SVEOBUHVATNA PROCЈENA STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM … waste... · 2017. 8. 31. · i Rezime E.1.1 Uvod Ključni zadatak projekta Sveobuhvatna procjena stanja upravljanja otpadom u

SVEOBUHVATNA PROCЈENA STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM U JUGOISTOČNOJ EVROPI I BUDUĆE PERSPEKTIVE SEKTORA, UKLJUČUJUĆI MOGUĆNOST REGIONALNE SARADNJE U RECIKLAŽI ELEKTRIČNOG I ELEKTRONSKOG OTPADA

ZADATAK 1: NACIONALNA PROCJENA STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM I MAPA PUTA ZA POBOLJŠANJE UPRAVLJANJA OTPADOM U CRNOJ GORI

Dr Dominic Hogg

Thomas Vergunst

Tim Elliott

Wim Van Breusegem

Costis Nicolopoulos

Chara Kotsani

Marijana Krivokapić

Olivera Miljanić

Jasminka Mikalački

Ivana Madžarević

12.01.2017. godine

Izveštaj za: Maja Mikosinska, Generalni direktorat za životnu sredinu Evropske komisije

Pripremili: Dr Dominic Hogg (Eunomia), Thomas Vergunst (Eunomia), Tim Elliott (Eunomia), Wim Van Breusegem (EMS), Costis Nicolopoulos (LDK), Chara Kotsani (LDK) i nacionalni eksperti Marijana Krivokapić, Olivera Miljanić,Jasminka Mikalački, Ivana Madžarević

Odobrio

………………………………………………….

Dr Dominic Hogg

(Direktor projekta)

Eunomia Research & Consulting Ltd 37 Queen Square Bristol BS1 4QS

United Kingdom

Tel: +44 (0)117 9172250 Fax: +44 (0)8717 142942

Web: www.eunomia.co.uk

Izjava o odricanju od odgovornosti

Informacije i stavovi sadržani u ovoj studiji pripadaju autoru(autorima) i ne odražavaju nužno zvanično mišljenje Komisije. Komisija ne garantuje tačnost podataka sadržanih u ovoj studiji. Ni Komisija niti bilo koji pojedinac u ime Komisije ne mogu se smatrati odgovornim za eventualno korišćenje informacija iz ovog dokumenta.

Eunomia Research & Consulting je posvetila dužnu pažnju pripremi ovog izveštaja kako bi osigurala da su sve prezentovane činjenice i analize precizne koliko je to moguće u okviru projekta. Međutim, nema obezbeđene garancije za prikazane informacije, i Eunomia Research & Consulting nije odgovorna za odluke ili aktivnosti preduzete na osnovu sadržaja ovog izvještaja.

http://www.eunomia.co.uk/

i

Rezime

E.1.1 Uvod

Ključni zadatak projekta Sveobuhvatna procjena stanja upravljanja otpadom u Jugoistočnoj Evropi i buduće perspektive sektora, uključujući mogućnost regionalne saradnje u reciklaži električnog i elektronskog otpada, finansiranog od strane Generalnog direktorata za životnu sredinu, i sprovedenog od strane konzorcijuma predvođenog Eunomia Research & Consulting Ldt. ,1, je razvoj Nacionalne procjene stanja upravljanja otpadom i Mape puta za postizanje ciljeva za poboljšanje upravljanja otpadom u Crnoj Gori.

Nacionalna procjena stanja upravljanja otpadom i Mapa puta su izrađeni pomoću pristupa od 13 faza. Faze su sljedeće:

Faza broj 1 – Izrada kriterijuma za procjenu (Odjeljak 3.1);

Faza broj 2 – Prikupljanje polaznih informacija i podataka (Odjeljak 3.2);

Faza broj 3– Priprema pregleda stanja u oblasti upravljanja otpadom (Odjeljak 3.3);

Faza broj 4 – Procjena rezultata koje je zemlja postigla (Odjeljak 3.4);

Faza broj 5 – Identifikacija pitanja (Odjeljak 3.5);

Faza broj 6 – Konsultacije o ključnim pitanjima (Odjeljak 3.6);

Faza broj 7 –Priprema Mape puta (Odjeljak 3.7);

Faza broj 8 – Definisanje redoslijeda odabranih mjera (Odjeljak 3.8);

Faza broj 9 – Analiza izvora finansiranja (Odjeljak 3.9);

Faza broj 10 –Dostavljanje nacrta Mape puta Evropskoj komisiji (Odjeljak 3.10);

Faza broj 11 –Konsultacije sa predstavnicima ministarstva (Odjeljak 3.11)

Faza broj 12 – Razmatranje na nacionalnoj radionici (Odjeljak 3.12);

Faza broj 13 – Priprema finalnih verzija mapa puta za pojedinačne zemlje (Odjeljak 3.13).

Više detalja o korišćenom pristupu u razvijanju Mapa puta je predstavljeno u odjeljku 3 glavnog izvještaja.

E.1.2 Nacionalna procjena stanja upravljanja otpadom

Nacionalna procjena stanja upravljanja otpadom za Crnu Goru ukazuje da, iako je neki napredak postignut u uvođenju zakona i poboljšanju planiranja za upravljanje otpadom, napredak ka ispunjavanju ciljeva postavljenih EU tekovinama o otpadu je spor.I dalje postoje značajni propusti u odnosu na različite ključne direktive kada je transpozicija u pitanju, mada naše shvatanje je da će transpozicija EU tekovina o otpadu u zakonodavstvo biti završena do kraja 2016. godine i da će ovo zakonodavstvo stupiti na snagu do kraja 2018. godine. Implementacija propisa i dalje predstavlja problem. Zakon o upravljanju otpadom nastoji da

1 Ostali partneri u konzorcijumu su EMS, LDK, and IVL.

ii

uspostavi određene principe Okvirne direktive o otpadu, ali hijerarhija upravljanja otpadom nije ispravno transponovana, niti joj je dat adekvatan značaj putem implementacije mjera.

Nedavno odobreni Državni plan upravljanja otpadom za period 2015.-2020.godine preduzeo je neke značajne korake u pravcu razvoja koherentnog pristupa upravljanju otpadom u Crnoj Gori, ali i postavlja pitanja u vezi sa odgovarajućimmjestom za odlučivanje u pogledu upravljanja otpadom.Crna Gora je mala zemlja u smislu količine otpada koji se generiše, ali postoje veliki djelovi zemlje koji su relativno slabo naseljeni, a koji bi zahtijevali dosta drugačiji pristup logistici i izboru vozila u odnosu na ostale dijelove zemlje. Različite situacije na terenu i njihov uticaj na izbor logistike ukazuju da je potrebno prilagoditi sistem lokalnim situacijama, a ne odabrati jedinu jedinstvenu shemu za čitavu državu. Slično tome je i izbor načina prikupljanja otpada, od čega će zavisiti i infrastruktura za tretman. Detalji Nacionalne procjene stanja upravljanja otpadom u glavnom izvještaju prikazani su od 4. do 15. odjeljka – svaki odjeljak istražuje različitu temu sistema upravljanja otpadom (npr. ključne organizacije koje su uključene u upravljanje otpadom, učinak regulatornog sistema, status planskih i strateških dokumenata, podatke o otpadu i infrastrukturu za upravljanje otpadom, i pristup produženoj odgovornosti proizvođača).

Ključna zapažanja uključuju sledeće:

1) Ministarstvo održivog razvoja i turizma (MORT) ulaže napore da osigura da opštine promjene svoj pristup za upravljanje otpadom na način koji zakoni predviđaju. Ukoliko MORT izradi strategiju i plan koji donose promjene na terenu, potrebno je da blisko sarađuje sa opštinama i drugim zainteresovanim stranama, kao i da razvije politike koje su pogodne za izazivanje promjena, a ne samo da koriste finansijske podsticaje kao pokretače promjena. Razočaravajuće je da takav ograničeni napredak postignut nakon izrade Strateškog master plana za upravljanje čvrstim otpadomna republičkom nivou, koji je razvijen uz podršku Evropske agencije za rekonstrukciju još 2004. godine. Razlog nije nedovoljna posvećenost malog ali posvećenog tima MORT, već odražava dominantne političke prilike, izostajanje odgovarajućih podsticaja i sprovođenja pripremljenih propisa.

2) U smislu deponijske infrastrukture, postoje dvije sanitarne deponije u zemlji izgrađene po, ili blizu, standarda EU. Ostale četiri su u različitim fazama projektovanja / potražnje finansijske podrške.2 Prema Izvještaju o sprovođenju Državnog plana upravljanja otpadom u 2013. godini, od ukupnog iznosa generisanog otpada, oko 30% otpada završi na neregulisanim deponijama, a oko 30% na neuređenim divljim deponijama. Ova nezadovoljavajuća situacija odraz je neodgovarajuće infrastrukture, posebno na sjeveru i sjevernom dijelu centralnog regiona, kao i nedostatak pravilne primjene u onim oblastima u kojima već postoje sanitarne deponije.

3) Neka domaćinstva tek treba da budu pokrivena formalnom uslugom sakupljanja otpada (11% ili otprilike toliko od ukupnog stanovništva), čime se pojačava problem nepravilnog odlaganja.

2 Ove predložene deponije izgradiće se u Nikšiću (lokacija Budoš), Herceg Novom (lokacija Duboki Do), Bijelo Polje (lokacija Čelinska kosa) i Berane (lokacija Vasov Do).

iii

4) Državni plan upravljanja otpadom snažno zalazi u domen lokalnih planova za upravljanje komunalnim otpadom (na primjer, utoliko što se čini da nastoji da u potpunosti odredi, na nacionalnom nivou, sistem za reciklažu). Kao što je već rečeno, geografska raznovrsnost sugeriše na to da će sistemi biti različiti širom zemlje, što će uticati na opcije i modele obrade.

