Upload
tranmien
View
223
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Wykład 1 - Wprowadzenie, pojęcia podstawowe
dr inż. Jakub Możaryn
Instytut Automatyki i Robotyki
Warszawa, 2015
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Program
Dane dotyczące przedmiotu
Prowadzący: dr inż. Jakub Możaryn, Gmach Mechatroniki, p. 346,e-mail: [email protected].
Strona www przedmiotu: http://jakubmozaryn.esy.es
Informacje o przedmiocie
Wykład - 16 godzin
Laboratorium - 6 godzin
Projektowanie - 8 godzin
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Program
Warunki zaliczenia
Kolokwium zaliczeniowe lub prezentacja projektu (1 kolokwium, naostatnich zajęciach) - 30% oceny końcowej
Projekt (sprawozdanie z projektu) – 40% oceny końcowej
Laboratorium (obecność na zajęciach laboratoryjnych jestobowiązkowa) – 30% oceny końcowej
Liczba punktów ECTS - 3
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Program
Cele przedmiotu
Nabycie umiejętności projektowania, realizacji, uruchomienia ieksploatacji układów sterowania napędów maszyn, urządzeńmechatronicznych i robotów z uwzględnieniem zachowaństatycznych i dynamicznych serwonapędów pneumotronicznych,hydrotronicznych i elektrycznych.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Program
Tematyka wykładów
WYKŁAD 1: Wprowadzenie do aktuatoryki maszyn i robotów - Aktuatorykawspółczesnych maszyn i urządzeń mechatronicznych, z uwzględnieniem urządzeństowanych w robotach. Zadania układów sterowania. Sterowanie pozycyjne:przestawianie i nadążanie oraz sterowanie siłowe (momentowe). Budowaaktuatora: serwonapęd, przekładnia, sensoryka, sterownik procesorowy. Specyfikaróżnych rozwiązań napędowych. Dobór serwonapędu do określonych zadań.
WYKŁAD 2: Układy sterowania aktuatorów - Sterowanie zwykłe i adaptacyjne.Sterowanie proporcjonalno-całkowo-różniczkowe. Sterowanie kaskadowe.Sterowanie ze sprzężeniem zwrotnym od zmiennych stanu. Metodykaprojektowania sterowania.
WYKŁAD 3: Dynamika aktuatorów - Linearyzacja i upraszczanie opisubilansowego zachowań dynamicznych. Modele z czasem ciągłym i z czasemdyskretnym. Modele predykcyjne. Modelowanie zachowań dynamicznychpodstawowych serwonapędów.
WYKŁAD 4: Estymacja zachowań dynamicznych aktuatorów - Identyfikacjastatystyczna struktury i parametrów modelu na przykładzie wybranegoserwonapędu. Konwersja parametrów estymowanego modelu dyskretnego wparametry modelu ciągłego. Realizacja identyfikacji uruchomieniowej i w trakcienormalnej pracy.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Program
Tematyka wykładów
WYKŁAD 5: Odtwarzanie zmiennych stanu - Dostępność zmiennych stanu isposoby ich odtwarzania. Kryteria oceny jakości odtwarzania. Odtwarzanie przezróżniczkowanie i obserwację. Niestandardowe metody odtwarzania zmiennychstanu. Usuwanie opóźnień odtwarzania.
WYKŁAD 6: Projektowanie standardowego układu sterowania - Projektowanieukładu sterowania dla wybranego serwonapęu i rodzaju sterowania. Kryteriaoceny jakości sterowania. Kompensacja nieliniowości. Metody doboru nastawsterowania.
WYKŁAD 7: Optymalizacja sterowania zwykłego przez działania adaptacyjne ipredykcyjne - Iteracyjna modyfikacja nastaw sterowania. Modyfikacja nastaw zzastosowaniem logiki rozmytej. Nadążanie za zadanym modelem zachowań.Predykcyjne nadążania za zadaną trajektorią parametrów. Sterowania zidentyfikacją zachowań dynamicznych. Sterowanie ślizgowe.
