STAWIGUDA XV OPRACOWANIE WYNIKÓW BADA …usui.com.pl/wp-content/uploads/2018/01/stawiguda15.pdf · SPIS TRE ŚCI 1. R ... w świat demonów. Potencjalne mo

STAWIGUDA XV OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ

ARCHEOLOGICZNYCH

Ratownicze badania archeologiczne w obrębie inwestycji: ,, budowa drogi ekspresowej nr 51, odcinek Olsztyn Południe - Olsztynek od km 96+467,80

do km 109+815,36.”

Inwestor GDDKiA Oddział w Olsztynie

Warszawa 2016 r.

red. Rafał Maciszewski

Miejscowość Stawiguda Obszar AZP nr 26-60 Nr st. na obszarze 8 Nr st. w miejscowości XV N 53°39’48’’ Położenie geograficzne E 20°24’03’’

SPIS TREŚCI

1. R. Maciszewski Wstęp

s.3

2. B. Pęśko Rys historyczny

s.8

3. B. Pęśko Charakterystyka geomorfologiczna

s.15

4. R. Maciszewski B. Pęśko

Charakterystyka form, rozmiarów, funkcji i chronologii obiektów archeologicznych

s.20

5. K. Bigoraj M. Ożarek-Szilke

Opracowanie materiału osteologicznego s.54

6. I. Maciszewski Analiza zabytków ruchomych

s.65

7. I. Maciszewski Analiza przestrzenna i fazy zasiedlenia stanowiska

s.80

8. R. Maciszewski Podsumowanie

s.82

9. MAPY, PLANY, KARTA AZP, KARTA ZACHOWANIA SZKIELETU

s.90

Rafał Maciszewski

1.WSTĘP

1.1. CHARAKTERYSTYKA STANOWISKA

Stanowisko zlokalizowane jest bezpośrednio przy NE skraju wsi Stawiguda, przy

ulicy Warszawskiej, stanowiącej łącznik z drogą krajową nr 51 C ryc. 1.4 Położone jest na

stoku lekkiego wyniesienia, na podłożu gliniastym.

ryc. 1.1 Stawiguda XV – numeryczny model terenu wg. geomelioportal.pl

3

1.2. HISTORIA BADAŃ

Stanowisko odkryte zostało podczas badań powierzchniowych prowadzonych przez

M. Wielgusa i J. Wysockiego w 1992 roku, potwierdzone następnie w wyniku

powierzchniowych badań weryfikacyjnych w 2013 roku. Sondaże, wykonane w 2015 roku

przez P. Wierzbickiego, potwierdziły występowanie w tym miejscu stanowiska, przy czym w

pasie kolizji znajdowała się pierwotnie powierzchnia 5,25 ara. W ramach badań

rozpoznawczych odkryto relikty osadnictwa późnośredniowiecznego w postaci 1 fragmentu

ceramiki naczyniowej oraz nowożytnego – 2 fragmenty ceramiczne .

Badania wykopaliskowe przeprowadzone zostały przez konsorcjum firm ASINUS

Igor Maciszewski oraz USUI Sp. z o. o. na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i

Autostrad, Oddział w Olsztynie w dniach 19.09.2015 – 23.09.2015 pod kierunkiem mgr

Jolanty Bagińskiej.

W grudniu 2015 r. zgodnie z decyzją W-M WKZ nr 405/2015, poszerzono pierwotny

zasięg stanowiska o 27,83 ara do łącznej powierzchni 33,08 ara. Poszerzenie przebiegało w

kierunku S do granicy wyznaczonej przez drogę wyjazdową ze Stawigudy do drogi S51.

Badania przeprowadził mgr Igor Maciszewski.

1.3. WYNIKI BADAŃ

W toku prac badawczych natrafiono na relikty 100 obiektów wziemnych, w tym 40

dołków posłupowych, 56 jam, 2 obiekty sepulkralne szkieletowe, 1 tzw. obiektu

konstrukcyjnego oraz 1 ogniska. W wypełniskach 38 obiektów natrafiono na materiał

zabytkowy pozwalający na ich datowanie. W przypadku obiektu sepulkralnego nr 15 były to

monety datowane na XVI w. W pozostałych przypadkach chronologie ustalono na podstawie

fragmentów naczyń ceramicznych (łącznie 92 fragmenty), datowanych na późny okres

nowożytny (XVIII – XIX wiek). Materiał ceramiczny nie wystąpił w wypełniskach dwóch

jam grobowych. W przypadku obiektu sepulkralnego nr 15 wraz ze szczątkami kostnymi

natrafiono na 3 monety z przełomu XV / XVI w. oraz 5 noży, 1 kółko żelazne i 2 krzesiw.

Obiekt sepulkralny nr 19 nie zawierał żadnych materiałów pozwalających na jego datowanie.

Natomiast fakt, iż wystąpił w bezpośrednim sąsiedztwie obiektu nr 15 pozwala z pewną dozą

prawdopodobieństwa przyjąć, iż mógł być z nim jednoczasowy.

4

1.4. ZAŁOŻENIA METODYCZNE

1.4.1. PODZIAŁ PRZESTRZENI BADAWCZEJ

Podział przestrzeni badawczej został oparty na siatce arowej. Ary lokalizowane były w

oparciu o przynależność do poszczególnego hektara, oznaczonego dużymi literami.

Poszczególne ary w obrębie hektara oznaczane były cyframi arabskimi od 1 – 99 w pasach

pionowych i poziomych, począwszy od lewego górnego rogu. W związku z tym poszczególny

ar oznaczany został symbolem hektara oraz symbolem literowo cyfrowym np. A1.

Wewnętrznie ar podzielony został na cztery ćwiartki oznaczane małymi literami a, b, c,

d C ryc. 1.1

Poszczególne jednostki składowe stanowiska archeologicznego, takie jak obiekty,

warstwy oraz zabytki ruchome lokalizowane były w oparciu o numer hektara i ara.

Poszczególne obiekty oraz warstwy pozaobiektowe oznaczane były w zbiorach

rozdzielnych cyframi arabskimi, przy czym humus oznaczony został zawsze jako warstwa

nr 1 a calec jako warstwa nr 0. Warstwom obiektowym przyporządkowany został numer

obiektu oraz oznaczenie literowe (np. 1a). W przypadku wystąpienia podobiektów, nadawany

został im numer obiektu głównego oraz oznaczenie cyfrowe (np. 1.1). Wewnętrzny podział

stratygraficzny podobiektów wyróżniony został przy pomocy oznaczeń literowych

przyporządkowanych numerowi podobiektu (np. 1.1a) C ryc. 1.2

ryc. 1.1 Ameryka/Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. VII, AZP 27-60/63 Podział wewnętrzny ara (rys. R. Maciszewski)

5

1.4.2. PRZYJĘTE ZASADY DOKUMENTACJI.

Podstawę dokumentacji stanowią rysunki planów poszczególnych arów wykonywane

w skali 1:20 z nanoszonymi zarysami rzutów poziomych obiektów i warstw

pozaobiektowych, ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz liniami

cięć profilowych. Obok tego wykonywane były rysunki przekrojów poszczególnych obiektów

w skali 1:20 z podaną ich numeracją i wartością niwelacyjną stropu (przeliczoną).

Uzupełnienie stanowił plan zbiorczy wykonywany w skali 1:200.

Dokumentację fotograficzną wykonano w technice cyfrowej. Profile obiektów

fotografowane były bez obrysu. Poszczególne zdjęcia grupowane były w folderach

tematycznych (np. ary, obiekty profile, obiekty plany). Poszczególne pliki opisywane były

numerami odpowiadającymi numerom obiektów lub arów (np. obiekty profile_125).

Dokumentacja opisowa opierała się na sformalizowanych formularzach – tzw.

„kartach”. Stosowano: KARTĘ OBIEKTU, KARTĘ WARSTWY POZAOBIEKTOWEJ, KARTĘ

ZABYTKU WYDZIELONEGO.

Jako formę szczególną uznano znaleziska grobowe. Przystępując do rejestracji

reliktów kultury duchowej wyrażających się w znaleziskach grobowych minionej

rzeczywistości i określenia ich systematyki przyjęto wstępne założenia pozwalające na

konstrukcję modelu podporządkowanego celowi pracy. Pozwoliło to w rezultacie na

uniknięcie chaosu pojęciowego i niekonsekwencji w określeniu cech opisywanych kategorii.

W przypadku stanowisk typu sepulkralnego mamy do czynienia z bodajże najbardziej

skomplikowanym źródłem informacji dostępnym archeologom (F W. Dzieduszycki - Wiara

w. 1a

w. 1b

w. 1c

w. 1.1a

w. 1.1b

obiekt nr 1

obiekt nr 1.1

w. 1a

w. 1b

w. 1c

w. 1.1a

w. 1.1b

obiekt nr 1

obiekt nr 1.1

ryc. 1.2 Ameryka/Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. VII, AZP 27-60/63 Wewnętrzny podział stratygraficzny obiektu (rys. R. Maciszewski)

6

w świat demonów. Potencjalne możliwości jej oddziaływania na zwyczaje funeralne w

przeszłości. [w:] Czarownice. Funeralia Lednickie 2, s. 9-23, 2000 r., s. 9). Łączą one bowiem

w sobie nie tylko uchwytne przejawy kultury materialnej w postaci reliktów osadniczych,

grup zabytków czy też ich kontekstu chronologiczno - przestrzennego, ale również są

świadectwem i zarazem zapisem całej sfery kultury duchowej niepoznawalnej w sposób

bezpośredni. Bowiem „przyjmuje się [...], że skoro wiele dziedzin wierzeń posiada

manifestację zmaterializowaną w postaci artefaktów czy ich kompleksów, to powinny one

odzwierciedlać określone elementy wskazujące na działania, które je wytworzyły” (F J.

Kmieciński - Rekonstrukcja minionych kultur, Lublin 1997, s. 88). Stąd też, rezygnując z

ograniczenia się wyłącznie do analizy przedmiotowej, konieczne było stworzenie

odpowiedniego systemu pojęć - narzędzi wraz z określeniem zachodzących pomiędzy nimi

zależności, pozwalających na hipotetyczne odtworzenie możliwie szerokiej panoramy

badanego segmentu kulturowego. W tym celu za podstawową jednostkę podziału przyjęto

uważać cmentarzysko, odpowiadające w stosowanej nomenklaturze stanowisku

archeologicznemu (F S. Tabaczyński - Archeologia Średniowieczna, Warszawa - Wrocław -

Kraków - Gdańsk – Łódź, 1987, s. 79). W takim ujęciu jest to miejsce występowania in situ, w

kontekście archeologiczno - przestrzennym materiałów archeologicznych związanych z

intencjonalnymi pochówkami, określanym przez położenie geograficzne, przynależność

chronologiczno - kulturową, lokalizację pod względem ukształtowania terenu (na wyniesieniu,

nieeksponowane itp.), formę dyslokacji pochówków (układ chaotyczny, rzędowość,

strefowość, itp.) oraz obrządek pogrzebowy. W skład cmentarzyska wchodzą zespoły

sepulkralne – wzajemne układy obiektów sepulkralnych, tworzące przestrzennie wyróżniające

się grupy. Ich częściami składowymi są obiekty sepulkralne rozumiane jako zespół cech

związanych z intencjonalnymi pochówkami, pozwalających na ich klasyfikację oraz

wyróżniających go spośród poszczególnych elementów zespołu. Tworzą je: groby, pochówki i

wyposażenie. Pojęcie grobu definiowane jest jako przestrzenna forma lokalizacji pochówku

czyli zarejestrowanych szczątków zmarłego osobnika, lub też ich braku w kontekście rytuału

pogrzebowego. Wyposażenie natomiast to wszelkie przedmioty złożone intencjonalnie do

grobu, występujące w kontekście archeologicznym na poziomie pochówku, lub w przypadku

grobów symbolicznych, wyznaczające ten poziom (F R. Maciszewski - Zmiany ideologiczne

w społeczeństwach postpogańskich na Pomorzu Szczecińskim w X – XII wieku w świetle

szkieletowego obrządku pogrzebowego, Raszyn 2012, cz. I, www.usui.com.pl).

7

1.4.3. PRZYJĘTE ZASADY ODHUMUSOWANIA I EKSPLORACJI

Pole przekazane do badań było już po odhumusowaniu. Niezbędne jednak było

ręczne usunięcie przemieszanej warstwy pasku naniesionej w powstałej w trakcie spychania

humusu. Prace te prowadzone były ręcznie przy pomocy grac i łopat. Po zarejestrowaniu

stropów obiektów archeologicznych były one eksplorowane połówkami, warstwami

mechanicznymi 5 – 10 cm w obrębie warstw obiektowych, a następnie, po ustaleniu

stratygrafii obiektu, warstwami naturalnymi. Wypełniska obiektów składowano w obrębie

wykopów lub wyrzucano poza obręb wykopu. Wynikało to z zalecenia, aby wyrobiska

zasypywane były gruntem rodzimym.

8

Beata Pęśko

2. RYS HISTORYCZNY

2.1 INFORMACJE OGÓLNE

Budowana droga ekspresowa nr 51 na odcinku Olsztyn Południe – Olsztynek od km

96+467,80 do km 109+815,36 , poprowadzona jest przez teren gmin Stawiguda i Olsztynek.

Leżą one w południowej części powiatu olsztyńskiego i wchodzą w obszar AZP nr 25-61,

26-60 oraz 27-60.

Od okresu średniowiecza możemy opierać się na danych historycznych dotyczących

omawianego obszaru. „Geograf Bawarski” spisany około roku 845 wymienia nazwę ludu

Prusowie (Bruzi) którzy przybyli na ten obszar zapewne około VI-V w p.n.e. z terenów

środkowej Rusi. W XIII wieku ich terytorium zajmowało około 42 000 km2 przy 170 000

mieszkańców. Oprócz Prusów jako odrębny lud wymieniani są Jaćwingowie.

Mapa 2.1. Ludy bałtyjskie w XII w. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Prusowie

Jako lud Prusowie pozostawali na etapie związków plemiennych - nie stworzyli

organizacji państwowej będąc łatwym celem dla sąsiadów. Najeżdżani byli już w IX wieku -

przez Duńczyków, w X w. przez Rusinów a od przełomu X i XI w rozpoczyna się intensywny

podbój plemion pruskich związany z postępującym procesem chrystianizacji. Początkiem jest

https://pl.wikipedia.org/wiki/XIII_wiek

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ja%C4%87wingowie

https://pl.wikipedia.org/wiki/Prusowie

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%84stwo

9

misja św. Wojciecha po którego śmierci w 997 r. mamy do czynienia z coraz silniejszą

ekspansją Państwa Polskiego na teren osadnictwa pruskiego. W efekcie tych działań

dochodzi do podbicia części ziem pruskich, destabilizacji w obrębie plemion i częściowego

wyludnienia wspomnianego terenu.

W XIII wieku, na skutek papieskiej bulli, misja chrystianizacji Prusów nabiera rangi

krucjaty. Liczne wyprawy podejmują opat łeknieński Godfryd, Leszek Biały, Henryk

Brodaty i Świętopełk pomorski.

W odwecie w 1222 następują najazdy pruskie na ich ziemie. Dla ochrony szlaku

wiślanego przed Prusami na pogranicze polsko-pruskie zostają sprowadzone zakony

rycerskie. Ziemię chełmińską Konrad Mazowiecki nadaje Zakonowi Krzyżackiemu który

kontynuuje ekspansję chrześcijaństwa i ostatecznie podbija plemiona Sasinów i Galindów w

1283 r.

Mapa 2.2. Hipotetyczne rozmieszczenie plemion pruskich w XIII wieku. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Warmia.

Na mocy decyzji papieża Innocentego IV z 1243 r. na podbitym terytorium powstają

cztery diecezje: chełmińska, pomezańska, warmińska i sambijska. W każdej diecezji 1/3

ziemi należeć ma do odnośnego biskupa jako jego dominium. Pierwszy biskup warmiński

Anzelm wydziela z dominium część na utrzymanie utworzonej w 1260 r.,kapituły

katedralnej, nazywanej też kapitułą warmińską. Początkowo ma ona siedzibę w Braniewie, a

później we Fromborku.

Granice diecezji warmińskiej oraz wydzielonego z niej dominium rozszerzają się w

miarę zdobywania kolejnych terenów zamieszkanych przez Prusów. Warmia w ramach

państwa krzyżackiego posiada samodzielność gospodarczą i korzysta z ochrony militarnej

https://pl.wikipedia.org/wiki/XIII_wiek

https://pl.wikipedia.org/wiki/Krucjata

https://pl.wikipedia.org/wiki/Leszek_Bia%C5%82y

https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_I_Brodaty

https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_I_Brodaty

https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%99tope%C5%82k_II_Wielki


https://pl.wikipedia.org/wiki/Innocenty_IV

https://pl.wikipedia.org/wiki/Diecezja_che%C5%82mi%C5%84ska

https://pl.wikipedia.org/wiki/Diecezja_pomeza%C5%84ska

https://pl.wikipedia.org/wiki/Archidiecezja_warmi%C5%84ska

https://pl.wikipedia.org/wiki/Diecezja_sambijska

https://pl.wikipedia.org/wiki/Domena_%28historia%29

https://pl.wikipedia.org/wiki/Biskupi_warmi%C5%84scy

https://pl.wikipedia.org/wiki/Anzelm_%28biskup_warmi%C5%84ski%29

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kapitu%C5%82a

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kapitu%C5%82a_warmi%C5%84ska

https://pl.wikipedia.org/wiki/Braniewo

https://pl.wikipedia.org/wiki/Frombork


10

Zakonu. Dochodzi jednak często do zatargów o granice dominium między biskupami

warmińskimi a wielkimi mistrzami krzyżackimi. W 1375 r. konflikt rozstrzyga dopiero sąd

rozjemczy, którego wyrok zatwierdza papież Grzegorz IX.

Po okresie wojen polsko-krzyżackich Warmia znajduje się w granicach I

Rzeczypospolitej (1466–1772). Zachowuje jednak pewną autonomię, biskupi warmińscy z

kapitułą katedralną są także władzami świeckimi.

