Svjetska Finansijska Kriza - Bojana Kuzmanovic

8/8/2019 Svjetska Finansijska Kriza - Bojana Kuzmanovic

1/15

UVOD

Govorei o krizi koja se danas desila, moe se rei da je u pitanju sveukupna kriza savremene

civilizacije Zapara koja se prelila na sve djelove svijeta. To pogotovo vai u sluaju SAD-a, gdjeje tzv. Finansijska kriza poela i gdje je eskalirala u ekonomsku krizu koja se prelila u drugedjelove svijeta pogotovo u one zemlje koje su imale isti ili slian vrjednosni sistem, kao to jesluaj sa Velikom Britanijom. Ekonomisti esto istiu da je nukleus svjetske ekonomske krize kriza tzv. Hipotekarnih kredita. Meutim, oni preutkuju ili ne znaju da su zaposleni u bankamakoji su davali te kredite, kao i zaposeleni u raznim revizorskim i rejtinh kuama estoobmanjivali potencijalne korisnike tih kredita, ubjeivali ih da oni mogu njih otplaivati, iako suznali da to nee biti mogue. Dakle, zbog nemorala zaposlenih u bankama i rejting kuama,dolo je do tzv. Hipotekarne krize.

Do nje je dolo i zbog sve vee nepravde u raspodjeli prihoda ostvarenim dinaminimprivrednim aktivnostima koja se ispoljava u simbolinom ili nikakvom rastu dohotka ogromnogprocenta zaposlenih i istovremeno, enormnim rastom prihoda menadera i vlasnika kapitala. Uposljednjih dvadesetak godina, tj. Prije i poslije prihvatanja tzv Reganomike u SAD-u i tzv.Taerizma u Velikoj Britaniji, ekonomska nauka je u tim zemljama svesrdno propagiralaekstremni neoliberalni kapitalizam, koji je , kako istiu ekonomisti, imao vrlo ozbiljnu sistemskugreku koja je morala dovesti do kolapsa tog tipa kapitalizma. Vrlo je vjerovatno da bi dokolapsa ve dolo da nisu upumpani ogromni iznosi sredstava kako u sferu uslunog, tako i usferu proizvodnog sektora. Na alost, ekonomska nauka u tim, ali i drugim zemljama imala jeogroman doprinos u enormnom propagiranju tog modela ije su osnovne karakteristike

deregulacija privrednoh tokova, iskljuenje drave u sferi privrede, potpuna dominacija trita(tzv. trini fundamentalizam), maksimalna liberalizacija spoljnje trgovine (bolje rei uvoza),maksimalna liberalizacija stranih direktnih investicija, sveobuhvatna privatizacija i sl.

Umjesto kapitalizma u kome je dominirala Kejnzova makroekonomska politika, na scenu jestupila politika koju su propagirali tzv. momci iz ikaga na ijem je elu bio uveninobelovac Fridman. Njihovo uenje su prihvatili Ronald Regan i Margaret Taer, a dosljedno suih u tome sljedili Klinton i Bler, a do skora je to primjenjivao i Gordon Braun. I jedna odnajutjecajnijih njemakih filozofa Jirgen Habarmas s pravom istie da je drutvano-darvinistikipotencijal slobodnog trita i to se sada odraava ne samo na politiku prema drutvu nego i na

spoljnu politiku. On istie da su svi oni izgleda povjerovali jedino da neoliberalizampredstavlja vrhunac svjetske mudrosti i da se eto, dolo do vjene istine1

U 1990.godini usvojen je, od strane MMF-a, Svjetske bankei Ministarstva za finansije SAD-a,tzv. Vaingtonski sporazum koji propisuje 10 stavova koje bi zemlje Latinske Amerike trebaloda primjenjuju pri voenju ekonomske politike ako pretenduju na dobijanje novih kredita. Nakon

1 www.diplomacy.bg.ac.yu/pdf/20090429_Mkovacevic.pdf

1


2/15

to je taj program praktino nametnut zamljama Latinske Amerike, ovih deset bojihzapovjesti su nmetnute i zemljama u tranziciji i polovini postojeih zemalja. U njemu je bilo idobrih preporuka, ali su dominirali privatizacija, liberalizacija spoljne trgovine i stranih direktnihinvesticija i deregulacija privrednih tokova. I kao to je rekao navedeni filozof Habermascentralna poruka tzv. Vaingtonskog koncenzusa glasi: trickl dawn, tj. Pustite da bogati

postanu jo bogatiji, a neke mrvice e onda ve da stignu do siromanih.

1. OSVRT NA UZROKE SVJETSKE EKONOMSKE KRIZE

Sa poveanjem broja zemalja koji su milom ili sugestijom MMF-a, Svjetske banke i SAD-aprihvatili pravila Vaingtonskog koncenzusa, odnosno neoliberalizam, pregovori o stvaranju

treeg stuba svjetskog trojstva Svjetske trgovinske organizacija dobijali su sve vee anse zauspjeh i poetkom 1995. stupila je u ivot ova organizacija koja svim lanicama, ali i zemljamakandidatima za lanstvo, namee liberalizaciju spoljnje trgovine i stranih direktnih investicija.Broj lanica se vrlo dinamino poveavao sa 104 na 154 do kraja 2008. godine.

Sve vanije zamlje u razvoju, sem Kine i Indije, su milom ili po sugestiji MMF-a, Svjetskebanke i SAD-a prihvatile su koncept voenja ekonomske politike koji preporuuje Vaingtonskikoncenzus, odnosno model neoliberalizma.