5) Osim činjenice da ne postoji kompletan set planova upravljanja otpadom koji su usklađeni sa Državnim planom upravljanja otpadom (poslednji Nacionalni plan upravljanja otpadom navodi da je od 21 opštine, 13 opština izradilo plan upravljanja komunalnim otpadom u skladu sa propisima), najnoviji Državni plan upravljanja otpadom „pati” od brojnih nedostataka, uključujući i neke nedoslednosti između njegovih preporuka i dokaza koje predstavlja. Iako je, na primjer, spaljivanje opcija smatrana najmanje pristupačnom, to je zadržano kao opcija čija izvodljivosti će da se dodatno istražuje. Treba konstatovati i da bi u predviđenom sistemu sakupljanja visok nivo organskog otpada, najviše otpadaka od hrane, u rezidualnom otpadu, vjerovatno doveo do toga da on ne bude podesan za sagorijevanje. Potrebno je dodatno raditi na razumijevanju ove opcije i mogućnostima različitih šema sakupljanja.

6) Proces regionalizacije – koji je predviđen planom za 2004, ali nikad nije stvarno formalizovan - bio je sporiji nego što bi mnogi željeli: prostorno planiranje sada uzima maha, ali očekivanje da ono treba da identifikuje značajne projekte dovodi do zabrinutosti da će to dovesti do - kao i u drugim zemljama - prekomjerne investicije u tehnologije za tretman rezidualnog otpada.

7) Kapaciteti na državnom i lokalnom nivou pate od određenih nedostataka, pri čemu nedostaci na planu resursa i stručne kompetentnosti ukazuju na potrebu za jačanjem kapaciteta i obukama. Na lokalnom nivou postoji značajan jaz između trenutnog i potrebnog nivoa vještina i kompetencija.

8) Podaci o komunalnom otpadu su nepouzdani i nekonzistentni. Podaci o industrijskom otpadu su neodgovarajućeg kvaliteta. Mogućnostza mjerenje učinka ključnih ciljeva je ograničen pošto su podacinepouzdani iline postoje, a osnova za buduće projekcije je relativno slaba. Ovi nedostaci, koji se odnose na podatke o otpadu,prepoznati su u Državnom planu.

9) Generalno, implementacija prioriteta u skladu sa hijerarhijom otpada nije široko prisutna, iako je neki ograničen napredak postignut što se tiče reciklaže. Nedostaje osmišljen plan prevencije stvaranja otpada. Stope reciklaže ostaju na niskom nivou (gdje se moguodrediti- Izvještaj o sprovođenju iz 2013. godine ukazuje na stopu reciklaže od oko 2,7% u 2013. godini)3i neki ključni ciljevi ostaju da se uspostave. U nedostatku drugih mjera, nizak nivo troškova odlaganja koji najvjerovatnije preovladava u onim dijelovima zemlje gdje ne postoje sanitarne deponije, ne daje podstrek unapređenju upravljanja otpadom u skladu sa hijerarhijom.Postojeći projekti - i Državni plan - izgleda da su se pouzdali u sposobnost postrojenja „sekundarne reciklaže" da isporuče značajne količine materijala za reciklažu, uprkos nedostatku dokaza koji bi podržali taj stav,a koji dolaze iz postrojenja koja već postoje. Potrebno je pažljivije istražiti opcije za zasebno sakupljanje otpada.

3Izveštaj o sprovođenju Državnog plana za upravljanje otpadom u 2013. Godini.

iv

10) Za opštine povraćaj troškova je ključni problem. Ukoliko postojeći mehanizmi ne omogućuju potpun povraćaj troškova, tada su izgledi za veće tarifiranje u budućnosti prilično ograničeni. Pošto je moguće da usluge upravljanja otpadom već predstavljaju teretza javne finansije, postojaće jasno oklijevanje da se te usluge unaprijede ukoliko se procijeni da će to povećati deficit. Trenutni pristup, gdje JKP prikupljaju nadoknade, izgleda da nije najbolji, s obzirom na njihov ograničen kapacitet za uskraćivanje usluga (zbog njihove trenutne komunalne prirode).

11) Što se tiče ključnih direktiva o odgovornosti proizvođača, nekoliko uredbi je doneseno za posebne tokove otpada (uključujući i one pokrivene Direktivom o odgovornosti proizvođača), kao i jedna Uredba o plaćanju posebne naknade za otpad. Zajedno, međutim, mjere ne pokazuju da su sposobne da dostignu relevantne ciljeve odgovornosti proizvođača.Osim toga, relevantni propisi su često rasuti kroz niz dokumenata.

12) Upravljanje opasnim otpadom predstavlja problem s obzirom da nema dovoljno dostupnih postrojenja za tretman i skladištenje ove vrste otpada. U toku je projekat finansiran od strane Svjetske banke čiji je cilj da poboljša stvari na mjestima koja su istorijske lokacije za skladištenje / odlaganje opasnog otpada, i da identifikuje strateške lokacije za tretman i odlaganje opasnog otpada u budućnosti. Ovaj problem je prisutan u cijelom regionu obuhvaćenom ovom studijom.

Cjelokupna lista problema istaknuta od relevantnih subjekata strana može se pronaći u odjeljku 15 glavnog izvještaja.

E.1.3 Mapa puta

Alternativni načini rješavanja ovih problema su razmatrani kao sredstva za identifikaciju potencijalnih načina za postizanje održive prakse upravljanja čvrstim otpadom u Crnoj Gori. To je dovelo do seta identifikovanih preporuka, koje su se, zauzvrat, razvile u raspored mjera koje treba preduzeti (Slika E- 1). U daljem tekstu je diskutovano o ključnim preporukama koje su u suštini povezane sa sledećim problemima:

1) kontinuirano postojanje jeftinog neregulisanog načina odlaganja otada. 2) nizak nivo povraćaja troškova, kao i nedostatak volje, kod lokalnih političara, da se

implementiraju veće naknade za korisnike. 3) ograničen nivo znanja u vezi sa alternativnim načinima na koje otpad može biti

sakupljen ili se može sa njim upravljati. 4) činjenica je da će implementacija bolje usluge sakupljanja otpada koštati više, tako

da će postojati potreba da se povrate veći troškovi (gde subvencije za finansiranje nisu dostupne).

Ovi problemi su povezani i treba da se riješe na holistički način. Cilj je da se otvori sistem na takav način da implementacija sistema sakupljanja i, gdje je odgovarajuće, sistema tretmana može da se razvije u skladu sa implementacijom hijerarhije upravljanja otpadom i na način najbolje prilagođen za okolnosti u državi.

E.1.3.1 Pojašnjenje uloga

Prepoznajući različite tipove naselja u Crnoj Gori, kao i raznovrsnu gustinu naseljenosti i teren u zemlji, jasno je da usluge sakupljanja treba prilagoditi lokalnim okolnostima. Uloga Državnog plana, dakle, treba da bude da podrži lokalne različitosti, ali i da daje smjernice za

v

lokalne vlasti, gdje je potrebno. Nema smisla da Državni plan izabere jednu ili drugu uslugu sakupljanja otpada za zemlju u cjelini. Ima smisla da se Državnim planom uspostave ciljevi i / ili minimalni nivoi usluga za usluge sakupljanja otpada, sa jasnom namjerom da JKP odgovori na ovo na način koji najviše odgovara njihovim okolnostima.

O upravljanju rezidualnim otpadom, izgleda razumno da konstatujemo da, u ovom trenutku, ne postoji jasnoća (ne samo zato što je kvalitet podataka neodgovarajući, već zato što je priroda sistema za sakupljanje koji će se realizovati još nepoznata) o kapacitetu potrebnom za tretman rezidualnog otpada, ili prostornom rasporedu postrojenja. U Državnom planu se procjenjuju neke opcije za to, ali neizvjesnost u vezi ovoga dovodi do toga da je u ovom momentu teško opravdati investicije u kapitalno intenzivnija postrojenja za tretman rezidualnog otpada. Umjesto toga, fokus u pogledu dizajna usluga treba da bude na razvoju odgovarajuće infrastrukture za sakupljanje koja ima potencijal da pruži visoke stope reciklaže u budućnosti.

Iz ovih razloga, napravili smo sledeće preporuke:

1) U okviru Zakona o upravljanju otpadom potrebno je dodatno pojasniti nadležnosti za planiranje - koje odluke treba da budu preduzete na nacionalnom nivou, a koje na lokalnom nivou. Ovo je posebno važno u pogledu odluka koje se odnose na vrstu sistema za sakupljanje i onih koji se tiču lokacije i kapaciteta objekata različitih tipova.

2) Planiranje na regionalnom nivou (obuhvata više opština) treba da se bazira na dijeljenju zajedničkih interesa od strane opština umjesto od vrha ka dnu.

3) Državni plan treba veoma jasno da navede šta se očekuje na državnom nivou, i treba da ograniči svoje parametre ispitivanja na odgovarajuća sredstva na nacionalnom nivou.

E.1.3.2 Regulisanje odlaganja otpada

Činjenica da je još uvijek moguće odlaganje na nesanitarnim deponijama ne samo da direktno ugrožava životnu sredinu, već, u mjeri u kojoj se dozvoljava jeftino neregulisano odlaganje, ekonomski potkopava druge opcije upravljanja otpadom. Politička privlačnost niskih troškova odlaganja otpada je u tome da otkloni bilo kakav pritisak na povećanje naknade za domaćinstva koja se naplaćuje u svrhu povraćaja troškova. Iz toga slijedi da postoje bitne spone između pitanja adekvatnog regulisanja odlaganja, gradnje odgovarajuće infrastrukture za odlaganje i povraćaja troškova.

Preporučili smo niz mjera radi postizanja zatvaranja starih deponija i razvoja alternativnih pristupa tretmanu i odlaganju otpada.Takođe je važno da operaterima svih deponija ne bude samo dozvoljeno, nego da se zahtijeva od njih da utvrde odgovarajuće naknade koje pokrivaju njihove troškove, uključujući i troškove održavanja deponije nakon zatvaranja, u skladu sa Direktivom o deponijama. Minimalni zahtjevi treba da budu napisani u odgovarajućim propisima.

Neophodno je spriječiti stvaranje novih divljih deponija kontrolom prevoznika otpada i operatera takvih odlagališta (ukoliko je primjenjivo). Zakonom o upravljanju otpadom treba uzeti u obzir primjenu retrospektivnih kazni za ilegalno deponovanje / rad ilegalnih deponija. Ovo pokreće probleme u vezi sa kapacitetom kao što je diskutovano u odjeljku E.1.3.5.

vi

Konačno, a u skladu sa Državnim planom, predložili smo da bi pokrivenost domaćinstava nekom vrstom usluga sakupljanja otpada trebala da bude 100%, međutim trebala bi biti prilagođena za region. Ovo bi trebalo da smanji obim ilegalnog odlaganja otpada, koji se češće sreće u oblastima bez potpunog obuhvata sakupljanjem otpada.

