SU-ELEKTROLİT DENGESİ

Yrd. Doç. Dr. Serkan SAYINERYakın Doğu Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dalı

serkan.sayiner@neu.edu.tr

SU

■ Hayatın vazgeçilmez bir faktörüdür.

■ Işıksız veya oksijensiz varlığını sürdürebilen canlı vardır, fakat susuz

olarak yaşamını koruyabilen hiç bir canlı yoktur.

■ Yetişkin canlılarda vücut ağırlığının % 60-70 ‘i su isede tek tek organ ve

dokulardaki su miktarı farklılık göstermektedir.

Organ Su Oranı %Total Vucüt

Suyundaki Payı %

Göz 98 0.1

Kan 79 5

Kas 77 50

Deri 72 7

İskelet 22 12

Yağ 15 2

Diş 10 < 0.1

Suyun Fonksiyonel Dağılımı

■ Hücre içi Sıvısı (İntrasellüler Sıvı)

■ Hücre Dışı Sıvısı (Ekstrasellüler Sıvı)

– Hücrelerarası (interstisyel)

– Damar içi (intravazal)

■ Yaklaşık 500 kg bir atın;

– 300 L su; 200 L intrasellüler, 75 L interstisyel, 25 L

intravazal

■ Yaklaşık olarak memelilerde total vücut ağırlığını % 65-70’i

sudur.

Suyun Bulunma Durumu

■ Serbest Su

– Kan, lenf, BOS gibi vücut sıvılarında bulunur.

■ Bağlı Su

– Hidrat Suyu

• İyonlara, protein, karbonhidrat gibi makromoleküllere H

köprüleri ile bağlı olan sudur.

– İntermoleküler Su

• Lifler zarlar arasında kalmış akıcılığını yitirmiş sudur.

Suyun biyolojik önemi ve görevleri

1. Makromoleküllerin yapı taşıdır.

– Polisakkarid, protein ve nükleik asit gibi birçok kompleks bileşikler, suyu düzenli bir şekilde tutma yeteneğine sahiptir. Makromolekül ile su molekülü hidrojen bağları ile bağlanır.

2. Küçük moleküllü maddeler için iyi bir yapı taşıdır.

– Su içerisinde bir çok metabolizma olayının meydana geldiği, substratların taşındığı, metabolizma olayları sonucu oluşan bir çok artık ürünün atılmasını sağalyan bir çözücüdür.

3. İyi bir substrat ve ko-substrattır.

– Su metabolizmanın birçok tepkimesine katılır. Hidrolaz ve hidrataz grubu enzimler, ko-substrat olarak suya ihtiyaç duyarlar; oksidazlar, solunum enzimleri reaksiyon ürünü olarak suyu açığa çıkarırlar (oksidasyon suyu).

Suyun biyolojik önemi ve görevleri

4. İyi bir ısı regülatörüdür.

– Su yüksek bir ergime noktasına ve buharlaşma ısısına

sahiptir. 1 g suyu 0ºC’ den 100ºC’ ye getirmek için 100

kalori gerektiği halde 1 g kaynar suyun buhar hale gelmesi

için 540 kalori gereklidir. O halde organizmada az miktar

suyun buharlaşması çok miktarda ısı kaybına neden olur.

Terlemenin vucüdu serinletici etkiside bundan ileri gelir. Su

buharının deri ve akciğer yoluyla çıkması, ısı regülasyonun

önemli bir mekanizmasını oluşturur.

5. Enerjiyi düzenli şekilde yönetir.

– Hidratize yapılarda hidrojen bağları kovalent bağlara

değişebilir veya tersi olabilir.

Suyun biyolojik önemi ve görevleri

■ Her canlı için sabit olan toplam su miktarındaki

dalgalanma canlının organizasyon derecesi ile ters

orantılıdır.

■ İlkel canlılarda dalgalanma yüksek, gelişmiş canlılarda

ise düşüktür.

■ Vücut suyu, sabit elektrolit katımıyla bir çözeltiye

benzediğinden vücut suyu ve elektrolit düzeni

beraberce bir görev ünitesi oluşturur.

■ Bu iki sektörden birinde meydana gelecek bir değişiklik

genellikle diğerine de yansır.

Elektrolit dağılımı

■ Hücre dışı sıvıların;

– Başlıca katyonu Na+

– Başlıca anyonu HCO3- ve Cl-

• NaCl ve NaHCO3 şeklinde

■ Hücre içi sıvıların;

– başlıca katyonu K+ ve Mg++

– başlıca anyonu proteinat ve

H2PO4- ; HPO4

-

Su ve Su alımı

■ Organizmanın su gereksinimi nedir?

■ Su gereksinimi nasıl karşılanır veya Su kaynakları

nelerdir ?

■ Hangi kayıplar telafi edilebilir?

Su ihtiyacının karşılanması

■ Su alımı ve su atımı çok sayıda faktörden etkilenir.

– Yaş, beslenme, fizyolojik durum, vücut ağırlığı, iklim ve aktivite.

■ Bu nedenle günlük su gereksinimini kesin olarak

belirlemek oldukçe güçtür.

■ Bu konuda bildirilen verilerin tümü yaklaşık değerler olarak

dikkate alınmalıdır.

