СОВРЕМЕНА МИКРОЕКОНОМИЈА

СОВРЕМЕНА МИКРОЕКОНОМИЈА

• Ппделбата на микрпекпнпмија и макрпекпнпмијаппстпјат птппранп, а ппсебнп пд настануваоетп на екпнпмијата какп сампстпјна наука (XVIII век).

• Се истакнува дека микрпекпнпмијата изучува ппединечни екпнпмски субјекти (ппединци, дпмаќинства, претпријатија), а макрпекпнпмијата изучува агрегати (збирни гплемини) на нивп на наципнална екпнпмија и ппщирпкп.

• Микрпекпнпмијата гп изушува пднесуваоетп на пдделните пазарни субјекти.

• Централен ппим на микрпекпнпмијата е пазарпт какп алпкативен механизам на распплпжливите средства и при ппстпеое на мпжни алтернативни упптреби.

• Ги изушува прпизвпдствптп, распределбата, размената и пптрпшувачката, пптпа трпшпците, цените, пазарпт, разните аспекти на фирмата и сл.

• Дел пд пращаоата кпи се изушуваат вп микрпекпнпмијата се изушуваат и на нивп на вкупнптп стппанствп (макрпекпнпмскп нивп).

• Разликата меду микрпекпнпмијата и макрпекпнпмијата се пбјаснува, пред се, сп нивптп на агрегираое при изушуваоетп на екпнпмските ппјави и прпблеми.

• Развпјпт на микрпекпнпмијата гп направија маргиналистите пд разни земји, а ппсебнп пд Австрија, Щвајцарија, Англија, Щведска и САД. Вп центарпт на нивните изушуваоа се најдпа пазарпт, цените, распределбата, парцијалната рамнптежа, фирмата, екстерналиите и др.

• Вп ппшетпкпт на XX век, пднпснп дп настануваоетп на Кејнзпвптп ушеое, настанаа разни микрпекпнпмски теприи - за трпшпците, цените, прганизацијата и управуваоетп, пграничената кпнкурекција и др.

• Од брпјните микрпекпнпмски щкпли и теприи за пдделни екпнпмски пращаоа, ќе се псврнеме врз следниве:

1. теприја на пграничена (мпнппплска) кпнкуренција,

2. неприкардијанската теприја на цените,

3. тепријата на игрите,

4. тепријата на пграничената раципналнпст и

5. тепријата на асиметричните инфпрмации.

ЕДВАРД ШЕМБЕРЛЕН(EDWARD CHAMBERLIN, 1890-1967)

1. ТЕОРИЈА НА ОГРАНИШЕНА (МОНОПОЛСКА) КОНКУРЕНЦИЈА

ЕДВАРД ШЕМБЕРЛЕН

• Видпви кпнкуренција и диференцијација на прпизвпдите.

• Првп да се пдредат прирпдата на кпнкуренцијата и мпнппплпт, а пптпа да се анализира секпја пд нив ппсебнп.

• Втпрп, треба да се премине кпн следната етапа вп кпја се врщи синтеза на пвие два принципи вп систем на мпнппплистичка кпнкуренција.

• Ппд ппимпт слпбпдна или чиста кпнкуренцијаппдразбира спстпјба кпја ги има следниве карактеристики: мнпгу прпдавачи и мнпгу купувачи ппбарувачката е спвршенп еластична, ппстпи идеална мпбилнпст на фактприте на прпизвпдствптп, нема мпнпппл, ппстпи идентичнпст кај прпизвпдите и услпвите за прпдажба и др.

• Ппд апсплутен мпнпппл ја ппдразбира спстпјбата вп кпја има еден прпдаваш, а мнпгу купуваши, и мпбилнпст на фактприте на прпизвпдствптп, диференциранпст на прпизвпдите и др.

• Ппд мпнппплистичка (пграничена) кпнкуренција ппдразбира спстпјба на мнпгу ппнудуваши кпи нудат диференцирани прпизвпди и мнпгу ппбаруваши (купуваши) кпи не се рамнпдущни щтп ќе купат.

• Сппред брпјпт на ушесниците, мпнппплистишката кпнкуренција е слишна на пптпплната (слпбпдната) кпнкуренција, дпдека сппред диференциранпста на прпизвпдите и мпбилнпста на фактприте на прпизвпдствптп е ппблиска дп спстпјбата на мпнпппл.

• Сппред Шемберлен, кпнкуренцијата и мпнппплпт се кпмбинираат (се мещаат) на два нашина: сппред брпјпт на прпизвпдителите (мнпгу, малку, еден прпизвпдител) и сппред диференцијацијата на прпизвпдите (еднакви, малку и мнпгу разлишни прпизвпди).

• Сппред негп, диференцијацијата на прпизвпдите ппстпи ппради разни причини, кпи мпже да се ппделат вп две групи: пбјективни причини (квалитет на прпизвпдите и услпви за прпдажба) и субјективни пришини (психплпщки мптиви за купуваое). Таа ппстпи и ппради разлишната пддалешенпст пд пазарпт (прпстпрен мпнпппл).

• Диференцијацијата на прпизвпдите претставува една пд главните пришини за кпнкуренцијата меду мпнппплите, какп и меду нив и другите претпријатија.

• Ппд ппимпт рамнптежа ппдразбира изедначенпст на прихпдите и расхпдите на пдреденп претпријатие.

• Се интересира, пред се, за максимизацијата на прпфитпт и неа ја изушува вп три услпви: пбем на прпизвпдствптп, диференцијација на прпизвпдите и прпдажни трпшпци.

• Вп врска сп пбемпт на прпизвпдствптп ЕДВАРД ШЕМБЕРЛЕН пищува:

• Секпе претпријатие има интерес да гп згплеми свпетп прпизвпдствп па сппред тпа и прпдажбата, се дпдека секпја дппплнителна единица прихпд пд реализацијата е ппгплем пд изнпспт на трпщпците, пднпснп дпдека таа гп згплемува вкупнипт прихпд вп ппгплема мера пткплку щтп изнесува дппплнителнипт трпщпк за таа единица.

• Изразенп преку категприите маргинален прихпд и маргинален трпщпк, пва знаши дека кпн прпщируваое на прпизвпдствптп ќе се пди се дпдека маргиналнипт прихпд и маргиналнипт трпшпк не се изедначат”

• Сппред тпа, рамнптежата ја дефинира какп рамнптежа меду прихпдите и трпщпците на претпријатие.

ЕДВАРД ШЕМБЕРЛЕН

• Тепријата на мпнппплистишка кпнкуренција настана сп критика на Марщалпвптп ушеое за цените и кпнкуренцијата и сп анализа на капиталистишката стварнпст вп ппшетпкпт на триесеттите гпдини на XX век

ПЈЕРО СРАФА(PIERO SRAFFA, 1898-1983)

НЕОРИКАРДИЈАНСКА ТЕОРИЈА НА ЦЕНИТЕ

Претхпдник на тепријата на пграничена кпнкуренција.

• Кпн средината на дваесеттите гпдини на XX век, кпга се јавува сп една статија вп кпја ја критикува тепријата на спврщена кпнкуренција и вп таа смисла се јавува какп претхпдник на тепријата на пгранишена кпнкуренција, кпја ќе биде ппдпцна изградена пд страна на Чпан Рпбинспн и Едвард Шемберлен.

• Сарафа истакнува дека спврщените пазари ппвеќе не ппстпјат и дека не ппстпи единствен пазар, туку ппстпјат низа специфишни пазари. Тпј ппсебнп ги разгледува пднпсите меду кпнкуренцијата и мпнппплпт.

• Теприја на „стандардна стпка” и на цените.

• Срафа гп пбјаснува фпрмираоетп на цените вп три слушаи.

1. Првипт е при прпизвпдствп на стпки вп услпви на затвпрен систем, вп кпј исти стпки се јавуваат и какп прпизвпди и какп средства за прпизвпдствп. Вп такпв слушај релативните цени на разни стпки се еднакви на релативните трпщпци на прпизвпдствптп.

1. При анализата на втприпт слушај, истп така, претппставува исти стпки да се упптребуваат и какп прпизвпди и какп средства за прпизвпдствп, сп таа разлика щтп екпнпмскипт систем и технплпгијата пвпзмпжуваат да се прпизведе ппгплемп или истп кплишествп пд некпе дпбрп кпе е упптребенп какп средствп за прпизвпдствп. Вп тпј слушај вищпкпт (прпфитпт) се распределува на прпизвпдствените активнпсти, сразмернп на вреднпста на упптребените средства за прпизвпдствп вп секпја пд нив. Притпа, фактпрпт труд се јавува ппсреднп преку дпбрата щтп ги трпщат рабптниците, а за кпи Срафа вели дека се средства за прпизвпдствп какп и другите средства за прпизвпдствп.

• Вп третипт слушај Срафа гп издвпјува трудпт пд другите средства за прпизвпдствп и прави разлика меду висината на надниците и другите цени. Специфишнпста на пристаппт на Срафа се спстпи вп утврдуваоетп на ппсебна единица щтп ќе служи за мереое на вреднпста. Сппред негп, таква улпга не мпже да врщи една стпка, па ппради тпа пристапува кпн кпнструираое на една слпжена или стандардна стпка.

• Таа ппфаќа ппединешни дпбра кпмбинирани вп исти сразмери, вп кпи мпра да бидат кпмбинирани за да ја прпизведуваат самата слпжена стпка. Сппред негп, дп таква слпжена стпка тещкп се дпада. Нп, сепак, предлага пдреден сппднпс на кплишествптп на железп, јаглен и житп.

• Ппнатаму, Срафа истакнува дека мещавината на пвие видпви мпже да се нареше стандардна стпка, мнпжествптп на равенките (или дејнпстите) вклушени вп прпппрциите кпи ја прпизведуваат стандардната стпка гп нарекува стандарден систем

4. ТЕОРИЈА НА ИГРИТЕ

• За нејзини автпри вп дпменпт на екпнпмијата се сметаат двајца американски автпри пд австрискп пптеклп - Чпн фпн Нпјман и Оскар Мпргенстерн.

• Теприја ппдпцна е дпразвивана пд други мислители и на трпјца пд нив им е дпделена Нпбелпвата награда за екпнпмија за нивните дпстигаоа вп дпменпт на тепријата на игрите. Тпа се: Чпн Нещ, Чпн Харщани и Рајнхард Зелтен, кпи ја дпбија наградата за екпнпмија вп 1994 гпдина.

• Тепријата на игрите претставува „ппсебна математишка дисциплина, кпја се занимава сп фпрмализација на утврдуваое на пптимални пдлуки вп услпви на кпнфликти, делумни кпнфликти или вп услпви на неизвеснпсти”.

• Тепријата на игри ни ппмага да ги разбереме стратещките избпри т.е. пднесуваоетп на лудетп претпријатијата и прганизациите кпга тие пшекуваат дека нивната активнпст и дејствуваое ќе влијае врз пднесуваоетп на лудетп, претпријатијата, прганизациите.

• Ппстпјат кппперативни и некппперативни игри. Вп првипт слушај ушесниците вп играта спрабптуваат, дпдека вп втприпт слушај секпј ушесникк сам си избира стратегија за кпја смета дека е најдпбра, без разлика кплку е дпбра за други или за ппщтествптп.

• Тепријата на игрите мпже да се примени на разни слушаи вп екпнпмијата. Најдпбри резултати дава акп станува збпр за стппанствп вп кпе ппстпјат плигппплски спстпјби. Ппслаби резултати се ппстигнуваат вп услпви на перфектна кпнкуренција.

• Вп дпменпт на екпнпмијата се настпјува да се дпбие максимум вп играта, а тпј максимум се спстпи вп настпјуваоетп екпн. субјект да пствари ппгплем прпфит.

• „Дејствптп на вакпв сампстпен екпнпмски субјект прилега на пднесуваоетп на играшите на ппкер или друга некпја друщтвена игра. За исхпдпт на играта не рещава самп ризикпт, туку и вещтината, итрината, стратегијата, дури и блефпт на спиграшите.

• За да се ппредели пднесуваоетп на секпј играш, се пплзува математиката, метпдпт на верпјатнпста, а се кпристи и психплпгијата. Тпа щтп важи за играшите вп хазардните игри важи дп извесна мера и за екпнпмските единки на пазарнптп стппанствп...

• Секпј партнер или играш си израбптува свпја стратегија кпјащтп се сведува на тпа да ги максимира свпите преднпсти (прпфитпт), кпещтп мпже да гп ппстигне акп ги минимизира изгледите на свпите партнери.

• Чпн Нещ е најппзнат сп ушеоетп нарешенп Нещпва рамнптежа.

• Ппд ппимпт Нешпва рамнптежа се ппдразбира „такпв исхпд кпга секпј пд играшите ја избира најдпбрата мпжна стратегија при даден избпр на другипт играш.

• Нещпвата рамнптежа ущте се вика и 'неспрабптувачка рамнптежа' ппради тпа щтп секпј пд играшите избира стратегија без тајнп дпгпвараое, т.е. се ппределува за пнаа стратегија кпја за негп е најдпбра без разлика кплку е дпбра за ппщтествптп или за кпј билп пд пстанатите играши.

• Нещпвата рамнптежа мпже да се пбјасни на примерпт на дуппплпт, кпга на еден пазар ппстпјат две фирми, А и Б. Вп пвпј слушај, на т.н. кпнкурентска игра, секпја пд фирмите ќе размислува дали да се држи за нпрмалната цена или да ја згплеми цената на мпнппплскп нивп и да се пбиде да зарабпти виспк (мпнппплски) прпфит.

5. ТЕОРИЈА НА ОГРАНИШЕНА РАЦИОНАЛНОСТ

• Вп спвремената реалнпст индивидуите ппкажуваат немпќ вп ппглед на ппстигнуваое пптимален избпр и наместп вербата вп непгранишена раципналнпст се наметнува пгранишената раципналнпст.

• Најппзнат екпнпмски мислител на пгранишената раципналнпст е Херберт Сајмпн.

•

• Спвремената екпнпмска реалнпст настанаа прпмени вп ппглед на субјектпт кпј дпнесува пдлуки вп фирмите.

• Именп, наместп класишнипт претприемаш, кпј ппранп гп имал главнипт збпр при дпнесуваоетп на пдлуките вп фирмата, денес тпј е заменет сп друг субјект (меначери) сп свпи интереси и цели. Истп така, настанаа сущтински прпмени и вп ппглед на дпнесуваоетп пдлуки надвпр пд фирмите.

• Се смета дека Сајмпн е првипт кпј ги впведе вп упптреба ппимите „пгранишена раципналнпст” и „нивп на аспирација и задпвплствп”. Именп, тпј е приврзаник на кпнцепцијата за административен мпдел на пдлушуваое, кпј се заснпва на пгранишена раципналнпст и задпвплуваое.

• Огранишената раципналнпст прпизлегува пттаму щтп меначерите имаат време и сппспбнпст да пбрабптат пгранишена сума инфпрмации и врз таа пснпва да ппдгптват пдлуки. А задпвплуваоетп се темели на фактпт щтп пдлушувашпт гп избира првптп рещение кпе ги задпвплува минималките критериуми на пдлушуваое (Нпбелпвци пп екпнпмија, 2000, стр. 108).

• Административнипт мпдел на пдлушуваое се пптпира на следниве претппставки:

1. „Одлуките за целите шестп се нејасни, кпнфликтни и недпстасува кпнсензус меду меначерите. Меначерите шестп не се заппзнаени сп прпблемите или мпжнпстите кпи ппстпјат вп претпријатиетп.

2. Не секпгащ се применуваат раципнални ппстапки, а кпга се применуваат, тие се пгранишени на еднпставнп гледаое на прпблемпт наместп ппфаќаое на слпженпста на реален настан.

3. Истражуваоетп на меначерите за алтернативите е лимитиранп пд шпвешки, инфпрмативни и ресурсни пгранишуваоа.

4. Најгплем брпј меначери се за задпвплувашкп, а ппмалку за максималнп рещение. Ова е ппради фактпт щтп имаат пгранишени инфпрмации и имаат нејасни критериуми за тпа щтп спдржи максималнптп рещение”

ТЕОРИЈА НА АСИМЕТРИШНИТЕ ИНФОРМАЦИИ

• Ппнпвите истражуваоа вп дпменпт на инфпрмациите ппкажуваат дека екпнпмските субјекти распплагаат сп некпмплетни и асиметришни инфпрмации. Тпа е спрптивен став пд пнпј на класишарите и непкласишарите кпи веруваат вп ефикаснпста на пазарпт за пптимална алпкација на ресурсите. Ппзнати тепретишари на асиметришните инфпрмацли се: Чпрч Стиглер, Чпрч Акерлпф, Чејмс Мирлис, Вилијам Викри, Мајкл Спенс, Чпзеф Стиглиц и др.

• Тие ги изушуваат асиметришните инфпрмации вп разни дпмени: пензиски систем, здравствен систем, пазар на труд, псигуруваое на импти и лица, аукции и др. Сппред нив, актерите вп тие пбласти, а и вп друга, распплагаат сп асиметришни инфпрмации -разлишнп се инфпрмирани, се прикриваат пдредени факти и сл. Пптпа истакнуваат дека асиметришните инфпрмации прпдуцираат несппдветен избпр и мпрален хазард. За да се намалат негативните ппследици пд нивнптп ппстпеое, пптребнп е да се пткриваат. Нп нивнптп истражуваое е мнпгу скап прпцес, бидејќи бара труд, време, енергија.

• За актуелнпста на прпблематиката на асиметришните инфпрмации збпрува и фактпт щтп вп 1996 гпдина Мирлис и Викри дпбија Нпбелпва награда за екпнпмија за придпнеспт вп дпменпт на пазарите сп асиметришни инфпрмации, пред се, вп јавнипт сектпр (псигуруваое, данпшен систем, аукции, тарифи на железниците и др.). Пет гпдиниппдпцна (2001) трпјца американски екпнпмисти: Чпрч Акерлпф, Мајкл Спенс и Чпзеф Стиглиц, истп така, ја дпбија Нпбелпвата награда за резултати пд пбласта на пазарите сп асиметришни инфпрмации. Наградата им е дпделена за ппстигаоа вп изушуваоетп на асиметришните инфпрмации вп дпменпт на инфпрмаципната екпнпмија, а ппсебнп вп кпмерцијалнипт сектпр: пазар на дпбра и услуги, пазар на капитал, пазар на труд, банкарствп, функципнираое на кпнтрплата на кпрппрациите и др.