INTERNACIONALNI UNIVERZITET U NOVOM PAZARU

Dpartaman: Psihološko-pedagoške nauke

Smjer: Vaspitač

SOCIJALIZACIJA I SOCIJALNI RAZVOJ

Mentor: Student:

Prof. Dr. Melida Župljanin Izberović Amina

Novi Pazar, 2015.

Sadrzaj:Uvod............................................................................................................................................................3

Socijalizacija.................................................................................................................................................4

Uticaj drustvene sredine na socijalizaciju dece............................................................................................6

Porodica i socijalno ponašanje dece............................................................................................................7

Uticaj vrsnjaka na socijalni razvoj djeteta....................................................................................................8

Prihvacen ili odbacen...................................................................................................................................9

Zakljucak....................................................................................................................................................11

Literatura...................................................................................................................................................12

2

Uvod

Obzirom da su ljudi društvena biča izvestan stepen socijalizacije je neophodan kako bi čovek

imao normalan kvalitet života. Da bi se dete socijalizovalo , odnosno proširilo krug ljudi sa

kojima je u vezi i kontaktu dete polazi u vrtič, druži se sa drugom decom iz komšiluka, ide u

školu.

Jedan od najvažnih ciljeva vrtića i škole jeste upravo socijalizacija deteta.

Postoje deca koja nisu dovoljno socijalizovana što se ogleda u tome da nisu komunikativna

odnosno odbijaju saradnju i komunikaciju sa drugim, nepoznatim ljudima i vršnjacima. Čest je

slučaj da su to zlostavljana i zanemarivana deca. U koliko stručna lica psiholog, pedijatar ili neko

drugi proceni da treba raditi na unapredjivanju socijalizacije dužnost roditelja jeste da rade na

tome. U koliko se ne radi dovoljno na socijalizaciji kod dece to za posledicu može imati ne

adaptiranost kasnije u životu u mnogim drugim životnim situacijama.

Asocijalnost ( nesocijalizovanost) je karakteristika mnogih mentalnih poremečaja a pre svih

karakteristika je psihopatskih ličnosti. Nasuprot tome, dobro razvijena socijalizacija služi većoj

zaštiti mentalnog zdravlja svakog čoveka jer omogućava amortizaciju od mnogih životnih

trauma i nedaća. Dve grupe definicija pojma socijalizacija: Uže definicije (sociolozi i

antropolozi) –Sticanje znanja, motiva i stavova koji su potrebni za izvršenje sadašnjih i budućih

uloga pojedinca u društvu. Naglasak je na konformiranju ostalim članovima društva, prihvatanju

važećih društvenih normi i usvajanju ponašanja koje doprinosi održanju i funkcionisanju društva.

Nedostaci: preuska; izjednačavaju se pojmovi konformiranja i socijalizacije; nemaju svi članovi

društva istovetno ponašanje; ne objašnjava devijantnoponašanje, suprotno normama; ne uzima u

obzir uticaj nasleđa i ličnog(idiosinkratičkog) iskustva.Šire definicije (psiholozi) –Proces

socijalnog učenja putem koga jedinka stičesocijalno-relevantne oblike ponašanja i formira se kao

ličnost sa svojimspecifičnim karakteristikama (Rot).Neki autori izjednačavaju pojam

socijalizacije i pojmove kulturalizacije ili akulturacije. Socojalizacija, međutim, nije samo

usvajanje određenog sadržajaneke kulture već i proces nastajanja ljudskog socijalog bića.1

1 Žlebnik L., ``Psihologija deteta i mladih`` (1972), 53str.

3

Socijalizacija

Proces socijalizacije predstavalja jednu od pretpostavki ostvarivanja socijalne integracije osoba s

teskocama u razvoju.

