Takim-secimi

7/31/2019 Takim-secimi

1/112

T.C

MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS

CNC TEZGHLAR VEKESC TAKIMLAR

ANKARA 2006


2/112

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 saylKarar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarndakademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retimprogramlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelikgelitirilmi retim materyalleridir(Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeyerehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm,denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul veKurumlarnda uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterliikazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir veyaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerindenulaabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarakdatlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullan

lamaz ve cret kar

l

ndasatlamaz.


3/112

i

AIKLAMALAR ...................................................................................................................iiiGR .......................................................................................................................................1RENME FALYET1 ....................................................................................................... 31. PARA SIFIRLAMASI.......................................................................................................3

1.1. Paras zerinde Sfr Noktas Belirlemenin nemi ve Avantajlar.........................31.2. CNC Tezghlar Sabit ve Gezer Sfr Noktalar............................................................5

1.2.1. Tezgh Sfr Noktas ..............................................................................................51.2.2. Balang Sfr Noktas ..........................................................................................61.2.3. Paras Sfr Noktas ..........................................................................................61.2.4. Blgesel(Gezici) Sfr Noktalar ............................................................................ 71.2.5. Park Noktas ..........................................................................................................7

1.3. G Kodlar ve Anlamlar .............................................................................................81.4. Koordinat Sistemleri ................................................................................................... 101.4.1. CNC Tezghlarda Eksenlerin Yerletirilmesi......................................................101.4.2. Programlama Yntemleri.....................................................................................15

1.5. Kesici Takmlar...........................................................................................................191.5.1. Kesici Takm Malzemeleri ..................................................................................20

UYGULAMA FAALYET ..............................................................................................29LME VE DEERLENDRME ....................................................................................30PERFORMANS DEERLENDRME..............................................................................32

RENME FALYET2 ..................................................................................................... 332. LEME PARAMETRELER ...........................................................................................33

2.1. Temel malat lemleri ................................................................................................332.1.1. Tornalama lemi.................................................................................................342.1.2. Frezeleme lemi..................................................................................................342.1.3. Delik Delme lemi..............................................................................................352.1.4. Raybalama lemi ................................................................................................352.1.5. Talama lemi.....................................................................................................36

2.2. Kesici Takmlar...........................................................................................................372.2.1. Kesici Takm Malzemeleri ........................................................................... 382.2.2. CNC Torna Tezghlarnda Kullanlan Kesiciler ................................................. 382.2.3. Sert Maden Ularn Kullanm zellikleri............................................................412.2.4. CNC Tornalama Ularin ISO Kodlama Sistemleri ........................................42

2.2.5. Tornalama Takmlarin Skma Sistemleri........................................................482.2.6. Tornalama Skma Sisteminin Seilmesi ..............................................................492.2.7. Tornalama lemlerinde Takmlarn Seimi ....................................................502.2.8. Mekanik Skmal U eklinin Seilmesi .............................................................512.2.9. Mekanik Skmal U Byklnn Seilmesi...................................................522.2.10. Finilemlerin Ke Rads ve Przllk Deerleri...................................532.2.11. Parasleme in Kesici U Seimi rnekleri............................................ 542.2.12. CNC Frezeleme in ISO Kodlama Sistemi ......................................................552.2.13. Deitirilebilir Kesici U Seme lemleri........................................................57

2.3. CNC Tezghlarda Kesme Hz ve lerleme.................................................................612.3.1. Kesme Hz ..........................................................................................................61

2.3.2. Kesme Hzn Etkileyen Faktrler .......................................................................62

NDEKLER


4/112

ii

2.3.3. lerleme................................................................................................................ 64

2.3.4. lerleme Miktar

n

Etkileyen Sebepler.................................................................642.3.5. Torna Tezghnda Kesme Hz ve lerleme Hesab .............................................642.3.6. CNC Freze Tezghnda Kesme Hz ve lerleme.................................................67

2.4. Takm n Ayar ve llmesi ....................................................................................702.4.1. Takm zerinde Takm n Ayar........................................................................702.4.2. Harici Takm n Ayar ........................................................................................ 72

