Srpska srednjovekovna umetnost

Umetnost u prvim decenijama XIV vekaDoba:drugi deo vladavine kralja Milutina (1282-1321)

Prilike u prvom delu vladavine kralja Milutina

Kralj Milutin je sa prestolom u Deževi 1282. primio i neprijateljstvo prema Vizantiji i odmah krenuo u pohod na teritoriju Makedonije

Uz pomoć brata Dragutina uspevao je da prodre duboko u vizantijske zemlje

Posle kampanje u Makedoniji, Milutin je uzvratio bratu pomoć kada se Dragutin sukobio sa osamostaljenim bugarskim velikašima u Braničevu

Uspeli su da ih proteraju i da njihovu teritoriju priključe Ugarskoj, ali su time navukli osvetu Bugara i izazvali bugarske zaštitnike Tatare iz Zlatne Horde

Vidinski knez Šišman potpomognut Tatarima prodro je duboko u Srbiju (do Hvosna), a zatim je Milutin stigao do Vidina i oterao Šišmana preko Dunava, a potom sklopio mir s njim i zapečatio ga brakom svoje kćeri i Šišmanovog sina

Opasnost od tatarske intervencije predupređena je diplomatijom i slanjem srpskih talaca među kojima je bio Milutinov sin Stefan (kasnije zvan Dečanski)

Ovi odnosi sređeni su 1290.

.

Država u dobakralja Milutina ikralja Dragutina

Kralj Milutinzet vizantijskog cara

Kralj Milutin postao je član najuže porodice vizantijskog cara Andronika II Paleologa kada se 1299. oženio malom carevom ćerkom Simonidom

Ugovaranje braka, pri poznatom vizantijskom uslovljavanju da potomstvo carske kćeri mora imati prednost u nasleđivanju prestola, moralo je ugroziti ne samo pogodbu iz 1282, već i prava sinova naslednika Dragutina i Milutina

Ubrzo je započeo dug period neprijateljstva među braćomČitavu deceniju (1301-1311) bili su u ratu čiji se tok ne daje

rekonstruisati

Duhovne okolnostiU Srbiju su iz Hilandara dolazili obrazovani teolozi (koji su brinuli i o

umetnosti)Iz Hilandara za episkope i kasnije arhiepiskope došli su mnogi duhovnici,

kao što su Sava III (1309-1316), Nikodim (1317-1324) i Danilo II (1324-1337)

Slavljenje svetogorskih, ohridskih i solunskih kultova ukazuje na želju za usvajanjem grčkih tradicija

Obnavljanje kultova starih slovenskih svetitelja (u kraju gde su poštovani još od XI veka) u želji da srpska crkva na novoosvojenom tlu sačuva mesne verske običaje

Neguju se kultovi posebno poštovanih svetitelja: srpskih (sv. Simeon i Sava), grčkih (sv. Stefan, Atanasije Atonski, Kliment Ohridski), starijih slovenskih (sv. Prohor Pčinjski, Joakim Osogovski)

Arhitektura u doba kralja MilutinaKralj Milutin posebnu pažnju poklanjao je obnovi starih i

podizanju novih crkava ne samo u Srbiji, već i na Svetoj gori, u Solunu, Carigradu, Svetoj zemlji, a njegovi darovi još uvek se čuvaju u riznicama crkava u Vatikanu i Bariju

Prodor vizantijskih oblikaNapušta se jednobrodna osnova raške crkveUsvaja se tip osnove upisanog krstaVeća zdanja ponekad nose petokupolno rešenje

Preovlađuje nov način zidanja opekom i tesanicima u naizmeničnim redovima utapanim u malter (kao što se gradilo u Vizantiji)

Na fasadama pojavljuju se šarenilo u slogu zidanja i keramoplastični ukrasi

Slikarstvo u doba kralja MilutinaUticaji vizantijske umetnosti duboko prožeti antikom, naročito

uzorima iz Carigrada i Soluna

Program slika je znatno obogaćen novim temama, scene se često ređaju u neprekinutom toku

Uvode se personifikacije i likovne metafore (proizišle iz antičkog nasleđa, crkvene poezije i tumačenja liturgije) izražene kroz posebne prikaze ili detalje na scenama

Dolazi do promena estetskih shvatanja koje se ogledaju najpre u smanjenju formata kompozicija, umnožavanju scena u koje su znalački ukomponovani mnogobrojni učesnici

Prizori se zbivaju u dublje naznačenom prostoru u kojem se kreću figure jasnih gestova i pokreta među kojima su glavne ličnosti obično postavljene u središte scene

Hilandar, Vavedenje, arhitekturaManastir obnovljen nakon sklapanja braka sa vizantijskom

princezom Simonidom 1299.