``Socijalizacija``

1. Podrustvljanje necega, npr. Svojine, upravljanja, porodicnih funkcija, obrazovanje,

vaspitnih postupaka;

2. Proces u kojem pojedinci usvajaju drustveno-korisne i pozeljne obrasce ponasanja i sticu

osobine svojstvene clanovima drustvene zajednice u kojoj zive, proces socijalne

integracije pojedinca kojim se obezbedjuje uspjesno funkcijoniranje i obnavljanje

drustva;

3. Individualni razvoj jedinke shvacen kao integracija bioloski uslovljenog procesa sazrijeva

iz socijalnog uslovljenog procesa ucenja pri cemu se naglasak stavlja na strukturu

sadrzaja, sredstva i oblika socijalnog ucenja i njegove individualne i socijalne funkcije;

4. Siroko rasprostranjen naziv za naucno, u nacelu interdisciplinarno proucavanje ukupnosti

cinilaca, procesa i ishoda razvoja ljudske jedinke u drustvenim uslovima;

Najvažniji momenat u formiranju buduće ličnosti deteta je osećanje sigurnosti, osećanje da ga

roditelji vole i da se brinu o njemu. Akcenat nije na pojedinim odlukama roditelja već na

njihovom celokupnom ponašanju, na opštoj porodičnoj atmosferi i na tome koliko se dete u toj

atmosferi oseća sigurno. Nedovoljna briga za dete i nedovoljno pokazivanje ljubavi dovode do

razvijanja osobina kao što su agresivnost i neprijateljski stav prema okolini ili zatvaranje pred

okolinom, povučenost i pasivnost. Drugi odnos roditelja prema deci o kom se dosta raspravlja u

stručnoj literaturi je davanje prevelike slobode detetu ili permisivnost nasuprot strogoj kontroli

deteta ili restriktivnosti. Mišljenja ovde nisu podudarna, neki autori smatraju da je najbolji efekat

za dete jaka kontrola i dovoljno srdačnosti, dok drugi smatraju da je najidealnija umerena

4

kontrola i velika srdačnost. Međutim, dosta je jedinstveno mišljenje u tome da potpuna

tolerantnost, permisivnost ne daje uspešne rezultate u socijalizaciji.

Proces socijalizacije je otežan ukoliko se detetu dopušta da radi šta god hoće i ništa mu se ne

zabranjuje, ako se manifestuje samo ljubav prema detetu i nikad ta ljubav ne uskraćuje. Takva

deca postaju sebična. U slučajevima gde nema manifestovanja ljubavi kod deteta se razvija

nezainteresovanost za sredinu i društvo a često se formira i agresivnost. Takođe, negativno

deluje i nedosledno ponašanje roditelja, kada roditelj za istu situaciju nekada dete kažnjava,

nekad nagrađuje ili ne reaguje uopšte, kod deteta se razvijaju osećanje nesigurnosti i sklonost ka

neurotičnosti.

Jedan od najvažnijih konkretnih činioca koji učestvuju u procesu socijalizacije je odnos među

roditeljima. Rezultati istraživanja pokazuju važnost skladnih odnosa među roditeljima za

razvitak deteta. Nesklad između roditelja dovodi do konflikta i u samom detetu jer deca po

pravilu vole oba roditelja i identifikuju se i sa jednim i sa drugim pa je konflikt između njih

istovremeno i konflikt u samom detetu. Postoji pozitivna korelacija između sukoba u prodici s

jedne strane i javljanja nepoželjnih osobina i oblika ponašanja s druge strane-javljanje

ljubomore, sebičnosti, emocionalne nestabilnosti, strašljivosti, svadljivosti, osećanja

nesigurnosti. 2Mnogi autori smatraju da je, ukoliko između roditelja postoji težak i nesavladiv

nesklad, razvod braka bolje i efikasnije rešenje problema od eventualnog ostajanja u braku.

2 Kamenov E., ``Opšta metodika`` (2006), 65str.

5

Uticaj drustvene sredine na socijalizaciju dece

Osnovni cilj socijalizacije je afirmacija dečje ličnosti. Razvoj individualnosti svakog deteta

treba da se obavlja putem njegove integracije u spletove socijalnih odnosa kakvi nastaju u dečijoj

zajednici, u kojoj se polazi od činjenice da među decom postoje razlike( u ukusima, mišljenjima,

stavovima, sposobnostima, načinima izražavanja itd.) Socijalizacija je jedan zbirni pojam koji

obuhvata sistem normi i pravila ponašanja koje društvo prenosi svojim članovima. U svakom

društvu pojedinac mora steći svest o postojećim društvenim strukturama, o usvojenim oblicima

međusobnih odnosa unutar tih društvenih struktura i o onim obrascima ponašanja koji su

potpuno prihvatljivi za društvo u celini.