E.1.3.3 Orijentisanje upravljanja otpadom na više nivoe hijerarhije

Određeni napredak je ostvaren u reciklaži ambalažnog otpada, iako ne postoji ništa što se može nazvati sistematskim korakom ka društvu orijentisanom ka većoj stopi reciklaže. Nedostatak napretka na lokalnom nivou ukazuje na to da postojeći zakoni i propisi ne daju dovoljno podsticaja za gradonačelnike i druge zvaničnike da implementiraju nove usluge za reciklažu.

U principu ne postoji nijedan razlog zašto zemlja poput Crne Gore ne bi imala visoku stopu reciklaže u budućnosti. Činjenica da je teren težak, ili da su neke oblasti rijetko naseljene, predstavlja izazov za projektovanje usluga, a ne jedan od potencijala: ako otpad treba da se sakuplja u svim takvim oblastima (a namjera je da se to učini), onda je pitanje kako najbolje prikupiti taj otpad kako bi se povećao učinak. Ovo nije pitanje na koje se ovdje može dati detaljan odgovor: umjesto toga, predložili smo mehanizme za podršku napredovanju u tom pravcu:

1) Preporučili smo uvođenje takse na otpad koji se šalje na nesanitarne deponije javnih komunalnih preduzeća. Država već ima namjenski račun na koji je opštine trebalo da uplaćuju 10 eura po toni za odlaganje otpada na nesanitarne deponije koje koriste JKP. Međutim, razumjeli smo da ove mjera do sada nije primjenjivana, što odražava zabrinutost u pogledu finansijske pristupačnosti. Međutim, ako se to najavi prije stupanja na snagu, ona JKP koja preduzimaju mjere na sprečavanju takvog odlaganja ne bi plaćala tu naknadu, dok bi se za JKP koja to ne rade iznos naknade vremenom povećavao, a ovakvo odlaganje postalo skuplje od ostalih načina upravljanja otpadom.

2) Nacionalni ciljevi treba da se sprovode na nivou lokalne samouprave (ili regiona gde više od jednog regiona sarađuje u ove svrhe), sa kaznama koje se primjenjuju kada ovi ciljevi nisu ispunjeni.

3) U nastojanju da se pomogne JKP, ima smisla da se postave minimalni standardi usluga za sakupljanje komunalnog otpada, koje treba ostvariti u određenom vremenskom periodu. Njih bi trebalo odrediti na osnovu toga kako stanovnici doživljavaju usluge, ne na osnovu detalja o pružanju usluga. Različiti vremenski periodi mogli bi se uzeti u obzir za urbane i ruralne opštine (prepoznajući da je pokrivenost sakupljanja već veća u urbanim nego ruralnim područjima, i da u ruralnim područjima, pokrivenost sakupljanjem je niska). Različiti minimalni standardi mogu biti postavljeni za različite tipove stanova, prepoznajući da će priroda infrastrukture za sakupljanje biti različita za pojedinačna domaćinstva od pristupa koji se koristi u visokim zgradama.

4) Postaviti minimalne standarde pružanja usluga za komercijalne objekte. Ovo će biti povezano sa zahtevima da komercijalni proizvođači sortiraju otpad jednom kada usluga bude uspostavljena.

5) Vrlo je vjerovatno da ima smisla formirati mrežu centara za reciklažu (reciklažnih dvorišta / reciklažnih ostrva) da bi se povećala pogodnost recikliranja. Pored toga, ovi

vii

centri treba da budu projektovani da olakšaju veću ponovnu upotrebu i pripremu za ponovnu upotrebu.

6) MaterijaIi za edukaciju i informisanje domaćinstava i preduzeća o reciklaži trebaju biti pripremljeni na državnom nivou, za pružanje informacija i podizanje svijesti. Cilj treba da bude stvaranje materijala koji se mogu prilagoditi za upotrebu na lokalnom nivou, kao i da daju konzistentnost poruka širom Crne Gore.

7) Bacanje smeća ima potencijal da utiče na turizam u Crnoj Gori, kao i na životnu sredinu. Uvođenjem šeme povraćaja depozita smanjiće se bacanje smeća. Isto važi i za uvođenje takse na kese za jednokratnu upotrebu i ostale proizvode za jednokratnu upotrebu. Prihod od ovih taksi mogao bi da se koristi za poboljšanje upravljanja otpadom u zemlji. Već postoji taksa na plastične kese, ali se ne naplaćuje prilikom prodaje potrošačima i njen iznos je relativno nizak.

8) Direktivu o industrijskim emisijama treba koristiti kao osnovu za prevenciju otpada, koliko je to moguće, na izvoru.

9) Za otpad od izgradnje i rušenja, pokrenuti dobrovoljne inicijative za rad sa velikim građevinskim firmama. Inicijativa bi mogla biti dopunjena sa upotrebom povratnih obveznica usklađenosti, povezanih sa planovima za upravljanje otpadom na lokacijama izgradnje.

10) MORT treba da pokrene program angažovanja svih opština, u cilju razvijanja zajedničkog duha u pristupu radu sa izazovima pravnih tekovina.

E.1.3.4 Povraćaj troškova

Ključni izazov koji se treba prevazići je da se osigura potpun povraćaj troškova kako upravljanje otpadom postaje skuplje.Ovo je jasno prepoznato, u kontekstu pravnih tekovinau cjelini, u strategiji MORT-a koja se bavi pravnim tekovinama.4Važno je da upravljanje otpadom bude na jakim finansijskim osnovama, tako da ne dovede do stvaranja deficita javnog sektora. Može se pretpostaviti da je problem troškova jedan od razloga zašto poboljšane usluge već nisu primjenjene. Mjere iznad su predložene da bi podstakle opštine da djeluju. Ako žele da djeluju bez finansijskog deficita, onda problem povraćaja troškova treba da bude riješen.

Pitanje povraćaja troškova može se raščlaniti na dva pitanja - stepen naplate svih naknada i visina naknada. Što se tiče prvog, što manje ljudi plaća, to više za tu uslugu moraju da plate drugi. Postojeći zakon u Crnoj Gori propisuje da naplatu naknada za upravljanje otpadom u svim opštinama moraju da vrše JKP. Time se, međutim, otežava osiguranje nivoa naplate, s obzirom na poteškoće na koje JKP nailaze sa neurednim platišama.

Što se tiče iznosa naknade, na nekim od nacionalnih radionica se čulo da bi stanovništvo možda prihvatilo više iznose ako bi mogli da vide primjetno poboljšanje kvaliteta usluga. Stoga bi moglo biti logično, taktički gledano, povećati iznos naknada istovremeno sa najavljivanjem ili uvođenjem promjena na planu usluga.

4 MORT (2016) Nacionalna strategija sa Akcionim Planom za transpoziciju, implementaciju i sprovođenje pravne tekovine EU u oblasti životne sredine i klimatskim promjena, za period 2016.-2020.g., Finalni nacrt, Podgorica, Jul 2016.g.

viii

Očekuju se novi podzakonski propisi na temu povraćaja troškova, čime će se uspostaviti pravilo da niko nije izuzet od plaćanja naknada za otpad.

Date su sljedeće preporuke:

1) Predlažemo da naplatu naknada kojima se pokrivaju troškovi usluga upravljanja vrše same opštine. Trebalo bi primijeniti kaznene mjere prema neplatišama, uzimajući ipak u obzir njihovu sposobnost da plate. Tokom nacionalne radionice pomenuti su mehanizmi poput angažovanja javnih izvršitelja, što su neki smatrali perspektivnom opcijom.

2) Kratkoročno i srednjoročno, jedinice lokalnih samouprava treba da postignu povraćaj troškova kroz: a) lokalne takse/poreze, i b) kada se pokaže da je lokalno pitanje nerešivo, vladine budžetske transfere.

3) Sprovođenje odgovornosti proizvođača treba da omogući finansiranje opštinskih usluga koje su u funkciji ovog cilja.

Ako se realizuje predloženo, i ukoliko se usluge unaprijede, onda se finansijska odgovornost opština prebacuje na usluge sakupljanja, tretmana i odlaganja biorazgradivog i rezidualnog otpada. Što se više materijala reciklira u šemama odgovornosti proizvođača, manji je finansijski teret koji ostaje na jedinicama lokalne samouprave.

Problemi koje se tiču finansiranja se razmatraju u daljem tekstu.

E.1.3.5 Jačanje kapaciteta

Postoji potreba za jačanjem kapaciteta u većini oblasti koje se tiču upravljanja otpadom u Crnoj Gori.Ovo je prepoznatou strategiji MORT-a za implementaciju pravnih tekovina, koja predlaže dodatni broj zaposlenih, i obuke za MORT i Agenciju za zaštitu životne sredine.5 Međutim, implementacija pravnih tekovina setakođe značajno oslanja na zaposlene u lokalnim samoupravama, javno komunalnim preduzećima, i na drugim mjestima.

Ključne preporuke su:

1) Broj zaposlenih u Ministarstvu održivog razvoja i turizma koji se bave upravljanjem otpadom treba da bude povećan ida im bude obezbijeđena obuka i razmjena znanja.

2) Inspektorima koji se bave isključivo otpadom trebalo bi obezbijediti kvalitetnu obuku kako bi se odgovorilo na zahtjeve njihovog posla.

3) Potrebno je razviti program obuke i podrške opštinama u cilju jačanja kompetentnosti zaposlenih u opštinama. Ovo bi trebalo da pokrije tehničke i operativne aspekte upravljanja otpadom, kao i nabavku usluga i postrojenja.

4) Razviti kompetencije za zelene javne nabavke u okviru centralnih i lokalnih uprava, kako bi se poboljšalo „ozelenjavanje” javne potrošnje.

