. godine. On je zasnovan na dostignuima pravne nauke toga doba. Sadri dve vrste krivinih dela : zloine i prestupe. Istupi su izostavljeni i preputeni regulativi prekrajnog prava. Iste godine je donet i Zakon o izvrenju kazni lienja slobode koji je stupio na snagu 1. januara 1930. godine kojim je uveden irski sistem izvrenja kazni. Krivini zakonik je polazio od principa zakonitosti u odreivanju krivinih dela i kazni. Zabranjivao je retroaktivnu primenu novog zakona osim kada je on blai za uinioca. Ipak ovaj zakonik nije obuhvatio celokupnu krivinopravnu materiju jer su u ovoj oblasti postojali i drugi zakoni : Zakon o zatiti javne bezbednosti i poretka u dravi iz 1921.godine, Vojno krivini zakon , Zakon o tampi, Zakon o suzbijanju zloupotrebe u slubenoj dunosti (poznat kao Zakon o korupciji). 24. Razvoj sistema krivinih sankcija od 1945. 1992. godinePrva faza u razvoju krivinog prava Jugoslavije poinje da se razvija jo u toku narodnooslobodilakog rata sa ciljem da se zatite i potpomognu interesi narodnooslobodilake borbe. To je vreme primene obiajnog, narodnog, ratnog i ustanikog prava kada su doneti i prvi akti iz ove oblasti kao to su : Foanski propisi, Naredbe Vrhovnog taba HOB iz 1942. godine i Uredba o vojnim sudovima doneta od strane Vrhovnog taba HOB maja 1944. godine. Druga faza u razvoju krivinog prava traje od osloboenja zemlje do donoenja Krivinog zakonika 1951. godine. Prvo je doneta odluka AVNOJ-a 1945. godine, a zatim i Zakon o nevanosti pravnih propisa donetih pre 6. aprila 1941. godine i za vreme neprijateljske okupacije. U toku 1945. godine doneto je pet zakona : 1) Zakon o suzbijanju nedoputene pekulacije i privredne sabotae, 2) Zakon o zatiti narodnih dobara i njihovom upravljanju, 3) Zakon o zabrani izazivanja nacionalne, rasne i verske mrnje, 4) Zakon o krivinim delima protiv naroda i drave i 5) Zakon o vrstama kazni. Posle donoenja Ustava FNR Jugoslavije 1946. godine ovi su zakoni usaglaeni sa njim i ostali u vanosti do donoenja jedinstvenog Krivinog zakonika 1951. godine. Najznaajniji akt toga doba je bio Opti krivini zakon iz 1947. godine koji sistematski obrauje opta naela i institute krivinog prava. Ovaj zakon je predviao tri vrste krivinih sankcija: kaznu, vaspitno popravnu meru i zdravstveno zatitnu meru. Kao rezultat rada na sistematizaciji krivinopravnih propisa i njihovom usaglaavanju sa drutvenim razvitkom u zemlji donet je Krivini zakonik od 2. marta 1951. godine ime poinje trea etapa u razvitku socijalistikog krivinog prava. Krivini zakonik predstavlja sistematizovano kodifikovano delo koje je graeno na principima koji su stvarani u toku narodne revolucije i dostignua savremene pravne nauke. Odbacio je zakonsku analogiju i istakao kao osnovno naelo princip zakonitosti. Nema vie kanjavanja za pripremne radnje u naelu, ali je zadrana podela maloletnika na odgovorne i neodgovorne, pri emu je usavren sistem vaspitnih mera. Krivini zakonik predvia tri vrste sankcija : kaznu, meru bezbednosti i vaspitno popravnu meru, ali broj kazni je smanjen na sedam. Ovaj zakonik tako poznaje : smrtnu kaznu, strogi zatvor, zatvor, ogranienje graanskih prava, zabranu bavljenja odreenim zanimanjem, konfiskaciju imovine i novanu kaznu.Novelom Krivinog zakonika od 1959. godine dolo je do dalje demokratizacije i humanizacije naeg krivinog prava. etvrta etapa u razvoju naeg krivinog prava otpoela je sa donoenjem Ustava SFRJ od 21. 