SYN ©EU

ATHt^RUMCIYES Q_U E

AEIZIAAIMONEZ TEPOl(Actor. Cap. XVII. v. xvi. & xxii-)

DISSERTATIONE PHILOLOGICALeviter Adumbrati;

Quam,CONS. AMTLISS. THILOS.

IN ACAT).REG. TTSAL.PRiESIDE

VIRO CELEBERRIMO

Mag JOHANNEJ.AMNELL,

GRRLC. LIT. PROF. REG. ET ORD.PUBLICE PLACIDEque VENTILANDAM

EXHIBET,S:m R:^e M:tis Stipendiarius,

JOHANNES NORDSTEDT,GUST. FIL. ROSLAGUS.

IN AUDIT. CAROL. MAJ. d. XXIIDecembr. A. MDCCXLVIII.Horis Pomeridianis.

IHO LMI AS, Typis LAURE^'n^ALVlC

DEN BÖQ-Å REBORN^ENKE-FRIJN,

FRU

HELENAWESSLANDER,

Min Högtår ad a KÅresta MOR-MOR!

R. gunftoch vårdnad all, min MOR-MOR,at beprifa,

Nu vore vifl min fügt, min bnfkan ochbegär.

Hur gerna ville jag mot Den migtackfamvifa,

Som allan tid fir mig ß bmßnt hjärta bär.Som från min barndoms\ vdr har ingen omforg Jfiarat,At mig ftäds muntra tip til ärbar dygd och vett,Samt pd ß många fatt fä mången gdng förklarat

En bfverflbdand ynft, och pd mitt bafla fedt.Men tungan, finnets talk, hår all fbrmdga faknar ]At fylleß trycka ut den vbrdnad hos mig bor,Min penna ßadnar af. Helt magtlbs handen flaknar,Och nekar mig den tjenß, fom härvid nbdig vor.

Smd

Smdeämnen c? min lätt. Men EDERT Idford[junget,Ar hbg ocb vigtig fak, fom bfvergär min kraft.

Se dä, min MOR-Mor, ej pä fjäder, hand och tunga,yitopä det hjärta, yo/w har ocb altid haft;

ÖV 7?^ mildhet an de bladen, /07« jVg fkänkerj£7/ mg# papers fkänk emot fä ymnigt godt.

Jag nägorleds med dem min MOR-MOR vifa tänker\Atjag vdndt an min tidJörn MOR-MoR har mig rädt.

Jag repar up i dag den bbn jag daglig fäller:L*/*, MOR-MOR, fäll och nbgd ännu i mänga är!

Om uti Himlens hbgd min trogna bnfkan gäller,Med vifshet jag dävet, at MOR-MORSJilfver-här

Sku blomßras, ofs tilfrbgd, med longlig glans och heder;Och MOR-MOR fä til flut, alt hvad HONSjelfver ber.

Men när min MOR-MORSfol vil bergås och gä neder,Hon gänge fedan uppy der hon ej bergås mer!

HÖGÅREBORNA FRUNS,Min Högtårada K» MOR-MORS,

ÖJmjukafte tjeasreJOHAN NQRDSTEDT.

§. I.

X DEorum cultum Sacrorum-que adparatum , profanis quibuscun-que gentibus, 6z revelato deftitutis Ia-raine, familiärem, quisquis vel ieviterintrofpexerit, hunc , tanquam funus &portentum omnis fanioris do&rins, me-

rito rejiciendum cenfebit. Loquunfrur annales & monu-mema vetuftatis, nen iis quidem rebus, quibus fummumvulgo ftatuitur pretium, verum brutis animantibus, omni-um teterrimis , immo rebus , qn® , quod vita & fenfucareant, iftis adhuc ignobiliores exfiftunt, divinos paflimhonores delatos , fa&aque facra fuiffe. Neque verobarbaris folum , politiorisque bumanitatis expertibus po»pubs , haec adfpergenda eft labes 5 fuerunt fane , quinon multo bis meliora fenfere , quamvis omni j£gyptio-yum Graecorumve arte & do<ftrina Inftrséii. Sic cum Ii-

A tera«

2 •#-5 C • ) 2-&~

terarum miraculo venerabiles inprimis effent ATHENAÜ,& dfe fapientiae ipfius offtcina, ea tempeftate fuis concJu-fa moenibus, gratulari fibi poffent5 (a) nihilo minus illicfacer cultus, non religionis, qua», quemadmodum phi'o-fophatur SENECA deosfanfle colit, verum fuperftitionis,cjuce eosclcm violat, infigniendus efl titulo. Etenim prseeteris Achenienfes , in multiplicandis diis , adeo vere-eundiae omnis & temperantiae refregerunt clauftra , ut,quot populi in univerfum omnes diverfos colerent de-os, tot fere fibi proprios ducerent ipfi , & cupide necfine fumma ambiticne, quae demum cunque haberet Or¬bis, urbe facra reciperent. Hinc ed, quod ATIANUSxoivtjv trittv tyjg «AAetåog adpellet Athenas: (b) & LUC1A-NUS (c) ct7ra.v7u%oii ås , inquit, ßauo), koli S'vtri^ty kgu vcnoi,vccu 7rctV7jyu^ag Mf<?cu dt Åtog 7Tcltcu fAtv ayvicu y 7tcjl-rcu ås uvS'pooTrcttv ccyopcu- In quorum qaidem au<do-rum fide licet nihil defideretur , tarnen profanos tefteshoc Iubentius mittimus , quo gravior diviniorque nobiseft hujus rei arbiter , isque ocvT07rrtiS , PAULUS s&vuvcL7ro^ohog (d) , qui Athenienfium illam vanitatem per-ftringens, urbem eoru-ra xonåtåaXn)) civesque ipfos d:to-i~åcufJLMSs-tpxs (e) deprehendiffe fe adfirmat. Quse qui-dem verba inprasfens, breviflima corvimentatione, pro vi¬ribus explanaturo mihi , ut aequus ac benignus adfis,Erudite Le&or, Te, qua par eft, veneratione & obfer-.vanda exoratum velim.

