NaturaZientziak

LEHEN HEZKUNTZA

Liburu honen salmentaren % 0,7 honako garapen proiektu honetarako da: SED GGKE (www.sed-ongd.org).

Egileak

Susana Gonzalo GamoDavid Blanco LasernaRaquel Mancheño González

Lankidetzan ikasi

Pere Pujolàs MasetAna Folch CadenaSabina Calvo Velilla

Ekintzailetza

César García-Rincón de CastroJerónimo García Ugarte

Metakognizio gainbegiratzailea

Amparo Moreno HernándezMar Mateos Sanz

Gainbegiratzaile teknikoa

Esther Sancho Lobo

2

9 7 8 8 4 8 3 9 4 9 3 0 6

108353

BK

2 LMH

IBA

IZA

BA

L

978-84-8394-930-6ISBN

Unitatea Edukiak Amaierako ataza Balioak

LEH

EN H

IRU

HIL

EKO

A

0 Laster arte, lagun! 4.-9. or.

Ondo ekin egunari Bizimodu osasungarria egiten dugu

1 Gorputza harrigarria da 10.-25. or.

Hauteman eta sentitu egiten dugu

Mugitu egiten gara Elikatu eta arnasa hartzen dugu

Hartu eta kanporatu egiten dugu

Haurrak izan ditzakegu Arnasberritu Desberdinak baina berdinak

2 Ondo jan, hobeto bizi 26.-39. or.

Osasuntsu hazi Geure burua zaintzen Zer jango dugu gaur? Nolakoak dira elikagaiak? Onena, aurrea hartzea Bikote ona

Hiruhilekoaren amaierakoak 40.-45. or. Klik batekin PISApolis Ekin eta ikasi Lankidetzan ikasi

BIG

AR

REN

H

IRU

HIL

EKO

A

3 Landareak ikergai 46.-59. or.

Biziduna ala bizigabea? Nolakoak dira landareak? Landare mota asko Landareak gure bizitzan Nolakoak dira hostoak? Etorkizunak kezkatzen gaitu

4 Animalia harrigarriak 60.-75. or.

Animalia mota ugari Ugaztunak eta hegaztiak Narrastiak, anfibioak eta arrainak

Hezurrik gabeko animaliak: ornogabeak

Izaki bizidunen ingurunea

Behatu, ikasteko Animaliak babesten ditugu

Hiruhilekoaren amaierakoak 76.-81. or. Klik batekin PISApolis Ekin eta ikasi Lankidetzan ikasi

HIR

UG

AR

REN

H

IRU

HIL

EKO

A

5 Materialak, indarrak eta soinua

82.-97. or.

Materia eta materialak aztergai

Nolakoa da materia? Materia, argia eta ura Indarra erabiliz Zer soinu du? Esperimentuak, nahasteekin Zer egiten duzu ingurunea zaintzeko?

6 A zer asmakizuna! 98.-113. or.

Makinek lagundu egiten digute

Makinekin egiten dugu lan

Makinak gure bizitzan Arretaz erabiltzen ditugu makinak

Energiak mugiarazten du mundua

Zenbateko pisua du? Lorategi ekologikoa

Hiruhilekoaren amaierakoak 114.-119. or. Klik batekin PISApolis

Ekin eta ikasi Lankidetzan ikasi

IRUU

HHIILL

EKO

aitu

2 Ondo jan, hobeto bizi

hogeita zazpi 27

Zeri begira ari da Bruno? Markatu.

Marmeladaren iraungitze datari.

Marmeladaren osagaiei.

Jarri koadroa margolariaren astoaren gainean.

Zer bi ohitura osasungarri dituzte irudiko pertsonek? Inguratu.

Adierazi, keinuen bidez, zer egingo zenukeen korrika egin aurretik berotzeko.

hogeita zazpi 27

Zeri begira ari da Bruno? Markatu.

Marmeladaren iraungitze datari.

Marmeladaren osagaiei.

Jarri koadroa margolariaren astoaren gainean.

Zer bi ohitura osasungarri dituzte irudiko pertsonek? Inguratu.

Adierazi, keinuen bidez, zer egingo zenukeen korrika egin aurretik berotzeko.

Osasuntsu hazi

Zer sentitu zenuen gaixorik egon zinen azken aldian? Inguratu.1

Osasuna eta gaixotasuna gure gorputzaren bi egoera dira.

eztula sukarra mina hotzikarak azkura

Botikak eta gorputz barrualdea ikusteko tresnak aurrerapen medikoak dira, eta, horiei esker, gure bizitza hobea da.

