EKEV AKADEMİ DERCİSİ c. 2 sy. 2 (Mayıs 2000)--------

· KlASiK ARAPÇA'DA KULLANilAN BELLİBAŞU DUA, BEDDUA VE TEMENNiLER

123

Doç. Dr. M. Faruk TOPRAK(*)

Tüm dillerde olduğu gibi Arapça'da da sevinç, üzüntü, sitem, kızgınlık vs. anın­da söylenen irticali sözler; yahut bir iyiliğe ya da kötülüğe karşı yapılan dua, övgü, beddua, ilenme niteliğinde kalıplaşmış ifadeler vardır. Konusu ne olursa olsun, kla­sik· dönemde yazılan çok sayıda eser, halk arasında yüzyıllarca kullanılmış olan bu tür sözlerle dolup taşar.

ei-Mes'udf, ünlü eseri Murucu'z-zeheb'in mukaddimesinde, eserin içeriğinden söz edip kitabın tanıtımını yaptıktan sonra bu eserde tahrifat ya da tadilat yapacak, eseri kendisine aitmiş gibi gösterecek kişilere hiç çekinmeden beddualarda bulunur:

ô' h 4i J ~ ' ô' ·- ~ '·' • ' \.o ô~;;.ı. .)l j ' ~ 4$-. J ' k 1 ~ •• ôl j .J"""t J -J ~ ~ -":~-..rJ--'' ~J- " ~ ..r_

, ,. A. .,. .,. o 11 .,. o :tl "'"" o :tl .-o A. " ôl.l:ı$.f la .ilı 1 .tı.::..ı ' -: ~ .-~ lt aJi' ' -. .:.~ lt ö' ~ ' -: . - 'l.ıı.U ~ .ilı 1 4.W:- ' . J ~.ı--- - J 4t-..r---.- .;;; J ~ ' J ,. ,..;.

, ,.. o .... , " , l •' •. ' _a • • W ' ''\ la ' ., ' ~ '1\::o- '

... ~ J ~)9 ~ -- ~ ~ ı:r-ı J •. "" J Allah'ın gazabı, çabucak geliveren cezası, sabrı aciz kılıp aklı hayrete düşüren en kötü belalar başına gelsin! Allah onu alemiere bir ders, ibret almak isteyenlere ibret ve aniayıp idrak edenlere bir nişan haline getirsin. Allah, ona bahşettiği şeylerden onu mahrum etsin, ona nimet olarak verdiği gücü ve refahı ondan ayırsın

Kitabında beddualar için küçük de olsa bir bölüm oluşturan İbn Kuteybe, bura-da az sayıda bedduayı anlarnlanyla birlikte verir: . tAii Jiı 1 ~ji (Allah ·

burnunu toprağa sürtsün, rezil etsin), t:_.:s. Jiı 1 ~ (Allah sinirini tut-

sun, yatıştırsın?), 4::ib. 2» 1 ~~l (A/İah kökünü kazısın) ~li 2» 1 ~f (Allah sesini kessin), ~J 2» ı ~ (Alfah yüzünü karartsın), ~~~~ ~ 1 :)4f (Allah tamamını yok etsin) gibi2.

•ı Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi ögretim üyesi 1) el-Mes'üdi, MurCıcu'z-zeheb, Beyrut 1408/1988, c.I, s.18 2) lbn Kuteybe, Edebu'l-kôtib, yay. Max Grünert, Leiden 1900, s. 49-50

!

124 1 Doç. Dr. M. Faruk -----------EKEVAKADEMITDERG5İ

el-Beyhaki de el-Mehôsin ue'l-mesiiui' adlı eserinde, yola çıkacak kişiler· için

söylenen u~rlu ve uğursuz birkaç kalıplaşmış sözü zikreder. Bunlar arasında,

~:~ı :ır. )l.a1~ J ~l:iı ~ ~- '?i~ J ~; ~ ~ ~ (Bine§in seni tökez/etmesin, yolun seni uzaklara atmasın, arzuladıifın yere git­

mek zorlaşmasın).

~ ~~ll!~ ':o;~~ '-'j.J, ) ;ı• Qifl itJf ~) :;.,Jı ;:Jf J» 1 ~ (Allah yolculuğunu ko/aylaştırsın, amacına ulaşmayı müyesser kılsın, zafer se­

vinciyle uzaklı§ı katiayıp kısaltsın},

~~ ~4~1 ~~j ~~ J ;sı, ~ 9~ljJI .p~f ~~ ~ J1 (Felaket/erin elinin sana ulaşamadığı, musibetlerin sana ye-

tişemediği yere git!), ~rJ ~r ~jf J ~~{Yararlı bir çaba ue çabuk

bir dönüş olsun), ~~~ ;:;.ı~ ~ ~ (Bulut/arın cömert olmadığı bere­

ketsiz yere git!}, C;ü ~'ı ~ (Kurtuluşu olmayan yere git!}, 'ı ~ ~ltl ~"}_(Dönüşü umulmayan yere git!), tJJ~ ~ ~·y (Tüm

uğursuzluklar seninle olsun) sayılabilir3. ''

Bazı divanlarda da birkaç elimleyle şiirin içeriği ve kimin için söylendiği hakkın­da bijgi verilirken şair için de kalıplaşmış bazı dualar yapılır. Mesela, hata yapan ya

da ifrata kaçan birisi için 4ijs. J» 1 J\if (Allah taksiratını affetsin), lı ı ~\..., (Allah hoşgörsün) i;r-;Jı ~ ~ Z:.,~lf (Temiz ziitı takdis edilsin) gibi4. Bazı ya­

zarlar da eselerinin değişik yerlerinde okuyucuya hitaben ~ 1 ~b.- (Allah se­

ni kuşatsın, korusun}, J» 1 ~:ı;: .. f (Allah seni mutlu kılsın) şeklinde dua

ederS.

Ünlü makame yazan Bedtuzzaman el-Hemezan1, Diniiriyye Makamesi'nde, iki kişi arasında geçen karşılıklı küfürleşmeyi tasvir ederken şöyle der:

' ~ ;.Ls:iı iti,:, ~ ~ ~' ~.i~ ... ~~ı ~J ~ j~ ~'l ~ j~l ~"j. ~ ~ ~ ~~Wı ~ ~ r)yı it~~~ ~}lı lt)~ ... ~~ J.t) ~""');ı~~

,. ,. ,. ""' ,.

3) ei-Beyhahl, ei-Mehôsin ue'/-mesôui, Beyrut, 1408/1988, 358-61 4) Örnek için bkz. Diuôn eş-Şerif er-Radiy, 9?yrut 1307, c.!, s. 268, 459, 509; el-Makkari, Nefhu't­

Tib, Beyrut 1408/1988, c.VI, s. 509, c. Vll, s. 25 5) Örnek için bkz. İbn Tabiıtabiı, '/yôru'ş-şi'r, Kahire, ts., s. 5, 217, 219

KLASİK ARAPÇA'DA KULLANILAN BELLİBAŞLI DUA, BEDDUA VE TEMENNİLER . ------- 125

• tJ .,. .,. .... a ,. "" ct 6 . ~ _, 't J .. ',".& 1. ~ .~t, ,., J l.ı •• ~t.tı .... ~ • OJJ' "!~O.)~ • ..• ~.r-

Ey Acuz günlerinin soğuğu, ey Temmuz bunaltısı, ey testinin pisliği, ... ey uğursuzluk yıldızı, ey kabusun şiddeti, ey baş ağrısı, ey gözdeki trahom, ... ey sarmısak kırıntısı, zakkum çölü, ey yardımı engelleyen, ey veba yılı, ... be hey tuvafet kurdu, ey yaz günleri kürk (olup buna/tan)

el-Kalkaşandt, hac, evlilik, doğum, hastalıktan iyileşme, bayram vs. münasebe­tiyle yapılan kutlamalar ile taziye, şefaat, şikayet, sitem, kınama, şakalaşma vs. amacıyla söylenen kalıplaşmış sözlere uzun uzadıya örnekler vermiştir?.

Mısırlı yazar ve şair Hasan b. Zeydel-Ensari de, göreve yeni gelen valileri, ka­dılan, hastalıktan kurtulan kişileri, çocuğu olanları, yeni bir ülkeyi fethedenleri kut­lamak için yazdığı risalelerinde, dua ve temennilere güzel örnekler vermiştir8.

Arapça'da dua, takdir, beğeni ya da beddua ve ilenme amacıyla söylenen ka­lıplaşmış bellibaşlı sözleri aşağıda sunuyoruz. Burada, çok kullanılan 2» \ ~J (Allah ona rahmet etsin), ô~ ı» 1 J\.l,i (AIIqh ömrünü uzatsın), '

ô;.J 1» 1 jj.J (Allah kabrini aydınlatsın), ~ ~~ ~ (Geçmiş olsun, zarara uğramayasın) gibi sık kullanılan ve açık ve anlaşılır olan dua ve temenniler bu çalışmanın dışında tutulmuştur.

" .» 1 ô~f Allah uzaklaştırsın, Allah yok etsin!

Peygamber (S.A.V.), Huneyn Savaşı'nda öldürülen Dureyd b. es-Simma için

şöyle demiştir: 9UtJ ~ ~\s" 4i'ılı 1 ô~f (Allah onu yok etsin, Kureyş'ten nefret ediyordu.)

Peygamberin bir emrını yerine getirmeyen bir kişi, kendisine hitaben:

. ~ ~ J~) ~ ~f Lt j ;~ı , ~ ~j \.. ~ rj r1i 1 ll~i (Aiiah···-

seni yok etsin! Allah'a and olsun ki nefsine uydun ve Resului/aha itaat etme­din. demiştirlO.

6) Muhammed Abdulhamid, Şerh makdmdt Bedi'i'z-zemiin ei-Hemeziini, Beyrut, 1399/1979, s. 375 vd.