§•(a) Athenas 7TOLVTUV OLV§pte7TUl 7r^SUl^pm adpcllat DIODORUS

SIC. Biblioth. L. XIII.(b) Var. Hiß. HL IV. t. VI.(e) In Prometh. T. I. p. m. 97.f>l) Rem, XI. /j. (e) Atter. XVII, it y zim

•*H r o ) w

§•FamiliarilTimum Graecis , in defignanda Ytligionc y

S-py]<ry.xazg vocabulum , «Vo tuv ©pyjkuv hoc majori verifimilitudine arceflendum conjedant plurimi, quod initioipfa facra fua e Thracum vicinia haufilTe Graecos , ve-tus fama tulerir. Et fane magno confenfu tradunt ha-rum rerum fcriptores, ORPHEUM Thracem, (quiCCC*LX. deos inuehens, uti docet ANDR. CHRIST. ESCHEN-BACHJUS , (a ) numinihus omnia replevit ) , non fu-os modo populäres religione jilla imbuiffe , fed Grae¬cis etiam facrorum auåorem rituumque bene mulfo-rum fuiffe architedum. Inprimis ab eo örtum duxereTsåCIcu , Orphica facra il Ja , quibus qui praeerant, inau&oris honorem cfåeoTSÅercu adpellati, & Athenis o-lim in pretio habiti funt, quippe quos [ frequenter adierecivium religiofiores TiÅeg&tfCopum, rnyflevus Orphtcis initi-andi : ceu non obfcure prodit THEOPHRASTUS(b). Ab ipfo igitur effufam Atticae religionis pompamrite aufpicari nobis videmur 5 quae quidem , ab illo indetempore , au&a & fenfim amplificata , adeo in immen-fum crevit , ut demum , quo adfurgeret , vix haberet.EJ t enim opum vi, civium frequentia , morum culru , Ji-terarumque gloria ceteris fere eivitatibus praecellebantAthena;, in quibus.unis tanpuam iv inncy*}, tjjVoÅtjv videre fibi quisque videbafur 5 (c) ita , nefcio quaperfuaiione inani tumentes , pariter in divinis plus fecredebant fapere. Neque parum huc contulit vana ékniolefte fedula curiofitas, & novae cujusq, rei percipiendae

A 2 pruy(a) In Epigent f. Commtntar in Orpbie<t fapitnti* rcliqaiar.(b) H&IX.UV Xapajc] Cap. XVII. Trift JeteriJcuycvMS(c) Eid. ISACCASAUBOb?! Commcntar. in prtbg, THEOPHRAS1X.

4 *♦$-? ) o (

pruritas , vitium omnibus quidem Grajcis in venis vifce-ribusque hatrens , fed vero civibus inprimis Atticis hocfamiliarius , quo major in urbe , literis pariter & com-merciis clarifftma , fuit frequentia ruv ém^tjfx,xnuv ,

quorum mentionem injecit LUCAS (d) pariter & THEO-PHRASTUS (e). Quorum ille infuper teftatus eft, A-thenienfes «f ere/jov euKoc/osiv, tf Xtynv n xcq oucxav kcu-

votuov; ( f) hic autem morum cenfor gravisilmus , interalia civium fuorum vitia, paflim infeftatur & illud,quodfrequentius ipfis in ore effent héec égoowjputTx' 71 Mysig 5ii^ev cLKrjKoa,g'y reyi rx^e et7reiv Koufvov ; pctj Atyercu n

jcacfVOTipov 5 quomodo dicit etiam obvio amico o Ao^o^-ot-cg' Ja«« fxoi ert evuxqireiv kcwcvV Myoov. Kcu pwv #.yct,&ct-yt éV< 726 Myopsvcc, k. t, A. (g). Sic autem nova etiamperegrinaque facra cupide ipfos arripuiffe & novo fubin-de incremento patrios ritus amplificaffe , facile nobisperfvademus. Et quamvis do&rinam PAULI Evangeli¬cam, nunc primarn a fe auditam , non illico admitte-rent Athenienfes , ut quae univerfae fuperftitioni fuae &avito deorum eultui dicam fcriberet 5 maximo tarnen e-jus avdiendae ftudio fefe duci, apertius ipfi loquuntur:Juvctp&ct, yvM'.'csf, inquiunt , ng tf Koy v ocwf n u7ro crx Aat-AXfitvtj håcixy j (h) & mox : ßxhéfte&oc, yvwctj, 71 ccv 3~éXottutj-m stvocf (i) & demum , cum 7J7g xvctreureug veftpaiv

men-

(d) AU. XVlt. 2w. (c) C.lVyrs^i ctdsÅ£%ieif,Quam uolupc fuerit Athenimfi pep»l» , cum hnfpitibus aduenissfttc fcr-moncm fcrtrc , innuit Tbcophraßus C. XXIV tf XXVII. cfuantoquc

• plus cidern peregrinn nrriferint, quam domeßica } non obfeurt prtdite. VI tf XXIV. (f) C. tf V. cit.

(g) c. ix n-ipi Myo7rosctgy(*0 AU. XVII., v, 19. (i) V.JO.

-K>-2 ( o ) $-<&- 9

wentionem fecifTet ApoftoJus(p) , ajunt : ctKxrcpu&ct rvvra^v txtx. (q)

$. ?.