Mapa 2.3. Krainy historyczne dawnych Prus. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Warmia.

I rozbiór Polski włącza Warmię do prowincji Prusy Wschodnie Królestwa Pruskiego.

Następuje sekularyzacja a terytorium Warmii dzieli się na dwa powiaty - braniewski i

lidzbarski.1

1 B. Kuźniewski 2007.



https://pl.wikipedia.org/wiki/Wielcy_mistrzowie_zakonu_krzy%C5%BCackiego

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zakon_krzy%C5%BCacki

https://pl.wikipedia.org/wiki/Grzegorz_IX

https://pl.wikipedia.org/wiki/Warmia

https://pl.wikipedia.org/wiki/I_rozbi%C3%B3r_Polski

https://pl.wikipedia.org/wiki/Prusy_Wschodnie

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Prus

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sekularyzacja

11

Mapa 2.4. Warmia (Ermland) na mapie Prus Wschodnich. Strzałką zaznaczono Olsztyn. Źródło:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Warmia#/media/File:Ostpreussen_karte.png

Warmia ze względu na swoją odrębność wyznaniową odróżnia się od pozostałej części

Prus.

Po II Wojnie Światowej w 1945 r. cała Warmia zostaje ponownie włączona do

państwa polskiego

2.2 Historia Stawigudy i okolicy

Mapa 2.5 Stawiguda - położenie względem inwestycji

Źródło: https://www.google.pl/maps/place/Dorotowo/@53.4151791,20.5465654,8.58z/data=!4m5!3m4!1s0x471d80d44a656109:0x40c4492047ebf2

3b!8m2!3d53.6932063!4d20.4098725

(Stabegoide 1615, Stabegutten 1656, Stabigotten 1785, Stabigoda 1890-Stawiguda)2

Wieś została lokowana 2 stycznia 1357 roku na 36 włókach. Zasadźcami byli

nawróceni Prusowie Surgeden i Christian, którzy otrzymali od Kapituły warmińskiej bardzo

korzystne warunki, m.in. 15 lat zwolnienia z płacenia podatku. Zobowiązani natomiast

zostali do płacenia połowy dochodów z karczmy. Być może było to spowodowane trudnym

terenem, jaki otrzymali zasadźcy. Sama nazwa miejscowości (wieś nazywała się Stabegoide)

pochodzi od pruskiego słowa -stabis-kamień i i gudde-krzak.

Stawiguda ucierpiała podczas wojny księżej oraz w trakcie walk polsko-krzyżackich

na początku XV wieku, a w czasie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521 została

2 J. Chłosta 2008

https://pl.wikipedia.org/wiki/Prusy_Wschodnie

https://pl.wikipedia.org/wiki/Warmia#/media/File:Ostpreussen_karte.png

https://www.google.pl/maps/place/Dorotowo/@53.4151791,20.5465654,8.58z/data=!4m5!3m4!1s0x471d80d44a656109:0x40c4492047ebf23b!8m2!3d53.6932063!4d20.4098725

https://www.google.pl/maps/place/Dorotowo/@53.4151791,20.5465654,8.58z/data=!4m5!3m4!1s0x471d80d44a656109:0x40c4492047ebf23b!8m2!3d53.6932063!4d20.4098725

12

niemal doszczętnie zniszczona. Wieś wyludniła się, część ziemi leżała odłogiem. W roku

1524 gospodarzyło w niej jedynie 6 chłopów. Ciągłe wojny doprowadziły do opustoszenia

miejscowości, pomimo dość częstego napływu ludności z Mazowsza.

Kapituła została zmuszona do pomniejszenia powierzchni włók, gdyż liczebność

miejscowości malała. Sto lat później odnotowano informację o zwiększeniu powierzchni włók

z 31 do 32 w porównaniu z rokiem 1572. Po I rozbiorze Polski, kiedy część ziem pruskich

została po stronie Prus, miejscowość znów posiadała 31 włók.

Miejscowość doświadczała wielu nieszczęść, miedzy innymi wojny szwedzkie, pomór

dżumy, liczne kontrybucje. W 1654 roku Stawiguda miała aż dwóch sołtysów i 14

gospodarstw. W tym czasie we wsi działała jednak karczma. Pod koniec lat 80. XVIII wieku

ówczesny biskup warmiński Ignacy Krasicki podjął próbę założenia w Stawigudzie szkoły. W

tym okresie obowiązek utrzymania zarówno placówki, jak i nauczyciela spadał głównie na

mieszkańców. Chłopi ze Stawigudy nie wyrazili na to zgody i pomysł zarzucono.

Wraz z początkiem XIX wieku w Stawigudzie przeprowadzono uwłaszczenie

chłopów, zniesienie przywiązanie chłopów do ziemi. Pod koniec I połowy XIX wieku

ponownie podzielono i obmiarowano grunty, co miało związek ze zmianą trójpolówki na

płodozmian. Spowodowało to opustoszenie miejscowości i przyległych do niej terenów i

osadzenie się w innym miejscu. Stawiguda przeżywała swoją świetność pod koniec XIX

wieku, kiedy to wybudowano cegielnię i tartak. W 1897 r. wybudowano neogotycką kaplicę

ewangelicką. We wsi powstała polska biblioteczka Towarzystwa Czytelni Ludowych. W

1881 roku w miejscowości utworzono jednostkę Ochotniczej Straży Pożarnej. W 1925 r. była

to najmniejsza w obwodzie olsztyńskim jednostka, w której skład wchodziło 8 strażaków.

28 sierpnia 1914 pod Stawigudą doszło do potyczki w kampanii pruskiej, pomiędzy

wojskami niemieckimi i oddziałami rosyjskimi, w wyniku której zginęło 5 żołnierzy

niemieckich i 15 Rosjan. Poległych ze strony pruskiej pochowano na miejscu, przy czym

rodziny zabrały szczątki do siebie. Rosjan natomiast pochowano we wspólnej mogile przy

kościele w Gryźlinach.

W latach 1932-1934 wybudowano kościół katolicki pw. św. Jakuba Starszego

Apostoła, konsekrowany w 1934 r. przez biskupa warmińskiego Maksymiliana Kallera.

http://leksykonkultury.ceik.eu/index.php/Ignacy_Krasicki

http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php/Towarzystwo_Czytelni_Ludowych

13

Fot. 2.1 Kościół Św. Jakuba Apostoła, Stawiguda

Źródło: http://parafiastawiguda.pl/nasz-kosciol-2/

W okresie II wojny światowej hitlerowcy założyli w miejscowości podobóz dla

rosyjskich i włoskich jeńców wojennych. Po zakończeniu wojny Stawiguda uzyskała status

wsi gminnej.

Mieszkańcy Stawigudy należeli do parafii Gryźliny, początkowo ewangelickiej (od

1897 roku), potem katolickiej 1934. Po II wojnie Stawiguda należała do gminy Gryźliny, a po

1973 do gminy Stawiguda.

http://parafiastawiguda.pl/nasz-kosciol-2/

14

Fot. 2.2 Stawiguda i jezioro Wulpińskie

Źródło: https://www.google.pl/maps/place/Stawiguda/@53.6129522,20.4162105,3a,75y,90t/data

2.3. BIBLIOGRAFIA

M. Biolik - Toponimia byłego powiatu ostródzkiego: nazwy miejscowe Wydawnictwo Gdańskie, 1992 str 137 J. Chłosta – Gryźliny, wieś u źródeł Pasłęki, Olsztyn, 2008. J. Chłosta – Tomaszkowo 660 lat, Olsztyn, 2009. G. Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007 B. Kuźniewski - , Olsztynek. Miasto i gmina, Towarzystwo Przyjaciół Olsztynka, Olsztynek 2007. A. Mackiewicz – Sprawozdanie z badań przeprowadzonych na obszarze 27-60 AZP w województwie olsztyńskim, maszynopis w archiwum W-MWUOZ w Olsztynie, 1990. J. Okulicz – Osadnictwo ziem pruskich do XIII wieku [w:] Warmia i Mazury. Zarys Dziejów, Bohdan Łukaszewicz (red.) Olsztyn, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kostrzewskiego, Monografie dziejów społeczno-politycznych Warmii i Mazur nr VI, 9-67 K. Rymut, - Nazwy miejscowe Polski: Mą-N Instytut Języka Polskiego PAN, 2007 - 547 str 14 J. Sikorski - Galopem przez stulecia : Olsztyn 1353-2003. red. i wybór il. Tomasz Śrutkowski. Olsztyn: Edytor „Wers”, 2003, s. 219 J. Sygut-Wierzbicka, P. Wierzbicki - Opracowanie archeologicznych rozpoznawczych badań sondażowych na trasie budowy drogi krajowej nr 51 na odcinku Olsztyn-Olsztynek, maszynopis przekazany do archiwum W-MWUOZ w Olsztynie, 2015. M. Wielgus, J. Wysocki – Obszar 26-60, woj. olsztyńskie. Sprawozdanie z badań powierzchniowych, maszynopis w archiwum W-MWUOZ w Olsztynie, 1992. P. Wierzbicki, T. Sajeckie - Opracowanie archeologicznych rozpoznawczych badań powierzchniowych na trasie projektowanej rozbudowy drogi krajowej nr 51 na odcinku Olsztyn-Olsztynek (od km ok. 96+000 do km ok. 111+000), maszynopis przekazany do archiwum W-MWUOZ w Olsztynie, 2013. P. Wierzbicki – Sprawozdanie z archeologicznych rozpoznawczych badań sondażowych na trasie budowy drogi krajowej nr 51 na odcinku Olsztyn-Olsztynek, maszynopis przekazany do archiwum W-MWUOZ w Olsztynie, 2015.

https://www.google.pl/maps/place/Stawiguda/@53.6129522,20.4162105,3a,75y,90t/data

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Maria+Biolik%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Kazimierz+Rymut%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Instytut+J%C4%99zyka+Polskiego+%28Polska+Akademia+Nauk%29%22

13

Beata Pęśko

3. CHARAKTERYSTYKA GEOMORFOLOGICZNA

Obszar na którym przeprowadzono badania, obejmujący odcinek drogi krajowej nr 51

pomiędzy Olsztynem a Olsztynkiem, pod względem administracyjnym należy do

województwa warmińsko-mazurskiego, powiatu olsztyńskiego oraz do gmin: Olsztyn,

Stawiguda i Olsztynek.

Mapa 3.1. Olsztyn – Olsztynek. Trasa inwestycji

Źródło: https://www.google.pl/maps/place/Stawiguda/@53.6546648,20.2976133,11z/data

Według „Geografii Regionalnej Polski” (J. Kondracki, 2009) pod względem

geomorfologicznym obszar ten stanowi południową część mezoregionu Pojezierza

Olsztyńskiego (842.81) stanowiącego część makroregionu Pojezierza Mazurskiego (842.8).

Jednostki fizyczno-geograficzne wyższego rzędu to podprowincja Pojezierza

https://www.google.pl/maps/place/Stawiguda/@53.6546648,20.2976133,11z/data

14

Wschodniobałtyckie (842) prowincji Niż Wschodniobałtycko-Białoruski (84) w obrębie

megaregionu Niż Wschodnioeuropejski (8).

Mapa 3.2. Pojezierze Olsztyńskie – zasięg terytorialny

Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pojezierze_Olsztyńskie

Współczesny morfosystem Polski północnej obejmuje zespół form rzeź- by

pochodzenia glacjalnego, które były przekształcane w okresie holocenu. Od strefy

staroglacjalnej odróżniają je przede wszystkim: większe zróżnicowanie hipsometryczne,

złożona sieć dolin a także rynien subglacjalnych i zagłębień bezodpływowych, w tym również

wypełnionych jeziorami. Do zespołów form charakterystycznych dla obszarów

młodoglacjalnych należą dodatkowo wzgórza i wały morenowe, rozległe obszary wysoczyzn

morenowych a także równiny sandrowe (Kostrzewski i in., 2008). Badane obszary znajdują

się w większości w zasięgu zlodowacenia bałtyckiego, jedynie fragmenty południa

województwa warmińsko-mazurskiego oraz podlaskiego obejmują zlodowacenie

środkowopolskie, które charakteryzuje mniejsza dynamika rzeźby terenu, są one w przewadze

równinne (Marcinkowska i in. 2013).

Obszar Pojezierza Olsztyńskiego rozciąga się po obu brzegach górnego biegu Łyny,

sięgając na zachodzie po Pasłękę. Rzeka Łyna (długość 289 km, dorzecze 7126 km2) należy

do dorzecza Pregoły (zlewisko morza bałtyckiego), wypływa z piasków sandrowych na

północ od Nidzicy, jej źródła znajdują się w okolicy wsi Łyna. Rzeka na całym swym biegu

kilkakrotnie zmienia kierunek, liczne meandry przecinają kilka ciągów moren czołowych.

Koryto Łyny znajduje się od kilku do kilkunastu kilometrów na wschód od inwestycji,

równolegle do niej w odcinku północnym.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pojezierze_Olszty%C5%84skie

https://pl.wikipedia.org/wiki/Nidzica

https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%B9r%C3%B3d%C5%82o

https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81yna_%28wojew%C3%B3dztwo_warmi%C5%84sko-mazurskie%29

15

Fot. 3.1. Meandry rzeki Łyny. Źródło: http://opennet-opennet.blogspot.com/2011/09/document.html

Rzeka Pasłęka (długość 211 km, dorzecze 2330 km2) należąca do zlewiska morza

bałtyckiego ma źródła w okolicach Olsztynka, na torfowiskach pomiędzy miejscowościami

Stawiguda i Gryźliny na wysokości 156,6 m n.p.m. Rzeka na całej swojej długości licznie

meandruje. Badany wykopaliskowo obszar inwestycji jest przez nią przecinany trzykrotnie (w

okolicach wsi Gryźliny, Zezuj i Miodówko).

Fot. 3.2. Rzeka Pasłęka w okolicach Olsztyna.

Źródło:http://www.kudypy.olsztyn.lasy.gov.pl/rezerwaty-przyrody#.Vzl-jORFd_k

Pod względem hydrologicznym, oprócz dwóch głównych rzek, istotne dla

omawianego obszaru są także występujące mniejsze rzeki, strumienie i strugi, wypływające

z jezior i bagien. Dwa takie niewielkie, bezimienne cieki wodne znajdują się na terenie

inwestycji - w okolicy wsi Dorotowo i wsi Stawiguda – oba wpadają do Jez. Wulpińskiego.

Wśród jezior Pojezierza Olsztyńskiego wyróżniamy dwa zasadnicze typy - jeziora

rynnowe, powstałe na skutek erozji lodowcowej, odznaczające się dużym wydłużeniem,

http://opennet-opennet.blogspot.com/2011/09/document.html

https://pl.wikipedia.org/wiki/Olsztynek

https://pl.wikipedia.org/wiki/Stawiguda

https://pl.wikipedia.org/wiki/Gry%C5%BAliny_%28powiat_olszty%C5%84ski%29

http://www.kudypy.olsztyn.lasy.gov.pl/rezerwaty-przyrody#.Vzl-jORFd_k

16

znaczną głębokością i stromymi brzegami oraz jeziora morenowe, mające kształty

nieckowate, o urozmaiconej linii brzegowej. Ich zbiorniki wypełniły się wodą po wycofaniu

się lodowca. Oprócz nich na obszarze występują licznie niewielkie misy jeziorne - wytopiska

wypełnione oczkami wodnymi. W pobliżu inwestycji usytuowanych jest kilka dużych jezior

- Wulpińskie, Kepijko, Miodówko, Pasłęckie oraz wiele innych mniejszych, bezimiennych.

Pod względem budowy geologicznej, makroregion znajduje się na styku obniżenia

(syneklizy) pery bałtyckiej i wyniesienia mazursko-suwalskiego platformy prekambryjskiej

tworzone utworzonej przez skały cokołu krystalicznego – jednej z najstarszych struktur

geologicznych Ziemi. Na zachodzie obszar przylega do granicy z platformą paleozoiczną

środkowej i zachodniej Europy którą tworzy szew transeuropejski (TESZ) przykryty skałami

pokrywy osadowej (płytowo zalegające utwory permsko-mezozoiczne) o różnej miąższości.

Mapa 3.3. Budowa geologiczna Polski północno-wschodniej

Źródło: http://www.geografia24.eu/geo_prezentacje_rozsz_3/383_1_srodowisko_przyrodnicze/r3_1_02a.pdf

W budowie platformy wyróżnia się dwa piętra strukturalne: dolne (fundament

krystaliczny znajdujący się na różnych głębokościach: od 250 m (północny-wschód) do 6 km

(południowy-zachód; budują go skały metamorficzne i magmowe) i górne (platformowe -

zbudowane ze skał osadowych leżących niezgodnie na fundamencie). Stanowią go

epikontynentalne osady morskie paleo- i mezozoiczne o nierównej powierzchni.

Na obszarze Wyniesienia mazursko-suwalskiego pokrywę tworzą osady jury, kredy,

trzeciorzędu i czwartorzędu, na skłonach wyniesienia – także osady triasu; na dźwigniętych

partiach podłoża grubość pokrywy osadowej wynosi ok. 350 m, w miarę zanurzania się

podłoża jej grubość wzrasta do 2000 m i więcej.

Geomorfologia omawianego obszaru związana jest bezpośrednio z oddziaływaniem

trzech głównych faz zlodowacenia bałtyckiego (jęzor mazurski) i cechuje się urozmaiconą

rzeźbą młodoglacjalną, związaną z lobem Łyny (lob lądolodu) ostatniego zlodowacenia.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Platforma_paleozoiczna

https://pl.wikipedia.org/wiki/Szew_transeuropejski

http://www.geografia24.eu/geo_prezentacje_rozsz_3/383_1_srodowisko_przyrodnicze/r3_1_02a.pdf

https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wyniesienie_mazursko-suwalskie&action=edit&redlink=1

http://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Zlodowacenie

http://portalwiedzy.onet.pl/3332,,,,mlodoglacjalna_rzezba,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/37667,,,,lob_ladolodu,haslo.html

17

Występuje tu siedem, równoległych do siebie, koncentrycznych łuków wałów morenowych

odpowiadających etapom recesji lądolodu; o wysokościach dochodzących maksymalnie do

200 m n.p.m.