5 MORT (2016) Nacionalna strategija sa Akcionim Planom za transpoziciju, implementaciju i sprovođenje pravne tekovine EU u oblasti životne sredine i klimatskim promjena, za period 2016.-2020.g., Finalni nacrt, Podgorica, jul 2016.g.

ix

E.1.3.6 Poboljšanje kvaliteta podataka o otpadu

Da bi se generisali kvalitetni podaci koji se odnose na upravljanje otpadom, i na sudbinu otpada, neka vrsta mehanizma za sakupljanje podataka mora da postoji. U principu, postoje mogućnosti niske i visoke tehnologije, dok su troškovi implementacije sistema visoke tehnologije u padu. S obzirom na odsustvo efikasnog sistema koji bi bio zamijenjen, predlažemo implementaciju sveobuhvatnog sistema sakupljanja podataka i monitoring šeme bazirane na elektronskom praćenju i izvještavanju od generatora otpada, preko sakupljača, i zatim do krajnjeg držaoca otpada. Ovakvi sistemi mogu da pomognu mjerenju učinka i da ukazuju gde se potencijalno nezakonite aktivnosti dešavaju.

E.1.3.7 Druge mjere

Niz drugih mjera je predložen, ali u odjeljcima iznad su naglašene ključne mjere. Kompletan set mjera i predloženo vrijeme za ove mjere je prikazano na Slika E- 1.

x

Slika E- 1: Predloženo vrijeme i redoslijed preporuka

Ključ: Priprema, planiranje, inicijalna implementacija Tekuća implementacija / sprovođenje

Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

Uloge i odgovornosti

1

U okviru Zakona o upravljanju otpadom, odgovornosti za planiranje - koje odluke treba da budu preduzete na nacionalnom nivou, a koje na lokalnom nivou – potrebno je dodatno razjasniti. Ovo je posebno važno u pogledu odluka koje se odnose na vrstu sistema za sakupljanje, i onih koji se tiču lokacije i kapaciteta objekata različitih tipova.

2

Kompetenciju inspekcijskih poslova treba razmotriti tako da inspekcija sa adekvatnim resursima nadgleda funkcionisanje operatora za upravljanje otpadom, i da to rade sa poznavanjem uslova u dozvoli u okviru koje se očekuje ti operateri funkcionišu.

3 Ministarstvo održivog razvoja i turizma treba da nadgleda usklađivanje opštinskih planova sa nacionalnim planom.

Regulatorna pitanja

1 Pregledati postojeće deponije kako bi se identifikovala potreba za unapređenjem postojećih deponija ili potreba za njihovom sanacijom/zatvaranjem.

2

Aktivnosti remedijacije treba da budu projektovane, u zavisnosti od veličine, lokacije i sastava otpada na deponiji. Planovi radaitroškovi zatvaranja ilegalnih deponija / postojećih deponija mogu biti izrađeni nakon odgovarajuće istrage.

3 Za one lokacije za koje se smatra da su u stanju da rade bezbedno u budućnosti, neophodno unapređenje potrebno je uraditi što je prije moguće da bi se osiguralo da nude nužnu zaštitu životne sredine.

4

Operaterima deponija treba da bude dozvoljeno (da se od njih zahtjeva) da utvrde odgovarajuće naknade koje pokrivaju njihove troškove, uključujući i troškove održavanja deponije nakon njenog zatvaranja, u skladu sa Direktivom o deponijama. Minimalni zahtjevi treba da budu napisani u odgovarajućim propisima.

xi


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

5

Sve druge lokacije koji nude neadekvatnu zaštitu životne sredine, trebaju da se zatvore kako bi se osiguralo da su preostale lokacije primaoci otpada koji se odlaže. Ovo treba da se desi paralelno sa, a ne prije, unapređenja postojećih deponija kako ne bi pogoršalo postojeće probleme.

6

Neophodno je spriječiti stvaranje novih divljih deponija kontrolom prevoznika otpada i operatera takvih odlagališta (ukoliko je primjenjivo). Zakonom o upravljanju otpadom treba uzeti u obzir primjenu retrospektivnih kazni za ilegalno deponovanje / rad ilegalnih deponija.

7

Za aktivnosti sa jasnim potencijalom izazivanja štete, a koje generišu značajne prihode onima koji učestvuju u njima, trebalo bi da se omogući da prihodi stečeni kriminalom budu zaplenjeni, i da relevantna oprema bude konfiskovana.

8 Izdavanje dozvola i inspekcijski nadzor treba da budu u nadležnosti iste institucije.

9 Dostizanje 100% pokrivenosti stanovništva uslugom sakupljanja otpada treba da bude prioritet, imajući u vidu smanjenje mogućnosti odlaganja na divlje deponije.

Zakonodavstvo

1 Pregledati trenutno stanje transpozicije relevantnih EU Direktiva.

2 Osigurati punu transpoziciju Direktiva u zakonodavstvo.

3 Uvesti implementacione mjere usmjerene ka postizanju rezultata iz Direktiva, uključujući i one pomenute u ovoj Mapi puta.

Planiranje upravljanja otpadom

1 Državni plan upravljanja otpadom treba da bude revidiran da bi bio u potpunosti usklađen sa članom 28 Okvirne direktive o otpadu.

2 Kao dio ovog procesa, osmišljen program prevencije stvaranja otpada treba da bude izrađen.

3 Planiranje na regionalnom nivou (obuhvata više opština) treba da se bazira na dijeljenju zajedničkih interesa od strane opština umjesto od vrha ka dnu.

Timings provided above (links to Recommendation 1 under Roles and Responsibilities)

xii


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

4 Državni plan upravljanja otpadom treba veoma jasno da navede šta se očekuje na državnom nivou, i treba da ograniči svoje parametre ispitivanja na odgovarajuća sredstva na nacionalnom nivou.

Timings provided above (links to Recommendation 1 under Roles and Responsibilities)

5

Redovni sastanci ključnog osoblja iz Ministarstva održivog razvoja i turizma i iz opština će pomoći da se izazove duh zajedničkog cilja, i pomoćiće u razjašnjenju šta se dešava na nacionalnom i lokalnom nivou.

Administrativni kapaciteti

1 Za inspektore koji sa bave isključivo pitanjima otpada treba obezbijediti kvalitetnu obuku , kako bi se odgovorilo zahtjevima njihovog posla.

2 Broj zaposlenih u Ministarstvu održivog razvoja i turizma koji se bave upravljanjem otpadom treba da bude povećan i da im bude obezbijeđena obuka i razmjena znanja.

3 Opštine treba da angažuju osoblje za upravljanje otpadom.

4

Zaposleni u Ministarstvu će imati koristi od poboljšane kompetentnosti u pogledu sprovođenja ključnih mjera, i u vezi nabavke u mjeri u kojoj to utiče na njihove aktivnosti (npr. u pogledu opasnog otpada, i u pogledu podrške opštinama u upravljanju ambalažom i nabavci usluga i sadržaja). Potrebno je razviti program obuke koji je orjentisan na aktivnosti u ovim oblastima.

5 Program obuke i podrške za lokalne samouprave treba da bude izrađen u cilju jačanja kompetentnosti zaposlenih u opštinama.

6 MORT treba da pokrene program angažovanja svih opština, u cilju razvijanja zajedničkog duha u pristupu radu sa izazovima pravnih tekovina

Podaci o otpadu

1

Implementirati sveobuhvatni sistem sakupljanja podataka o otpadu i monitoring šemu baziranu na elektronskom praćenju i izvještavanju podataka od generatora otpada, preko sakupljača, i zatim, do krajnjeg držaoca otpada. Pored toga a) osigurati da su podaci prikupljeni u skladu sa onim što je potrebno (kao iznad) i b) osigurati da opštine i operateri upravljanja otpadom budu obučeni za

xiii


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

korišćenje implementiranog sistema i da izvještavaju o otpadu na naznačen način.

2

Potrebno je pokušati uračunati aktivnosti neformalnog sektora. Sistem sakupljanja podataka treba da osigura da prevoznici otpada prijave otpad koji dolazi ovim putem. Možda će biti neophodno da se eliminišu transakcije na bazi gotovine kako bi se poboljšalo izveštavanje o ovome.

3

Oni koji upravljaju podacima treba da nastoje da uračunaju i nepotpunu pokrivenost uslugom sakupljanja otpada u iščekivanju potpunog pokrivanja, a sa ciljem razumevanja implikacije nepotpune pokrivenosti za postojeći pristup upravljanju otpadom.

Ciljevi i hijerarhija upravljanja otpadom

1 U vezi sa komunalnim otpadom napravljene su sledeće preporuke:

1a Nacionalni ciljevi treba da se sprovode na nivou lokalne samouprave (ili regiona gde više od jednog regiona sarađuje za potrebe planiranja).Uvesti kazne za nedostizanje ciljeva.

1b

Postaviti minimalne standarde usluga za sakupljanje komunalnog otpada, koji treba postići u određenom vremenskom periodu. Različiti vremenski periodi trebaju se uzeti u obzir za urbane i ruralne opštine (prepoznajući da je pokrivenost sakupljanja već veća u urbanim nego ruralnim područjima, i da u ruralnim područjima, pokrivenost sakupljanje je niska). Različiti minimalni standardi mogu biti postavljeni za različite tipove stanova, prepoznajući da će priroda infrastrukture za sakupljanje biti različita za pojedinačna domaćinstva od pristupa koji se koristi u visokim zgradama.

1c Podržati ponovnu upotrebu na mjestima za reciklažu (centrima za sakupljanje / reciklažnim ostrvima).

1d Isto se može uraditi i za pružanje usluga za komercijalne objekte. Ovo će biti povezano sa zahtjevima da komercijalni proizvođači sortiraju otpad jednom kada usluga bude uspostavljena.

1e Materijal za kampanje na svim nivoima razviti na nacionalnom nivou.

2 Uvesti šemu povraćaja depozita.

xiv


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

3

Uvesti taksu na proizvode za jednokratnu upotrebu, a prihod od takse koristiti za poboljšanje upravljanja otpadom u zemlji. Taksa na plastične kese već postoji, ali se ne naplaćuje u momentu prodaje potrošačima i njen iznos je relativno nizak.