PAULUS, ut Athenas venit, vidit x<ray

■ziv 7roÅiv (a). Quid fibi velit heic loci tcctT&fuAog, interfummos Philologos jam diu difputatum fuit. HUGOGROTIUS ttJv 7toMv KcLT&fuÅov, ad exemplum vocis >cct-jxS-ecv , urbcm inferre faltem h£uåci$ horumque cuituiaddi&am , contendit ; fed non a>que illorum numerofis-fimam teflari multitudinem , quam quidem alii inter-pretes voce ifta vel inprimis denotari autumant. Qui-bus nos etiam album addentes calculum , non idolo-latriam folum , fed & immenfum deorum numerum-a S. Scriptore intelligi , hoc confidentius adfeveramus,quo plura , quove luculentiora Sacrorum pariter & pro¬fanorum au&orum teftimonia atque exempla , Athenienfi-um illam 7roAv&toTYiTu atque imraanem in facris quibus-cunque adoptandis luxum & prodigentiam arguunt (b).Egregie docet JS. CASAUBONUS , urbem kccth^Aov e-umdem in modum dixiffePAULUM, quo STRABO Mas-filiam Kocza;j.7rtA:v adpellavit , (c) i. e. vineis refertam.Quia vero jam tum primo in urbem adventu , Deaftro-rum imaginumque ingens copia incurrerat in oculos Apo-ftoli5 (Settfxyres xeroiv iijy 7roÅWy) ipfe dein ? in

A 3 con-

fp) Mor. XVII, 16. Cq) V. /2. (a) V, i4,(b) Cfr, HERMAN. WlTSlUM in'mifttllan. S, pag, $o. fec/M, COR-

KEL, ADJMI in obfcrvat. Thcolog. Philolog. fy, J9?,/ce[*t Adeltq»* §. fuperiori brtviter a nobit ditia/utitk

(c) Gcogr, Hb, III\ pag, 124.]

6 ~lW (o ) £§*-

conciorte civium triftioris iJIius fpe&aculi indignitatem a-perte loquitur: ctvJpss, inquit, ä&qvetfqty xcctu ttx'.'tu us åt* -riÅctifAovtSTipxS u/tag Sscopu. Aiep%ipcsvos yup y.cu avet&tu-(>uv tu treßsctr/Lcxiu vpco^v, evpov kcu ßupcov k. t. A, (d). Moxverum deum , orbis conditorem rerumque dominum , adeorum fimulacris in urbe adfpe&is, luculenter difcrimi-naturus , quae in his animadverfa erant, ab ilio removet,dicendo : xk tv x^07701*!70^ vuolg kcttoixe*. Ouåtu/io xH~quv ctv&(>u7ruv &t£ßt7rtvtTcu , frqosåtofttvos 7ivo$. (e) & de-mum concludit: xx o^MÅopttv ovv vofu^etv, xpuT<? > V <*>?'yl^oo, ;; Ai&p, x^^z^71 kc(* sv&vpiyrecos uv&gtwrx 9

,7a S-éiov ttvcu ofzoiov (f). Quae cun&a manifefte produnt,.circumeuntem PAULUM , ubivis non aras folum & fa-<5ta in his facra, fed & arte fabrili fcuJptas , vel e no-biliori metallo, vel e iapide , icones ftatuasve, deorumreferentes fimilitudinem, adfpexifle. Et dicirur quidem

,h. 1. PAULUS cbvct&ttaptiv tu ctßucjjlutu , h. e. JOH.CHR. VOLFIO interprete, (g) in editiari loco confpicerenras of ßmulacra. Sic tu c-eßucpcutu interpretes pas-fim reddunt pes numina vel dcos: Vulgatus interpres fi-mulacra, THEOD. BEZA & PISCATOR facra , ERAS-MUS Roterod. culturas, transferunt. Neque tamen hi,quando vocabulis difcrepant, in fenfu hujus loci interfediflidere putandi funt ; quin eodem fere loco habendaeillorum verfiones: pfaefertim quum BEZA quoque & PI¬SCATOR 72 a-iQctrpcu. II. Theff. II. 4. numen inter-pretari non dubitent. Sic tu trtßugpicnu vfxZv , praefentiloco ( h ) reddidic interpres THEOPHYLACTI per nu-

fni-

(d) jf£l. XVII. -v. 21. & TS- CO 2^. 1$ is- (O v-(g) In curis pbilelog. crit, *db.l. (h} dftorl XVII, tJ.

") 0 C £-§9" ^

Httoa qua Colitis• Sin autem contenderit quis, n <rtßa<r»Po,, communi ufu fcribendi , venerationem defignare cul-*imve divinum, non ipfum deurn5 meminerit^ fteratvpioc,quam vocant, adjundi pro fubjctto , familiarius nihil effeoptimo cuique e Graecis Scriptori. Sic profanis pafTimaudoribus, iisque ATnxwnpois , vreLfåivfXwm audiunt lite*Yarum fludieji, trTpoinvpeetTu milites , ctKpocéjucum hiflriones& tibieines. Sic in novo federe Graeco etp%aj, ivm/uts,

kv£/ot>iS) concretive acceptis vocabulis, fae-pius audiunt vel ipfi Angeli , vel certe civiles Magidra-tus , in imperio ac dignitate conftituti. Quin etiam Scri-ptores Latini, eidem tropo identidem indulgentes , confl»lia adhibent pro eonflliariis , matrimonia pro uxoribus ,