Svim zemljama u tranziciji, sem Slovenije, bio je nametnut koncept reformi i pravila voenjaekonomske politike koji predlae Vaingtonski konsenzus, odnosno model neoliberalnogkapitalizma. To, naravno vai i za Srbiju koja je poetkom 2001. Godine prihvatila modelreformi i ekonomske politike koje su nametali MMF, Svjetska banka i Svjetska trgovinskaorganizacija (iako ona nije bila jo uvijek lanica ove Organizacije).

Pored liberalizma spoljne trgovine, koja se znatno vie koristila u razvijenijim nego nerazvijenimzemljama, forsirana je i liberalizacija stranih direktnih investicija koja je najvie koristila svemonijim i sve brojnijim transnacionalnim kompanijama, prije svega iz razvijenih zemalja. Udevedesetim godinama prolog vijeka dolo je do liberalizacije protoka tzv. pekulativnogkapitala.

Zahvaljujui injenici da je dolar ostao jedina rezervna valuta kao i ogromnom prilivu stranogkapitala po bruto osnovama, SAD su dvije decenije troile znatno vie nego to je iznosio njihovbruto domi proizvod, to se ispoljava kroz ogroman deficit tekueg rauna platnog bilansa.Troenje budueg dohotka postala je praksa na svim nivoima u toj zemlji od pojedinca,porodice, kompanije i drave u cjelini. Sve vea razlika izmeu ukupnog priliva stranog kapitalau zemlju od njegovog ukupnog odliva, omoguavao je viegodinje troenje od stvorenog BDP.Zbog toga se vrijednost akcija i nekretnina u SAD enormno poveavala. Zahvaljujui ogromnom

2


3/15

prilivu stranog kapitala u banke na teritoriji SAD-a, stvoren je i ogroman kreditni potencijal, pasu banke preko svoje agresivne kampanje dokazivale da e cijene stanova i kua dinamino rastii da je racionalno uzeti kredit za njihovu kupovinu ili izgradnju. I kao posljedica svega toga,odnos iznosa privatnih dugova prema BDP od poetka osamdesetih godina prolog vijeka,zakljueno sa 2008. Godinom, poveavala se sa 183% na ak 290%. Dugovi domainstava

prema BDP su se istovremeno poveali sa 48 na 100%.2 I ba zbog toga, vrlo kompetentnistrunjaci smatraju da napori federalnih rezervi da poboljaju likvidnost imaju samo ogranienodejstvo. Ogroman priliv stranog kapitala u SAD omoguavao je i rast jeftinog uvoza, to jeguilo domau industriju i dovodilo do ogromnog spoljnotrgovinskog i platnog deficita,stimulisalo troenje i destimulisalo tednju, to je sve skupa moralo da dovede do tekeekonomske krize. Zbog te krize, izgubljenog povjerenja u vezi sa tim, Amerikanci ponovo uekako da ponovo tedljivi, ali ako se tedljivost zaista razvije, nastae poznati Kejnsov paradoks anemina tranja i zbog toga nemogunost oivljavanja privredne aktivnosti.

U SAD-u, dravni sektor je maksimalno zamjenjivan privatnim sektorom. Sprovedena je

privatizacija ak i penzijskog i zdravstvenog osiguranja, javnog saobraaja, snabdjevanjaenergijom, kolstva, univerzitetskog obrazovanja, kulture, pisanih i elektronskih medija, pa ak izatvora i djelova armije. Krupan kapital, odnosno transnacionalna preduzea postaju sve monijiakteri u svim oblastima drutvenog ivota. Oni bitno utiu na stvarnje javnog mnjenja. Kultura,obrazovanje i nauka sve vie zavise od interesa ovih kompanija. Demokratija zapada u sve veikrizu. Kapital postaje sve dominatniji u odnosu na politiku. Politika je sve vie orijentisana narealizaciji ostvarenja interesa domaih TNK, posebno kada je u pitanju stvaranjenednacionalnog, odnosno slobodnijeg svjetskog trita. I kao posljedica svega toga, nejednakostu prihodima i bogatstvu izmeu vrlo malog procenta bogatih i ogromnog procenta siromanih ili

relativno siomanih biva sve vea, to ima niz negativnih ekonomskih i socijalnih posljedica.Zbog svega navedenog, kriza je morala da dobija dramatine razmjere.

Sve u svemu, statistiki izraen impresivan rast BDP u SAD-u nije bio zasnovan na zdravimekonomskim i drutvenim temeljima, te je kao i posljedica toga. Morala doi drutvena iekonomska kriza. Za vrijeme procvata neoliberalizma u SAD-u, niz ekonomista, na elu dauvenim M. Fridmanom su dobijali Nobelove nagrade. Nakon smrti, u kampusu ikakoguniverziteta, Fridmanu je podignut spomenik. Prije nekoliko mjeseci, velika grupa profesora iasistenata sa tog univerziteta je sadanjem rukovodstvu predala peticiju sa zahtjevom da se tajspomenik skloni, jer je izraz jednoumlja. Mnogi intelektualci, prije svega u SAD-u, ali i u

drugim zemljama, ak istiu da ekonomisti uopte ne zasluuju Nobelove nagrade, a mnogizahtjevaju da neki od onih koji su dobili (zahvaljujui propagiranju neoliberalizma i trinogfundamentalizma) vrate ove ugledne nagrade.