7) e!-Kalkaşandi, Ebu'I-Abbas Ahmed, Subhu'l-a'şii fi sinii'ati'l-inşii, Kahire, c.IX, s. 6-227 8) el-lmad e!-lsfehani, Haridatu'l-kasr ve ceridetu'l-'asr, Kahire, 1370/1951, c. II, s. 73 vd. 9) el-Ya'kCıbi, Ahmed b. Ebi Ya'kCıb, Tarih, Dar Sadır, Beyrut, ts.,c.II, s.63 10) lbn Hişfı.m, es-Sire en-nebeviyye, Beyrut, 1985, c.IV, s. 23

126 1 Doç. Dr. M. Faruk -----------EKEVAKADEMUDERGBİ

Ebu Nuvas, bir gazelinde şöyle der:

ôi.>ti1f ~:-·-;e. ~ ~j "'l.J 4;~f "" , , o llfll. .,

ı ı ı 41ı 1 "lAii :J Jt.i '-'~~ ~ ~ J,Tj jlj

Ona canımı ue kalbimi ödünç verdim. Istediğim şeyi dile ge t i r­rnekten de acizdim.

Benim aşkta kötü olduğumu görseydi, Çek git, Allah seni uzaklaştırsıni derdi.

Sevilen ve özlenen bir kişiden ayn kalmamak için olumsuzluk edatıyla da lrulla­nılır. İbn Hacer el-'.Askalant, özlem duyduğu geçmişteki günlerini anarken şöyle der:

12 ~ lj :,;,~ ~J ~ :ıj ~~Lı~~ 1 ~f "'J

Allah, sana yakın olduğum günleri uzaklaştırmasaydı. O günler seninle tatlıydı, geçti gitti. Şaşılacak şey!

en-Nabiğa ez-Zubyanl de komşulannı andığı bir methiyesinde şu temennide bu­lunur:

Ayrıldığım komşularımı Allah benden uzaklaştırmasıni Onlar, karanlık geceyi aydınlatan /ambalar gibidir.

Hassan b. Sabit, Mu'te Savaşında şehit olanlar için söylediği bir mersiyesinde şu temennide bulunur:

Mu'te'de ardarda ölen ue aralarında iki kanat sahibi Cafer'in de bulunduğu kişileri Allah uzak tutmayaydı!

~ı ~f Cahiliye Devrinde hükümdarlan selamlamak için kullanılan bir.

ifade olup Kınanacak şeyden uzak olasın, kınanmıyasıca, tenzih ederim anla-

11) Divan Ebi Nuvas, yay. Ahmed A. e!-Gazali, Beyrut, 1404/1984, s. 348 12) Divan lbn Hacer ei-'Aska/ani, yay. Subhi Reşad, Mısır, 1401/1990, s. 204 13) eş-Şantamari, Eş'ar şu'ara' es·sitte el-cahiliyyin, Daru'l-Fıkr, 1402/1982, s. 235 14) lbn Hişiım, a.g.e., c. U, s.26

KLASİK ARAPÇA'DA KULLANILAN BELLİBAŞLI _______ 127 DUA, BEDDUA VE TEMENNİLER

mındadır. Hükümdarlara mahsus olduğu için serbest çeviride, hükümdarım, padi­şahım, haşmetmaap vs. anlamına gelir. Tarihçi et-Taberi'nin rivayetine göre, Ye-

men'de hükümranlık süren ve güney Araplannın atası olan Kahtan, ~ı ~ı şeklinde selamlanarı ilk hükümdardır15. ·

en-Nabiğa ez-Zubyani, Hire hükümdarlanndan en-Nu'man'ı övdüğü bir şiirinde ona şöyle hitab eder:

. 16 ~~ , ~ı ~~ , :;,~i~ l:.:..;. ~ ~ ; ~~ ~~ı üA Bu övgüyü güzel bir şekilde dinlesen bile, ben bununla bir bağış isterneyi ima etmedim hükümdarımf

Yine en-Nu'man için söylediği itizari bir şiirinde de şöyle der:

ı1 ~wı ~~sı:· 1 ı)ı ~.J y::;~ı ~~, ~~ ~~, ~ut

Efendim, senin beni kınadığın haberi bana geldi. Doğrusu bu, kulakları sağır eden bir haberdir.

Ebu Talib, Habeş kralı Necaşi'yi, kendisine sığınanlan korumaya teşvik etp.ği bir şiirinde şöyle der:

18 ~~~ ~~ J:.:..:SI.i ~~ ~\.o~~'~\~~'~ Ey hükümdar, bil ki sen soylu ve şanlısın Garip kişi senin yanında bedbaht olmaz.

~

Temim kabilesinden bir adam, Sekab adlı güzel atının bir hükümdar tarafından istenmesi üzerine, ona hitaben söylediği bir şiirinde bu isteğinden vazgeçmesi için ona şöyle yalvanr:

~y~~l~l~l

4J~I~I~')\i

Sultanımf Sekab benim için çok değerli bir maldır. Ne satılır, ne de ödünç verilir. Ona göz dikme sultanımf Onun yerine, mümkün olan başka birşey iste.

ısı et-Taberi, Muhammed b. Cerir, Tô.rihu'l-umem ve'l-mu/Cık, Beyrut, ı387/ı967, c,I, s.205 ı6) eş-Şantamari, a.g.e., s. ı97 ı 7) Aynı eser, s. ı 99 ı8) lbn Hişam, es-Sire en-nebeviyye, c.!, s. 334 ı9) Ebu Temmam, Habib b. Evs, Divô.nu'l-hamô.se, yay. A.Ahmed Salih, Irak ı980, s. 66

128/ Doç. Dr. M Faruk ------E.KEV AKADEMİ DERGİBİ

Cahiliye şairlerinden Nehşel b. Harri'nin en-Nu'man b. el-Munzir'in huzurun­

da söyledigi ~~ ) ~ , ~~4 ~j.:J1 \..lı , ~~ ~i (Yüce hükümda­

rımf /nsan ancak iki küçük var/ığıyla yaşar: Kalbi ve dili) sözü meşhurdur20.

~l L..;..l - L..;..l Asıl anlamı Aşağılık ol! olup Defol, uzak dur anlamiann

da aşağılamak için kullanılır.

el-Ahtal, Cerir'i hicvettiği bir şiirinde şöyle der: ... k ... ~ , " rP , ş ... o •

. 21 ı.t~ J~ ıd!~ :~kı!JI ~ "~~·~ \JI ~ ~ ~1 W,t

"ı:' - T .T·- - ~ • ,j..f.' • • ~

Aşağılık Cerir! Biz öyle bir top/uluğuz ki, yıldızlarıyla hilaliyle gökyüzü bizim bir parçamızdır.

Hammad 'Acred de Beşşar b. Burd'u hicvettiği bir şiirinde şöyle der:

22 ~W"I ~ ~f ~ ..ı~l '-'.· ~-u jl ~ı:Ai ~~ t...;..ı :/ ~ ~. • ~ 1 ~- - ~ -. • ,.;4 ı;f. -

Ey Burd'un oğlu, defol git! Sen, insanlar içinde dolaşan bir köpek gibisin, insan değil.

Abbasi Devrinin az şiir söyleyen şairlerinden 'Ukkaşe el-'Amrnl, dostluk ve vefa üzerinde söylediği bir şiirinde Şöyle der:

Bana, sizin dedikodunuzu yapan nice kişiler gelmiştir, . Ona, defol git aşağılık, burnun sürtünsün! demişimdir.

~ ~ .

~ l\l.)ji Ecelin seni yere çalsın, yok olasıca, ölesice!

el-Farazdak, Cerir'e naklze olarak söylediği bir şiirinde şöyle der: ..., '!1. • , ... "" J Q .J

24 rı4 ~~ ~~~ .., i~:.;, /ısiJ .)l , ;ı.~t:;. ~ll,~ jr Yok olasıcal Aşağılık toplama adamlarla kalkıp Darim'e karşı koymaya çalışıyorsun.

~ ;'& 1 ~f Allah gözünü ısıtsın! 20) lbn Kuteybe, eş-Şi'r ue'ş-şu'arô', Beyrut, 1412/1991, s. 429 21) Dtuıinu'l-Ahta/, yay. Mehdi M. Nasınıdc!m, Beyrut, 1406/1986, s.288 22) el-lsfehani, Ebu'l-Ferec, e/-E!jüni, Beyrut, 1407/1986, c. lli, s.129 23) Aynı eser, c. lll, s. 256 24) Diudnu'I-Farazdak, yay. Ali Flı'ür, Beyrut, 1497/1987, s. 609

1

[(LASİK ARAPÇA'DA KULLANILAN BELLİBAŞLI ______ 129 DUA, BEDDUA _VE TEMENNİLER

Bir kişiye ağlaması ve acı çekmesi için s6ylenir. Hüzün gözyaşlan sıcak olduğu

için böyle rlenmiştir. ~ 2» 1 ~f duasının zıddıdır. Mecnun (Kays b. el-Mulav­

vah), Mina'da bir çadınn önünden geçerken birisinin Leyla adını terennüm etmesi. üzerine duygulanarak söylediği bir şiirinde şöyle der:

. Leyla Şam 'da ıssız bir diyarda iken onun adını andı. Allah gözünü yaşartsın i

~ '2» 1 ôW.,f .Allah şerefini artırsın, şanını yüceltsin!

i.M; Uzak ka/asıca, yok olasıcal

İstenmeyen ya da sevilmeyen bir kişi/bir durum için söylenir. eş-Şerif er-Radiy, bir mersiyesinde şöyle der:

Ayrı/ığınızdan sonra güzel yaşam olmaz olsun! Ne o yaşama davet edeni ne de duasını duyayım!

Yaşlılığından dem vurduğu bir başka şiirinde de şöyle der:

21 ı <ı, ~ ! ·~~ tı ~'. rı i.ı.A.i 4:J L.::::Jı ~. "-: .. ~ \'.tli -ı.....r. J ~ .J ı.Jl J- . j . • ~...) ~ .}" J •

Dediler ki? Başını yaşlılığın süslediği bir gençtir o. Yaşlılığın ve ölüme yak/aşmanın süslediği baş olmaz olsun!

~ .

.ılı lll~ İbn Kuteybe'ye göre bu söz, Allah seni sultan kılsın anlamına gelen ~ 1 ~~ duasıyla birlikte kullanılır ve onunla aynı anlama gelir. İbn

Manzur da aynı anlamı vermekle birlikte bunun, Allah seni ıslah etsin, Allah se­ni güldürsün, Allah seni kendisine yaklaştırsın, Allah seni bağışlasın! gibi an- .