poteftates pro his, quibus ed poteftas; (Attice 7»? äpyflispro to? <tp%x<ri). Athenis vero quam longe lateque pa-tuerit ide kJuåocv eultus, innuit PAULUS, (i) , ubi ci-ves in univerfum ait effe å&o-iåcupionenexe, & quidem xarto ^roij/TOj uti all flyeke, reddit optime Suecus interpres..&et<r$ecipconct, 7rapji 7s £eurcu r&? icupcovag fic dida, vi O-riginis fuae, metum deorum defignat five religionerna quo-modo $ei<ri£cufjeouct Tre^/e^efS-eu , ATHEN^LO efE religio-ne teneri , & Ador. XXV. 19. univerfum eultum Judai¬cum 3 FESTO Jeio-iÅcufjio/éCts nomine comprehendi, nonpaucis vifum ed. Sicut vero apud Romanos religio , &,quae huic nonnunquam aequipollet, fuperflitio , ita faepis-fme apud Gra:cos åct<ri$eufuf\ci in malsm partem accipi-tur, pro inepta quacunque & importuna religione , veltimo-re numinis inani. Quare THEOPHRASTUS (k) J«cti$cu-

p*0-

Ci) jidor. XVII. 22.(k) h£jx e. XVUL v

» .'-fe-S ( O ) !*.

ftwutV defmivit per ^h\Iav 7» äcufiimv. Ubi quidemper adfeélum intelligit meticulofum , & religionisquandam intemperiemj ^otipcovia lautem vocabalo compre-hendit, quidquid divinitatis opinionem fibi adjunåam ha-bult: quomodo frequentiftime Graecis Scriptoribus , Poe-tis praefertim, $edi K<zj JcqftOveg pari pafüi ambulant , ta-metfi hos ab illis, tanquam genios a diis , diftinguunt a-lii(l). Et fane Graecam vocem, qua nimlum illud in cul-tu religiofo fcriptores Sacri & profani plerumque indi-cant , hoc itidem fenfu PAULUS in praefens adhibuit,vehementius iftud & molefte fedulum Athenienfium ? circadelira facra fua , ftudium ob oculos ponens. Qua etiamratione exponendum equidem malim locum modo allega-tum (m) ubi per rtvct tyg \2lctg (tmv ix&oyMV^)ÅetiriÅcafjwvMg, qua; PAULO objeåaffe ipfos, coram AGRIP-PA Rege narrat FESTUS ille, non tam ipfam religionisfummam, quam potius vaniflima quaedam gvcAJudaicae capita, fuperftitiofo rigore zeloque intempeftivoab ifta gente mordicus propugnata, maximique habita, fa-tis commode quis intellexerit. Nifi forte FESTUS e Ro¬mana gente, avitae religioni profanae addiftus , nec puri-oribus facris initiatus, doétrinam omnem Judneos inter &Chriftianos controverfam , adeoque revelatam religionem

uni-

(0 Cfr* HESIODI tpyct kcci ypiEg vers. /2/, feq. & 2S°* fa*Jotf/utovxg facit -- tariv&ovwg CpvXaitocg &»tfTuv ctvB"^7rMv7T\üT9^QTBtg y - - eosque humunis rebus a Jove pr*f'etfosQuerum quidem largiffimam ejfc fegetem te/latur Vteta. rg/$ fjWfJlüSii. e. trigint4 millia numeruns. ld genus Demoaus coluere itidem Athe-nienfes , eeu docet, CHRIST. BRÜNINGS, in Campend, Antiqu,Grac. c, XVUl. (ra) Mor. XXV. 19.

) O ( f

univerfam, Jei<n£cq/u,oncc$ nomine traduxit j id quod innu-ifife mihi videtor, quando ejusdem cum fuperioribus p*e-tii ac ponderis ipfi eft -n l*iitjfice, 7rt£/ nvoS itjtrbs TtS-^Ko-rs; , oV iCpet<rxe> o IlatvAos (jjv. (n)

§. 4»

Poétae Grxcoram antiquiflimi , popularis fuperftitio*axs interpretes, ante alio9 Theologorumornati fuerunt no¬mine , quod deorum fAv&io-TOpctv literis confignaverint, inlaudem eorundem compofuerint hymnos , & inprimis inBsoyovU , feu deorum ftemmate enarrando , diligentiusverfati fint (a). Quam tarnen deorum feriem genealogi-cam non inuenerant ipfi, fed ab ./Egyptiis Afiaeve populisacceperant. Cujus rei fi primam quacfieris originem, anti-quitus fone in Oriente profani paganique homines, MO-SEN imitati, de primis rerum omnium incunabulis/quid-quam tradere voluiffe videntur } & primum quidem He-toum contexuiffe genealogiam , quae vero mox in 3-eoyo-wav abiit (b). Etfi vero fic £?A<*^of Poetis immenfae indiis multiplicandis luxuriae nota inuri pafiim fölet , nihilo-fninus^ hos, quamlibet licentiofos aut imprudentes , nonomnino male de deo fenfiffe credibile eft. Fortafie,quod ait SENECA (c), tot adpellationes DE1 effe pofie,quot munera , fibi perfvaferant , unum adeo deum variisnominibus colendum proponcntes. Verum tarnen hi,cum unum Jovem fummumque rerum Statorem in Orbis

B po-

(n) Mor, XXV. rp,(a) Vid. RUDD£US in Thtf. de Atheifmo fuperfitt, p,ffßtflO Vid, l, c. (b) De benefieiis Iib. IV, e, -fjr»