2.5. CNC Tezghlar Takm ve Paras Balama Gereleri...........................................722.5.1. CNC Tezghlarda Paras Balama Gereleri.................................................732.5.2. CNC Tezghlarda Kullanlan Kesici Balama Gereleri .................................... 76

UYGULAMA FAALYET ..............................................................................................81LME VE DEERLENDRME ....................................................................................82

PERFORMANS DEERLENDRME..............................................................................84RENME FALYET3 ..................................................................................................... 853. CNC TEZGHLARINA DOSYA AKTARIMI................................................................85

3.1. Temel Bilgisayar Kullanm........................................................................................ 853.1.1. Microsoft Word Program....................................................................................853.1.2. Windows Word Pad.............................................................................................863.1.3. Not Pad ................................................................................................................ 87

3.2. Dosya Aktarmnn nemi ve Gereklilii...................................................................883.2.1. DNC Nedir...........................................................................................................883.2.2. DNC Sistemin Yaps ..........................................................................................893.2.3. DNC Dosya Aktarm Sisteminin stnlkleri ................................................... 90

3.2.4. DNC Sistemin Salad Avantajlar....................................................................913.2.5. DNC Sisteminin Kazandrd Verimlilik ...........................................................923.3. Nc Dosya Aktarm Programnn Kullanlmas ............................................................92UYGULAMA FAALYET ..............................................................................................96LME VE DEERLENDRME ....................................................................................97PERFORMANS DEERLENDRME..............................................................................99

MODL DEERLENDRME ............................................................................................100CEVAP ANAHTARLARI ...................................................................................................104KAYNAKA.......................................................................................................................106


5/112

iii

AIKLAMALARKOD 482BK0027ALAN Makine Teknolojisi

DAL/MESLEK Bilgisayar Destekli Makine Ressaml

MODLN ADI CNC Tezgahlar Ve Kesici Takmlar

MODLN TANIMIPara sfrlamas, ileme parametreleri ve CNC

tezghlarna dosya aktarm yapmay renme materyalidir.

SRE 40/24

N KOULBilgisayar ile saysal kod tretme uygulamalar dersinin

1. modl olan takm yollar oluturma modln alm olmak

YETERLKPara sfrlamas yapmak, ileme parametrelerini

oluturmak ve CNC tezghlarna dosya aktarm yapmak.

MODLN AMACI

Genel AmaGerekli ortam salandnda para sfrlamas

yapabilecek, ileme parametrelerini oluturabilecek ve CNCtezghlarna dosya aktararak para imalat yapabileceksiniz.

Amalar malat resmi zerinden para sfrlamas

yapabileceksiniz. Tezgh kontrol panelini kullanarak ileme parametrelerini

oluturabileceksiniz. Bilgisayardan CNC tezghlarna dosya aktararak para

imalat yapabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

CNC para ileme atlyesi, CNC takm tutucular, CNC

tezgh kesici takmlar (kesici kalem, freze aklar, sert madenular) bilgisayar ve veri aktarma balant kablolar, CAD ileizim ve modelleme, DNC, CAM paket programlar, paraileme malzemeleri

LME VEDEERLENDRME

Faaliyetin sonunda yer alan oktan semeli ve uygulamallme yntemleri ile kendinizi deerlendireceksiniz.

Verilen ii verilen srede uygulayabilme yeterliinizretmen tarafndan deerlendireceksiniz.

Modl performans testi ile faaliyetle ilgili yeterliklerinizilmek iin test uygulamalarna tabi tutulacaksnz..