Kao to smo napomenuli, pod ogromnim uticajem SAD, u veoj ili manjoj mjeri neoliberalizamje prihvaen u vrlo velikom broju zemalja. Tako je Fridman zemljama u tranziciji, poetkom

2 www.diplomacy.bg.ac.yu/pdf/20090429_MKovacevic.pdf

3


4/15

devedesetih godina prolog vijeka poruivao: privatizujte, privatizujte i samo privatizujte, alipoetkom ovog vijeka, priznao je da je pogrijeio konstatujui da sada shvata da je vanijestvoriti pravnu dravu, jer su bez nje efekti privatizacije, najblae reeno, vrlo problematini.Sad su SAD agresivnim metodama izvozile svoj neoliberalni model drutvenog i ekonomskognaina ivota i sem ranije Jugoistone Azije, a od poetka ovog vijeka, nakon gorkog iskustva,

posebno Argentine, taj model je napustio itav niz zemalja Latinske Amerike.

Ekonomska i drutvena kriza koja je u SAD dobila dramatine razmjere i kojoj se ne vidi kraj,kao to je napomenuto, prelila se u sve dijelove svijeta i praktino u sve zemlje, a posebno uIsland, Letoniju i Maarsku pa i Slovaku, a na podruju Balkana u Hrvatsku, Crnu Goru,Srboju, Bugarsku, Rumuniju, pa i Grku.3Tragikomino je da je uveni ekgleski univerzitetKembrid u kome je koncentrisana ogromna univerzitetska elita Engleske ostao bez 300 milionafunti koje je zbog visoke kamate, uloio u banke Islanda. irom svijeta, kako meu politiarimatako i meu naunim radnicima iz vie drutvenih nauka, istie se da je neoliberalizam bio teakpromaaj i da je donio mnogo vie tete nego koristi, te je zbog toga izgubljeno povjerenje

naroda i da ga zbog toga treba to prije napustiti.

2. HIPOTEKARNA KRIZA U SAD-u KAO OKIDASVJETSKE KRIZE

Kriza koja je aktuelna najvea je od tridesetih godina XX vijeka. Poela je amerikim kolapsomu hipotekarnim kreditima (US mortgage collapse) u avgustu 2007. Kao i posljedicaneusklaenosti ponude i potranje.

Kriza amerikog trita nekretnina, koja nije odmah ozbiljno shvaena, prijeti razornom krizomu cijelom svijetu. Uzrok je, po miljenju ekoknomista, u besprizornoj primjeni neoliberalneekonomske politike.

Kriza amerikog trita nekretnina, koja nije odmah ozbiljno shvaena, prijeti razornom krizomcijelom svijetu. Uzrok je, po miljenju ekonomista, u besprizornoj primjeni neoliberalneekonomske politike.

Kriza amerikog trita nekretnina, koja je ve hiljadama Amrikanaca donjela gubitak krova nadglavom, ali i izazvala razornu krizu na finansijskom tritu irom svijeta, vjerovatno e ostatiupamena kao dosad najtea finansijska kriza u istoriji SAD-a. Odgovorni u SAD-u, ali iNjemakoj i mnogim drugim dravama, meutim, jo podcjenjuju obim i znaaj te krize, alimnogi ugledni ekonomisti i analitiari upozoravaju da se s tim stvarima ne treba aliti.

3 www.diplomacy.bg.ac.yu/pdf/20090429_MKovacevic.pdf

4


5/15

Da se kriza hipotekarnog trita u SAD-u zaotrava i moe izazvati dramatine posljedice zacijelu svjetsku privredu, pri emu njena druga faza moe biti neuporedivo tvra od prve ,smatraju mnogi ekonomisti. Osnovni problem u SAD-u jeste cjenovni balon koji je doveo dotoga da su cijene kua vjetaki dvostruko ili, ak, trostruko poveane u odnosu na realnuvrijednost. To vjetako poveanje izazvali su takozvani podprvoklasni, ili subprimarni

hipotekarni krediti koji imaju vee i promjenjive stope koje su, recimo, sa poetnih 3.75% zadvije do pet godina dospjele na 8,25 pa i vie procenata. Ti krediti su odobravani korisnicimakoji se nisu kvalifikovali za zajmove sa niim i fiksnim kamatnim stopama, a pogodni su za oneljude koji prvi put kupuju kuu, zbog poetnih povoljnijih uslova kredita.

Strunjaci ukazuju da su neki korisnici tih kredita u SAD-u, moda bile i rtve brokera. Zbogtoga su mnogi korisnici pobjegli iz odreenih podruja, prije no to je vrijednost hipoteke, zbogstalnog rasta kamata, dostigla takav nivo da korisnici vie nisu mogli da ih otplauju.

U Klivlendu, u saveznoj dravi Ohajo, recimo, u pojedinim gradskim podrujima, samo u jednoj

ulici je ak 20 od 30 porodica izgubilo cijelu svoju imovinu, jer nisu mogli vie da otplaujukredite, a irom tog okruga zapljenjeno je do aprila ove godine vie od 70. 000 kua. Nije samoproblem to su ljudi prinueni da napuste svoje kue, ve poslije njihovog odlaska ostaje pravapusto, jer im neka porodica napusti zapljenjenu kuu , za nekoliko dana, pa ak i sati,takozvani sakupljai starog gvoa provaljuju u naputene domove, probijaju zidove i vadevodovodne cijevi, a sa tavanice skidaju bakarne elektrine instalacije i aluminijumsku izolaciju.Odnose ak i metalne lavaboe i kune ureaje, koje kasnije prodaju poto sve to je metalno imadobru prou na meunarodnom tritu. Tako zapljenjena kua u sumornim predgraima mnogihamerikih gradova postaje samo prazna, bezvrijedna ljutura koja vie ne moe prodati.

