Przemysław Śniegowski

Skrypt ze wstępu i historii filozofii – rok I

od początków do Sokratesa

1

Bibliografia:I. M. A. Krąpiec, S. Kamiński, Z. J. Zdybicka, A.

Maryniarczyk, P. Jaroszyński, Wprowadzenie do Filozofii, RW KUL, Lublin 1998

II. Władysław Tatarkiewicz, Historia Filozofii, tom I, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1948

III. Giovanni Reale, Historia Filozofii Starożytnej, przeł. Edward Iwo Zieliński, tom I, RW KUL, Lublin 1948

IV. Giovanni Reale, Historia Filozofii Starożytnej, przeł. Edward Iwo Zieliński, tom II, RW KUL, Lublin 1996

V. Platon, Uczta, Eutyfron, Obrona Sokratesa, Kriton, Fedon, przeł. Władysław Witwicki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982

2

SPIS TREŚCI

Wstęp do filozofii1. Narodziny filozofii i jej znaczenie ( kierunek ku

logosowi)2. Poznanie i jego rodzaje ( możność, akt)3. Podział nauk

Historia filozofii 1. Rozumienie religii w starożytnej Grecji 2. Wprowadzenie do epoki presokratyków3. Spis „ arche” wybranych presokratyków 4. Tales z Miletu- kultura akwatyczna 5. Anaksymander i Anaksymenes- „apeiron” i

„nieskończone powietrze”6. Heraklit i Parmenides- „rewolucja

ontologiczna” i zasada niesprzeczności Parmenidesa

7. Ksenofanes- walka z antropomorfizmem 8. Empedokles, Anaksagoras, Demokryt9. Sofiści10. Wprowadzenie do zagadnień Sokratesa;

wierność państwu, ekskluzywizm etyczny

3

WSTĘP DO FILOZOFIII. Narodziny Filozofii (kierunek ku logosowi)

Filozofia, chociaż wtedy nazwa ta jeszcze nie była znana ówczesnych Grekom, a jeśli pojawiła się później, inne było jej znaczenie niż dzisiaj, pojawia się na przełomie VIII-VII wieku p.n.e. na terenach Grecji i Wielkiej Grecji. Znaczenie filozofii, jakie funkcjonuje do dziś, nadał SOKRATES. O filozofach pisał zaś HERAKLIT Z EFEZU (VI-V w. p.n.e.)

Grecy tamtych odległych czasów, zaczynają próbować intepretowac świat nie posługując się mitem.

MIT- próba interpretacji świata, w której występują bogowie, herosi. Bogowie dla greków byli wyidealizowanymi postaciami ludzkimi, różnili się stopniem siły, mocy. Było ich wielu, z tej racji nie mogli być transcendentni. Bogowie występujący w mitach posiadają także wady człowieka, na przykład: zazdrość. Na pytania dotyczące świata odpowiadano zawsze odnosząc sie do bogów.

„Religia dała, bowiem ówczesnemu człowiekowi pomoc w jego potrzebie zrozumienia i poznania świata. Stąd powstały mity. I one powstały najpierw w formie poetyckiej: w poezji kosmogonicznej. Ta pierwsza próba zrozumienia świata, jako dokonana na podłożu religijnym, stawiała wobec każdej rzeczy pytanie w ten sposób: Jaka wyższa potęga, jakie bóstwo zrobiło tę rzecz i sprowadziło ją na świat? Wyjaśnić rzecz

4

znaczyło tu: powiedzieć, jak powstała; a powiedzieć, jak powstała, znaczyło powiedzieć, jak bóg ją zrobił” (Władysław Tatarkiewicz, Historia Filozofii, tom I, str. 15).

Chcą odpowiadać na pytania o otaczającą ich rzeczywistość posługując się DOŚWIADCZENIEM ( czymś, co da się zaobserwować). Chcę używać rozumu, jaki posiada człowiek, chcą głębszych odpowiedzi, nie takich, jakie dotychczas musiały być ograniczane twierdzeniem: tak chcą bogowie.

Trzeba powrócić do pytania, skąd się bierze wogule filozofia?

Filozofia wyłania się z zadawania pytań. Gdy filozofia rodziła się a później rozwijała, stałymi pytaniami były pytania o otaczający ich świat:

dlaczego jest taki świat a nie inny?

jak powstał świat, który nas otacza?

dlaczego pozostaje ciągle ten sam?

dlaczego on istnieje?

dlaczego człowiek istnieje?

Wiec filozofia bierze się z zadawania pytań. Grecy odkryli, ze mogą rozumować otaczającą ich rzeczywistość używając rozumu. Człowiek pyta sie o świat, ponieważ się dziwi.