WYKŁAD 8: Realizacja, uruchomienie i eksploatacja sterowania -Implementacja procedur sterowania na przykładzie wybranego sterownikaprocesorowego. Procedury uruchomienia na przykładzie wybranego aktuatora.Zasady eksploatacji.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Program
Zakres ćwiczeń laboratoryjnych
Aktuator elektrohydrauliczny - Uruchomienie aktuatora –elektrohydraulicznego serwonapędu tłokowego w wersji dławienioweji objetościowej (wyporowej). Badanie wpływu obciążenia masowegona wybrany wskaźnik jakości pozycjonowania przestawnego.
Aktuator elektryczny -Uruchomienie aktuatora – elektrycznegoserwonapędu silnikowego prądu przemiennego z falownikiemimpulsowym i przekładnią ruchu obrotowego na liniowy. Badaniejakości sterowania prędkością ruchu (prędkością obrotową silnika).
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Program
Zakres ćwiczeń projektowych
Dobór układu kinematycznego i kinetycznego wybranejmaszyny lub robota - Analiza zachowań statycznych idynamicznych napędzanego członu mechanizmu kinematycznegowybranej maszyny lub robota na przykładzie zadanych obciążeńmasowych i siłowych oraz parametrów ruchu.
Dobór aktuatora wybranego członu mechanizmu maszyny lubrobota -Wybór rodzaju i dobór elementów aktuatora: silnika lubsiłownika, mechanizmu przekładniowego, sensoryki i procesoryki.Szkic dokumentacji projektowej aktuatora.
Wybór koncepcji i dobór nastaw układu sterowania wybranegoaktuatora - Opracowanie modelu zachowań dynamicznychaktuatora. Wybór koncepcji i struktury układu sterowania. Dobórnastaw sterowania. Sprawdzenie poprawności działania układu zwykorzystaniem wybranego oprogramowania symulacyjnego.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Literatura
Olszewski M.: Basics of servopneumatics. VDI Verlag, Duesseldorf, 2007.
Olszewski M.: Sterowanie pozycyjne pneumatycznego napędu siłownikowego.OWPW, Warszawa, 2002.
Osowski S.: Modelowanie i symulacja układów i procesów dynamicznych,OWPW, Warszawa, 2007
Winnicki A.: Odporne na zakłócenia ślizgowe sterowanie pozycyjne napęduelektrohydraulicznego. Rozprawa doktorska. Politechnika Warszawska,Warszawa, 2013
Heimann B., Gerth W., Popp K.: Mechatronika. Komponenty, metody,przykłady. WN PWN, Warszawa, 2001.
Pełczewski W., Krynke M.: Metoda zmiennych stanu w analizie dynamikiukładów napędowych. WNT, Warszawa, 1984.
Pizoń A.: Elektrohydrauliczne analogowe i cyfrowe układy automatyki. WNT,Warszawa, 1995.
Pritschow G.: Technika sterowania obrabiarkami i robotami przemysłowymi.OWPWr, Wrocław, 1995.
Holejko D., Kościelny W.: Automatyka procesów ciągłych, Oficyna Wyd. PW,Warszawa 2012.
Kaczorek T., Dzieliński A., Dąbrowski W., Łopatka R.: Podstawy teoriisterowania, WNT, Warszawa, 2013
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Wprowadzenie
Aktuatoryka/aktoryka
(ang. actuator - urządzenie uruchamiające, nastawnik) dziedzinamechatroniki zajmująca się budową i sterowaniem urządzeńwykonawczych, realizujących zadania ruchowe i siłowe eliminując tymsamym udział człowieka w sterowaniu.
Aktuator/aktor
(urządzenie wykonawcze, element wykonawczy) – w technice, określenieurządzenia mechanicznego, występującego w układach regulacji, które napodstawie sygnału sterującego wypracowuje sygnał wejściowy do obiekturegulacji.
