ULOGA STATISTIKE U MEDICINI U osnovi statističkim istraživanjima zdravlja postiže se komparabilnost praćenja zdravstvenog stanja stanovništva , ne samo unutar jedne zemlje , nego komparabilnost praćenja zdravlja izmedju pojedinih zemalja , pa i kontinenata . Na taj način se objedinjavaju po istim istraživačkim kriterijima osnovni podaci o kretanju oboljenja , prati pojava njihove učestalosti , tok i ishod . Statistika je bazična nauka jer je osnova svih istraživanja u svim oblastima ljudskog života, bavi se prikupljanjem , obradom , analizom podataka .

Zdravstvena statistika se bavi analizom i obradom podataka koje se odnose na zdravlje , uslove koji djeluju ili mogu djelovati na zdravlje .Zdr. statistika pruža kvantativne podatke na osnovu kojih se vrši analiza zdr. Stanja ,organizacija i efikasnosti sprovodjenja zdravstvene zaštite .

Bazni indikatori su stope umiranja djece ispod pete godine života , jedne godine života, ukupan broj stanovnika, broj rodjenih , broj umrlih mladjih od pet godina života, nacionalni dohodak po glavi stanovnika , očekivana dužina života , procenat pismenih i upisanih u osnovne škole.

MORTALITET Opšta stopa mortaliteta izražava intenzitet , odnosno frkvenciju umiranja u odnosu na broj stanovništva u kome taj vitalan dogadjaj registujemo .

Razlikuju se: 1. opšta stopa mortaliteta, broj umrlih na 1000 stanovnika tokom jedne godine. 2. fetalna stopa mortaliteta ili stopa mrtvorođenja, je broj fetalnih smrti u odnosu na ukupan broj rođenja u datoj godini (računajući i živorođenja i mrtvorođenja). 3. stopa maternalnog mortaliteta, je odnos između broja smrti trudnica i broja živorođenih ili sume živorođenih i fetalnih smrti tokom jedne godine. 4. stopa infantilnog mortaliteta ili stopa smrtnosti odojčadi, godišnji broj umrle djece mlađe od godinu dana na 1000 živorođene djece.

Statistika NATALITETA prati radjanje kao reprodukciju stanovništva .Jedinica posmatranja su porod , rodjeno dijete. Stopa nataliteta izražava broj živorodjene djece odredejnog geografskog područja u toku određene godine(A) , u odnosu na broj ukupog stanovništva na doredjenom geografskom području sredinom odredjene godine(B) .Ova stopa omogućava uporedjivanje intenziteta radjanja u vremenu i odredjenom području .Izražava se na 1000 stanovnika .

Morbiditet je u demografskom smislu, apsolutni ili relativni broj oboljenja u određenoj grupi za određeni period. Na osnovu toga moguće je pratiti tok određenih pojava kao što je na primjer smrtnost dece, dužina trajanja života i sl. Zadatak morbiditetne statistike je da prati i proučava : a)pojavu novih slučajeva bolesti b)raširenost bolesti c)etiološke faktore bolesti

LATALITET Stopom lataliteta izražava se broj umrlih zbog neke odredjene bolesti ili nekog određenog stanja na 100 ili 1000 oboljelih od te bolesti ili osoba sa tim stanjem. Stope lataliteta , održavaju statističke vrijednosti kretanja smrtnosti u odnosu na broj oboljelih.Ako se želi prikazati broj umrlih od određene bolesti u odnosu na broj oboljelih , tada se dobija specifična stopa lataliteta.Ona statistički održava smrtnost bolesti u odnosu na odredjenu pojedinačnu bolest.

INCIDENCIJA , STOPA INCIDENCIJE Incidencija je mjerilo za pojavu novih slučajeva bolesti(povreda , privremene ili rajne nesposobnosti), koja se javila u određenom vremenskom periodu posmatranja (danu , sedmici , mjesecu) i na određenom području događaja , među izloženim stanovnicima , sa mogućnostima da obole od određene bolesti koju ispitujemo .Broj izloženih stanovnika se odnosi na ukupan broj stanovnika na određenom području .

OPŠTE I SPECIFIČNE STOPE

Stopa je proporcija pomnožena sa nekim multiplikatorom - k (1 000, 10 000, 100 000) za specifični vremenski period, stopa = (c / c+d) x k. (Broj događaja / broj stanovnika)xk, npr. stopa nataliteta ili obezbjeđenost ljekarima

FREKVENCIJA je broj koji pokazuje koliko se ukupno puta vrijednost promatranog obilježja pojavila na elementu statističkog skupa.Relativna frekvencija jednaka je količniku frkvencije i ukupnog broja elemenata statističkog skupa. MEDIANA Mediana je ona statistička variabla , koja pripada statističkoj jedinici u centru serije .