Crkva ima trolisnu osnovu kombinovanu sa razvijenim upisanim krstom, što je tradicionalni oblik svetogorskih hramova (trikonhos), kao i pripratu podeljenu na dva trobrodna traveja od kojih su zapadni bočni dobili male kupole (spoljna priprata je kasnije dograđena)

Zidana je redovima opeke i tesanikaIma klesani ukras često popunjen tamnom pastom (po

vizantijskom običaju) i raskošni kameni mozaički pod

Graditelji su bili Vizantinci, moguće iz SolunaNa nadvratniku južnog portala priprate nalazi se grčki natpis u

kojem se pominju Mihailo i Varnava, verovatno neimari

.

Hilandar,Vavedenje,pogled sa

severoistoka

.

Hilandar, Vavedenje, crkva, osnova(spoljna priprata je kasnije podignuta)

(na nadvratniku južnog portala priprate grčki natpis u kojem se pominju Mihailo i Varnava, verovatno neimari)

.

Hilandar, Vavedenje, crkva, presek

.Hilandar, Vavedenje, crkva, pogled sa severozapada i

detalji plastične dekoracije

Peć, Sv. apostoli, zapadni travej, slikarstvo

Slikarstvo se datuje isključivo na osnovu izgleda u vreme oko 1300, a zbog predstava Nemanjića monaha pomišlja se na to da je ktitor bio kralj Milutin

Ukrašen je samo, verovatno u međuvremenu veoma postradao, zapadni travej hrama

Očuvali su se u višem delu (u poluobličastom svodu) ciklus Stradanja i u donjoj zoni monumetalne fresko-ikone svetitelja (zapadni zid) i dve figure Nemanjića monaha (južni zid), pošto su ostale figure preslikane u XVII veku

Scene su ispunjene bogatom slikanom arhitekturom i brojnim učesnicima, figure su snažne i voluminozne, a ublaženi način modelovanja valerskim prelazima nagoveštava prihvatanje novih načela renesanse Paleologa

Imena slikara nisu poznata, a natpisi su na srpskoslovenskom

.Peć, Sveti apostoli, osnova, sadašnje stanje

.

Peć,Sv. apostoli,zapadni travej

.Peć, Sv. apostoli, zapadni travej, scene

.Peć, Sv. apostoli, zapadni travej,scene i sveti Nemanjići- monasi

.

Peć, Sv. apostoli, zapadni travej,scene i sveti Nemanjići- monasi, detalji

Kralj Milutini pitanje naslednika prestola

Problem naslednika prestola se komplikovao jer Milutin i Simonida nisu imali poroda

Carica Irina (supruga cara Andronika II Paleologa) privolela je zeta Milutina da za naslednika uzme jednog od Simonidine braće

U Srbiju je prvo došao Dimitrije (oko 1313), a kasnije Teodor (oko 1316), ali su se obojica žalila na surovu sredinu i nepogodnu klimu i vratila se kući

Dimitrijev dolazak je izazvao nove zaplete ne samo među braćom (Dragutin nije došao na pogreb majke u februaru 1314), nego i između Milutina i sina Stefana, koga je otac ranije kao taoca poslao na tatarski dvor, potom ga oženio ćerkom bugarskog cara Smilca i predstavljao kao zakonitog naslednika

Stefan je sa porodicom živeo u Zeti dok se nije pobunio u proleće 1314.Otac ga je kod Skadra namamio na pregovore, uhvatio, zatvorio i dao

oslepiti i nakon toga ga predao na čuvanje vizantijskom dvoru u Carigradu, gde je Stefan sa porodicom (uključujući i malog sina Dušana) proveo sedam godina