Rzeźba terenu została ukształtowana w wyniku deglacjacji lądolodu zlodowacenia

Wisły, działalności wód roztopowych, procesów denudacyjnych, erozyjnych, solizji i

soliflukcji, procesów wietrzeniowych, a także akumulacji rzek i jezior.

Mapa 3.3. Jezioro Wulpińskie, okolice wsi Dorotowo.

Źródło: https://www.google.pl/maps/@53.702093,20.403242,3a,75y,90t

Teren charakteryzuje się występowaniem wzgórz moren czołowych, moren

spiętrzonych a także wysoczyzn morenowych falistych i płaskich oraz równin sandrowych .

Pod względem typu krajobrazu naturalnego jest to obszar nizin glacjalnych, pagórkowatych, o

urozmaiconej rzeźbie i z obfitością rynien subglacjalnych oraz zagłębień wytopiskowych -

wypełnionych przez jeziora i małe oczek wodne - porozdzielanych wzniesieniami.

Charakterystyczne jest także występowanie obszarów równin akumulacji torfowiskowo-

rzecznej oraz torfowiskowo-jeziornej.

https://www.google.pl/maps/@53.702093,20.403242,3a,75y,90t

18

Mapa 3.4. Polska północno-wschodnia – geomorfologia. Źródło: J. Kondracki, 2009.

Pod względem warunków glebowych obszar charakteryzuje się występowaniem w

głównej mierze gleb brunatnych i rdzawych na podłożu zalegającej gliny zwałowej. W

dolinach rynien lodowcowych i mis pojeziernych zalegają namuły ilasto-piaszczyste. Oprócz

gliny zwałowej napotykamy piaski zwałowe, żwiry i piaski wodolodowcowe; osady

czwartorzędowe – torfy i aluwia rzeczne. Wykształciły się z nich gleby bielicowe, brunatne i

bagienne.

Północna część regionu w związku z lepszymi glebami gliniastymi stanowi krainę

rolniczą, południowa część - zbudowana z piasków rzeczno-lodowcowych jest w większości

pokryta borami sosnowymi, występuje tu więcej jezior – stanowiących ok.7% powierzchni tej

części mezoregionu.

3.1. WYBÓR LITERATURY Augustowski B. 1977 Pomorze Warszawa

Ciuk E. 1972 Syntetyczny profil stratygraficzny utworów trzeciorzędowych rejonu olsztyńskiego Kwart. Geol. 14, 4: 1029 – 1031 (PIG)

Warszawa

Galon R. 1972 Główne etapy tworzenia się rzeźby Niżu Polskiego [w:] Geomorfologia Polski, t. 2 s. 35-110

Warszawa

Klimaszewski M. 1978 Geomorfologia Warszawa

Kondracki J. 2009 Geografia regionalna Polski Warszawa

https://pl.wikipedia.org/wiki/Glina

19

Kostrzewski A., Zwoliński Z., Andrzejewski L., Florek W., Mazurek M., Niewiarowski W., Podgórski Z., Rachlewicz G., Smolska E., Stach A., Szmańda J., Szpikowski J.

2008 Współczesny morfosystem strefy młodoglacjalnej Landform analysis, t. 7

Poznań

Marcinkowska A. Ochtyra A. Olędzki J. R. Wołk-Musiał E. Zagajewski B.

2013 Mapa geomorfologiczna województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego z wykorzystaniem metod geoinformatycznych

Warszawa

Migoń P. 2006 Geomorfologia Warszawa

Nitychoruk J. 2009 Opracowanie warunków geomorfologicznych osadnictwa w rejonie Janowa Pomorskiego koło Elbląga maszynopis Arch. Muzeum w Elblągu

Elbląg

Rafał Maciszewski

B. Pęśko

4. CHARAKTERYSTYKA FORM, ROZMIARÓW, FUNKCJI I CHRONOLOGII OBIEKTÓW ARCHEOLOGICZNYCH

„Obiekty archeologiczne” są to naziemne lub wziemne konstrukcje, złożone bądź proste

(jednoelementowe) lub też relikty takich konstrukcji manifestujące się w postaci widocznych

na poziomie eksploracyjnym odcisków negatywowych. Zazwyczaj klasyfikuje się je pod

względem funkcjonalnym. Zamiennie stosuje się także określenie „archeologiczne zabytki

nieruchome”. Lista tego typu obiektów jest bardzo długa i trudno ją uznać za zamkniętą.

Na stanowisku Stawiguda XV natrafiono na 100 obiektów archeologicznych - 40 dołków

posłupowych; 56 jam; 1 obiekt konstrukcyjny; 2obiekty sepulkralne szkieletowe i 1 ognisko

4.1. DOŁKI POSŁUPOWE

Tzw. „dołki posłupowe” stanowią najczęściej spotykany, obok „jam”, typowy rodzaj

obiektu archeologicznego. Są to różnego kształtu i rozmiarów pozostałości konstrukcji

drewnianych stanowiących element stanowiska archeologicznego. Z punktu widzenia

interpretacji funkcjonalnej nieruchomych zabytków archeologicznych podstawą

zaklasyfikowania do kategorii „dołków posłupowych” są zazwyczaj ich niewielkie rozmiary

zarówno w przekroju poziomym (średnio do 50 cm) jak i pionowym. W przeważającej

większości przypadków są pozbawione ruchomego materiału zabytkowego, co uniemożliwia

bezpośrednie datowanie. Na stanowisku Stawiguda XV tylko jeden obiekt (ob. nr 1) tego

typu posiadał w swoim wypełnisku materiał datujący w postaci ułamka ceramiki nowożytnej.

Generalnie, słup jako forma konstrukcji występuje w dwóch wariantach, jako jeden z

elementów konstrukcyjnych złożonej struktury przestrzennej (budowle słupowe, palisady itd.)

lub jako forma samodzielna (słupy graniczne, totemiczne itp.). Pod względem form związania

z podłożem można wydzielić słupy wkopywane, wbijane oraz stawiane. W pierwszym

wariancie słup lokowany jest w uprzednio wykopanym dole. Zazwyczaj w takim przypadku

jest on tępo zakończony w celu zapobieżenia osiadaniu konstrukcji. Słupy wbijane tworzą

21

ostro zakończony, zbliżony do trójkąta profil natomiast stawiane manifestują się w postaci

płytkich, w przekroju nieckowatych lub prostokątnych zagłębień w podłożu o odmiennym od

otoczenia wypełnisku.

Na stanowisku Stawiguda XV grupa dołków posłupowych obejmuje 40 obiektów. W

jednym przypadku (ob. 11A i 11B) mamy zapewne do czynienia z konstrukcję wielokrotną -

dwa słupy wbite obok siebie, zapewne celem uzyskania większej stabilności konstrukcji

naziemnej którą wspierały. Taką formę stosuje się zazwyczaj w przypadku konstrukcji

narażonych na silne i zmienne naprężenia (np. słupy bramne, wolno stojące, filary).

Ryc. 4.1 Obiekty 11A i 11B

W dwu przypadkach (ob.27.1 i 38.1) niewielkie dołki posłupowe wyodrębniono w skrajnej

części profilu jam - obiekty w planie nie były czytelne. Być może stanowiły element

konstrukcji lekkiego zadaszenia.

11A

0 20 cm

N

11B

11A

11B

22

27

27.1

27

0 20 cm0 20 cm

27.1

Ryc.4.2 Obiekty 27 i 27.1

3838.1

38 38.1

0 20 cm0 20 cm

Ryc.4.3 Obiekty 38 i 38.1

Analiza przestrzenna rozmieszczenia pozostałych dołków posłupowych nie pozwala

na precyzyjne określenie jakichkolwiek konstrukcji w których skład mogłyby wchodzić.

Można wysnuć wniosek, iż opisane obiekty stanowiły podstawowy (najtrwalszy) element

budowli, których pozostałe części nie pozostawiły widocznych śladów bądź ślady te uległy

zniszczeniu.

Dołki posłupowe na stanowisku Stawiguda XV podzielono na 8 typów stosując

kryterium kształtu przekroju pionowego. Wydzielono grupy: workowate (16 obiektów);

nieckowate (10 obiektów); trójkątne (5 obiektów); prostokątnawe (3 obiekty); trapezowate (2

obiekty); czerpakowate (2 obiekty); nieregularne (1obiekt); trójkątnawe (1 obiekt);

23

4.1.1. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU WORKOWATYM .

Grupa ta stanowi 40% ogółu dołków posłupowych.

Nr

INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)

DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚ

Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI

plan profil ceramika kośc

i metal inn

e 1 dołek

posłupowy A/32 38x32x19 nieregularny

workowaty X now.

22 dołek posłupowy B/39 45x40x25 kolisty workowat

y

23 dołek posłupowy B/39 23x22x13 nieregularn

y workowat

y


y

27.1 dołek posłupowy B/40 12x?x12 ? workowat

y

obiekt wydzielony z profilu ob. nr

27

34 dołek posłupowy B/48 38x30x24 prostokątna

wy workowat

y

38.1 dołek posłupowy B/48 22x?x20 ? workowat

y


38

39 dołek posłupowy B/48 52x40x38 owalny workowat

y


wy workowat

y


y


y

54 dołek posłupowy B/49 58x56x34 jajowaty workowat

y


y


y

83 dołek posłupowy A/43 27x20x15 nieregularn

y workowat

y


y workowat

y

Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr 22: Nr inw. 22 funkcja dołek posłupowy ryc. 4.4 Plan i profil obiektu (rys. R. Maciszewski)

2222

0 20 cm0 20 cm

hektar B ar 39

24

długość 45 cm szerokość 40 cm głębokość 25 cm

plan kolisty kształt profil workowaty

ceramika kości zabytki ruchome krzemienie metale inne faza zasiedlenia chronologia

wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 22-a – beżowo-szary piasek drobnoziarnisty

4.1.2. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU NIECKOWATYM .


Nr

INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e 4 dołek


nieckowaty


y nieckowat

y


y nieckowat

y

11A

dołek posłupowy B/19 42x?x16 ? nieckowat

y

pierwotnie wydzielony

jako obiekt nr 11

11B

dołek posłupowy B/19 40x?x15 ? nieckowat

y

pierwotnie wydzielony

jako obiekt nr 11

16 dołek posłupowy B/30 48x34x26 czworokątn

y nieckowat

y

52 dołek posłupowy B/50 40x38x16 owalny nieckowat

y


y nieckowat

y


y nieckowat

y

110 dołek posłupowy B/29 35x30x10 owalny nieckowat

y

Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr 52:

25

Nr inw. 52 funkcja dołek posłupowy ryc. 4.5 Plan i profil obiektu (rys. R. Maciszewski)

5252

0 20 cm0 20 cm

hektar B ar 50 długość 40 cm szerokość 38 cm głębokość 16 cm

plan owalny kształt profil nieckowaty


wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 52-a –szary piasek drobnoziarnisty

4.1.3. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU TRÓJKĄTNYM .

Grupa ta stanowi 12,5% ogółu dołków posłupowych.

Nr

INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e 7 dołek

posłupowy A/22 31x18x15 nieregularny trójkątny

46 dołek posłupowy B/49 50x38x20 nieregularn

y trójkątny


y trójkątny

118 dołek posłupowy B/58 75x60x20 kolisty trójkątny

119 dołek posłupowy B/59 76x54x30 owalny trójkątny

26

Kształt partii spągowej profilu sugeruje, ze mamy do czynienia za słupami wbijanymi w ziemię – o intencjonalnie zaostrzonym końcu. Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr 118: Nr inw. 118 funkcja dołek posłupowy ryc. 4.6 Plan i profil obiektu (rys. R.

Maciszewski)

0 20 cm0 20 cm

118118


plan kolisty kształt profil trójkątny


wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 118-a – ciemnoszary drobnoziarnisty piasek

4.1.4. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU PROSTOKĄTNAWYM .


Nr INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e 33 dołek

posłupowy B/48 20x18x10 kolisty prostokątnawy


wy prostokąt

nawy

42 dołek B/48 40x32x22 jajowaty prostokąt

27

posłupowy nawy

Prostokątny kształt spągowej części profilu świadczy zapewne, że mamy do czynienia

za słupami stawianymi, w celu zapobieżenia osiadaniu konstrukcji o intencjonalnie tępo

zakończonym końcu.


35

0 20 cm0 20 cm

35


plan prostokątnawy kształt profil prostokątnawy


wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 35-a – beżowawy piasek drobnoziarnisty

4.1.5. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU TRAPEZOWATYM .


Nr

INW. FUNKCJA LOKALIZA

CJA DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚ

KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME

CHRONOLOGIA

UWAGI

28

(hektar/ar)

Ć x

GŁĘBOKOŚĆ

(w cm)


i metal inn

e 81 dołek


trapezowaty

82 dołek posłupowy A/43 24x20x10 prostokątn

y trapezowa

ty

Kształt partii spągowej profilu sugeruje, ze mamy do czynienia za słupami

stawianymi, o intencjonalnie tępo zakończonym końcu, w celu zapobieżenia zagłębianiu się

słupa w ziemię, a prostokątny plan obiektu świadczy zapewne o ociosywaniu powierzchni

słupa.


8282

0 20 cm0 20 cm

hektar A ar 43 długość 24 cm szerokość 20 cm głębokość 10 cm

plan prostokątny kształt profil trapezowaty


wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 82-a – jasnoszary piasek średnioziarnisty

4.1.6. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU WORKOWATYM

29

.


Nr

INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e 9 dołek

posłupowy A/22 42xx21 nieregularny

czerpakowaty

109 dołek posłupowy A/21 75x40x25 prostokątna

wy czerpako

waty


99

0 20 cm0 20 cm

hektar A ar 22 długość 42 cm szerokość ? cm głębokość 21 cm

plan nieregularny kształt profil czerpakowaty


wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 9-a –szary drobnoziarnisty piasek

4.1.7. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU NIEREGULARNYM .

30


Nr

INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e 28 dołek

posłupowy B/40 38x32x16 kolisty nieregularny

Zaliczono do niej tylko jeden obiekt, nr 28: Nr inw. 28 funkcja dołek posłupowy ryc. 4.10 Plan i profil obiektu (rys. R. Maciszewski)


plan kolisty kształt profil nieregularny


wypełnisko jednorodne różnorodne X opis warstw: 28a – beżowo-szary piasek drobnoziarnisty 28b – ciemnoszary piasek drobnoziarnisty

4.1.8. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU TRÓJKĄTNAWYM .


28

0 20 cm 28

a

b a b

N

31

Nr

INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e 48 dołek

posłupowy B/49 55x38x18 owalny trójkątnawy

Zaliczono do niej tylko jeden obiekt, nr 48: Nr inw. 48 funkcja dołek posłupowy ryc. 4.11 Plan i profil obiektu (rys. R. Maciszewski)

4848

0 20 cm0 20 cm


plan owalny kształt profil trójkątnawy


wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 48-a – beżowo-szary piasek drobnoziarnisty

W wypadku dołków posłupowych, których cechą charakterystyczną są niewielkie

rozmiary a w przypadku niektórych typów (słupy stawiane na gruncie lub bardzo płytko

wkopywane) także bardzo niewielka miąższość warstwy – istnieje duże

prawdopodobieństwo całkowitego zniszczenia wielu obiektów. Stąd trudno jest wyciągać

32

szczegółowe wnioski odnośnie konstrukcji drewnianych których pozostałości manifestują się

w postaci dołków posłupowych.

Również z uwagi na specyfikę tego typu zabytku nieruchomego trudno jest ocenić

chronologię i przynależność kulturową obiektów. W przypadku stanowiska Stawiguda XV na

materiał datujący natrafiono w wypełnisku tylko 1 dołka posłupowego

4.2. JAMY

Termin jama w nomenklaturze archeologicznej stanowi de facto narzędzie pojęciowe

umożliwiające ogólną klasyfikację nieruchomych zabytków archeologicznych takich jak

wszelkiego rodzaju doły, stanowiące elementy składowe stanowiska archeologicznego,

których funkcja zazwyczaj nie jest możliwa w większości przypadków do określenia.

Stanowią wprawdzie trwały ślad osadniczy ale ich rozmieszczenie w obrębie osad może być

przypadkowe i niezwiązane bezpośrednio z samą strukturą osadnictwa. Na stanowisku

Stawiguda XV w grupie 56 jam wydzielono na podstawie kształtu przekroju pionowego 6

typów. Jamy łódkowate (22); nieregularne (15); nieckowate (9); czerpakowate (5);

trapezowate (4); trójkątne (1).

4.2.1. JAMY O PROFILU ŁÓDKOWATYM

Grupa ta stanowi ~39% ogółu jam.

Nr INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e 2 jama A/32 37x30x8 nieregularn

y łódkowat

y X now

3 jama A/33 38x29x8 nieregularny

łódkowaty X now.

10 jama A/12 56x38x18 prostokątny

łódkowaty X now.

26 jama B/40 122x120x15 kolisty łódkowat

y X now.


y X now.

33

32 jama A/31 55x40x5 owalny łódkowaty X now.

38 jama B/48 90x85x28 nieregularny

łódkowaty X now.

43 jama B/39 47x40x8 owalny łódkowaty

44 jama B/49 80x65x15 owalny łódkowaty X now.




łódkowaty X now.


59 jama B/50 125x100x22

nieregularny

łódkowaty

60 jama B/39 120x90x15 owalny łódkowat

y

61 jama B/49 105x90x15

nieregularny

łódkowaty


68 jama B/50 260x240x24 owalny łódkowat

y X now.

78 jama A/43 63x54x10 owalny łódkowaty

121 jama B/60 75x64x15 kolisty łódkowaty


y

123 jama B/60 92x80x8 kolisty łódkowaty X now.

Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr 26: Nr inw. 26 funkcja jama ryc. 4.12 Plan i profil obiektu (rys. R. Maciszewski)

26

26 0 20 cm0 20 cm


plan kolisty kształt profil łódkowaty

34

ceramika X kości zabytki ruchome krzemienie metale inne faza zasiedlenia chronologia now.

wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 26-a –szaro beżowy piasek średnioziarnisty 4.2.2. JAMY O PROFILU NIEREGULARNYM


Nr

INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e 24 jama B/39 92x42x28 nieregularn

y nieregular

ny

29 jama B/40 98x92x12 kolisty nieregularny X now.

31 jama A/31,41-B/40,50

455x230x30

nieregularny

wydłużony

nieregularny

49 jama B/50 165x144x16 owalny nieregular

ny X now.

66 jama B/50 88x78x20 kolisty nieregularny


nieregularny

73 jama A/41 90x60x18 owalny nieregularny X now.

86 jama A/43 123x65x33

nieregularny

nieregularny X now.

92 jama B/66 74x52x34 owalny nieregularny


ny X now.

116 jama B/58 74x70x25 owalny nieregularny X now.


nieregularny X now.

124 jama B/60 75x56x6 owalny nieregularny X now.


ny X now.

127 jama B/60 75x64x18 owalny nieregularny

Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr 29:

35

Nr inw. 29 funkcja jama ryc. 4.13 Plan i profil obiektu (rys. R.

Maciszewski)

2929

0 20 cm0 20 cm


plan kolisty kształt

profil nieregularny


wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 29-a – ciemnoszary drobnoziarnisty piasek

4.2.3. JAMY O PROFILU NIECKOWATYM


Nr

INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e 8 jama A/13 38x30x11 nieregularn

y nieckowat

y X now.

14 jama A/11 198x105x32

nieregularny

nieckowaty

69 jama B/50 98x90x18 owalny nieckowaty X now.

80 jama A/42 198x160x50 owalny nieckowat

y X now.

36

89 jama B/79 70x58x15 owalny nieckowaty X now.

91 jama B/66 125x104x22 owalny nieckowat

y X now.


nieckowaty X now.

128 jama B/60 90x80x22 kolisty nieckowaty X now.

130 jama A/51-B/60 205x260x75 nerkowaty nieckowat

y

Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr 89. Nr inw. 89 funkcja jama ryc. 4.14 Plan i profil obiektu (rys. R. Maciszewski)

8989

0 20 cm0 20 cm


plan owalny kształt profil nieckowaty


wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 89-a – brunatno-szary piasek drobnoziarnisty

4.2.4. JAMY O PROFILU CZERPAKOWATYM

37


Nr

INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e 62 jama A/41 88x80x20 owalny czerpako

waty X now.

71 jama B/50 68x62x12 owalny czerpakowaty

74 jama A/42 73x65x22 owalny czerpakowaty X now.

79 jama A/43 75x72x25 kolisty czerpakowaty X now.

90 jama B/66 130x85x25 owalny czerpako

waty X now.

Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr 79: Nr inw. 79 funkcja jama ryc. 4.15 Plan i profil obiektu (rys. R.

Maciszewski)

7979

0 20 cm0 20 cm


plan kolisty kształt profil czerpakowaty


wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 78-a – brązowawy drobnoziarnisty piasek

38

4.2.5. JAMY O PROFILU TRAPEZOWATYM


Nr

INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e 99 jama B/77 190x140x

147 prostokątn

y trapezowa

ty X now.

102 jama B/67 210x190x118

nieregularny

trapezowaty

104 jama B/68 188x170x145 owalny trapezowa

ty X now.

130A jama A/51 230x?x130 ? trapezowa

ty


130

Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr 104: Nr inw. 104 funkcja jama ryc. 4.16 Plan i profil obiektu (rys. R. Maciszewski)

0 20 cm0 20 cm

104

104


plan owalny kształt profil trapezowaty

ceramika X kości zabytki ruchome krzemienie metale inne faza zasiedlenia

39

chronologia now.

wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 78-a – brunatno-szary piasek drobnoziarnisty

4.2.6. JAMY O PROFILU TRÓJKĄTNYM


Nr

INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e 105 jama B/57 180x130x

90 trójkątnaw

y trójkątny

Do typu jam trójkątnych zaliczono tylko 1 obiekt, nr105: Nr inw. 105 funkcja jama ryc. 4.17 Plan i profil obiektu 105 (rys. R.

Maciszewski)

hektar B ar 57

40

długość 180 cm szerokość 130 cm głębokość 90 cm

plan trójkątnawy kształt profil trójkątny


wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 105a – beżowo-brunatny piasek drobnoziarnisty 105b – szaro-brunatny piasek drobnoziarnisty Na większości stanowisk archeologicznych jamy stanowią podstawowy nośnik

materiału ceramicznego pozwalającego na określenie chronologii i za tym idąc faz jego

zasiedlenia. W przypadku stanowiska Stawiguda XV materiał zabytkowy pochodzący z jam

jest dość ubogi. Wprawdzie aż w 62,5% obiektów (35 jam) znaleziono fragmenty ceramiki

lecz pochodzi ona wyłącznie z czasów nowożytnych. Pozostałe 21 jam pozbawione jest

elementów pozwalających na ustalenie ich chronologii.

W wypadku jam łódkowatych ułamki ceramiki odnaleziono w 59% obiektów (13

jam). 60% jam nieregularnych (9 obiektów) posiadało materiał datujący; w przypadku jam

nieckowatych 78% (7 obiektów); czerpakowatych 80% (4 obiekty); trapezowatych 50% (2

obiekty) wystąpił nowożytny materiał ceramiczny. Jama o typie trójkątnym pozbawiona

była zabytków ruchomych.

4.3. OBIEKT KONSTRUKCYJNY

Na stanowisku Stawiguda XV natrafiono na ślad szerokoprzestrzennego obiektu

konstrukcyjnego (nr 18), o wydłużonym, owalnym kształcie i łódkowatym profilu. W wypełnisku

obiektu natrafiono na fragmenty polepy oraz ceramiki nowożytnej.

41

Nr INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e

18 obiekt

konstrukcyjny

A/11 430x50x22

wydłużony owalny

łódkowaty X X

(polepa)

now.

18 0 20 cm0 20 cm

NN

szaro beżowy, drobno ziarnisty, zgliniony piasek

ciemno szaro brunatny, drobno ziarnisty, zgliniony piasek z domieszką spalenizny

szary, drobno ziarnisty, zgliniony piasek

silnie przepalona polepa przemieszana ze spalenizną i ciemno szarym drobnoziarnistym zglinionym piaskiem

18

ryc. 4.18 Plan i profil obiektu (rys. R. Maciszewski)

Nr inw. 18 funkcja obiekt konstrukcyjny


plan wydłużony owalny kształt profil łódkowaty

42


wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: 18-a –szaro beżowy drobnoziarnisty , zgliniony piasek 18-b – ciemnoszaro brunaty drobnoziarnisty , zgliniony piasek z domieszką spalenizny 18-c –szary drobnoziarnisty , zgliniony piasek 18-d – silnie przepalona polepa przemieszana ze spalenizną i ciemnoszarym drobnoziarnistym , zglinionym piaskiem

4.4. OBIEKTY SEPULKRALNE

Obiekty sepulkralne rozumiane są jako zespół cech związanych z intencjonalnymi

pochówkami, pozwalających na ich klasyfikację oraz wyróżniających go spośród

poszczególnych elementów zespołu. Tworzą je: groby, pochówki i wyposażenie (F R.

Maciszewski - Zmiany ideologiczne w społeczeństwach postpogańskich na Pomorzu

Szczecińskim w X – XII wieku w świetle szkieletowego obrządku pogrzebowego, Raszyn 2012,

cz. I, www.usui.com.pl).

Nr INW.

FUNKCJA

LOKALIZA

CJA (hektar/ar)


Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONO

LOGIA

UWAGI


i metal inn

e

15 obiekt

sepulkralny szkieletowy

B/20 190x105x48

nieregularny

nieregularny X X X

(monety)

now. (XVI w.)

19 obiekt

sepulkralny szkieletowy

A/11 86x74x24 kolisty nieckowaty X

pochówek przenoszony, zach. tylko fragmenty kończyn dolnych

43

Stawiguda XV, gm. Stawiguda, AZP 26-60/8, Obiekt nr 15 – poziom szkieletu (fot. R. Maciszewski)

44

NN

0 20 cm0 20 cm

wkop współczesny

szaro popielaty, drobno ziarnisty, zgliniony piasek

brunatno szary, drobno ziarnisty, zgliniony piasek z domieszką materiału organicznego

poziom szkieletu

przedmioty żelazne

monety

15

15

15

poziom stropu obiektu

ryc. 4.19 Plan i profil obiektu nr 15 (rys. R. Maciszewski)

45

Nr inw. 15 funkcja obiekt sepulkralny szkieletowy

hektar B ar 20 JAMA GROBOWA długość 190 cm szerokość 105 cm głębokość 48 cm

plan nieregularny kształt profil nieregularny

GRÓB

TYP KONSTR. ZEW.* KONSTR. WEW.* NASYP* WYPEŁNISKO*

nakurhanowy płaszcz bruk piasek piasek X podkurhanowy stela wieniec żwir żwir płaski X wieniec rów kamienie kamienie rów obstawa mat. organiczny mat. organiczny X jamowy X skrzynia spalenizna spalenizna komorowy komora węgle drzewne węgle drzewne napowierzchniowy glina glina polepa polepa kości kości przedmioty przedmioty POCHÓWEK RODZAJ ludzki X zwierzęcy mieszany PŁEĆ F M X N nieokreślona WIEK 35 - 44 WZROST 170 cm +/- 2 cm ORIENTACJA N-S S-N X NW-SE SW-NE NE-SW SE-NW

FORMA LOKALIZACJA POZYCJA WYPOSAŻENIE* MAGIA jednoosobniczy X na ziemi X leżąca X elementy stroju bez głowy wieloosobniczy na bruku siedząca ozdoby sama głowa zbiorowy pod brukiem monety X dekapitacja na podeście wyprostowana regalia cząstkowy bezpośredni X skurczona X zabawki rozczłonkowany całunowy narzędzia X krzesiwa przenoszony kłodowy na wznak broń X noże „obol

zmarłych“

łodziowy na brzuchu naczynia cer. nadpalony trumienny na boku X naczynia met. miażdżony naczynia drew. przywalany wyposażony X przedmioty

toalet. krępowany

niewyposażony amulety przybijany dewocjonalia twarzą do dołu

46

faza zasiedlenia now. chronologia XVI w.

Obiekt nr 19:

NN

0 20 cm0 20 cm

19

1819

szaro popielaty, drobno ziarnisty, zgliniony piasek

poziom szkieletupoziom stropu obiektu

kamień ryc. 4.20 Plan i profil obiektu nr 19 (rys. R. Maciszewski)

Nr inw. 19 funkcja obiekt sepulkralny szkieletowy

hektar A ar 11 JAMA GROBOWA długość 86 cm szerokość 74 cm głębokość 24 cm

plan kolisty kształt profil nieckowaty

GRÓB

TYP KONSTR. ZEW.* KONSTR. WEW.* NASYP* WYPEŁNISKO*

nakurhanowy płaszcz bruk piasek piasek X podkurhanowy stela wieniec żwir żwir płaski X wieniec rów kamienie kamienie

47

rów obstawa mat. organiczny mat. organiczny jamowy X skrzynia spalenizna spalenizna komorowy komora węgle drzewne węgle drzewne napowierzchniowy glina glina polepa polepa kości kości przedmioty przedmioty POCHÓWEK RODZAJ ludzki zwierzęcy mieszany X PŁEĆ F M N nieokreślona X WIEK WZROST ORIENTACJA N-S S-N NW-SE SW-NE NE-SW SE-NW

FORMA LOKALIZACJA POZYCJA WYPOSAŻENIE* MAGIA jednoosobniczy na ziemi X leżąca elementy stroju bez głowy wieloosobniczy X na bruku siedząca ozdoby sama głowa zbiorowy pod brukiem monety dekapitacja na podeście wyprostowana regalia cząstkowy bezpośredni X skurczona zabawki rozczłonkowany całunowy narzędzia przenoszony X kłodowy na wznak broń „obol

zmarłych“

łodziowy na brzuchu naczynia cer. nadpalony trumienny na boku naczynia met. miażdżony naczynia drew. przywalany wyposażony przedmioty

toalet. krępowany

niewyposażony X amulety przybijany dewocjonalia twarzą do dołu faza zasiedlenia chronologia

Obiekt sepulkralny szkieletowy nr 19 stanowiła płytka jama grobowa, w której wypełnisku natrafiono na 1 fragment ludzkiej kości ramieniowej oraz 44 kości zwierzęce (koń). Materiał kostny był silnie rozdrobniony i zalegał w formie nieanatomicznej, w układzie bezładnym.

4.5. OGNISKA

48

Wg. WIKIPEDII ognisko rozumiane jest jako „[…] płonący stos, najczęściej z drewna

lub innej substancji łatwopalnej. Dawniej używane do ogrzewania i gotowania, obecnie pełni

rolę miejsca spotkań towarzyskich, służy także do spalania odpadów roślinnych na działkach i

przydomowych ogródkach, np. gałęzi, liści. […] Pierwsze ogniska rozpalone były zapewne

zaraz po tym, jak człowiek odkrył ogień, czyli jeszcze w czasach prehistorycznych. Ludzie

pierwotni wykorzystywali je do ogrzewania, oświetlania, przyrządzania potraw oraz

odstraszania niebezpiecznych zwierząt. Ogólnie, narzędzie przetrwania. Takową rolę pełni i

dziś podczas wypraw w dzicz. Ognisko odegrało ważną rolę w ewolucji i historii człowieka.

[…] W dzisiejszych czasach ogniska są miejscem spotkań towarzyskich, szczególnie u

młodzieży i w ruchach harcerskich, które traktują ognisko jako ważny element obrzędowości.

Ognisko (watra) jest też symbolem ruchu wędrowniczego.” (F

pl.wikipedia.org/wiki/Ognisko). Słownik Języka Polskiego PWN podaje natomiast, iż ognisko

to:

1. «stos drewna, chrustu itp. zapalony pod gołym niebem» 2. «spotkanie towarzyskie odbywające się zwykle wieczorem przy palącym się stosie» 3. «miejsce, w którym coś się skupia lub z którego coś się rozprzestrzenia» 4. «ośrodek kulturalny lub oświatowy upowszechniający jakąś dziedzinę sztuki, nauki itp.» 5. «punkt skupienia przechodzących przez soczewkę lub odbitych od zwierciadła promieni padających na nie równolegle do osi optycznej» 6. «miejsce, w którym występują zmiany chorobowe» 7. daw. «miejsce, na którym rozpala się ogień; też: ogień palący się w tym miejscu»

Na potrzeby tego opracowania przyjęto, że pod nazwą ognisko rozumie się miejsce

bezpośredniego zakładania ognia, pozbawione form konstrukcyjnych służących do jego

zakładania i podtrzymywania, takich jak paleniska czy piece. Na stanowisku Stawiguda XV

zarejestrowano zaledwie jeden obiekt, który można zaklasyfikować jako ognisko.

Nr FUNKCJA LOKALIZA DŁUGOŚĆ x KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONO UWAGI

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ogie%C5%84

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kulinaria

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ogie%C5%84

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ewolucja

https://pl.wikipedia.org/wiki/Harcerstwo

https://pl.wikipedia.org/wiki/Watra_%28ognisko%29

https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C4%99drownicy

49

INW.

CJA (hektar/ar)

SZEROKOŚ

Ć x GŁĘBOKOŚ

Ć (w cm)

LOGIA


i metal inn

e 30 ognisko A/31 48x36x18 owalny nieregular

ny

Nr inw. 30 funkcja ognisko ryc. 4.21 Plan i profil obiektu nr 30 (rys. R. Maciszewski)


plan owalny kształt profil nieregularny


wypełnisko jednorodne różnorodne X opis warstw: 30a – ciemnoszary piasek drobnoziarnisty z wytrąceniami spalenizny 30b – szary lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek przemieszany z węgielkami drzewnymi popiołem i wytrąceniami spalenizny 30c – ciemno szary zgliniony drobnoziarnisty piasek z wytrąceniami spalenizny 30d – szaro brunatny silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek z domieszką popiołu i spalenizny 30e – szaro beżowy zgliniony drobnoziarnisty piasek

30 30

0 20 cm

N

a b

c a b c d

e

ZESTAWIENIE OBIEKTÓW

Nr INW.

FUNKCJA

LOKALIZACJA

(hektar/ar)

POZIOM

EKSPLORACYJNY

DŁUGOŚĆ x

SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ

(w cm)

KSZTAŁT

ZABYTKI RUCHOME

CHRONOLO

GIA

UWAGI

plan profil ceramika kości metal inne

1 dołek posłupowy A/32 I 38x32x19 nieregularny workowaty X XVIII-XIX w.

2 jama A/32 I 37x30x8 nieregularny łódkowaty X now

3 jama A/33 I 38x29x8 nieregularny łódkowaty X XVIII-XIX w.

4 dołek posłupowy A/33 I 34x26x12 nieregularny nieckowaty



7 dołek posłupowy A/22 I 31x18x15 nieregularny trójkątny

8 jama A/13 I 38x30x11 nieregularny nieckowaty X XVIII-XIX w.

9 dołek posłupowy A/22 I 42xx21 nieregularny czerpakowaty

10 jama A/12 I 56x38x18 prostokątny łódkowaty X XVIII-XIX w.

11A dołek posłupowy B/19 I 42x?x16 ? nieckowaty pierwotnie

wydzielony jako obiekt nr 11

11B dołek posłupowy B/19 I 40x?x15 ? nieckowaty pierwotnie

wydzielony jako obiekt nr 11

14 jama A/11 I 198x105x32 nieregularny nieckowaty

15 obiekt sepulkralny szkieletowy B/20 I 190x105x48 nieregularny nieregularny X X X (monety) XVI w.

16 dołek posłupowy B/30 I 48x34x26 czworokątny nieckowaty

18 obiekt konstrukcyjny A/11 I 430x50x22 wydłużony owalny łódkowaty X X

(polepa) XVIII-XIX

w.

