KULTURNO-INTELEKTUALNI ZIVOT ITALIJE XIII VEKA

(GRAD KAO NOVI KULTURNI CENTAR, SISTEM OBRAZOVANJA,

AUTOR-DELO-PUBLIKA, NACIN-METOD NASTAVE)

U srednjem veku, prvobitni centri obrazovanja bili su u okviru crkve i manastira. Skole u kojima se sticalo obrazovanje bile su:

1. Parohijalne (biskupske) EKLEZIJISTICKE skole, nizeg nivog2. Skole pri katedralama, viseg nivoa, koje od XI veka postaju jace.

Do XII veka su svestenici (kler) bili jedini pismeni ljudi, u vecini evropskih zemalja, ali na teritoriji tadasnje Italije, bilo je i laika koji su bili pismeni i dobro obrazovani. Skole su, u teoriji, bile otvorene za sve, ali u praksi su u skole isli samo oni koji su zeleli da budu svestenici, kao i svestenici koji nisu bili pismeni. Svaki svestenik bio je obavezan da svojim iskušenicima pruži minimum verskog obrazovanja neophodan za vršenje njihovih verskih obaveza. Svi monasi morali su da znaju da čitaju svoje molitvenike i crkvene službe a bilo je veoma poželjno da neki nauče da pišu dovoljno dobro da bi mogli da proizvode knjige koje su manastiru neophodne.***Više škole u Rimskom carstvu bile su otvorene za svakoga ko je mogao da plati školarinu i dobijale su veliku novčanu pomoć od države. Njihov zadatak bio je da obučavaju pravnike i državne službenike. Zato se u njima najviše polagalo na učenje ubedljivog javnog govora pa su nazivane retorskim školama. U njima se izučavalo sedam slobodnih veština: gramatika, retorika, dijalektika, geometrija, matematika,astronomija i muzika. Boecije je podelio ove veštine u dve grupe tako da su prve tri činile  trivium a preostale četiri quadrivium.  u Italiji one su nastavile da se razvijaju, dok su posle pada Rimskog carstva u drugim delovima Evrope bile ukinute. Tamo je rimsko pravo ostalo na snazi i pravnici su se i dalje obučavali u retorskim školama. Ove škole takođe su obrazovale profesionalne pisce pisama koji su opsluživali nepismeno stanovništvo. Način rada i predmeti koji su se izučavali u ovim školama poslužili su kao uzori za crkvene škole koje su se postepeno razvijale u ostalim delovima zapadne Evrope.

Jedini jezik sporazumevanja u ovi skolama bio je LATINSKI.U gradovima, kao samostalnim celinama, nastaju vremenom laicke (gradske) skole. U XI veku, kada su urbani centri jos uvek bili slabi, trgovci i zantlije su postajali osnova grada. U severnoj i srednjoj Italiji su se udruzivali u cehove i esnafe. Na jugu Italije, kao sto znamo, jos uvek vlada monarhija (jug Italije sa Sicilijom). Upravo zbog jacanja zanatlija i trgovaca, kojima je potrebno drugacije znanje u odnosu na ono koje se moglo dobiti u skolama pri crkvama i katedralama, trgovci su unajmljivali privatne ucitelje (maestri liberi), koji su njihovoj deci davali casove iz latinskog (univerzalnog jezika za sporazumevanje u inostranstvu), ali i casove iz racuna (odnosno matematike). Za to su ucitelji dobijali novcanu naknadu (ili naknadu u vidu vina, hrane...). Sve ovo je pocetak skole u danasnjem smislu, gde je ekonomski odnos primarni- rad se placa (zanatlije su naplacivale svoje usluge, odnosno svoj rad, a isto tako ucitelji su “prodavali” svoje znanje). Upravo ta cinjenica, da se rad placa, je sustinska razlika u odnosu na skole pri crkvama. Vremenom su se razvijale gradske (komunalne) skole, u koje pocinje da ide novi sloj ljudi, a iz njih, postepeno i univerziteti. Na prelazu od gradskih skola ka univerzitetima, izmedju pape i cara javlja se borba pod cijim ce nadzorom univerziteti biti (a sami unoverziteti zeleli su potpunu autonomiju, nezavisnost.