Prizren, Bogorodica Ljeviška, arhitektura

Katedralu Prizrenske episkopije, na staroj bazilici IX-X veka obnovljenoj u XIII veku, podigao kralj Milutin oko 1306-1307. uz pomoć episkopa Damjana i Save

Crkva u velikoj meri određena obimom i oblikom stare bazilikeU staru osnovu uklopljena je petokupolna građevina upisanog

krsta s ophodnim brodovima (južni posvećen sv. Nikoli) koja na zapadu ima pripratu i otvorenu spoljnu pripratu sa kulom-zvonikom i dva bočna paraklisa na spratu

Građena je alternacijom kamena i opeke i oko otvora ukrašena keramoplastičnom dekoracijom

U spoljnoj priprati očuvan je fresko-natpis u kome je navedeno ime protomajstora Nikole

.Prizren, Bogorodica Ljeviška, pogled sa jugoistoka

.Prizren, Bogorodica Ljeviška, osnova

.Prizren, Bogorodica Ljeviška, presek

.Prizren, Bogorodica Ljeviška, kalkovi natpisa

natpisi na opeci sa imenima episkopa Damjana i Save (levo)fresko- natpis o graditelju Nikoli i slikaru Mihailu Astrapi (desno)

.Prizren, Bogorodica Ljeviška, pogled sa istoka

Prizren, Bogorodica Ljeviška, slikarstvo

Slikarstvo se, na osnovu portreta Milutinovog sina Stefana, datuje u godine između 1309. i 1313.

Na freskama se često zapažaju izvesne deformacije tela i glava svetitelja, naglašen i jak pokret, ali već dominiraju uglađena forma, blistav kolorit u svežim harmonijama i klasicistički tipovi svetitelja idealizovanog izgleda

Natpisi na freskama su srpskoslovenski sa retkom upotrebom grčkog jezika

U fresko-natpisu u spoljnoj priprati navedeno je ime slikara Mihaila Astrape, Grka koji je bio vođa zografske družine

Moguće je da je to isti solunski slikar Mihailo koji je kasnije gotovo redovno radio za kralja Milutina

Prizren, Bogorodica Ljeviška, slikarstvo, program

Očuvala se samo polovina živopisa u veoma oštećenom stanju, ali se može zapaziti da je program bio ispunjen mnogobrojnim temema

U oltaru su uobičajene slike, kao i u središnjoj kupoli, dok su u kalotama malih kupola različiti vidovi Hrista

Na zidovima naosa, pored uobičajenih Velikih praznika, nalaze se ciklusi Stradanja i Javljanja nakon vaskrsenja, a u južnom brodu sv. Nikole i Vaseljenski sabori (katedralna tematika)

U donjoj zoni zidova i stubaca su figure mnogobrojnih svetitelja

U priprati su portreti Nemanjića

U spoljnoj priprati nalaze se u svodovima ciklus Krštenja (sredina), Strašni sud (jug), Loza Jesejeva (sever), proroci, sibile, antički folozofi, a u donjoj zoni figure prizrenskih episkopa

U paraklisima na spratu predstavljeni su ciklusi njihovih patrona, sv. Đorđa (sever) i sv. Dimitrija (jug)

.

Prizren,Bogorodica Ljeviška,između 1309. i 1313.priprata,istočni zid,vladarski portret(kralj Milutin)

.

Prizren, Bogorodica Ljeviška, priprata,zapadni zid, Nemanjići

(sv. Sava, sv. Simeon Nemanja,Stefan Prvovenčani i Milutinov sin Stefan)

.Prizren, Bogorodica Ljeviška, priprata,

istočni zid, vladarski portret (kralj Milutin)zapadni zid, Nemanjići (sv. Sava, sv. Simeon Nemanja,

Stefan Prvovenčani i Milutinov sin Stefan)

