Slavko Burzanović - Crnogorska Misija Grofa Serafina Macolinija

81MATICA, Jesen 2009.www. maticacrnogorska.me

Na dan kapitulacije Kraljevine Jugoslavije, 17 aprila 1941,Crnu Goru su okupirale italijanske trupe.1 S njima su na Cetinjeušli i članovi Komiteta za oslobođenje Crne Gore koji je premanaredbi italijanskog ministra inostranih poslova Galeaca Ćana ikraljevskog namjesnika Albanije, Frančeska Jakomonija, neko-liko dana ranije stvoren u Albaniji. Komitet su činile nekolikeličnosti iz Crne Gore eksponirane kao protivnici režima

istraživanja

CRNOGORSKA MISIJA

GROFA SERAFINA MACOLINIJASlavko Burzanović

This text is an introductory study to the diary of the count

Serafin Macolini for which he states that enriches knowledge

about Italian occupation and the attempted renewal of

Montenegrin State in the context of expanding fascistic Italia on

the Balkans.

1 Divizije Kentauro, Mesina i Marke koje su 17. aprila ušle u Crnu Goru bile

su iz sastava XVII armijskog korpusa. Još u toku Aprilskog rata (12. IV) Italija

i Njemačka sporazumjele su se o Privremenim smjernicama za podjelu

Jugoslavije. Crna Gora pripala je italijanskoj okupacionoj zoni. Njemačke

snage iz sastava Druge armije: 60 motorizovanih i 8 oklopnih divizija, koje su

učestvovale u zauzimanju Crne Gore povukle su se iz nje početkom maja

1941. Sredinom tog mjeseca uspostavljena je demarkaciona linija između nje-

mačkih i italijanskih okupacionih snaga.

82 MATICA, Jesen 2009. www. maticacrnogorska.me

Karađorđevića ali bez većeg političkog značaja i pristalica uzemlji. S njima je stigao i šef italijanske propagande u Tirani,Nikola Loruso, čiji zadatak je bio da organizuje kvislinškupodršku okupaciji. Komitet za oslobođenje zamijenjen je Privre -menim upravnim odborom koji je opet uskoro prerastao u Pri -vremeni administrativni komitet koji su sačinjavali istaknuti pri-padnici zelenaškog pokreta uvjereni da je Crna Gora na putu dapovrati svoju državnost i slobodu.O karakteru “slobode” koju su donosili Crnoj Gori, u Rimu tadajoš nijesu imali precizne ideje. Na traženje rješenja za uređenjeistočne obale Jadrana, bio je angažovan visoki Vladin funkcionerLuka Pjetromarhi. Ovo rješenje zavisio je od ishoda sređivanjaprilika na širem balkanskom prostoru. Za Crnu Goru razmatranesu dvije opcije: obnavljanje države ili pretvaranje u albanskuprovinciju. U oba slučaja pod italijanskom hegemonijom. BenitoMusolini je 16. i 17. aprila koncipirao soluciju o italijanskoj anek-siji čitave Dalmacije i situiranju autonomne Crne Gore u državniokvir Velike Albanije koju je smatrao najpouzdanijim sredstvomza obezbjeđivanje italijanskog prodora na Balkan. Takav tretmanCrne Gore Musolini je objasnio svojim protivljenjem stvaranju“operetskih državica“. Nekoliko dana kasnije, ova crnogorsko-albanska kombinacija je pod uticajem dvora odbačena. Italijanskikralj Viktor Emanuel III iz obzira prema svojoj supruzi,crnogorskoj princezi Jeleni, podržavao je ideju o posebnojcrnogorskoj državi politički i konstitucionalno povezanoj saItalijom. Želje kraljevskog para kod šefa italijanske diplomatijeGaleaca Ćana zastupao je ministar dvora Pjetro Akvarone. Osobakoja je u svemu ipak imala posljednju riječ bio je Musolini.Njegovo napuštanje prethodnih planova uslovila je, uz dinastičkerazloge, i činjenica da su za vrijeme italijansko-njemačkih pre-govora o podjeli Jugoslavije održanih u Beču 21. i 22. aprila,Njemci podržali stvaranje NDH sa širokim izlazom na more, štoje rušilo pomenutu Dučeovu koncepciju.