19 obiekt sepulkralny szkieletowy A/11 I 86x74x24 kolisty nieckowaty X XVI w. (?)

pochówek przenoszony, zach. tylko fragmenty

kończyn dolnych 22 dołek posłupowy B/39 I 45x40x25 kolisty workowaty

23 dołek posłupowy B/39 I 23x22x13 nieregularny workowaty

24 jama B/39 I 92x42x28 nieregularny nieregularny

25 dołek posłupowy B/38 I 30x28x22 kolisty workowaty

26 jama B/40 I 122x120x15 kolisty łódkowaty X XVIII-XIX w.


27.1 dołek posłupowy B/40 I 12x?x12 ? workowaty obiekt wydzielony z profilu ob. nr 27

28 dołek posłupowy B/40 I 38x32x16 kolisty nieregularny

29 jama B/40 I 98x92x12 kolisty nieregularny X XVIII-XIX w.

30 ognisko A/31 I 48x36x18 owalny nieregularny

31 jama A/31,41-B/40,50 I 455x230x30 nieregularny

wydłużony nieregularny

32 jama A/31 I 55x40x5 owalny łódkowaty X XVIII-XIX w.

33 dołek posłupowy B/48 I 20x18x10 kolisty prostokątnawy

34 dołek posłupowy B/48 I 38x30x24 prostokątnawy workowaty

35 dołek posłupowy B/48 I 37x34x23 prostokątnawy prostokątnawy

38 jama B/48 I 90x85x28 nieregularny łódkowaty X XVIII-XIX w.

38.1 dołek posłupowy B/48 I 22x?x20 ? workowaty obiekt wydzielony z profilu ob. nr 38

39 dołek posłupowy B/48 I 52x40x38 owalny workowaty

40 dołek posłupowy B/48 I 30x26x22 prostokątnawy workowaty


42 dołek posłupowy B/48 I 40x32x22 jajowaty prostokątnawy

43 jama B/39 I 47x40x8 owalny łódkowaty

44 jama B/49 I 80x65x15 owalny łódkowaty X XVIII-XIX w.


46 dołek posłupowy B/49 I 50x38x20 nieregularny trójkątny

48 dołek posłupowy B/49 I 55x38x18 owalny trójkątnawy

49 jama B/50 I 165x144x16 owalny nieregularny X XVIII-XIX w.


52 dołek posłupowy B/50 I 40x38x16 owalny nieckowaty


54 dołek posłupowy B/49 I 58x56x34 jajowaty workowaty

55 jama B/48 I 70x50x8 nieregularny łódkowaty X XVIII-XIX w.


59 jama B/50 I 125x100x22 nieregularny łódkowaty


61 jama B/49 I 105x90x15 nieregularny łódkowaty

62 jama A/41 I 88x80x20 owalny czerpakowaty X XVIII-XIX w.




66 jama B/50 I 88x78x20 kolisty nieregularny

67 jama B/50 I 76x58x16 nieregularny nieregularny


69 jama B/50 I 98x90x18 owalny nieckowaty X XVIII-XIX w.

71 jama B/50 I 68x62x12 owalny czerpakowaty

73 jama A/41 I 90x60x18 owalny nieregularny X XVIII-XIX w.

74 jama A/42 I 73x65x22 owalny czerpakowaty X XVIII-XIX w.

78 jama A/43 I 63x54x10 owalny łódkowaty

79 jama A/43 I 75x72x25 kolisty czerpakowaty X XVIII-XIX w.

80 jama A/42 I 198x160x50 owalny nieckowaty X XVIII-XIX w.

81 dołek posłupowy A/43 I 21x18x8 nieregularny trapezowaty

82 dołek posłupowy A/43 I 24x20x10 prostokątny trapezowaty

83 dołek posłupowy A/43 I 27x20x15 nieregularny workowaty


85 dołek posłupowy A/43 I 48x38x30 nieregularny trójkątny

86 jama A/43 I 123x65x33 nieregularny nieregularny X XVIII-XIX w.

87 dołek posłupowy A/43 I 32x30x15 nieregularny workowaty



90 jama B/66 I 130x85x25 owalny czerpakowaty X XVIII-XIX w.


92 jama B/66 I 74x52x34 owalny nieregularny


99 jama B/77 I 190x140x147 prostokątny trapezowaty X XVIII-XIX w.

102 jama B/67 I 210x190x118 nieregularny trapezowaty

104 jama B/68 I 188x170x145 owalny trapezowaty X XVIII-XIX w.

105 jama B/57 I 180x130x90 trójkątnawy trójkątny

106 jama B/69 I 90x65x30 nieregularny nieckowaty X XVIII-XIX w.

109 dołek posłupowy A/21 I 75x40x25 prostokątnawy czerpakowaty

110 dołek posłupowy B/29 I 35x30x10 owalny nieckowaty


118 dołek posłupowy B/58 I 75x60x20 kolisty trójkątny

119 dołek posłupowy B/59 I 76x54x30 owalny trójkątny

120 jama B/59 I 90x70x12 nieregularny nieregularny X XVIII-XIX w.

121 jama B/60 I 75x64x15 kolisty łódkowaty

122 jama B/60 I 140x130x10 kolisty łódkowaty




127 jama B/60 I 75x64x18 owalny nieregularny

128 jama B/60 I 90x80x22 kolisty nieckowaty X XVIII-XIX w.

130 jama A/51-B/60 I 205x260x75 nerkowaty nieckowaty

130A jama A/51 I 230x?x130 ? trapezowaty obiekt wydzielony

z profilu ob. nr 130

54

Marzena Anna Ożarek-Szilke Kinga Bigoraj

5. OPRACOWANIE MATERIAŁU OSTEOLOGICZNEGO

Analizie osteologicznej poddane zostały szczątki szkieletowe osobnika numer 1 (obiekt nr 15)

należące do jednego mężczyzny w wieku 35-44 lat i oznaczone jako osobnik numer 2 (obiekt nr 19) gdzie

zidentyfikowano fragment kości ramiennej ludzkiej oraz 44 fragmenty kości zwierzęcych, z których 33

udało się zidentyfikować pod względem gatunkowym i anatomicznym. Są to kości należące do konia, Equus

caballus. W silnie rozdrobnionym materiale wyróżniają się niemal kompletne lewa kość śródręcza i lewa

kość promieniowa, a także pierwszy i drugi człon palcowy. Poza tym oznaczono 20 fragmentów

najpewniej będących elementami prawego śródstopia konia (fragmenty trzonu oraz fragment nasady dalszej)

i 5 kawałków kości ramiennej (w tym fragmenty nasady dalszej) a także 4 fragmenty kości nadgarstka.

Fot. 5.1 Fragmenty kości zwierzęcych (koń) z obiektu sepulkralnego nr 19

55

Kości należały do osobnika dorosłego (co ustalono na podstawie stopnia zrośnięcia nasad kości

długich), w wieku co najmniej czterech lat, prawdopodobnie starszego, na co wskazuje starcie (zużycie)

powierzchni stawowej śródręcza.

Na podstawie pomiaru długości bocznej kości promieniowej (Ll=30.8 cm) i kości śródręcza (Ll=

19.9 cm) wysokość zwierzęcia w kłębie (przy założeniu, że kości należą do jednego osobnika) można w

przybliżeniu ustalić pomiędzy 128 a 133 cm, co odpowiada wielkości współczesnego kuca.

Analiza stanu zachowania oraz opisu zidentyfikowanych kości osobnika nr 1 znajduje się w

aneksie nr 1 niniejszego opracowania.

5.1. PŁEĆ I WIEK

W przypadku osobnika numer 1 było możliwe uchwycenie trzech cech pozwalających określić

przybliżony wiek w chwili śmierci.1 Na podstawie fazy zmiany powierzchni uchowatej (Faza 5: 40-44),

stopnia starcia zębów (35-40) oraz całkowitej obliteracji szwu wieńcowego (C3-3) można stwierdzić iż

osobnik zmarł w wieku pomiędzy 35 a 44 rokiem życia.

Określenie płci2 na podstawie analizy szczątków szkieletowych było możliwe w oparciu o dziewięć

cech, z których wszystkie były charakterystyczne dla mężczyzny z wyjątkiem pośredniej - dość słabo

zarysowanej, kresy chropawej.

5.2. WZROST

Jedynie w przypadku kości udowych możliwe było zdjęcie pomiaru długości i określenie wzrostu

przyżyciowego „Trotter Gleser”.3 Osobnik ten, mężczyzna w wieku między 35 a 44 lata miał w przybliżeniu

170 cm wzrostu (+- 2cm).

1 Wiek określano na podstawie: stopnia starcia zębów (według: C. O. Lovejoy, „Dental wear in the Libben population: Its Functional pattern and role in the determination of adult skeletal age at death” w: American Journal of Phisical Anthropology 68: 47-56), zmian powierzchni stawowych powierzchni uchowatych (według: C. O. Lovejoya i innych, „Chronological metamorphosis of theauricular surface of the ilium: A new method for determination of adult skeletal age at death” w: American Journal of Phisical Anthropology 68: 15-28) oraz obliteracji szwów czaszkowych (według: J. Piątek “Biologia populacji pradziejowych”, Poznań 1999: 150-152) 2 Płeć ustalana była metodą wielocechową w oparciu o minimum trzy cech dominujące o dużej bodź średniej randze. (według: : Buikstra J.E., Ubelaker D.H. „Standards of Data Collection from Human Skeletal Remains”, Fayetteville: Arkansas Archeological Survey Research Series 1994) 3 Trotter M., Glesr G.C., “Estimation of sature from long bones of American Whites and Negros” w: American Journal of Physical Anthropology 10(1952), ss. 463-514.

56

5.3. ZMIANY PALEOPATOLOGICZNE

W trakcie analizy nie stwierdzono zmian paleopatologicznych na szkielecie osobnika numer 1, poza

próchnicą na górnych i dolnych zębach trzonowych.

Ze względu na uszkodzenie post mortem szkliwa nie możliwa była analiza hipoplazji.

Zdjęcia dokumentacyjne

Fot. 5.2 Czaszka norma frontalis Fot. 5.3 Czaszka norma occipitalis

Fot. 5.4 Czaszka norma lateralis s. Fot. 5.5 Czaszka norma lateralis d.

57

Fot. 5.6 Czaszka norma verticalis Fot. 5.7 Czaszka norma basilaris

58

Szczęka powierzchnia zgryzowa Trzonowiec z ubytkiem próchniczym Żuchwa powierzchnia zgryzowa

Fot. 5.8, 5.9, 5.10 - Żuchwa normy facialis oraz lateralis d. i s.

Fot. 5.11 Kości miednicy z pośrednim wcięciem kulszowym większym oraz powierzchniami uchowatymi.

59

KARTA STANU ZACHOWANIA SZKIELETU OSOBNIKA 1 ZE STANOWISKA STAWIGUDA XV

KOŚĆ PRAWA LEWA KOŚĆ C1 0,8 T6 0,8 Ciemieniowe 1 1 Czołowa 0,9 C2 0,5 T7 0,2 Skroniowe 0,9 0,9 Potyliczna 0,9 C3 T8 0,8 Szczęki 0,8 0,7 Klinowa 0,7 C4 T9 0,8 Nosowe 1 0,8 Lemiesz 0,2 C5 T10 0,8 Jarzmowe 0,8 0,8 Sitowa 05 C6 0,8 T11 0,8 Łzowe - - Gnykowa - C7 0,8 T12 0,8 Podniebienne - - Nagłośnia - T1 0,8 L1 Żuchwa 0,9 0,8 T2 0,9 L2 Oczodół 0,7 0,7

T3 0,8 L3 T4 0,3 L4

prawe żebra 12 lewe żebra 7 T5 0,8 L5 Prawa Lewa KOŚĆ Prox.

nasada P 1/3 M 1/3 D 1/3 Dyst.

nasada KOŚĆ Prox.


nasada Ramienna 0,8 1 0,9 1 0,8 Ramienna 0,9 1 1 1 0,5 Promieniowa 0,7 - - - 0,5 Promieniowa - - - - - Łokciowa 1 0,7 0,5 0,8 0,6 Łokciowa 0,8 0,9 0,7 - - Udowa 0,8 1 1 1 0,8 Udowa 0,5 1 1 1 0,8 Piszczel - 0,8 1 0,9 - Piszczel - 0,8 1 1 0,9 Strzałka - 0,5 0,7 0,5 -

Strzałka - 0,5 0,7 0,5 - Prawa Lewa KOŚĆ >75 % 50-75 50-25 <25% KOŚĆ >75 % 50-75 50-25 <25% Biodrowa x Biodrowa x Kulszowa x Kulszowa x Łonowa Łonowa x Łopatka x Łopatka x Obojczyk x Obojczyk Rzepka

Rzepka KOŚĆ >75 % 50-75 50-25 <25% Mostek K. Guziczne K. Krzyżowa x PRAWE 1 2 3 4 5 LEWE 1 2 3 4 5 Śródręcza 0,6 Śródręcza Śródstopia 0,7 0,8 0,5

Śródstopia Łódeczkowata Księżycowata Trójgraniasta Grochowata Czworob.

większa Czworob. mniejsza

Główkowata Haczyko Trzeszcz

Prawa Lewa Skokowa Piętowa Klin Przyśr I Klin Pośr II KlinBocz Łódkowat Szaścienna Trzeszcz Prawa 0,7 Lewa 0,7 0,3 0,7 0,8 0,5 0,9

Bliższe paliczki 0,8 Pośr. Paliczki Dalsze Paliczki

Dłoń

Stopa Bliższe paliczki Pośr. Paliczki Dalsze Paliczki II. Morfologia: Masywne nasady III. Zmiany patologiczne (bez chorób zębów i przyzębia brak cribra orbitalia brak IV. Płeć: M V. Wiek: 35-44

WIEK: wiek PŁEĆ:

spojenie łonowe:

Faza:

Kształt ogólny: - guzowatość potyliczna (2):2 kresy (1):2

powierzchnia uchowata:

Faza: 5

40-44

kąt podłonowy (2):- wyrostek sutk. (2):2

60

wcięcie kulszowe wk. (2):1 Glabella i łuki (2):1

sulcus preauricularis K+:-

Brzegi oczodołów (2):1

stan zębów: Bardzo uszkodzone szkliwo post mortem Stopień starcia: nierówny, brak części zębów

35-40 guzek mięśnia gruszkowatego:- Kształt oczodołu (2): -

kształt otworu zasłonionego: -

wyniosłość bródkowa (2): nn

nasady: P / NP

kość krzyżowa:- Żuchwa gałęzi i M2:2

szwy czaszkowe: C3-3 (pozostały rozeszły się na skutek warunków w ziemi)

kresa chropawa (1):0 ogólna masywność:1

1 2 3 4 5 6 7 Suma:

Średnica głów k. udowych lub panewki (2): ………

K < 40

41-43

n 45-47 > 48

M 45-47 > 48

x

P: 4,9 L:

Inne:

inne:

VI. Ślady czynnościowe: brak VII: Pomiary osteometryczne:

Rodzaj kości Długość max.

Szerokość Kłykciowa

Wymiar strzałkowy

trzonu

Wymiar poprzeczny

trzonu

Obwód trzonu

Obwód głowy Wysokość Szerokość Łuk

(dł. wewn.)

Humerus d. X X 6,7 X X X Humerus s. X X 6,7 X X X Radius d. X X X X X X X Radius s. X X X X X X X Ulna d. X X X X X X X Ulna s. X X X X X X X Femur d. 44,9 3,0 2,8 8,9 15,4 X X X Femur s. 46,8 3,1 3,0 9,4 X X X Tibia d. X X X X Tibia s. X X X X Fibula d. X X X X X X X Fibula s. X X X X X X X Clavicula d. X X X X X Clavicula s. X X X 3,6 X 1,7 1,1 X Sacrum X X X X X X Manubrium sterni X X X X X X X X Pelvis X X X X X X X X VIII. Odontologia: Stan zachowania zęba: f – zębodół przyżyciowo całkowicie zamknięty ( ) – ząb całkowicie osadzony w zębodole, nie złamany (f) – zębodół niecałkowicie zarośnięty | | - ząb w przełomie, brak śladów okluzji v – ząb wypadł post mortem O – obecność zęba w zębodole xx – zęba i zębodołu brak, lub nie można stwierdzić Ø – brak zęba przyżyciowo _ - pojedynczy ząb, zębodołu brak E – korona ułamana przyżyciowo, został tylko korzeń d - przyżyciowo ułamany Auf – porowate nakładanie się, nakład ↓ - luka (trema, diastema) Werdykt: - - zdrowy / - nieokreślony

P L

hypoplasia szkliwa 3 2 1 2 2 2 1 1 3 2 2 1 nadbudowa

abrazja

próchnica KOHM

KO KO KM

kamień nazębny zm. Około wierzchoł.

przyzębie stan zachowania zęba xx f ( ) V ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) E ( ) ( ) ( )

61

( ) ( ) f ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) xx ( ) ( ) przyzębie

zm. okołowierzchoł. kamień nazębny 1HB 1HB 1HB 1HB 1HB 1HB

próchnica KHO

KO

abrazja nadbudowa

hypoplasia szkliwa 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1

Przyzębie: Zm. okołowierz.: Lokalizacja próchnicy i kamienia nazębnego: Nadbudowa: Hypoplazja:

Po – parodontosis G – ziarniniak K – korona O – zgryzowa B-policzkowa/warg. # - hypercement U – punktowa

A – ropień H – szyjka M -przyśrodkowa L – językowa * - zębina wtórna T – przechodnia Z – cysta W – korzeń D – boczna P – podniebienna Inne uwagi dot. zębów i przyzębia: kości szczęki i żuchwa zrekonstruowane i bardzo zniszczone. IX. Kraniometria, kranioskopia oraz cechy niemetryczne:

CIĘCIWY I ŁUKI CECHY NIEMETRYCZNE P L P L

g – op 18,6 Sutura metopica ba – b 13,3 Foramen emisarium parietale

b – po 12,5

12,6 Foramen supraorbitale

eu – eu 12,4 Sulcus supraorbitalis 1 1 ft – ft 9 Ossa intersuturarum suturae coronalis n – gn - Os bregmatica n – pr - Ossa intersuturarum suturae sagitalis n – ns - Os lambdae zy – zy - Ossa intersuturarum suturae lambdoideae ? 1

zm – zm - Linea nuchae suprema x x mf – ek - - Canalis condylaris

wys. ocz. - - Canalis hypoglossi apt – apt 2,6 Facies condylaris kdl – kdl - Tuberculum pharyngeum 1 gn – id 2,9 Foramen ovale gn –go 8,6 - Os epiptericum

Sutura frontotemporalis Foramen mastoideum Torus accusticus 1 1 Foramen infraorbitale Foramen palatinum maius Foramen palatinum minus Torus palatinus Foramen zygomaticofaciale Processus marginalis

KARTA STANU ZACHOWANIA SZKIELETU OSOBNIKA 1 ZE STANOWISKA STAWIGUDA XV

KOŚĆ PRAWA LEWA KOŚĆ C1 0,8 T6 0,8 Ciemieniowe 1 1 Czołowa 0,9 C2 0,5 T7 0,2 Skroniowe 0,9 0,9 Potyliczna 0,9 C3 T8 0,8 Szczęki 0,8 0,7 Klinowa 0,7 C4 T9 0,8 Nosowe 1 0,8 Lemiesz 0,2 C5 T10 0,8 Jarzmowe 0,8 0,8 Sitowa 05 C6 0,8 T11 0,8 Łzowe - - Gnykowa - C7 0,8 T12 0,8 Podniebienne - - Nagłośnia - T1 0,8 L1 Żuchwa 0,9 0,8 T2 0,9 L2 Oczodół 0,7 0,7

T3 0,8 L3 T4 0,3 L4

prawe żebra 12 lewe żebra 7 T5 0,8 L5 Prawa Lewa KOŚĆ Prox.


nasada KOŚĆ Prox.


nasada Ramienna 0,8 1 0,9 1 0,8 Ramienna 0,9 1 1 1 0,5 Promieniowa 0,7 - - - 0,5 Promieniowa - - - - - Łokciowa 1 0,7 0,5 0,8 0,6 Łokciowa 0,8 0,9 0,7 - - Udowa 0,8 1 1 1 0,8 Udowa 0,5 1 1 1 0,8 Piszczel - 0,8 1 0,9 - Piszczel - 0,8 1 1 0,9 Strzałka - 0,5 0,7 0,5 -

Strzałka - 0,5 0,7 0,5 - Prawa Lewa KOŚĆ >75 % 50-75 50-25 <25% KOŚĆ >75 % 50-75 50-25 <25% Biodrowa x Biodrowa x Kulszowa x Kulszowa x Łonowa Łonowa x Łopatka x Łopatka x Obojczyk x Obojczyk Rzepka

Rzepka KOŚĆ >75 % 50-75 50-25 <25% Mostek K. Guziczne K. Krzyżowa x PRAWE 1 2 3 4 5 LEWE 1 2 3 4 5 Śródręcza 0,6 Śródręcza Śródstopia 0,7 0,8 0,5

Śródstopia Łódeczkowata Księżycowata Trójgraniasta Grochowata Czworob.

większa Czworob. mniejsza

Główkowata Haczyko Trzeszcz

Prawa Lewa Skokowa Piętowa Klin Przyśr I Klin Pośr II KlinBocz Łódkowat Szaścienna Trzeszcz Prawa 0,7 Lewa 0,7 0,3 0,7 0,8 0,5 0,9

Bliższe paliczki 0,8 Pośr. Paliczki Dalsze Paliczki

Dłoń

Stopa Bliższe paliczki Pośr. Paliczki Dalsze Paliczki II. Morfologia: Masywne nasady III. Zmiany patologiczne (bez chorób zębów i przyzębia brak cribra orbitalia brak IV. Płeć: M V. Wiek: 35-44

WIEK: wiek PŁEĆ:

spojenie łonowe:

Faza:

Kształt ogólny: - guzowatość potyliczna (2):2 kresy (1):2

powierzchnia uchowata:

Faza: 5

40-44

kąt podłonowy (2):- wyrostek sutk. (2):2

wcięcie kulszowe wk. (2):1 Glabella i łuki (2):1

sulcus preauricularis K+:-

Brzegi oczodołów (2):1

stan zębów: Bardzo uszkodzone szkliwo post mortem Stopień starcia: nierówny, brak części zębów

35-40 guzek mięśnia gruszkowatego:- Kształt oczodołu (2): -

kształt otworu zasłonionego: -

wyniosłość bródkowa (2): nn

nasady: P / NP

kość krzyżowa:- Żuchwa gałęzi i M2:2

szwy czaszkowe: C3-3 (pozostały rozeszły się na skutek warunków w ziemi)

kresa chropawa (1):0 ogólna masywność:1

1 2 3 4 5 6 7 Suma:

Średnica głów k. udowych lub panewki (2): ………

K < 40

41-43

n 45-47 > 48

M 45-47 > 48

x

P: 4,9 L:

Inne:

inne:

VI. Ślady czynnościowe: brak VII: Pomiary osteometryczne:

Rodzaj kości Długość max.

Szerokość Kłykciowa

Wymiar strzałkowy

trzonu

Wymiar poprzeczny

trzonu

Obwód trzonu

Obwód głowy Wysokość Szerokość Łuk

(dł. wewn.)

Humerus d. X X 6,7 X X X Humerus s. X X 6,7 X X X Radius d. X X X X X X X Radius s. X X X X X X X Ulna d. X X X X X X X Ulna s. X X X X X X X Femur d. 44,9 3,0 2,8 8,9 15,4 X X X Femur s. 46,8 3,1 3,0 9,4 X X X Tibia d. X X X X Tibia s. X X X X Fibula d. X X X X X X X Fibula s. X X X X X X X Clavicula d. X X X X X Clavicula s. X X X 3,6 X 1,7 1,1 X Sacrum X X X X X X Manubrium sterni X X X X X X X X Pelvis X X X X X X X X VIII. Odontologia: Stan zachowania zęba: f – zębodół przyżyciowo całkowicie zamknięty ( ) – ząb całkowicie osadzony w zębodole, nie złamany (f) – zębodół niecałkowicie zarośnięty | | - ząb w przełomie, brak śladów okluzji v – ząb wypadł post mortem O – obecność zęba w zębodole xx – zęba i zębodołu brak, lub nie można stwierdzić Ø – brak zęba przyżyciowo _ - pojedynczy ząb, zębodołu brak E – korona ułamana przyżyciowo, został tylko korzeń d - przyżyciowo ułamany Auf – porowate nakładanie się, nakład ↓ - luka (trema, diastema) Werdykt: - - zdrowy / - nieokreślony

P L

hypoplasia szkliwa 3 2 1 2 2 2 1 1 3 2 2 1 nadbudowa

abrazja

próchnica KOHM

KO KO KM

kamień nazębny zm. Około wierzchoł.

przyzębie xx f ( ) V ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) E ( ) ( ) ( )

stan zachowania zęba ( ) ( ) f ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) xx ( ) ( )

przyzębie zm. okołowierzchoł.

kamień nazębny 1HB 1HB 1HB 1HB 1HB 1HB

próchnica KHO

KO

abrazja nadbudowa

hypoplasia szkliwa 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1

Przyzębie: Zm. okołowierz.: Lokalizacja próchnicy i kamienia nazębnego: Nadbudowa: Hypoplazja:

Po – parodontosis G – ziarniniak K – korona O – zgryzowa B-policzkowa/warg. # - hypercement U – punktowa

A – ropień H – szyjka M -przyśrodkowa L – językowa * - zębina wtórna T – przechodnia Z – cysta W – korzeń D – boczna P – podniebienna

Inne uwagi dot. zębów i przyzębia: kości szczęki i żuchwa zrekonstruowane i bardzo zniszczone. IX. Kraniometria, kranioskopia oraz cechy niemetryczne:

CIĘCIWY I ŁUKI CECHY NIEMETRYCZNE P L P L

g – op 18,6 Sutura metopica ba – b 13,3 Foramen emisarium parietale

b – po 12,5

12,6 Foramen supraorbitale

eu – eu 12,4 Sulcus supraorbitalis 1 1 ft – ft 9 Ossa intersuturarum suturae coronalis n – gn - Os bregmatica n – pr - Ossa intersuturarum suturae sagitalis n – ns - Os lambdae zy – zy - Ossa intersuturarum suturae lambdoideae ? 1

zm – zm - Linea nuchae suprema x x mf – ek - - Canalis condylaris

wys. ocz. - - Canalis hypoglossi apt – apt 2,6 Facies condylaris kdl – kdl - Tuberculum pharyngeum 1 gn – id 2,9 Foramen ovale gn –go 8,6 - Os epiptericum

Sutura frontotemporalis Foramen mastoideum Torus accusticus 1 1 Foramen infraorbitale Foramen palatinum maius Foramen palatinum minus Torus palatinus Foramen zygomaticofaciale Processus marginalis

65

Igor Maciszewski Rafał Maciszewski Paweł Wlizło

6. ANALIZA ZABYTKÓW RUCHOMYCH

6.1 INFORMACJE OGÓLNE

W trakcie prac badawczych na stanowisku Stawiguda XV zarejestrowano łącznie 237

zabytków ruchomych, w tym 92 ułamki ceramiki naczyniowej, 8 przedmiotów żelaznych, 3

monety oraz 90 kości ludzkich i 44 zwierzęce. Ich występowanie w obrębie 39 obiektów

wziemnych przedstawiono w tabeli nr 6.1. Materiał kostny został omówiony w rozdziale nr 5,

tutaj skupimy się na pozostałych zarejestrowanych na stanowisku zabytkach.

Tabela 6.1 Specyfikacja występowania materiałów zabytkowych w obrębie obiektów.

L.p. numer

obiektu lokalizacja

liczba

ceramiki

Pozostałe

zabytki chronologia

1 1 A/32 2 XVIII-XIX 2 2 A/32 1 XVIII-XIX 3 3 A/33 1 XVIII-XIX 4 8 A/13 1 XVIII-XIX 5 10 A/12 1 XVIII-XIX

6 15 B/20

89 kości ludzkich, 3 monety, 8

przedmiotów metalowych

XVI

7 18 A/11 30 XVIII-XIX

8 19 A/11 45 kości (1 ludzka i 44 zwierzęce)

XVI

9 26 B/40 2 XVIII-XIX 10 27 B/40 4 XVIII-XIX 11 29 B/40 1 XVIII-XIX 12 32 A/31 3 XVIII-XIX 13 38 B/48 1 XVIII-XIX 14 44 B/49 1 XVIII-XIX 15 49 B/50 2 XVIII-XIX 16 53 B/50 1 XVIII-XIX 17 55 B/48 2 XVIII-XIX 18 62 A/41 2 XVIII-XIX 19 64 B/50 1 XVIII-XIX 20 68 B/50 5 XVIII-XIX 21 69 B/50 1 XVIII-XIX 22 73 A/41 1 XVIII-XIX

66

23 74 A/42 6 XVIII-XIX 24 79 A/43 1 XVIII-XIX 25 80 A/42 2 XVIII-XIX 26 86 A/43 1 XVIII-XIX 27 89 B/79 1 XVIII-XIX 28 90 B/66 5 XVIII-XIX 29 91 B/66 1 XVIII-XIX 30 98 B/77 1 XVIII-XIX 31 99 B/77 1 XVIII-XIX 32 104 B/68 1 XVIII-XIX 33 106 B/69 2 XVIII-XIX 34 116 B/58 2 XVIII-XIX 35 120 B/59 1 XVIII-XIX 36 123 B/60 1 XVIII-XIX 37 124 B/60 1 XVIII-XIX 38 126 B/60 1 XVIII-XIX 39 128 B/60 1 XVIII-XIX

6.2 CERAMIKA NACZYNIOWA

6.2.1 ANALIZA MORFOLOGICZNA

Cała kolekcja ceramiki nowożytnej została podzielona w oparciu o system

zaproponowany przez A. Buko (Buko 1990) odpowiednio zmodyfikowany na potrzeby

niniejszego opracowania, który wydziela cztery kategorie wielkościowe:

I- fragmenty naczyń umożliwiające pełną rekonstrukcję naczynia.

II- duże ułamki naczyń obejmujące więcej niż jeden element morfologiczny naczynia, a

więc partie przybrzeżne (wylew, szyja oraz brzusiec), a także partie przydenne

(dno, stopka oraz brzusiec)

III- stosunkowo niewielkie fragmenty naczyń, obejmujące więcej niż jeden element

morfologiczny naczynia, a więc partie przybrzeżne (wylew, szyja i górna część

brzuśca), partie przydenne (dno, stopka i część dolnej partii brzuśca bądź dno i

fragment dolnej części brzuśca), a także elementy zawierające środkowe partie

naczynia (znaczne części brzuśca i szyję).

IV-fragment obejmujący jeden element morfologiczny naczynia (część wylewu, brzuśca

lub dna).

67

Spośród ułamków naczyń znakomita większość zabytków (88, co stanowi około 96%

całości) należała do grupy IV. W pozostałych trzech wypadkach możemy mówić o grupie III.

Taki stan zachowania materiałów świadczy to o bardzo silnym rozdrobnieniu całej kolekcji.

W ramach omawianej kolekcji ceramiki wyselekcjonowano 7 fragmentów

charakterystycznych, w tym 6 fragmentów wylewów oraz 1 ułamek dna. Ich typologię oparto

na podziale zaproponowanym przez J. Kruppego (Kruppe 1961), odpowiednio

zmodyfikowanego na potrzeby niniejszego opracowania.

Wylewy:

Typ 1 - Wylewy typu 1 są łagodnie lub wyraźnie wychylone na zewnątrz, zazwyczaj

ukośnie lub nieco łukowato opracowaną krawędzią, bądź też prosto ściętą. Nie posiadają

wrębu, ani okapu. Znaleziono 3 fragmenty tego rodzaju (ryc. 6.1).

Ryc. 6.1 Fragment misy nowożytnej

Typ 2 - Wylewy typu 2 charakteryzują się brakiem wrębu na pokrywkę, wyposażone są

natomiast w okap. Całość łagodnie wychylona na zewnątrz. Pozyskano 3 ułamki wylewu w

tym typie (ryc. 6.2).

68

Ryc. 6.2 Fragment garnka nowożytnego

Typologia den:

Typ 1 - Dna proste, odcinane o płaskiej stronie wewnętrznej (1 fragment, ryc. 6.3)

Ryc. 6.3 Fragment dna z naczynia nowożytnego

Pomimo znacznego rozdrobnienia ceramiki udało się, z dużą dozą

prawdopodobieństwa, określić występowanie przynajmniej kilku mis (ryc. 6.1) oraz garnków

(ryc. 6.2). Można jednak przypuszczać, iż asortyment naczyń używanych w okresie

nowożytnym był bogatszy. Zadokumentowany zestaw naczyń był dość powszechnie używany

w XVIII i XIX wieku i są one znane z szeregu wykopalisk prowadzonych na stanowiskach

nowożytnych (m.in. w Świerczku st. 1-3, pow. szydłowiecki , Zambrowie st. 5 i 13, pow.

zambrowski, Rzędzianach st. 32, pow. białostocki, Kocku stan. 10, pow. lubelski (E.

Niedźwiedź, J. Niedźwiedź 2012).

6.2.2 ANALIZA TECHNOLOGICZNA

Analizę technologiczną omawianego zbioru przeprowadzono w oparciu o systematykę

zaproponowaną przez L. Kajzera (Kajzer 1986, Kajzer 1991). W omawianym zbiorze

zaobserwowano występowanie jedynie grup D, E i F.

69

GRUPA D

Jest ona barwy od kremowej po jasnopomarańczową. Zazwyczaj są to naczynia

cienkościenne, starannie wykonane, najczęściej dobrze wypalone w atmosferze utleniającej.

Domieszka jaką można zauważyć w przełomach to najczęściej drobnoziarnisty lub

średnioziarnisty piasek. Zarejestrowano 33 fragmenty naczyń tego typu.

GRUPA E

Ceramika grupy E to ceramika, której wyróżnikiem jest jej szkliwienie. W przypadku

omawianego materiału jest to ceramika wypalana w atmosferze utleniającej. Przełomy są

jednobarwne, najczęściej o grubości 3-5mm. W większości przypadków do schudzenia masy

ceramicznej wykorzystanej do wyrobu ceramiki grupy E użyto małej lub średniej ilości

drobnoziarnistego piasku (40 ułamków ceramiki).

GRUPA F

Tzw. ceramika „inna”, np. półmajolika, kamionka, fajans, oraz inne fragmenty naczyń, które

nie mieszczą się w żadnej z ww. grup technologicznych. Wśród resztek pojemników ze

stanowiska zarejestrowano 8 ułamków fajansowych oraz 11 pseudomajoliki.

Fot. 6.1 Wybrane zabytki ceramiczne z okresu nowożytnego

70

6.3. MONETY

Wszystkie trzy monety znaleziony zostały w obrębie wypełniska jamy grobowej

pochówku (obiekt sepulkralny nr 15), gdzie zdeponowano je prawdopodobnie jako dar

grobowy F Fot. 6.2.

Fot. 6.2. Stawiguda XV, gm. Stawiguda, AZP 26-60/8, Monety stanowiące wyposażenie grobowe w obiekcie sepulkralnym nr 15. (fot. R. Maciszewski)

Półgrosz koronny Jana Olbrachta1 (1497-1498/1498-1501).- średnica 18mm, waga

0,5g

Awers – Korona Królewska wokół słabo czytelny napis w otoku- (…)GI(…)ONI(…)

1 Ze względu, iż stan zachowania prezentowanych monet jest zły w celach ilustracyjnych, przy ich omawianiu posłużono się bardziej czytelnymi konterfektami dostępnymi w internecie.

71

(napis w pełnym brzmieniu REGIS POLONIE)

Rewers – Orzeł Jagielloński wokół słabo czytelny napis w otoku- MO(…) I ALBE(...)