2. 1974. godine. Nju odlikuje naputanje principa o postojanju jedinstvenog krivinog zakona pa je doneto devet krivinih zakona : savezni, est republikih i dva pokrajinska. Ali i pored postojanja vie krivinih zakona obezbeena je njihova jedinstvena primena na bazi istih principa sadranih u odredbama Opteg dela Krivinog zakona SFRJ ija je primena obavezna za sva krivina dela bez obzira da li su odreena u Krivinom zakonu SFRJ ili krivinim zakonima republika, odnosno pokrajina (l. 7. KZ SFRJ), kao i predvianjem kolizionih normi u okviru ovog dela ime se reava usklaena primena svih krivinih zakona. Izvesne razlike koje postoje u pogledu predvianja ili formulisanja pojedinih krivinih dela nisu uticale na postojanje jedinstvenog sistema krivino-pravne zatite ljudskih i drutvenih vrednosti i na jednakost svih pred zakonom. 25. Razvoj sistema krivinih sankcija posliije 1992. godinePosle raspada SFR Jugoslavije , novonastale drave : Srbija i Crna Gora, Slovenija, Makedonija, Hrvatska i Bosna i Hercegovina sa svojim entitetima donele su svoje krivine zakone na osnovama ranijeg krivinog zakonodavstva. U prvoj fazi razvoja krivinog prava Bosne i Hercegovine koja traje od formiranja samostalne drave 1992. do 1995. godine (Dejtonskog mirovnog sporazuma) karakteristina je primena prava bive SFR Jugoslavije jer nije bilo mogunosti za donoenje novog zakonodavstva zbog ratnih uslova. Uredbom sa zakonskom snagom Predsednitva Bosne i Hercegovine iz aprila 1992. godine preuzet je Krivini zakon SR Bosne i Hercegovine s tim to je na snazi ostao i Krivini zakon SFR Jugoslavije iz 1976. godine. Posle 1995. do 2003. godine nastupa druga faza u razvoju krivinog prava Bosne i Hercegovine. Odredbama Dejtonskog mirovnog sporazuma krivinopravna materija nije predviena u nadlenosti drave ve je podeljena na entitetskom nivou pa je ak sputena i na kantonalni nivo. To je vreme kada su u paralelnoj primeni tri entitetska krivina zakona : Federacije Bosne i Hercegovine iz 1998. godine, Republike Srpske iz 2000. godine i Brko Distrikta Bosne i Hercegovine.Bez obzira na razlike izmeu ovih zakona oni su za osnovu imali krivino zakonodavstvo bive SFR Jugoslavije. I konano, 2003. godine poinje trea faza u razvoju krivinog prava dananje Bosne i Hercegovine kada se prvo donosi Krivini zakon Bosne i Hercegovine (stupio je na snagu 1. marta 2003. godine), a potom i krivini zakoni Federacije Bosne i Hercegovine, Republike Srpske i Brko Distrikta Bosne i Hercegovine. Krivini zakon Republike Srpske (Bosne i Hercegovine) u lanu 5. predvia vie vrsta krivinih sankcija. To su : 1) kazne, 2) upozoravajue sankcije (mere upozorenja) , 3) mere bezbednosti i 4) vaspitne mere. Kazne i mere upozorenja se primenjuju prema krivino odgovornim punoletnim licima. Izuzetno, kazna maloletnikog zatvora moe biti primenjena prema starijem maloletniku kao izvriocu dela. Ove sankcije imaju jo uvek najiru primenu. Mere bezbednosti mogu biti primenjene prema svim uiniocima krivinih dela : krivino odgovornim i krivino neodgovornim, punoletnim i maloletnim. Vaspitne mere se primenjuju prema maloletnim uiniocima krivinih dela, a samo izuzetno i prema mlaim punoletnim licima. One su odreene u posebnom Zakonu o zatiti i postupanju sa djecom i maloljetnicima u krivinom postupku. 