Osnova srednjevekovnog obrazovanja preuzeta je iz antike.Da bi se bavilo naukom, potrebno je najpre savladati 7 slobodnih vestina:

1. TRIVIO- gramatika, retorika, dijalektika (vestine misli)2. QUADRIVIO – aritmetika, geometrija, muzika i astronomija (vestine stvari).

U antici se, pa i u srednjem veku u Italiji, smatralo da je jedini put pravog saznanja, koje vodi ka glavnoj nauci –Teologiji (a koju su nazivali i DOMINA- gospodarica), jeste savladjivanje ovih sedam vestina (nazivanih ANCILAE- sluskinje teologije). Teologija- spoznaja spasenja duse.

Univerziteti su daleko najznačajnije obrazovne institucije u srednjem veku. Reč universitas u osnovi znači sve, u kolektivnom smislu, i mogla se primeniti na svaku grupu ljudi koji su sarađivali sa zajedničkim ciljem. Univerziteti su bili obrazovne gilde. U severnoj Evropi, to su bile gilde profesora dok su u Italiji i južnoj Evropi bile gilde studenata. U oba slučaja, one su osnivane da zaštite svoje članove i da unaprede njihove zajedničke interese. Pošto su profesori ili studenti mogli da osnuju takve organizacije za zajedničko delovanje bez naročite dozvole vladra i bez privlačenja pažnje savremenih hroničara, ne može se odrediti tačan datum nastanka tri najstarija univerziteta: u Bolonji, Parizu i Oksfordu, dok je datum osnivanja Kembridža krajnje nepouzdan. Sve što se zna jeste kada su dobili neku vrstu zvaničnog priznanja. Kasnije univerzitete osnivali su vladari pa se datumi njihovog osnivanja mogu pouzdano utvrditi.Valja najpre reci da je, po definiciji istoricara Le Gof-a, UNIVERZITET KORPORACIJA (CEH) KOJA OKUPLJA CELOKUPNOST (UNIVERSITAS) SVIH STUDENATA I PROFESORA JEDNOG GRADA”.Tacno je odredjen status studenata s jedne, a status profesora sa druge strane. Precizno su bila utvrdjena prava i jednih i drugih, univerzitet je bio normiran:

1. Pravo na strajk2. Potpuna sudska autonomija sa pravom na zalbu papi (pravo na apelaciju)3. Monopol nad dodeljivanjem diploma, zvanja (jedino je Univerzitet to mogao da uradi).

Najpre su se zvali STUDIA GENERALIA (preteca univerziteta), a potom UNIVERSITAS MAGISTRORUM ET SCHOLARIUM.

Vec je receno da se ne zna pouzdano koji je univerzitet najstariji. Smatra se da je to Bolonja (unoverzitet nastao iz pravne skole koja je postojala), ali su tu i Salerno (gde se izucavala medicina, postoje dokazi da su tamo vrsena seciranja), Pariz, Oxford.

U Bolonji se studiralo pravo, a u Parizu teologija i medicina. Bolonja je dobila povlastice od Fridriha Barbarose 1154. (ili 1158. ), a Pariz povlastice najpre od pape Celestina III (1174. ), a potom i od Filipa Augustina (1200.).Osnovna razlika izmedju ova dva univerziteta je sledeca:u Bolonji su univerzitetom upravljali studenti (profesori su ih se bojali, postoje zapisi da su ih studenti cak i tukli), dok su u Parizu upravljali profesori (na celu sa rektorom na medicini, a na teologiji profesori na celu sa dekanom).

U vezi sa Bolonjom: Studentska gilda (savez) osnovana je kako bi studenti polkusali da stite svoje interese i zastite se od visokih cena koje su im nametale ducandzije i stanodavci, i mogli su da uticu na sve, osim na nivo znanja potreban da se stekne diploma. Studentski savez osnovan je 1193.

Profesorski savez je osnovan 1215. godine. Profesori su morali da se zakunu rektorima na poslusnost, placali su kazne ako zaksne na predavanja, morali su da traze dozvolu od rektora ukoliko zele da napuste grad itd.Rektori su, inace, bili vodje nacija koje su dolazile da studiraju u Bolonji. Nationes, kako su se zvale, formirane su po zemljama iz kojih su ljudi dolazili da studiraju, buduci da se slava o bolonjskom univerzitetu sirila po svetu. U parizu ih je, po nekim podacima, bilo 4.Gradovi su se razvijali, studenti su morali da imaju mesta gde se hrane, oblace, sto znaci da je priliv novca bio veci.