■ Örneğin;

– Koçlarda 7,6 L/gün

– Jersey ırkı ineklerde 49-59 L/gün

– 500 kg sıcak çevrede yaşayan bir at için 30-57 L/gün

– Köpeklerde 50 mL/kg Canlı ağırlık.

– Hastalık durumları ihtiyacı değiştirmektedir.

Su Kaynakları

■ EKSOJEN SU

– Besin maddelerinden ve içilen sıvılarla vücuda alınan

sudur.

• Kuru: % 6-10

• Yarı nemli: % 24-60

• Nemli: % 68-84

– Eksojen su sindirim kanalında izotonikleşir.

– Çoğu ince barsakdan, kalanı kolondan emilir.

– Kan dolaşımına alınan su dokulara taşınarak interstisyel

sıvıda depolanır.

Su Kaynakları

■ ENDOJEN SU/METABOLİK SU

– Metabolizma olayları ile elde edilen sudur. Metabolizma

suyu olarak da isimlendirilir.

– Organik maddelerdeki hidrojenin oksitlenmesinden elde

edilir. Bunun içinde sentez edilen su miktarı yenilen gıda

maddelerinin özelliğine bağlıdır. Formül yapılarında fazla

hidrojen bulunan maddelerden daha fazla su sentezlenir.

– Ör. Glikoz = 0.6 mL/g ; Stearik Asit = 1,14 mL/g

■ Eksojen su yönünden koyunlar bol sulu otlarla beslendiklerinde

su içmeden de yaşayabilirler. Atlar ise gıdalar aldıkları su ve

metabolizma suyuna rağmen günde ilaveten 40-50 litre suya

ihtiyaç duyarlar.

Su Kayıpları

■ Önemsiz Su Kayıpları

– Olağan, kaçınılmaz.

– Ör. İri ırk köpeklerde günde 40 mL/kg

■ Önemli Su Kayıpları

– Regüle edilebilir.

■ Özel bir durumla ilgili su kayıpları

– Fizyolojik ve sağlıklı

Önemsiz Su Kayıpları

■ Buharlaşma ile gerçekleşen kayıplar

– Deri kayıpları

• Çok az perspirasyon (tuzlu su, hava tutuklanması termik

kondüktiviteyi zayıflatır)

– Solunum kayıpları (saf su)

– Sık nefes alma (+++ köpek > + kedi)

■ Tükürük kayıpları

– Çok yeme (+/0 köpek < +++ kedi)

Önemli Su Kayıpları

■ İdrar Kayıpları – Kaynak; Böbrek filtrasyonu

– Özel fakat kontrol edilebilir.

– Kedi = 15-20 ml/kg/gün

– Köpek = 24-40 ml/kg/gün

– İdrarı konsantre etme yeteneği;

• Kedi > Köpek

• Dansite; kedi 1035-1060, köpek 1015-1045

– Absorbe olan su miktarı

– Çözünmüş maddeler

• Ör. 1 g NaCl için 30 ml su gerektirir.

• Ör. 1 g üre için 100 ml su gerektirir.

Nefron

Filtre olan hacim

(>4xH2O topl)

Vena

T

O

P

L

A

Y

I

C

I

T

Ü

P

TCP

İnen kol

Çıkan kol

Henle Kulpu

AA EA

Geri

emilim

Önemli Su Kayıplar

■ Dışkı Kayıpları

– Zorunlu fakat az görülür.

– Kaynak;

• Fekal nem : normal yaşam için % 60 - 80

• Normal yada patolojik sindirim salgıları

– Değişim faktörleri;

• Oluşan tuz miktarı, beslenme düzeyi

• Gıdanın nem düzeyi

• Fiberlerin tabiatı ve oranı (sindirilemeyen kalıntı ve fermentasyon

ürünleri)

Özel bir durum ilgili kayıplar

■ Laktasyon

– Ör., Köpeklerde 100 ml süt içinde 77,2 gram su, kedilerde

81,5 gram su bulunur.

■ İshal

– Fonksiyonel: Motor bozukluğu, geçirgenlik bozukluğu

– Ozmotik: Sindirim yetersizliği, besinsel aşırı yükleme,

besinsel geçiş bozukluğu

– İnfeksiyöz veya yangısal.

Su-Elektrolit Dengesindeki Etkili Güçler

1. Hücre zarı geçirgenliği

– Hücre zarları suyu ve çok sayıda erimiş besinsellere (glikoz, amino asit vb) büyük geçirgenliğe sahiptir

2. Kapiller geçirgenlik ve izotoni

– Herhangi bir sektördeki elektrolit miktarında değişiklikler ozmotik basıncın değişmesine ve bu da sektörlerarası su hareketine neden olur

– Normalde;

• ISSozm. basınç > ESSozm. Basınç

Yetişkin bir insan günlük su dengesi

■ Fizyolojik su kayıpları yaklaşık 50 mL/kg/gündür.