Mediana je srednaj vrijednost numeričkog obilježja koja elemente osnovnog skupa dijeli u 2 jednaka skupa, tako da u jednom dijelu nalaze elementi koji imaju vrijednost obilježja jednaku ili manju od mediane , a u drugom se dijelu nalaze elementi koji imaju vrijednost obilježja ili veću od mediane .

- Statistička varijabla koja pripada statističkoj jedinici u centru serije- Medijana elemente skupa dijeli u dva jednaka dijela- Vrijednost medijane je određena njenim položajem u numeričkom nizu

Mod označava vrijednost numeričkog obilježja koje se pojavljuje kod najvećeg broja jedinica mase , pomoću moda izračunavamo mjesto gdje je frekvencija najveća dakle onu vrijednost koja je u masi najčešće zastupljena .Mod je kod nekih ispitivanja važan parameatr srednje vrijednosti i upotreblajva se često i određenim epidemiološkim ispitivanjima.

Statistička istraživanja zasnivaju se na načelima objektivnosti, racionalnosti, stručne neovisnosti i političke neutralnosti.Statistička istraživanja vrše se u skladu sa međunarodno utvrđenim načelima, metodama i postupcima za prikupljanje, obradu, čuvanje, zaštitu i objavu statističkih podataka.

CIKLIČNI MORBIDIDET Kod usporednog praćenja oboljevanja od iste bolesti , poznate su epidemije morbila svakih 10 godina

Sezonske varijacije morbiditeta , karakterističmo ne rijetko za pojavu za pojavu odredjenih zaraznih oboljena i pojava odredjenih favorizujućih faktora nastanka bolesti kao što su ljeto , nedostatak vode , pojava insekata ali i nedostatak nezaraznih oboljenja povezanih sa incidentnim ekološkim faktorima .

PODJELA VARIABLI (Zavisne i nezavisne varijable) Prilikom istraživanja nismo jednako zainteresirani za sve varijable. One kojima pridajemonajveću pozornost i koje su u centru našeg istraživanja nazivamo zavisnim varijablama. Ovu varijablu dovodimo u vezu sa svim drugim varijablama koje nju opisuju. Ona se uvijek bavi problemom istraživanja.

Nezavisna varijabla pojavljuje se u ciljevima istraživanja. Podjela varijabli na zavisne i nezavisne, moguća je samo u pojedinim istraživanjima.

Zavisne varijable služe kao kriterij prilikom donošenja odluke u kojim ćemo znanstvenim područjima istraživati. To čak mogu i nezavisne varijable. Nije bitno koja je zavisna, a koja nezavisna jer se traži stručna kvalificiranost za mjerenje obje varijable. Bitna razlika je u tome što zavisne varijable određuje sam istraživač. Samostalno odlučuje koja će varijabla biti u središtu njegova istraživanja.

Nezavisne su varijable više pod utjecajem njegove inteligencije mašte, nego pod utjecajem njegove volje. Konačan sud o nezavisnim varijablama može se dati istraživanjem. Kao što im i samo ime govori zavisne varijable ovise o nezavisnim varijablama, dok nezavisne varijable ne ovise o zavisnim.

GRAFIKONI Prikazivanje statističkih podataka crtežima ili grafikonima nekada je mnogo razumljivije i shvatljivije nego kada se to prikazuje u tabelama .Grafičkim prikazom količinski se statistički odnosi prikazuju geometrijsim likovima , koji olakšavaju stvarne poglede na ove odnose . Kod izbora grafikona treba imati u vidu da : a)najbolji grafikoi su najjednostavniji , treba da bude jasan , bez suvišnih objašnjenja b)ako na jedan grafikaonu treba da bude više obilježja , svako treba istaknuti c)vrsta obilježja se označava na apscisi , a frkvencija obilježja na ordinati d)veličina podioka mora biti prikaldno obilježena.

Najčešće se upotrebljavaju sljedeći grafikoni:

a)površni i to štapičasti , histogram i kružni diagram

b)linijski i to poligon , vremenski , linijski, kumulativni i polarni

c)tačkasti grafikoni d)drugi , kartogrami i simbolički crteži MANE GRAFIČKOG OBILJEŽAVANJA

Svrha grafikona nije da zamijeni tabelu , nego da je prikaže u preglednijem obliku , zbog tog postizanja preglednosti u grafikonima ide se nekada i na štetu preciznosti , ali od grafikona se i ne traži da budu precizni kao tabela .

TIPOVI UZORAKA

Uzorak je izabrani deo statističkog skupa koji treba da predstavlja reprezent populacije koja je obuhvaćena istraživanjem. Ukoliko je uzorak reprezentativan po svim važnim svojstvima, rezultati dobijeni istraživanjem su pouzdaniji. Statističkim putem se mogu formirati različiti tipovi uzoraka od kojih su najpoznatiji: stratifikovani, kvotni, spareni, proporcionalni i sl. Greške kod formiranja uzorka mogu biti standardne i verovatne što se izračunava posebnim postupkom.