Slavko Burzanović


Posao obnove crnogorske države Musolini je povjerio diplo-mati - grofu Serafinu Macoliniju čovjeku s dokazanim organiza-cionim i propagandnim sposobnostima i kolonijalnim iskustvom.2

Imenovanje za civilnog komesara Crne Gore grof Ćano saopštioje Macoliniju 24. aprila.3 Dan kasnije Macolini se susreo s kral-jem koji mu je izložio svoje poglede na crnogorsko pitanje. Kraljse protivio kombinacijama o personalnoj uniji Crne Gore i Italije.

Crnogorska misija grofa Serafina Macolinija

2 Serafino Macolini (1890 - 1945) studirao je pravo, bavio se advokaturom i

novinarstvom. Bio je poznati nacionalista i sljedbenik Gabrijela D‘ Anuncija u

njegovoj riječkoj avanturi 1919. Učesnik je marša na Rim 1922. kojim su fašisti

došli na vlast u Italiji. Istakao se kao fašistički funkcioner u oblasti Marke. Bio

je član Velikog fašističkog savjeta i poslanik u parlamentu, blizak sa partijskim

prvacima Federconijem, Grandijem i Balbom. Od kraja dvadesetih godina

prošlog vijeka imao je zapaženu diplomatsku karijeru u Urugvaju i Brazilu đe je

nastojao da brojni italijanski iseljenici u ovim zemljama prihvate i podrže

fašizam. Kao italijanski diplomatski predstavnik boravio je i u Jerusalimu i u

Kairu. U vrijeme rata dobijao je istaknute dužnosti. Poslan je u Egipat kao

administrator ali je njemačko-italijanski poraz kod El Alamejna omeo njegovu

želju da bude italijanski guverner ove zemlje. Nakon kapitulacije Italije 8. sep-

tembra 1943. ostao je vjeran Musoliniju nastavljajući svoj rad u vladi Republike

Salo đe je zauzimao mjesto podsekretara Ministarstva inostranih djela.

3 Prema Musolinijevom dekretu od 17. maja institucija civilinog komesara

bila je potčinjena vojnoj komandi. Italijanske vojne vlasti u Albaniji izdale se

28. aprila naredbu u kojoj je između ostalog pisalo: Viša komanda oružanih

snaga Albanije odlučuje da se na teritoriji Crne Gore formira Civilni kome-

sarijat na čelu sa civilnim komesarom čije će sjedište biti u Cetinju i koji će do

dalje naredbe biti potčinjen Višem komandantu oružanih snaga Albanije ...

Civilni komesar stara se oko reorganizacije i obnove funkcionisanja službi

javnog interesa zadržavajući ako nađe za shodno nadleštva, službe i personal

crnogorske nadležnosti bivše uprave ... Civilni komesar stara se za zaštitu

javnog poretka koristeći se snagama koje su mu za to određene, ne prejudici-

rajući nadležnost vojnookupacione vlasti ukoliko se odnosi na bezbjednost

okupacionih vojnih snaga i okupiranih teritorija.