(napis w pełnym brzmieniu: MONETA I ALBERTI)

Fot .6.3 wg. archi.inosak.org/imgdb/item375683192_1

Istnieją dwa typy półgroszy emitowanych przez Jana Olbrachta. Pierwszy typ, na

którego awersie znajduje się herb Poraj podskarbiego Piotra Kurozwęckiego umiejscowiony

pod koroną był bity w latach 1497-1498, przedstawienie to kontynuuje ostatni typ półgroszy

Kazimierza Jagiellończyka (Paszkiewicz 2012, s.60). Natomiast wyróżnikiem drugiego typu

jest pierścień umiejscowiony pod koroną –bity w latach 1498-1501 Oba typy bite w mennicy

w Krakowie.

Pierwszy z typów z herbem podskarbiego Kurozwęckiego bito do czasu ucieczki

podskarbiego w 1498 roku. Od przydomka urzędnika- Piorun, półgrosze nazywano

Piorunkami. Po ucieczce podskarbiego znika trójlistny znak z awersu umieszczony nad

koroną a w jego miejsce pojawia się znak pierścienia- mogło nastąpić to w 1498 roku

(Paszkiewicz 2012, s.60-61). W następnym roku zatrudniono nowego rytownika, który

poprawił jakość przedstawień i napisów. Jednakże przedstawienie korony na rewersie było

zaczerpnięte ze wzorca używanego do bicia denarów Władysława Warneńczyka (Paszkiewicz

2012, s.61). Drugi podtyp charakteryzuje się również poprawą wartości kruszcu użytego do

bicia monet jakim było srebro próby 375/1000. Dwa półgrosze miały zawierać 0,77g czystego

srebra co ustanowiło standard wagowy jednego grosza trwający aż do czasów Zygmunta

Augusta (Paszkiewicz 2012, s.61).

W obecnym stanie zachowania monety trudno określić typ.

Półgrosz koronny Aleksandra Jagiellończyka (1502-1506) waga 0,7g, średnica 18 mm.

Awers- Korona królewska wokół słabo czytelny napis w otoku (…)ETA:REGIS:POLON(…)

(napis w pełnym brzmieniu MONETA:REGIS:POLONIE)

72

Rewers- Orzeł Jagielloński wokół słabo czytelny napis w otoku (…)ANDER:DEI:G(…)

(napis w pełnym brzmieniu: ALEXANDER:DEI:G:REX )

Fot. 6.4 wg. wtn.org.pl

Półgrosze Aleksandra Jagiellończyka bite były przez cały okres jego panowania

(Stronczyński 1885, s.82) Na monetach nie pojawia się już sygnatura zarządcy mennicy, tak

jak wcześniej m.in. na półgroszach Jana Olbrachta pierścień lub herb. (Paszkiewicz 2012,

s.63). Ponadto na monecie występuje sformułowanie MONETA REGIS POLONIE, co jest

kontynuacją działalności poprzednich władców, natomiast imię królewskie przybiera formę

ALEXANDER DEI GRATIA REX- więc nie ma tutaj wyraźnego zaznaczenia, że jest to

moneta króla Aleksandra. Związane jest to z tym, że w 1501 roku pozbawiono króla dochodu

z mennicy, przeznaczonego od tej pory do zasilania skarbu koronnego (Paszkiewicz 2012,

s.63).

Półgrosz koronny Zygmunta I Starego (1520) waga 0,7g, średnica 18 mm.

Awers: Orzeł jagielloński wokół słabo czytelny napis w otoku - (…)TA : (…) N (…) (napis

w pełnym brzmieniu: MONETA SIGISMUNDI)

Rewers: Korona królewska wokół słabo czytelny napis w otoku - :POLONIA (…) R (…) –

(napis w pełnym brzmieniu POLONIA REGIS)

73

Fot. 6.5 wg. galeriaumarzety.pl

Półgrosz Zygmunta I Starego bez oznaczenia roku. Wybijany był w królewskiej

mennicy krakowskiej. Moneta ta pochodzi z potajemnej emisji z 1520 roku, kiedy Senat

pozwolił królowi na przebicie 100 000 grzywień srebra na półgrosze (Paszkiewicz 2012, s.64)

Monety te miały być przeznaczone na potrzeby wojny polsko-krzyżackiej 1519-1521.

Półgrosze z 1520 roku są lżejsze niż nakazywała ordynacja, jednak są bite ze srebra wyższej

próby 437/1000, średniej wagi 0,907 g srebra na grosz. (Paszkiewicz 2012, s.65)

W czasie wybijania monet na obszarze Królestwa Polskiego obowiązywała grzywna

mennicza 197,684g.

6.4. PRZEDMIOTY ŻELAZNE (Ryc. 6.6)

W trakcie badań wykopaliskowych na stanowisku w Stawigudzie XV odnaleziono

osiem przemiotów żelaznych, w tym pięć nożyków, dwa krzesiwa oraz jedno kółko.

Wszystkie one zostały zdeponowane jako dar grobowy w obiekcie nr 15.

74

Ryc. 6.6. 1-5: noże żelazne; 6 – kółko żelazne; 7-8 – krzesiwa (rys. R. Maciszewski)

6.4.1. KRZESIWA (F Ryc. 6.6. – 7, 8)

Krzesiwa występują powszechnie na terenach ziem polskich już w okresie wpływów

rzymskich, zwiększając częstotliwość swego występowania w późniejszych okresach. Aż do

połowy XIX w. stanowiły podstawowe narzędzie do krzesania ognia. Dwa krzesiwa, które

wystąpiły na omawianym stanowisku stanowiły elementy wyposażenia pochówku w obiekcie

sepulkralnym nr 15. Nalezą one do grupy najczęściej spotykanych na naszych ziemiach

krzesiw ogniwkowych. Spośród znalezionych na stanowisku krzesiw jedno, kompletne, miało

wymiary 10 x 5 cm i wykonane zostało z walcowatej sztabki żelaznej o przekroju

75

elipsoidalnym. Drugie zachowało się jedynie fragmentarycznie, aczkolwiek można

przypuszczać, iż było ono podobne do poprzednio opisanego F Ryc. 6.4. – 7, 8,.

Oba zarejestrowane na stanowisku krzesiwa typologicznie łączą się z typem krzesiw

ogniwkowych, najpowszechniej występujących na terenie Polski (Gradowski M. 1985).

Podobne znaleziska w grobach znaleziono m. in. w Czersku czy Grzebsku (Zawadzka B.

1973).

6.4.2 NOŻE

Zabytki tego typu są powszechnie występującą formą już od okresu wczesnego

średniowiecza. Na omawianym stanowisku noże wystąpiły jako element wyposażenia

pochówku w obiekcie sepulkralnym nr 15. Znaleziono 5 sztuk (nr 1-5) F Ryc. 6.7 - 11

nr inw. 1

typ funkcjonalny nóż

Ryc. 6.7 rys. R. Maciszewski

długość 12 cm

szerokość 1,7 cm

przekrój ostrza

klinowaty

przekrój osady rękojeści

elipsoidalny

uwagi: nóż żelazny, b. silnie skorodowany, nawiązuje do typu I A wg. R. Rogosza (Rogosz R., 1983)

nr inw. 2


0 5 cm

76


długość 11 cm

szerokość 1,5 cm

przekrój ostrza

trójkątny


prostokątny

uwagi: nóż żelazny, b. silnie skorodowany, nawiązuje do typu I A wg. R. Rogosza (Rogosz R., 1983)

nr inw. 3



długość 15 cm

szerokość 1,5 cm

przekrój ostrza

trójkątny


zbliżony do prostokąta

uwagi: silnie skorodowany fragment noża żelaznego, nawiązuje do typu II A wg. R. Rogosza (Rogosz R., 1983)

0 5 cm

0 5 cm

77

nr inw. 4



długość 17 cm

szerokość a. sztabki do rękojeści – 1,5

b. ostrza – 1,7

cm

przekrój ostrza

klinowaty

nity przekrój osady rękojeści

teowaty

uwagi: silnie skorodowany fragment długiego noża żelaznego, w sztabce do rękojeści widoczne 2 rurkowate nity brązowe do spajania okładziny, stan zachowania nie pozwala na określenie typu typologicznego

nr inw. 5


0 5 cm

0 5 cm

78


długość a. ostrza - 14

b. rękojeści – 5,7

cm

szerokość 2,5 cm

przekrój ostrza

klinowaty


nieregularny

uwagi: silnie skorodowany fragment długiego noża żelaznego, w sztabce do rękojeści widoczne 2 rurkowate nity brązowe do spajania okładziny, stan zachowania nie pozwala na określenie typu typologicznego

6.4.3 KÓŁKO ŻELAZNE (F Ryc. 6.6. – 6)

Zarejestrowane na stanowisku kółko żelazne miało średnicę około 3 cm i wykonano je

z drutu żelaznego o przekroju okrągłym.

6.5 CHRONOLOGIA

Wyniki analizy materiałów ruchomych pozwalają na wydzielenie, w obrębie epoki

nowożytności, przynajmniej dwóch faz okupacji stanowiska. Starsza związana jest z

pochówkiem dorosłego mężczyzny. Dzięki znalezionym monetom można przyjąć, iż nie jest

on starszy niż 1520 rok, z którego to okresu pochodzi najmłodsza znaleziona w grobie

moneta. Można więc przyjąć, iż pochowany został niewiele później, zapewne w pierwszym

20 leciu XVI wieku.

Z drugim okresem, schyłkową nowożytnością, związane są obiekty osadnicze. Wyniki

analizy materiałów ceramicznych, przede wszystkim, z racji silnej fragmentaryzacji całej

kolekcji, oparte na analizie technologicznej, wykazują jej późną proweniencje. Wskazują na

to bardzo dobra technologia wypału i brak występowania gt utożsamianych ze starszymi

horyzontami, przede wszystkim gt B i C przy jednoczesnym pojawieniu się fajansu.

79

Bibliografia

Buko A. 1990 Ceramika Wczesnopolska. Wprowadzenie do badań, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk - Łódź. Gradowski M. 1985 To też są zabytki [w:] Krzesiwa", Spotkania z Zabytkami, Nr 2, Lublin Kajzer L.

1986 Opracowanie zbioru ceramiki naczyniowej z „wieży Karnkowskiego” w zamku w Raciążku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 34, s. 199-225. 1991 W sprawie waloryzacji masowych zbiorów ceramiki późnośredniowiecznej i nowożytnej, „Kwartalnik

Historii Kultury Materialnej”, r. 39,nr 4, s. 467-483

Kopicki E.

1974 Katalog podstawowych typów monet i banknotów Polski oraz ziem historycznie z Polską związanych, t.I

oraz t. II

Kruppe J.

1961 Studia nad ceramiką XIV wieku ze Starego Miasta w Warszawie, Wrocław – Warszawa

– Kraków.

1990 Narodziny archeologii późnośredniowiecznej i staropolskiej, Prace i Materiały Muzeum

Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna, nr 36: 7-22.

Niedźwiedź E., Niedźwiedź J.

2012 Świerczek stan. 1-3. Opracowanie naukowe archeologicznych badań wykopaliskowych wyprzedzających

budowę drogi krajowej nr 7 na odcinku obwodnica Radomia – granica woj. mazowieckiego, Zamość,

maszynopis w zbiorach WUOZ w Warszawie, Delegatura w Radomiu.

Paszkiewicz B.

2012 Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego (w:) Katalog

jubileuszowej aukcji WCN nr 50 Purowski T. 2003 Cmentarzysko kultury łużyckiej w Ożumiechu na północnym Mazowszu, Warszawa Rogosz R. 1983 Obróbka i zastosowanie żelaza, [w:] Szczecin we wczesnym średniowieczu Strończyński K. 1885 Dawne monety polskie dynastyi Piastów i Jagiellonów część III. Monety XIV XV i XVI wieku uporządkowane i objaśnione Zawadzka-Antosik B.

1968 „Badania na grodzisku wczesnośredniowiecznym w miejscowości Serock, pow. Nowy Dwór

Mazowiecki”, Wiadomości Archeologiczne, tom XXXIII, z. 3, Str. 362-367.

1973 „Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w obudowie kamiennej w Grzebsku, pow. Mława”, Wiadomości

Archeologiczne, tom XXXVIII, z. 3-4, Wrocław, Str. 461-492

80

Igor Maciszewski

7. ANALIZA PRZESTRZENNA I FAZY ZASIEDLENIA STANOWISKA

7.1 Analiza przestrzenna osadnictwa nowożytnego

W trakcie prac badawczych na stanowisku Stawiguda XV zarejestrowano sumarycznie

39 obiektów wziemnych, których chronologia została określona, w oparciu o znaleziony w

ich wypełniskach materiał ruchomy, na okres nowożytny. Jednakże w ramach tego horyzontu

czasowego jesteśmy w stanie wyróżnić dwa różne etapy; pierwszy, związany z

zarejestrowanymi na stanowisku pochówkami, wiązać można z dwudziestoleciem XVI wieku

drugi zaś z drugą połową XVIII i XIX wiekiem. Wobec takiej sytuacji przystępując do

analizy przestrzennej stanowiska zdecydowano się rozpatrywać obie grupy obiektów odrębnie

od siebie.

Oba pochówki usytuowane są w północno zachodniej części stanowiska, nieopodal

istniejącej drogi nr 51. Odległość między nimi wynosiła około 10 metrów. Dookoła nich

zarejestrowano jedynie pojedyncze obiekty, w większości pozbawione materiału ruchomego.

Taka sytuacja sprawia, iż można uznać, iż są to pochówki pojedyncze, nie tworzące części

większego kompleksu cmentarnego.

W przypadku pozostałych obiektów nowożytnych, o późniejszej proweniencji,

zaobserwowano ich kumulację w centralnej i południowej części stanowiska. Dominowały tu

dość głębokie jamy o jedno warstwowych wypełniskach. Wydaje się, iż mogą to być

pozostałości po magazynach na rośliny np. na ziemniaki, tzw. wądołach. To tłumaczyłoby

znikomą liczbę materiałów ruchomych w ich obrębie. Wydaje się, iż powstanie tych obiektów

jest związane bezpośrednio z istniejącymi do dzisiaj gospodarstwami, znajdującymi się po

drugiej stronie drogi przylegającej do stanowiska.

7.2 Analiza obiektów pozbawionych materiału zabytkowego.

Większość obiektów pozbawionych materiału ruchomego łączyć można zapewne z

późno nowożytną fazą zasiedlenia stanowiska. Dotyczy to w szczególności dwóch skupisk

obiektów usytuowanych na arach A43 oraz B48, gdzie dołki posłupowe, ulokowane

81

bezpośrednio przy obiektach posiadających materiał ruchomych w swych wypełniskach,

tworzyły układy liniowe, stanowiące najpewniej pozostałość po grodzeniu.

82

Rafał Maciszewski

8. PODSUMOWANIE

W wyniku przeprowadzonych prac badawczych na stanowisku Stawiguda XV

wydzielono jedną fazę zasiedlenia, datowaną na podstawie materiału ceramicznego na okres

nowożytny, wewnętrznie dzielącą się na okres wczesny (dwa pochówki szkieletowe) oraz

późny (pozostałe obiekty). Z fazą tą bezpośrednio było związanych 39 obiektów,

zawierających w swoich wypełniskach ułamki naczyń ceramicznych. W omawianej grupie

największą frekwencję (89,7%) posiadały obiekty zaklasyfikowane według podziału

funkcjonalnego jako jamy. Obok nich, na poziomie 2,5% każdy uplasowały się obiekt

konstrukcyjny, ognisko, dołek posłupowy oraz 2 obiekty sepulkralne szkieletowy.

Obiekty pozbawione materiału datującego stanowiły 61% odkrytych nieruchomych

reliktów osadnictwa na tym obszarze. W tym zespole najliczniej występowały dołki

posłupowe (64%). Obok nich stosunkowo dużym udziałem procentowym cieszyły się jamy

(34,4%). Jeden z 2 szkieletowych obiektów sepulkralnych także pozbawiony był datującego

materiału ceramicznego i stanowił 1,6% ogółu obiektów niedatowanych.

W przypadku wyżej wspomnianych obiektów sepulkralnych należy stwierdzić, iż

obraz, jaki rejestruje archeolog w momencie dokumentowania znalezisk związanych z

obrzędami pogrzebowymi stanowi wypadkową szeregu czynników determinujących

ostateczny (dla chwili rejestracji) kształt konkretnego obiektu sepulkralnego. Czynniki te

kształtują poszczególne elementy składowe obiektu (F schemat nr 1) w różnych okresach

jego funkcjonowania. Szczególne znaczenia ma w tym przypadku system religijny i związane

z nim rytuały pogrzebowe otoczenia, jak również samego zmarłego. Mogą być one

jednakowe, ale należy również brać pod uwagę ewentualność, że zmarły wyznawał inną

formę religijną. W tym ostatnim przypadku otoczenie mogło uwzględnić różnice między

lokalną tradycją pogrzebową a formą obowiązującą w kręgu religijnym osoby zmarłej. W

takiej sytuacji ostateczny kształt obiektu sepulkralnego musi stanowić „anomalię” w recepcji

archeologicznej. Wypada również założyć, iż poszczególne elementy obiektu (szczególnie

wyposażenie) mogły być determinowane dyspozycjami zmarłego. Znaczenie, jakie

przywiązywano do tzw. „ostatniej woli” znajduje odbicie w licznych źródłach

etnograficznych. Jej niewypełnienie traktowane było jako forma złamania tabu i pociągało za

83

ryc. 8.1 wg. W. Szymański Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Gorysławicach, pow. Busko 1963

sobą daleko idące konsekwencje, ze śmiercią winowajcy włącznie (F A. Fischer Zwyczaje

pogrzebowe ludu polskiego 1921, s. 185 - 186).