AIKLAMALAR


6/112

iv


7/112

1

GR

Sevgili renci,

Bilim ve teknolojideki gelimelere paralel olarak bilgisayar teknolojisi degelimektedir. Bilgisayarlarn retim makinelerine balanmas ve bilgisayar kontroll retimmakinelerinin makine sanayi ve retim sektrnde kullanlmas retim sektrnn hzl birekilde gelimesini salamtr. retim sektrleri hz, kalite, kontrol, maliyet, kr, zaman vb.ynden son derece olumlu bir gelime salamtr. retim sektrnde kullanlan genelbilgisayar destekli sistemler:

CAD (Computer Aided Design- Bilgisayar Destekli Tasarm) CNC (Computer Numerical Control- Bilgisayarl Saysal Denetim) CAM ( Computer Aided Manufacturing- Bilgisayar Destekli retim)Bilgisayar kontroll retim tezghlar (CNC) gelien teknolojide retimin vazgeilmez

bir paras olmutur. Buradaki en nemli sebep bu tezghlarla retimin hzl, hatasz, ksazamanda seri ekilde l tamlnda yaplmasdr. Ayrca verilerin dijital veri hlinegetirilerek saklanmas daha sonra istenildii kadar kullanlmasdr. Bilgisayar balantlesnek retim sistemlerinde birok tezgh bir merkezden kontrol edilebilmekte, bilgi aktarmyapabilmekte ve retim durumlarn kontrol edebilmektedir. CNC teknolojili tezghlar, CADtasarm programlar, CAM bilgisayar destekli modelleme ve retim bugn retim

teknolojilerinin temelini oluturmaktadr. Kullanlan en basit ev ara ve gere endstrisindenotomotiv teknolojisine, uzay aratrmalarndan bilimsel deney ve aratrmalara kadar hemenhemen her alanda kullanlmaktadr. zellikle makine imalat sektr, kullanlan busistemlerin en banda gelmektedir.

Bu retim sektrnde alan yetimi teknik elemanlarn kendi alanlarnda iyiderecede temel bilgisayar bilgisi, temel izim ve modelleme, bilgisayar destekli retimbilgisine ihtiyalar vardr. Bu alanlarda yeterli bilgiyi alan ve kendini yetitiren teknikelemanlar hemen hemen btn retim sektrlerinde istihdam olanana sahip olabilmekte vei hayatna balayabilmektedir.

Bu modl ile retilecek i paralarnn gerekli sfrlama koordinatlarnoluturabilecek, ilem iin gerekli olan takmlar seebilecek, gerekli ileme parametrelerinioluturabilecek, CNC tezghlarna i paras bilgilerini gndererek i paras imalatyapabilmek iin gerekli olan bilgileri renebileceksiniz.

GR


8/112

2


9/112

3

RENME FALYET1

Bu faaliyet sonunda gerekli CNC atlye ortam, CNC retimde kullanlan kesicitakmlar, balama aparatlar ve takm tutucular salandnda i parasnn tezghabalantsn yaparak, koordinat sistemlerini tanyacak, ilem iin gerekli olan sfrlamaayarlarn yapabileceksiniz.

altnz blgede CNC tezgh teknolojisi ile makine imalat yapan sanayikurulularn aratrnz.

nternet zerinden CNC talal retim ve takm imalat sanayi kurulularn,teknik niversite ve teknik eitim kurumlarn aratrnz.

CNC imalat ve retim konulu kitaplardan koordinat sistemleri, i paras vetezgh sfr noktas, kesici takmlar ve takm tutucular ile ilgili ksmlararatrnz ve inceleyiniz.

1. PARA SIFIRLAMASI

1.1. Paras zerinde Sfr Noktas Belirlemenin nemi veAvantajlar

Para programlama teknik elemanna bal olarak CNC tezghlarda tala kaldrmadabirok balang noktas alnabilir. Bu balang noktas kullanlan tezgh tipi, kullanlankesici takm, ileme tipi, i paras biimi veya istee gre alnabilir. Bu balang noktas (3) eksene sahip freze tezghlarnda X, Y, Z eksenlerinin kesitii orijin ve iki (2) eksenesahip torna tezghlarnda X, Z eksenlerinin kesitii orijin noktasdr.

ekil 1.1: Koordinat eksenleri

Tezgh, para kesme ilemine baladnda X, Y, Z ekseninde (tornada X, Z) kzak,tabla ve taret hareketleri bu balang noktasna gre yaplacaktr. paras referans veya

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA


10/112

4

sfr noktas (W) harfi ile simgelenmekte ve i paras zerinde belirtilmektedir. Para

zerindeki btn kesici tak

m hareketleri ve ynleri bu noktaya gre hesaplanacak veilenecektir. CNC program altrlmadan nce referans noktas ayarlanarak tezgahbilgisayarna girilmelidir. paras referans yani sfr noktas oluturulurken aadakinoktalar gz nnde tutulmaldr.