:ı lamlan olduğunu da söyler28. ~- · -.

Ebu Nuvas, bir şarap meclisini tasvir ettiği şiirinde, kendisini ağırlayan kişiyi kas­tederek şövle der:

29 .i\1, ~~ ~J ~~-:i 1 ,_. 1 :i:f J\i .. t \!i~ ~ ~ ~ - ~ ı-.r .JA!J ~ •• J •

--~------------------------25) lnalcık, Şevklye, Kays b. el·Mulavooh (al·Macnün) ve Divanı, Ankara, 1967 26) Divan eş-Şerif er·Radiy, c.!, s. 487 27) Aynı eser, c. I, s. 500 28) Bkz. lbn Kuteybe, Edebu'l-katlb, 46; lbn ManzOr, Lisanu'l-'arab, Beyrut, 1416/1996, c.!, s. 565 29) Divan Ebf Nuvas, s. 208

130 1 Doç. Dr. M. Faruk -----------EKEVAKADEMITDERG$j

Bizi en güzel şekilde övdü ve sonra dedi ki: Buyrun, bizimle birlikte geniş ve bereketli yere oturun!

~ ~

~ Helak olasıca, hüsrana uğrayasıca!

Mesed Suresinin ilk ayeti, bu konuda akla gelen ilk örnektir:

:,i J ~ .. ~f ~i tJ.i ~ (Ebu Leheb'in iki eli kurusun/hayır görmesin!)30

Cenr, çağdaşı olan şairlerden er-Ral en -Numeyıi'yi hicvettiği şiirinde, şairin ra­visi olan 'Arade için şöyle der:

"'.,, , "' ., .1"'

31 l.tl.ı3 ~~ ~ ı.;1 ";lf

Arade, Lut kavminin son kalıntılarındandır. Yaptıkları iş (livata) olmaz olsun!

~~~ - ôlt ~j Elleri toprağa bulaşsın/Hayır görmesinler!

Tarihçi el-Mes'Cıdi, Kureyş kabilesinin Hz. Ali hakkındaki düşüncelerinden söz

ederken şöyle der: 4o.J •• {~ .. il.ı 4f: ie ~ •. ~~- ç. ~ . ılı, f- ~~ ( • .. A•~! ·- ~ ~,. :J ~ ~· 'r": ~ ıJ!"' Jr,... • ~ ~ ıJ!. 1)1 ı.f"J...J ~J J

nı~~i~j ~ ~

Kureyşliler, Ebu Talib'in oğlunun cesur olduğunu, ancak savaş bilgisinin olmadığını iddia ettiler. Hayır görmeyesice/eri

Beni Dabbe'den bir adam, sevgilisine serıenişte bulunduğu bir şiirinde şöyle der:

Elleri hayır görmeyesieel Onun kabilesinin benim gibi varlıklı ve huzur içinde olduğumu gördün mü hiç?

Bu ifade, uyan mahiyetinde öğüt verınede de kullanılır. Mesela Peygamber, ka­dının, süsü, zenginliği ve soyu için değil de takvası için seçilmesi konusunda tavsi-

yede bulunurken ~~~ ~j ı.:ı:.lıı 9\..i.ı ~ı:i~ {Sen kadının dindar olanını seçf)34

der. Bu cümlede beddua ~la;ak gözük~n bir ifade varsa da çeviride buna yer ver-

30) Kur'an-ı Kerim, CXl/1 31) Divan Cerir, yay. Mehdi M. Nasınıddin, Beyrut, 1412/1992, s. 60 32) el-Mes'Gdi, a.g.e., c.II, s. 41 33) Bu Temmam, Divanu'l·hamase, s. 156 34) Sahih-i Buhari, Nikah Bahsi, 15

K.LASİK ARAPÇA'DA KULLANILAN BELLİBAŞLI DUA, BEDDUA VE TEMENNİLER ---.,...----- 131

rnek. mümkün değildir. Çünkü sevilmeyen bir kişiye değil, sevilen bir kişiye öğüt amacıyla birtakım şeyler vurguianmaktadır.

Bu ifade, ~~ J ti ~~ ya da ~~ j ô\J.! ~~ (EŞli taş toprak .

olsun) şeklinde de kullanılabilir.35 , ' \-Ai Mutsuz olasıca, bedbaht kalasıcal

Ebu Nuvas, hapsedilmesine sebep olan bir hicviyesinde şöyle der:

~~~~c.~ e_j~l ~Y. ~ ;>~1 ~ ~ l-Ai 36 ~~ ~ ~~~ J.it ~i J c:>\Jul ~;ı. ~ ~ J

' ' '

Mahrem şeylerini kaybeden ve bunları elinden alandan korkan, ölümle karşılaşmaktan çekinen ve savaş korkusundan kaçan kişi bedbaht olsun!

" '

J.ii..Ai Genellikle düşman bir kabile ya da zümreye hitaben söylenen ve

Birbirlerini kaybedesiceler, yok olasıcaları anlamına gelen bir bedduadır.

Kinane ve Huza'a kabileleri arasında meydana· gelan bir savaşta karşılıklı şiir

atışmalanndan birisinde Budeyl b. Abd Menat şöyle der:

Kendilerine faydalı olacak ve bir mecliste toplayacak efendilerini · bırakmadığımız kavim yok olsun!

Fak'as Kabilesinden bir adam, amcası oğullanndan gördüğü vefasızlık üzerine onlara şöyle beddua eder:

:. ia~ 11 f:Uı ~~~ı? 38 w::ıf ~f)l ~ı.o ~).f ~1 1.)1

Eski müttefiklerimin, değişen zaman karşısında beni yardımsız bıraktıklarını gör~üm.

Yok olasıcalari Düşman göğsünü gere gere dolaştığında keşke benim gibisine yardımcı olsalardı.

35) lbn Manıür, Lisdnu'l-'arab, Beyrut, 1416/1996, c.n, s. 23 36) Divan Ebi Nuvds, s. 507 37) lbn Hiş3m, es-Sire, c. IV, s. 35 38) Ebu Temmam, Divdnu'l-hamdse, s. 68

132 1 Doç. Dr. M Faruk -----------EKEVAKADEMITDERG$j

o '

~ Anan seni kaybetsin, Anasız kalasica anlamlanna gelir. Muha-

tabın duruinuna göre değişik kiplerde kullanılır, isim cümlesi, münada ya da nudbe halinde de gelebilir.

Peygamber, el-Esved b. el-Muttalib için 39tôJ.ij ~f j ôJ4 ~f ~f Allahım, gözünü kör et ve onu çocuksuz bırak! demiştir.

el-Ahtal, kendisine hicvedenlere seslendiği bir şiirinde şÖyle der:

Anaları çocuksuz kalasıcal Ne düşmanlıktan dolayı beni hicvedebi/irsiniz, ne de kötü söz söyleyip beni susturabi/irsiniz!

eş-Şerif er-Radiy de bir şiirinde şöyle der: "' ;ıı $;

'I';Al:ılı -.. - w •ı a ~~ ~J--~ - -~~ ~ ~-; "f ~,.{, - -

Karanlıkta yürüyen sapık kişiye söyle: Hata seni nereye götürdü? Ayağın olmadığı halde yüceliklere yükselrnek istedin, Anani, eviadını kaybetme korkusu sarsıni

' ~j$- ~ Saltanatı yıkı/asıcal

Olumlu ya da olumsuz kullanılır. eş-Şerif er-Radiy, Buveyhiler için söylediği bir şiirinde şöyle der:

"" o ,. o $

42 ' , •trı ' t .-:: 'ı - ;;'-'ı ~.ll t.l'~ y~ J rl~ .r-

Büveyhoğul/arı'nın saltanatı yıkılmasıni Onlar, yüce meziyetierin pınarı ve bereketin kaynağıdır.

~:)fl.) Jiı ı ~ Allah köklerini koparsın/kazısın Cerir, Yezid b. Abdulmelik'i övdüğü bir şiirinde düşmanianna şöyle beddua

eder:·

39) lbn Hişam, a.g.e., c. IT, s. 409 40) Divanu'I-Ahta/, s. 313 41) Divan eş-Şerif er-Radiy, c.ll, s. 613 42) Aynı eser, c.l, s. 458

ı

KLASİK ARAPÇA'DA KULLANILAN BELLİBAŞLI DUA BEDDUA VE TEMENNİLER ------- 133

Nice düşmanlar var ki, Allah köklerini kazısın, tuzak kurmaya kalktılar, ama başarısızlığa uğradı.

~~ 2lSı,;ı. Kınanmaktan, ayıplanmaktan uzak kalasın anlamındadır. Bir

rica ya da istek amacıyla da söylenebUir. Övgü anlamı içermek kaydıyla serbest bir şekilde çevrilebilir. lbnu'r-Rılmi, Halid aa!ı birisini hicvettiği bir şiirinde bir dostuna şöyle seslenir?

~{ 'ı ~i c.:~ di J ~; ':J~ J n aU \;ı:-" Jl 44 L ~ ~~ ..uw J ~1 J~ ~~ '.)\ASI ~J ~~ ~J -

Ne olursun, karanlığın ardından sabahın çıktığı bir anda Halid'e de ki, utanç ve yüz karalığı, eskiden beri Halid'in amcası ve dayısıdır.

eş-Şerif er-Radiy, Büveyhilerden bir hükümdara hitap ettiği bir şiirinde, ondan verdiği sözleri yerine getirmesini isterken şöyle der: .

t ,. o ,.. ; ..ıtllf

~ 1.) ~·.~ı, ':J~~ ·\,0~ >.ili J •• ~ ~ ~ r- J ..,t .) ~ e:f' J.A

4S'r\ .a.tııJ.J Ü:.,' la·tıı~fı ~ J Ç.JJ : - t; .)' To-

Zamanım (ıep kınarnakla geçti. Bugün senin için kınama yoktur Ey ekin eken (yardım eden)!, bu ekine susamış/ığım var.