Równie ważnym czynnikiem wpływającym na całokształt obiektu sepulkralnego jest

myślenie magiczne wyrażające się w znajdowaniu związku przyczynowo – skutkowego w

oparciu o przekonanie, że oddziaływania sił nadnaturalnych mogą być determinowane

odpowiednim, rytualnym postępowaniem, lub jego brakiem. W praktyce badawczej zarówno

poszczególny element, jak i cały obiekt może być traktowany jako materialny wyraz myślenia

magicznego. W bezpośrednim związku z myśleniem magicznym pozostają czynniki związane

z hierofaniami zachodzącymi w okresie między śmiercią

a pochówkiem, jak również w czasie po zakończeniu rytu

pogrzebowego. Ich wystąpienie mogło wymuszać zmiany

w ogólnie stosowanej formie rytu pogrzebowego lub też

działania uzupełniające ten ryt w okresie późniejszym.

Zazwyczaj wszelkie tego typu postępowania miały

charakter apotropaiczny w odniesieniu do żywych lub też

zmarłego.

Obiekt sepulkralny, poza determinantami religijno

- magicznymi kształtowały również czynniki natury

społeczno - emocjonalnej. Szczególny wpływ miała w

tym przypadku pozycja i rola społeczna osoby zmarłej. Jak silny, o tym świadczą konstrukcje

schemat 1

84

ryc. 8.2 wg J. Wojtasik Cmentarzysko wczesnośredniowieczne na wzgórzu „Młynówka” w Wolinie 1967

grobowe oraz elementy wyposażenia wyraźnie eksponujące niektóre pochówki spośród ich

otoczenia. Ważną rolę odgrywał również odbiór społeczny zmarłego, za jego życia, przez

otoczenie. Osoby o cechach szczególnych, odbieranych pozytywnie przez własne środowisko

były w różny sposób wyróżniane po śmierci. Czytelnym przykładem są praktyki mające na

celu zatrzymanie osoby zmarłej wśród żywych (F Les Vikings 1968, s. 166, R. Maciszewski

Żywi umarli. Próba przeprowadzenia identyfikacji kultowej na cmentarzysku Birka I.

Przegląd Humanistyczny t. 7 1989, s. 138). Z kolei osobnicy stanowiący za życia zagrożenie

dla grupy, bądź to z racji profesji (np. czarownicy, kaci), czynów (przestępcy, świętokradcy),

nietypowych okoliczności zgonu (zmarli tragicznie, w wyniku pomoru, przy porodzie itd.)

czy też cech fizycznych – rozumianych jako oznaki nadnaturalnych zdolności (np.

wilkołactwo) również po śmierci mogli być w sposób rytualny usuwani poza margines

społeczności. Znajdowało to odbicie zarówno w lokalizacji na cmentarzysku, konstrukcjach

grobowych, jak również w postępowaniu z samymi zwłokami. Równie istotna w

kształtowaniu obiektu sepulkralnego co pozycja społeczna i charakter zmarłego (określany

przez grupę), była również jego wola w stosunku co do rodzaju pochówku czy też elementów

wyposażenia. Należy przypuszczać, iż rodzaj obrządku pogrzebowego jak również sam typ

grobu (komorowy, podkurhanowy itp.) mogły w ówczesnym pojęciu determinować formę i

miejsce egzystencji pośmiertnej (F R. Maciszewski op cit, s. 142 – 144).

Inną grupą czynników kształtujących źródło archeologiczne, jakim jest obiekt

sepulkralny, są czynniki podepozycyjne: warunki glebowe, procesy geologiczne, czy wreszcie

postępujące skażenie środowiska oddziałujące w sposób bezpośredni i pośredni na depozyt

(F L.-V. Thomas Trup 1991, s. 26 –27). Odnosi się to przede wszystkim do stopnia

zachowania szczątków kostnych, uniemożliwiając często w sposób jednoznaczny określenie

naturalnego czy też intencjonalnego charakteru ich degradacji, a tym samym wydzielenia

cech będących materialnych świadectwem rytów

związanych ze szczątkami osoby zmarłej. Istotny

wreszcie wpływ na ostateczny kształt źródła mają

metody eksploracyjne oraz dokumentacyjne. Przyjęło

się w polskiej tradycji badań wykopaliskowych, że

proces eksploracji, jak i tworzona wraz z nim

dokumentacja, w przypadku obiektów sepulkralnych

typu jamowego koncentruje się głównie na odsłonięciu

i rejestracji szkieletu oraz elementów jego

85

wyposażenia. Pomijane jest przy tym zazwyczaj wypełnisko samej jamy grobowej. Do

wyjątków należy dokumentacja, gdzie obok rysunku czy fotografii w płaszczyźnie

horyzontalnej poziomu zalegania pochówku autorzy badań rejestrowali również przekrój

pionowy obiektu (F ryc. 5.22). Ten stan rzeczy z góry uniemożliwia rejestrację ewentualnych

interwencji zewnętrznych w obręb obiektu sepulkralnego już po inhumacji. Fakt ich

występowania w sposób pośredni mogą poświadczać tylko odbiegające od normy zmiany w

układzie szkieletu (nieanatomiczny), nietypowy układ elementów wyposażenia (F ryc. 5.23),

jak również źródła pisane.

W kulturze symbolicznej zespół/obiekt sepulkralny stanowi sobie właściwą,

wyizolowaną przestrzeń, przeznaczoną dla osoby/osób zmarłych. Jest też miejscem gdzie

spełnia się obrzęd ostatecznego przejścia, zapoczątkowany zgonem (F M. Buchowski

Etnologiczna interpretacja obrzędów przejścia Lud, T. 69 1985, s. 63-73). Sam z siebie

wyznacza sacrum, będąc bramą między światami. W tym ujęciu funkcjonuje, jako niezależny

obiekt magiczny i stąd stanowi potencjalne zagrożenie dla żywych. Podobne zagrożenie

stanowi sam zmarły. W chwili śmierci staje się bowiem osobą magiczną i zyskuje możliwości

wykraczające poza normalny ludzki wymiar. Wydaje się, że w okresie wczesnego

średniowiecza, na przełomie dwóch epok pogańskiej i chrześcijańskiej, panował powszechny

pogląd o fizycznej formie egzystencji pośmiertnej będącej kontynuacją życia doczesnego.

Sama śmierć nie uzyskała jeszcze własnej postaci (z wyjątkiem kręgu cywilizacji

postantycznych) i traktowana była jako moment przejścia, kojarzony zazwyczaj z drogą i

wędrówką (F L. J. Pełka Polska demonologia ludowa 1987, s. 176 - 177). Podstawowym

celem, jaki przyświecał żałobnikom podczas spełniania rytuału pogrzebowego było

ułatwienie zmarłemu znalezienia i przebycia drogi śmierci, co stanowiło warunek „odejścia”.

W tym celu przygotowywano go na czas oczekiwania, zanim odnajdzie go przewodnik, lub

też dawano mu na ostatnią drogę przewodnika. Rolę tą mógł pełnić złożony w ofierze i

pochowany wraz ze zmarłym człowiek lub zwierzę (przeważnie koń, pies, rzadziej kot).

Właściwe z punktu widzenia rytualnego odejście zmarłego gwarantowało zabezpieczenie

żywych przed jego niekontrolowanym powrotem, istniały bowiem sytuacje kiedy kontakt ze

zmarłym był pożądany, aczkolwiek zawsze nacechowany poczuciem zagrożenia. Stąd też

tworzono różne formy zabezpieczeń wyrażające się często w konstrukcjach grobów (wieńce,

płaszcze itp.) i obrządku pogrzebowym (ciałopalenie, pochówki trumienne, całunowe itp. F

C. Lelong Życie codzienne w Galii Merowingów 1964 s. 66). Zdarzało się jednak, że mimo

wszelkich zachowanych form postępowania rytualnego zmarły uaktywniał się, nie chcąc

86

opuścić ziemskiego padołu. Przeważnie objawiał się żywym w postaci upiora - żywego trupa

lub wampira. Wymuszało to na żywych zastosowanie bardziej radykalnych środków

wymuszających jego odejście. Najprostszym było obrócenie zmarłego twarzą do dołu

(naprowadzenie na drogę zmarłych) lub przeniesienie szczątków do nowego grobu. Wierzono

bowiem, że miejsce pochówku może mieć wpływ na uaktywnienie się cech demonicznych w

osobie zmarłej (np. bagna). Innym sposobem było krępowanie zwłok lub przywalanie ich

kamieniami. W sytuacji kiedy oba te sposoby okazywały się zawodne podejmowano działania

ostateczne. Polegały one na zadaniu zmarłemu ostatecznej śmierci, to znaczy pozbawienia go

możliwości odrodzenia, przekształcenia itd. Zawsze odbywało się to w sposób rytualny.

Pozbawiano więc zmarłych głowy lub ją miażdżono, ćwiartowano zwłoki, przebijano je,

nadpalano itd. Tego typu praktyki mogły być stosowane zarówno do osób które uaktywniły

się po śmierci, lub też profilaktycznie w stosunku do tych, którzy za życia posiadali cechy

pozwalające sądzić o ich pośmiertnej negatywnej aktywności. W kręgu anglosaskim

wierzono na przykład, że bruneci o zrośniętych brwiach po śmierci mogą przemieniać się w

wilki, a z kolei w środowisku bałtyjskim mężczyźni bujnie owłosieni na ciele mieli

przeobrażać się w niedźwiedzia (F L. J. Pełka op cit s. 163 – 172). Przeciwieństwem tego

typu poglądów były zabiegi zmierzające do pozostawienia zmarłego wśród żywych. Wyrażało

się to zarówno w formach obrządku pogrzebowego (np. kremacja połączona ze spożyciem

prochów w trakcie uczty rytualnej - zachowanie i odrodzenie poprzez członków

społeczności), jak i całej złożoności rytuału pogrzebowego. Wiąże się to z mitem króla-

wojownika, króla-szamana stojącego na straży swojego ludu. Dalekie echa tego typu

przekonań można znaleźć w legendzie o Giewoncie czy o rycerzach śpiących we wnętrzu

Czantorii. W rytuale pogrzebowym znalazło to odbicie w konstrukcjach grobowych (np. tzw.

„pokoje pogrzebowe”), symbolicznym unieruchomianiu (zakotwiczone łodzie w przypadku

pochówków łodziowych) czy też w układzie zwłok (pochówki w pozycji wertykalnej).

Dodatkową kwestią wymagającą omówienia jest panujące przekonanie, że niektóre

zajęcia, często związane z przynależnością do określonej warstwy społecznej, determinowały

formę pośmiertnej egzystencji. Takie przeświadczenia znajdowały swoje odbicia w doborze

darów grobowych. W tym miejscu należy założyć, że selekcja przedmiotów znajdowanych w

zespołach sepulkralnych wraz ze zmarłym była dokonywana w pełni świadomie i wiązała się

ściśle z poglądami o miejscu, jak i pośmiertnej formie egzystencji zmarłego (F R.

Maciszewski 1989 op cit, s. 144 n).. W świetle źródeł pisanych trzeba przy tym przyjąć, że

zarówno w okresie przedchrześcijańskim, jak i po przyjęciu chrztu nadal panowało

przekonanie o różnorodności miejsc, gdzie zmarły mógł przebywać po śmierci. Niezwykle

87

charakterystyczne są w tej grupie pochówki wyposażone w elementy uzbrojenia. Broń

odgrywała szczególną rolę w myśleniu magicznym. W licznych legendach i mitach

funkcjonuje samoistnie, często podporządkowując sobie swoich posiadaczy. Posiada też

własny niezależny charakter, często niebezpieczny dla człowieka. Zwłaszcza dotyczy to

miecza i włóczni, aczkolwiek cechy magiczne nadawane są właściwie każdemu typowi

uzbrojenia. Podobnie wygląda to z niektórymi narzędziami. Na podstawie analizy tekstów

mitologicznych, legend podań itp. można ustalić grupy przedmiotów, które zajmowały

eksponowane miejsce w świadomości magicznej (F J. Krzyżanowski, Polska bajka ludowa w

układzie systematycznym, t. 1-2 1947, T. 2, s. 560 – 649). Należą do nich przede wszystkim

narzędzia kowalskie - w tym głównie młot, górnicze (kilof i młot do kruszyw), rolnicze

(narzędzia do sprzętu zbóż), osełki, krzesiwa, siekiery, lampy, monety, wiadra, nożyce,

niektóre formy ozdób (szczególnie pierścienie, naszyjniki i szpile) itd.

Innym, aczkolwiek również ważnym czynnikiem wpływającym na kształt obiektu

sepulkralnego jest panujące przekonanie o zależności formy i miejsca pośmiertnej egzystencji

od rodzaju i sposobu śmierci. Wydaje się, że powszechnie uważano za zaszczytną śmierć w

walce (przekonanie to czytelne jest również w dzisiejszych czasach). Jej ofiary czczono nie

tylko w pieśniach i eposach ale również poprzez stosowanie odpowiedniego rytuału

pogrzebowego. Przeciwieństwem była śmierć tzw. „słomiana” oraz śmieć gwałtowna,

następujące z przyczyn naturalnych (F P. Ariès Człowiek i śmierć 1992, s. 24 n.). Jej

najpośledniejszą formą był zgon w wyniku zarazy. Tych zmarłych starano się izolować od

pozostałych, uznając przyczynę ich zejścia jako formę klątwy. Często lokowano ich pochówki

poza lub na skraju właściwej nekropolii, czasami w miejscach odosobnionych. Widoczne jest

pozbawianie „choleryków” wyposażenia lub wyraźne jego zubożenie. Spotykane są również

praktyki kremacji, stosowanej jako forma oczyszczenia i to nie tylko samego ciała. Inaczej

podchodzono do ofiar nieszczęśliwych wypadków i samobójstw. W okresie pogańskim

śmierć samobójczą traktowano, jako wolny wybór, czasami na równi ze śmiercią w walce. W

niektórych kręgach kulturowych mogło się to wiązać z wyborem miejsca pośmiertnej

egzystencji (np. u Skandynawów topielec cieszył się ucztami w domu Ägira, olbrzyma

morza). Dopiero chrześcijaństwo nałożyło na samobójców swoistą banicję.

Ostatnią grupę stanowią pochówki ludzi składanych w ofierze bogom oraz straceńcy.

Te dwie kategorie są pozornie tylko rozdzielne. W rzeczywistości na ofiarę dla bóstwa często

wybierano skazańców, tym bardziej, że w interesującym nas okresie prawodawstwo miało

przeważnie podłoże sakralne. W średniowieczu ofiara ludzka stanowiła formę bezpośredniego

przekaźnika między społecznością a bóstwem. Niosła ze sobą konkretne przesłanie i aby

88

zostało ono przyjęte musiało być spełnione szereg nakazów rytualnych. Należały do nich

wybór odpowiedniego miejsca złożenia ofiary (np. w Skandynawii bagna były poświecone

Thorowi a gaje Freyowi), sposób rytualnego mordu (ofiary poświęcone Odinowi wieszano a

Thorowi topiono) oraz sposób postępowania ze zwłokami ofiary. Zazwyczaj pozostawiano je

w miejscu kaźni, lecz zdarzały się bardziej wyszukane formy postępowania (palenie,

antropofagizm, porzucanie na żer drapieżnikom itd.).

Właśnie w kontekście powyższych ustaleń należy spojrzeć na opisane wyżej pochówki

ze stanowiska Stawiguda XV. W przypadku obiektu sepulkralnego nr 15 mamy do czynienia

z wyraźnie archaicznym układem zwłok w jamie grobowej, to jest na boku prawym w pozycji

skurczonej, tzw. „morfeicznej”. Obiekt ten jest datowany na podstawie monet na przełom XV

i XVI w. W tym czasie dominująca jest pozycja układu zwłok wyprostowana na wznak.

Warto zaznaczyć, iż jest ona dominująca niezmiennie na terenie słowiańszczyzny zachodniej

wraz z pojawieniem się pierwszych wczesnośredniowiecznych nekropolii z pochówkami

szkieletowymi. Wprawdzie występują sporadycznie pochówki w układzie na boku w pozycji

skurczonej lecz stanowią w ogólnej masie przypadki jednostkowe (np. Wolin Młynówka,

Cedynia 2, Strzykocin, Cielice czy Młodzikowo F R. Maciszewski Zmiany ideologiczne w

społeczeństwach postpogańskich na Pomorzu Szczecińskim w X – XII wieku w świetle

szkieletowego obrządku pogrzebowego, 2012 s. 34 – 36) F ryc. 4.

1. Cedynia 2, obiekt sepulkralny nr 514 wg. R. Maciszewski 2012 2. Wolin Młynówka, obiekt sepulkralny nr 12 wg. R. Maciszewski 2012 ryc. 8.3

89

Nie zagłębiając się w toczącą się od szeregu lat dyskusję dotyczącą ideologicznego

wyrazu tego typu form układu zmarłych w grobie, możemy tylko założyć, iż wiąże się ona

być może z faktem, iż osobnik, którego grób stanowi przedmiot tych dociekań, został

pochowany w strefie pobocznej, poza działającą ówcześnie, tj. XVI wieku, nekropolią. W

przypadku obiektu sepulkralnego nr 19 mamy do czynienia najwyraźniej z pochówkiem

przenoszonym. Określenie to odnosi się do tych znalezisk szczątków ludzkich, których układ

lub forma lokacji może świadczyć o wtórnej inhumacji. Obyczaj przenoszenia szczątków

kostnych z pierwotnego miejsca pochówku ma stosunkowo długą tradycję, sięgającą

początków obrządku szkieletowego we wczesnym średniowieczu F R. Maciszewski op cit,

2012 s. 49-50. Zazwyczaj kojarzone są z obrzędowością sepulkralną zaliczaną do grupy tzw.

„rytów antywampirycznych” . W tym przypadku, ze względu na fakt, iż szczątki ludzkie w

postaci jednego fragmentu kości ramieniowej zostały przemieszane z silnie rozdrobnionym

materiałem osteologicznym pochodzenia zwierzęcego (kuc) można założyć, iż stanowią

pochówek wtórny, związany z przypadkowym naruszeniem pierwotnego miejsca inhumacji i

pozbawiony podłoża ideologicznego F R. Maciszewski op cit, 2012 s. 84 – 129.

Documents

STAWIGUDA XV OPRACOWANIE WYNIKÓW BADA …usui.com.pl/wp-content/uploads/2018/01/stawiguda15.pdf · SPIS TRE ŚCI 1. R ... w świat demonów. Potencjalne mo