Istinske rtve krize su stanovnici predgraa koji su potovali pravila igre, plaali porez i sauvalisvoju imovinu, a onda ostali da ive u takvom pustom kraju, posmatrajui kako odlaze prvekomije ija je imovina i cijela ivotna uteevina nepovratno izgubljena. Ukupan iznoshipotekarnih kredita u SAD-u dostigao je sumu od oko 12 biliona dolara, od kojih su za gotovopolovinu (5,3 biliona) garanti ili davaoci zajmova dvije najvee domae hipotekarne agencijeFredi Mek i Fani mej. Fani je meu desetak najveih firmi na svijetu.4 Kreditna kriza seupravo prelomila i na ove dvije hipotekarne kue, pretei da njihovim uruavanjem povue zasobom i ameriku privredu.

Svjestan velike opasnosti zbog duboke finansijske krize u zemlji, u pomo privredi priskoio je

Predstavniki dom amerikog Kongresa, usvajajui program za podrku tritu nekretnina uSAD koji bi poreske obveznike mogao da kota ak 25 milijardi dolara.

Ameriko trite nekretnina je u dubokoj krizi od prole godine, pri emu je sada dolo do padaprodaje, izgradnje i cijene nekretnina. Ta kriza povlai nizbrdo cijelu ekonomiju te zemlje, a

4 http://www.kurir-info.rs/aktuelne-vesti/2008-07-27/nn-hipotkarna-kriza-se-iz-sad-prelila-u-svet

5


6/15

preliva se i na evropski kontinent i mnoge drave i finansijske institucije u svijetu koje su,polakomljene mogunou dobrih zarada, ulagale novac u rizino ameriko hipotekarno trite.Posljedice hipotekarne i finansijske krize ne osjeaju samo amerike banke, ve e se i evropskebanke u naredne tri godine suoiti sa gubicima koji bi mogli da dostignu i 120 milijardi evra,proizilazi iz studije istraivakih i konsultantskih firmi Oliver Vajman i Intrum Justicija5.

Pri tome e najvie biti pogoene banke u Velikoj Britaniji, paniji i Irskoj, zbog odobrenihhipotekarnih zajmov i potroakih kredita, a ve tokom ove godine mnoge najvee evropskebanke, meu njima i vajcarske, bile su prinuene da otpiu milijardske novane iznose, zbognemogunosti naplate odobrenih hipotekarnih kredita.

Procjenjuje se da e ovogodinji gubici banaka na starom kontinentu dostii ukupno 34,7milijardi eura, a dogodine 42,5 milijardi, pri emu bi samo u Britaniji gubici naredne godinemogli premaiti 21 milijardu evra est milijardi vie nego prole godine.

Analitiari upozoravaju da za razliku od trita akcija, trite nekretnina reaguje sporije naporemeaje, pri emu ne dolazi odmah do kraha, naduvani cjenovni balon se nee probuitinaglo, ve do njegovog splasnua dolazi polagano, tokom nekoliko godina. Prva faza padatritna nekretnina je relativno mirna, ali je faza koja slijedi neuporedivo tvra, poto je tednjagotovo iscrpljena, kreditne linije bez izvora, a banke ostaju bez kiseonika.

Ekonomisti smatraju da je dolo do velikog oteenja amerike drave i finansijskog sistema tezemlje, a u toj situaciji je Centralna banka bila primorana da u potpunosti ignorie inflaciju iorjentie se samo na rast i finansijsku stabilnost. U problemima se nalo jo mnogo banaka zbogtoga to: kamate e ostati niske, inflacija e porasti, kurs dolara e i dalje slabiti prije svega,

prema evru. Takva situacija je pogodila, prije svega, izvozno orjentisane privrede, kao to jerecimo Njemaka.

Nosilac Nobelove nagrade za ekonomiju i profesor na amerikom Univerzitetu Kolumbija,poznati antiglobalista Dozef tiglic, istie da je sadanja kriza posljedica besprizorne primjeneneoliberalne ekonomske politike. Svijet, meutim, nije sazidan na postulatu da se trite reguliesamo po sebi, kao to tvrde visoki svetenici neoliberalne politike. Prirodno, nijedan od tihsektora nije primjer za slobodno trite, a ba je to dio problema, jer se retorika o slobodnomtritu koristi selektivno, pri emu joj se daje znaaj samo kad slui neijim interesima.6 On jeistakao da neoliberalni, trini fundamentalizam slui kao teoretska osnova za propagiranjeprivatizacije, liberalizacije i nezavisnosti centralnih banaka, koje tobo treba da se staraju samo onajnioj inflaciji i ni emu vie.

To je uvijek bila politika doktrina koja je sluila odreenim interesima, smatraju ekonomisti,pri emu valja imati na umu injenicu da neoliberalna teorija nikada nije imala istorijsko uporiteu drutvu, niti je ikada uivala iroku podrku. Ako bismo iz toga izveli pravilne zakljuke,

5 isto6 Isto

6


7/15

onda bi nam to moglo dati nadu da bismo jednoga dana, ipak mogli da nazremo svjetlost na krajutunela, izlaz iz mraka koji se nadvija nad svjetskom privredom, istakao je ekonomista tigli.7

3. ANALIZA NEKIH UZROKA KRIZE NA

MEUNARODNOM FINANSIJSKOM TRITUNajsnaniji uticaj na meunarodno finansijsko trite imaju promjene na deviznim tritima, jerse preko njih uspostavljaju veze izmeu pojedinih nacionalnih finansijskih trita. Zato sunajvjerovatniji razlozi izbijanja krize na meunarodnom finansijskom tritu deviznogporjekla. Nameu se nove dileme: neodrivost dolara kao svjetskog novca, potrebauspostavljanja novog meunarodnog novca, potreba uspostavljanja novih valutnih blokova kaoodraza snage nacionalnih ekonomija. Dolar kao svjetski novac rezultat je procesa globalizacijekoji namee Amerika.