.Prizren, Bogorodica Ljeviška, slikarstvo, naos, scene

.Prizren, Bogorodica Ljeviška, slikarstvo, naos, likovi

.Prizren, Bogorodica Ljeviška, slikarstvo, naos, scene

.Prizren, Bogorodica Ljeviška, slikarstvo, naos, scene

.Prizren, Bogorodica Ljeviška, slikarstvo,

spoljna priprata, scene, Strašni sud

.Prizren, Bogorodica Ljeviška,slikarstvo, spoljna priprata,Personifikacija dana (levo)Loza Jesejeva i Damaskinova stihira (desno)

Žiča, Sv. Spas, slikarstvoManastir je stradao u najezdama Bugara i Tatara i Kumana i o

obnovi slikarstva u crkvi starali su se srpski arhiepiskopi Jevstatije II (1292-1309) i Sava III (1309-1316), pa se živopis datuje u vreme oko 1310.

Slikarstvo je uništeno u gornjim delovima crkve i u skoro celoj spoljnoj priprati

Pretpostavlja se da su slikari, po želji naručilaca, u priličnoj meri ponovili stari raspored i veličinu figura i scena

Monumentalni izgled figura plod je njihove veličine, ali se u tretmanu uočava konačni raskid sa ostacima tradicionalnih formi nastao verovatno pod uticajem novih strujanja iz Carigrada i Soluna

Natpisi su srpskoslovenski, a slikari nisu poznati

Žiča, Sv. Spas, slikarstvo, programSlikarstvo je uništeno u gornjim delovima crkve i u skoro celoj pripratiPretpostavlja se da su u priličnoj meri ponovljeni stari raspored i veličina

scena i figura

U oltaru su većinom uobičajene predstave (u polukaloti je bio Deizis, kao u Sv. Apostolima u Peći)

U kupoli je Vaznesenje (kao u Sv. apostolima u Peći), u potkupolnom prostoru događaji koji su se zbili na Sionu (kao u Mileševi)

U donjoj zoni naosa, među stojećim svetiteljima, važna mesta dobili su uz ikonostas, pored Hrista i Bogorodice, sv. Stefan i sv. Sava Osvećeni i potom sv. Dimitrije i sv. Đorđe (kao u crkvama XIII veka)

U paraklisima su (kao u crkvama XIII veka) ciklusi patrona, sv. Save Osvećenog (sever) i sv. Stefana (jug)

U priprati se naziru neznatni tragovi Loze JesejeveU zapadnom ulaznom tremu su ilustracija Božićne stihire (u kojoj su

naslikani kralj Milutin i arhiepiskop Sava III), figure apostola Petra i Pavla, portreti prvih ktitora (kralja Stefana Prvovenčanog i mladog Radoslava) i ispisan je sadržaj tri žičke povelje

.

Žiča, crkva Vaznesenja, osnova(stariji delovi obeleženi crnom, novi belom)

paraklisi- severni Sv. Save Jerusalimskog, južni Sv. Stefana

.Žiča, Sv. Spas, slikarstvo, naos, kupola, pandantifi

.Žiča, Sv. Spas, slikarstvo, naos, zapadni zid

.Žiča, Sv. Spas, slikarstvo, naos, scene i svetitelji

.

Žiča, Sv. Spasulazna kula u pripratu,scena, portreti i poveljeBožićna stihira sa kraljem Milutinom

i arhiepiskopom Savom IIIportreti Radoslava i kralja Stefana

Prvovenčanog(slikarstvo obnovljeno u doba kralja

Milutina i arhiepiskopa Save III)(levo akvarel iz XIX veka)

.Žiča, Sv. Spas, ulazna kula u pripratu,

Božićna stihira sa kraljem Milutinom i arhiepiskopom Savom IIIportreti Radoslava i kralja Stefana Prvovenčanog

.Žiča, Sv. Spas slikarstvo, ulazna kula u pripratu,sv. Petar i Pavle

.

Žiča, Sv. Spas slikarstvo, ulazna kula u pripratu,sv. Petar i Pavle, detalji

Staro Nagoričino, Sv. Đorđe,arhitektura

Crkvu je, na zidovima stare bazilike iz XI veka, podigao kralj Milutin, kako svedoči natpis uklesan nad zapadnim portalom, 1313/14.