Smatrao je da se prije razmatranja bilo kog drugog rješenjacrnogorska kruna prvo mora ponuditi legitimnom nasljednikuMihailu Petroviću, sinu princa Mirka. Kralj nije imao iluzija ouspjehu ponude i pokazaće se da je bio u pravu. Mihailo je biovaspitavan u duhu prihvatanja ujedinjenja i lojalan Beograduodakle je dobijao redovnu apanažu. Odbiće krunu koju su munudili iz Rima, utoliko prije što je vjerovao da će sile osovineizgubiti rat. Zbog Mihailovog odbijanja razmatrana je mogućnostda krunu naslijedi kraljica Jelena ili neki princ iz familijeRomanova, potomak dinastije Petrovića po ženskoj liniji.Pomenuti susret s kraljem kao i kasniji susreti u Tirani, naCetinju i u Rimu, pokazali su Macoliniju da o crnogorskom pi -tanju imaju bliske stavove ali je nezavisno od toga morao spro -voditi onu liniju koju su nametali Musolini i Ćano. To pogotovovaži za problem odrezivanja crnogorskih granica. Uprkos li -čnom stavu da Crnu Goru treba restaurisati s granicama iz 1914,kralj je potpisivao dekrete kojima je po njegovom mišljenjuCrna Gora teritorijalno sakaćena. Takvim aktom 20. maja BokaKotorska anektirana je Italiji a od nje je obrazovana Provinciadi Cattaro.4 Italijani su svom protektoratu Albaniji priključiliUlcinj sa okolinom i djelove podgoričkog, andrijevačkog i bera -nskog sreza, odnosno Tuzi, Hote, Grude, Zatrijebač, Vranj, Vla -dne i Kodrabudan, Plav i Gusinje s okolinom te Rožaje s okoli-nom. I Macoliniji je bio svjestan da se ovakvim aktima gubepristalice i izaziva neprijateljstvo naroda u Crnoj Gori. Ipak bioje optimista. „Nastojaćemo da Crnogorci svare ovu gorku pilu-lu“, izjavljivao je tim povodom. Poslije kratkih dvodnevnih priprema za misiju, u pratnji ekipeadministrativnih, ekonomskih i propagandnih stručnjaka Maco li -ni je otputovao za Tiranu. Tamo je sa zapovjednikom Albanije,

Slavko Burzanović

4 Prilikom razgraničenja Kotorske oblasti i Crne Gore Macolini je morao da

lobira da Lovćen, crnogorski nacionalni simbol, ne bude uključen u teritorije

koje je Italija anektirala.


generalom Ugom Kavalerom, kome su bile potčinjene i snage uCrnoj Gori, dogovorio da se s Cetinja u Dubrovnik premjesti za -povjednik armijskog korpusa kako bi se uzdigao autoritet civil-nih vlasti i ohrabrila vjera u stvaranje crnogorske države. Maco -lini je tražio i dislokaciju većine italijanskih snaga iz Crne Gore ukojoj je nakon toga ostala samo divizija Mesina pod komandomgenerala Karla Tučija. Na Cetinje je Macolini stigao 29. aprila.


Grof Serafino Macolini

Macolini je za kratko vrijeme organizovao Civilni komesarijatkoji je preuzeo svu građansku vlast u Crnoj Gori. Najavio je daje njegova vlast i uloga privremenog karaktera te da će trajatinajviše dva mjeseca dok se ne uspostavi crnogorska Vlada i žan-darmerija. Macolini 5. maja raspušta Privremeni crnogorskiadministrativni komitet, koji je tokom prvih dana okupacijepreko svojih lokalnih komiteta bio počeo da preuzima građan-sku vlast. Umjesto komiteta, 13. maja uspostavlja Savjetodavnovijeće Crnogoraca pri Civilnom komesarijatu (Konsultu) u kojeimenuje Mihaila Ivanovića kao počasnog predśednika, JovaPopovića kao predśednika, i članove Petra Plamenca, SimaMartinovića, Dušana Vučinića i Sekulu Drljevića.


U administrativnom pogledu, Macolini se oslanja na činovni -čki aparat jugoslovenskog režima. Pokušava da pridobije čak injegove najvažnije eksponente poput generala Blaža Đuka no vi -ća, bivšeg bana Zetske Banovine. Uspostavlja kontakt i sa vla -dikom Joanikijem. Civilnu vlast na lokalnom nivou Macoliniostvaruje preko civilnih delegata, Italijana, koje počev od 6.maja do 15. juna imenuje za sva sreska mjesta. Zelenaške vođe poput Jova Popovića gledali su u tome sla -bljenje svojih pozicija pa i samog projekta obnove crnogorskedržave. Način na koji su Italijani u teritorijalnom pogledu treti-rali Crnu Goru razočaraće mnoge federaliste.5 S druge strane,očekivanja indipendentističkih crnogorskih krugova od Ita -lijana, u pogledu teritorija na kojima se uspostavlja nova državabila su nerealna. To posebno važi za Sekulu Drljevića i JovanaPlamenca.6 U zelenaškim redovima izbijaju nesuglasice. Po dgo -rički komitet, u kome je najznačajnija ličnost bio Novica Rado -vić, distanciraće se od većine u Savjetodavnom vijeću.