■ Su Kayıp Yolları

– Deri : 500 mL

– Akciğer : 400 mL

– Barsak : 100 mL

– Böbrek : 500 mL

■ Su Kazanç Yolları

– Metabolik Su : 400 mL

– Besinlerle alınan Su : 1100 mL

Su Elektrolit Dengesinin Düzenlenmesi

1. Effektif dolaşım hacmi (ECF)

2. ADH (Vazopressin)

3. Renin-Angiotensin-Aldosteron sistemi

4. Atrial-Natriüretik Faktör/Peptid

(ANF/ANP)

Renin-Angiotensin-Aldosteron sistemi

* Hipovolemi

* Efferent arteriol

basıncın düşüşü

* Macula densada

tubuler idrarın Na

değerinin artışı

Filtre olan

hacim

(> 4 x H2O topl)

3-100

0,5-5

İDRAR

% 99,5

geri emilir

33

20

100 515

0,5

40

T

O

P

L

A

Y

I

C

I

T

Ü

P

AA

AE Pasif NaCl

Transport

Na+‘un

K+,H+,NH4 ile

değişimi

+

Aktif Na+

taşınımı(Cl-, HCO 2- izler)

3

Su

30

1020-30

K geri emilimi+

K+

Pasif üre

taşınımı

100 100

100 10

50

filtre olmuş

hacim(> 4 x H2O topl)

yakl. 120 ml/dak

İDRAR

% 99,5

geri emilir> 119 ml/dak

T

O

P

L

A

Y

I

C

I

T

Ü

P

AA

EA

100

% 0,5

< 1 ml/dak

Su

Aktif

Rezorpsiyon

(ADH)

33

20

15

5

Su Filtrasyonu ve Rezorpsiyonu

Sodyum Filtrasyonu ve Rezorpsiyonu

Filtre olmuş

hacim

(> 4 x H2O topl)

3-500

İDRAR

T

O

P

L

A

Y

I

C

I

T

Ü

P

AA

AENa+’un

K+,H+,NH +4

ile değişimi

K geriemilimi+

K+

100

20-30

10

Üre Filtrasyonu ve Rezorpsiyonu

Filtre olmuş

hacim

(> 4 x H2O topl)

40

İDRAR

T

O

P

L

A

Y

I

C

I

T

Ü

P

AA

EA

Ürenin pasif

taşınımı

100

50

100

Atrial-Natriüretik Faktör/Peptid (ANF/ANP)

■ Özellikle kalpden üretilir ve dolaşıma verilir.

■ Atrial duvarı genişletir. Venöz kan basıncı artışına

cevaptır.

■ Sistemik kan basıncını düşürür.

■ Böbreklerden diüresiz ve natriüresiz tetikler.

■ Aldosteron salınımını bloklar.

Su- Elektrolit denge bozuklukları

■ DEHİDRATASYON

– Vücut ağırlığının % 5-7 kadar sıvı

kaybı şu belirtilerin ortaya

çıkmasına neden olur:

– Deri kırışıklığı

– Göz çukurlarında göçme

– Nabız artışı

– Susama Mukozalarda kuruluk

Hipertermi

– Ağırlık kaybı Yorgunluk

– → % 12-15 ise ŞOK ile sonlanır.

■ HİPERHİDRATASYON

– Sıvı sermayesinde topyekün

artış olup su ile birlikte Na da

tutulur. Başlıca belirtiler:

– Bulantı, Kusma

– İçeceklerden tiksinme

– (Su zehirlenmesi)

Su-Elektrolit denge bozuklukları

Su kaybı, alımından fazla

Su ve elektrolit eksikliği

DEHİDRATASYON

Dehidratasyonlarİzotonik Hipertonik Hipotonik

• Su ve tuz kaybı birlikte,

• Na+, Cl ve ozmolalite..... Normal

• Hemokonsantrasyon

• PCV ve plazma proteini artar.

• Deri kırışıklığı, yorgunluk, göz

çevresinde halka, susama hissi

yok, nabız zayıf ve hızlı, sıkça

böbrek yetmezliği

• Su kaybı = Tuz kaybı

• izonatremik dehidrasyon

• Diare, renal hastalıklar

• İzotonik tuz ve glikoz çözeltisi

önerilir• (% 0.9 NaCl + % 5 Dekstroz)

• ESS su kaybı > Na+ kaybı

• Na+, Cl ve ozmolalite..... Yüksek

• Hemokonsantrasyon

• PCV ve plazma proteini artar.

• Hücrelerden su çıkışı

• Şiddetli susuzluk, dil ve mukoza

kuruluğu, ateş, genel durum

bozukluğu ve sinirsel belirtiler

• Su kaybı > Tuz kaybı• Hipernatremik dehidrasyon

• D. İnsipidus, Hipodipsia, diare, hızı

soluma veya sıcaklığıa bağlı akciğer

kayıpları

• Hipotonik tuz ve glikoz çözeltisi

önerilir.• (% 0.4 NaCl + % 5 Dekstroz)• Serum Na hızlı düşürülmez.

• Beyin hücrelerinde ödem!!!

• ESS su kaybı < Na+ kaybı

• Na+, Cl ve ozmolalite..... Düşük

(Su zehirlenmesi)

• PCV ve plazma proteini artar.