Obim crkve, u manjoj meri i oblik, zavisili su od starije građevine

Crkva ima oblik razvijenog upisanog krsta sa pet kupola, sa razvijenim oltarskim prostorom čiji su protezis i đakonikon koncipovani kao paraklisi (Bogorodičin i Sv. Nikole) i sa zapadnim delom koji ima funkciju priprate

Građena je alternacijom kamena i opeke

.

Staro Nagoričino,

Sv. Đorđe,pogled sa

jugozapada

.Staro Nagoričino, Sv. Đorđe, osnova

.Staro Nagoričino, Sv. Đorđe, presek

.Staro Nagoričino, Sv. Đorđe,natpis nad zapadnim portalom o podizanju crkve (1313/14)

Staro Nagoričino, Sv. Đorđe,slikarstvo

Oslikavanje crkve završeno je, kako svedoči fresko-natpis na zapadnom zidu priprate, 1317/18, a na haljini jednog svetitelja zabeležena je 1316/17, pa se doba nastanka određuje u vreme 1315-1317.

Geometrijska strogost rasporeda scena i figura i logički duh klasično obrazovanih slikara stvorili su celinu usklađene ravnoteže

Natpisi su pretežno grčki, a ima i srpskih, kao i mešanja dva jezika u jednom natpisu

Zografsku družinu predvodio je solunski slikar Mihailo Evtihijev koji se potpisao na više mesta

Staro Nagoričino, Sv. Đorđe,slikarstvo, program

U oltaru su uobičajene predstave (u Službi arhijereja učestvuju i dva ohridska svetitelja i sv. Sava Srpski), dok su u bočnim prostorima ciklusi svetitelja kojima su posvećeni, Bogorodice (proskomidija) i sv. Nikole (đakonikon)

U glavnoj kupoli, pored uobičajenih tema, predstavljena je Nebeska liturgija, a u temenima malih kupola su poprsja jevanđelista

U višim delovima naosa su, pored Velikih praznika, ciklusi Stradanja, Čuda, Javljanja posle vaskrsenja i sv. Đorđa (patrona hrama)

Na zidanom ikonostasu nalaze se fresko-ikone Bogorodice Pelagonitise i sv. Đorđa (patrona hrama)

U priprati gornje zone zauzima KalendarU donjoj zoni priprate su, među mnogobrojnim figurama svetitalja, domaći

pustinožitelji Prohor Pčinjski i Joakim Osogovski, a na ktitorskom portretu kralju Milutinu sv. Đorđe pruža mač

.Staro Nagoričino, Sv. Đorđe, kalkovi

fresko-natpisa o oslikavanju crkve na zapadnom zidu priprate (1317/18)i potpisa slikara

.Staro Nagoričino, Sv. Đorđe, slikarstvo, priprata, portret ktitora

.Staro Nagoričino, Sv. Đorđe, slikarstvo, naos, ikonostas

.

Staro Nagoričino, Sv. Đorđe, slikarstvo, naos, scene

.

Staro Nagoričino, Sv. Đorđe, slikarstvo, naos, scene

.Staro Nagoričino, Sv. Đorđe, slikarstvo, naos, svetitelji

.

Staro Nagoričino, Sv. Đorđe, slikarstvo, naos, svetitelji, detalji

.Staro Nagoričino, Sv. Đorđe, slikarstvo, priprata, Kalendar

Studenica, Kraljeva crkvaCrkvu sv. Joakima i Ane u Studenici podigao je, kako svedoči natpis uklesan na

istočnoj strani hrama, 1313/14. kralj Milutin, a oko podizanja ovoga zdanja trudio se iguman Jovan

Crkva ima oblik sažetog upisanog krsta s kupolomGrađena je tresanicima sige, omalterisana i obojena u belo

Oslikana je nekoliko godina kasnije, sudeći prema liku kralja Milutina, nakon Starog Nagoričina, verovatno 1318/19.