5

ARYSTOTELES mówi, że wszystko zaczyna sie od zdziwienia. Człowiek się dziwi i zaczyna zadawać pytania.

Świat jest o charakterze pytajno twórczym, zmusza do myślenia, doprowadza do zadawania pytań.

Już od pierwszych filozofów począwszy, odpowiedzi na pytania o kosmos, dotyczą zasady świata( tego, co jest jego początkiem i końcem). „Jak właściwie rozumieć to, co nazywamy „rzeczywistością”? Dzięki czemu rzeczywistość jest naprawdę rzeczywistością? Czyli: jaki jest czynnik, który decyduje o tym, że coś jest rzeczywistością-bytem? Pierwotnie pytanie to przybrało u starożytnych filozofów jońskich postać: „jakie jest arche (początek-wątek) wszystkiego?” ( M. A. Krąpiec, S. Kamiński, Z. J. Zdybicka, A. Maryniarczyk, P.Jaroszyński, Wprowadzenie do Filozofii)

Kosmos- inaczej wszechświat, otaczająca rzeczywistość, jest ona uporządkowana, daje wrażenie estetyczne. Nazwa ta funkcjonowała u starożytnych greków na określenie całego świata.

Zdziwienie (gr. aporia) → poszukiwanie odpowiedzi (gr. diaporeia) → odpowiedź (gr. euporia)

Człowiek się dziwi, że jest tak a nie inaczej, nie może znaleźć wytłumaczenia. Pojawiają się pytania, pojawiają się chęci poszukiwania odpowiedzi.

6

Odpowiedź staje się zasadą, na przykład: Tales odpowiada na pytanie, jak istnieje świat, jak powstał podając zasadę-wodę

Np. arche-woda ( wszystko powstało z wody, ziemia jest na wodzie, wszystko ma naturę wilgotną).

Ta zasada, arche jest charakterystyczna dla filozofii greckiej, głównie dla jej początków.

Powstanie filozofii dokonuje się w procesie przejścia z mitu do logosu, od interpretacji poruszającej się w kręgu religii do interpretacji używającej rozumu, wychodzącej z doświadczenia, obserwacji. Wyraźnego przejścia dokonuje TALES Z MILETU (zasada- woda).

HOMER- KIERUNEK KU LOGOSOWI

Za Talesa dokonuje się przejście oficjalne do logosu, filozofia zaczyna sie rozwijać. Jednak już za Homera, można powiedzieć, iż dokonywał się jakiś zwrot ku staraniom wyjaśniania racjonalnego rzeczywistości. Homer w swych pismach nie tylko podaje jakieś zdarzenia, ale szuka dla nich racji, to poszukiwanie racji jest już bliższe filozofii.

W filozofii występuje język analogiczny

Analogia-podobieństwo w nie podobieństwie np. skrzydła samolotów a skrzydła ptaków.

7

Język jest też wieloznaczny i jednoznaczny. O otaczającej rzeczywistości nie mówi się językiem jednoznacznym.

8

Filozofia-

łac. fileo- jestem w przyjaźni, kocham

sophia- mądrośc, wiedza o istniejącej całości

filosophia- zaprzyjaźnienie się z mądrością

filozofia- miłośc mądrości- to sformułowanie zrobiło karierę w Europie

-poznawanie tego, co otacza człowieka, co zmusza do zadawania pytań i sposobu, w jaki istnieje to, co budzi podziw w człowieku

- wiedza o wszystkim, co istnieje

- wiedza o rzeczach boskich i ludzkich

- upodabnianie się człowieka do Boga

- sztuka sztuk i wiedza wiedz

- nie tylko teoria ale i sposób bycia

- próba dania recepty na bycie szczęśliwym ( głównie szkoły po Arystotelesie za cel stawiały sobie poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jak być szczęśliwym?)

- uszlachetnianie człowieka

9

II. POZNANIE I JEGO RODZAJE ( MOŻNOŚC, AKT)

Poznanie to czynność człowieka, powstaje ona w wyniku kontaktu z otaczającą rzeczywistością. Czyli poznanie występuje w relacji człowieka i świata. Człowiek zawsze poznaje świat w sposób aspektowy, tzn. jego poszczególne elementy, nie w całości. Człowiek poznaje wszechświat nie taki, jakim on jest, lecz w takim stopniu, w jakim sam poznający jest w stanie go poznać. Trzeba wyjść przede wszystkim z tego, że człowiek jest w stanie poznawać świat. Jak już było powiedziane, świat jest pytajno twórczy, zmusza do zadawania pytań, doprowadza do poznania. Człowiek ma możność poznać świat.