~

~ Suladı anlamına gelen bu kelime, bereketli olsun, uğurlu olsun

anlamına gelir ve gerek fiil ve gerekse mastar haliyle kullanılır. Bazen, korudu, gö­

zetledi anlamına gelen ~J fiiliyle birlikte zikredilir.

'Ukkaşe el-'Ammi', içip eğlendiği bir dost meclisini tasvir ederken şu temennide bulunur:

Perşembe günü yaşıtlarımızla hep birlikte bulunduğumuz medisimize bereket gelsin!

43) Divan Cerir, s. 191 44) Divan lbni'r-Rumi, yay. Kamil Kiliıni, Kahire, 1921, c. ll, s. 222 45) Divan eş-Şerif er-Radiy, c.IT, s. 733 46) el-lsfehiıni, a.g.e., c.m, s. 257

134 /Doç. Dr. M. Faruk -----------EKEVAKADENUDERGBİ

ei-Cahiz, Bermeki soyundan bir kişiden söz ederken oniann iyiliklerini şöyle di­le getirir?

47 ~:>; ~ IJ ~ , j# ~ ~ ~1 ~ , ~j'Jı ;j:ı~:J ~~ı ~lr :ı.iti .... ... Onların dönemi, tüm zamanların (en güzel) bahçesiydi. Onlar sayesinde nice insanların karnı doydu, durumu düzeldi. Onlara bereket yağsın, koruma ve muhafaza içinde olsunlar!

Emevi şairlerinden Hilal b. el-Es'ar, Yemen'de bulunduğu bir sırada yurdunu ha­tırlayıp duygulanır ve özlemini şöyle dile getirir:

~~ J;.ı , ~G ~ ~1; , #'ıA ~ Jı ~~~ ~u ~lı, J:-ı :-· ~~ J .> •. +.i ı \ıu ... ~ allA"! s-f :...~ .. 1 i i: j 4S .?" , .r ~ ısı-.r... ;j' ~ J' r-:.. -

48 ~.J.,, ~ ~~i,ıHı.ıı ~ c:ı·w ~,. ~,. ·~ ~~~ ~ i.L ~ .;lı.}'~ . .r T.:-J ) ~ ~ -JJ·- J

~ , ~ Ey devem, bizden uzakta olsa da, içinde senin sevginin olduğu diyarı Allah (bereketiyle) sulasın.

ihale çölünü ve bereketli yuva olan Vekbô'yı bahar yağmurlarıyla sulasın!

Konup yerleştiği yerde Mazin kabilesine ve onun görkemli ve parlak günlerine bereket ve koruma gelsin!

Cerir, Bals'i hicvetti!1i bir şiirinin nesib bölümünde sevgUisine hitap ederken, onu ziyaret eden bir kişiye yüz vermesiriden dolayı ona şöyle çıkışır:

49 ~ .. r ;w~~ · ·1· ~ıı. ı.. ~t~::...t1 » ,-~ .. _lo) ~ ~ ..}!.) 4J"f , .,..... ' ~ ,

Yılanların kanıyla (zehiriyle) su/anasın! Ziyarete gelen ve ona, kendisiyle konuşma lütfunda bulunulan kişiden ne haber?

Bu fiil, La en-Nafiye ile kullanılarak bir bedduaya da dönüştürülür. eş-Şerif er­Radiy, zamanın getirdiği sıkıntılardan dert yandığı bir şiirinde şöyle der:

Bana verdiğin sözü yerine getirmezsen, Allah seni berrak suyuyla sulamasıni

47) İbn Hallihlın, Vefeyiitu'l-a'ydn, Dar Sddır, Beyrut, c. nı, s. 474 48) ~1-lsfehiıni, a.g.e., c.l1l, s.64 49) Diudn Cerir, s. 411 50) Diudn eş-Şerif er-Radiy, c. I, s. 228

1

KLASİK ARAPÇA'DA KULLANILAN BELLİBAŞLI _____ _ DUA, BEDDUA .VE TEMENNİLER 135

,. ll

LS'j .& l :U. Allah gücünü artırsın!

Hz. Ali, Sıffin Savaşında, Bana bir emrin var mı? diye soran bir adamına, . ; ,.. ,.... .... ... ". ....,~ıı. ~""

~ ;P~I \4I.,P! J.l ~§-;·; ,. .rf' , ~ J .ılll ;;uı (Allah gücünü artırsın! Git ve kuşatma altında' olan kardeşlerimize yetişJ)51 der:

- ~j,i_ ~ Eli kuruyasıcci ·

• Bazılan bu fiili ~ şeklinde damıneli okumuşsa da lbn Kuteybe ve Sa'leb

gibi dilciler, bunun <.:i 'r;, şeklinde fethayla okunınası gerektiğine dikkat çekmiş­

lerdir.52

Cerir, Farazdak'ı hicvettiği bir şiirinde şöyle der:

53 ~ \.,.,'Jı ~~ •. t:.h ~ z,! ;-.. s- f j.) ~'ıjf ~~ ~~ ~ ~ ~ --~ . ·- -Demirci çocuğu! Sen Darim'in çocuklarını Şeyban gibi mi sanıyorsun? Ellerindeki parmaklar kurusuni

'Umar b. Ebi Rebfa, sevgisinin samimi olduğunu· şöyle ifade eder: "' "" ...... .-o oJ ,. * Jo " _.

54 \S"I-""' öi.WI r~T ı.,jı ~ ~jiıi W' ~l ~\.-lll~~

Bu sabah senden başka insan sevdiysem, dilim kurusuni J. J J. o ... ""' • •

o _r.jll ~ı.;, Çirkin olasıca yüzler!

Peygamber, Bedr Savaşı başlamadan önce bir avuç çakıl taşı alıp Kureyşlilere

yönelmiş ve ~_;/}ı ~U diyerek onlara doğru üflemiştir55. Hi. Ali'nin oğullann­dan Muhammed el-Hanefiyye, bir mecliste, babasına karşı yapılan haksızlıklar üze­rine şöyle der:

56 ~J~ ~~ J :;s. ;:,aa::! f ı~_;/)ı ~u,~)-_;. .. ;.;~ Ey Kureyş topluluğu, çirkin o·lasıcalar! Siz burada hazır iken nasıl olur da Ali ayıplanır, kötülenir?

51) el·Mes'Cıdi, Murfıc, c.II, s. 399 52) Bkz. lbn Kuteybe, Edebu'l·kôtib, s. 419; lbn ManzO.r, Lisdnu'l·'arab, c.Vll, s.183 53) Diııdn Cerir, s. 268 54) Diııan 'Umar b. Ebi Rebi'a, Daru'l-Kalem, Beyrut, ts.,s.147 55) lbn Hişam, Sire, c.II, s.628 56) el-Mes'Cıdi, a.g.e., c.III, s. 89

136 /Doç. Dr. M. Faruk ------EKEV AKADEMİ DERCİSİ

Abbasi şairlerinden olan ve Diku'l-Cin lakabıyla bilinen Abdusselam b. Rağban, Peygambere çok salavat getirdiği için hatiplerini azieden Humus halkını ilievettiği bir şiirinde şöyle der:

s1 ~ı,;.. ı.::J~\...ı J ~w i.:.~) llıJ, ~.F-J ~.F-J ~u Burunların ız sürtünüp durumunuz kötüleştfği sürece yüzleriniz de çirkinleşsini

, " , i!.U Jı ı ~ Dilenciye hitaben Allah versin anlamındadır.SB

.... ~~ ~ Sapmayasıca, sapıklığı yok olasıcal anlamında bir temennidir.

~~ ~ (Sıkıntın bitsin, yok olsun!) der gibi.

Bir mecliste Ebu Zueyb'in bir şiiri okunurken, bir beyitinde ;:ı.ıı ~~~ ismi-

nin geçmesi üzerine bir bedevi, yanlışlığı düzeltmek maksadıyla 'w~~

o41 , "'• "' '* .r:Uı ~ı~ ~ \..Q.J! (Sapmayasıca! Onun aslı Zatu'd-Debr'dir.) der59.

~i ;~ p Babasının organını ısırasıcal

Ünlü muallaka şairi lmru'u'I-Kays, babası Hucr'un intikamını almaya karar verin­ce, fal oku çekmek için Zu'l-Halasa putuna gider: Ancak çektiği her üç ok da Nôhf diye çıkıp onu bu arzusundan vazgeçirince, sinirlenip oklan kırar ve putun yüzüne fırlatır. Babasının katili olan Beni Esed'le savaşmaya kararlı olan şair, puta

hitaben: ~J;. \...., J.# ~_,.[ı ~ls j.i, ~~ j.~ <.::. •;,).,;. (Babasının organını ısı­rasıcal Eğer senin baban öldürülmüş olsaydı beni enge/Iemeyeçalışmazdın.) di­ye hakarette de bulunur60.

Evs kabilesinden olan Kays b. ei-Hatim, düşmanı olan Hazrediler tarafından ağır bir şekilde yaralanır. Yakınlan da intikam amacıyla Hazreclilerden ona denk olan Ebu Sa'sa'a'yı öldürürler ve kafasını kesip Kays'a getirirler. O sırada ölüm dö­şeğinde olan Kay~, öldürülen kişinin Ebu Sa'sa'a olduğundan emin olmak için -,, ., r , • ~ z.ııs- " ı ı:.ı..,r ·t, , • , , .ı A.tııA~ ~ ~ ı.ı. -; !-; ,- i:ı i=G- (Eğer öldürdüğün Ebu Sa'sa'a'dan baş-kası ise babanın organını ısırasın) der61. .

57) Divôn Diku'I-Cin el-Hımsi, yay. Antuvan M. el-Kawal, Beyrut, 1915/1994, s. 106 58) Örnek için bkz. e/-Egcini, c.IV. s. 21 59) lbn Kuteybe, eş-Şi'r ve'ş-şu'arci', s. 36 60) 1bnu'l-Kelbi, Kitcibu'l-esncim, yay. Beyza Düşüngen, Ankara, 1969, s. 30 61) el-1sfehani, a.g.e., c. m. s. 13

KLASİK ARAPÇA'DA KULLANILAN BELLİBAŞLI _______ 137 DUA BEDDUA VE TEMENNİLER

<JJ o .,

~1 ~ p Anasının bızırını ısırasıcal

Ebu Nuvas, Servetiyle kardeşlerini köle yapan beyitiyle başlayan kasidesini

nazmedince Halife el-Emin,onu huzuruna çağınp ı ~~Wı ~~ ~ ~~ ~ .(Ey

fahişe olan anasının bızırını ısırasıca!) diye söze başlayarak onu Uzun uzadıya paylamışbr62.