Crkva je malih dimenzija i ima sveden program slikaU oltaru su uobičajene predstaveU kupoli, pored uobičajenih tema, predstavljena je Nebeska liturgijaU višim delovima zidova su ciklusi Velikih praznika i Bogorodičinog životaU donjoj zoni su, pored sv. ratnika, predstavljeni uz Hrista i sv. Joakima i Anu, kralj

Milutin i kraljica Simonida (južni zid), a naspram njih Bogorodica, sv. Simeon Nemanja i sv. Sava Srpski (severni zid)

Freske su rađene poput ikona, sa izuzetnom pažnjom i prefinjenošću, pružena je iluzija dubine prostora, boje su skladne, a figure klasičnih proporcija i skladnih pokreta

Natpisi su srpskoslovenskiSlikari se nisu potpisali, ali nema sumnje da je i ovu crkvu ukrasila radionica Mihaila

Evtihijevog

.Studenica, Kraljeva crkva, pogled s juga i severozapada

.Studenica, Kraljeva crkva, osnova

.Studenica, Kraljeva crkva, pogled s zapada i istoka(natpis o zidanju ispod krovnog venca oltarske apside)

.Studenica, Kraljeva crkva, 1318/9, južni zid,

(sv. Joakim, sv. Ana sa malom Bogorodicom (istočno od njih je Hristos),kralj Milutin i kraljica Simonida)

.Studenica, Kraljeva crkva, severni zid,

(sv. ratnici, sv. Sava, sv. Simeon i Bogorodica sa malim Hristom)

.

Studenica, Kraljeva crkva, slikarstvo, oltar

.Studenica, Kraljeva crkva, slikarstvo, kupola

.

Studenica,Kraljeva crkva,slikarstvo,scene i detalji

.Studenica, Kraljeva crkva, slikarstvo, scene

.Studenica, Kraljeva crkva, slikarstvo, scene

.

Studenica, Kraljeva crkva, slikarstvo, scene, detalji

Banjska, Sv. StefanManastirsku crkvu podigao je i namenio za grobnicu kralj MilutinGradnja je započeta nakon kraljevog izmirenja s bratom 1312. i završena 1316,

kada joj je kralj izdao poveljuO radovima je brinuo tadašnji banjski episkop Danilo (1311-1315), kasnije srpski

arhiepiskop (1324-1337)

Podignuta je na mestu stare katedrale banjske episkopijeArhitektonskim oblicima i skulpturalnim ukrasom u velikoj meri ponavlja izgled

raških crkava XIII vekaCrkva je jednobrodna, sa trodelnim oltarom, srednjim travejem, natkriljenim

kupolom, sa bočnim pevnicama, sa zapadnim travejem i pripratom sa dva bočna paraklisa i dvema kulama na zapadu

Fasade su joj oplaćene mermerom i ukrašene kamenom plastikom

Oslikana je verovatno posle 1317. i pre 1321.Crkva je odavno stradala i od živopisa se očuvalo samo nekoliko veoma oštećenih

fragmenata u apsidama proskomidije i đakonikona i u potrbušju zapadnog potkupolnog luka, većinom na zlatnoj pozadini

Natpisi nisu očuvaniZografi ovih fresaka nisu poznati

.Banjska, Sv. Stefan, pogled s juga

.Banjska, Sv. Stefan, osnova

.

Banjska, Sv. Stefan, presek

.Banjska, Sv. Stefan, pogled s jugoistoka

.Banjska, Sv. Stefan,

detalji kamene plastike ugrađene u mlađe građevine

.Banjska, Sv. Stefan,

Bogorodica Sokolička i detalji pronađene kamene plastike

.Banjska, Sv. Stefan, Bogorodica Sokolička

(nalazila se u luneti zapadnog portala)

.Banjska, Sv. Stefan, naos, slikarstvo, detalj

Gračanica, Blagoveštenje, arhitektura

Crkvu je obnovio iz temelja, na mestu starijih katedrala Lipljanske episkopije, bazilike i malog jednobrodnog hrama, kralj Milutin verovatno u godinama oko 1315.