Przykład aktu i możności

AKT- człowiek żyje, jest w akcie, w związku z tym ma MOŻNOŚC- poznawać świat

Lub

ma możność- widzieć

Przejście dokonujące się z aktu do możności to- RUCH

AKT (łac. actus) RUCH MOŻNOŚC (łac. potentia)

10

Terminy powyższe wprowadził Arystoteles

Relacja Bóg i wszechświat:

actus- Boski intelekt potentia- wszechświat

Bóg jest przed wszechświatem wszechświat ma możność istnieć

musi być aktem, tworzy świat może on istnieć

Relacja wszechświat i człowiek:

actus- wszechświat potentia- człowiek

istnieje w czasie ma możność poznawania świata

może poznawać to, co go otacza

przedmiot- jest poznawany (łac. obiectum)

to, co ja poznaję

podmiot- jest poznający (łac. subiectum)

to ten, który poznaje

11

Poznanie teoretyczne- wiedzieć, by posiadać znajomość prawdy

Poznanie praktyczne- wiedzieć, by zacząć działać według posiadanej wiedzy

Trzy cele ludzkiego poznania:

*poznanie spekulatywne ( łac. speculabile, gr. theoria)

podejmuje się je dla poznania samej prawdy, by spostrzegać, rozumieć odpowiednio rzeczywistość

*poznanie moralne (łac. agibile)

podejmowane już nie dla samej tylko prawdy, ale by odpowiednio działać, wiedzieć, aby działać

*poznanie wytwórcze ( łac. factibile)

Podejmowane, by dobrze wytwarzać rzeczy zewnętrzne

12

Poznanie teoretyczne dojście do prawdy samej w sobie

Poznanie praktyczne moralne wytwórcze

działanie dobra zewnętrzne

dobro pozostające

w człowieku

Sprawność (łac. habitus)- dyspozycja człowieka, dysponuje w wykonywaniu jakiś działań, dyspozycja ta ma cechę trwałości

Poznanie teoretyczne ( speculabile)

Trzy sprawności teoretyczne:

1. Sprawność pierwszych zasad poznania (habitus principiorum), wychodzenie z pierwszych, podstawowych i ogólnych zasad

prawdę pewnie przyjmowaną zakłada odbieranie rzeczywistości zawsze zgodnie z pierwszymi zasadami

2. Wiedza ( scientia)3. Mądrość (sapientia)

13

Poznanie moralne (agibile)

1. Sprawność prasumienia albo pierwszych zasad postępowania (synderesis)(jedna z pierwszych zasad postępowania moralnego: czynić dobro, zła unikać)

Święty Tomasz z Akwinu pisze o prasumieniu, które pobudza do dobrego a sprzeciwia się złemu.

2. Roztropność ( prudentia)Poznanie wytwórcze

1. Sprawność sztuki (ars)

poznanie spontaniczne- pierwsze najogólniejsze, transcendentalne

poznanie filozoficzne- podlega rozumowaniu

14

III. Podział nauk

15

Nauka ma:

- przedmiot

-aspekt

-metoda

-cel; może być praktyczny i teoretyczny

16

HISTORIA FILOZOFIII. ROZUMIENIE RELIGII W STAROŻYTNEJ GRECJI .

Jeśli mowa o religii Greków, już na wstępie trzeba powiedzieć, że była ona pozbawiona dogmatów, a więc i tych, którzy by byli stróżami tychże dogmatów. To dało też pewne ułatwienie dla pojawienia się zwrotu ku logosowi. Grecy nie byli posiadaczami jakiś ksiąg zawierających opis objawienia się czegoś, w co by wierzyli. To poematy, głównie homeryckie były źródłem pożywienia duchowego dla ówczesnych Greków.

„Zanim powstała filozofia, niekwestionowanymi wychowawcami Greków byli poeci, a przede wszystkim Homer. Słusznie powiedziano, że jego poematy były jak gdyby Biblia Greków w tym sensie, że dawni Grecy szukali duchowej strawy zasadniczo i głównie w poematach homeryckich. Z nich czerpali wzory życia, materiał do refleksji, podnietę dla wyobraźni, a więc wszystkie istotne elementy swego wychowania i formacji duchowej” (Giovanni Reale, Historia Filozofii Starożytnej, przeł. Edward Iwo Zieliński, tom I, str. 44).

W religii greckiej odróżnia się religię publiczną od religii misteriów. Religie te mają między sobą znaczne różnice.

Religia publiczna była formą religii naturalistycznej. Wśród Greków wszystko, co ma miejsce w otoczeniu, rzeczywistości, co się zdarza, jest skutkiem działania bogów. Błyskawice w czasie burzy wywołuje Zeus. Człowiek, jego życie,

17

uwarunkowane jest działaniem bogów. Bogowie Greków to siły ludzie przedstawiane w postaciach wyidealizowanych, postaciach człowieka, maja one idealny wygląd. Grecy natury bogów nie wynieśli ponad swojej, tak więc nie różnią się od człowieka jakościowo.