Dominacija SAD nakon Drugog svjetskog rata, njihova elja i nastojanja da se dolar koristi kao

svjetski novac u itavom svijetu, uz enormno narastanje budetskog i platnog deficita Amerike,glavni su uzroci svjetske finansijske i ekonomske krize, koja se javila tokom jeseni 2008. Godinena finansijskom tritu u SAD-u. Kriza finansijskog trita najprije se manifestovala pucanjembalona na finansijskom hipotekarnom tritu u Americi.

Sadanji meunarodni monetarni sistem poiva na bretonvudskom sistemu u kome je dolarglavni denominator vrijednosti drugih valuta i glavni izvor meunarodne likvidnosti. U dolaru seizraava vrijednost unce zlata, cijena barela nafte, u dolarima se obavljaju meunarodna plaanjaizmeu velikog broja zemalja, velika koliina dolara krui po svijetu van Amerike, u dolarima sevode depoziti, devizne rezerve. Uloga dolara je postala prenaglaena u odnosu na snagu

amerike privrede i nesrazmjerna njenim proizvodnim mogunostima, pa se sad postavlja pitanjerealnog robnog pokria.

Kad je rije o dolaru u poleratnom meunarodnom monetarnom sistemu, moe se rei da je tofabrika greka napravljena u Breton-Vudeu pri stvaranju MMF, ali greka je namjernonapravljena. Taj sistem je podrazumjevao da dolar igra ulogu svjetskog novca: da se u dolarimaiskazuju devizni pariteti dugih valuta, vri meunarodna plaanja, prave kalkulacije i fakturiucijene, da se dolari dre kao monetarna rezerva u drugim zemljama, da i stranci tede udolarima.8

Dolar je postao stub bretonvudskog monetarnog sistema, ali posle ukidanja zamjenjivosti dolaraza zlaro 1971. Godine i dvije devalvacije dolara dolara 1971. I 1973. Godine dolo je dopromjene meunarodnog monetarnog sistema (prelo se na sistem promjenjivih deviznihkurseva). Meutim, dolar ipak nije izgubio ulogu svjetskog novca zahvaljujui injenici da on idalje odlaze iz Amerike, kroz deficit platnog bilansa SAD-a. Enormi rast deficita ipak ima

7 Isto8 www.nspm.rs/.../medjunarodne-finansijska-trzista-analiza-nekih-uzroka-krize.html

7


8/15

granice i kad-tad morao da pukne prenaduvanog deficita i ispolji se u vidu krize, najprije naamerikom, a poslije i na meunarodnom finansijskom tritu.9

4. POSLJEDICE KRIZE NA VELIKE SVJETSKEKOMPANIJE

Kriza koja se desila uticala je na funkcionisanje mnogih velikih kompanija, na smanjenjenjihovog profita i dovela do situacije u kojima su vlasnici bili prinueni na otputanje svojihradnika. Neke od velikih kompanija u kojima su se deavale takve i sline promjene:

SITIGRUP

Sitigrup, kompanija sa najveom svjetskom mreom za pruanje finansijskih usluga, saoptila jeda planira da u narednim mjesecima otpusti dodatnih 50.000 zaposlenih, u pokuaju da smanjitrokove za personal za oko 20%. Broj zaposlenih u kompaniji je pao sa 352. 000 krajemseptembra 2008. Godinena oko 300. 000.

Sitigrup ve je ukinula 23. 000 radnih mjesta od poetka godine. U periodu jun-septembaruknjiila je neto gubitak od 2,8 milijardi dolara, zabiljeivi negativan saldo etiri kvartalazaredom. Vrijednost akcija kompanije pala je za ak 70% od poetka godine. Program smanjenjatrokova ukljuuje i prodaju riskantnih akcija, uglavnom vezanih za krizu na hipotekarnomtritu, i kresanje ukupnih trokova za petinu.10

TOJOTA

Japanska Tojota (Toyota) je u tromjeseju zakljueno sa junom zabiljeila gubitak od 77,8milijardi jena (819 miliona dolara). U saoptenju se navodi prognoza da e u fiskalnoj godinizakljueno sa martom 2010. Gubitak iznositi 4,7 milijardi dolara, to je nie u odnosu na ranijeprocjenjeni gubitak od 5.8 milijarni dolara.

Tokom tri mjeseca zakljueno sa junom, 2009. Godine taj japanski proizvoa automobilazabiljeio i pad prihoda, koji su smanjeni za 38,3% na 40,4 milijarde dolara, to je posljedicasmanjenja prodaje u gotovo svim regionima svijeta.

Novi Tojotin hibridni automobil, koji vozi na benzin i elektrinu energiju, trenutno jenajprodavaniji model u Japanu. Manji gubitak od oekivanog u prolom kvartalu ukazuje na toda Tojotin agresivni program obuzdavanja trokova, koji ukljuuje smanjenje broja radnih mjestai proizvodnje, manje plate za rukovodioce i smanjenje investicija, ipak daje neke rezultate.