HM C <> ) £-<&"

pcnerent theatro, ipfumque non indignis' divina ' majefta^efua titulis nominibusque efferre fecrederent, myfticoillodiceridi genere, vulgo non fatis perfpicaci januam fene-ftramque aperuere ad deos totidem colendos, quot deitradita fuerant nomina (d). Quae certe conjetfura hocfacilius admittenda videtur , quod plurimis Philofopho-rum Athenienfium 7roÅv9-eoTtjg ifta minus arriferit. Equi-dem novi EPICURUM ejusque difcipulos illam ftatuifle,fed vero Stoicos aliosve non item 5 quae res vel maxime u-

trasque fetfas illas, mutuis diffenfionibus atque odiis cele¬bres , inter fe commifit. Neque tarnen inficiandum, i-pfos quandoque Philofophos , errore vulgi , tamquamtorrente, abreptos, faltim ei oblutfari nec valentes nec

audentes, deos plures admififfe: & Graec-os demumPoe-tas , plebeiam opinionem ftudiofe fetfatos , mu4ta de diisfalfa perhibuiffe 5 utpote qui non femper quid vere, fedquid decenter & opinioni populari convenienter dica-tur, adfpicere fueverunt. Et fane vel hi, qui eeterisprudentiores videri volueru nt , animo fatis aequo tu-lere adautfum paullatim deorum numerum, novaque pas-fim civitate donata numina : Å7ro&éu<nv loquor , civitatiAthenienfi haut inufitatam , qua Heroas , meritis fuis re-busque praeclare geftis admirandos , poft fata in coelumevetfos, divipo cultu profequi , religioni fibi non duxere.HERCULIS nomine plures circumferuntur , fortitudinis& ingentium laborum farna illufbes; Thebanus autem iseft , cui quidem Athenas ccfnttv yevér&cci iyjg afyetvetricv;,gloriatur ISOCRATES (e) i.e. cui, divinis adfetfo hono-'

- tu

fd1) Vid. CHRIST. BRÜNINGS Campend, jlntiquit Grat, t, XVII.(ej In örat. ad PHILIPP, p. 12p, Ed. Bafil.

•^ ( O ) ^. TI

ribus , omnium primi Athenienfes facra fecerint. Sicquoque CASTORIS & POLLUCIS , expeditionis Col-chicae fociorum, cultu devotiori, ceteris Graecis cYitati-bus praeierunt Athenapj id quod & fanum , illic in utripusque honprem exftfutfum, & inftitutum in Prytaneo fa-crum quoddam convivium , cujus a PAUSANIA (f) fa-tfa eft mentio, abunde teftatur. Ut de AlSCULAPIOce-terisque , ex humano genere in deorum ordinem coopta-tis, nihil jam dicamus j quorurn tantus in Gnecia, & prae-fertim Athenis, numerus fait, ut vix eos, ac ne vix qui-dem, coelefti aula capi poffe , adfirmet Judens de morefuo LUCIANUS.

$. f.

Quando PAULUS, (a) åietÅeyc/aevog ev tq dyo^ßi xa»7b& 7ra<rav qpie&cv 7rpog th( Tra^tTvy^dvovTxg, (videlicet evrye».-yop£ (b) 7rht]§is<r7j, ubi dit/jue^évetv, THEOPHRASTO(c) tefte, quorundam Athenienfium fuit é7rny$svpia, , &eorum quktem non raro fieydXij]rj \pavij tp&eyyopéivuvyug (rvvyj^eiv ctvTBig ccycgepv ) nv lqrxv xou\ tijv amgrairiv ( ve-fcpuiv) av-nig evyyyeXi^en, (xatv/yyeAe, v. 2$.) hane de ipfoquidain tulere fententiam: j^evav dcufMViav doxn xarayye-Åevg eivetf. Zeva doc/ptcvut, quorum xumyyeXietv Apoftolotribuunt profani homines , de peregrinis novisquc diis in-terpretes in unum fere omnes accipiunt. Et fane quod

B % Athe-(C) In dtticis, cap, XVIII,(a) AÜor, XVII, /7, / g., . 1 V , * f »A

byoyt* vcrbo medio, uyrjyt^t, locus t(l, ng ov ayeipoVTXf0* TTOÅlTCtf, quemadwodum dieit EUSTATHIUS,

(c) Xctg/KT c, XII, V. 5, IX, jf, VII. //,

) o (

Athenienfibus h. 1. falt jrévx JotfpLovict xa.Ttiyyiyk.Hv, id XE-NOPHONTI (d) eft kcu/u Åxfptovta, etripépetv. Sic aliasfacri aeque ac profani fcriptores deos gentium vocantÅocfpLivix. : PAULUS (e) vero etiam let ^otfptaviot tm 3-ew ,

uni deo vero opponit dcaflros, rxs pttj (purst oviu; Srsxs (f).Hinc THEOPHRASTO äaqptöviov effe 7» d-etov feu in generequodvis numen &, Åcuptive&g latiori fignificatu fao deos pariter &genios comprehendere , jam ante notavimus (g). Et quiaécuptovng fua natura adjettivum eft , in neutro haut dubieper e?Ac4\piv ponitur fubaudiendo -n irnü^x-, quemadmoduraBOSIUS ille non immerito arbitratus eft (h). Unde $cu-ftovioL non deos folum, fed & , pro re nata, res divinas(feupwut 7rp5typt>A7K,) (i), denotant. Quo fenfu vocem il-lam nonnunquam adhibuiffe videtur XENOPHON(k);quodque apertjus adhuc loquitur , ARISTOTELES (1)7» ictjftovMV, inquit x£ev i<rtVj d/A i) B?>.sg t) Sex epyov. Atlic tamen non eft, ut adfentiamur OLEARIO , (m) , quinoftro illo loco JxqptovM non de diis , fed de rebus fo-lum ad eos pertinentibus, exponenda ducens , fcev*[zovict KeL7uyyé?&Hv idem effe vult, ac nova ratione de di-vinis philofophari, mvam admittere Theologiam , & , utverbo rem compleftar , heterodoxa de diis ßatuere.Namque heic una cum facris peregrinis novos deos con-notari, paullo poft fubmonet ipfe PAULUS 5 qui , in-

jun-

(d) HmfMtJILtmvfletTUV ßtßA pag. 44 /. tdet. Safil.(e) i. Cor. X. 20. (O Galat. IV. g. efr, A£lor. VII. 40,(g) Vid. §. j, ad.de, fi placet, BOSIUM ad 1, Corinth. X. 20. 21.(h_) De ellipf Graca Lingva, p.160.(i) Sic loquitur PLATO in apologia.(k) Loc. alleg. (1) Rbetor. lib. II p. 23. §, 2j4(fm) In dijf. de ge(iii PAULI iu urbe Athen, §. ig.