Do urządzeń wykonawczych można zaliczyć m.in.:
w mechanice – siłowniki pneumatyczne, hydrauliczne, silniki,dźwignie hydrauliczne, wzmacniacze elektrohydrauliczne,
są to „odpowiedniki”: rąk, dłoni, nóg, palców człowieka.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Wprowadzenie
Rysunek : System mechatroniczny
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Wprowadzenie
Rysunek : Wybrane urządzenia wykonawcze
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Wprowadzenie
Rysunek : Budowa serwomechanizmu napędowego
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
WprowadzenieSterowanie
Sterowaniem nazywa się celowe oddziaływanie na obiekt sterowania,mające doprowadzić do pożądanych zmian w procesach w nimzachodzących. Poziom energetyczny sygnałów sterujących z regułyznacznie niższy niż sygnałów, na które wpływają.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Wprowadzenie
Zadania układów sterowania
przeniesienia procedur sterowania na układ pozycyjny zestawiony ze sterownikaprocesorowego współpracującego z przetwornikiem (sensorem) położenia iewentualnie innymi sensorami,
pełna automatyzacja działań rozruchu i uruchomienia układu napędowego zzałożeniem niepełnej lub całkowitej nieznajomości przez operatora parametrównapędu,
zapewnienie bezpiecznego przejścia od fazy rozruchu i uruchomienia do fazynormalnej pracy układu (zapewnienie determinowanego zachowania napędu),
dobór nastaw startowych sterowania – automatycznie, z założeniemnieznajomości zasad parametryzacji sterowania przez operatora (z ewentualnymwymaganiem niedopuszczenia operatora do tej czynności),
odporność sterowania pozycyjnego na skokowe zmiany warunków pracy:
zmiany wartości zadanych położeń i zakresów przemieszczeń,
zmiany kierunku ruchu napędu,
zmiany położenia układu napędowego,
zmiany wartości obciążenia (masowego).
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Wprowadzenie
Zadania układów sterowania, cd.
kompensacja przez układ sterowania powolnych zmian wartości systemowych:
temperatury otoczenia
parametrów zasilania (wartości napięć, ciśnień itp.)
właściwości ciernych napędu i napędzanego urządzenia (np.. starzenie izanieczyszczenie smaru)
zjawisk tribologicznych wywołanych postojem układu napędowego
Generalnie można także powiedzieć, że ogólnym zadaniem układu sterowania jestzwiększenie globalnego zysku przedsiębiorstwa. Wyżej wymienione zadania są tylkoelementami pośrednimi w realizacji tego głównego celu. Dobrze dobrany układsterowania pozwala osiągnąć:
wysoką dokładność wykonania towarów,
mniejsza ilość braków,
bezpieczeństwo przebiegu procesu,
co znacząco wpływa zysk.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
WprowadzenieSterowanie pozycyjne (pozycjonowanie)
układu napędowego jest celowym oddziaływaniem na przebieg procesuruchu elementu ruchomego napędu dla zapewnienia żądanych zmianwartości jego położenia (drogi, pozycji, przemieszczenia liniowego lubkątowego) jako głównej wielkości sterowanej napędowego układupozycyjnego.