26. Teorije o pravnom osnovu kaznePitanje o ravnom osnovu kazne se svodi zapravo na davanje odgovora na pitanje : na osnovu ega drutvo-drava ima pravo na kanjavanje uinioca krivinog dela, odakle izvire pravo drave na kanjavanje ius puniendi. U odgovoru na ovo filozofsko, politiko i pravno pitanje razvilo se vie teorija . 1. Idealistike teorije Prema idealistikim teorijama osnov prava drave na kanjavanje jeste zahtev apsolutne pravde. Apsolutna pravda je misaona kategorija iz koje izvire pravo drave uopte, pa i pravo na primenu kazne. Izvrenjem krivinog dela dolazi do naruavanja apsolutne pravde koja se moe ponovo uspostaviti samo primenom kazne prema uiniocu krivinog dela. Apsolutna pravda se moe shvatiti na razliite naine pa se u okviru ove teorije razlikuju tri shvatanja. To su : 1) teorija boanske pravde, pravo na kanjavanje je boanskog porekla, ali je stvaranjem drave na nju preneto ovo pravo od strane boanstva. Prema tome, drava je samo prosti izvrilac jednog boanskog prava koje je imperativnog karaktera. 2) teorija moralne pravde osnov prava drave na primenu kazne izvire iz moralnih normi koje vladaju svetom i koje se nalaze u svesti svakog oveka. Po Kantu moralne norme su sadrane u svesti svakog oveka koji poseduje zdrav razum,pa je stoga svaki razuman ovek u stanju da procenjuje svoje postupke i ocenjuje ta je dozvoljeno, a ta nije. 3) teorija zakonske pravde smatra da je osnov prava na kaznu u dijalektikoj nunosti. U dravi kao najviem obliku dijalektikog razvitka apsolutne ideje postoji jedno utvreno zakonsko pravo. Vrenjem krivinih dela ovo se pravo negira, pa prema takvom licu mora biti primenjena kazna koja bi negirala izvreno krivino delo 2. Teorija drutvenog ugovora Teorija drutvenog ugovora (Ruso, Grocijus, Lok, Hobs) smatra da su pojedinci kao lanovi drutva na odreenom stepenu drutvenog razvitka shvatili da vie nisu u stanju da se pojedinano brinu i staraju o zatiti svojih dobara i interesa. Pred naletom kriminaliteta oni su odluili da obrazuju dravu i na nju prenesu svoja prava na zatitu od nedozvoljenih i protivpravnih ponaanja. Odriui se tako prava na kanjacanje u korist drave pojedinci su istovremeno pristali da sami budu kanjeni ako prekre zakon i uine krivino delo. Prema tome, osnov prava na kanjavanje se nalazi u drutvenom ugovoru pojedinaca kojim je osnovana drava. 3.Pravne teorijePravne teorije o pravnom osnovu kazne reenje ovog pitanja nalaze u propisima pozitivnog prava. Drava ima ovlaenje da donosi propise kojim ureuje ivot ljudi, pa iz toga proizilazi i ovlaenje drave da obezbedi vrenje prava . To znai da drava ima pravo da donosi propise kojim se normira ponaanje pojedinaca, da izdaje zapovesti, da trai poslunost od graana ali i da kanjava za neposlunost i krenje propisa. Socioloke teorije Socioloke teorije osnov prava na kanjavanje nalaze u drutvenoj ili socijalnoj funkciji krivinog prava a to je ostvarenje zatitne, garantivne funkcije budui da se krivino pravo javlja kao poslednje sredstvo u zatiti i obezbeenju najznaajnijih drutvenih dobara, interesa i vrednosti. Prema utilitaristikoj teoriji (Bentam) kazna ima svoje opravdanje u korisnosti njene primene. Prema Listu pravni osnov kazne izvire iz nunosti za odravanje pravnog poretka i bezbednosti drave. Potreba drave za primenom kazne proizilazi iz nunosti da se obezbede i zatite najznaajnija drutvena dobra i vrednosti od svih oblika povreivanja i ugroavanja. 