-$*3 ( O )

junftum fibi opprobrium , 737? xcmtyyeXlastu>vl^s'vw] doupa-v\uv in concione retundens ,-oftendit adnunciare fe nonnovum quendam deum, fed antiquiflimum , eumque or-,bis univerfi Conditorem & Confervatorem : quem, etfidivinitatem fuam jam diu omnibus teftatifiimam fecit, ipfinon norant hatfenus (n). Jure quidem contendit OLEA.RIUS (o) iile, novos deos Athenienfibus magnopere arri„fiffej (id quod nos quoque jam ante fignificavimus,§. ii.)exiftimat vero ea propter novorum deorum annunciationemeos nunc etiam ultro fuilTe admiffuros, quam tarnenheicpraeter morem averfati funt , ubi non fine indignatione in-quiunt: (p) fceytfyvm wo, eig tu g dxcag y/u&v. Sedvero ad haec regerimus: primum quidem, novitatis ftudio &curiofitate folita impulfos Athenienfes, eVi ny Apetoy Trctyov,h. e. fummam in colle Martio curiam, abduxiffe Äpoftolum,& ad dicendum inuitafle: (q)Mox vero etiam rationem fuasde Deo vero & Chrifto doftrinas, quae aova ipfis vifa fuerat,reddéntem eum (r), cupide fatis & patienter exaudivifle (f):at fic tarnen eosdem fatis cauffae habere fibivifos, curnovamdoftrinam illam acutum non admiferint. Präster ifia enim,quae fupra in hane rem paucis diximus (§. ii.), tenendum,omnino nefas Athenienfibus fuifle, a privatis& obfeuris ho-minibus, quales ipfis erant Apoftoli, novam eultus rationemaccipere. Nac enim fine publica au&oritate öc pompa fol-lemni, aliarum gentium facra illic adoptata fuere. Hinc A-reopagitarum fenatui, quem Tracnccy Jispsytcéir jxy eV niy jifotjin

B 3 ro*

(n) Aäor. XVII, 2J,(o) Cfr,\Dijfcrt. ante* citatant.(p) Afitor. XVII. 20, (q) V. tf,lr) A verfu or. usque ad 12,CO tf j2.

14 "*^3 C o ) S-G**

avv£$(>iaiv dixit ISOCRATTES (t) , vel inprimis cura reli-gionis demandata fuit 5 quippe qui \zkmo uovov , e^povv,

tvV/-V t . '•7TU$ [tqotv /AtJTl TOdV 7T<tTglUV KCLTttXxjtrUHTl } j\XtyT TU>V V0~ptifyptsvoov TftGS&yruariv. (u) Et haec certe cauffa fuit,cur PAULUM, fctva, cicupeo vice adnuntiare vifum , ad hocpotiflimum tribunal deduxerint Athenienfes. Sic quandocapite damnarunt iidem illi judices SOCRATEM Philofo-phum , 7j fxev y^cLtyrj kat otvri roia^e rtg w Å^ikh fZuKgct-r*jg, (etvtj7roÅig vopii^et Ssovg, a vopci^cov, $1 kcu-voi åcMfxovia etgQt(>uv (x). Nec vero crimen aliud Paulo in-tentabant ii Athenienfium, qui prehenfum ipfum, tanquamC7re(>y>oXoyov, fyviZovm riva, eig 7ug ctKoccg dvTuv ttgQy.Qovntybi) ny Ageiov TTccyov yyctyov (y).

5.Demum occurrit nobis , nefcio quis deus , nullo

Rotus nomine; cui quidem aram Athenis fuiffe* dicatam,tum ex LUCIANO (a) aliisque profanis au<5ioribus, tumex capite (b), quod nobis utramque facit paginam, con-ftat. yLcLTeiSuAov urbem effe in Areopago probaturus Apo-ftolus ait: evgov kcu ßcopcov, iv &> i7reyi&t7ttt. äyvtorpDici v/x poteft, quantas haec ara, Ignoto Deo infcripta,•ruditos inter excitarit controverfias. Horum quidam,cum HIERONYMO , (c) einypufitjv, heic a PAULO infmgulari numero enuntiatam, in duralem detorquere ad-nituntur; adeoque ccyvugroig Seoig, & in urbe palhm ex-"ftrutfis ßupcolg avawpcoig locum concedunt : quibus favere

vi-

(t) In örat, Arcopagtt, p. 2*f.. (u) Ibid. p. IX3,(X) ATTOflVtJfl. Lib. /. f. 44,, (j) V. 1$. fa.(a) In Pbilepatride,|b) aßer. XVII, 23. (O In Cemmmi. ad Tifi I,