Medikuarenera joan behar dugu osasun azterketak egitera, osasuntsu gaudela egiaztatzeko eta ez gaixotzeko.

Medikuarenera joan behar dugu azter gaitzan, eta, hala, zer dugun jakin. Gero, zer egin esango digu edo botikak aginduko dizkigu sendatzeko.

Irakurri eta osatu esaldia.2

Gure zerbait ondø ez dagoela adierazten digute hainbat

, eta sentiarazten gaituzte.

Zer ondorio izan ditzake jokabide hauetako bakoitzak? Eman azalpena.3

Zer egin behar duzu gaixorik zaudenean? Markatu.

Helduren bati esan, medikuarenera joateko elkarrekin.

Inori ez esan eta zain egon, ondo sentitu arte.

Etxean dagoen botikaren bat hartu.

4

Zein dira aurrerapen medikoak? Inguratu. 5

txertoa erradiografia Internet antibiotikoak trena betaurrekoak

Medikuarenera joan behar MMedikuarenera joan behar dugu

Energia daukagu eguneroko jardueretarako, eta ondo sentitzen gara.

Osasuntsu gaudenean

Zenbait sintoma ditugu: mina, ondoeza... Gaizki sentiarazten gaituzte, eta gorputzean zerbait ondo ez dagoela adierazten dute.

Gaixorik gaudenean

a b c

hogeita bederatzi 2928 hogeita zortzi

Geure burua zaintzen

Zer egin behar duzu hortzak osasuntsu edukitzeko?1

Medikuarenera noizean behin joateaz gain, gure osasuna zaintzeko komeni da zenbait ohitura osasungarri edukitzea; esate baterako:

Kirola egitea astean hainbat egunetan.

Dutxa hartzea egunero-egunero.

Elikagai osasungarriak eta askotarikoak jatea.

Gure gorputz jarrera zaintzea.

Zarata handiak eragoztea.

Aire zabalean jolastea eta eguzkitik babestea.

Lagunekin jolastea eta ondo pasatzea.

Behar beste ordu lo egitea egunero.

Kea eta kutsadura eragoztea.

Zein haurrek dute ohitura osasungarria? Margotu haien aurpegia.2

Jarri ordenan hitz hauek, eta idatzi aurreko orrialdean ageri ez den ohitura osasungarri bat.

44444444444444444444445

ibiltzea Kontuz izateko ez istripuak.

Zuk zer egiten duzu osasuna zaintzeko? 4

Gorputz jarrera zaintzen dugu belarriak babesteko.

Zaratak eragozten ditugu begiak eta azala zaintzeko.

Eguzkitik babesten gara bizkarreko minik ez izateko.

Afaldu eta gero, hortzak garbitu eta irakurri egiten dut.

Ia arratsaldero ordenagailuan aritzen naiz bakarrik.

Lotu, esaldiak osatzeko.3

Afaldu eta gero, telebista ikusten dut oso berandu arte.

Egunero aritzen naiz jolasean lagunekin tarte batez.

hogeita hamaika 3130 hogeita hamar

Zer jango dugu gaur?

Zergatik ezin dituzu gustukoak dituzun elikagaiak bakarrik jan?1

Dieta osasungarria egiteak gaixotasunak ez izaten laguntzen digu. Gainera, egunean lau edo bost otordu egin behar ditugu, eta otordu artean ez da komeni jatea.

Elikagaien gurpilak erakusten digu zer elikagai eta zer kantitatetan jan behar ditugun, dieta osasungarria egiteko. Koloreen bidez elikagai motak adierazten dira eta tamainen bidez, berriz, kantitateak.

Ariketa eta ura.

Energia asko ematen diguten elikagaiak.

Proteina askoko elikagaiak, hazteko eta gure gorputza indartzeko.

Bitaminak ematen dizkiguten elikagaiak, gure gorputzak ondo funtziona dezan.

Frutak

Barazkiak

Esnea, jogurta

eta gazta

Haragia, arraina,

arrautzak, lekaleak eta

fruitu lehorrak

Ogia, pasta, arroza,

patata eta azukreak

Olioa eta gurina

Elikagaien gurpilak ez ditu elikagaiak soilik erakusten. Zer gehiago erakusten du? Zer koloretan ?