Ô:ı..;:. f ~) 2» 1 ~ Allah yüzünüiyonağını toprağa sürtsün, Allah rezil etsin.

lmru'u'l-Kays, bir hicviyesinde beddualannı sıralarken şöyle der:

Allah Benkim'in tümünü çirkinleştirsin, Yerbu'un burnunu koparsın, Darim'in de yüzünü toprağa sürtsün!

' , ~J.! Sana feda olayım, Canım sana feda olsun.

Ebu· Nuvas, kime ve ne amaçla söylendiği belirtilmeyen bir şiirinde şöyle der:

, .it .ı.=:.. ~ ~ I+.Jı. Z>\s' , '-~a .. ıı 'ı~ :..i .. \s' • '• ~~~Jj ı.>..r 'i,- - , - J ı.$~ ı.ı- ıJ ~ ~ o o ,. o '*"' , o o o o , J,

. •.!..11 'tj ~X ~!..11 '. 1 w, " t;i '· ·f ~~ ~j ~ 1 ;:.L:iJ,! ıs-- 'f""l' 1"" J ıs-- ~ .) , ~ 1,;;..1 • , 1"" -

64 \;il,ı ~ ~ lJ:f.~i ~ ~\;~ ""~ ~ ".?~' ~i "j ~:ıj Sana feda olayım! Vücudum sıkıntıyı daha iyi taşır ue onu taşımoda senden daha güçlüdür Efendim.

Sana feda olayım! Sen sıtma elbisesi giymişken benim sağlıklı olmam sana karşı hiç de insaflı bir davranış değildi.

Sana feda olayım! Sendeki hastalığa karşı dünyamı fidye olarak uerebilseydim, sen·i dünyada hiçbirşeye değişmezdim

~·, tı Bu dua, bazen fiilin zikredilmeyip yerine ı.r"1 J ~ · ve buna benzer isimler

kullanılmasıyla da yapılır. Mesela Beşşar, sevgilisine hitaben söylediği bir şiirinde ona şöyle seslenir:

65 ~~~~ ~ ~ ~i J~ J ~J$~ ~ı J ~i ~i.ı 62) Aynı eser, c. XXV, s. 69 63) DMın lmri'i'I-Kays, Dar Sadır; Beyrut 1385/1966, s. 165 64) Divan Ebi Nuvds, s. 348 65) Divan Beşşor b. Burd, yay. Mehdi M. Nasıruddin, Beyrut, 1413/1993, s. 353

138 /Doç. Dr. M. Faruk ----------EKEVAKADEMITDERGBİ

Benden uzaklaşsan da anam babam sana feda olsun! Ey canımın feda olduğu kişi!

Müslüman olmak için Peygamberin huzuruna gelen Ebu Sufyan, gördüğü yakın­

lık üzerine ona hitaben ı ~ji 'j ~)1 'j ;~ı~i;.i \..ı Jt 'j c:;.ii lıF~ (Anam

babam sana feda olsun! Ne kadar halimsin, ne kadar da cömertsinf)G6 der.

Peygamberin cenazesinin yıkanmasına bizzat katılan Hz. Ali de kendi kendine,

~ 'j ~ ~J.i \..ı Jt 'j c::.ii ~~ (Anam babam sana feda ol­sun. Sen diriyken de ölüyken de ne hoşsun!) der67.

Hz. Ebu Bekr'in Peygambere sık sık bu şekilde hitap ettiği görülür:6B

ô~ 2b ı :;:i Allah ağzını kapatsın, dişlerini dağıtsıni

Bu ifade, beddua için kullanıldığı gibi, güzel söz söyleyen birini övmek için olum­suzluk edatıyla da kullanılır. Peygamber (S.A.V.), kendisini Övmek isteyen amcası

Abbas'a: ~ ~ :Jli 2iı ı "',iı'iıd! ~ Ji (Söyle Amcacığım, Allah ağzındaki dişleri dağıtmasınf)69 demiştir. Yine Peygamber, en-Nabiğa el-Ca'dl'nirı beğendiği bir şi­

iri için de :J~ 2b ı~;,~"~! ~ (Allah dişlerini sökmesin, ağzına sağlık) demiştir70.

Safvan b. Umeyye, bir tartışma üzerine Cebele b. el-Hanbel'e şöyle bağınr?

71 i.J~!.fo ~~:;.~i~ ~f ~} ~ ~J ~:;.~'i :J~ 2iı ı :;:i~~ •

Sus, Allah dişlerini dağıtsıni Heuazin kabilesinden bir adam bana efendi olacağına, Kureyş'ten biri olsun daha iyidir.

tbn Hacer el-'Askalani, kendisine bir konuda ihanet eden, daha sonra yazışıp yeniden dostluk kurmak isteyen birisine hitaben:

72 ~::,~ı ~li;:,. ~&!:diı ı.l ~~ ~ :J\s 2iı ı~ l!.l.i~ı ç_;) ~ Ağır ol bakalım, iftirayı bırak. Allah dişlerini sauursun! Saldırıda öylesine aşırıya kaçtın ki, maksadını aştın.

66) lbn Hişam, es-Sire, c. N, s. 45 67) Aynı eser, c. IV, s. 313 68) Bkz. Aynı eser, c. n, s. 487, 498 69) el-Mes'Odl, a.g.e., c. n, s. 130 70) lbn Kuteybe, eş-Şi'r ve~·şu'arô', s. 181 71) lbn Hişam, a.g.e., c. IV, s. 86 72) Divôn lbn Hacer el-'Askalôni, s. 220

' ·1 ı

l

KLASİK ARAPÇA'DA KULLANILAN BELLİBAŞLI 139 DUA, BEDDUA VE TEMENNİLER ----------

~ ·, ~ .

.\11 1 ~ · Allah çirkin/eştirsin anlamında olup sık kullanıldığı için Allah

kahretsin, Allah belasını versin gibi beddualara yakın bir anlam ifade eder. Ba-

zen, sülasi e;i şeklinde kullanıldığı gibi ~ şeklinde meful-ü mut-lak olarak da kullanılır.

el-Farazdak, kabilesi Teınlm ile övündüğü uzun bir şiirinde, Cerir'i hicrederken şöyle der:

73 ~~ı:-~:;~;.~ 16__bı ~i~ 4f;ıı ~ Anasının karnında taşındığı ve çıktığı rahme Allah lanet etsin!

Kaybolmuş Arap boylarından Ceclıs'e mensup bir kadın, kendi kavmini Tasi:n kabilesine karşı harekete geçirmek için söylediği bir şiirinde şöyle der:

1!-~t , , , , ,. o ~ , , " , , , ...

'-""_ıa_..:to ~ :.•: ~~' Wl~' •ı .W~-~ ' ' ~ • J ' ~ ~- ' -- J .

74 :Jltı Ji:. ~ ~ ~ ~4 ~ J J~)ı ~~i jli {Kabilesini) savunmayan ve üstelik aramızda erk~kmiş gibi kibir/e dolaşanlar belasını bulsun!

Eğer bizler erkek ve siz de kadın olsaydınız, asla zilleti kabul etmezdik.

Ebu Kelbe, el~A'şa ve el-Asamm b. Ma'bed'i hicvettiği bir şiirinde şöyle der:

,..., ,,,J. -- . -·-u~ ~ ~J~"' ~.& .

. ' Soylu bir kabilenin iki şairi olarak ikinizi de Allah kahretsini Burunlarınız testereyle kesilir gibi kesi/sini

lbnu'r-Rfınll, el-Buhturi'nin şiirini şöyle eleştirir:

76 ~~ ' l.Sj, lN ~1 o • :. •• " J . ,.f4i]l ~ '

Buhturi'nin bir sürü zahmet ve yorgunluktan sonra şiirinde söylediği şeylerin Allah belasını versini . '

~ :;_,' Gözün aydın/Müjdeler olsun!

73) Divanu'l-Farazdak, s. 494 74) el-Mes'Odi, a.g.e., c. ll, s. 137 75) lbn Kuteybe, iı.g.e., s. 163 76) Divan lbni'r-RQmi, c.l, s. 34

140 1 Doç. Dr. M. Faruk ----------EKEVAKADEMifDERGEİ

İbn Abbas, Hz. Ali'nin oğlu Hüseyin'in Kufe'ye gitmeye karar vermesi üzerine, Hicaz bölgesinde hilafetini ilan etmeye hazırlanan Abdullah b. ez-Zubeyr'e şöyle der:

77 j~l J ~-W Jt)l Jl ~~ ~ 1..\iı, ;.ı.yı ;;;.ı~ ;sı~:;. ~-.J Gözün aydın lbnu'z-Zubeyr! lşte Hüseyin Irakla gidiyor ve Hicaz'ı sana bırakıyor.

~~ .., ~ ~ . 4ıı,.,jf .ı» 1 ~ Allah eklem yerlerini koparsın!

W' ~r ~ Babası olmayasıca, babasız kalasıca anlarnındadır. Bazen, beddua et­

mekten çok bir tenbih ve uyan amacıyla da söylenir. ~ı .:'ı i..ıf ~, :u4i ~ şeklinde de kullanılır. Mesela \..:tJIJ yi .ı...i ı.J-!.uıı ı:ı:.k )ı ~.liı Jı Jll:ı.il , ~ Lır ~ cümle­si, Evierimize gelen şu iki adama çıkıp bir baksanaf7B şeklinde çevrilebilir.

ei-Farazdak, Ceıir'i va babası Atiyye'yi hicvettiği bir şiirinde şöyle der:

Atiyye, Galib gibi olmayı umut ediyor. Kuleyb ve Darim birbirine eşit olur mu babası olmayasıca?

Cahiliye şairlerinden el-Hadire, Kufafe Savaşını tasvir ettiği bir şiirinde şöyle seslenir: >ı

lyiliğimizden dolayı bizi övsenize babası olmayasıcalar! Çünkü övgü, kalıcı o/andır.