-*?>-$ ) O ( *5

videtur PAUSANIAS, Beu>v ayi&igT&iy altaria commemo-rans. Aft horum fententiae argumenta non infirma oppo-fuere OLEARIUS (d) REINES1US (e), VOLF1US, (f) ce-teri. Sunt, qui Athenienfium facra, fvafu Epimenidis, ad,avertendam peftem , ra irgortjKorrt &ea> fafta , ( quorummentionem DIOGENES LAERTIUS (g) injicit, ) ad ßa-fjicv AyvutTTu Qex referre non dubitantj liquidem ab illo in-de tempore, 'tti kcu vvv, ut acvo fuo DIOGENES iJie per-hibet, ertrtvqetv wm ryg ^fiovgruv A&tjvaiuv ßwpcug ctva-yv/iovg, v7roju(.vtji^et TTjf Ten yevojxevtjg sfciAettreug* Sed qu#huc trahi non debere, laudatus VOLFIUS oftendit (h).Denique aliarum extra Graciam gentium numina 9 velJcufzovtci, quae modo diximus, illic intelligi, cumCASAU-BONO autumantj nonnullu v Id quod BOSIUS (i) vel id-cifco non probat, quöd iftorum quidem deorum nomina,HESYCHIO tefie, Athenienfibus probe cognita fuere. Necvero omnibus fatisfecit OLEARIUS (k), quando ignotamdehm fecit .Egyptiorum ISIDEM illam5 etiamfi enyfetQtjy,r9cZyvtoSTco &eu> , fcribendi ufus probatifllmorum quorun-dam Hellados au&orum non difficulter admittat. Ipfumautem etov AyvufTov fuiffe eundem, quem reverebantur Jq-daei, quemque nos , Chriftianis iacris initiati , fanfle colj-müs, eruditorum plerique confentiunt. Hic ille eft verusDeus, cujus obfcurior quaedamnotitia cum a Judaeis ad Egy-ptios, ab his porro ad Graecosemanarit, ipfius nomen non

.acce„

("d) Vid. T)iff. mermrat. XIX,(c) Ja lnfcription. p.(f) In Curts Philolog. Critit. *d j48. XVlI,ij.(g) ßitoVTOui e y QiAcerotp. tv^oxi/jitjg. lih, I, c,3o>N.j<(h) In Curts Fbilo.og. (£■ Critic. 1. e, i£j) ln Collat. p.41*. (k) Ju Difput. cit. §. X/X

4$-3 (o ) £-<§*-

accepere Athenienfes , & Ayvugrov adeo dixifle cenfentar(l). Cui interpretationi locum inprimis faciunt verbaPAU¬LI ad cives Atticos t ov ayvoxvng evttßu-n rxnv eya Kctmy-y{)h.to vftiv. (m) Qaa qaidem ad verum Deum adplicatio-ne faåa, numen ejus praefentidimum , ipfis quaerendum,& facile inveniendum , proponit Apoftolus y ac deincepshunc in modum concludit (n) txs /utev xt xgovxg iyg ciyvoictgvTegiÅuv o &sog j 7» vvv 7roL^xyye?^ci rojg xv&(3a7roig 7rct<ri kolv-•myx fjiiTztvosiv. Et certe civium quibusdam, ex Paulinaconcione meliora edo<dis, atque in his DIONYSIO Areo-pagitae , non amplius xyvurrov 0£ovfuiffe coeli fcerraeque Do¬minum, facra hiftoria tradit (o).

5. 7/Infinitum deorum numerum aequavit omnino ingens

facrOrum Atticorum adparatus 6z pompa multo magnificen-tidima, quam quia Sacerdotes procurabant, cultusque ra-tionem alios edocebant , diis honore habiti funt proximi(a). In his vero muneris, quo fungebantur , commentitiafanåitas nullam corporis labeculam admittebatj unde nonfine adcuratidima indituta JoKipao-ia (b) ad facerdotium quis-quam admotus ed. Heic pariter in cenfum veniunt ögtpson-Mtrrcu, ante a nobis. memoratij o(>v&oo-K07rOi, augures ] y,avnig & BsofÅctyjeig, oraculornm cudodes 5 'efyyyTau , prodi-giorum interpretes, owgoxflou, fomniorum arbitrij denique1zQ&iaj\y facerdotes feminae f. piatrices. Quorum quidem fin-gulorum & nomina & munia diverfa commemorat THEO-PHRASTUS (c). §. 8.

(I) Vid. CALOVII biblia illufir. ad M. XVII. 23. (ro) V. 23.(n) AEtor. XVII„ 30. (o) V. 34.(a) BRÜNINGS antiquit. Grac, c, XVIII. §, /. (ib) Vid, le c. cit.(c) C. XVII. mg/

"5§-3 ) c (

§• «.Templa, utpote'deorum , quibus confecratå eranf ,habitacula, (a) Athenis eran t innurnera. Graviter olim que-ftus eft PLATO de fuperftitiofis civibus , praefertim muli-

erculis, quod, leviffimis de cauflis & mani timore, aras 6cfacella diis ftatuerent, ita ut nullus iis vacaret locus, nondomus ulia, non vi-cus (b). Namque & loca^ in quibusmonftri quid au t pertenti vifum fuerat, religiofa fieri fve-verunt. (c) In facris aedibus deos deasque fuas vinculis& catenis religarunt Athenienfes, ne quando ftationes fuasdefererent fcilicet, & ad hoftes tranfirent (d). Haut fi-ne maximo horrore videmus admifTam quandoque in Sa-cris Atticis sifåguroSvtrixv , caefasque victimas facinorofo-rum hominum , calamitofo reipublica; tempore , placan-dis diis carne fua infervienti-um (e) Vix dubito, quinhucrefpexerit PAULUS (f), conqueflus fe, ceterosqj item Apo-ftolos, ug Tre^iKA^uPjuLstTK t# xarpony f. tanquam piaculariapro populo facriftcia reputari; quae erudita admodum LAM¬BERTI BOSII eft obfesvatio (g). Neque diffentiuntii, quiGra>cailla perfccleratos abjeftosquchominesexponunt; quip-pe tales Athenis immolare mos fuerat. Si qua vero aliare, certe in celebrandis fefiis nimii fuere Attici ; quorumquidem praecipua ducebantur : nxvxB-^vcux in honoremA&qvtfS f. Pallados, cui nomen fuum referunt acceptum A-then$, inftituta. QstrpcQCpo^x pariter & ÉAevrwM', quorum

C hacc(a) Ev %ett30T9l)jT6Le VXOiS X.CITMLHV Ttf? 3~e^g, Athtnicnfcs fbi per»fvaferant: id quod non obfcurt ip(i$ exprobravit PAULUS Att, XVII.24. fl)) Vid. CASAUBONI Commcnlar. ad TbcophraRi C. XVil.(c) Vid. CASAUBON. ad l c.