Za Univerzitet u Salernu se zna da je tu bila i jedna zena (valjda kao predavac). Salerno je u X veku imao bolnicarsku skolu, u XI veku je to bila skola medicine, a tek oko XII veka univerzitet).1219. Modena1222. Padova1224. NapuljU Veneciji nije bilo univerziteta jer se smatralo da su studenti izvor pobune.

Nastava se slusala na latinskom!Sa 14-15 godina pocinjalo se sa ucenjem slobodnih vestina, od 20 do 25 godine se izucavala medicina ili pravo, pa nakon toga teologija i na kraju se radio doktorat , optimalno oko 35 godine (to je ujedno bila najniza starosna granica).Srednji vek je bilo vreme rituala. To se odnosi i na sam metod predavanja.Metod nastave i proucavanja ima 4 faze i to:

1. LECTIO - citanje lekcija zajedno sa studentima, osnovni metod poducavanja2. QUESTIO - predavanje koje profesor drzi nezavisno o nekom predmetu3. DISPUTATIO – rasprava izmedju starijih studenata (pred diplomiranjem) i profesora, a nekad i

starijih i novih studenata4. QUESTIONES QUOD LIBETALES – pitanja o bilo cemu, kojijma se podvrgavao profesor, i

koja su mogla biti bilo kojim danom.

Sto se odnosa autor-delo-publika tice, treba krenuti odcinjenice da su prve knjige bili rukopisi, prepisivacke knjige koje su se zvale inkunabule, kostale su jako mnogo (kao jedan vo), bile su velike i pisane na pergamentu. Narod je bio nepismen, te su knjige uglavnom imale slike (npr. slike djavola, radi zastrasivanja naroda). Tek kasnije, u doba Petrarke, knjige postaju male (petrarkine).

Prepisivacka delatnost je mukotrpan posao, a prepisivaci stoga cenjeni. Medjutim, tokom rada, prepisivaci su cesto adaptirali tekst (prilikom prevodjenja, npr, uzimali svoje dijalekatsko obelezavanje), menjali ga, dopunjavali, tako da se mnogim tekstovima ni ne zna autor, niti su se autori bili potpisivali (smatrali su da je tekst vazniji od onoga koji ga pise, u ranijem dobu). Jkedino su se potpisivali autori iz antike i tumaci (glosari) svetog pisma. Prepisivanjem knjiga (u pocetku u manastirima, u kojima su postojale biblioteke, tzv. Scriptoria), npr u benediktinskim manastirima od kojih je najpoznatiji po tome

bio Monte Cassino., vremenom se pocela gubiti razlika izmedju autora, prepisivaca i glosara (koji tekst tumaci). Ovi pojmovi se razdvajaju tek u doba renesanse.

Najpre su se u manastirima prepisivale samo crkvene knjige, a kasnije i laicke, kao i knjige iz doba antike. Od laickih knjiga, postojali su viteski romani, knjige zabavnog karaktera, koje su damama citane na dvorovima, sto govori u porilog tome da se knjizevnost slusala! I sama struktura takvih dela, sistem rime (oktava- strofa od 8 stihova, kraj je parna rima) je dokaz da je to bio period slusanja poezije.

Pisac knjizevnog delamora biti opste obrazovan, nacian, dobar poznavalac filozofije, a u svojim delima mora se pozvati na autoritete oz antike (auctoritas- uzor, model), npr, na Horacija. Za pisce je bilo umece da se pokaze poznavanje uzora, prethodnika i da se isti imitira. I sam naziv autor nastao je iz reci uzor, model (naravno, na latinskom jeziku)

AUCTORITAS- uzor, model (autoritet) i AUCTORIS- autor.

Za kraj, treba reci da se pojavom unoverziteta, prepisivanje pocelo raditi i tamo, osim u manastirima. Do pojave univerziteta obrazovanje vrsi crkva. Sa pojavom univerziteta, pocela se odvajati crkvena i laicka kultura, a latinski jezik bio je nadnacionalni i imao je mnogo siru publiku.