Društvena aktivnost čoveku daje osnov socijalizacije. Čovek nije pasivni objekt i kreatura

socijalizacije na koga kultura utiskuje svoj pečat. On se ne javlja samo kao produkt društvenih

odnosa, već kao njihov stvaralac, aktivni učesnik. Institucije poput porodice, grupe vršnjaka,

škole, radnog mesta, radija, tv-a postaju sredstva preko kojih društvo oblikuje želje, motive,

vrednosti svojih članova.

Pod pojmom društvena sredina podrazumevamo određeni društveni skup uverenja vrednosti i

pogleda koji su, u većoj ili manjoj meri, zajednički svim njegovim članovima. Društvo razvija

jedan kodeks socijalnih orijentacija koje su u funkciji osmišljavanja i pružanja osećaja

stabilnosti, koji može proisteći iz istovetnih iskustava. Socijalizacija je termin kojim se često u

novijoj psihijatrijskoj i pedagoško- psihološkoj literaturi označava proces izgrađivanja čovekove

ličnosti. Pod socijalizacijom se podrazumevaju svi uticaji društva i njihovih jedinica ( skupina,

institucija) na pojedinca kojima se on priprema na preuzimanje svih društvenih uloga koje mu

pripadaju i kojima on stvara svoju ličnost, razvija svoj individualitet.3

3 Žlebnik L., ``Psihologija deteta i mladih`` (1972), 45str.

6

Porodica i socijalno ponašanje dece

Prema savremenim teorijskim viđenjima, socijalizacija dece u porodici podrazumeva

dvosmerni proces: uticaj roditelja i drugih članova porodice na dete, ali i uticaj deteta na

roditelje. To znači da dete nije objekt koji pasivno prima uticaje određenih agensa socijalizacije,

već kroz interakciju sa drugima aktivno utiče na ishode vlastite socijalizacije. Akcenat je, dakle,

na procesima samoregulacije, odnosno sposobnosti deteta da utiče na sopstveno ponašanje,

umesto da reaguje mehanički na spoljašnje uticaje. Ključno pitanje koje se ovde postavlja jeste:

kako dete doživljava uticaje porodične sredine, s obzirom na činjenicu da isti uticaji nemaju isto

značenje za svako dete. Poznato je da porodični odnosi imaju različite uticaje na decu u

zavisnosti od toga kako su oni viđeni iz perspektive deteta. Doživljaj roditeljskih postupaka

prema detetu odražava se na to kako dete doživljava sebe, a to povratno utiče na kasnije

tumačenje njihovih postupaka. Dakle, reč je o „lancu“ međusobnih uticaja, važnost subjektivnog

tumačenja ponašanja roditelja prema detetu i činjenice da roditelji i dete iste postupke različito

doživljavaju. Ovim se otvara pitanje usaglašavanja zajedničkih značenja, što podrazumeva

ostvarivanje dijaloga između roditelja deteta u cilju međusobne spoznaje ličnih, odnosno

specifičih značenja sa kojima roditelj i dete stupaju u interakciju. Roditelji, braća, sestre i ostali

članovi porodice, za dete su uzor ljudskog društva i odnosa u njemu. Svoja iskustva sa prvim

osobama među kojima se našlo, njihove međusobne odnose i postupke, dete u većoj ili manjoj

meri generalizuje, tj. proširuje i na druge ljude. Visoka povezanost između odnosa mladih sa

roditeljima i sa vršnjacima znači da su mladi koji imaju skladne odnose sa roditeljima obično i sa

drugovima u dobrim odnosima , dok oni koji imaju izvesnih problema u odnosu sa roditeljima