9 http://www.nspm.rs/ekonomska-politika/medjunarodna-finansijska-trzista-analiza-nekih-uzroka-krize.html10 http://www.blic.rs/politika.php

8


9/15

Tojota je poveala prognozu prodaje svojih vozila u svijetu tokom tekue fiskalne 2009.godinena 6,6 sa 6,5 miliona automobila, to upuuje na rast prodaje na domaem tritu, zahvaljujuimjerama vlade u Tokiju za podsticanje prodaje energetski tedljivijih vozila.

Novi Tojotin hibridni automobil, koji vozi na benzin i elektrinu energiju, trenutno je

najprodavaniji model u Japanu, to je prvi put da vodee mjesto u plasmanu zauzme nekohibridno vozilo, vlada u Tokiju je nedavno ukinula porez na kupovinu takvih vozila i pokrenulaprogram ke za krntije.11

GENERAL MOTORS - GM

GM je jedan od vodeih proizvoaa automobila u svijetu i ubjedljivo najvea autokompanija uSAD-u. Ima 235 hiljada zaposlenih, a lani je iz proizvodnog pogona GM izalo 8,35 milionaputnikih i teretnih vozila. Vrijednost prometa posrnulog amerikog automobilnskog dina palaje tokom prvog kvartala za 47% na 22,4 milijarde dolara.

Kvartalni gubitak GM-a po akciji, od 9,66 dolara bio je meutim za 1,31 dolar nii nego to jepredviala grupa analitiara u anketi agencije Blumberg.

Poslije informacije da je kvartalni gubitak GM bio nii od oekivanog, akcije kompanije suposkupele na amerikom tritu osam centi ili 4,8% na 1,74 dolara.12

5. POSLJEDICE KRIZE 21-og VIJEKA

Bitno je naglasiti da je ekonomska kriza do sada proizvela niz tekih ekonomskih i socijalnihposljedica koje e se vremenom samo poveavati. Meu najteim posljedicama su:

- Smanjenje svjetskog bruto domaeg proizvoda

- Poveanje nezaposlenosti;

- Smanjenje volumena, a pogotovo vrijednosti svjetske trgovine proizvoda i usluga;

- Bitno smanjenje stranih direktnih investicija

- Sve tee dobijanje kredita u inostranstvu i zapadanje u duniku krizu itavog nizazemalja;

- Smanjenje priliva deviza po osnovu doznaka radnika zaposlenih u inostranstvu;

- Protekcionizam koji praktikuje sve vei broj zemalja;

11 http:/www.capital.ba/category/vijesti-iz-svijeta/12 http:/www.salonautomobila.rs/jedna_vest.php

9


10/15

- Sve vee gubljenje povjerenja, naroito poslije samita G-20 odranog poetkom aprilatekue godine;

- Kriza Svjetske trgovinske organizacije, pogotovo nakon nagovjetaja najveeg pobornikaslobodne svjetske trgovine SAD-a da se mogu povui iz te organizacije.

S obzirom na temu kojom se bavimo, istai emo da e, po procjeni Svjetske trgovinskeorganizacije, u 200. Godini fiziki obim svjetske trgovine biti za preko 9% manji negoprethodne godine. Imajui to u vidu, kao i da e, po projekcijama Svjetske banke, cijene nizaproizvoda od nafte, obojenih metala, proizvoda crne metalurgije, pa sve do automobila iniza usluga u 2009. Godini biti znatno nie nego u 2008. Godini, jasno je da e vrijednostsvjetske robne trgovine i trgovine uslugama biti znatno manja nego to je bila prethodnegodine. To je ve i sada teko pogodilo, a jo tee pogoditi zemlje koje imaju vrlo visoke tzv.

Izvozne koeficijente, kao to su Hong-Kong, Sigapur, Irska, Belgija, Holandija, Slovaka,Maarska, Slovenija, Malezija i dr. To e teko pogoditi zemlje u ijoj strukturi izvoza vrlovisoko uee imaju nafta, obojeni metali, proizvofi crne metalurgije, priprodnog kauuka isl, pogotovo ako su njihovi izvozni koeficijenti vrlo visoki. Naravno da e to teko pogoditi izemlje u ijoj strukturi deviznog priliva vrlo visoko uee imaju i prihodi od izvoza usluga,kao to je sluaj sa Egiptom, Grkom, Panamom, Hrvatskom. Kiprom, Kubom i sl.

U ogromnim tekoama e se nai desetak ekstremno visoko zaduenih zemalja, a bie i ujo veoj nemogunosti da obezbjede nove kredite da bi njima pokrili bar izdatke zaservisiranje postojeih spoljnjih dugova. Jo vei broj zemalja, zbog vrlo vjerovatnog

smanjenja izvoznih prihoda i relativno visokog spoljnog duga i visokog iznosa dospjelihobaveza po osnovu servisiranja tih dugova nai e se u statusu visoko zaduenih.

Na kraju, sedestak zemalja od Indije, Vijetnama, Kine, pa do BiH bie pogoene vrlovjerovatnim osjetnim smanjenjem doznaka njihovih graana koji rade u inostranstvu, jer eveliki broj ljudi ostati bez posla.