4 Uvesti taksu za otpad poslat na nesanitarne deponije od strane opština ili njihovih podizvođača.

5 Direktivu o industrijskim emisijama treba koristiti kao osnovu za prevenciju otpada, koliko je to moguće, na izvoru.

6

Za otpad od izgradnje i rušenja, pokrenuti dobrovoljne inicijative za rad sa velikim građevinskim firmama. Inicijativa bi mogla biti dopunjena sa upotrebom povratnih obveznica usklađenosti, povezanih sa planovima za upravljanje otpadom na lokacijama izgradnje.

7 Razviti kompetencije za „zelene“ javne nabavke. Povraćaj troškova kod komunalnog otpada

1

Mehanizam za naplatu naknada za troškove upravljanja otpadom ne bi trebalo da bude takav da JKP vrše naplatu usluga. Trebalo bi primijeniti kaznene mjere prema neplatišama, uzimajući u obzir njihovu sposobnost da plate.

2

Prije bilo kakve implementacije šema „plati koliko si bacio”, jedinice lokalnih samouprava treba da postignu povraćaj troškova kroz: a) lokalne takse/poreze; i b) tamo gdje se pokaže da nije moguće povećati iznos naknade, putem vladinih budžetskih transfera.

3 Sprovođenje odgovornosti proizvođača treba da omogući finansiranje opštinskih usluga koje su u funkciji ovog cilja.

Recommendation linked to Recommendation 3 under the theme of Legislation and Recommendation 2 under the theme of Producer Responsibility

4

Jednom kada bude uspostavljena usluga reciklaže adekvatnog kvaliteta, a povraćaj troškova bude na jakim osnovama,

implementaciju sistema „plati koliko si bacio” treba posmatrati kao sredstvo za podsticanje poboljšanja učinka pruženih usluga.

Odgovornost proizvođača

xv


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

1

Crna Gora treba da implementira mjere koje će osigurati da ciljevi odgovornosti proizvođača budu dostignuti u budućnosti. Ove mjere treba da poštuju principe utvrđene u predloženom članu 8a Okvirne direktive o otpadu.

Preporuka povezana sa preporukom br. 3 pod temom Zakonodavstvo

2 U skladu sa preporukama koje su već napravljene u vezi sa povraćajem troškova, opštinama treba nadoknaditi štetu u potpunosti za uloge koje igraju u isporučivanju obaveza proizvođača.


3

Za otpada od električne i elektronske opreme, naglasak na recikliranju malih električnih i elektronskih proizvoda treba da bude na sistemu “trgovac uzima nazad”. Lokacije srodne lokacijama centara za sakupljanje / reciklažnih ostrva treba da budu izgrađene uz podršku šema odgovornosti proizvođača.


4

Za otpadne baterije, sistem treba da bude baziran na “trgovac uzima nazad”, sa obezbeđenim sredstvima i za druge rute sakupljanja (kao

što je putem usluge sakupljanje „od vrata do vrata”).


5

Za ambalažni otpad, predlaže se, dakle, da bi odgovarajući vremenski period bio za ciljeve u postojećoj Direktivi (94/62/EZ, sa raznim amandmanima) da se dostignu do 2025. godine, sa revidovanim ciljevima postavljenim za 2029., 2033.i 2037. godinu. Kraći vremenski intervali između kasnijih ciljeva su opravdani, jer a) ciljevi su dobro poznati unapred i b) evolucija u tehnologiji i materijalu za ambalažu je verovatno uznapredovala u skladu sa onim što se dešava u drugim državama članicama EU.


6

Za električni i elektronski otpad, predloženo je, dakle, da će pogodan vremenski period biti kako slijedi: a. Stopa sakupljanja u članu 7 Direktive 2012/19/EU za 2016.g. da se odloži do 2022.g., a cilj za 2019.g. da se odloži do 2025.g.; i b. Stope iskorišćenja trebalo bi da zahtevaju manja odstupanja u vremenu. Predlažemo da one u dijelu 1 Aneksa V Direktive moraju da budu ispunjene do 2020. godine, sa ciljevima u dijelu 2 ispunjenim između 2020. i 2023. godine, kao i ciljevi u dijelu 3 ispunjeni posle toga.


7 Za otpadne baterije, predloženo je da se ciljevi sakupljanja iz člana 10 Direktive 2006/66/EZ odlože za 10 godina (do 2022. i 2026.g., respektivno).


xvi


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

8

Za otpadna vozila, predloženo je da ciljevi za ponovnu upotrebu i iskorišćenje i ponovnu upotrebu i reciklažu iz člana 7a Direktive 2000/53/EZ budu dostignuti do 2020.g, a da ciljevi iz člana 7b budu dostignuti do 2025.g.


Upravljanje opasnim otpadom

1 Industrijska postrojenja treba da budu podstaknuta da sprovode najbolje dostupne tehnike za minimizaciju generisanja opasnog otpada koja je povezana sa njihovim procesima.

2 Dok se iščekuju ishodi pomenutih projekatao opasnom i medicinskom otpadu, treba pripremiti strategiju upravljanja ovim tokovima otpada.

3

Zemlje regiona bi trebalo da nastoje da dođu do dogovora o nekim ograničenim izuzecima od zabrane uvoza i transfera opasnog otpada, kako bi se olakšao put tog otpada do odgovarajućih postrojenja za obradu u inostranstvu.

4 Potrebno je istražiti argumentaciju za primjenu produžene odgovornosti proizvođača za posebne opasne tokove otpada.

xvii

E.1.4 Procijenjeni troškovi

Kada je to bilo moguće, urađena je procjena nekih od troškova povezanih sa raznim elementima iz Mape puta. Ovdje su prikazane ključne brojke u pogledu potencijalnog ishoda u slučaju da zemlja dostigne cilj od 50% reciklaže komunalnog otpada (mjereno kao procenat po težini celokupnog recikliranog komunalnog otpada). Tabela E- 1 ukazuje da ukoliko se vozila kapitalizuju, kapitalni troškovi opreme za sakupljanje otpada dominiraju u ukupnim kapitalnim investicijama potrebnim za dostizanje 50% reciklaže komunalnog otpada.Jedno od pitanja koje je bilo problematično u nekim zemljama članicama EU je kanalisanje donacija i povoljnih kredita za kapitalne investicije velikih vrijednosti, često investicije koje su u osnovi hijerarhije upravljanja otpadom.Ovi rezultati ukazuju na to da u slučaju kadase sakupljačka infrastruktura ubraja u kapitalne investicije, onda je to mjesto gde su investicije najpotrebnije. Ako se na ovo još doda kapital potreban za podršku postrojenja za tretman odvojenog biorazgradivog otpada na izvoru (ubjedljivo najveće frakcije u komunalnom otpadu), onda postaje jasna potreba da se kapital fokusira na više nivoe hijerarhije upravljanja otpadom.

Tabela E- 1: Procijenjeni obim kapitalnih investicionih troškova za period od 10 godina (u milionima €, 2016 – realna vrijednost) da se postigne 50% reciklaže komunalnog otpada

Kapitalna stavka Niska procjena Visoka procjena

Sakupljanje otpada

Vozila za sakupljanje 12€ 28€

Kontejneri za sakupljanje 10€ 13€

Depoi za vozila 2,4€ 14€

Postrojenja za sortiranje 0€ 7,7€

Reciklažni centri / reciklažna ostrva 0,31€ 0,49€

Tretman / odlaganje

Kompostiranje (niska procjena), anaerobna razgradnja (visoka procjena)

4,9€ 19€

Deponija 18€ 24€

Ukupno

Ukupno sakupljanje 24€ 64€

Ukupno tretman / odlaganje 23€ 43€

Sve ukupno 47€ 107€

xviii

U Tabela E- 2 prikazani su kapaciteti koji su potrebni za dodatno tretiranje biootpada i kapaciteti sanitarnih deponija koji su potrebni ako se pretpostavi stopa reciklaže komunalnog otpada od 50% u 2026. Razlika u kapacitetima koji su potrebni prema nižim i višim procjenama potiče od različitih pretpostavki u vezi budućeg rasta novonastalih količina otpada. Prikazali smo i ukupnu količinu rezidualnog otpada kojim treba upravljati u 2026. Pretpostavljeno je da treba dostići brojčane ciljeve određene na duži rok, prema predloženom paketu na temu kružne ekonomije, što znači da se maksimalni iznos kapaciteta za obradu rezidualnog otpada koji bi trebalo uzeti u obzir na srednji i duži rok kreće između 115 i 128 hiljada tona godišnje.

Tabela E- 2: Procjena kapaciteta za obradu i zbrinjavanje potrebnih da se postigne stopa reciklaže komunalnog otpada od 50% u 2026 (u hiljadama tona godišnje, uz pretpostavku da se ne smanjuju postojeći kapaciteti)

Stavka Niža procjena Više procjena

Sanitarna deponija 85 107

Kompostiranje / anaerobna razgradnja 58 64

Ukupne potrebe za obradu/zbrinjavanje rezidualnog otpada

192 214

Imajući u vidu probleme povezane sa povraćajem troškova za opštinske usluge upravljanja otpadom, modelovali smo promjene u opštinskim troškovima upravljanja otpadom koje se mogu očekivati u prelasku sa sadašnjih stopa recikliranja do stope od 50% reciklaže: opštine treba da znaju šta mogu da očekuju u godinama koje dolaze, i da shvate da će biti potrebni dodatni prihodi. U Tabeli E. 3 dati su godišnji troškovi po domaćinstvu (u obliku gate fees). Oni ukazuju na to da se neto promjena od 52EUR po domaćinstvu može očekivati ukoliko se postigne stopa recikliranja i ako je sav rezidualni otpad poslat na sanitarnu deponiju koja vrši povraćaj svojih troškova u cjelosti. Ovi troškovi mogu biti donekle smanjeni - do oko 37 € po domaćinstvu - ako su konfigurisane šeme odgovornosti proizvođača, kao što preporučujemo da bi trebalo da budu, da podrže usluge koje opština ili njeni podizvođačipružaju. Pogledajte odjeljak 18 glavnog izveštaja za više detalja o procjenama troškova prikazanim ovdje.

xix

Tabela E- 3: Ukupni procijenjeni troškovi po domaćinstvu, sadašnji i na 50% reciklaže, € 2016 realna vrijednost (svi troškovi su na godišnjem nivou)

Troškovi Sadašnji @ 50% Reciklaža Neto troškovi

Sakupljanje 17€ 44€ 27€

Tretman / Odlaganje 18€ 44€ 25€

Međuzbir 35€ 88€ 52€

Doprinos od organizacija za odgovornost proizvođača

- - 15€ - 15€

Ukupni troškovi za opštine € 35 € 73 € 37

Treba napomenuti da smo pretpostavili funkcionisanje efikasnog sistema sada i u budućnosti. Ključna stvar je da opštine moraju da nađu način da izvrše povraćaj troškova za svoje usluge, kao i da prepoznaju da će troškovi koje je potrebno povratiti rasti u budućnosti.