češće dolaze u sukob i sa prijateljima. Velikoj meri zavisi vaspitanost dece. Deformacije u

odnosu roditelja pema deci imaju negativan uticaj na psihički život, mentalno zdravlje i

ponašanje dece. Uticaj porodice je nezamenljiv, ona ostvaruje permanentni i dugotrajni uticaj od

svih ostalih društvenih faktora i najprisutni je učesnik u celokupnom procesu oblikovanja mlade

ličnosti i usmeravanja njenog ponašanja.4

4 1. Milošević N., ``Osnove socijalne pedagogije`` ( 2004 ), 89str.

7

8

Uticaj vrsnjaka na socijalni razvoj djeteta

Nastava kao proces uvek podrazumeva dva aktera, nastavnike i učenike i njihovu međusobnu

komunikaciju. Kada se uči, komunikacija ide u smeru nastavnik-učenik i u manjem obimu

učenik-nastavnik. Vršnjaci su uvek prisutni i njihov uticaj raste sa godinama. Za dečiji socijalni

razvoj vršnjaci imaju veliki značaj. Interakcija između vršnjaka se razlikuje po kvalitetu i

funkciji od odnosa između odraslih/nastavnika i dece/učenika. Osnovna odlika ovog odnosa je

ravnopravnost, svi smo mi jednaki, a iz toga proističe:“ja želim i mogu da učim od tebe“.

Ravnopravni odnos podstiče razvijanje empatije tj. osetljivosti za tuđe potrebe i zauzimanje

perspektive drugih. Osećaj da svi smo jednaki takođe omogućava da se vršnjaci prilagođavaju

jedni drugima, prave kompromise, dogovaraju i samim tim uče važnim socijalnim veštinama. U

međusobnoj interakciji se uviđa granica sopstvenog ponašanja i kako ono utiče na druge. Shvata

se značaj zajedničkih dogovora, poštovanje definisanih pravila, a to je put razvijanja

odgovornosti. Kroz međusobnu vršnjačku razmenu razvija se osećaj zajedništva i zadovoljava

potreba pripadanja grupi. Koliki je uticaj vršnjaka pre svega se ogleda u pospešivanju motivacije

i postignuća dece/učenika. Vršnjačka grupa je vrlo važno okruženje gde se razvijaju ovi aspekti

ličnosti. Intimna grupa vršnjaka budi želju da dete/učenik daje više i bude bolji.

Škola ima za cilj razvoj intelektualnog, socijalnog i emocionalnog dela ličnosti. Uglavnom se

podstiče umni razvitak dok socijalni i emocionalni su pomalo zaboravljeni. Upravo vršnjačko

učenje omogućava unapređenje ovih aspekta ličnosti i time razvijamo celovitog čoveka.

9

Prihvacen ili odbacen

Često je na sceni okrutna društvena igra žigosanja različitih i neuklopivih u šablon.Autsajderi su

odbacivani zbog kulturoloških, fizičkih ili finansijskih razloga. Ova od društva izopštena deca

najčešće upadaju u drugu krajnost (previše su zatvorena,napadna su,svadljiva ) .

Odvojenost od prijatelja često je ‘’duboko nesrećno iskustvo za decu’’, što može negativno da

utiče na njihovo mentalno zdravlje, dok je odbijanje od druge dece usko povezano s problemima

kao što su depresivna raspoloženja i agresivnost, kao i nesocijalno i delikventno ponašanje .

Deca koja su aktivno nevoljena ili odbačena od strane svojih vršnjaka imaju teškoće u

interpersonalnim odnosima. Odbačenost spada u relativno stabilnu kategoriju. Ukoliko odbačena

deca promene socijalnu sredinu i nađu se u novoj grupi vršnjaka, oni ponovo dobijaju status

odbačenih. To dokazuje da se jednom uspostavljen status dugo zadržava kao takav. Rezultati

pokazuju da odbačena deca ispoljavaju agresivno ponašanje, asocijalno ponašanje, ometaju

druge, imaju niže samopouzdanje u odnosu na popularnu decu, usamljeni su, nadmeni su i