Kullanlan tezgh tipi (CNC freze, CNC torna) Kullanlan kesici takm tipi ( sa yan veya sol yan kalem) parasnn geometrik biimi (kntlar, et kalnl, kademeler, kanallar) leme zaman hesab veya ksa srede ileme (kesicinin en ksa yolu izlemesi) lem ve hesap karkln nlemek iin mmkn olduunca (+) deer

verilmelidir. (Koordinat sisteminden I.blge seimi yaplmaldr. X (+); Y(+) )

ekil 1.2: CNC torna tezgh i paras sfr (referans) noktas

paras sfr noktas CNC torna tezghlarnda 2 eksen (X, Z) ve silindirik paralarilendii iin Z ekseni zerinde ilenecek parann boyutlarna gre herhangi bir noktadadr.CNC torna tezghlarnda i paras sfr noktas yani referans noktas genelde i paras alnyzeyinin merkez noktasna ayarlanr.

CNC freze tezghlarnda ise iki yatay (X ve Y) eksenin kesitii noktadr. Frezetezghlarnda i paras sfr noktas tezgh zelliklerine ve i paras ekline gredeimekle birlikte genelde i paralarnn sol alt keleri seilmektedir. Bu nokta X, Y, Zeksenlerinin orijini olduuna gre tezgh tablas koordinat ekseni tablosunda I.BLGEolmaktadr. Kesici taret ve kzak hareketleri X ve Y eksenindeki btn hareketleri veya yerdeitirmeleri koordinat sisteminde (+) iaretli olacaktr. Bu noktada Z ekseni ise iparasna dalma veya delik delme veya kanal amakta kullanlan bu iki eksene ( X, Y) dikyukar ve aa hareket ekseni konumundadr.


11/112

5

ekil 1.3: CNC freze tezgh i paras sfr (referans) noktas

zellikle srekli ve seri olarak retilen byk parti i paralarnn referans noktaskorunmaldr. Normalde silinmedii srece tezgh kontrol panelinde hem i paras programhem de i parasnn referans noktas tezgh hafzasnda ykldr. koordinat sistemayarlar kesici takm ayarlar tekrar kullanlmak isteniyorsa bir yere kayt edilmelidir. Tekrarayn i siparii geldiinde bu ayarlar ve programlar yklenerek ve gerekli takm ayarlar vetakm telafisi yaplarak ayn i zaman kayb olmadan ilenebilmektedir.

1.2. CNC Tezghlar Sabit ve Gezer Sfr Noktalar

1.2.1. Tezgh Sfr Noktas

Bu sfr noktasnn yeri sabittir ve tezgh retici firmalar tarafndan belirlenmitir. Bunokta ayn zamanda tezghn maksimum ileme hareketi yapabilecei tezgh ii alann dason noktasdr. Bu noktalarn yeri kullanc veya programclar tarafndan deitirilemez.Tezgh koordinat sisteminin orijini bu noktadr.

ekil 1.4: CNC Torna tezgh sfr (referans) noktalar


12/112

6

Bu nokta CNC torna tezghlarnda fener mili zerinde ve torna aynasnn arka

yzeyindedir. Baz

torna tezgahlar

nda maksimum +X ve +Z noktas

ndad

r. CNC frezetezghlarnda ise genellikle minimum X, -Y ve Z noktasndadr. Bu nokta bilgisayarhafzasnda kaytldr ve kontrol nitesi bu noktann yerini bilir. Tezgh sfr noktasnaMakine Sfr Noktas (Machine Zero Point) denilmektedir ve M harfi ile ifadeedilmektedir.

ekil 1.5: CNC Freze tezgh sfr (referans) noktalar

1.2.2. Balang Sfr Noktas

Bu nokta, CNC torna tezghlarnda kesici takmlarn i parasndan en uzak olduunoktadr. Z ekseni i paras merkez eksenin X ekseninde ise aynaya en uzak noktadr. paras ilemi bitip tezghn kesici takmlarnn gittii son noktadr. CNC tezghlar heraltnda veya alp kapatldnda tezghlar eksende hareket yaparak bu noktalarkontrol etmektedir. Bu ileme sfrlama ilemi denilmektedir. Balang noktas ile tezghsfr noktas arasndaki alan tezgh alma alan limitlerini belirtmektedir.