Imajte na umu da ovi troškovi pretpostavljaju da će se rezidualni otpad i dalje deponovati, i da je stopa recikliranja od 50% ispunjena korišćenjem najizazovnijeg od 4 dozvoljena metoda u skladu sa postojećim evropskim zakonodavstvom6. Crna Gora bi mogla da ispuni cilj reciklaže na jedan od lakših pristupa, kao što je metoda 1; međutim, tekuća diskusija na nivou EU ukazuje da to neće biti održivo dugoročno.

Takođe, može biti da Crna Gora odluči da izgradi neku infrastrukturu za rezidualni otpad: ako to učini, mi bismo preporučili da se fokusira na fleksibilnije pristupe koji ne „zaključavaju" zemlju na niskim stopama recikliranja. Može, na primer, da uloži u postrojenja koja nastoje da izvuku dodatnu vrijednost od rezidualnog otpada, i stabilizuju (uglavnom) biorazgradivu frakciju pre deponovanje, ili (u zavisnosti od kvaliteta) koriste materijal u projektimapejzažnog uređenja.

E.1.5 Izvori finansiranja

Niz izvora finansiranja je razmatran kao deo ove studije. Postoji nekoliko donatora i finansijera koji su aktivni u regionu i koji imaju raspoloživa sredstva pod raznim uslovima. Sasvim nezavisno od zabrinutosti finansijera da je povraćaj troškova neadekvatan, postoje drugi problemi koji se odnose na neusaglašenost između onoga što nude finansijeri, i šta je zaista potrebno da podrži zemlju - i region u celini - u procesu implementacije EU pravnih tekovina. Ukoliko Crna Gora želi da dostigne visoke stope

6 Vidi Odluku Komisije 2011/753/EU Uspostavljanje pravila i obračun metode za provjeru usklađenosti sa ciljevima postavljenim u članu 11 (2) Direktive 2008/98/EZ Evropskog parlamenta i Savjeta, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:32011D0753

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:32011D0753

xx

reciklaže u budućnosti (i uspostavi prostor za postizanje stope reciklaže predviđene u prijedlozima Evropske komisije pod revidiranim paketom cirkularne ekonomije 7), onda mora da postoji pomak u fokusu finansijera daleko od velikih, kapitalno intenzivnih, postrojenja za tretman rezidualnog otpada prema projektima koji imaju za cilj povećanje stope recikliranja.

Po našem mišljenju, postoji potreba za dijalogom između finansijera i zemalja primalaca o tome kako najbolje mogu da sarađuju kako bi se osiguralo da projekti koji imaju za cilj povećanje stope reciklaže budu struktuirani na način koji će ih učiniti privlačnim za finansijere. Zauzvrat, ovo će zahtevati od vlade da blisko sarađuje sa opštinama u razvijanju projekata koji su odgovarajući za finansijere i potencijalno ih združiti kako bi se zadovoljili minimalni kapitalni zahtevi finansijera. Više detalja o mogućim izvorima finansiranja može se pronaći u odjeljku 19 glavnog izvještaja.

7 Evropska komisija (2016) Strategija cirkularne ekonomije, datum pristupanja: 07.05.2016, dostupna na: http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm

http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm

xxi

Sadržaj

Rezime ........................................................................................................................ i

1.0 Uvod .............................................................................................................. 1

2.0 Kontekst ......................................................................................................... 4

3.0 Metodologija .................................................................................................. 7

3.1 Izrada kriterijuma za procjenu ................................................................................ 9

3.2 Prikupljanje polaznih informacija i podataka ....................................................... 10

3.3 Izrada pregleda stanja u oblasti upravljanja otpadom ......................................... 11

3.4 Procjena rezultata koje je zemlja ostvarila ........................................................... 11

3.5 Utvrđivanje pitanja ............................................................................................... 12

3.6 Konsultacije o ključnim pitanjima ......................................................................... 12

3.7 Priprema Mape puta ............................................................................................. 12

3.8 Utvrditi redoslijed odabranih mjera ..................................................................... 13

3.9 Izvori finansiranja .................................................................................................. 13

3.10 Dostavljanje nacrta mapa puta za pojedinačne zemlje ..................................... 13

3.11 Konsultacije sa predstavnicima MORT-a ........................................................... 14

3.12 Diskusija na nacionalnim radionicama .............................................................. 14

3.13 Priprema finalne verzije mapa puta za pojedinačne zemlje ............................. 14

PRVI DIO:PROCJENA STANJAUPRAVLJANJA OTPADOM ZA CRNU GORU ...................... 15

4.0 Ključne organizacije koje se bave propisima, politikom i planiranjem upravljanja otpadom ................................................................................................. 16

4.1 Pregled .................................................................................................................. 16

4.1.1 Državni nivo .................................................................................................... 16

4.1.2 Lokalni nivo ..................................................................................................... 18

4.2 Rezime procjene ................................................................................................... 20

5.0 Funkcionisanje regulatornog sistema ............................................................. 22

5.1 Pregled .................................................................................................................. 22

5.2 Rezime procjene ................................................................................................... 22

6.0 Stanje propisa koji regulišu upravljanje otpadom ........................................... 24

6.1 Pregled .................................................................................................................. 24

6.1.1 Glavni propisi koji regulišu upravljanje otpadom ........................................... 24

xxii

6.1.2 Stepen transponovanja direktiva Evropske unije ........................................... 26

6.2 Rezime procjene ................................................................................................... 28

7.0 Stanje planova i strateških dokumenata ........................................................ 29

7.1 Pregled .................................................................................................................. 29

7.1.1 Državni nivo .................................................................................................... 29

7.1.2 Lokalni planovi upravljanja otpadom ............................................................. 33

7.2 Rezime procjene ................................................................................................... 33

8.0 Kvalitet podataka o upravljanju otpadom ...................................................... 35

8.1 Pregled .................................................................................................................. 35

8.1.1 Komunalni otpad ............................................................................................ 35

8.1.2 Industrijski otpad ............................................................................................ 39

8.1.3 Građevinski otpad i otpad od rušenja ............................................................ 44

8.1.4 Ostali tokovi otpada ....................................................................................... 44

8.2 Rezime procjene ................................................................................................... 45

9.0 Transponovanje brojčanih ciljeva i aktuelni učinak ......................................... 46

9.1 Pregled .................................................................................................................. 46

9.1.1 Komunalni otpad ............................................................................................ 46

9.1.2 Građevinski otpad i otpad od rušenja ............................................................ 46

9.1.3 Ambalažni otpad ............................................................................................ 46

9.1.4 Otpad od električnih i elektronskih proizvoda ................................................ 47

9.1.5 Otpadna vozila ............................................................................................... 48

9.1.6 Otpadne baterije i akumulatori ...................................................................... 48

9.1.7 Preusmjeravanje sa deponija ......................................................................... 49

9.1.8 Transponovanje ciljeva i mjerenje učinka ...................................................... 49

9.2 Rezime procjene ................................................................................................... 54

10.0 Sprovođenje odgovornosti proizvođača ......................................................... 57

10.1 Pregled ............................................................................................................... 57

10.1.1 Ambalaža .................................................................................................... 57

10.1.2 Otpadna vozila ............................................................................................ 61

10.1.3 Otpad od električnih i elektronskih proizvoda ............................................ 63

10.1.4 Otpadne baterije i akumulatori .................................................................. 64

10.2 Rezime procjene ................................................................................................ 66

xxiii

11.0 Adekvatnost infrastrukture za sakupljanje otpada ......................................... 67

11.1 Pregled ............................................................................................................... 67

11.1.1 Sakupljanje komunalnog otpada ................................................................ 67

11.1.2 Sakupljanje industrijskog otpada ................................................................ 72

11.1.3 Sakupljanje građevinskog otpada i otpada od rušenja .............................. 73

11.2 Rezime procjene ................................................................................................ 75

12.0 Adekvatnost infrastrukture za obradu otpada ................................................ 77

12.1 Pregled ............................................................................................................... 77

12.1.1 Ponovna obrada otpada ............................................................................. 77

12.1.2 Postrojenja za obradu biorazgradivog otpada ........................................... 77

12.1.3 Postrojenja za obradu miješanog otpada ................................................... 78

12.1.4 Deponije ...................................................................................................... 84

12.2 Rezime procjene ................................................................................................ 91

13.0 Upravljanje opasnim otpadom ....................................................................... 94

13.1 Pregled ............................................................................................................... 94

13.1.1 Obaveze industrijskih proizvođača opasnog otpada .................................. 94

13.1.2 Medicinski otpad ......................................................................................... 95

13.1.3 PCB i radioaktivni otpad .............................................................................. 95

13.1.4 Postrojenja za obradu opasnog otpada ...................................................... 96

13.1.5 Sanacija lokacija na kojima se nalazi opasni otpad .................................... 96

13.2 Rezime procjene ................................................................................................ 96

14.0 Ključna dostignuća ........................................................................................ 98

14.1.1 Odvajanje otpada za recikliranje ................................................................ 98

14.1.2 Izgradnja reciklažnih centara ...................................................................... 98

14.1.3 Postojanje pravnih odredbi kojima se propisuje odgovornost proizvođača 98

14.1.4 Izgradnja sanitarnih deponija ..................................................................... 98

15.0 Ključna pitanja .............................................................................................. 99

DRUGI DIO: MAPA PUTA ZA UNAPREĐENJE UPRAVLJANJA OTPADOM ..................... 101

16.0 Mapa puta .................................................................................................. 102

16.1 Uloge i odgovornosti ....................................................................................... 103

16.1.1 Što su problemi? ........................................................................................ 103

xxiv

16.1.2 Zašto su to problemi? ................................................................................ 104

16.1.3 Alternativni pristupi rješavanju problema ................................................ 105

16.1.4 Preporučene aktivnosti ............................................................................. 106

16.2 Regulatorna pitanja ......................................................................................... 106

16.2.1 Što su problemi? ........................................................................................ 106