• Hücrelere su girer ve şişer

Bulantı ve kusma, susuzluk hissi

kaybı, sudan tiksinme, nemli dil,

iştahsızlık ve konvülziyon

• Tuz kaybı > Su kaybı

• Hiponatremik dehidrasyon

• Sekretör diare, kusma, 3. bölge

kayıplar

• Hipertonik tuz ve glikoz çözeltisi

önerilir• (% 4,5 NaCl + % 30 Dekstroz)

*Eş zamanlı bir protein kaybı veya anemi durumu varsa PCV ve plazma protein artmaz.

Kaynak: Wiki

Hipertonik Dehidratasyon

ESS

350 mEq

ISS

350 mEq

ISS

310 mEqESS

600 mEq

Hipotonik

kayıplar

1 2 3

Hipotonik Dehidratasyon

ESS

310 mEq

ISS

310 mEq ESS

280 mEq

ISS

280 mEqISS

310 mEqESS

200 mEq

Hipertonik

kayıplar

1 2 3

İzotonik Dehidratasyon

ESS

310 mEq

ISS

310 mEqISS

310 mEqESS

310 mEq

İzotonik

kayıplar

1 2

1. Normal 2. Dehidratasyona bağlı değişiklik 3. Kompenzasyon

ESS

310 mEq

ISS

310 mEq

Su kaybının derecesi ve klinik belirtiler

Hafif

%3-5

Orta

%6-9

Ağır

>%10

Genel

görünüm

Nabız

Kan basıncı

İdrar

Susama,

Huzursuz,

Gıda alımında

düşüş

Dolgun

Normal

Oligüri

Susama,

İnkoordinasyon,

Solunum güçlüğü

Hemokonsantrasyon

Hızlı

Normal-düşük

Oligüri

Terli,

Komatöz,

Sinirsel

bozukluklar

Zayıf

Alınamaz

Anüri

Hiperhidratasyonlar

İzotonik Hipertonik Hipotonik

• Na+ ve ozmolalite..... Normal

• Su ve Na+ retansiyonu

• GFR de düşüş

• Ağırlık kazancı, ödem, pleuro-

peritoneal transüdatlar

• Nedenleri

• Hipovolemi

• Hipoproteinemi

• Beslenme bozukluğu

• Siroz

• Renin-angiotensin-

ALDOSTERON sistemi harekete

geçer

• Su > Na+ retensiyonu

• Na+ ve ozmolalite.......Düşük

• Bulantı, kusma

• Nedenleri

• Oligo-anurili bir hastaya sıvı

desteği (terapötik hata)

• ADH salınımında artış

(diabetes insipidusa zıt)

• Kanın sulandırma sistemi

harekete geçer

• Na+ Cl - ve ozmolalite.Yüksek

• Hücre içi dehidrasyon yanında

hücre dışı bir hiperhidrasyon

gelişir, ancak her iki sektördede

hiperozmolarite hakim

• Şiddetli susuzluk hissi

• Nedenleri

• Hipertonik NaCl

İnjeksiyonu

• NaCl’den düşük rasyon ve

bolca su alımı önerilir.

Hipertonik Hiperhidratasyon

1. Normal 2. Hiperhidratasyona bağlı değişiklik

İzotonik Hiperhidratasyon(Serum fizyolojik)

ESS

420 mEq

ISS

310 mEq

ESS

342 mEqISS

342 mEq

1 2

Hiperrtonik NaCl çözeltisi

Hipotonik Hiperhidratasyon

ESS

236 mEq

ISS

310 mEq

1 2

su

ESS

310 mEq

ISS

310 mEq

ESS

287 mEq

ISS

287 mEq

Klinik İnceleme

■ Sıvı kaybının derecesi nedir?

■ Ozmolar denge bozulmuş mu?

■ Asit-baz dengesi bozulmuş mu?

■ Potasyum metabolizması nasıl?

■ Böbrek fonksiyonları nasıl?

Klinik laboratuvar inceleme■ Anamnez ve Klinik gözlemler

– Genel durum

– Deri turgoru

– Mukozaların rengi

– Kapiller dolum zamanı

– Nabız Kalp ritmi

– Solunum frekansı

– İdrar debisi

■ Hematolojik ve Biyokimyasal incelemeler– Hematokrit (PCV)

– Plazma Total protein

– Kan üre (veya BUN)

– Kan glikoz

– İyonogram ve ozmolalite (pH, Na,K,Cl,HCO3-)

– İdrar analizleri

Sodyum (Na)

■ Sodyum, normal kan basıncı ve hacmini korumak ve

kasların ve sinirlerin normal işlevini sürdürmek de dahil

olmak üzere birçok önemli işleve sahiptir.

■ Bu fonksiyonlar, plazma sodyum konsantrasyonlarının

dar bir aralıkta tutulmasına bağlıdır.

■ Kandaki sodyum konsantrasyonu, ağırlıklı olarak,

yiyecek ve içeceklerde tüketilen ve idrarda atılanlar

arasındaki denge ile korunur.

– Normalde sadece küçük bir miktar dışkı ve ter ile kaybedilir,

ancak bu yollar türlere bağlı olarak bazı hastalıklarda veya

fizyolojik durumlarda daha önemli hale gelebilir.