Hac Emirlerinden Ubeydullah b. İshak ei-Haşimrnin hikmetli sözler içeren şu beyitinde beddua ya da hakaret değil de bir uyan için kullanılmıştır:

sı~~ ı::.ı~~r ~~;.ı. tı ·ı:~( a~ a~.JJ ~~i~~ j • ~ ~ ~· J ,., ~ .

Ölüm için hazırlık yap be adam! Eğer nefsinin dürüstlüğünü istiyorsan onun için birşeyler yap!

77} el-Mes'Cıdi, a.g.e., c. m, s. 65 78) lbn Hişam, a.g.e., c.TI, s. 436 79) Divanu'/-Farazdak, s. 575 80) el-lsfeharu, a.g.e., c. m, s. 272 81) Aynı eser, c.IV, s. 96

KLASİK ARAPÇA'DA KULLAJ'l!LAN BELLİBAŞLI _____ _ DUA, BEDDUA VE TEMENNILER 141

Bu ifade, amalığını dile getiren Cahiliye şairlerinden el-Esved b. Ya'fur'un şu be­yitinde de bil ki, anla ki şeklinde muhatabımi dert yanar bir üslubu içinde söylen~ miştir? .

Bil ki, başıma gelen felaketler arasında, yeryüzündeki yolların bana kapanması vardır.

Zuheyr b. Ebi Sulma'nın muallakasında hikmetli sözler içeren beyitlerden birisin­de de yukandakine benzer bir anlam vardır:

s3 ~~ , ~ 4i ~ , ~r ~w ~:;) ~W' ~~ :- -~::.. Hayatım zahmetlerinden bıktım usandım. Kim seksen yıl yaşarsa, bil ki, bıkar.

Bu ifade, bazen de istenen birşeyin karşıdaki kişi tarafından yapılması için kul­lanılır. Mesela Emevi Devletini ele geçirmek için Mervanilerle mücadeleye giren Zu­fer b. el-Haris, en zor günlerinde eşine hitaben söylediği bir şiirinde şöyle der:

Bana silahımı versenet Çünkü ben, savaşın uzayıp gittiğini görmekteyim. 3 ,. (IJ.,. r ;:,.u ~~ ":1 Anası olmayasıcal

Ağır bir beddua olmakla birlikte, bazen şakalaşmak ya da muhatabın dikkatini bir yere çekmek, yahut ondan bir şeyi tam olarak anlatmasını beklemek için kulla­nılır.

Bazı örnekler:

1 i!.l....f ~1 ~ ~Ü) ~f ~ (Senin bununla ne ilgisi var anası olmapası-ca?)B5 ~ ' ~ ~

1 ~!.ll ~1 ':ll.l.A ~~ t.,lA f (Şimdi bunu yeri mi anası olmayasıca?)B6 Y Z,~ l..\..lo J ~ 1 W rt ~ (Korkak olan böyle birşey yapar mı anası ol­

mayasıca?)B7

82) Kuteybe, a.g.e., s. 157 83) et-Tibrizi, Ebu Zekeriyya Yahya, Şerhu'l·kasa'idi'l-'aşr, Beyrut, 1405/1985, s. 152 84) el-Mes'Odi, a.g.e., c. ID, s. 96 85) el-Beyhaki, ei·Mehôsin ue'/-mesôui, s. 362 86) el-lsfehani, a.g.e., c. ll, s. 141 87) el-Ya'kübi, Tarih, c.ll, s. 183

142 /Doç. Dr. M. Faruk ------~--EKEVAKADEMITDERG$j

~,. ll ,

~U J. 'J Sana buğzeden sağlık bulmasın (iflah etmesin)

Beşşar, Emevi şairlerinden el-Kumeyt'in iyi bir şair olduğunu ispatlamaya çalı­şan birisine şöyle tepki gösterir:

" , .,, ... ,. ~"" ""' ,. ,. , "' ,. , ,. .... ss ı ö~ı ak· '· .ı.ı:, • '· ~. ~-· 1 ~J a.::.ı '·~""H ~, '. ·.ı -:Jk,' , • i , ~u -t~ 'J , J .,rP u ..rP ı:fi •1""' ~ ... .., ~ J' •J ı.$.;1 , ı,r.

Allah iyiliğini versin! Otuz yıl ye1lense bile bir tek yel1enişinden haz alınmayan bir adam gördün mü hiç?

İbn Kuteybe, bunun, ~~ 4r ~(Sana buğz eden babasız kalsın!) sözünün

avam dilindeki şekli olduğunu söyler.89

ô~ ~ ~ Sütü bol olmayasıcal . ~4, • :,

Bu beddua, kişileri övmek için söylenen o~ ~ sözünün bir nevi olumsu-

zu olup if/ah etmeyesice, gün yüzü görmeyesice vs. maksadıyla söylenir. eş-Şerif er-Radiy, bir mersiyesinde şöyle der:

90 ~~ ji !tt~ '*4 ıJ i:? ~~ ~! ':?):, j~ ~ , Sana verdiğim bir sözü yerine getirmede açık ya da gizli bir oya/anma içinde olursam, gün yüzü görmeyeyim!

Ebu'I-'Aliye el-Hasan b. Malik eş-Şfuni', el- Asmainin ölümü üzerine söylediği bir şiirinde şöyle der:

Asma'i'nin acısından sonra dünyadaki kadınların sütü kurudu, Bize de sadece üzülmek kaldı.

Muhadramun şairlerinden olan ve Islamı kabul eden Şubeyl b. Varka', dini veei­beleri yerine getirmeyen birisiydi. Ramazan'da oruç tutması gerektiği kızı tarafırı­dan kendisine hatırlatılınca şöyle der:

88) el-lsfeharıl, a.g.e., c. ill, s. 222 89) lbn Kuteybe, Edebu'l-kiitib, s. 443 90} Divan eş·Şerif er-Radiy, c. I, s. 298 91) lbn Hallikan, Vefeyiitu'l-a'yiin, c. m, s. 176 92) lbn Kuteybe, a.g.e., s. 299

1

K.LASİK ARAPÇA'DA KULLANiiAN BELLİBAŞLI DUA BEDDUA .VE TEMENNİLER -------

Bana oruç.tutmamı emrediyor hayır görmeyesieel Nasıl olsa mezar da uzun bir oruç olacak babası olmayasıcal

lbnu'-Rurnf de, bir hicviyesinde bu ifadeyi şöyle kullanır?

93 '• .... _! , -- " - , , ~ ~ .. \,·~ . ı.ı.ı:-· 'ı ,,,; .... ~. ·} ~ }""' "'!""""' 1;!

Ey ebediyen rezillik/er içinde kalacak olan Halid, gün yüzü görmeyesini ~ ,. .,. , ' .il\ 1 ~J 'J Allah korusun, gözetsin anlamına gelen 4S ~ ' .& 1 ~j

gibi duaların olumsuz şeklidir. Ebu Nuvas'ın bir hicviyesinde dedi~i gibi: . ... J. ,. . J\ "'

94 ~~ ~~ ~J ç_j) J.ı .iili ~J 'J

Allah, salyasıyla adımı kirleten lbn Revh'i korumasıni ·

~") ~ ~ Boynuzların çıkmasın!

143

Büyümeyesin, küçük kalasıni anlamında bazen beddua bazen de şakalaşmak anlamıyla söylenir. 'Umar b. Ebt Rebi'a, bir şiirinde kadınlar arasındaki bir konuş­mayı tasvir ederken şöyle der:

95~;tıı~~~ij ~ıs~.,~~~Jii Ona dediler ki? Büyümeyesieel Kapısı gizli kalan şeyi aç da işitelim.

~jA ~ Hoş gelmeyesieel . Hoşgeldin anlamına gelen ~jA sözünün olumsuz şekilde kullanımı olup

kişiler yönelik olarak de~il de, genellikle hastalık, yaşlılık, gurbet gibi istenmeyen durumlar için söylenir. eş-Şerif er-Radiy, bir şiirinde şöyle der:

96 J ~ ~. -=· ~it ~- Su .. -:·- .u ~ ~l.ı \;..·- ~ ,) _ ~ J ~ - tro --- - -· : . .;P

/çinde, sığınan kişi için barınma ve aklını yitirene dayanak olmayan ev olmaz olsun1

93) Divan lbni'r·Rumi, c. m, s. 408 94) Divan Ebi Nuvas, s. 563 95) Divan 'Umar b. Ebi Rebi'a, s. 122 96) Divan eş-Şerif er·Radiy, c. I, s. 312

144 1 Doç. Dr. M. Faruk ----------EKEVAKADEMUDERGBİ

en-Nabiğa ez-Zubyant de bir şiirinde, dostlardan aynlmanın verdiği üzüntüyü şöyle dile getirir:

Eğer yarın dostların ayrıliğı gerçekleşecekse, yarın gelmez olsun!

'Umar b. Ebt Rebra, gençliğin elden gidişinden dert yandığı bir şiirinde şöyle der:

Gençlik yok olup gitti ve yerine ölüm geldi. Gelip konan yaşlılık hoş gelmez olaydı!

" , .iiı 1 ~ Allah kahretsin, Allah lanet etsin anlamında olan ve Cahiliye

Devrinden beri kullanılan bu beddua biçimi, kadere, feleğe veryansın ebnek için de kullanılır. Muallaka şairlerinden 'Antara'nın hamasi bir şiirinde düşmana şöyle ses­lenilir:

Lanet olasıcal Mızraklılarla karşılaşınca mızraksız savaşabilen birisi olduğumu öğrenmedin mi?

Muallaka şairlerinden Lebtd, kardeşi Erbed için söylediği bir mersiyesinde şöyle der:

Allah feleği kahretsini Ben onun (feleğin) insanoğluna kötülük yapmaya düşkün olduğunu açıkça gördüm.