(ti) Brunings-Antiqu. Grse. CXIX. §, 2 j.(c) Ibid. C. XXL. §. VI. feq. (f) 7, Cor. IV. t£(5) In not\ ad I>x l.

) O c H*~

haec, propter fummam filen ti/ religioncm, THFOPHRA^TO(h) aliisque mvt^pioov nomine KetJ'. s^o^tjv infignita , ab Eleu-fine, regionis Attieae oppid©, adpellationem traxere : utra-que Cereri, primae legum latrici frugumque parenti , facra¬ta, Toi Auvvrict, J« **1' A<ru , verni temporis , & Jet ku}'ay^us-, au&ummo celebrata Bacchanalia : quorum memi-nit THEOPHRASTUS (i). ÅvS-srtjp*, Baccho itidern di-cata. Ä7TxJoDgict demum , quae 1. c. THEOPHRAST USmemoratj & afia id genus longe plurima, quae heic recen-fere non vacat, q ixque ab antiquitatum Atticarum fcripto-ribus defcripta pailim invenies, Leftor Benevole. Quodfupereft, eo vanitatis prcgreTi funt Athenienfes, ut ex requaqüe levidima omina ceperint. Si forte viam tranfcurris-fet yctAr,) (mufiela (.felis, ) non ante progredij funt aufi,quam alius quis prior transierit, aut certe ipfi tres lapidesträns viam illam miferint (k). Quin imrno felis fuo trans-c^rfu civium quandoque comitia diffolverat (1). Si quandomures farinarium faccum arrofiffent, digna vifa res eft, fu-per qua confulerentur oi zfyytjjcu f. ominum intevpretes, ro-gando : Jixpyj 7roieivj Sicubi vitus erat angvis, isgev f. facel-lum ifto loco exftrui fvevit (m). Somniorum autem veJ in-primrs habita eft ratio (n) 5 ut reliquam omnem fikamus

ÅeiQ-i^cttfjtmoLV , quam integro capite XVII. laudatiTHEOPHRASTi graphice delineatam

videfis.

(h) Cap. IV. 7. (i) c. 4. 3.9.(k) THEOPHR. C. XVII. 3. (i) CASAUB. in l. c.(m) THEOPHR. C, XVU.V. (n) Cap. cit v. 4.(.0) Ibid. v. 9'

TEREXIMIOETJUVENI,

Dom.JOHANNI nordstedtPopulaRI et Amico, In Paucis Dilecto.?

FIrtus&f cruditio Tua , anfam mihi, tiefcio quid egregtiprafagiendi, fuppeditarunr. Jta enim Ti totum Mußsftmper dedifii, ut fmul vitam intcgerrimam ac mores elegan-tißmos adjunxeris. Scilicet in Philofophia, illa rerum huma~narum divinarumq-, fcientia,tantos fecißi progreßs, quantos atenera Tua atate vix, Ö3 ne vix quidcm, exfpeftare potuimus.Jmmo, in eo fupra communem nofiram fortem fere evedus vi-derii, quod peritiam , non difo, lingvce Graca , cujus pereie-gans Tua dijjertatio teßimonium , fde dignijjimum, exhibet ;fed lingvarum, Germanica, Gallica, Angl iea 3 ItalicayTibi comparavcris haud vulgarem. Videlicet omnia inTe corufcant , qua Juvenem , /» optima ßore conßitutum,crnare pojfunt. Quam ob rem hac Tibi, quanta quanta ßnt,

CfVTT ma\ima funt, gratulor bona, ßmulqj gaudeo, gz/orfpropenfior fortuna Te mihi amicum ind-ulferit. Quod fuptreßypreccsad fupremum rerum Moderatorem fundere non deßnam,velit TV? m carijßma petri e, longe Honorat ißm.orum Cogna-torum Tuorum, atque Amicorum decus Ö5 folatium, fofpilemö5 incolumem fervare. Eß hoc ipfum, <5^0^ voveoy

honoratissimi domini respondentis,

Amicus obfervsfnfiffiimK

, EPHRAIM L, SEPELIUS,

Min K&ra Bror!

1?ho fom underrättar fig om de Athenienfers fto-^ ra fram (t eg uti vishet, undrar med ftörfta fogderuppå , at et fa högt utlyft folk, fkulle dock ta¬ga ville om det högfta våfeiudet, och den fanoaxiygden, J min vårda Bror , vifen af desias efter-döme, ,at et djupt fordand, da deticke nyttjas til men-nilkans fanlkyldiga forkåfring , må anies fom etblott Minnes-vark. Håraf fiutar jag billigt, at E-dert upfåt , med den mogna Lårdom J Eder ijelf ,*yid Parnaflen famlat , år fad ädlare ; och fom Jjemte detta Prof åfven månge flere af dygd ochmognad aflagt, ty Ikal J cj framdeles fakna l ådanbelöning , fom deruppå följa bör. Den upriktigglådjc, hvilken jag med flera håröfver fattar, kauicke uti få ord beikrifvas. Det Aval blifva mit be¬kymmer at kunna följa Ehrt efterdöme, och fåle-des gifva ofs ömfom ordfak til inbördes fägnad.

PETRUS WAHLBERG13ERNHARDSON.