MMF je iznio sumornu procjenu negativnih efekata globalne ekonomske krize u ovoj godini.Strunjaci ove institucije procjenjuju da e se svjetski BDP smanjiti za 1,3%, to je najveipad od zavretka Drugog svjetskog rata. Oni procjenjuju da e BDP u Japanu biti smanjen za6,2% u Njemakoj za 5,6%, Italiji 4,4%, V. Britaniji 4,1%, u Francuskoj 3%, u evrozoni

4,2%, u SAD-u za 2,8%. Konstatuju da je globalna ekonomija u tekoj recesiji izazvanojfinansijskom krizom i akutnim gubitkom poslovnog povjerenja. Predviaju da e posljedicateke ekonomske krize biti i masovno bjeanje investitora iz zemalja u razvoju, da e doi dodramatinog skoka nezaposlenosti i da e se svjetska trgovina smanjiti za 11%. Izvrnidirektor te institucije konstatuje da e 2009. Godina biti uasna za tekui globalnifinansijsko-ekonomski poredak, sa blago domaeg proizvoda trebalo da iznosi 1,9%. Ako seima u vidu da je MMF samo prije nekoliko mjeseci (za svijet u cjelini) za 2009. Godinu

10


11/15

prognozirao privredni rast od 3,9%, postavlja se pitanje da li se moe vjerovati njegovojprocjeni da e u iduoj godini doi do blagog oporavka svjetske privrede.

Zbog svega navedenog ogroman broj ozbiljnih zemalja preduzima dugorone i kratkoronemjere u cilju minimiziranja negativnih efekata svjetske ekonomske krize, smanjenja svjetske

trgovine, smanjenja stranih direktnih investicija i vrlo vjerovatno smanjenja dotoka ostalihoblika stranog kapitala.

Pored niza ranije iznjetih problema koji prate i koje e pratiti napore razvijenih zemalja daizau iz ekonomske krize i u vezi sa tim ulaganja ogromnih finansijskih sredstava, poredranije navedenih , postavlja se niz drugih vrlo vanih pitanja kao to su:

1. Da li je realno oekivati da e se brzo povratiti teko poljuljano povjerenje kako privredde,tako i stanovnitva;

2. Da li ulaganje tih ogromnih sredstava de facto znai spasavanje i nastavak dosadanjeg

neoliberalnog koncepta kapitalizma;

3. Koliko e vremena proi dok se doe do prihvatljivog koncepta trinog kapitalizma uzoptimalnu regulaciju, prije svega sektora bankarstva;

4. Nee li ulaganje pgrpmnih sredstava u cilju spasavanja posrnulih banaka i kompanijastimulisati banke i kompanije, osiguravajua drutva u sl. Da olako ulaze u kazardneaktivnosti raunajui da e ih, u sluaju neuspjeha, drava spasavati (tzv.moral-hazard);

5. Kako obezbjediti da se sredstva koja su do sada drave uloile i koje e ubudue ulagati ucilju izlaska iz ekonomske krize, zaista u predvieno vrijeme i vrate.

6. Da li je realno oekivati da e ulaganje finansijskih sredstava dati oekivane rezultate ako jeu pitanju drutvena kriza prije svega u SAD-u i ako se nita ozbiljnijie ne preduzme da se takriza prevazie.13

7. PROGNOZA DUINE TRAJANJA SVJETSKE EKONOMSKE

KRIZEU razliitim tumaenjima uzroka nastanka ekonomske krize treba traiti i odgovoro kada e bitiublaena i prei u benigno stanje. Zagovornici neoliberalnog koncepta ekonomije smatraju da jekriza nastala zbog pohlepe grupe ljudi i nedovoljne dravne kontrole u oblasti bankarstva iosiguranja. Dravna regulativa tijela ispustila su iz vida brojne mahinacije bankarskog i sektora

13 www.srpskadijaspora.info/vest.asp?id=11710)

11


12/15

osiguranja u Americi. Poveano uee drave u regulaciji novanih tokova i ubacivanjeogromnih koliina novca u finansijske sektore i kompanije predstavlja izlaz iz krize za nekovrijeme.

Istina je da je sadanja kriza posljedica viedecenijske realgeopolike SAD-a stvorene nakon

Drugog svjetskog rata u Breton Vudsu i Niksonovim naputanjem zlata kao podloge za dolar1971. Godine. Kriza na Volstritu ukazuje na jasan kraj takve politike i najvidljiviji je dokazpromjena u realnom svijetu.

ta je sve potrebno da svjetska ekonomska kriza pree iz malignog u benigno stanje? Stavkekoje utiu na cijenu proizvoda i stvaranje nove vrijednosti u realnoj ekonomiji su cijna radnesnage, sirovina, energenata i drugih trokova proizvodnje. Kada ameriki radnici shvate danjihove plate nee vie biti najvie na svijetu jer ih vie ne subvencira dolar i amerika vojska,ispunie prvi uslov. Propagandna mainerija u SAD-u i dalje uvjerava stanovnitvo Amerike iostalog dijela planete da su vojno ekonomska sila koja dominira svjetskom ekonomijom i

uspjeno predvodi svijet. Meutim, SAD kao zemlja koja 83% svekoliko ekonomske aktivnostiobavlja unutar svojih granica i sa najboljim informacionim sistemom, SAD e najbre u dijeluevroatlantske grupe poeti oporavak prilagoen novoj geopolitikoj situaciji i za tri etirigodine ameriki radnici e biti vie zaposleni, ali sa dosta niim platama.