Leyla'ya olan aşkından aklını yitiren Mecnun, kendisini tedavi eden tabipierden şikayet ettiği bir şiirinde şöyle der:

97) eş-Şantamari, Eş'ôr şu'arô' es-sitte el-côhi/iyyin, s. 229 98) DMın 'Umar b. Ebi Rebi'a, s. 167 99) eş-Şantamari, a.g.e., s. 507 100) Divôn Lebid, Dar &ıdır, Beyrut, 1386/1966, s. 91 101) lnalcık, Ş., Divôn Mecnün, s. 10

ı

KLASİK ARAPÇA'DA KULLANILAN BELLİBAŞLI_..;.._ ____ _ DUA, BEDDUA .VE TEMENNİLER 145

Uzakta kalma tutkusunun aşığa şifa verdiğini gördük diyen topluluğu Allah kahretsini

Beşşar, bir hicviyesinde:

102 ~\ı::Jı.-~ -. \..., ,., ,_ i.l.o, !"" ~ J~J'ı...o.ıJ J - , ,

Seni kendilerine başkan yapan kavmi Allah kahretsini Halbuki sen, yönetilen ve tadı bozulmuş birisin!

eş-Şerif er-Radiy, bir dostuna yazdığı bir şiirinde:

103 ~~~'ıl ı.: ~:·-~ı ı.F ~iJ <~hi 4.) ı,plı;.. i.;A~ ~ 1 ı}-

/nsanların bana ihanet edip eziyet çektirdiği ve sonunda en yakın/arımdan bile uzaklaştığım bir hayatı Allah kahretsini

- .· .... _ ~- ...... · .. -

W Genellikle ayağı kayıp düşen kişiye 'geçmiş olsun' anlamında söy-

lenen eski bir sözdür. W~ şeklinde beddua etmek için de söylenir. Cerir'in

el-Ahtal'ı hicvettiği bir şiirde dediği gibi:

104 ;4 w ~ , a;)j:Jiı J:;. t.o ~ J-~ ~ ~~~ ~ Farazdak tökezleyip düştükten sonra Ahtalcık da ağıma yakalandı. Tökezleyip düşen kalkmaz olsun!

Ebu Temmam, Vezir Muhammed b. Abdulmelik ez-Zeyyat'ı hastalığından dola­yı ziyaret edişi münasebetiyle söylediği bir şiirlnde:

105 ~ı ~ J.;,-..,,:, a~ J~' ~ j- -o!:. ~ ~~:, r. ~f w Geçmiş olsun Ebu Cafer, esenlik içinde ol! Insanlık seninle esenlik buldu, soyluluk da seninle yüce/di.

eş-Şerif er-Radiy de itizari bir şiirinde, bir dostu için hayır dllerken, yukandaki temenniyi olumsuz kullanarak bedduaya çevirir:

106t~ ~J j~ı ~J Js. i hfl J

102) el-lsfehani, e/-Egdni, c. m, s. 150 103) Divdn eş-Şerif er-Radiy, c. ll, s. 977 104) Divdn Cerir, s. 228 105) Diuôn Ebi Temmdm, c.l, s. 296 106) Divdn eş-Şerif er-Radiy, c. I, s. 322

146 1 Doç. Dr. M. Faruk ----------EKEVAKADEMUDERG$İ

Sana saldıran düşmaniara geçmiş olmasın! Burnu sürtünen düş­man, düştüğü yerden ka/kmaz olsun!

Bahau'd-Devle'yi övdüğü bir şiirinde de geçirdiği bir hastalıktan dolayı ona şöy­le der:

Geçmiş olsun ue bundan sonra bir daha ayağın tökezlemesini Yücelikle kucak/aş ue gücüne geri dön! .. ... ~

~ .ı1ı 1 ;,ı Allah dağınıklık/arını toplasıni

Dağılan ve birbirinden aynlan topluluklar ve akrabaların tekrar bir araya gelip kavuşmalan için söylenir.

. ~ ~~

~ Anasız ka/asıca anlamında olup yulandaki ~ ile eş an--lamlıdır. Bu fiil de, muhatabın durumuna göre değişik kiplerde çekilir, isim cümle-si olarak kullanılabilir. Sadece beddua etmek için değil, bazen sitem, teşvik, uyan vs. amacıyla da söylenebilir.

el-Farazdak, Selm b. Ziyad'ı övdüğü bir şiirinde şöyle der:

ı os J.:.. Jt ~ J • ... ~: •• ~~ ~ ~..ıw ~ ~ .....,! ·c.ıı .:u~~ . ~~ ı-- . ' ~ . ' ~ ~ tJ!"' J ~ J ,. J! ~ ....... , ~ ,

Güzel işlere kapılarını kapıyanları bırak ue Selm'e doğru yöne/ ey kadın!

Aynı şair, bir hicviyesinde de şöyle der:

Ensesi kalın ue semiz iken şimdi ölüme mi teslim oluyorsun anası çocuksuz kalasıcal

Cahiliyye şairlerinden olan ve Hire hükümdarlarının katipliğini ve tercümanlığı­nı yapmış olan Adiy b. Zeyd, en-Nu'man tarafından kapatıldığı zindandan oğlu Amr'a gönderdiği bir şiirinde:

107) Aynı eser, c. I, s. 214 108) Diuanu'I·Farazdak, s. 546 109) Aynı eser, s. 631

ı

KLASİK ARAPÇA'DA KULLANILAN BELLİBAŞLI ______ 147 DUA BEDDUA VE TEMENNİLER

.$ ..... ,

'i~ J~ ' ~1 ~ıi,A ~i

~~~~i t>f ~~ ~f . .

Ey Amr, ben esarette iken sen saldırmayıp oturursan, benden sonra anan da seni kaybetsin! · Baban tutsak iken senin kayıplara karışman seni üzmüyor mu cin çarpası!

eş-Şerif er-Radiy,bir methiyesinde:

lll ~ı.~ \.ı~~~: .. ~·, ~, '-'; ~ *' J "-

Batı/ bir düşüncenin sapıklığa sürüklediği azgın kişiye de ki? Ben öyle bir meukiye ulaştım ki sana orada hayat yoktur.

Matn1d el-Huza'f de Abd Menaf Oğullannı övdüğü bir şiirinde şöyle der: J~ ~ J\ı ~:J·= ~ ~, ~,~~~~ iı ,l!..-ııl .. ft ~ ... ... . , ; jl j y_,..., ~J' T- ..

ııı ~ı;, ~ J ~;.. ~ ~ J~-...:'~' ~i~ ;;; U;. "J ~i ~w;• Ey yükünü toplayıp giden adam! Abd Mendf Oğullarının yanına gitsene!

Bilmiş ol ki, evlerine kondun mu, seni açlığa ue aşağılanmaya karşı korurlar.

Mecnun'u çölde, yan çıplak, zayıf ve perişan bir halde bulaniann ona hitaben

söyledikleri~!~~ 1-...it;;cürnlesi, Kimsin sen be adam! diye çevrilebilir113.

Yukanda geçen ve genellikle, fiil, fiil cümlesi ya da isim cümlesi halinde rastla­dığımız dua ve beddualara ekleyeceğimiz bazı kelime ve tarnlamalann da önemli olanlannı ya da sıkça kullanılanlannı aşağıda sunuyoruz:

~:, Genellikle bitişik bir zamire muzaf olarak gelen bu kelime, bazen yermek, bazen bir işe teşvik, bazen de övgü olarak kullanılır. Mesela, Cerir'in aşa­ğıdaki beyiti,

110) el-Ya'kübi, Tarih, c.I, s. 214 lll) Divan eş-Şerif er·Radiy, c. II, s. 617 112) el-Ya'kübi, a.g.e., c.I, s. 244 113) lnalcık, Ş., Divan MecnCm, s. 30 114) Divan Cerir, s. 129

148 1 Doç. Dr. M. Faruk -----------EKEVAKADEMUDERGBİ

Ey Meyye, sözünü yerine getirsenet Böylece emanetine bağlı ka/sana!

şeklinde çevrilebilir.

Bir muhalifini makamma çağıran ve onu ortadan kaldırmak isteyeri Emevi Ha- ·

lifesi Abdulmalik b. Mervan'ın, mabeyncisine söylediği

Y ~W ı J..!i; Z>t :;~ ~~ üı e-;= · .it , ~.:, cUmlesi de, Baksanal Amr içeri girdiğinde üstüne kapıyı ka-

patabi/ir misin?J.lS şeklinde çevrilebilir.

Bu kelime bazen de Türkçe'de ünleme sırasında kullanılan kaba be anlamına ge­lir. Mesela Sermekilerden Yahya b. Hatid'in, Yanımda divit yok diyen katibine

hitaben söylediği 116 UT u;~~~~~ ifP)':lı ~ı ~..J sözünü, Ayıp be!

Yeryüzünde, alet edevatmdan ayrı düşen sanat erbabı olur mu hiç? diye çevi­rebüiriz.

Aynı şekilde Sasani hükümdarlanndan birinin Adiy b. Zeyd'e söylediği ,. .J • • 1 ...... "',~~ ....

ll7~ ... · u ~t • · •ı O.' .L:~.H JT •. ' •' ·.' , ~.JS. \.ı ~..J cUmlesi de . .r-> , ., ~ u- J .) ~ ~ ı:r . , - ' Adiy be, Munzir Hanedamndan geriye kimse kaldı mı, onlardan işe yarar kim­se var mı? şeklinde çevrilebilir. Buna benzer bir başka örneğe de, Ebu Sa'd el-Ka'ka' ile Beşşar b. Burdarasında geçen bir konuşmada rastlamaktayız118.

Halife ei-Mehdi'nin, sıkıntılı bir anında huzurunda bir şiir okuyan Ebu'l-Atahi­ye'ye söylediği şu cümlede ise takdir anlamı vardır:

ll9 .~?.-ji J <-1~:, J ~ ~ ~ ~f J !~..J {· :, ;.t !yi ettin be! içimde olana dokundun, öğüt verdin, az ve öz konuştun.

Hassan b. Sabit'in Peygamber için söylediği bir mersiyesinde, acınıp dövünmek için kullanılmıştır:

120 o':: j; iı j\.~ ·; J V "i.jı 'ı:O; .u:ıA' ; ;1 .:ıı .\..ı:il' O; ~ ~ ; ~ • ,. - """"l ;; .) J 'F:" ~ Cj.J •

Lahidin içine gömülenin ardından, Peygamberin ensarının ve hısımlarının vay haline!

115) ei-Mes'Cıd1, Muruc, c. lll, s. 110 116) ei-Beyhaki, e/-Mehôsin ve'l-mesdvi, s. 210 ll 7) el-lsfehani, a.g.e., c. II, s. 99 118) Bkz. Aynı eser, c. III, s. 180 119) Aynı eser, c. N, s. 76 120) lbn Hişam, es-Sire, c. N, s. 312

KLASİK ARAPÇA'DA KULLANILAN BELLİBAŞLI _____ _ DUA, BEDDUA VE TEMENNİLER- 149

Ebu'l-Atahiye'nin, çektiği sıkıntılar üzerine söylediği bir şiirinde de acınıp dövün­mek için kullanılmıştır:

ı2ı ıW1 .!li...;,-.. .. _ .t:J~.._,_ •. i.-f ı,;:, • "" • "' ....-.... f,.T . JWI"" ı:iJ ~ , ~

Vay halime, vay vay! Tuzak ağına düşmekten kurtuluş yok mu?

1)~1 ~~p Kıçı kırmızı anlamına gelir ve sövmek için kullanılır.

Erneviierin son döneminde yaşayan şair İbn Meyyade'rıin hicviyelerine karşılık veren Beni Haris'ten bir adam, onun nesebini aşağıladığı bir beyitinde şöyle der:

Kıçı kızarmış kadın, babasının Nehbel mi yoksa Murrf mi olduğunu bilemedi. Kahrolasıca!