16.2.3 Alternativni pristupi rješavanju problema ................................................ 108


16.3 Legislativa ........................................................................................................ 111

16.3.1 Što su problemi? ........................................................................................ 111

16.3.2 Zašto je to problem? ................................................................................. 111


16.4 Planiranje upravljanja otpadom ...................................................................... 112

16.4.1 Što su problemi? ........................................................................................ 112


16.4.3 Alternativni pristupi problemu .................................................................. 115

16.4.4 Preporuke .................................................................................................. 117

16.5 Administrativni kapaciteti ............................................................................... 118

16.5.1 Što su problemi? ........................................................................................ 118


16.5.3 Alternativni pristupi problemima .............................................................. 121

16.5.4 Preporuke .................................................................................................. 125

16.6 Podaci o otpadu ............................................................................................... 125

16.6.1 Koji su problemi? ....................................................................................... 125



16.6.4 Preporuke .................................................................................................. 128

16.7 Ciljne vrijednosti i hijerarhija otpada .............................................................. 129

16.7.1 Što su problemi? ........................................................................................ 129



16.7.4 Preporuke .................................................................................................. 135

xxv

16.8 Povraćaj troškova za komunalni otpad ........................................................... 136

16.8.1 Što su problemi? ........................................................................................ 136



16.8.4 Preporuke .................................................................................................. 140

16.9 Odgovornost proizvođača ............................................................................... 140

16.9.1 Što su problemi? ........................................................................................ 140



16.9.4 Preporuke .................................................................................................. 144

16.10 Upravljanje opasnim otpadom ........................................................................ 145

16.10.1 Što su problemi? ........................................................................................ 145


16.10.3 Alternativni pristupi problemu .................................................................. 146

16.10.4 Preporuke .................................................................................................. 147

17.0 Redosljed koraka i vremenska dinamika za realizaciju preporuka ................. 148

18.0 Troškovi implementacije Mape puta ............................................................ 156

18.1 Trošak unapređenja upravljanja komunalnim otpadom ................................. 156

18.1.1 Troškovi kapitalnih investicija ................................................................... 156

18.1.2 Ukupni troškovi sakupljanja (po domaćinstvu) ......................................... 158

18.1.3 Troškovi tretmana / odlaganja (po domaćinstvu) .................................... 159

18.1.4 Neto godišnji trošak (po domaćinstvu) ..................................................... 159

18.2 Stavke troškova za ključne preporuke ............................................................. 160

19.0 Finansiranje usluga upravljanja otpadom ..................................................... 164

19.1 Vrste finansiranja ............................................................................................. 164

19.2 Izvori finansiranja ............................................................................................ 166

19.3 Kriterijumi za finansiranje ................................................................................ 171

19.4 Izazovi za finansiranje infrastrukture otpada .................................................. 172

19.5 Rezime i zaključci ............................................................................................. 176

A.1.0 Učešće relevantnih subjekata .......................................................................... 179

A.2.0 Pregled modelovanja troškova ........................................................................ 182

xxvi

A.3.0 Primjeri projekata u zemljama Zapadnog Balkana finansiranih iz međunarodnih izvora 209

xxvii

Spisak skraćenica

EBRD Evropska banka za obnovu i razvoj

EIB Evropska investiciona banka

EU

IPA

Evropska unija

Instrument za pretpristupnu pomoć

JICA Japanska agencija međunarodnu saradnju

JKP

MONSTAT

Javna komunalna preduzeća

Zavod za statistiku Crne Gore

MRF Postrojenje za povrat materijala

MORT Ministarstvo održivog razvoja i turizma

OEEP Otpad od električnih i elektronskih proizvoda

PCB Polihlorovani bifenili

SIDA Švedska agencija za međunarodni razvoj i saradnju

TAIEX Instrument za tehničku pomoć i razmjenu informacija

WBIF Investicioni okvir za Zapadni Balkan

1

1.0 Uvod

U okviru pravne tekovine EU, otpad predstavlja jedan od najzahtjevnijih sektora u smislu resursa, kako ljudskih tako i finansijskih, koji su potrebni za transponovanje relevantnih propisa EU, kao i u smislu sprovođenja mjera na postizanju željenih ishoda. U godišnjim izvještajima o napretku za svaku od zemalja Zapadnog Balkana, koje priprema Evropska komisija, naglašava se da je i dalje potrebno ulagati napore u ovom sektoru kako bi se postigla puna usklađenost prije pristupanja EU.8 Ispravna politika upravljanja otpadom doprinosi „promovisanju ekonomije koja efikasno koristi resurse",kao što je predviđeno Strategijom Evropa 2020, asmanjuje i negativne efekte po životnu sredinu i zdravlje tokom životnog ciklusa resursa.

Prethodna proširenja su pokazala koliko je važno da Evropska komisija tijesno sarađuje sa zemljama tokom cjelokupnog procesa pristupanja i pomaže im da prenesu i pravilno, do datuma pristupanja, sprovedu propise iz pravne tekovine koji se tiču životne sredine. Ovaj projekat je realizovan sa tom idejom, a predstavlja Mapu puta za dalje napredovanje Crne Gore ka punoj usklađenosti sa pravnom tekovinom EU koja se tiče otpada. Preporuke koje sadrži Mapa puta imaju za cilj da ukažu na jasan smjer unapređenja sistema upravljanja otpadom na srednji i duži rok.

Ovaj izvještaj čine dva dijela:

1) Prvi dio sadrži nalaze detaljne procjene stanja u oblasti upravljanja otpadom u Crnoj Gori. Informacije prikupljene u sklopu Procjene stanja za Crnu Goru iskorišćene su kako bi se utvrdio niz osnovnih pitanja, o kojima je razgovarano sa relevantnim subjektima. Projektni tim je preporučio mjere za rješavanje svakog od tih pitanja, koje su poslužile kao osnova za nacrt Mape puta za unapređenje upravljanja otpadom u Crnoj Gori.

2) Drugi dio sadrži Mapu puta, kao i spisak preporuka, saprocjenama povezanih troškova i predlogom rasporeda aktivnosti.Relevantni subjekti su konsultovani povodom preporuka uključenih u nacrt Mape puta prije nego što je finalizovana iodobrena od strane Evropske komisije. Finalna verzija Mape puta čini dio ovog izvještaja.

Metodologija za izradu Mape puta, usklađena sa Projektnim zadatkom, prikazana je u Dijelu3.0. U Tabeli 1-1 prikazana je struktura izvještaja i osnovni sadržaj svakog odjeljka.

8 Evropska komisija (2016), Strategija i izvještaji, datum pristupa: 6. maj 2016, dostupno na: http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm

http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm

2

Tabela 1-1: Pregled strukture izvještaja i rezime sadržaja

Dio izvještaja Opis

Odjeljak 2.0 Pruža se određeni dodatni kontekst kroz relevantne informacije o Crnoj Gori i kroz poređenje ključnih statističkih podataka sa pet drugih zemalja obuhvaćenih ovom studijom.

Odjeljak 3.0

Prikazuje se metodološki pristup izradi Procjene stanja za Crnu Goru, kao i pristup na osnovu kojeg se došlo do preporuka sadržanih u Mapi puta. Ovaj odjeljak treba pročitati, budući da se u njemu obrazlaže logika ukupnog procesa i neki od izazova na koje smo naišli.

PRVI DIO: PROCJENA STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM U CRNOJ GORI

Odjeljak 4.0 Predstavljaju se ključne organizacije koje se bave upravljanjem otpadom, njihove uloge i nadležnosti, nakon čega se daje procjena njihovog ukupnog rada i utvrđuju ključna pitanja.

Odjeljak 5.0 Analiziraju se rezultati regulatornog sistema.

Odjeljak 6.0 Utvrđuje se koji su propisi na temu upravljanja otpadom usvojeni i daje se ocjena napretka u transponovanju pravne tekovine EU.

Odjeljak 7.0

Za sprovođenje zahtjeva i brojčanih ciljeva sadržanih u pravnoj tekovini EU ključni značaj ima djelotvoran sistem za formiranje čvrstih planova upravljanja otpadom za cijelu zemlju. U ovom dijelu se predstavljaju glavni planski / strateški dokumenti u Crnoj Gori i procjenjuje u kojoj mjeri oni na adekvatan način prikazuju put do dostizanja pune usklađenosti sa relevantnim propisima.

Odjeljak 8.0

Pruža se pregled trenutno dostupnih podataka na temu otpada i ključna ograničenja na tom planu. Tačni podaci o količinama otpada i daljem upravljanju otpadom od suštinske su važnosti za dalje planiranje i mjerenje učinka u odnosu na brojčane ciljeve koji se odnose na upravljanje otpadom.

Odjeljak 9.0

Predstavljaju se brojčani ciljevi u oblasti upravljanja otpadom koji su uvedeni na svim pojedinačnim nivoima hijerarhije otpada. Procjenjuje se stepen njihove usklađenosti sa brojčanim ciljevima EU, kao i da li se prikupljaju podaci koji bi omogućili tačno izvještavanje u odnosu nate ciljeve.

Odjeljak 10.0

Procjenjuje se da li postoje sistemi odgovornosti proizvođača ili ekvivalentne mjere za dostizanje brojčanih ciljeva, kako bi se osiguralo da postoje mjere koje primjenjuju proizvođači ambalaže, električne i elektronske opreme, vozila, baterija i akumulatora i da ih proizvođači finansiraju.

Odjeljak 11.0 Analizira se postojanje infrastrukture za sakupljanje komunalnog,, industrijskog i građevinskog i otpada od rušenje objekata.

Odjeljak 12.0 Analizira se infrastruktura za obradu /zbrinjavanje komunalnog,, industrijskog i građevinskog i otpada od rušenje objekata.

Odjeljak 13.0 Predstavlja se pristup upravljanju opasnim otpadom.