Arhitektura je složenog i skladnog sklopaJezgro čini razvijeni upisani krsta s kupolom, a oko njega je deo uobličen

kao donji krst sa četiri male kupoleOltar je trodelan, u sredini natkriljen kalotom, sa protezisom i đakonikonom

koncipovanim poput paraklisaPriprata je načinjena od zapadnog traveja i iznad nje nalazi se katihumena

Građena je veoma pažljivo alternacijom kamena i opeke

Spoljna priprata je podignuta kasnije

.Gračanica, Blagoveštenje,pogled sa severozapada i jugoistoka

.Gračanica, Blagoveštenje, osnova

.

Gračanica,Blagoveštenje,aksonometrijski

presek,pogled sa

jugozapada

.Gračanica, Blagoveštenje, pogled sa jugozapada

Gračanica, Blagoveštenje, slikarstvo

Kako svedoči tekst povelje ispisan na zapadnom zidu đakonikona, oslikavanje hrama, trudom kralja Milutina i uz pomoć episkopa Ignjatija, završeno je 1321, pa se pretpostavlja da je ukrašen između 1319. i 1321.

U stilskom pogledu ovo slikarstvo prava je sinteza znanja i umeća umetnika nadahnutih renesansom Paleologa, kako u opštem sklopu i kompozicionim elementima, tako i u načinu tretiranja detalja

Natpisi su većinom srpskoslovenski, ali nisu retki ni oni na grčkom

Zografi nisu poznati, ali se na osnovu izgleda slika pretpostavlja da je i ovde radila radionica Mihaila Evtihijevog

Gračanica, Blagoveštenje, slikarstvo, program

Program slika velikim delom nosi teme koje se vide u Starom NagoričinuU oltaru su uobičajene predstave, u bočnim delovima ciklusi svetitelja

kojima su posvećeni (obratno od Starog Nagoričina), sv. Nikole (proskomidija) i Bogorodice (đakonikon)

U glavnoj kupoli, pored uobičajenih tema, predstavljena je Nebeska liturgija, a u temenima malih kupola su poprsja jevanđelista

U višim delovima naosa su, pored Velikih praznika, ciklusi Stradanja, Čuda, Javljanja posle vaskrsenja

U priprati gornje zone zauzima Kalendar

Pojavljuju se i teme kojih nema u Starom Nagoričinu, kao što su, u priprati, Strašni sud i, po prvi put, Loza Nemanjića

Na portretu kralj je dozvolio najsmelije likovno objašnjenje natprirodnog porekla svoje vlasti

.Gračanica, Blagoveštenje, između 1319. i 1321.

luk između naosa i priprate, portret vladara ktitora, detalj,Hristos iz segmenta neba blagosilja, anđeli donose krune

.Gračanica, Blagoveštenje, luk između naosa i priprateportret vladara ktitora, kralj Milutin i kraljica Simonida

.Gračanica, Blagoveštenje, slikarstvo, naos, kupola

.Gračanica, Blagoveštenje, slikarstvo, naos, scene

.Gračanica, Blagoveštenje, slikarstvo, naos, scene, detalji

.Gračanica, Blagoveštenje, slikarstvo, naos, scene

.Gračanica, Blagoveštenje, slikarstvo, naos, scene

.Gračanica, Blagoveštenje, slikarstvo, naos, scene

.Gračanica, Blagoveštenje, slikarstvo, naos, svetitelji

.Gračanica, Blagoveštenje, slikarstvo, priprata, scene

.Gračanica, Blagoveštenje, slikarstvo,priprata, scene, detalji

.

Gračanica,Blagoveštenje,priprata,istočni zid, južni deoLoza Nemanjića

.Gračanica, Blagoveštenje, priprata, istočni zid, severni deo,

monaški portreti kraljice Jelene i kralja Uroša(između njih vide se tragovi doslikanih portreta

kralja Stefana Dečanskog i mladog kralja Dušana)

Kralj Milutinkrajem vladavine

Posle smrti majke Jelene (1314) i brata Dragutina (1316), Milutin je ostao usamljen pošto je sam odstranio sina i bratance, a posle smrti tašte (1316) nisu se nametala braća njegove supruge Simonide

Jedini njegov potencijalni naslednik ostao je mlađi sin Konstantin

Hilandarci su počeli da se zauzimaju kod kralja da dozvoli svom starijem sinu Stefanu povratak iz Carigrada

Kralj je uslišio njihove molbe i Stefanu s porodicom ustupio župu Budimlju

Povratak kraljevog prvenca dobio je, sticajem okolnosti, mnogo veći značaj od porodičnog događaja

Stefan se zatekao u zemlji u trenutku kada je očeva teška bolest, a zatim i smrt (1321, 29. oktobra), definitivno i neodgodivo nametnula pitanje nasleđa

Hilandar, Vavedenje, slikarstvoCrkva je, sudeći po portretu kralja Milutina, oslikana pred kraj njegovog života 1321.