upadaju u nevolje, nastavnici su im manje naklonjeni i procenjuju ih kao osobe koje su sklone

devijantnom ponašanju. Odbačena deca se nalaze pod velikim rizikom. Kod njih je veća

verovatnoća pojave negativnih ishoda, kao što su delikvencija, kriminalitet, ponavljanje razreda,

problemi u ponašanju i slično. Odbačeni učenici imaju veću šansu u odnosu na ostale statusne

grupe, za doživljavanje akademskih teškoća i postizanje školskog neuspeha. Rizik za nastajanje

ovih problema nije jednak kod sve odbačene dece. Uticaj vršnjačke odbačenosti povećava se sa

dužinom trajanja i vremenskom blizinom takvog socijalnog iskustva. Postoji nekoliko razloga

zašto deca bivaju odbačena od strane svojih vršnjaka: ometanje drugih na nastavi, akademska

neuspešnost (ona određuje socijalni ugled učenika u razredu ), nezrelost ili nepripremljenost za

efikasno učestvovanje u socijalnim situacijama. Povezanost statusa odbačenosti sa akademskim

teškoćama karakteristična je za učenike od najmlađih do najstarijih razreda osnovne škole. Ova

veza je pronađena i kod dece na predškolskom uzrastu. Akademsko postignuće negativno

korelira sa vršnjačkom odbačenošću i u starijim razredima osnovne škole i u srednjoj školi, to

jest, odbačeni učenici imaju teškoće u školskom radu i samim tim postižu i lošije rezultate iz

10

različitih predmeta. U sprovedenom longitudinalnom istraživanju pokazano je da učenici koji su

imali status odbačenih u trećem i četvrtom razredu, u osmom razredu postižu slabiji školski

uspeh.5

Takođe, oni koji su prevremeno napustili školu uglavnom su na mlađem uzrastu bili odbačeni,

dok u stavovima prema školi nije nađena razlika među učenicima različitog sociometrijskog

statusa. Većina istraživanja koja su rađena u vezi sa vršnjačkom pripadnošću i školskim

postignućem važe za sve kulture. Na osnovu dobijenih nalaza, potvrđeno je postojanje

recipročnih efekata školskog postignuća i socijalnog funkcionisanja. Utvrđeno je da se

akademska neuspešnost odražava na socijalnu kompetenciju i vršnjačku prihvaćenost, kao i da

pokazatelji socijalne nekompetencije , to jest, agresivno ponašanje i vršnjačka odbačenost

negativno utiču na školsko postignuće.

5 1. Milošević N., ``Osnove socijalne pedagogije`` ( 2004 ), 35str.

11

Zakljucak

Deca usvajaju socijalne veštine učestvujući u vršnjačkoj zajednici kao njen deo. U njoj uče kako da rade, kako da slušaju, da razmišljaju i da se saosećaju sa drugima. Brojna istraživanja i dobijeni nalazi potvrđuju činjenicu da vršnjački odnosi imaju veoma značajan uticaj ne samo na tekući razvoj , već i na kasniji, akademski i emocionalni razvoj.

Bitno je naglasiti da je utvrđivanje sociometrijskog statusa od velikog značaja u početnim godinama školovanja jer ono dovodi do uspešnosti pojedinca i sprečavanja negativnih efekata. Da li će dete biti prihvaćeno ili odbijeno u kasnijem periodu, zavisi samo od toga na koji način i u kojoj meri ono stupa u odnose sa svojom vršnjačkom grupom u ranom detinjstvu. Treba još istaći kao najbitniju stvar da vršnjačka grupa ima glavnu ulogu u formiranju ličnosti, to jest, od nje najviše zavisi u kakvu će se osobu formirati dete.6

6 Kamenov E., ``Opšta metodika`` (2006),25str.

12

Literatura

1. Milošević N., ``Osnove socijalne pedagogije`` ( 2004 );2. Kamenov E., ``Opšta metodika`` (2006);3. Žlebnik L., ``Psihologija deteta i mladih`` (1972).

13