1.2.3. Paras Sfr Noktas

Bu noktann yeri programc tarafndan ilenecek i parasnn boyutlarna grebelirlenmektedir. Bu nokta belirlenirken dikkatli belirlenmelidir. nk kesici takmlarnkesme yapaca ilk nokta olarak belirlenmektedir. CNC torna tezghlarnda aln orta noktas,CNC freze tezghlarnda ise genellikle i parasnn sol alt kesi temel alnmaktadr. paras sfr noktas yeri kesici takmlar iin nemli bir yeri tutmaktadr. CNC tezghlardaok sayda ve yzlerce para ksa srede ilenecei iin tezgha balanan i paralarnn aynboy ve konumda olmas ok nemlidir. Ayrca ilenmemi para boylar da mmkn olduukadar milimetrik olarak ayn boyda kesilmelidir. Ksa kesilen paralardan CNC tornatezghnda sa yan kalem aln tornalamas yaparken ok az veya hi tala kaldrmayacak,

uzun kesilen veya balanan paralarda ise al

n torna kalemi veya kesicileri fazla talakaldracandan kalemin fazla tala kaldrmasna, anmas veya krlmasna neden olacaktr.


13/112

7

Bunun iin torna tezghlarna balanan ilenmemi paralarn boylar kontrol edilmelidir.

Freze tezgah

nda tablaya balan

rken balama kal

b

kullan

lmal

d

r. CNC tezgahta paralarilenmeden nce klasik tezghlarda n ileme tabi tutularak boylar ve kaba ilemleriyaplmaldr.

1.2.4. Blgesel (Gezici) Sfr Noktalar

Blgesel sfr noktalar i paralarnn biim ve ileme durumlarna gre deiiknoktalara verilebilir. Burada nemli olan i parasnn ilenmesinde programlama kolaylsalamaktr. Blgesel sfr noktalar ayn i paras zerinde ayr ayr birden fazlabulunabildii gibi her i paras iin farkl noktalarda da alnabilmektedir. Bu noktalar iparalar ilenirken bir nceki sfr noktas program tarafndan otomatik olarak iptal edilir.

Blgesel veya dier ad ile gezici sfr noktalar zellikle birden fazla balama kalplarnda,evresel delik ve kademe ilemlerinde, karmak paralarn ilenmesinde yaygn olarakkullanlmaktadr.

1.2.5. Park Noktas

Park noktas CNC operatr veya programc tarafndan her i paras iin oluturulanserbest ve istee bal oluturulan bir noktadr. Bu nokta, kesici takmn harekete ilkbalad ve takm deiikliinin yapld noktadr. Para uzunluk ve biimine gredeimektedir. Bu nokta i parasndan belirli bir uzaklkta alnr. Tezgh sfr noktasndanfarkl bir noktadr ve ileme alan ierisinde programc tarafndan herhangi bir noktaalnabilir. paras referans noktasna gre kesicinin tornada (x, z) koordinatnda rnein(50, 50), (75,50), (100, 100) veya frezede (x, y, z) eksenlerinde (40, 40, 40), (60,60,100),(0, 0, 1500) gibi emniyetli noktalardr. Bu uzaklklar i paras biimine gredeimektedir.

ekil 1.6: Park noktalar


14/112

8

1.3. G Kodlar ve Anlamlar

G fonksiyonlar CNC tezghlarda tala kaldrma ve birok fonksiyonel ilemler iinkullanlmaktadr. G kodlarna hazrlk fonksiyonlar kodlar da denilmektedir. G tezghlarCNC programlamada en ok kullanlan kodlarn banda gelmektedir. Her kesici hareketiiin bir G kodu kullanlr. G kodlar tezghtan tezgha yani CNC tezgh reticilerine veprogramlama dillerine gre farkllklar gsterebilmektedir. Bunun iin retici firmalarntezgh programlama ve kullanm klavuzlarndan yararlanlmaldr. G kodlar genel olarakaadaki amalar iin kullanlmaktadr:

Hareket sistemlerini semek iin (Mutlak Sistem-Artl Sistem) l sistemlerini semek iin (Metrik Withworth) Hzl ve tala alma hareketi iin Cep, ada, vida ileme, kanal ama gibi paket evrimlerde Kesici hareketlerini belirlemede Takm telafisi ayarlamadaFANUC programlama diline gre CNC torna programlamada kullanlan baz G

kodlarnn listesi ve anlamlar aadaki tabloda verilmitir.

G KODU ANLAMI

G00 Pozisyona hzl hareket

G01 Dorusal yava hareket (dz ve konik ileme). F ilerleme hz ile

G02 Saat ynnde (CW) dairesel hareket

G03 Saat yn tersinde(CCW) dairesel hareket

G04 Geici bekleme zaman

G10 Polar Koordinat sisteminde hzl dorusal hareket (asal ilemlerde)

G11 Polar Koordinat sisteminde dorusal hareket ( F adresi altnda)

G12 Polar Koordinat sisteminde, saat ibresi ynnde dairesel interpolasyon

G13 Polar Koordinat sisteminde, saat ibresi tersi ynnde dairesel interpolasyon

G17 X-Y alma dzlemi

G18 X-Z alma dzlemi

G19 Y-Z alma dzlemi

G20 nch (parmak) l sistemi

G21 Metrik l sistemi

G28 Tezgh referans noktasna dn

G33 Vida (di) ekme fonksiyonu


15/112

9

G34 Byyen deiken adml vida ekme

G35 Klen deiken adml vida ekme

G40 Takm yar ap telafisi iptali

G41 Takm telafi ars (Yrngenin solundan)

G42 Takm telafi ars (Yrngenin sandan)

G43 Takm boyu telafisi

G53 Tezgh koordinat sistemi seimi

G54 paras sfr noktas (birden fazla sfr noktas iin 55, 56, 57, 58, 59)

G70 Bitirme (ince tornalama) evrimi

G71 Boyuna tornalama evrimi

G72 Aln tornalama evrimi

G73 Derin delik delme evrimi

G74 Sol di ekme evrimi

G75 Kanal ama evrimi

G76 Vida ama evrimi

G80 Delik delme evrimlerinin iptaliG81 Punta ama ve delik delme evrimi

G82 Bekleme zamanl delik delme

G83 Derin delik delme( Kademeli delik delme)

G84 Klavuz ekme evrimi

G90 Mutlak (absolute) llendirme

G91 Artl llendirme

G92 paras koordinatn kaydrmaG94 lerleme mm/dak

G95 lerleme mm/dev

G96 Sabit kesme hz kontrol

G97 Sabit kesme hz kontrolnn iptali

G98 Delme ncesi ve sonras emniyet mesafesini aktif eder.

G99 G98in iptali

G110 Asal (polar) koordinat sisteminde ayarlanan yeni merkezi alma


16/112

10

1.4. Koordinat Sistemleri

Koordinat sistemleri sayesinde bir noktann veya geometrik nesnenin yerimatematiksel ifadelerle tanmlanabilir. Bunun iin birbirine dik eksenlerdenfaydalanlmaktadr. Bu eksenler CNC tezghlarnda da bulunmakta olup ileme ve operasyonhareketleri bu eksenler sayesinde yaplmaktadr.

CNC tezghlarnda birbirine dik 2 ya da 3 eksenden olumaktadr. Bunlara ek olarakCNC tezghlar; i tablalar, ileme kafalar veya ek donanmlarla bu eksenlerin says 4 veya5 eksenli olabilmektedir. ki eksen bir dzlem tanmlar. paras zerindeki eksenlerkesicinin hareket edecei dzlemleri belirtmi olur. ki eksenli torna tezgahnda tek dzlemvardr (X-Z dzlemi). Baz zel torna tezgahlarnda nc bir eksen (C ekseni)

bulunabilmektedir. eksenli freze tezgahlarnda 3 dzlem bulunmaktadr (X-Y, X-Z ve Y-Z dzlemleri).