Kada radnici u Kini budu plaeni dva puta vie nego sada i kad se njihov broj znatno povea,poee da se uspostavlja ravnotea u cijeni radne snage, to vai i za ostala podruja u svijetu.Meutim, nasluuje se da ova drava civilizacija ovo vrijeme koristi da se obezbjedienergentima po povoljnijim cijenam (Iran, Venecuela, Rusija, Brazil,) i novim thnologijama(kupuje kompanije sa visokim tehnologijama) s namjerom da prva krene u novi razvoj uz svu

pomo nauke i svog unutranjeg regulativnog kounistikog sistema.

Kada cijene energenata budu formirane u skladu sa novom geoploitikom, uspostavie seravnotea u tom sektoru. Kako je jo uvijek prisutna glad za energentima (a i u slijedeih 30-40godina situacija e biti nepromjenjena), realna geopolitika bitno e uticati na cijene energenata.Rusija e uz obnovljenu vojnu mo obezbjeivati ne samo svoje interese u toj oblasti, ve e uneku ruku biti zatitnik tog trita kojim vie ne dominiraju SAD i Evropa. Arapske zemlje,Brazil, Venecuela i Rusija obezbjedie stabilnost trita energenata u svom interesu kaoproizvoaa, a i u interesu novih velikih potroaa, kao to su Kina i Indija, pa i energentni neebiti predmet manipulacije svjetskih multinacionalnih kompanija i drava.

12


13/15

8. ZAKLJUAK

Velika depresija tridesetih odredila je sudbinu civilizacije u dvadesetom vijeku. Nesumnjivo jeda e velika ekonomska kriza s poetka 21-og vijeka odrediti nau sudbinu i vjerovatno sutinskipromjeniti privredni sistem i geopolitike odnose na planeti.

Kako se najznaajniji svjetski ekonomisti ne slau o uzrocima i posljedicama kao i nainuizlaska iz krize tu u biti slobodna da kao neko ko tek ulazi u oblasti ekonomskih problematikaiznesem i svoj stav.

Poredei krizu s poetka XXI vijeka i Veliku depresiju evidentno je:

- Obe krize su nastale u SAD-u i odatle se prelile u ostatak svijeta;

- Kriza s poetka XXI vijeka se smatra dramatinijom od krize 1930-tih godina;

- Krizu Velike depresije karakterisao je brz slom (krah) berze, dok je pad berze koji sevezuje za krizu savremenog svijeta bio neto sporiji.

Uzroci krize su:

- Pad cijena trita nekretnina (hipotekarna kriza)

- Nepravda u raspodjeli prihoda ostvarena dinaminim privrednim aktivnostima;

- Iskljuenje drave iz sfere privrede;

- Maksimalna liberalizacija spoljne trgovina;- Maksimalna liberalizacija stranih i direktnih investicija;

- Primjena neoliberalne politike i dr.

Posljedice krize su:

13


14/15

- Smanjenje svjetskog bruto domaeg proizvoda;

- Smanjenje obima prizvodnje to uzrokuje poveanje nezaposlenosti;

- Pojava radnikih trajkova u sve veem broju zemalja;

- Duboko nepovjerenje graana i dr

Svi elementi ukazuju da bi posljedicce krize XXI vijeka mogle biti dramatinije od posljedicaVelike depresije, a putevi izlaska iz krize znatno komplikovaniji.

to se tie pravaca izlaska iz krize, mogue su slijedee opcije:

- Ukoliko je kriza ciklinog karaktera, onda je mogue uz razliite finansijsko ekonomske terapije (prje svega upumpavanja svjeeg novca u privredne tokove)oekivati oporavak za nekoliko godina;

- Ako je kriza sutinskog karaktera, onda e proces trajati dosta dugo, jer e se moratipronai novi drutveno-ekonomski sistem koji e se bazirati na jasnim moralnimprincipima u privredi, na pravinoj preraspodjeli dobiti i na ujednaenoj preraspodjeliplata.

I na kraju posltavlja se pitanje, zato su obe krize generisane u SAD-u, ali je tp kod njihsistemska greka ili je ta greka elja za bezgraninim vladanjem svijetom?

Na to pitanje je nemogue odgovoriti.

No, jedno je izvan sumnje: Svako carstvo je za svog vjeka.

14


15/15

9. LITERATURA

1. Kosta Josifidis, Makroekonomija: principi i teorije politike, Novi Sad, 2008.

2. Mankiv Gregori, Makroekonomija, Cekom Books, Novi Sad

3. Predrag Jovanovi Gavrilovi Karakteristike savremenog meunarodnog finansijskogtrita, Vruica 2007

4. Globalna ekonomska kriza i njene posljedice na ekonomiju Vojvodine: Neemoupravljati krizom, ona e upravljati nama, objavljeno na internet adresi:www.vojvodina-cess.org/document.php

5. www.diplomacy.bg.ac.yu/pdf/20090429_MKovacevic.pdf

6. www.srpskadijaspora.info/vest.asp?id=11710 )

7. http:/www.salonautomobila.rs/jedna_vest.php

8. http:/www.capital.ba/category/vijesti-iz-svijeta/

15
http://www.vojvodina-cess.org/document.phphttp://www.vojvodina-cess.org/document.phphttp://www.vojvodina-cess.org/document.phphttp://www.diplomacy.bg.ac.yu/pdf/20090429_MKovacevic.pdfhttp://www.srpskadijaspora.info/vest.asp?id=11710http://www.vojvodina-cess.org/document.phphttp://www.vojvodina-cess.org/document.phphttp://www.diplomacy.bg.ac.yu/pdf/20090429_MKovacevic.pdfhttp://www.srpskadijaspora.info/vest.asp?id=11710

Documents

Svjetska Finansijska Kriza - Bojana Kuzmanovic