27. Cilj kazneU penolokoj teoriji kao i teoriji krivinog prava se takoe odavno postavilo pitanje ta predstavlja cilj kanjavanja , tj. ta se eli i ta se moe postii primenom kazne prema uiniocima krivinih dela. U davanju odgovora na ovo pitanje razvile su se razne teorije : 1) apsolutne, cilj kazne je odmazda, represija prema uiniocu zbog uinjenog dela. Vrenjem krivinih dela uinilac nanosi zlo drutvu, a drutvo njemu vraa zlo primenom kazne. 2) relativne odbacuju shvatanje da je odmazda jedini cilj kazne te smatraju da je ona sredstvo za zatitu drutva od kriminaliteta. Osnovni cilj kazne jeste spreavanje vrenja krivinih dela ubudue. Zavisno od toga kako se ovaj cilj ostvaruje razlikuju se : 1) teorije individualne ili specijalne prevencije i 2) teorije opte ili generalne prevencije Teorije individualne ili specijalne prevencije smatraju da je cilj kazne spreavanje uinioca da ubudue vri krivina dela. Taj cilj se postie primenom posebnih sredstava i metoda uticanja na uinioca koji su podobni da utiu na njega tako da on ubudue ne vri krivina dela. S obzirom na metod kojim se moe izvriti ovaj uticaj razlikuju se tri varijante ove teorije: 1) teorija zastraenja, kazna treba da bude primenjena na takav nain da kod uinioca dela izazove strah tako da ga odvrati da ubudue vri krivina dela. 2) teorija popravljanja polazi od pretpostavke da je uinilac dela linost kod koje preovladavaju negativne osobine, te bi kaznom trebalo delovati na te negativne karakterne osobine u cilju njihovog guenja i razvijanja pozitivnih osobina3) teorija starateljstva uinilac dela je neotporna linost na spoljne izazove, pa stoga povodljiva za vrenje krivinih dela. Kanjavanjem, on se stavlja pod starateljstvo dravnih organa pravosua i javne bezbednosti koji imaju za zadatak da ga osposobe da se vlada prema pravnim propisima drutva i da potuje norme pravnog poretka i drutvene discipline. Teorije generalne prevencije smatraju da je cilj kazne da utie na iroke mase graana da se uzdre od vrenja krivinih dela. Ovakvim delovanjem kazne unapred se spreavaju graani koji su skloni vrenju krivinih dela da ista ne izvre i time izbegnu primenu kazne. S obzirom na nain kako se ovaj cilj moe postii razlikuju se tri varijante : 1) teorija opteg zastraenja predvianjem kazne, predvianjem kazne (teoriji psiholoke prinude) predoava se svakom graaninu zlo koje e ga snai ako bude izvrio krivino delo. Pretnja kaznom deluje kao psiholoka prinuda na sve potencijalne delikvente da se uzdre od krenja propisa i da ne vre krivina dela. 2) teorija opomene opominju se graani da je vrenje krivinih dela nemoralno i zabranjeno, pa stoga kanjivo. Kazna time suzbija nemoralne osobine koje postoje kod pojedinih graana i podie nivo opteg morala drutva. 3) teorija zastraenja izvrenjem kazne smatra da se prevencija kriminaliteta najbolje postie izvrenjem kazne prema osuenicima. To izvrenje mora biti takvo da moe izazvati strah u masama. Da bi se to postiglo kazne treba da budu izvravane javno i svirepo ili na takav nain koji moe biti saznat i od drugih graana Meovite teorije Meovite (eklektike ili spojne ) teorije su nastale spajanjem elemenata apsolutnih i relativnih teorija. Prema ovom shvatanju cilj kazne se ne moe ostvariti samo odmazdom niti, pak, samo prevencijom. Kazna