Zwrot ku religii misteriów pojawia się, gdy Empedokles zaczyna wyjaśniać drogę oczyszczenia, wcześniej, przed nim, Tales podał zasadę- wodę, z której to pochodzą jego bogowie.

Mówiąc o religii misteriów, trzeba wspomnieć o orfizmie, który „sprowadza się do następujących twierdzeń: w człowieku zamieszkuje jakaś boska zasada, demon, który na skutek pierwotnej winy upadł i zamieszkał w ciele, demon ten, który istniał przed ciałem, jest nieśmiertelny, a wiec nie umiera wraz z ciałem, lecz skazany jest na to, aby dla odpokutowania swojej winy kolejno wcielać się na nowo w następne ciała poprzez szereg ponownych narodzin(...) Kto przestrzega orfickiego sposobu życia( wtajemniczeni), po śmierci cieszy się zasłużoną nagrodą” ( Giovanni Reale, Historia Filozofii Starożytnej, przeł. Edward Iwo Zieliński, tom I, str. 49).

Z pojawieniem się orfizmu człowiek zauważa w sobie cos, co jest odmienne dobrej cesze, zasadzie, obydwie, odmienne te zasady ze sobą walczą. Ulega poważnemu osłabieniu w tym miejscu wizja cnót homeryckich, pęknięciu ulega wizja religii naturalistycznej.

18

Filozofowie, począwszy od Talesa z Miletu, to, co boskie utożsamiali z arche. „ Wszystko jest pełne bogów” mówi Tales mając na myśli swoja zasadę- wodę.

antropomorfizacja, bogowie są podobni do ludzi

bogowie są nieśmiertelni, wpływają swoim działaniem na losy ludzkości, mogą wpływać na siebie nawzajem, ale nie są wszechmocni z powodu swej mnogości.

II. WPROWADZENIE DO EPOKI PRESOKRATYKÓW

Mianem presokratyków określa się tych filozofów, którzy byli przez Sokratesem, do ok. I połowy IV wieku p.n.e.

Najwybitniejsi z nich:

Tales z Miletu- kultura akwatyczna- VII-VI w. p.n.e.

Anaksymander- VII-VI w. p.n. e

Anaksymenes- VI w. p.n. e

Heraklit- VI-V w. p. n. e- wariabilizm

Parmenides- VI-V w. p. n. e

Ksenofanes- VI-V w. p. n. e

Pitagoras- V w. p. n. e

19

Empedokles- V w. p. n. e

Anaksagoras- ok. V w. p. n. e elementy, homoiomerie,

atomy

Demokryt- V- IV w. p. n. e

Wszyscy oni wychodzą z założenia, iż istnieje arche, zasada świata, mająca cechy tego, co boskie. Dzięki tym cechom zasady te były bogiem dla poszczególnych filozofów lub tym, co boskie. Wszyscy mieli zainteresowania filozofią przyrody. Poszukując zasadę wszystkiego na podstawie obserwacji, racjonalnego myślenia, odrzucali dotychczasowe, mityczne próby powstania i funkcjonowania świata.

Odpowiedzi na pytanie o to, z czego wszystko pochodzi i do czego dąży, były różne, wszystkie jednak jak już napisano powyżej, były na podstawie obserwacji, doświadczenia, racjonalnego argumentowania. Pierwszą odpowiedzią była WODA Talesa z Miletu. On pierwszy zwrócił uwagę na zasadę, na jej wogule istnienie. Gdy mówił „ świat jest pełen bogów” poruszał się w kręgu naturalistycznym, świat jest pełen wody, prazasadę utożsamiał z tym, co boskie. Zasada ta jak to, co boskie, jest nieśmiertelna. Nieśmiertelność dusz tłumaczył Tales właśnie w ten sposób, że to woda przebywająca w danej rzeczy pozostaje zawsze nieśmiertelna, rzecz przemija, zostaje tylko woda, z której była utworzona ta rzecz. Jednak sam termin zasada nie wyszedł z ust Talesa, pierwszy go użył Anaksymander, jego uczeń. Według niego jedyną zasadą był

20

apeiron- bezkres, nie powstał ani nie zginie nigdy, nie ma początku ani końca.

Dla Anaksymenesa z kolei zasadą było nieskończone powietrze. Do połowy przeciwstawił się tezie głoszonej przez swego poprzednika o nieokreśloności jakościowej owej zasady.

Ksenofanes mimo swej działalności przeciwko antropomorfizmowi i religii ówczesnych mu ludzi nie był ateistą.

Heraklit z Efezu, jako pierwszy zwrócił szczególną uwagę na nieustanną ruchliwość wszystkiego. Ogień jest według niego naturą wszystkiego. Cechuje go wariabilizm, pogląd o powszechnej zmienności wszystkiego. Za Parmenidesa kosmologia dochodzi ku kresowi jakby i pojawia sie zwrot ku ontologii. Pitagoras za zasadę uznaje liczbę. Atomiści obok uznania zasady o cesze nieśmiertelności chcą wykazać istnienie zjawisk, które potwierdza doświadczenie. Rozprawiają o elementach, które się łączą i rozłączają.

Co powoduje owo łączenie się i rozdzielanie elementów?

U Empedoklesa spowodowane jest to miłością i nienawiścią, siłami kosmicznymi, które ze sobą walczą. Gdy przeważa miłość, elementy są nieoddzielone od siebie. Trzeba zaznaczyć, iż elementami tymi są ziemia, ogień, powietrze i woda.

21

U Anaksagorasa z kolei elementów tych jest nieskończenie wiele i nazywa je homoiomeriami. Demokryt używa już terminu atom.

22

III. SPIS „ARCHE” WYBRANYCH PRESOKRATYKÓW

FILOZOF ZASADA WAŻNE

Tales z Miletu woda ziemia jest na wodzie

Anaksymander apeiron- bezkres nieskończona ilościowo

nieokreślona jakościowo

Anaksagoras nieskończone powietrze określona

jakościowo, nieksończona ilościowo

Heraklit z Efezu ogień powszechna zmienność

Pitagoras liczba liczba to istota wszytkiego

wariabilizm- powszechna zmienność wszystkiego, nic nie ma nie ruchliwego. Heraklit mówi o ciągłej zmienności

monizm- natura jednorodna, istnienie jednej zasady

monizm a wariabilizm nie musza być ze sobą sprzeczne

23

IV. TALES Z MILETU- KULTURA AKWATYCZNA

Urodzony w Milecie, data jego urodzin i śmierci nie są dokładnie znane. Czas jego życia próbuje się poznać po dacie zacmienia, które miał przewidzieć filozof.

Tales zapoczątkował filozofię physis twierdząc o jedynej zasadzie, która jest początkiem wszystkich rzeczy, która jest naturą wszystkiego, która jest przede wszystkim przyczyną rzeczy. Arche Talesa to woda. Jak już powiedziano, sam termin zasady wprowadza jego następca, Anaksymander.

Cechy zasady:

- jest przyczyną, początkiem wszystkiego

- jest końcem wszystkiego, wszystko ma początek i koniec w jednej i jedynej zasadzie

- zasada powoduje, że rzeczy mogą istnieć

„ Taką zasadę ci pierwsi filozofowie ( a być może już nawet Tales) nazywali dosłownie physis, czyli określali słowem, które oznacza nie < naturę> we współczesnym znaczeniu tego słowa, ale właśnie rzeczywistość pierwszą, pierwotną i podstawową” ( Giovanni Reale, Historia Filozofii Starożytnej, tom I, str. 77).

Tales uznaje za zasadę wodę, ponieważ zauważył w swoich obserwacjach, że rzeczy mają naturę wilgotną, samo ciepło powstaje z wilgoci. Jego argumenty były już podawane nie w

24

sposób przenośny, poetycki, ale w sposób racjonalny, tu dokonuje się przejście z mitu do logosu. Zasadą jest woda, woda daje początek wszystkiemu, wszystko do niej zmierza, wszystko ma jej naturę. Według Talesa dusza jest zasadą ruchu, można to stwierdzić na podstawie tego, że według niego magnez posiada duszę, ponieważ ma zdolności poruszania się. Tales utożsamiał zasadę- wodę z tym, co boskie, poruszał się w religi naturalistycznej. Jego wszystko jest pełne bogów można rozumieć w jego nauczaniu, jako wszystko jest pełne wody. Owa dusza, dzięki której rzecz ma zdolność poruszania się, jest także nieśmiertelna. Jej nieśmiertelność polega na tym, iż jest zasadą, wodą, ona to nie ma początku ani końca i w rzeczach jest nieprzemijająca. Dana rzecz przemija, ale w niej znajdująca się zasada nie przemija. Nieśmiertelność wprowadzona przez Talesa nie obejmuje samej rzeczy, nie jest nieśmiertelnością osobową.