Genelde CNC torna tezghlarnda X, Z olmak zere 2 eksen, CNC freze tezghlarnda(CNC ileme merkezleri) X, Y, Z olmak zere 3 eksen bulunmaktadr. stenirse baz frezetezgahlarnda dner tabla kullanlarak 4. eksen ve fener milinin yatay eksen etrafnda saa-sola dnme hareketi ile 5. eksen hareketi elde edilebilir.

ekil 1.7: CNC torna-freze tezgh koordinat eksenleri

1.4.1. CNC Tezghlarda Eksenlerin Yerletirilmesi

CNC takm tezghlarnda kzaklarn, kesici ykl taretlerin ve kesicilerin hareketleriiin kartezyen koordinat sistemi kullanlr. Temel eksenler X, Y, Z harfleri iletanmlanmaktadr. Bu eksenlerin birleim noktalarna sfr (orijin) noktas denilmektedir.CNC tezghlarnda eksenlerin tanmlanmasnda ekil 1.8de grlen sa el kuraluygulanmaktadr. Sa elin baparma X eksenini, iaret parma Y eksenini, orta parmak iseZ eksenini gstermektedir. Bu tanmlanan koordinatlarda parmak ular pozitif yani (+) yngstermektedir. Aksi ynleri ise negatif (-) yn ifade etmektedir.


17/112

11

ekil 1.8: Sa el kural ile temel eksen ynleriCNC torna tezghlarnda 2 temel eksen bulunmaktadr. Bu eksenler X ve Z

eksenleridir. Y ekseni torna tezghlarnda yoktur. Eksenler X; Y olarak deil, X; Z olaraktanmlanmtr. Z ekseni, i parasnn (fener milinin) eksenine paraleldir. Z eksenindepozitif yani (+) ynde hareket, (+Z) torna aynasndan yani i parasndan uzaklaan ynde,negatif yani eksi (-) ynde hareket (-Z), i parasna yaklama ynndedir. X ekseni de yineaynekilde pozitif (+) ynde i parasndan, aynadan uzaklaan yndedir. Negatif (-) eksideerde ise deerden aynaya yaklaan yndedir.

ekil 1.9: CNC torna tezgh temel eksenleri

Bu 2 temel eksene ek olarak CNC torna tezghlarnda yardmc dorusal ve yardmcdnel eksenler de vardr. Bu eksenler ana eksenler (X, Z) eksenleri zerinde yaplacak olandnel ve dorusal hareketleri tanmlamak iin kullanlmaktadr.


18/112

12

ekil 1.10: CNC torna tezgh yardmc dorusal ve dnel eksenleri

Yardmc dorusal eksenler U ve W harfleri ile tanmlanmaktadr. X eksenininyardmc dorusal hareket karl U, Z ekseninin yardmc dorusal hareket karl Wdir.Yardmc dnel eksenler ise A ve C olup bu harflerle tanmlanrlar. Z eksenindeki yardmcdnel eksen karl C dir. X eksenindeki yardmc dnel eksen karl ise A dr.

ekil 1.11: CNC tornada yardmc eksenlerle ileme rnekleri

CNC torna tezghlarnda bu eksenler ek tala kaldrma ilemleri iin kullanlmaktadr.rnein CNC torna aynasna bal bir i parasna matkap aparat ile delik delmek veyaparmak freze aparat ile cep ve kanal amak ve kanal oluturmak iin kullanlmaktadr. Bu


19/112

13

ilemler uygulanrken fener mili dnmez. Ayrca bu tr CNC torna tezghlarna C eksenli

torna tezgh

da denilmektedir. CNC torna tezgh

zerinde yani i paras

zerinde basitfrezeleme ilemleri de bu tezgh zerinde, bir ilemde yaplabilmektedir.CNC freze tezghlarnda 3 temel eksen bulunmaktadr. Bu eksenler X, Y, Z

eksenleridir. Bu eksenlerden X ve Y ekseni yatay konumda tezgh tablas nn eni ve boyunu,Z ekseni ise bunlara dik konumda olup tezgh kesici kafan n aa yukar hareket ederekveya i parasna dalarak kesme, delme yapt eksendir. Yine burada Z ekseni dalma, talakaldrma ilemini stlenmektedir. Pozitif ynde (+) i parasndan uzaklar, negatif(-) yndeise i parasna yaklar.