mora da ima za cilj prevenciju,dakle spreaanje vrenja krivinih dela ubudue. No, kazna se uvek primenjuje povodom izvrenog krivinog dela prema njegovom uiniocu i nuno predstavlja prinudnu, retributivnu meru (meru ogranienja ili oduzimanja sloboda ili prava). Kanjava se zato to se zgreilo, ali i zato da se ne bi greilo.Na slian nain svrhu kanjavanja odreuje i Krivini zakon Republike Srpske u lanu 28. kada kae da je u okviru opte svrhe krivinih sankcija, svrha kanjavanja : 1) spreavanje uinioca da ini krivina dela i njegovo prevaspitanje, 2) uticanje na druge da ne ine krivina dela i 3) razvijanje i uvrivanje drutvene odgovornosti izraavanjem drutvene osude za krivino delo i neophodnosti potovanja zakona. 28. Odmjeravanje kazne (vrste)Odmeravanje kazne je odreivanje vrste i visine kazne koja se izrie uiniocu za uinjeno krivino delo. Kod odmeravanja kazne moraju biti uzete u obzir sve okolnosti kako bi se uiniocu odredila takva kazna po vrsti i visini koja bi odgovarala teini uinjenog krivinog dela i drutvenoj opasnosti uinioca i sa kojom bi se najbolje mogla ostvariti svrha kanjavanja. U odreivanju kazne uiniocu za odreeno krivino delo mogu da uestvuju razni dravni organi na razne naine pa se razlikuju : 1) zakonsko, 2) sudsko i 3) administrativno odmeravanje kazne. Pored ove deobe , pravna teorija razlikuje takoe : redovno i posebno odmeravanje kazne. Zakonsko odmeravanje kazneTo je odmeravanje koje vri zakonodavac prilikom odreivanja krivinog dela u zakonu. Naime, inkriminiui pojedina ponaanja kao krivina dela zakonodavac odreuje vrstu i visinu kazne koja e se za ta dela izrei njihovim uiniocima od strane suda. Postoji nekoliko naina zakonskog odmeravanja kazne : 1) sistem apsolutno neodreenih kazni, postoji kada zakonodavac ne propisuje kaznu za krivino delo , ve preputa sudu da po svom nahoenju i uverenju sam odredi vrstu i visinu kazne koju e izrei uiniocu za konkretno krivino delo. 2) sistem apsolutno odreenih kazni postoji kada zakonodavac odreuje vrstu i visinu kazne za pojedina krivina dela tako da je sud duan da izrekne propisanu kaznu im ustanovi da je izvreno krivino delo za koje je ona predviena 3) sistem relativno odreeni kazni postoji kada zakonodavac odreuje vrstu kazne i njen minimalni i maksimalni iznos za svako krivino delo, dajui time granice u kojima sud moe da se kree kod izricanja kazne za svaki konkretni sluaj. Ovako odreene granice kazne za svako pojedino krivino delo predstavljaju poseban minimum i maksimum. Poseban minimum oznaava donju granicu, a poseban maksimum gornju granicu. Izvan ovih granica sud ne moe da izrekne kaznu za delo za koje je odreena. Sudsko odmeravanje kazne To je odmeravanje kazne uiniocu krivinog dela koje vri sud u svakom konkretnom sluaju. Naime, poto sud ustanovi da je odreeno lice izvrilo krivino delo i da je krivino odgovorno, pristupa odmeravanju kazne. Kolika e uloga suda biti u odmeravanju kazne zavisi od sistema zakonskog odmeravanja kazne. Danas je sistem relativnog odreivanja kazne opte usvojen u savremenom krivinom zakonodavstvu budui da omoguava sudu da igra aktivnu ulogu u odmeravanju kazne u svakom konkretnom sluajuAdministrativno odmeravanje kazne U nekim zemljama (pojedine drave SAD) primenjuje se i administrativno odmeravanje kazne prema kome kaznu odmeravaju administrativni organi - organi nadleni