(+ 29. oktobra 1321)Skoro sve freske preslikane su 1803.

Program slika može se ipak rekonstruisatiU oltaru su uobičajene predstaveU glavnoj kupoli, pored uobičajenih tema, predstavljena je Nebeska liturgijaU višim delovima naosa su, pored Velikih praznika, ciklusi Stradanja i Čuda, kao i

života Bogorodice (zaštitnice hrama)U donjoj zoni naosa su stojeće figure svetitelja među kojima su u jugozapadnom

uglu sv. Simeon Nemanja, sv. Sava i kralj Milutin i sv. Stefan Prvomučenik

U priprati u svodovima su različite scene iz života proslavljenih monaha i pustinožitelja i starozavetni prizori

U donjoj zoni priprate su brojni svetiteljiNa istočnom zidu priprate, u višoj zoni, predstavljeni su portreti kralja Milutina, dva

onovremena vizantijska cara i predstave Nemanjića

Natpisi su, izgleda, pretežno bili grčki, ali ima ih i na srpskom jezikuSlikari fresaka su nepoznati

.Hilandar, Vavedenje, priprata, 1321 (pre 21. oktobra), portret ktitora(car Andronik II Paleolog, kralj Milutin i sv. Stefan)

.Hilandar, Vavedenje, naos, jugozapadni ugao

sv. Simeon Nemanja, sv. Sava i kralj Milutin i sv. Stefan

.Hilandar, Vavedenje, naos,

Sv. Simeon Nemanja i sv. Stefan, detalji

.Hilandar, Vavedenje, slikarstvo, naos, scene

.Hilandar, Vavedenje, slikarstvo, naos, svetitelji

Čučer, Sv. NikitaCrkvu (u blizini Skoplja) obnovio kralj Milutin i posle 1308. darovao hilandarskom

pirgu Hrusiji

Crkva je u obliku razvijenog upisanog krsta s kupolomGrađena je pažljivo alternacijom kamena i opeke

Verovatno je oslikana nakon smrti kralja Milutina, koji nije predstavljen u hramu, između 1322. i 1325.

Deo fresaka (u kupoli i svodovima) prilično je rano postradao i preslikan je 1484.U oltaru su većinom uobičajene predstaveU višim delovima zidova nalaze se Veliki praznici (velikim delom uništeni) i ciklusi

Stradanja i ČudaU donjoj zoni su figure svetitelja među kojima se izdvajaju predstava sv. Nikite

(patrona hrama), kao i sv. Stefana i sv. Simeona Nemanje i sv. Save

Slikarstvo je delo zrelih umetnika nadahnutih renesansom Paleologa dovoljno veštih da skladno komponuju složene prikaze i pažljivo uobličavaju brojne detalje

Natpisi su srpskoslovenski, ali je prilično čest i grčki jezik

Crkvu je, kako svedoče potpisi, živopisala radionica Mihaila Evtihijevog

.Čučer, Sv. Nikita, pogled sa severoistoka

.Čučer, Sv. Nikita,presek, osnova ipogled sa severoistoka

.Čučer, Sv. Nikita, pogled sa jugoistoka

.Čučer, Sv. Nikita, slikarstvo, scene

.Čučer, Sv. Nikita, slikarstvo, scene

.Čučer, Sv. Nikita, slikarstvo, scene

.Čučer, Sv. Nikita, slikarstvo, scene

.Čučer, Sv. Nikita, slikarstvo, svetitelji

.Čučer, Sv. Nikita, slikarstvo, svetitelji

.Čučer, Sv. Nikita, slikarstvo, svetitelj patron hrama