Slavko Burzanović

5 Svog pretpostavljenog ministra Ćana, Macolini o tome izvještava: San o

Velikoj Crnoj Gori nestao je pod udarcima koji su joj dati sa desna i sa lije-

va. Sahranivši slavu Kosova i životni prostor koji je garantovao hljeb narodu,

Crna Gora je doživjela jedno za drugim bolna sakaćenja. Ustupanjem Ulcinja

Albaniji došla je u pitanje nabavka soli za pastire, strahovalo se da će zajed-

no sa Kotorom doći u posjed Italije Njeguši, kolijevka Petrovića, i Lovćen, đe

je kao simbol nacionalnog ponosa sahranjen Pjesnik Domovine; sa granicom

na Drini nestadoše srezovi Foča i Čajniče i napokon se doznalo da će Plav i

Gusinje i opštine ravnjaka Podgorice progutati Albanija.

6 Drljević je od Macolinija tražio da se Crnoj Gori pripoji: Dubrovnik s

dijelom Hercegovine, istočna Bosna, dio Sandžaka, Metohija, Skadar sa śev-

ernom Albanijom do rijeke Maće... Priželjkivao je i čitavo Kosovo s dijelom

Srbije. Jovan Plamenac je tražio još i više, praktično većinu srpskih teritorija.

Obojica su se između ostalog pozivali i na odredbe Londonskog ugovora od

26. aprila 1915. koje su se odnosile na teritorijalno proširenje koje je Crna

Gora trebalo da dobije po okončanju Prvog svjetskog rata.


U okolnostima fašističke okupacije zabilježen je i pokušajbraće Marka i Steva Đurovića da se u Crnoj Gori organizujefašistička stranka, ali nije dao rezultate.Civilni komesarijat nastoji da normalizuje prilike u CrnojGori. Hranu, čija se nestašica zbog ratnih prilika već ośećala,doprema ne samo za vojsku već i za stanovništvo. U tim okol-nostima uspostavljanje redovnih saobraćajnih veza jedan je odnjihovih prioriteta. Nastoji se obezbijediti pomoć za oko 20.000izbjeglica s Kosova i Metohije, Vojvodine i drugih jugosloven-skih krajeva, koje su preplavile Crnu Goru.7 Iz ratnog zaro blje -ništva oslobađaju se i repatriraju crnogorski građani. Posmatrano iz perspektive srpskog stanovništva u okruženju(Hercegovina, Sandžak), egzistencijalno ugroženog od ustaškestrahovlade, prilike u Crnoj Gori pod italijanskom okupacijomizgledale su toliko dobro da se peticijama obraćaju italijanskojVladi da njihove teritorije pripoji Crnoj Gori.


7Macolini u ovoj pojavi nije vidio samo humanitarni problem već i ozbi ljan

uzrok političke destabilizacije Crne Gore. U jednom izvještaju Ministarstvu

spoljnih poslova Italije od 26. jula 1941. on piše: Prvi znaci pometnje i nezado-

voljstva pojavili su se kad je započelo prisilno iseljavanje Crnogoraca sa ter-

itorije Kosova i Metohije. Oko 5.000 izbjeglica otišlo je iz tih zona prema

naseljenim centrima Crne Gore pružajući sliku bijede i pričajući o zlostavl-

janjima i pljački kojima su bili izloženi. Osim osjećaja solidarnosti bio je

povrijeđen i nacionalni ponos... Više puta sam javljao o tom duševnom stanju

i ukazivao na odraze tog stanja i opasnosti... Međutim i pored stalnih koraka

koje je preduzimalo to ministarstvo kod raznih vlada i dalje su stizale izb-

jeglice iz Mađarske, iz Bugarske, iz Srbije ... Situacija se pogoršala kad se ista

pojava, ovog puta praćena nečuvenim okrutnostima, ispoljila na teritoriji

okupiranoj od Hrvatske. Druge hiljade izbjeglica pristigle su u Crnu Goru

gotovo svi bez ikakvih sredstava i uz to sa prepolovljenim porodicama. Ne

umanjujući ni težinu, ni domašaj, ni posljedice, preduzeo sam mjere za

pružanje pomoći mada je to bilo teško usljed oskudnog snabdijevanja.