za izvrenje kazne (penitensijarna administracija). Odmeravanje se vri u toku izvrenja kazne i ono je mogue samo kod kazne lienja slobode, gde sud odreuje vrstu kazne, a efektivni iznos kazne odreuje administrativni organ koji izvrava kaznu. Kao oblik administrativnog odmeravanja kazne smatra se i skraivanje efektivnog trajanja sudskom odlukom izreene kazne zatvora putem odluke administrativnog organa komisije za odobravanje uslovnog otpusta ili odlukom upravnika zavoda. Dakle kod davanja uslovnog otpusta kao kriminalno politike i penoloke mere ija primena zavisi od uspeha postignutog u resocijalizaciji i prevaspitanju zatvorenika, administrativni organ (kolegijalni komisija ili inokosni - upravnik zavoda ) u zakonom predvienim sluajevima mogu da smanje , dakle odmere, individualizuju izreenu kaznu zatvora. 29. Individualizacija kazneIndividualizacija kazne je prilagoavanje kazne izvrenom krivinom delu i njegovom uiniocu sa ciljem da se odredi kazna koja e najefikasnije moi da utie na prevaspitanje uinioca dela. Zasluga za uvoenje individualizacije u krivino pravo pripada pozitivnoj i sociolokoj koli. Istiui u prvi plan uinioca krivinog dela, pozitivna kola je zahtevala da se uvedu mere socijalne zatite iji bi izbor zavisio od stanja opasnosti uinica. Savremeno krivino pravo polazi od postavke da je individualizacija kazne osnovni princip odmeravanja kazne ija je osnovna svrha individualna prevencija. Ali individualizacija mora biti u skladu sa principom zakonitosti. Princip individualizacije daje sudu slobodu u odmeravanju kazne u granicama zakonskog ovlaenja a ne i izvan toga. Pored toga individualizirana kazna mora da odgovara i principu pravinosti. Individualizacija kazne pretpostavlja upoznavanje linosti izvrioca krivinog dela.Najzad, postoji i individualizacija u postupku izvrenja kazne lienja slobode koja je povezana sa zakonskom i sudskom indi-vidualizacijom (eksterna i interna klasifikacija osuenih lica, vrste i tipovi zavoda i odeljenja u zavodima, vrste tretmana i grupe osuenika). 30. Elementi krivine sankcijeSve krivine sankcije imaju zajednike karakteristike koje ine opte elemente krivine sankcije: 1) primena krivinih sankcija je vezana za postojanje krivinog dela. Naime, krivine sankcije se mogu primeniti samo prema licu koje je uinilo krivino delo i za koje je to dokazano u krivinom postupku od strane nadlenog suda. 2) princip zakonitosti kao osnovni pricip savremenog krivinog prava znai da krivine sankcije moraju biti odreene u zakonu. Uiniocu krivinog dela ne moe biti izreena kazna ili druga krivinopravna sankcija koja nije odreena zakonom po vrsti i meri i ako nije odreen organ za njeno izricanje. Time se prua zatita graanima od eventualne zloupotrebe i arbitrernosti dravnih organa. 3) krivine sankcije mogu biti izreene samo od strane suda y zakonom odreenom postupku koji omoguava da se krivina sankcija saobrazi teini i okolnostima izvrenja krivinog dela te drutvenoj opasnosti njegovog uinioca. U naoj zemlji sankcije izriu redovni sudovi. 4) krivine sankcije imaju karakter prinude protiv uinioca krivinog dela. Primenjuju se protiv njegove volje i sastoje se u oduzimanju ili ograniavanju odreenih sloboda ili prava i to samo u meri koja odgovara prirodi i sadrini te sankcije i samo na nain kojim se obezbeuje potovanje linosti uinioca i njegovo ljudsko dostojanstvo u skladu sa meunarodnim pravom. 