~~~ ~ Akbaba dışkısı!

.Halife Ö~er, Kadisiyye Savaşı sırasında Ziyad adlı birine, ne haber getirdiğini sormak için 1 ~U:Jı ~ 41)4\.- (Yanında getirdiğin haber

nedir akbaba pisliği!)123 diye hitap etmiştir. ,; , . .1 ,. "' ,

ı:J'}ij öj~ ~')\j Falan kişi, falancanın özüdür/dölüdür.

lbn Kuteybe,-bu ifadenin sövgü için kullanıldığını söyler124.

~~~~~ 0 .. çocuğu

el-Hemezanfnin Öğüt Makamesinde, Ebu'l-Feth el-lskenderi, çocuğunu nefsinin ve şehvetinin esiri olmaması konusunda uyanrken şöyle der:

··~· ~ ·- :~ :.r, .. ~ t 1. ~~ 1:. ~ • . !..~i, ·~:;~_ ~ ç. .!...tı A$~ı.ı.:... _4 4lı , 43 .>Y ı.;....ı .ı a. ""'"' -e-:- wı J t.J"'ZT 6\:i~ J '-..,.,.., J~ ı,tı .J':' • • • •

~ ~

ı2s ~ ~~~ ~~ ~ ıQ 6:·e,.it ... O öyle bir giyecektir ki, dışı açlık, içi uykusuzluktur. Hangi aslan onu giyerse hiddeti söner. Aniadın mı o ... çocuğu?

~:;1 ~~ ~ Ahmak /budala kadının oğlu! 121) el-lsfeha.ni, a.g.e., c. IV, s. 64 122) Aynı eser, c. ll, s. 327 123) el-Ya'kObi, a.g.e., c.II, s. 146 124) lbn Kuteybe, eş-Şi'r ve'ş-şu'ara', s. 457 125) Şerh makamdt Bedi'i'z-zemdn ei-Hemezdnf, s. 316-17

~ i 11

150 1 Doç. Dr. M. Faruk ----------EKEVAKADEMITDERGBİ

Emevi halifelerinden Mervan b. Hakem, kendisiyle kaba konuşan akrabası Ha-• ,. "'"' ,

!id b. Yezide ~:;~ ~1 4 ~i {Benimle böyle mi konuşuyorsun budala ço-

cuğu?)126 diyerek hakaret etmiştir.

0 ... çocuğu

Harun er-Reşid'in oğlu el-Kasım, şair Ebu'l-'Atahiye'nin kendisini hicvetmesi • o "' • , ,,. ,

üzerine, ! ~j4JI ~~ ~ J 4,1"! ~~ f , ~1 ~1 \t (0.. çocuğu! Böyle bir durumda beni ~i ima ettin?)127 kendisine diyerek sert çıkışır.

~o~l ~~ lot Asıl anlamı, Sünnet edilmemiş kadının oğlu! olup sövmek ama­

cıyla Ahlaksız kadının oğlu/O ... çocuğu anlamında kullanılır.

Halife el-Emfn, Ebu Nuvas'ın bir şiirinde Ha ve Hakem kabilelerinden övgüyle söz etmesi üzerine ona,

• o ,, , ... ,, , ... o ., ... ,

... ~ı J ~:·lc.} ~f.Jj Jl Y ~~l ~4f Jl J ~IJi ~ ~oL:iı..Uı J-1 ~ ~J"JJ f ... "',, ~ ""'

{Kimin/e dost olduğunu ve kime mensup olduğunu biliyormusun o_. •. çocu-ğu? Yemen'in en aşağılık iki kabilesine ... !) diyerek azarlar.128

Harun er-Reşid, bir şiirinde Musa peygamberin asasını hafife alan Ebu Nuvas'a \ ~""' _,, 1 ""' o o ,., ...

hitaben, \' ~ 1 r.r) ~ ~ ~ ~- ·.~.h ~f , ~\.oiJll J.ı ~ (0 .. çocu-

ğu! Sen misin All;hın peygamb~ri Musa'nın asas;nı hafife alan?)129 diyerek kı­zar.

Cemel Vakası'nda ağır yara alıp can çekişen ve bazı beyitleri terenntim eden bir adam, yanına yaklaşan ve şiir yerine kelime-i tevhidi zikretmesini telkin eden biri-

sini, ~ 9j..:Jı ~ ~j.J~ ~{1 ~ıtl , ~~~ ~ı ~ (0... çocuğu! Sen

misin ölüm esnasında bana korkmamı emreden?)130 diyerek tersler.

~ı Jı ~ Aşağılık kadının/cariyen in oğlu anlamında olup ~-;__.;bl J-1 ~ ile eş anlamlıdır.131

J}Jı ~ ;}.1 ~ Bızırı parça parça olmuş kadının oğlu! 126) el-Mes'Odi, Muruc, c. m, s. 97 vd. 127) el-lsfeharu, a:g.e., c. IV, s. 70 128) Aynı eser, c. XXV, s. 69 129) lbn Kuteybe, a.g.e., s. 552 130) el-Mes'udi, a.g.e., c.ll, s. 379 131) Örnek için bkz. lbn Hişam, Sire, c. m, s. 296

KLASİK ARAPÇA 'DA KULLANILAN BELLİBAŞLI DUA, BEDDUA VE TEMENNİLER . ------- 151

Peygamberin amcası Hamza b. Abdulmuttalib, Uhud Savaşı'nda, karşısına çıkan , ll .. , "" " J.

Siba' adlı bir Mekkeliye, J,.,.ı:.;s1 3RW1> J.ı 4 ~1 ~ (Gel bakalım

buraya, bızırı parça parça olmuş kadının oğlu!) diye seslenerek vuruşmaya çağı­nr132.

J~ J. ~ ~ Nesebi sarih olmayan/Soysuz anlamındadır.

Cerir, bir hicviyesinde Mtcas adlı birisine şöyle hitap eder:

Ey Mfcôs, ey saman kurdu, ey soysuz oğlu soysuz! Bize sayıp söven, bari senden başkası olsaydı!

?1 ~~Lo~ Anasının bızırını emen!

HarOn er-Reşid, öldürülmesini emrettiAi veziri Cafer el-Bermekfnin infazını 1 o ti!..J.oa"''

ağırdan alan eellada hitaben ~(;. ~1 ' ~\ .):.! ı,j'\.o 4 (Bana onun ki:dlesini ' ' '

getir, anasının bızırını emesice/)134 diye bağınr.

?1 ~..J- ~J Yukanda geçen CtJ sözcüğü gibi bazen takdir, bazen de ~· acıma maksadıyla kullanılan :J-tj sözcüğü, ~\ sözcüğüyle birlikte kullanı-

lınca birisini cesaretinden ve kahramanlığından dolayı methetmek amacı güder.

Ebu Nuvas, ravisi Ebu'I-Beyda için söylediği mersiyesinde?

ıfo. üı J~i ~ ~.:, •

Keskin kılıçların vay haline! fleri atıldıkları zaman, akıllara durgunluk veren kahramanların artık bulunmadığını görecekler.

Endülüslü lbn 'Abdun da bir zamanlar hizmetinde çalıştığı AftaSıler için söyledi­ği ünlü mersiyesinin övgü bölümünde şöyle der:

132) Aynı eser, c. ID, s. 74 133) Divan Cerir, s. 320 134) lbn Kesir, el-Bidaye ve'n-nihiiye, Beyrut, 1413/1993, c. X, s. 205 135) Divan Ebi Nuvas, s. 573 136) el-Merrakeşi, e/-Mu'cib /i telhis ahbiir el-Magrib, Leiden, 1881, s. 59

152 1 Doç. Dr. M. Faruk ----------EKEVAKADEMrrDERG5İ

Savaş meydanında öldürülen sabırlı ve gözüpek aslanların öcünü almak isteyen ve sonunda alan kişiye helal olsun!

Temenni, takdir, yakanş, kınama, sitem vs. amacıyla kullanılan çok sayıda meful-ü mutlak da vardır. ez-Zemahşeri, bunlann bir kısmının ikil olarak kullanıl-

dığını belirtir. Bunlar arasında ~~ (Ne olur, acı bana, lütfet!), \U ;;\ (Sana

itaat edip sana yöneliyorum), ~:\i.;;.. (Sana mutluluklar dilerim) başta gelir.

Tekil olarak kullanılanlar arasında ise, \ i~ (Kötü kokasıca!), i..*-" (Yenile-tti~J #fl~ .r

sice, kahrolasıca!), U\, a (Az şey bulasın, mahrum kalasın!),;:) .... :: ••. ;_:J (Vah

sana, vah canım!) sayılabilir137.

137) Diger örnekler için bkz. ez-Zemahşeri, el-Mufassa/ fi 'ilm'i'/-/utJa, Beyrut, 1410/1990, s.47

1