Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW

Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej

Instytut Socjologii UW

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym

(WDS 2008/2009 nr 12)

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym(WDS 2008/2009 nr 12)

1. Przykład:

- „Znaczenie religii w życiu Polaków” (CBOS, 2006):

- auto-deklaracje religijności;

- wartość religii w życiu codziennym Polaków;

- istota niektórych obrzędów religijnych;

- przemiany społecznego znaczenia religii (proces sekularyzacji w społecznej świadomości).

- dwa procesy: instytucjonalizacja i „prywatyzacja” religii:

- „prywatyzacja” religii - czyli wiara dla siebie, indywidualna, prywatna, subiektywna, „niewidoczna”, odłączona w dużym stopniu od instytucji religijnych;

- instytucjonalizacja religii - rola wartości religijnych w życiu publicznym: państwo, polityka i religia (kościół).


2. Socjologiczne rozumienie religii: trudności w socjologicznej definicji „religii” - dlaczego?:

– wpływ doświadczenia zachodniego chrześcijaństwa a odmienność innych kultur - religii;

– wiara a struktury instytucjonalne. • Emil Durkheim (1912):

– podział na „sacrum” (to, co nadprzyrodzone) i „profanum” (to, co zwyczajne i codzienne) oraz rytuały (formy kontaktu ze sferą świętości);

– religia jako „system wierzeń i rytuałów dotyczących obszaru świętości”.

• Joachim Wach (1898-1955) religia jako doświadczenie sacrum;• Zofia Zdybicka – religia to dziedzina „poznania opartego na źródłach

nadprzyrodzonych (wiara) i działania ludzkiego skierowanego ku rzeczywistości transcendentnej”.

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12)

3. Różnorodność religii (ze względu na treść wiary):

• nadnaturalizm (wiara w zjawiska nadprzyrodzone wokół nas);

• animizm (witalizm – wiara w duchy istniejące wokół nas i odpowiedzialne za określone sfery życia);

• teizm (greckie θεoς theos – bóg) wiara w istnienie Boga/bogów, ingerujących w losy świata, który jest ich dziełem – główne podziały:

– panteizm (utożsamienie Boga z naturą);

– politeizm;

– monoteizm; – ateizm - zaprzeczenie istnienia Boga/bogów.

• idealizm transcendentny (religia świecka);

• główne podziały religijne świata (schemat).


4. Formy organizacji zbiorowości religijnych: • kościół (struktura trwała, biurokratyczna, zintegrowana ze

społeczeństwem, utrzymująca, że jest jedyną drogą do „prawdy” religijnej) - kościoły: – episkopalny; – prezebiteriański; – kongregacyjny.

• sekta (niewielka i izolowana, odłącza się od uznanego kościoła, przywództwo oparte na charyzmie; potoczne użycie słowa „sekta”);

• wyznanie (duża sekta, dostosowana do społeczeństwa, akceptująca pluralizm religijny);

• kult (luźna i otwarta organizacja religijna);• „kościół elektroniczny” (kulty audytoryjne). • nowe ruchy religijne (problemy nazewnictwa i definiowania).


5. Nowe ruchy religijne:

• nazewnictwo i charakter społeczny:

– sekta, nowe religie, religie nietradycyjne, ruchy parareligijne itp.

• socjologiczny charakter „nowego ruchu religijnego”:

– izolacja od otoczenia, niezależność, charyzmatyczne przywództwo, silna wewnętrzna integracja grupy, lojalność członków;

• typy nowych ruchów religijnych:

– ruchy afirmujące świat (np. ruch New Age);

– ruchy odrzucające świat (tzw. destrukcyjne”);

– ruchy przystosowawcze.

• regulacje prawne a nowe ruchy religijne.


6. Typy religijności (osobiste związki z religią, stopniowalność religijności):

– przeżywana:

• związek emocjonalny z religią;

– rytualna:

• uczestnictwo w praktykach religijnych, modlitwach i obrzędach;

– intelektualna:

• znajomość doktryny;

– ideologiczna:

• zaangażowanie w system wartości danej religii;

– realizowana w życiu;

– religijność selektywna;

– socjologiczne korelaty religijności.


7. Funkcje religii: – egzystencjalna:

• religia nadaje sens w życiu, podejmuje problemy życia i śmierci, odpowiada na główne pytania egzystencjalne;

– udziela wsparcia psychicznego:• szczególnie w chwilach „trudnych”, pozwala przetrwać w trudnej i

złożonej rzeczywistości. ; – nadaje spójność społeczeństwu:

• poprzez tworzenie i narzucanie wspólnego systemu wartości (kultura), tworzy wspólnotę.