V. ANAKSYMANDER I ANAKSYMENES, „APEIRON” I „NIESKOŃCZONE POWIETRZE”

Jak już napisano wcześniej, to Anaksymander, uczeń Talesa wprowadził termin zasada. Anaksymander napisał dzieło o nazwie O naturze. Twierdząc o istnieniu jedynej zasady nie uznał jednak za Talesem, iż to woda jest ową zasadą, lecz uznał za nią apeiron- bezkres. Zasada ta jest nieskończona, nieograniczona, nie ma początku ani końca. Zasadę Anaksymadra trzeba rozumieć w ten sposób, że jest

25

nieskończona ilościowo i nieokreślona jakościowo, tzn. nie da się stwierdzić, że jest na przykład, ogniem, wodą, powietrzem czy ziemią. Apeiorn jest przestrzennie nieskończony. Zasada ta rządzi wszystkim. Anaksymander swoja zasadę uznał za boską. Nadał jej cechy boksie:

- nieśmiertelność

-niezniszczalność

- obejmuje wszystko

- rządzi wszystkim

Powstawanie rzeczy z bezkresu dokonuje się poprzez przeciwieństwa, które się odłączają. Odłączenie to dokonało się na skutek ruchu. Przeciwieństwa owe to np. ciepło, zimno. Przeciwieństwa wzajemnie się zwalczają. Jedno i drugie chcą zwyciężyc.

APEIRON- nieskończona ilościowo. Z tej zasady pochodzi świat który też nie jest jeden. Jest ich nieskończenie wiele ponieważ z tej zasady powstają. Nieskończoną ilość następują po sobie, nieskończona ilość istnieją razem.

wieczny ruch przeciwieństwa rozdzielone

powstające rzeczy

26

Anaksymenes prawdopodobnie pochodzi z Miletu, uczeń i następca Anaksymandra. Przejmuje do połowy nauczanie o zasadzie poprzednika. Obala jednak tezę, że zasada jest nieokreślona jakościowo, bowiem Anaksymenes określił ją jako POWIETRZE.

Więc zasada jest:

- nieskończona ilościowo

- określona jakościowo

- jest nią powietrze

- powietrze jest nieskończone

Z powietrza powstają rzeczy.

Zasada Anaksymenesa przejawia się ciągłą przemianą, jest poddana ruchowi. Ona to w ruchu wytwarza wszystkie rzeczy. Na stwierdzenie takiego faktu Anaksymenesa doprowadził wniosek z obserwacji bytu, który jest podtrzymywany przy życiu dopóki może oddychać. Gdy traci możność oddychania, przestaje żyć.

Powietrze w przeciwieństwie do rzeczy stworzonych jest niewidzialne, jest nieskończone.

Powstawanie rzeczy dokonuje się przez zagęszczanie i rozrzedzanie. Zagęszczanie powoduje powstawanie wody, rozrzedzanie powoduje powstawanie ognia.

27

Anaksymenes, jeśli chodzi o ruch, pozostaje przy nauce poprzednika. Ruch jest wieczny. To ruch powoduje zagęszczanie i rozrzedzanie powietrza.

wieczny ruch zagęszczanie, rozrzedzanie powietrza

powstawanie rzeczy

Anaksymenes doprowadził do uznania jedności w przyrodzie, skoro rzeczy powstają z jednej materii powietrznej.

VI. HERAKLIT I PARMENIDES- „ REWOLUCJA ONTOLOGICZNA”

I ZASADA NIESPRZECZNOŚCI PARMENIDESA

Urodzony w Efezie. Filozof ten kładł akcent na ciągłą zmienność wszystkich rzeczy. Nie ma żadnej rzeczy, która była by pozbawiona ruchu, niepodlegająca zmianie. Nie ma nic nieruchomego, stałego, wszystko jest w ciągłym ruchu. Heraklit o tej zmienności mówi posługując się przykładem człowieka i rzeki. Człowiek nie może według niego wejść do tej samej rzeki za drugim razem, ponieważ będzie to już inna rzeka, utworzą ją inne wody, które napływają i odpływają. Dzieje się to w

28

sposób ciągły. Sam człowiek za drugim razem wchodzący do rzeki będzie innym człowiekiem. Wszystko się zmienia, wszystko się nieustannie zmienia. Trwałość rzeczy polega na wiecznym stawaniu się. Powstawanie polega na ciągłej walce przeciwieństw, na przechodzeniu od jednego do drugiego przeciwieństwa. Jednak zwalczanie się przeciwieństw jest jednocześnie harmonią, ciągłym jednaniem się. W tej harmonii dochodzi nawet do tego, że przeciwieństwa się ze sobą utożsamiają. Tą harmonią, jednością jest bóg lub to, co boskie dla Heraklita.

OGIEŃ- wieczna zmiennośćDla Heraklita to ogień był naturą wszystkiego, w nim widać jasno nieustanną zmienność.Zasadę Heraklit nazywał logosem, jednak jeszcze nie z znaczeniu, jako inteligencji.