5) sve krivine sankcije imaju istu svrhu, a to je prema lanu 5. stav 3. KZ RS suzbijanje protivpravnih delatnosti kojima se ugroavaju ili povreuju vrednosti zatiene krivinim zakonodavstvom. 31. Vrste krivine sankcijeSavremeno krivino pravo poznaje vie krivinih sankcija koje su razliite po sadrini, prirodi i karakteru dejstva. Svaka krivina sankcija predstavlja posebnu meru drutvene reakcije za borbu protiv kriminaliteta, dok sve zajedno, one ine niz sistem krivinih sankcija. Prema tome, sistem krivinih sankcija je skup svih prinudnih mera predvienih u krivinom zakonodavstvu jedne zemlje koje se primenjuju prema uiniocima krivinih dela pod uslovima i na nain kako je zakonom odreeno. Kakav e biti sistem krivinih sankcija, tj. koje i kakve e sve sankcije postojati u jednom drutvu, zavisi od brojnih faktora, a naroito od odnosa koji vladaju u odreenom drutvu, od obima, dinamike i strukture kriminaliteta, kriminalne politike, stepena demokratskog razvoja i demokratskih tradicija itd. Savremeno krivino pravo poznaje vie vrsta krivinih sankcija od kojih su najpoznatije : kazne, mere bezbednosti, vaspitne mere, uslovna osuda, sudska opomena kao i razne parapenalne sankcije. Krivini zakon Republike Srpske u lanu 5. predvia : 1) kazne, 2) upozoravajue sankcije (mere upozorenja), 3) mere bezbednosti i 4) vaspitne mere. Kazne i mere upozorenja se primenjuju prema krivino odgovornim punoletnim licima. Izuzetno, kazna maloletnikog zatvora moe biti primenjena prema starijem maloletniku kao izvriocu dela. Ove sankcije imaju jo uvek najiru primenu. Mere bezbednosti mogu biti primenjene prema svim uiniocima krivinih dela : krivino odgovornim i krivino neodgovornim, punoletnim i maloletnim. Vaspitne mere se primenjuju prema maloletnim uiniocima krivinih dela, a samo izuzetno i prema mlaim punoletnim licima. One su predviene u Zakonu o zatiti i postupanju sa decom i maloletnicima u krivinom postupku iz 2010. godine. 32. Povrat i vrste povrataU krivinopravnom smislu povrat je ponovno izvrenje krivinog dela od strane lica koje je ve bilo osueno za neko krivino delo. U kriminolokom smislu povrat je svako ponovno vrenje krivinog dela od strane lica koje je ranije izvrilo krivino delo bez obzira na to da li je osueno za to delo ili ne. U penolokom smislu povrat postoji kad jedno lice ponovo doe u kazneno-popravnu ustanovu radi izvrenja kazne za delo koje je uinilo posle izdrane kazne za prethodno krivino delo. Znaaj povrata se takoe moe razmatrati sa krivinopravnog, kriminolokog i penolokog stanovita. Krivinopravni znaaj povrata ukazuje da ranije kazna izreena za prethodno krivino delo nije bila dovoljna za popravljanje uinioca, te bi prema njemu trebalo primeniti teu kaznu to znai da je povrat oteavajua okolnost. Kriminoloki znaaj povrata ukazuje na poveanje kriminaliteta i neefikasnost mera koje se upotrebljavaju za njegovo suzbijanje, te da bi trebalo preduzeti neke nove mere i nove metode u borbi protiv njega. Penoloki znaaj povrata ukazuje da ranije preduzete zavodske mere nisu bile dovoljno prilagoene linosti uinioca deda te da bi prema njemu trebalo primeniti poseban tretman. S obzirom na prirodu krivinih dela razlikuje se opti i specijalni povrat. Opti povrat postoji kada uinilac posle izreene ili izdrane kazne za prethodno delo ponovo izvri