Jedna od važnih ekonomskih mjera Civilnog komesarijata je isređivanje valutnih odnosno novčanih prilika. Prave se ambi-ciozni planovi o javnim radovima, o ekonomskom i kulturnompreporodu zemlje na osnovu kojih bi se mogao steći utisak da jeu okolnostima svjetskog rata Crna Gora imala sreću da umjestookupatora dobije mecene. Ostaje otvoreno pitanje u kojoj sumjeri ovi planovi izražavali stvarne namjere njihovih tvoraca akoliko su bili dio propagandnog nastupa fašističke Italije. Onošto nedvosmisleno govori o prirodi italijanskog okupatorskogrežima, odnosno Civilnog komesarijata jesu mjere na sekvestri-ranju svih jugoslovenskih državnih preduzeća i imovine i znača-jnog broja privatnih preduzeća i kapitala. U okviru nastojanja da se normalizuje život obnovljen je i radškola. Ocjenjujući da su postojeći školski programi nesaglasni snamjerom o obnovi samostalne crnogorske države, Macolini na -ređuje da se interveniše u programske sadržaje društvenih na uka,odnosno da se više pažnje pokloni crnogorskoj istoriji i knji že -vnosti. Italijanski jezik uvodi se kao obavezan u škole. Radi vezi-vanja buduće upravljačke elite za Italijane, stipendira se školova -nje izvjesnog broja crnogorskih đaka u Italiji. Dje lujući na trajni-jem separisanju Crne Gore i Srbije, postarao se da se uklone sim-boli ujediniteljskog pokreta. Prvo su italijanski vojnici daskamazaklonili spomenike kralju Aleksandru Kara đo rđeviću i bjelašimapoginulim u vrijeme Božićnjeg ustanka, a kasnije ih pod okriljemnoći i srušili. Mijenjaju se imena ulica sa srpskom i jugosloven-skom simbolikom. Po hitnom postupku, kralj Aleksandar je izgu-bio a kralj Nikola dobio ulicu na Ce tinju. SentimentalnostCrnogoraca prema dinastiji Petrovića Macolini nastoji da probudimanifestacijama poput pomena Velikom vojvodi Mirku ili javneproslave krsne slave Petrovića - Đurđevdana. Zbog propagandnihpotreba obnovljeno je izlaženje Glasa Crnogorca. List se štampadvojezično, na srpskom i na italijanskom jeziku. PodrškuMacoliniju glasno daje i glasilo federalista - Zeta.