Ogień- natura wszystkiego, wieczna zmienność- logos

Terminu logos Heraklit użył także do określenia właściwości duszy, która według niego jest nieskończona, w odróżnieniu od tego, co fizyczne, widzialne, dusza ma głębię, jakąś nadzwyczajną cechę, której nie mają rzeczy fizyczne. Parmenides urodził się w Elei w drugiej połowie VI wieku. Za niego kosmologia skierowuje się ku ontologii. W swym nauczaniu Parmenides posługuje się poematem o człowieku, który wyrusza w drogę, by poznać prawdę. Wyrusza

29

on na rydwanie z dwiema kobietami symbolizującymi boginię, Dike. Bogini ta objawia Parmenidesowi prawdę. Według tego nauczania istnieją trzy drogi:- droga absolutnej prawdy-droga absolutnego fałszu-droga prawdopodobna

Rewolucją u Parmenidesa był fakt, że istnieje byt a nie byt nie ma miejsca. Byt jest a nie bytu nie ma, byt istnieje a nie może nie być, nie byt nie ma możliwości istnienia, do takiego wniosku może dojść człowiek posługujący się rozumem, idący za logosem. Ten, kto opiera się zmysłom uznaje istnienie bytu i nie bytu, ruch, powstawanie, koniec rzeczy, ich ginięcie. Parmenides dał początek zasadzie niesprzeczności, nie mogą istnieć jednocześnie dwie sprzeczne sobie rzeczy. Zasada niesprzeczności- nie mogą istnieć jednocześnie dwie sprzeczne sobie rzeczy ( Parmenides- byt jest a nie bytu nie ma). byt:- nie ma przeszłości; nie mógł powstać, musiał by bowiem powstać z nie bytu, który nie istnieje- nie ma przyszłości- trwa nieustannie w teraźniejszości, jest ciągłą teraźniejszością, nie ma początku ani końca- niezmienny, nieruchomy- doskonały

30

Byt Parmenides posiada cechy tego, co boskie.Skrót:

31

Prawda- atrybut bytu

Byt jest, nie byt nie istnieje- zasada niesprzeczności

Opieranie się zmysłom prowadzi do uznania bytu i nie bytu jednocześnie- przestrzega Dike Parmenidesa

Są trzy drogi, jedna z nich jest prawdziwa, jedna mniemania możliwego

Byt Parmenidesa posiada cechy tego, co boskie: jest wieczny, nie ma początku ani końca, jest niezależny, doskonały.

Żeby poznać prawdę, trzeba wyruszyć w drogę

VII. KSENOFANES- WALKA Z ANTROPOMORFIZMEM

Ksenofanes przede wszystkim zajmował się walką z antropomorfizmem. Jego postawa antyreligijna ówczesnych Greków nie była jednak postawą ateistyczną. Ksenofanes, bowiem nie ograniczał się do obalania wierzeń w bogów, którzy mieli cechy ludzkie, ale przedstawiał także pochodzenie boga, który według niego jest kosmosem, nie wyklucza on istnienie innych bogów, nie ma on wyglądu ani bardziej ludzkich obyczajów.

Walka Ksenofanesa była przeciw tym wszystkim, począwszy od wierzeń opierających się na mitach, co upodabniało bogów do ludzi. Ksenofanes tłumaczy to w sposób taki, że jeżeli zwierzęta potrafiłyby malować, to namalowałyby obrazy bogów podobnych do siebie, do zwierząt.

„Ksenofanes zatem nie jest monoteistą, ponieważ bez zastrzeżeń mówi o <Bogu> i o <bogach>, w liczbie pojedynczej i mnogiej, a także dlatego, że żaden Grek nigdy nie dostrzegał, że monoteizm jest antytezą politeizmu” (Giovanni Reale, Historia Filozofii Starożytnej, tom I, str. 135).

32

VIII. EMPEDOKLES, ANAKSAGORAS, DEMOKRYT.

Atomiści usiłowali pozostawać przy tym, co zawsze trwa, przy zasada- arche, ale jednocześnie mówią o zjawiskach potwierdzanych przez doświadczenie.

Empedokles urodzony w Agrygencie jako pierwszy mówi jednocześnie o bycie wiecznie trwającym i zjawisku potwierdzanym na doświadczeniu. Wszystko można streścić tak:

Rzeczy nie powstają z niczego ani nie giną przechodząc w nicość, lecz powstają i giną z i do istniejących innych rzeczy. Powstawanie i ginięcie oparte jest na wiecznych substancjach:

- ogień

- woda

- powietrze

- ziemia

Empedokles przypisuje im cechy boskości przez nadanie im imion boskich. Empedokles uważa, że te substancje są niezmienne, nie stają się wszystkim; ogień jest ogniem, woda wodą, substancje te są więc niezależnymi elementami. Elementy te nie zmieniają się, lecz mieszają i w ten sposób powstają i giną wszystkie rzeczy.