Rozróżnia się dwa rodzaje pozycjonowania:
przestawianie – przemieszczenie elementu ruchomego do pozycjizadanej, z zapewnieniem określonej jakości realizacji procesu ruchu iutrzymanie zadanej wartości położenia pozycji w czasie z określonąodchyłką ustaloną,
nadążanie – przemieszczanie elementu ruchomego w sposóbokreślony zmianami wartości wielkości zadającej, z zapewnieniemokreślonej jakości realizacji procesu ruchu i określonej odchyłkinadążania
Pomocniczymi wielkościami sterowanymi układu pozycyjnego są:prędkość, przyśpieszenie, itp., jako kolejne, fazowe, zmienne stanu.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Wprowadzenie
Sterowanie siłowe (momentowe)
Sterowanie siłowe (momentowe) jest oddziaływaniem siłowym na elementnapędzanego urządzenia
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Wymagania stawiane współczesnym serwonapędom
W warunkach statycznych:
dysponowanie siłą lub momentem obrotowym potrzebnym dopokonania sił tarcia oraz obciążeń masowych, siłowych imomentowych
dysponowanie dużym zakresem regulacji prędkości lub obrotów
wykonywanie ruchu z minimalnymi przemieszczeniami (np.: od 0,1 µm do 1 mm)
ruch ze stałą prędkością (v ' const), także dla najmniejszychprędkości (roboczych, technologicznych, pełzania) – (rzędu 1 mm/s- 5 mm/s), brak drgań - zwłaszcza ciernych (tzw. tarciaprzylgowego, ang. stick – slip)
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Wymagania stawiane współczesnym serwonapędom
w warunkach dynamicznych:
duże przyspieszenia (załączanie) i opóźnienia (hamowanie) ruchu –dysponowanie odpowiednio dużymi momentami przyspieszenia ihamowania
dokładność odtworzenia toru ruchu przy zadanych prędkościachroboczych (1 µm - 1 mm) i prędkościach jałowych (1 mm - 10 mm)
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Przykłady zastosowania serwonapędów
Rysunek : Operowanie materiałem.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Przykłady zastosowania serwonapędów
Rysunek : Montaż.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Przykłady zastosowania serwonapędów
Rysunek : Cięcie na wymiar.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Napędy w robotyce
Rysunek : Robot ATLAS - DARPARobotics Challenge(http://www.theroboticschallenge.org/).
We współczesnych robotachstosowane są 3 trzy rodzajeserwonapędów
pneumatyczne,hydrauliczne,elektryczne (obecnie50% robotów).
Każdy robot jest wyposażonyw układ siłowników iprzekładni rozmieszczonychodpowiednio w jegopołączeniach ruchowych,tworząc układ napędowyrobota.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Napędy w robotyce
Napęd hydrauliczny, pozostaje nadal jednym z podstawowych napędów,szczególnie tam, gdzie chodzi o szybkie przemieszczanie przy znacznychobciążeniach robota.
Napęd pneumatyczny wykorzystuje środowisko ściśliwe, na ogół sprężonepowietrze. Zaletą tego typu napędu jest łatwość uzyskiwania powietrzado zasilania układu oraz możliwość łączenia układu z atmosferą pozakończeniu cyklu pracy. Niskie ciśnienie w porównaniu z napędemhydraulicznym czyni ten rodzaj napędu bezpiecznym w eksploatacji.Ponadto powietrze nie ma własności lepkich i ma dobre własnościdynamiczne i niewielką sztywność (w porównaniu do cieczy).
W pierwszej fazie rozwoju robotów przemysłowych stosowano napędypneumatyczne i hydrauliczne. Wzrost wymagań w stosunku do robotówdrugiej i wyższych generacji spowodował rozwój napędów elektrycznych.Szacuje się obecnie, że 50% robotów ma napęd elektryczny.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Napędy hydrauliczne
Zalety:
łatwość uzyskiwania dużych sił przy małych rozmiarach i ciężarachurządzeń;
łatwość precyzyjnego sterowania położenia elementu wykonawczego;
bardzo dobre właściwości dynamiczne. Małe momenty bezwładnościczęści ruchomych sprawiają, że siłowniki hydrauliczne odznaczają siębardzo dużą prędkością działania;
łatwość uzyskiwania ruchów jednostajnych;
możliwość uzyskania małych prędkości ruchu elementuwykonawczego bez konieczności stosowania przekładni
mała wrażliwość na zmiany obciążenia i przeciążenia, łatwośćzabezpieczenia przed przeciążeniami;
łatwość konserwacji (samoczynne smarowanie) i prostotaużytkowania;
duża pewność ruchowa.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Napędy hydrauliczne
Wady:
duży hałas wytwarzany przez pompę;
zanieczyszczenia wywołane ewentualnym wyciekiem oleju.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Napędy pneumatyczne
Zalety:
bardzo duża pewność ruchowa;
większa prostota konstrukcji w porównaniu do napędówhydraulicznych;
niska cena urządzeń w porównaniu z napędem hydraulicznym;
mała masa urządzeń i pomijalna masa czynnika roboczego wporównaniu z napędami hydraulicznymi;
powolne narastanie sił, bardzo istotne np. przy sterowaniuchwytaków (stąd często przy hydraulicznym lub elektrycznymnapędzie ramion manipulatora spotyka się napęd pneumatycznychwytaka;)
duża przeciążalność;
iskrobezpieczeństwo.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Napędy pneumatyczne
Wady:
trudność uzyskiwania ruchów jednostajnych z powodu dużejściśliwości czynnika roboczego;
duża wrażliwość ruchu na zmiany obciążenia;
gwałtowny rozruch, szczególnie przy małym obciążeniu;
znacznie mniejsze siły i momenty aniżeli dla napędówhydraulicznych.