2

Idatzi ezaugarri hauek dituzten bi elikagai. 3

Zein da menurik osasungarriena otordu hauetako bakoitzerako? Markatu.4

Haurrek proteina gehiago behar dituzte helduek baino. Zergatik?5

• Proteina askokoa§: .• Egunerø jan beharrekoa§:

.• Noizean behin soili§ jatekoa§:

.

bazkaria

Irudian tamaina handia duten jakiak egunero jan behar dira.

Irudian tamaina txikia duten jakiak noizean behin soilik jan behar dira.

gosaria

hogeita hamahiru 3332 hogeita hamabi

Nolakoak dira elikagaiak?

Zer adierazi behar da ontziratutako elikagaien etiketetan? Markatu.1

Elikagaiak bi ezaugarri hauek kontuan hartuta sailka daitezke: jatorria eta haiek kontsumitzeko modua.

osagaiak zaporea iraungitze data

Elikagaiak kontserbatzeko, eta, hala, gehiago irauteko, hainbat modu daude.

Animalia jatorrikoak animalietatik lortzen dira.

izoztuta

Sailkatu elikagai hauek taulan, jatorriaren arabera.2

ura banana gazta txibierroak gatza porruak

Animalia Landarea Minerala

Margotu, kodearen arabera.3

elikagai naturala elikagai landua

Zer jaki kontserbatu ohi da modu hauetako bakoitzean? Idatzi bana gutxienez.4

Zer egin behar du Leirek gailetekin?5

i

kontserban

hutsean

Ontziratuta hozkailuan

BARAZKIAK

Hotzetan

• Hutsean ontziratuta: .

• Izoztuta: .

• Kontserban: .

Landare jatorrikoak landareetatik lortzen dira.

Elikagai naturalak naturan dauden bezala jaten ditugu.

Elikagai landuak elikagai naturalak oinarri hartuta lortzen dira.

Jatorri mineralekoak izaki bizigabeetatik lortzen dira.

t l k

hogeita hamabost 3534 hogeita hamalau

Zer behar dugu?

Zure ustez ere bikote ona egiten al dute? Zergatik?1

Zer gerta daiteke ikaskide batek zorrozkailua eskatu eta zuk bota egiten badiozu?1

Bikote onaOnena, aurrea hartzea

Zenbait istripu eta gaixotasun eragotzi ditzakegu,aholku batzuk kontuan hartuz gero.

Orain, taldean, idatzi taula batean ikasgelako arauak eta asteko egunak. Gero, markatu han zein arau betetzen dituzuen asteko egun bakoitzean.

2

Brunok onartu egin du bere lagunak baino indar gutxiago duela. Zure ustez, ondo egin al du? Edo hobe zuen gezurra esatea? Zergatik? Idatzi.

2

Zuk nola ikusten duzu zeure burua? Markatu, X baten bidez.3

3. fitxa Arkatza

Trebea naiz kirol jakin batean.

Erraztasuna dut ikasteko.

Ikaskideekin aritzen naiz jolasean, nahiz trebeak ez diren.

Badakit zenbait jardueratan gehiago saiatu behar dudala, ondo egiteko.

Gustura nago neure buruarekin.

1

3 4

2

Irakurri 3. fitxako taulako arauak.

Irakurri berriro eta sailkatu ikaskideekin batera.

Alderatu zuen erantzunak eta ikaskideenak, eta zuzendu.

Zein dira egokiak etxerako, eta zein, ikasgelarako? Hitz egin horretaz.

hogeita hamazazpi 3736 hogeita hamasei

Zergatik egin behar dira osasun azterketak? Markatu erantzun zuzena.

2

Osatu eskema.1

Unitate honetan ikasitako gauza guztietatik, zer izan da, zure ustez, garrantzitsuena? Zergatik?

Adi, galderak!

Ohitura osasungarriak dira, besteak beste:

z

dutxatzea l jolastea

dosasungarria

Medikua ezagutzeko.

Medikuak botikak hartzea agintzeko.

Gaixotasunak ez izateko.

Osatu ohitura osasungarri hauek.3

• Nahikoa deskantsatuta egotekø.• Jaki osasungarria§ eta jan.• egin astean hainbat egunetan.