Sodyum (Na)

■ Sodyumun düzenlenmesi, su dengesi tartışılmadan

tartışılamaz, çünkü bu maddeler birbiriyle bağlantılıdır.

■ Farklı bölmeler arasındaki su dengesi, ozmotik

basınçlara bağlıdır. Plazmanın en bol katyonu olan

sodyum, ilişkili anyonlarla birlikte hücre dışı

osmolalitenin en önemli belirleyicisidir.

■ Su ve sodyum regülasyonu, normal kan hacmi ve

osmolalitenin korunması ile ilişkilidir.

■ Osmolalite ve vasküler basınç sensörleri, böbrek

tarafından sodyum ve/veya su işlemede değişikliklere

yol açar.

Sodyum (Na)

■ Plazma osmolalitesinde %1-2'lik bir artış, hipotalamustaki ozmoreseptörler tarafından tespit edileceği için, arka hipofizden vazopressin (antidiüretik hormon) sekresyonu ile sonuçlanır.

■ Vasopressin, vasküler suyu yenilemek için böbrek üzerine etki ederek toplayıcı tüpten su geri emilimini artırır. Osmoreseptör hücreleri ayrıca susuzluk hissinin doğmasınıda sağlar.

■ Arteriyel ve atriyal baroreseptörler kan basıncını veya kan hacmini yüksek hissederlerse, vazopressin salınımını inhibe etmek için hipotalamusa impulslar gönderilir.

Sodyum (Na)

■ Ayrıca distal nefronda sodyum emilimini azaltmak için hareket ederler.

■ Böbreğin juxtaglomerular hücreleri (aparatı), düşük kan basıncını tespit eden baroreseptörlerdir. Bu hücreler renin salgılayarak renin-anjiyotensin-aldosteron sistemini (RAAS) aktive eder.– Anjiyotensinojen II, adrenal bezlerden aldosteron salınmasına

neden olur, vazopressin salgılanmasını artırır ve susuzluk hissini uyarır.

– Aldosteron, sodyumun yeniden absorbe edilmesi için renal toplayıcı tüpler üzerinde etki eder.

– Sodyumun emilimi, ya elektroliteyi korumak için potasyumun salgılanması (aldosteronun bir başka önemli fonksiyonu) ya da klorürün emilmesi ile birleştirilir.

Sodyum (Na)

■ Serum sodyum konsantrasyonunu değerlendirirken,

hayvanın toplam vücut suyu dikkate alınmalıdır.

■ Düşük vücut suyunun (dehidrasyon) klinik veya

biyokimyasal kanıtı var mı yoksa normal görünüyor mu,

muhtemelen mi artmış?

– Serum sodyum konsantrasyonundaki bir artış, daha fazla

sodyum, daha az su veya sebeplerin bir kombinasyonuna

bağlı olabilir.

– Serum sodyum konsantrasyonunda bir azalma daha az

sodyum, daha fazla su veya sebeplerin bir kombinasyonuna

bağlı olabilir.

Fazla tuz?

Hayvan

tuzlu bir şey

mi tüketti?

Hayvana I.V.

Hipertonik

sıvı mı

verildi?

Hiperaldosteronizm

(Nadiren)

Su Açığı

Düşük tüketim Su kaybı > Na

Donmuş

veya

dökülmüş

su kaynağıSu tüketimi

izlenmeli

(Nörolojik sorun,

Halsizlik)

Renal GI

Ateş

Kesik kesik nefes

alma

Hiperventilasyon

Serum Na+

(Hipernatremi)

Endojen Kaymalar

Sodyum Açığı

Serum Na+

(Hiponatremi)

Fazla su?(Su retensiyonu>Na)

Yetersiz

ADH

sekresyonu

(Nadiren)

Fazla

miktarda I.V.

Na-fakir

sıvıların

verilmesi?

Hipovolemi/Ödem

• Konjestif kalp yetmezliği

• Hepatik fibröz

• Nefrotik Sendrom

Plazma

Hiperosmolalitesi

(Na dışındaki bir

nedenden dolayı;

ISS’den ESS’ye su

kayması)

Renal

kayıp

Üçüncü bölge

vücut

sıvılarına geçiş

Atlarda

terleme

GI

kayıp

Klor (Cl)

■ Klor ESS'deki ana anyondur ve elektrolitlerin ve suyun taşınmasında sodyum benzer şekilde önemlidir.

■ Klor ayrıca asit baz metabolizmasında bir konjuge anyon olarak görev yapar. Elektronötüraliteyi korumak için ya pozitif yüklü sodyum ile aynı yönde hareket eder ya da negatif yüklü bikarbonat iyonlarıyla yer değiştirir.

■ Serum klor konsantrasyonu sodyum seviyeleriyle ve hayvanın asit-baz durumu ile birlikte değerlendirilmelidir.

– Klor konsantrasyonu anormalliği, sodyum konsantrasyonundaki anormallikler ile orantılı olarak gözüküyorsa, dikkate alınacak farklılıklar, hiponatremi veya hipernatremi için verilenlere benzerdir. Aksi durumda bikarbonat konsantrasyonu ve kan gazları ile birlikte değerlendirilmelidir.