3

Dio izvještaja Opis

Odjeljak 14.0 Utvrđuju se ključna postignuća tokom proteklih godina.

Odjeljak 15.0 Rezimiraju se pitanja koja su proistekla iz Procjena stanja za Crnu Goru, a koja su utvrđena u prethodnim odjeljcima.

DRUGI DIO: MAPA PUTA ZA UNAPREĐENJE UPRAVLJANJA OTPADOM

Odjeljak 16.0

Kada je to relevantno, razmatraju se alternativni pristupi kojibi se mogli primijeniti u rješavanju pitanja prikazanih u Odjeljku 15.0. Ovaj dio čini srž Mape puta i pruža niz preporuka o tome kako je moguće rješavati ili ublažiti svako pojedinačno pitanje. Preporuke jasno prikazuju na koji način se može unaprijediti stanje, kad su u pitanju različiti tokovi otpada, i kako se može uskladiti sa zahtjevima iz pravne tekovine EU.

Odjeljak 17.0 Prikazuju se predloženi redoslijed i dinamika preporuka iz Odjeljka 16.0.

Odjeljak 18.0

kada je to moguće i relevantno,kvantifikuju se neki finansijski troškovi vezani za predložene preporuke. Tu spadaju neke procjene kapitalnih i operativnih troškova za opštinske usluge sakupljanja i odvoženja otpada, što će omogućiti Crnoj Gori da postigne punu usklađenost sa postojećim ciljem od 50% pripreme za ponovnu upotrebu i recikliranje, kao i ciljem za preusmjeravanje biorazgradivog komunalnog otpada od deponija.

Odjeljak 19.0

iako je potrebnopostići puni povraćaj troškova usluga upravljanjem otpadom, ostaje potreba za eksternim sredstvima u kratkoročnoj i srednjoročnoj perspektivi. U ovom dijelu se opisuju raspoloživi izvori finansiranja, pružaju se neki primjeri organizacija koje finansiraju projekte koji se tiču otpada u zemljama Zapadnog Balkana, ako i neki izazovi u obezbjeđivanju sredstava za finansiranje.

4

2.0 Kontekst

Evropski savjet je Crnoj Gori odobrio status države kandidata u decembru 2010. Pregovori o pristupanju su počeli u junu 2012. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju između Crne Gore i EU stupio je na snagu u maju 2010. Pored pristupanja EU, ključni prioritet crnogorske vanjske politike u toku perioda koji obuhvata ovaj izvještaj bilo je osiguranje poziva za članstvo u NATO.9

Crna Gora se nalazi otprilike u centru regiona Zapadnog Balkana(Slika 2-1). Nalazi se na jugozapadnom dijelu obale Jadranskog mora, okružena Bosnom i Hercegovinom i Srbijom na sjeveru, Kosovom na istoku i Albanijom na jugoistoku. Karakteriše je mediteranska klima na primorju i alpski uslovi u planinskom dijelu. Ima 23 opštine, uključujući Prijestonicu Cetiǌe i Glavni Grad Podgoricu.

Crna Gora je mala zemlja, površine oko 13812 km², sa 0,621 miliona stanovnika u 2013.10Službeni jezik je crnogorski, a glavni grad Podgorica. 2013. godineje odvojeno za reciklažu ukupno 5809 tona komunalnog otpada što je jednako 2,66% ukupnog prikupljenog otpada tj. 2,38% ukupne količine proizvedenog komunalnog otpada (vidjeti Odjeljak 11.1.1.4).

U sklopu strategije proširenja Evropske komisije objavljuju se godišnji izvještaji, u kojima se procjenjuje sve što je država kandidat ili potencijalni kandidat ostvarila tokom prethodne godine i daju smjernice u pogledu prioritetnih reformi. UIzvještaju za Crnu Goru iz 2015. se, na temu upravljanja otpadom, konstatuje sljedeće:

Vlada je u julu usvojila Nacionalnu strategiju za upravljanje otpadom do 2030.i Državni plan upravljanja otpadom za period 2015-2020. Potrebno je usvajanje Zakona o upravljanju otpadom.11

9Evropska komisija (2015), radni dokument službenika EK: Montenegro 2015 Report, Accompanying the Document Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions EU Enlargement Strategy, novembar 2015, http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm 10http://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL 11Evropska komisija (2015), radni dokument službenika EK: Montenegro 2015 Report, Accompanying the Document Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions EU Enlargement Strategy, novembar 2015, http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm

http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htmhttp://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTLhttp://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm

5

Slika 2-1: Zemlje Zapadnog Balkana

Izvor: Eunomia.

BDP po glavi stanovnika iznosio je u 2014. godini 5561 eura (najviše od svih zemalja Zapadnog Balkana), odnosno 20% prosjeka grupe od 28 država članica EU od 27394 eura. Stvarna pojedinačna potrošnja (korigovano prema kupovnoj moći) iznosila je 26% prosjeka za 28 država članica EU za istu godinu.12 Crnogorske industrije su 2014. godine

12 Podaci Eurostata.

BJR Makedonija

Crna Gora

Kosovo

Bosna i Hercegovina

Albanija

Srbija

6

učestvovale u BDP sa 17,7%.13Među ključne djelatnosti spadaju proizvodnja čelika, aluminijuma, prerada poljoprivrednih proizvoda, roba široke potrošnje i turizam, mada nijesu dostupni detalji o njihovom pojedinačnom doprinosu BDP.14 Procijenjena stopa nezaposlenosti je u 2014.iznosila 18%.15U ključne izvozne proizvode spadaju aluminijum, električna energija, smrznuto mesom, vino i otpadni crni metali, gvožđe ili čelik.16

Sa BDP-om poglavi stanovnika od 7378 USD, Crna Gora ima najviši životni standard odzemalja Zapadnog Balkana obuhvaćenih ovom studijom. Ključne činjenice za svaku od šest zemalja, kao i prosjek za 28 članica EU, prikazane su u Tabela 8-1.

Tabela 2-1: Ključni statistički podaci za zemlje Zapadnog Balkana (2014)1

Parametar

Alb

anija

Bo

sna

i

He

rce

govi

na

Ko

sovo

Biv

ša

Jugo

slo

ven

ska

Re

pu

blik

a

Mak

ed

on

ija

Crn

a G

ora

Srb

ija

Pro

sjek

za

zem

lje Z

.

Ba

lka

na

Pro

sjek

za

EU -

28

Broj stanovnika (u milionima)

2,89 3,82 1,82 2,08 0,62 7,13 3,06 -

Površina (km2 ) 28750 51210 10887 25710 13810 774742 34640 -

Gustina naseljenosti (stanovnik po km2)

105,6 74,9 167,4 82 46,2 81,5 92,93 120

Broj korisnika interneta (na 100 stanovnika)

60 61 - 68 61 54 61 78

Broj pretplata na mobilnu telefoniju (na 100 stanovnika)

105 91 - 106 163 122 117 123

Izvori: 1. Podaci Svjetske banke (2015):World Development Indicators, poslednja ažurirana 05/02/2016, podaci preuzeti 6. maja2016, dostupno na:http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=world-development-indicators#

2. Osim Kosova, prema Centralnoj obavještajnoj agenciji (2014), The World Factbook: Serbia, 20 jun 2014, pristup ostvaren 5. maja 2016, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ri.html

13Podaci Svjetske banke (2014): World Development Indicators, pristup ostvaren 05. maja 2016, dostupna no: http://data.worldbank.org/country/montenegro

14CIA (2016) The World Factbook, datum pristupa 06. maj 2016, dostupno na: https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/ 15Podaci Svjetske banke (2012) World Development Indicators, pristup ostvaren 5. maja 2016, dostupno na: http://data.worldbank.org/country/montenegro 16 Svjetska banka (2016) World Integrated Trade Solution (WITS) database, Montenegro Trade at a Glance: 2014, pristup ostvaren 6. maja 2016, http://wits.worldbank.org/countrysnapshot/en/MNT/textview

http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=world-development-indicatorshttp://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=world-development-indicatorshttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ri.htmlhttps://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/http://data.worldbank.org/country/montenegrohttp://wits.worldbank.org/countrysnapshot/en/MNT/textview

7

3.0 Metodologija

Izrada Mape puta za unapređenje upravljanja otpadom u Crnoj Gori zahtijevala je obimna istraživanja i učešće relevantnih subjekata tokom perioda od 16 mjeseci (od januara 2015. do aprila 2016). Pristup koji je primijenjen odražavao je Projektni zadatak. U ovom dijelu je prikazana metodologija i informacije o kontekstu važne za razumijevanje osnove pristupa sprovođenju Procjene stanja u Crnoj Gori. Procjena je prikazana u Prvom dijelu ovog dokumenta (odjeljci 4.0 – 15.0) i upotrijebljena je za pripremu preporuka u sklopu Mape puta, koja čini Drugi dio ovog izvještaja (odjeljci 16.0 – 19.0).

U svrhu jasnoće, ova studija obuhvata glavne tokove otpada, što uključuje:

komunalni čvrsti otpad;

komercijalni i industrijski otpad;

građevinski i otpad od rušenja;

ambalažni otpad;

otpad od električnih i elektronskih proizvoda;

otpadna vozila;

baterije i akumulatori,

opasni otpad.

Mapa puta za Crnu Goru je pripremljena uz pomoć pristupa koji obuhvata sljedećih 13 faza:

Faza broj 1 – Izrada kriterijuma za procjenu (Odjeljak 3.1);

Faza broj 2 – Prikupljanje polaznih informacija i podataka (Odjeljak 3.2);

Faza broj 3– Priprema pregleda stanja u oblasti upravljanja otpadom(Odjeljak 3.3);

Faza broj 4 – Procjena rezultata koje je zemlja postigla (Odjeljak 3.4);

Faza broj 5 – Identifikacija pitanja (Odjeljak 3.5);

Faza broj 6 – Konsultacije o ključnim pitanjima (Odjeljak 3.6);

Faza broj 7 –Priprema Mape puta (Odjeljak

Documents

SVEOBUHVATNA PROCЈENA STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM … waste... · 2017. 8. 31. · i Rezime E.1.1 Uvod Ključni zadatak projekta Sveobuhvatna procjena stanja upravljanja otpadom u