– kontrola społeczna:• nakłada normy i stosuje sankcje, wiele norm prawnych i

społecznych bezpośrednio lub pośrednio odwołuje się do przekonań religijnych.

– konserwatywna i konfliktowa.


8. Sekularyzacja życia społecznego: sekularyzacja jako spadek znaczenia religii w życiu społecznym –

wymiary sekularyzacji: spadek liczebności wyznawców religii instytucjonalnych (kościołów); spadek religijności (indywidualizacja życia religijnego); spadek znaczenia społecznego religii jako instytucji.

• dyskusja na temat sekularyzacji: etapy sekularyzacji”:

„od-kościelnienie” (rozdział państwa i kościoła); zjawisko „wiary bez przynależności” (prywatyzacja religii); „samowystarczalny humanizm” (Charles Taylor).

pytanie badawcze: jakich religii i kręgów geograficznych dotyczy sekularyzacja?


9. Religia a zmiana społeczna: • Max Weber „Etyka protestancka a duch kapitalizmu” (1906):

– religia jako bodziec i element zmiany społecznej;– religia protestancka a powstawanie kapitalizmu.

• fundamentalizm religijny ( fundamentalizm to „tradycja, która się broni w sposób tradycyjny”): – ścisłe przestrzeganie zasad tradycyjnej wiary i zwyczajów; – powrót do tradycji (starej, „klasycznych” czasów).

• fundamentalizm a nowoczesność:– czy to reakcja na współczesną racjonalizację życia społecznego i

indywidualizację? • fundamentalizm religijny w innych wyznaniach (islamski, chrześcijański

itp.).


10. Przyszłość religii: znaczenie społeczne i ludzkie religii (wartości religijnych); sakralizacja „profanum”:

„kult ciała” ; „kult” pracy i konsumpcji; „kult” jednostki.

„religijny” świat – czy sekularna Europa stanowi wyjątek na mapie „religizującego się” szybko świata?;

fundamentalizm religijny, a w świecie - wojna kultur?; religia a społeczeństwo obywatelskie:

religia a aktywność społeczna; instytucje religijne a samo-organizacja obywatelska.


11. Religia i religijność we współczesnym społeczeństwie polskim: struktura wyznaniowa społeczeństwa polskiego:

jednolitość i zróżnicowanie; prawosławie, kościoły i wyznania protestanckie; Świadkowie Jehowy; wyznawcy islamu. inne wyznania religijne.

instytucjonalizacja religii w Polsce powojennej (rola Kościoła katolickiego): dziedzictwo historyczne (zabory i okres międzywojenny); związek z tożsamością narodową („kościół ludu”); katolicyzm jako „religia obywatelska” (jako forma politycznej

kontestacji i obrońca praw człowieka); poza-religijne funkcje kościoła.


religia w Polsce po 1989 roku – zaskakująca stabilność:– wysokie auto-deklaracja wiary; – wysoki poziom praktyk religijnych; – zróżnicowanie regionalne; – porównanie do innych krajów; – stabilność poziomu religijności w Polsce – dlaczego?:

• religia jako forma społecznej „kultury” (rytuału odświętności);• silne więzy społeczne wynikające z raczej rzadkich zmian

zamieszkania;• dynamika bogacenia się - raczej powolna, przez co nie wpływa na

jeszcze na zmiany religijności;• pamięć o Janie Pawle II.

– dokonujące się obecnie zmiany – pokolenie JP2 a reszta społeczeństwa:• selektywność wiary („prywatyzacja wiary”); • de-instytucjonalizacja ideologicznego wymiaru religii.

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym ( WDS 2007/2008 nr 12)

religia w sferze publicznej po 1989 roku: – stosunek do roli Kościoła katolickiego jako instytucji publicznej (poparcie

na rzecz nie ingerowania Kościoła w życie publiczne kraju);– zaufanie do Kościoła katolickiego (bardzo niskie na początku lat 90. XX

wieku, a obecnie jest duże);– silny związek z parafią; – religijność a zmienne społeczne:

• płeć (religijne są bardziej kobiety); • miejsce zamieszkania (bardziej religijnie są mieszkańcy wsi i małych

miast); • dochód i wykształcenie (im wyższe, tym raczej niższa religijność); • region (województwo) - podkarpackie, małopolskie i opolskie są

najbardziej religijnymi częściami kraju; – religijność a aktywność publiczna (kapitał społeczny) – im wyższa

religijność tym większy udział w wyborach lokalnych i krajowych oraz w stowarzyszeniach pozarządowych.

Documents

Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW