DzIAł 1 JA I MOJE OTOCzENIE

Jak się uczyć?1.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Sposoby poznawania przyrody1.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10W powiększeniu 1.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Naucz się planować swój dzień1.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16zwierzęta w pracowni przyrodniczej 1.5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18zwierzęta hodowane przez człowieka 1.6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Uprawiamy rośliny doniczkowe 1.7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Trujące rośliny i grzyby1.8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Test sprawdzający. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

DzIAł 2 ORIENTACJA W TERENIE

Według Słońca wyznaczamy pory dnia i pory roku2.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Według Słońca wyznaczamy kierunki w terenie2.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Sposoby wyznaczania kierunków w terenie2.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Określanie odległości i wysokości w terenie2.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40Obraz terenu – mapa 2.5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44Legenda mapy, czyli objaśnienia znaków 2.6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Skala mapy, czyli pomniejszenie 2.7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Formy terenu i ich wysokości 2.8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Formy terenu i wysokości na mapie 2.9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Wyruszamy z mapą w teren 2.10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Test sprawdzający. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

DzIAł 3 OBSERWACJE I DOŚWIADCzENIA ŹRÓDłEM WIEDzY PRzYRODNICzEJ

Jak przebiega rozwój rośliny?3.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65Prowadzimy obserwacje nasion 3.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67Sprawdzamy, jakie warunki są potrzebne do kiełkowania nasion 3.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69Prowadzimy obserwacje kiełkowania 3.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Test sprawdzający. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Jak lód zamienia się w wodę?3.5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74Jak woda zamienia się w lód?3.6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Tajemnice parowania 3.7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78Budowa drobinowa cieczy 3.8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80Budowa drobinowa ciała stałego 3.9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Budowa drobinowa gazów 3.10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84Kształt i objętość cieczy i gazów 3.11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86Kształt i objętość ciał stałych 3.12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Dyfuzja cieczy i gazów 3.13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91Gaz zwiększa objętość 3.14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Ciało stałe zwiększa objętość3.15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96Ciecz zwiększa objętość3.16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Jakie znaczenie ma zjawisko rozszerzalności cieplnej?3.17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

SPiS trEści

Powietrze wokół nas3.18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103Ciśnienie atmosferyczne 3.19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Test sprawdzający . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Chmury 3.20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111Opady atmosferyczne 3.21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113Temperatura powietrza 3.22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115Pogoda w różnych porach roku 3.23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117Prognoza pogody 3.24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Test sprawdzający . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

SKłADNIKI KRAJOBRAzU I zALEŻNOŚCI MIĘDzY NIMIDzIAł 4

Składniki krajobrazu oddziałują na siebie 4.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Czynniki środowiska decydują o życiu organizmów4.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128Las ma warstwową budowę4.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131Warunki życia w lesie4.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134Drzewa i krzewy liściaste lasu oraz ich towarzysze 4.5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136Drzewa i krzewy iglaste4.6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139Czym się żywią zwierzęta żyjące w lesie? 4.7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Organizmy lasu są powiązane zależnościami pokarmowymi 4.8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Test sprawdzający . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Wiosna na łące 4.9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147Jak są zbudowane trawy?4.10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149Owady i pająki4.11 na łące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152Jakie ptaki przylatują na łąkę? 4.12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154Jakie ssaki można spotkać na łące?4.13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156Rośliny użytkowe uprawiane przez człowieka 4.14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158zwierzęta żyjące na polu 4.15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Test sprawdzający . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164Jak rośliny są przystosowane do życia w jeziorze? 4.16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Jak ryby są przystosowane do życia w wodzie?4.17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167W jeziorze żyją nie tylko ryby 4.18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Test sprawdzający . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173Rzeka jest ciekiem wodnym4.19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174Obieg wody w przyrodzie 4.20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177Skały 4.21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Gleba jest środowiskiem życia wielu organizmów 4.22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 Test sprawdzający . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

DzIAł 5 CzłOWIEK I ŚRODOWISKO

Badamy stan środowiska, w którym żyjemy 5.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187zmiany w środowisku zachodzą w sposób naturalny i pod wpływem działalności człowieka 5.2 . . . . 191Jak chronić zasoby środowiska? 5.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194Środowisko ma wpływ na nasze zdrowie 5.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

Test sprawdzający . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

Treści podręcznika zostały podzielone na kilka rozdziałów, a każdy z nich stanowi pewną całość. W każdym rozdziale znajdziesz stałe elementy:

dzi

ał

1 • J

a i

mo

Je o

tocz

enie

Ja i moJe otoczenieNaukę przyrody rozpoczynasz od poznania zasad uczenia się i korzystania z pra-cowni przyrodniczej. Nauka przyrody będzie sprawiać ci wiele satysfakcji, gdy będziesz stosować się do następujących wskazówek:

zanim zaczniesz naukę, sprawdź w podręczniku, jakie są cele lekcji, czyli • czego konkretnie trzeba się nauczyć. Gdy skończysz naukę, sprawdź, czy udało ci się to osiągnąć;przeglądaj często podręcznik, słuchaj uważnie tego, o czym mówi się na • lekcji. Jak czegoś nie rozumiesz, to pytaj. Źródłem wiedzy są też książki i czasopisma przyrodnicze oraz internet. Najważniejszym jednak sposo-bem poznania przyrody są obserwacje i doświadczenia;ucząc się z książek, czytaj tekst dwa razy: pierwszy raz szybko, żeby się • zorientować, o czym jest i obejrzeć ilustracje do tekstu, drugi raz dokładnie, żeby zrozumieć;robiąc notatki nie przepisuj nigdy całych zdań z podręcznika. Staraj się • wyrazić swoje myśli własnymi słowami;to, czego się nauczysz, powtarzaj jak najczęściej.•

Przyrodę najlepiej

poznawać w terenie

Dział 1

7

1.1 Jak się uczyć?Po zapoznaniu się z tym tematem będziecie mogli:

wymienić to, co pomaga w nauce;•wyjaśnić, jak się uczyć, żeby się nauczyć.•

Żeby zostać dobrym uczniem, trzeba umieć się uczyć, nie pozwalać sobie na nieuwagę, dużo powtarzać i ćwiczyć, nie odkładać nauki na ostatni moment.

co pomaga w nauce?  

W nauce najbardziej pomaga chęć poznania czegoś nowego. Zainteresowanie przedmiotem powoduje, że nauka łatwo przychodzi i sprawia przyjemność.

Zadanie 1wyjaśniamy, dlaczego warto uczyć się przyrodyPrzekartkuj podręcznik. Znajdź interesującą cię informację. Napisz, czego chcesz się dowiedzieć i wymień kilka powodów, dla których warto uczyć się przyrody.

Najlepiej się uczymy, gdy nic nam nie przeszkadza i nie odwraca naszej uwagi. Z tego powodu na lekcji w klasie:

słuchamy uważnie tego, co mówi nauczyciel;• rozmawiamy tylko na podany temat;• zachowujemy ciszę, żeby nie przeszkadzać innym;• pytamy, gdy czegoś nie rozumiemy.•

Zadanie 2wyjaśniamy, jak skutecznie się uczyćCo najbardziej przeszkadza ci uważać na lekcji? Czego uczniowie nie powinni robić na lekcji, żeby nie przeszkadzać innym?

Większość osób najlepiej uczy się w ciszy lub przy bardzo cichej muzyce. W skupieniu się przeszkadzają:

głośne rozmowy i inne hałasy;• migający ekran telewizora lub komputera;• rozłożone w pobliżu gry, zabawki i inne przedmioty.•

mieJsce do nauki  

Miejsce nauki trzeba dobrze zorganizować. W przypadku osób praworęcznych lampa powinna świecić z lewej strony (u leworęcznych – z prawej). Jej światło

dzi

ał

3 • O

BSER

WaC

JE i

dO

ŚWia

dCz

ENia

PRz

YRO

dN

iCzE

78

dzi

ał

3 • O

BSER

WaC

JE i

dO

ŚWia

dCz

ENia

PRz

YRO

dN

iCzE

79

Doświadczenie 1Cel: obserwujemy parowanie wody i skraplanie pary wodnej.Pomoce: szklany pojemnik, gorąca woda, lusterko.Czynności:

do szklanego pojemnika wlej gorącą wodę;•obserwuj przestrzeń nad powierzchnią wody i wyżej (nad pojemnikiem);•nad pojemnikiem umieść lusterko i obserwuj jego powierzchnię.•

3.9 Tajemnice parowaniaPo zapoznaniu się z tym tematem będziecie mogli:

opisać, na czym polega parowanie wody; fopisać, na czym polega skraplanie pary wodnej. f

W czasie parowania woda zamienia się w parę wodną, czyli staje się gazem. Jest bezbarwna i dlatego jej nie widać. Para wodna skraplając się, zamienia się w wodę, czyli ciecz.

PaROWaNiE i SKRaPLaNiE  

Po deszczu obserwujemy wysychające kałuże. Woda (ciecz) z kałuży zamienia się w parę wodną, czyli gaz. Para wodna miesza się z powietrzem.

Parowanie to przejście ze stanu ciekłego w stan gazowy. Parowanie zachodzi w każdej temperaturze tylko na powierz-chni cieczy.

Ryc. 2 Skraplanie pary wodnej w powietrzu (a), na lusterku (b)

Ryc. 1 Parowanie wody i skrapla-nie pary wodnej

a b

parowanie

skraplanie

Nad powierzchnią gorącej wody unosi się para wodna, która jest przezroczysta i dlatego jej nie widać. Nieco wyżej para wodna w ze-tknięciu z chłodniejszym powietrzem się skrapla. Powstaje mgiełka złożona z drobnych kropelek wody. Za pomocą lusterka, które po-kryło się kropelkami wody, wykazaliśmy, że niewidoczna, gorąca para wodna skrapla się na zimnych przedmiotach.

Skraplanie to zamiana pary wodnej (gazu) w wodę, czyli ciecz.

W życiu codziennym często obserwujemy gorącą wodę i mgłę, która się nad nią unosi. Drobne kropelki wody, pojawiające się w po-wietrzu na przykład podczas kąpieli w wannie, często błędnie na-zywamy parą wodną. To co wtedy widzimy w powietrzu, jest wodą w postaci malutkich kropelek, czyli cieczą.

WOda PaRUJĄC, POBiERa CiEPłO  

W czasie parowania woda pobiera ciepło (energię) z otoczenia. Po wyjściu z kąpieli jest nam zimno, ponieważ kropelki wody znajdujące się na naszym ciele zaczynają parować. Do parowania potrzebują cie-pło, które pobierają z naszego ciała. W lecie parowanie wody ze skóry przyjemnie chłodzi ciało. W zimie przemoczone buty i odzież bardzo silnie ochładzają organizm, co może prowadzić do przeziębienia.

a

b

CiekawostkaPies w czasie upałów nie poci się tak jak człowiek. Gdy jest mu gorąco – wystawia język i zieje. Woda na języku psa zaczyna parować, pobiera energię z ciała psa i jego organizm się ochładza.

Zadanie 1W czasie upałów się pocimy. Wyjaśnij, w jaki sposób pot ochładza organizm.

c

Ryc. 3 Krople deszczu na szybie (a), woda w rzece (b), rosa (c)

PaROWaNiE i SKRaPLaNiE W PRzYROdziE  

Woda w stawach, jeziorach, rzekach cały czas paruje. Rośliny zielone również wy-parowują wodę. W czasie letnich upałów liście jednego drzewa mogą wyparować nawet 400 litrów wody dziennie. Powietrze w naszym otoczeniu zawsze zawiera parę wodną. Jeśli jest jej dużo, to mówimy, że wilgotność powietrza jest duża. Gdy para wodna skropli się na zimnym powietrzu – powstanie mgła. Gdy para wodna skropli się na zimnej trawie, liściach, pajęczynie, samochodzie – powstanie rosa.

Zadanie 2Gdy powietrze się ochładza, powstaje mgła. Dlaczego mgła znika, gdy zaczyna świecić Słońce?

PYtaNia i POLECENia KONtROLNE

Do szklanki z zimną wodą wrzuć kilka kostek lodu. Przyjrzyj się 1. zewnętrznym ściankom szklanki. Co zaobserwowałeś?Dlaczego widzimy nasz oddech zimą?2. Wyjaśnij, dlaczego mokre włosy po pewnym czasie „same” wysychają.3.

dzi

ał

4 • N

ajb

liżs

za o

koli

ca

146

A

TesT sPRaWdzajĄcY

Warstwowa budowa lasu zależy od1.

Wskaż zapis, w którym właściwie przypo-2. rządkowano roślinę warstwie lasu. A. mech – podszytB. leszczyna – warstwa koronC. buk – ściółkaD. poziomka – runo leśneWskaż 2 prawidłowe dopowiedzi. 3. Lipa jestA. producentem.B. konsumentem.C. rośliną wiatropylną.D. rośliną owadopylną.

A. światła.B. wody.

C. wiatru.D. człowieka.

Na podstawie rysunku można się dowie-7. dzieć, że sosna A. jest rośliną iglastą.B. wytwarza owoce.C. ma nasiona, które rozsiewa woda.D. rośnie wysoko w górach.Modrzew zaznaczono na rysunku literą...8.

Który z powyższych rysunków przedstawia 9. paproć?Którego organizmu brakuje w łańcuchu po-10. karmowym: dąb ................. dzięcioł?A. biedronkiB. myszyC. kornika D. jastrzębia

Drzewo przedstawione 4. na rysunku ma pokrój A. stożkowaty.B. kolumnowy.C. okrągławy.

Wskaż zdanie zawierające błąd.5. A. Rośliny gromadzą w pokarmie energię pochodzącą od Słońca.B. Rośliny wytwarzają pokarm z wody i dwutlenku węgla.C. Zwierzęta są samożywne, ponieważ pobierają gotowy pokarm.D. Zwierzęta są konsumentami. Wskaż błędne wyjaśnienie. W lesie jest 6. bardziej wilgotno niż na polu, ponieważA. drzewa i krzewy ocieniają glebę.B. w runie i w ściółce gromadzi się dużo wody.C. w lesie jest więcej opadów niż na polu.D. w dolnych partiach lasu jest mniejszy wiatr niż na polu.

lipa

C

D

B

Wstęp do działu Ze wstępu do działu dowiesz się, czego będziesz się uczyć w ciągu najbliższych tygodni.

Doświadczenia i zadania W zrozumieniu zjawisk przyrodniczych pomogą ci doświadczenia i zadania, które będziesz robić podczas lekcji. Możesz je wykonać także w domu, w razie nieobecności w szkole.

Pytania i polecenia kontrolne Na końcu każdej lekcji znajdują się pytania i polecenia kontrolne. Ich wykonanie pozwoli ci sprawdzić, czy rozumiesz zagadnienia omawiane na lekcji. Testy sprawdzające

Test powtórzeniowy znajdujący się na końcu każdego działu pomoże ci w przygotowaniu się do sprawdzianu. Rozwiązując go, sprawdzisz, co już umiesz.

Wprowadzenie do lekcji To informacje, o czym będzie lekcja.

Cel lekcji Przed rozpoczęciem lekcji przeczytaj jej cele. Będziesz wiedzieć, na co zwrócić uwagę podczas nauki.

JAK KorzyStAć z PodręczNiKA?