Slavko Burzanović


Proklamuje se zaštita crnogorskog kulturnog nasljeđa, aliupravo u vrijeme okupacije dio te baštine netragom nestaje uItaliji kao i zlato iz jugoslovenskih državnih rezervi zatečeno uCrnoj Gori.Kratkotrajna pośeta kralja Vitoria Emanuela Cetinju 16. maja1941. po svemu sudeći bila je motivisana njegovim sentimen-talnim ciljevima i željom da obiđe mjesta koja je zajedno sa svo-jom vjerenicom pośetio prije mnogo godina. U svakom slučaju,mogla je da dobro posluži za stvaranje slike o posebnim pri-jateljskim relacijama Italije i Crne Gore. Međutim, to se nijedesilo. Crnogorci su ga dočekali dosta hladno. Opčinjen kralj e -vom blizinom, njegov domaćin Macolini to nije mogao viđeti. Usvoj dnevnik upisao je: „Kakav trijumfalan dan za pamćenje!“ Nakon kraljeve pośete, Macolini je otputovao za Italiju kakobi nastavio pripreme za obnovu crnogorske države. Onemo gu -ćio je članove Konsulte da u Rim pošalju delegaciju opu nomo -ćenu da s italijanskom Vladom riješi ono što su smatrali sporn-im, u prvom redu pitanje teritorija. Macolini je prihvatio jedinoda u Rim ponese deklaraciju s crnogorskim zahtjevima. Bila jeto nova potvrda činjenice da je Konsulta samo dekor i instru-ment italijanske okupacije a ne subjekt obnavljanja crnogorskedržave. Tokom Macolinijevog boravka u Rimu njegova prvobit-na titula civilnog komesara zamijenjena je 22. maja titulomvisokog civilnog komesara kad je umjesto Višoj vojnoj koman-di u Albaniji potčinjen direktno Rimu. Macolini je tom prilikomdobio i diplomatski rang opunomoćenog ministra.8

Macolini se tokom maja 1941. posebno angažovao oko usta vnoguređenja Crne Gore. Prema instrukcijama iz Ministarstva spoljnihposlova, zajedno s Karlom Albertom Biginijem,9 pri premao je


8 Zanimljivo je da ovo imenovanje ni jednom riječju ne pominje u svom

dnevniku.

9 Karlo Alberto Bigini bio je visoki fašistički funkcioner, a 1943. postaće i

ministar obrazovanja.


Statut odnosno Ustav buduće države. Koliko je poznato ovaj aktnije nikada dobio konačnu formu, a sačuvane su nekolike verzije uobliku nacrta. Očigledan je uticaj italijanskog ustava odnosnofašističkog korporativnog državnog poretka. S jednog sačuvanogkoncepta vidi se da je statut predviđao specijalne dinastičke, vojnepolitičke veze Crne Gore s Italijom. Dosta pažnje poklanjalo seideološkom momentu, himni, zastavi, grbu, autokefalnoj pra vo -slavnoj crkvi. Statut je predviđao italijanski kao jedan od dvaslužbena jezika. Postojala je i odredba po kojoj, u slušaju gašenjacrnogorske vladajuće kuće po muškoj liniji, prijesto nasljeđujeitalijanski kralj. Predviđena je bila i institucija regenstva. U završnoj etapi svog rada na obnovi crnogorske državeMacolini obilazi veća mjesta u zemlji i na kraju ove turneje 19.juna u Podgorici svečano najavljuje: “Crna Gora dobija svojuslobodu i nezavisnost sa svojim Kraljem i svojom dinastijom.“Krajem juna i prvih dana jula ponovo je u Rimu zbog posljed-njih instrukcija pred veliki čin. Kako je jedna od slabih tačakaprojekta obnavljanja Kraljevine Crne Gore bila nedostatak adek-vatnog kandidata za vladara razmišljalo se o budućem regentu.Musolini i Ćano namijenili su ovu funkciju Macoliniju koji timenije bio oduševljen. Iz Rima Macolini na Cetinje 3. jula donosigotov tekst deklaracije kojom je trebalo proglasiti obnavljanjecrnogorske države. Za svečanost je odabran 12. jul, odnosnoPetrovdan. Macolini režira veliku predstavu i ne želi ništa da pre-pusti slučaju, od odabira podobnih delegata za Crno gorski saborpa do njihovog upoznavanja sa tekstom Deklaracije na prethod-nom zasijedanju 11. jula. Dio federalističkog vođstva pokušavada interveniše na tekstu Deklaracije, ali je Macolini nepopustljiv.S Deklaracijom i konceptom proglašenja nezavisnosti od straneCrnogorskog sabora ne slaže se Petar Plamenac, jedan od feder-alističkih lidera i bivši crnogorski ministar spoljnih poslova. Onpodnosi ostavku na članstvo u Konsulti. Na prethodnoj śednicitzv. Crnogorskog sabora, 11. jula, Novica Radović, jedan od