Przyczyną mieszania się elementów są miłość i nienawiść. Miłość powoduje łączenie się, nienawiść odłączanie. Miłość to

33

JEDNO- SFAJROS. Każda powstała w ten sposób rzecz ma przypisane poznanie i myślenie.

Anaksagoras poszerza substancje, owe elementy z których powstają wszystkie rzeczy o nieskończone co do ilości i liczby. Te elementy Anaksagoras nazywa homoiomeriami.

Jest wiec nieskończenie wiele nasion. Nasiona te są liczne w znaczeniu tym, że są różnego rodzaju kształtami, barwami i smakami. Te nasiona są nieograniczone.

- nasiona są nieskończone, nieograniczone

- są nieskończenie podzielne

- każda rzecz powstała przez wyłonienie się z mieszaniny na skutek ruchu

- ruch ten to boski umysł

- każda powstała w ten sposób rzecz ma cząstkę tego co maja inne wszystkie rzeczy, wszystko jest we wszystkim- Anaksagoras

Demokryt urodził się w Abderze. Demokryt elementy, nasiona Empedoklesa i Ankasagorasa nazywa atomami. Oczywiście poszerza naukę o elementach, nie ogranicza się tylko do określenia nazwy.

„ Z jakościowo jednorodnych, a ilościowo i geometrycznie zróżnicowanych atomów wywodzą się wszystkie istniejące rzeczy, wszystkie ich właściwości, jakości i stany. Tak więc,

34

podczas gdy Empedokles i Anaksagoras wszystkie widzialne jakości wyprowadzali z pierwotnych jakościowych zróżnicowań nasion, atomiści wywodzą wszystkie zjawiskowe determinacje jakościowe z ilościowych determinacji geometrycznych” ( Giovanni Reale, Historia Filozofii Starożytnej, tom I, str. 197).

-powstawanie i ginięcie rzeczy polega podobnie jak u Empedoklesa czy Anaksagorasa na łączeniu się i rozłączaniu atomów, nie powstaje nic z niczego i nie ginie nic przechodząc w nicość.

- wszystko powstają przez atomy i ruch

- atomy są nieskończone co do ilości

-ciało człowieka powstało z atomów, z ich połączenia

-dusza zbudowana jest z atomów delikatniejszych od tych, z których zbudowane jest ciało

35

IX. SOFIŚCI

Szkoła ta cechowała się głównie sztuką mówienia ( erystyką) i umiejętnością nakłaniania do swoich racji, nawet jeśli były by one nie prawdziwe. Działali oni na początku V w. p. n. e

-ruch sofistów sprzeciwiał się temu, co byłe stałe, nie podlegające zmianom. Uważali, że nie ma nic stałego, trwałego

- sofiści za Platonem zadali pytanie o język

- uczyli ludzi młodych gotowości do pracy w społeczności

- uczyli dobrego mówienia; erystyki

- uczyli nabywania cnoty poradności do spraw społecznych

- zajmowali się analizą pojęc tj. piękno

- uważali, że słowo to cos bardzo ważnego, Gordiasz mówił że słowo to wielki mocarz

- za swoje nauczanie Sofiści pobierali pieniądze

Ze szkoły sofistycznej wywodził się Sokrates, Gordiasz i inni.

36

X. WPROWADZENIE DO ZAGADNIEŃ SOKRATESA; WIERNOŚC PAŃSTWU, EKSKLUZYWIZM ETCZNY

Urodzony w Atenach, interesował się sprawami przyrody i społeczno- moralnymi. Brał udział w tzw. Wojnie peloponeskiej. Został oskarżony o ateizm, odrzucenie bogów uznawanych przez państwo. W dialogu Kriton Sokrates mimo fałszywego oskarżenia pozostaje wierny państwu, w którym został wychowany. Kritonowi, swojemu przyjacielowi mówi o wierności wyznawanym zasadom, głosowi będącemu we wnętrzu człowieka. Uważa, że mimo nie sprawiedliwym wyrokom i nie odpowiedniej władzy państwo zawsze pozostaje ważne dla tego, który się w nim urodził i został przez niego wychowany. Wprowadza ekskluzywizm etyczny polegający na tym, że człowiek, aby być kimś, wystarczy by poznał pojęcia np. żeby być sprawiedliwym, wystarczy wiedzieć, co to jest sprawiedliwość.

37