bilo koje krivino delo. Specijalni povrat postoji onda kada uinilac posle izreene ili izdrane kazne ponovo izvri isto ili istorodno krivino delo. Specijalni povrat predstavlja teu vrstu povrata, jer ukazuje na sklonost, specijalizaciju uinioca da vri odreena krivina dela. S obzirom na vremenski razmak izmeu izvrenih krivinih dela razlikuje se vremenski odreen i vremenski neodreen povrat. Vremenski odreen povrat postoji kada je novo krivino delo izvreno u odreenom roku posle izreene ili izdrane kazne za ranije izvreno delo. Taj vremenski razmak moe iznositi od pet do deset godina. Vremenski neodreen povrat postoji kada uinilac izvri novo krivino delo u bilo koje vreme posle prethodno izreene ili izdrane kazne. S obzirom na broj ponovo izvrenih krivinih dela razlikuje se obian (jednostruki) i viestruki povrat. S obzirom da li je prethodno izdrana kazna ili ne, povrat moe biti pravi ili prividni. Pravi povrat postoji kada neko lice ponovo uini krivino delo poto je ve izdrao kaznu za ranije uinjeno delo. To je povrat u krivinopravnom smislu . Prividni povrat postoji kada neko lice uini novo krivino delo posle izreene presude za ranije krivino delo bez obzira da li je ova kazna izdrana ili ne. Za razliku od ranijih reenja, danas u Republici Srpskoj postoji samo jedna vrsta povrata povrat u krivinopravnom smislu. Viestruki povrat vie ne postoji. Prema lanu 37. stav 4. KZ RS povrat postoji kada lice koje je ranije osueno za jedno delo ponovo izvri krivino delo. To je jedina okolnost od znaaja za odmeravanje kazne koja ima samo karakter oteavajue okolnosti. Za postojanje povrata je bitno da postoji ranija osuivanost uinioca i izvrenje novog krivinog dela posle osude. 33. Odmjeravanje kazne osuenom licuAko se osuenom licu sudi za krivino delo koje je uinjeno pre nego to je zapoeo sa izdravanjem kazne : 1) za izvreno jedno ili vie krivinih dela za koja se nije znalo u vreme suenja pa stoga nisu obuhvaena osudom 2) za delo koje je uinjeno pre nego to osueni pristupi izdravanju kazne po ranijoj osudi i 3) ako osueno lice izvri krivino delo u toku izdravanja kazne zatvora, kazne dugotrajnog zatvora ili kazne maloletnikog zatvora , sud izrie jedinstvenu kaznu za sva uinjena krivina dela primenom pravila o odmeravanju kazne za dela u sticaju, s tim to e se za dela, koja nisu obuhvaena osudom, pojedinano odmeriti kazne, dok se za delo obuhvaeno presudom kazna smatra utvrenom. Kazna ili deo kazne koju je osueni ve izdrao, uraunava se u izreenu kaznu zatvora, kaznu dugotrajnog zatvora ili kaznu maloletnikog zatvora ( lan 43. KZ RS ). Od ovog pravila postoje dva izuzetka : 1) kada osueno lice u toku izdravanja kazne zatvora, kazne dugotrajnog zatvora ili maloletnikog zatvora izvri novo krivino delo, tada sud izrie kaznu nezavisno od ranije izreene kazne ako se primenom pravila o odmeravanju kazne za dela u sticaju ne bi mogla ostvariti svrha kanjavanja s obzirom na trajanje neizdranog dela ranije izreene kazne. Radi se o sluaju da je uinilac ve osuen za tee ili teko krivino delo, pa u toku izdravanja kazne ponovo izvri neko takvo delo, i to posle provedenog odreenog broja godina na izdravanju kazne i 2) kada osueno lice za vreme izdravanja kazne zatvora, kazne dugotrajnog zatvora ili kazne maloletnikog zatora izvri krivino delo za koje zakon propisuje novanu kaznu ili kaznu zatvora do je