Slavko Burzanović


vodećih intelektualaca u federalističkom pokretu, odbija da pot-piše Deklaraciju, nakon čega nastaje burna debata među delega-tima. Macolini zamjenjuje nepouzdane delegate, pa narednogdana tzv. Crnogorski sabor jednoglasno usvaja Deklaraciju oponištavanju odluka Podgoričke skupštine, stavlja van snagerežim koji je stvoren u Crnoj Gori od strane KraljevineJugoslavije. Crna Gora proglašava se “suverenom“ i “nezavis-nom“ državom u obliku ustavne monarhije. Deklaracija izražavazahvalnost italijanskoj vojsci zbog “oslobođenja“ i ističe sudbin-sku povezanost Crne Gore i Italije. Deklaracijom se konstatujeodluka Sabora o uspostavljanju kraljevskg namjesništva i moliitalijanski kralj da odredi namjesnika koji će proglasiti Ustav.Izgledalo je da je Macolinijeva crnogorska misija uspješnozavršena, da je ratnim plamenom zahvaćena Evropa dobila jošjednu satelitsku državnu kreaturu. Već u zoru narednog danaEvropa je dobila do tada najmasovniji antifašistički ustanak. Macolini je 24. jula dobio kratku depešu grofa Ćana kojom musaopštava Musolinijevu naredbu da svoja civilna ovlaštenjapreda vojnoj vlasti, odnosno generalu Aleksandru PircijuBiroliju. 26. jula Macolini je već bio na putu za Italiju.

II

Dnevničke bilješke koje je visoki fašistički funkcioner grofSerafino Macolini vodio od januara 1939. do februara 1945.postale su dostupne javnosti 2005 zahvaljujući priređivačuĐaniju Scipionu Rosiju koji je uz tekst dnevnika publikovao iobimnu uvodnu studiju o Macoliniju. Dio Macolinijevihdnevničkih bilješki koji se odnosi na period april - jul 1941.nastale su tokom njegovog boravka u Crnoj Gori i po prvi putse publikuju na našem jeziku. Predstavljaju vrijedno i zanimlji-vo štivo koje obogaćuje postojeća saznanja o italijanskoj oku-paciji i pokušaju obnavljanja crnogorske države u funkcijiekspanzije fašističke Italije na Balkanu.



Izvori i literatura:

Radoje PAJOVIĆ, Kontrarevolucija u Crnoj Gori, četnički i feder-

alistički pokret 1941-1945, Cetinje 1977;

Gianni SCIPIONE ROSSI, Musolini e il diplomatico, la vita e i diari

di Serafino Mazzolini, un monarhico a Salo, Catanzaro 2005;

Francesco CACCAMO, L’ occupazione del Montenegro: dai prog-

etti indipendetistici alla collaborazione con i četnici, in L’ occu-

pazione italiana della Yugoslavia, 1941-1943. a cura di F. CAC-

CAMO e L. MONZALI, Firenze 2008;

Giulio VIGNOLI, La vicenda italo- montenegrina, L’ inesistenta

indipendenza del Montenegro nel 1941, Genova 2002;

Giulio VIGNOLI, Rinascita del movimento indipendentista in

Montenegro e la proclamazione d’ indipendenza nella II guerra mon-

diale, in Federalismo & Liberta, maggio - giugno 1998;

Ešref VRAŽALIĆ, Okupacioni sistem u Crnoj Gori i međunarodno

pravo, Istorijski zapisi, 1962. sv. 2;

Radoica LUBURIĆ, Društvo Crne Gore u Drugom svjetskom ratu,

Podgorica 1995; I Documenti Diplomatici Italiani, Roma 1952 serie

IX, vol. VI;

Zapisnik sa saslušanja Novice Radovića, „Matica“ 2003, br. 16 (ed.

Slavko BURZANOVIĆ);

Zapisnici sa saslušanja i suđenja Jovu Popoviću i Dušanu Vučiniću,

„Matica“, 2004, br. 17 (ed. Slavko BURZANOVIĆ).

Documents

Slavko Burzanović - Crnogorska Misija Grofa Serafina Macolinija