Margotu elikagai hauetako bakoitza, dagokion kolorearekin.4

lekaleak fruta ogia

haragia pasta gurina

arrautzak olioa barazkiak

Lotu elikagai bakoitza dagokion deskripzioarekin.5

Elikagai naturala kontserban

Elikagai naturala izoztuta

Elikagai landua hutsean ontziratuta

na

k zkiak

bitamina askokoa energetikoa proteina askokoa

hogeita hemeretzi 3938 hogeita hemezortzi

Klik batean

Ordenagailu bat erabiltzen ari zarenean, gogoan izan:

Arduraz erabili eta zaindu osagai guztiak.

Kontrolatu pantaila aurrean ematen duzun denbora, eta bestelako jarduerak ere egin: jolastu lagunekin, egin kirola, irakurri...

1. Ekarri gogora ordenagailu motak eta haien osagaiak:

Mahai gaineko ordenagailuak osagai hauek ditu: pantaila, dorrea, teklatua eta sagua.

Tabletaren eta arbel digitalaren pantailek hatzarekin ukituta funtzionatzen dute, eta haien teklatua digitala da.

USB atakak aukera ematen du ordenagailuari beste tresna eta euskarri batzuk konektatzeko; esaterako, bozgorailuak, mikrofonoak eta inprimagailuak.

Eramangarriak teklatua eta pantaila ditu.

dorrea

sagua

pantaila

teklatua

pantaila

teklatua

tableta

arbel digitala

2. Ordenagailu batean sortzen ditugun fitxategiak hainbat euskarritan gorde daitezke.

Barruko disko gogorrean.Ordenagailuak berak dubarruan.

CD edo DVD batean grabatuta. Gero, ordenagailuaren irakurgailuan sartuta ikusten da.

Kanpoko disko gogorrean.USB atakaren bidez konekta dezakegu gure ordenagailuan.

Memoria arkatz batean. USB atakaren bidez konekta dezakegu gure ordenagailuan.

Marraztu zure ordenagailua. Adierazi marrazkian bertan osagaiak.

Gorde al duzu inoiz fitxategiren bat? Zer euskarritan?

1

2

berrogeita bat 4140 berrogei

Ekin eta ikasi

Inguratu irudian lokomozio aparatua eta adierazi artikulazioak. Gero, idatzi zer funtzio duen aparatu horrek.

1

Zer aparatu gehiago ageri dira irudian? Idatzi bi aparaturen izenak eta haietako bakoitzak dituen bi organorenak.

2

Zentzumenen organo bat da.

Organo horri esker entzun dezakegu.

Ugaltze aparatuko organo bat da.

Inguruneko informazioa jasotzen du.

Ohitura osasungarriak ba al dituzu? Idatzi hiru, egunero egiten dituzunak.4

Margotu elikagaiak, kodearen arabera.5

Bitaminak ematen dizkit. Energia ematen dit. Proteinak ematen dizkit.

PISApolis

Zer gorputz jarrera da egokia aulki batean esertzen zarenean ikasteko, margotzeko, jateko edo irakurtzeko? Informatu eta gero hitz egin ikaskideekin.

6

Marraztu orri batean norbait gorputz jarrera egokian eserita eta norbait jarrera desegokian eserita. Azaldu zergatik den gorputz jarrera desegokia.

7

Erreparatu medikua haurraren belarria aztertzen ageri den irudiari. Gero, irakurri esaldi hauek eta idatzi Z, zuzena bada, edo O, okerra bada.

3

42 berrogeita bi berrogeita hiru 43

Lankidetzan ikasi

Zorionak! Denon artean osatu duzue lehen sorospenen zerrenda zure ikasgelarako.

Zer behar dugu?Ba al dakizue zer egin behar duzuen, laguntza behar duzuenean? Taldeka, aholkuen zerrenda bat egingo dugu. Margoak

Kartoi meheak Orri zuriak Itsasgarria

Hitz egin ikaskideekin, irudiei buruz. Adierazi zer gertatu den, zure ustez.

1

a

c d

Asmatu taldekide guztien artean antzeko larrialdi egoeraren bat.2

Pentsatu eta idatzi zer egin behar litzatekeen egoera horretan. 3

Osatu horma irudi bat; horretarako, egin aukeratu duzuen larrialdi egoerari buruzko marrazkiak, eta adierazi zein den jokabide egokia.

4

Azaldu gainerako ikaskideei zuen horma irudia.5

Taldeka, prestatu egoeraren eta irtenbidearensimulazioa.

6

a

c

b

44 berrogeita lau berrogeita bost 45