RADNI APSENTIZAM

a to je da se pod tim pojmom podrazumijeva svako izostajanje s posla bez obzira na razloge (obiteljski, bolest, stres, osobne potrebe.....) Apsentizam = ukupni iznostanak/ukupni dani radnog kalendara*100 Izostanak su mi bila (opravdani) bolovanja poduzeća, ,rodiljnog dopusta i neopravdani iznostanak(kašnjenja, neopravdani nedolazak na posao)

Brojene varijable, kvalitativne – prebroji se koliko jedinica posmatranja ima određenu karakteristiku: pol, bračno stanje, vakcinalni status

Mjerene varijable, kvantitativne: visina, težina, dužina inkubacije

Brojene- kvalitativne varijable : računaju se odnosi, proporcije i stope

Mjerene – kvantitativne varijable : apsolutni brojevi, aritmetička sredina, standardna devijacija.

ARITMETIČKA SREDINA

- Srednja vrijednost, prosječna vrijednost- Zbir svih vrijednosti podijeljen sa brojem vrijednosti

Standardna devijacija

- Prosječno odstupanje vrijednosti svih članova jedne grupe od njihove aritmetičke sredine- Sva pojedinačna odstupnja se saberu i podijele sa brojem odstupanja

Gausova kriva – primjer prikazivanja nekog obilježja u grupi, na pravouglom koordinatnom sistemu

- Normalna distribucija prikazuje kako se raspoređuju pojedinci u grupi

MORBIDITETNA STATISTIKA

- pojavu novih slučajeva bolesti

- raširenost bolesti

-etiološke faktore bolesti

- uspješnost u prevenciji, liječenju i

rehabilitaciji

-ekonomske gubitke nastale zbog

bolesti

Dentalni index – procjena intenziteta karijesa

Klein- Palmerov KEP index = kariozni , plomb i ekstrax zubi x 100 / ukupno pregledanih lica

Opšta stopa apsentizma: svi izgubljeni dani x 100 / broj radnih dana u godini

Stopa incidence apsentizma : ukupan broj slučajeva odsustva zbog bolesti x 100 prosječan broj zaposlenih u godini

Stopa traumatizma na radu : broj povrijeđenih na radu x 100 / broj zaposlenih

Opšte stope prikazuju ukupno obolijevanje ili umiranje u ukupnoj populaciji

Specifične stope : po polu, dobu, vrsti oboljenja

Osnovni uslov : i brojilac i imenilac se moraju odnositi na istu populacionu grupu

Korištenje stopa u epidemijama

- Stopa javljanja = br.inficiranih ili oboljelih / populacija na početku epidemije

- Stopa sekundarnog javljanja = br novoinficiranih / br.izloženih,osjetljivih osoba

Epidemiološka formula:

Osjetljivi / populac x izloženi / osjetljivi x inficirani / izloženi x oboljeli / inficirani x umrli / oboljeli = umrli / populacija

-odnos broja osjetljivih i broja stanovnika daje sliku kolektivnog imuniteta

Rizik je vjerovatnoća da će se neki događaj javiti (da će neka osoba oboljeti ili umrijeti od nekog oboljenja)

- Relativni rizik: odnos rizika među izloženim i neizloženim osobama - Atributivni rizik –razlika rizika među izloženim i neizloženim osobama

Stopa efikasnosti vakcinacije = Stopa obolijevanja vakcinisanih osoba / Stopa obolijevanja nevakcinisanih osoba

Skrininig (po Holland-u)

1.Rano otkrivanje osoba sa netipičnim znacima oboljenja – liječenje ili izolacija od ostalih (asimptomatske kliconoše)

2. Otkrivanje lica sa početnim znacima oboljenja, rano liječenje( hipertenzija, diabetes)

3. Otkrivanje lica kojim treba pomoć, a nema izlječenja ( lica sa oštećenim vidom, sluhom)

4. Otkrivanje lica koja su izložena određenim faktorima rizika (buka, zagađenje zraka, pušenje, alkoholizam, narkomanija)

Skrining može biti usmjeren na:

• pojedine dobne grupe

• pojedina oboljenja

• određene socijalne uslove

Kriteriji za opravdanost skrininga (Roberst):

1. da se bolest može izliječiti ili suzbiti

2.da rana dijagnoza daje povoljniju prognozu u pogledu liječenja

3.da se omogućuje prospektivno ispitivanje nekog novog liječenja u odnosu na dotadašnje

Test treba biti:

- Prihvatljiv za ispitanike (bezbolan, neagresivan, da ne izaziva poteškoće)- Pouzdan – ponovo izveden(drugo vrijeme, drugi autori) daje iste rezultate - Validan- visoka senzibilnost testa, mali broj lažno pozitivnih i lažno