konieczność zabezpieczania elementów przed korozją;
trudność sterowania położenia elementu wykonawczego.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Napędy elektryczne
Zalety:
niska cena napędu i układu sterowania w porównaniu z napędemhydraulicznym;
prostota układu zasilania;
duża niezawodność;
duża prostota czynności konserwacyjnych;
praca bez hałasu;
małe wymiary układu sterowania i zasilania.
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Napędy elektryczne
Wady:
niekorzystny, w porównaniu z napędem hydraulicznym, stosunekmocy do masy urządzenia, szczególnie dla dużych mocy. Stąd teżprzy manipulatorach o bardzo dużym udźwigu nie stosuje się napęduelektrycznego;
właściwości dynamiczne napędu elektrycznego pomimo dużegopostępu w tej dziedzinie, wciąż są gorsze od właściwościdynamicznych napędu hydraulicznego;
wrażliwość na długotrwałe przeciążenia, mogące doprowadzić dospalenia silnika;
duże prędkości kątowe znamionowe wymagające stosowaniaprzekładni redukcyjnych
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Popularność napędów na rynku polskim
Rysunek : Popularność napędów różnego rodzaju na rynku polskim(źródło:www.automatykab2b.pl)
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Popularność napędów w robotyce
Rysunek : Udział procentowy różnego rodzaju siłownikow stosowanych wrobotach: a) rok 1977, b) rok 1990
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Producenci napędów - hydraulika i pneumatyka
Polscy producenci napędów
Agromet ZEHS (cylindry hydrauliczne, Lubań),
Centrum Produkcyjne Pneumatyki Prema (spółka akcyjna,pneumatyka siłowa, Kielce),
Controlmatica Z AP-PNEFAL (różnorodna automatyka, w tymsiłowniki, Ostrów Wielkopolski),
FMB Bumar-Hydroma (cylindry i pompy hydrauliczne, Szczecin),
Gramet (siłowniki i cylindry, Jelenia Góra),
Hydroster (hydraulika, Gdańsk),
Hydrotor (hydraulika siłowa, Tuchola),
Pneumat System (siłowniki pneumatyczne, Wrocław),
Ponar Wadowice (hydraulika siłowa, Wadowice),
Zorin (siłowniki pneumatyczne, Dopiewo).
(źródło: http://www.automatykab2b.pl)dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Producenci napędów - hydraulika i pneumatyka
Zagraniczni producenci napędów dostarczający produkty na rynekpolski
Bosch Rexroth (napędy elektryczne, hydraulika siłowa, pneumatyka,Warszawa),
Festo (pneumatyka i napędy elektryczne oraz rozwiązaniamechatroniczne, Janki),
IMI International Oddział Norgren Herion (pneumatyka, zawory,siłowniki, Warszawa),
Parker Hannifin (pneumatyka, hydraulika, zawory, pompy,Warszawa),
SMC Industrial Automation (pneumatyka, hydraulika, napędyliniowe, systemy, Warszawa).
(źródło: http://www.automatykab2b.pl)
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Producenci napędów - napędy elektryczne
Rysunek : Najpopularniejsze w Polsce marki serwosilników i serwonapędówelektrycznych (źródło: http://www.automatykab2b.pl)
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów
Wykład 1 - Wprowadzenie, pojęcia podstawowe
dr inż. Jakub Możaryn
Instytut Automatyki i Robotyki
Warszawa, 2015
dr inż. Jakub Możaryn Sterowanie Napędów Maszyn i Robotów