Klor (Cl)

■ Hiperkloremi

– Hiperkloremi genellikle bir su eksikliği ile ilişkilidir.

– Alternatif olarak, hiperkloremi hipobikarbonatemiye bağlı

olabilir.

– Bikarbonat kaybı, GI yolundan ishal, sığırlarda tükürük

kaybı, yüksek bikarbonat konsantrasyonu veya bağırsak

tıkanıklığı ile ortaya çıkan bağırsak içeriğinin kusulması ile

ortaya çıkabilir.

– Bikarbonatın böbrek kaybı proksimal veya distal tübüler

asidozla ortaya çıkar. Solunum alkalozunaa cevaben,

bikarbonatın renal retensiyonun azalması, klorürün

tutulmasına neden olur.

Klor (Cl)

■ Hipokloremi

– Eğer klor sodyumdan daha büyük bir derecede düşerse, metabolik alkaloz ile ilgili farklılıklar göz önünde bulundurulmalıdır.

– HCl'nin mideye salgılanması sürecinde serum klor azalır ve serum bikarbonat arttırılır.

– Eğer mide sıvısı, yer değiştirmiş bir abomasum, pilorik obstrüksiyon veya fonksiyonel tıkanıklık nedeniyle kusma veya sekestrasyon nedeniyle kaybedilirse, serum klor konsantrasyonu düşücek ve bikarbonat yüksekselecektir.

– Kronik solunum asidozunun kompenzasyonunda bikarbonat konsantrasyonları arttığında serum klor düzeyleri azalır.

Potasyum (K)

Thrall ve ark. 2012

■ Potasyum, istirahat hücre membran potansiyelinde rol

oynayan önemli bir hücre içi katyondur.

■ Kardiyak ve iskelet kası disfonksiyonu ve hiperkalemi

gibi anormal serum potasyum konsantrasyonları ile

ilişkili klinik belirtiler kardiyak iletimde hayatı tehdit

edici etkilere sahip olabilir. Bu nedenle, serum

potasyum konsantrasyonlarını dar sınırlar içinde

tutmak önemlidir.

Potasyum (K)

■ Toplam vücut potasyum, yutulan (% 100) ve böbrekten

(normalde ∼90-95) ve kolondan (normalde ∼% 5-10)

atılan arasında bir denge ile sağlanır.

■ ESS (serum) potasyumunun konsantrasyonu ayrıca

ESS ve ISS arasındaki potasyumun yer değiştirmesine

de bağlıdır.

■ ESS'de toplam vücut potasyumunun% 5'inden azı

vardır; Bu nedenle serum potasyum konsantrasyonu,

toplam vücut potasyum içeriğinin öngörülemeyen bir

temsilidir.

Artmış K+ Yüklemesi

Serum K+

(Hiperkalemi)

Düşük Renal Atılım

ISS ve ESS arasında translokasyon

• Metabolik asidoz

• İnsulin noksanlığı

• Şiddeli doku hasarı

Hipoadrenokortisizm

Oligürik/Anürik Böbrek Yetmezliği

Üretral Obstrüksiyon

Yırtılmış İdrar Kesesi

Hipovolemi nedeniyle düşük

renal tubüler akış

• Gastrointestinal hastalık

• Vücut boşukları effüzyonları

In vitro artefaktlar

• Hemoliz

• Trombositoz

• Geç serum ayırma

• EDTA Kontaminasyonu

Serum K+

(Hipokalemi)

Düşük tüketim veya

I.V. K-fakir sıvıların verilmesi?

• Gastik kusma

• İnce bağırsak kaynaklı diyare• Kronik böbrek yetmezliği

• Distal renal tubüler asidoz

• Post-obstrüksiyona bağlı diürezis

• Diyabetik ketoasidoz

• Diüretikler

• Hiperinsulinemi

• AlkalozKayıp

ISS ve ESS arasında translokasyon

Renal Gastrointestinal

Sodyum:Potasyum Oranı (Na:K)

■ Hipoadrenokortisizm

■ Na:K < 27:1 ??

– Özellikle köpeklerde < 15 çoğunlukla hipoadrenokortisizm ile

ilişkilidir.

■ Mutlak veya rölatif K artışı veya Na azalması veya

kombinasyonları şeklinde.

– Artan K en sık neden.

■ Ayırıcı tanıda önemli.

– Renar/üriner kanal hastalıkları, GI hastalıkları, parazitler

(köpek), vücut boşlukları efüzyonları, D. insipidus, Pankreatitis,

pyometra, oküler hastalıklara bağlı olarak da oran azalabilir.

Anyon Açığı

■ Kandaki çeşitli anyon ve katyonlar rutin olarak

ölçülebilirken, ölçülemeyen birçok başka unsur daha

vardır.

■ ESS'nin baskın katyonları sodyum, potasyum, kalsiyum

ve magnezyumdur ve baskın anyonlar ise klor,

bikarbonat, plazma proteinleri, organik asit iyonları,

fosfat ve sülfattır.

■ Ölçülemeyen anyonların sayısı, ölçülemeyen

katyonların sayısından daha büyüktür ve bunlar

arasındaki fark anyon açığı olarak adlandırılır.

• Tanım: Anyon açığı ölçülemeyen katyonlar ve anyonlar arasındaki farktır.

• Hesaplama: Anyon açığı Na & K ve Cl & HC03- arasındaki farktır.

Anyon Açığı

■ Anyon açığını hesaplamak için dolaylı bir yöntem

kullanılır. Hesaplama, elektronötrallik yasasına

dayanmaktadır (Pozitif yüklerin sayısı, negatif yüklerin

sayısına eşit olmalıdır).

■ Anyon Açığı = {[Na+] + [K+]} - {[Cl-] + [HCO3-]}

■ Serumda ölçülen anyon ve katyon konsantrasyonları

anyon açığını belirler. mEq/L – mmol/L olarak ifade

edilir.

■ Normal değer = 10-25 mEq/L – 8-25 mmol/L

– Tür, metot ve cihaza göre değişiklik gösterebilir.

Anyon Açığı

■ Anyon açığındaki en büyük değişiklik, dolaşımdaki organik asitlerin artması nedeniyle bir yükselmenin meydana gelmesidir. Bu nedenle anyon açığı, bir hayvanın asit-baz durumunun belirlenmesinde önemlidir. – Bikarbonatın normal veya artmış olabileceği karışık bir asit-baz

bozukluğu sırasında azalmış plazma bikarbonat konsantrasyonlarının (metabolik asidoz) nedenini veya metabolik asidozu saptamak için kullanılır.

■ Katyonlar anyon açığını etkileyecek kadar nadiren değiştiğinden, bikarbonattaki bir düşüşün ya dengelenmiş anyonlarda bir artış ya da denklemi eşit tutmak ve elektronötraliteyi korumak için klorde bir düşüş eşlik etmelidir.

Anyon Açığı

■ Anyon açığı üzerinde en fazla etkisi olan ölçülmemiş

anyonlar, salisilat ve etilen glikol gibi ekzojen maddeler

veya laktat, ketonlar ve üremik asitler gibi endojen

ürünlerdir.

– Laktik asidoz, hipoksi ve anaerobik metabolizma

neticesinde meydana gelir.

– Negatif bir enerji dengesi olduğunda ve metabolizma

öncelikle glikolizden lipolizise geçtiğinde keto asitleri

üretilir.

– Üremik asitler, azalmış glomerüler filtrasyon oranı (GFR)

nedeniyle artık yeterince filtrelenmeyen fosfatlar, sülfatlar

ve organik asitlerdir.

Kalsiyum (Ca)

■ Kan kalsiyum konsantrasyonlarındaki değişiklikler

ölüm dahil ciddi klinik sorunlara yol açabilmektedir.

Ayrıca alsiyum anormalliklerinin nedenini tespit ve

takip etmenin genellikle altta yatan hastalık sürecini

teşhis etmede yardımcı olmaktadır.

■ Kalsiyumun serum konsantrasyonlarını ölçerken,

toplam kalsiyum ve iyonize kalsiyum (serbest) ölçümü

arasındaki farkı anlamak önemlidir.

– Serbest (bağlanmamış) iyonize kalsiyum (iCa), toplam

kalsiyumun yaklaşık % 50'sini oluşturan, biyolojik olarak

aktif ve hormonal olarak regüle edilen fraksiyondur.

Serum Ca ve P dengesine etkili güçler

Kalsiyum Fraksiyonları

Kalsiyum (Ca)

■ Hiperkalesmi nedenleri (Total Kalsiyum)

– Granulomatöz inflamasyon

– Osteolitik lezyonları

– Hatalı sonuçlar

– Hiperparatiroidizm (primer)

– D vitamini Toksisitesi

– Addison hastalığı

– Kronik böbrek yetmezliği

– Neoplazi

– İdiopatik

– Geçici (Transient)

Kalsiyum (Ca)

■ Hipokalsemi nedenleri (Total Kalsiyum)

– Mg yetersizliği

– Ciddi doku hasarları

– Laktasyon veya gebelik

– D vitamini yetersizliği

– Pankreatitis

– Böbrek problemleri

– Albümin eksikliği

– GI alımın azalması

– Sepsis

– Etilen glikol zehirlenmesi

Fosfor (P)

■ Fosfor enerji metabolizması, nükleik asit sentezi ve hücre sinyal iletiminde görev alan önemli bir elementtir.

■ Kan ve idrarda önemli bir tampon ve yapısal plazma membran fosfolipidleri ve fosfoproteinlerde ve kemikte önemli bir bileşendir.

■ Serum fosfor konsantrasyonlarındaki anormallikler hormonal denge, bağırsak emilimi, renal atılım veya doku veya hücre dağılımındaki anormalliklere bağlı olabilir. Serum fosfat konsantrasyonları toplam vücut seviyelerini yansıtmayabilir.– Serum kalsiyumunda eşzamanlı bir anormallik varsa, kalsiyum

anormalliğinin nedenini araştırmak ve belirlemek sıklıkla fosfordaki anormalliğin açıklamasını sağlar. Kalsiyum ve fosfor arasındaki değişim paternini incelemek önemli ipuçları sağlayabilir.

Magnezyum (Mg)

■ Magnezyum hücre içi bir iyondur. ATP'nin oluşumu ve kullanımı ile birçok mitokondriyal reaksiyonu içeren reaksiyonlar dahil olmak üzere birçok enzim reaksiyonunun bir kofaktörüdür.

■ Protein ve nükleik asit sentezi için de gereklidir.

■ Homeostasis öncelikle bağırsak emilimi ve böbrek atılımı arasındaki denge ile sağlanır.

■ Magnezyumun kalsiyum gibi serbest iyonize, proteine bağlı (yaklaşık% 30) ve serumda kompleksleşmiş formlarda bulunur. – Serum magnezyum, toplam vücut magnezyumunun sadece

yaklaşık% 1'ini içerir ve bu nedenle toplam vücut magnezyumunun doğru bir temsili değildir.

Magnezyum (Mg)

■ Hipomagnezemi, hipermagnezemiye göre daha sık morbidite ile ilişkilidir. – Nöromusküler bulgular görülür.

– Bunlar arasında aşırı telaşlı hal, kas titremeleri, spazmlar, fasikülasyonlar ve ataksi yer alır.

– Hipomagnezemi ile ilişkili diğer komplikasyonlar arasında hipokalemi veya hipokalsemi gelişimi yer alır. İlk önce hipomagnezemi düzeltilmedikçe bu eksiklikler düzeltilemeyebilir.

– Hipomagnezemi tipik olarak ya artmış kayıp ya da azalmış alım ile ilişkilidir.

– Küçük hayvanlarda hipomagnezeminin en yaygın nedeni renal veya gastrointestinal sistemlerdeki sorunlara bağlı olarak gelişen kayıplardır. • Malabsorpsiyon, ishal, böbrek hastalıkları (geri emilim ile ilgili).

Magnezyum (Mg)

– Ruminantlarda düşük alıma bağlı olarak hipomagnezemi

gelişebilir. Çayır tetanisi olarak da isimlendirilen bu problem,

potasyumdan yüksek ve magnezyum içeriğinde düşük olan

yemyeşil meralarda otlayan hayvanlarda görülür.

• Yüksek potasyum, rumende normal magnezyum emilimini

engeller.

– Uzun süreli intravenöz sıvılar veya parenteral beslenmede

magnezyum içeriği yeteri kadar değilse hipomagnezemi

görülebilir.

– Hipomagnezemi nedenlerinden biri de hipoalbüminemidir (eğer

serbest, iyonize magnezyum yerine toplam magnezyum

ölçülürse) içerir.

Magnezyum (Mg)

■ Hipermagnezemi, akut olarak gelişmediği sürece

daha az önemli bir klinik problemdir.

– Kardiyak veya nörolojik sorunlara neden olabilir.

– Bulantı ve kusmaya neden olabilir.

– Hipermagnezemi iatrojenik olarak veya esas olarak akut

böbrek yetmezliği veya üretral obstrüksiyonla ilişkili azalmış

renal atılımına bağlı olarak görülebilir.

Kan Plazmasındaki Sıvı Kayıplarının Hesaplanması■ % W = (TPH - TPS) x 100 / TPH

– W: Yüzde olarak kan plazmasındaki sıvı kaybı

– TPH: Hasta hayvan toplam proteini (g/dL)

– TPS: Sağlıklı hayvanın toplam proteini (g/dl)

■ ESS Kaybı (L)= (% W x CA x 0,4)/100

– CA: Canlı ağırlık

Dehidratasyonlar ve Hiperhidratasyonlar

Sendromlar OsmolaliteEkstrasellüler

Sıvı

İntrasellüler

SıvıNedenler

Hipertonik Dehidratasyon

(Sıvı deplesyonu)Artar Azalır Azalır Su kaybı > Tuz kaybı

Hipotonik Dehidratasyon Azalır Azalır Artar Su kaybı < Tuz kaybı

İztonik Dehidratasyon Normal Azalır Su kaybı = Tuz kaybı

Hipertonik Hiperhidratasyon Artar Artar Azalır Su Retensiyonu < Tuz Retensiyonu

Hipotonik Hiperhidratasyon

(su zehirlenmesi)Azalır Artar Artar Su Retensiyonu > Tuz Retensiyonu

İzotonik Hiperhidratasyon Normal Artar Su Retensiyonu = Tuz Retensiyonu

Sorularınız?serkan.sayiner@neu.edu.tr adresine e-posta gönderiniz.

Kaynaklar

■ Karagül H, Altıntaş A, Fidancı UR, Sel T, 2000. Klinik Biyokimya. Medisan,

Ankara

■ Prof. Dr. Arif ALTINTAŞ, Ders notları.

■ Sink CA, Weinstein NM, 2012. Practical Veterinary Urinanalysis, 1st ed.

Wiley-Blackwell

■ Thrall MA, Weiser G, Allison RW, Campbell TW, 2012. Veterinary

Hematology and Clinical Biochemistry, 2nd edi. Wiley-Blackwell

Bir sonraki konu;

ASİT-BAZ DENGESİ

Biyokimya & Klinik Biyokimya

ve Laboratuvar dünyası hakkında daha

fazlası için

www.biyokimya.vet

@biyokimya.vet