ekil 1.12: CNC freze tezgh temel eksenleri

CNC tezgh tablasnda bulunan X, Y ynleri iin CNC tezghnn zellii ve kesicikafa konum ve biimine gre (+) veya (-) deeri alabilmektedir. ekil 1.12ye gre Xekseninde pozitif (+) yndeki hareket kesicinin saa hareketini, tersi yani negatif (-)ynndeki hareket ise sola hareketini salamaktadr. Y ekseninde pozitif yndeki hareketkesicinin tezgah gvdesine yaklamasn salamaktadr.

ekil 1.13: CNC freze tezgh yardmc dorusal ve dnel eksenleri

CNC freze tezghlarnda ana eksenlere ek olarak yardmc eksenler de bulunmaktadr.X ekseninin yardmc dorusal ekseni karl U, Y ekseninin yardmc dorusal hareketi V,Z ekseninin yardmc dorusal hareketi W harfi ile ifade edilmektedir. CNC tezghlarndaki


20/112

14

yardmc dnel eksenlerin yani eksende dnme hareketi yaptn ifade eden karlklar ise

u ekildedir. X eksenindeki yard

mc

dnme hareketi A, Y eksenindeki yard

mc

dnmehareketi B, Z eksenindeki yardmc dnme hareketi ise C harfi ile ifade edilmektedir.

ekil 1.14: CNC freze tezghlarnda eksenler

CNC torna tezghlarnda olduu gibi CNC freze tezghlarnda da yardmc eksenlerdealan kesicilerle i parasnn btn yzeylerindeki ilemler kolaylkla yaplabilmektedir.

ekil 1.15: CNC frezede yardmc eksenlerle ileme rnekleri

CNC freze tezghlarnda, tezghn ve balama aparatlarnn, i tablasnn zelliinegre eksen saylar ve zelliklerinde deiiklikler olabilmektedir. Temel eksenler ve

yardmc eksen olarak kullanlan dorusal ve dnel eksenler aadaki tabloda gsterilmitir.


21/112

15

Tablo 1.2: CNC tezghlar temel ve yardmc eksenler

TEMELEKSENLER

YARDIMCIDORUSALEKSENLER

YARDIMCIDNEL

EKSENLER

X U A

Y V BZ W C

1.4.2. Programlama Yntemleri

CNC tezghlarnda kesici hareketleri eksenler referans alnarak gerekletirilir.Koordinatlar kartezyen koordinat sistemine veya polar koordinat sistemine gre tanmlanr.Kartezyen koordinat sisteminde kesici koordinatlar referans noktasna gre veya kesicininbulunduu konuma bal olarak verilir.

CNC tezghlarnda genellikle programlama yntemi kullanlr:

Mutlak (Absolute) programlama, Artl (Incremental) programlama, Kutupsal (Polar) koordinat sistemi ile programlama.

1.4.2.1. Mutlak Programlama (G 90)

Bu koordinat sisteminde, kesicinin tm hareketleri referans noktasna gre tanmlanr.Bu koordinat sistemi G90 kodu ile ifade edilir. Bu tip llendirmelerde btn ller

referans noktaya gre alnmaktadr. Basit ve belirli l ve aralndaki ilemlerde kullanlolmasna ramen karmak paralarn programlanmasnda kullanl deildir. Bu koordinatsisteminde yaplan bir l hatas dier btn lleri etkileyeceinden programlamasrasnda ok dikkatli olmak gerekmektedir. Program ierisinde eksen ve l deiikliiyapldnda aynekilde programn geri kalan ksmnn da deitirilmesi gerekir.


22/112

16

rnek 1

ekil 1.16: Mutlak programlama rnei

rnek 2

A noktasnn yeri : X = 0 , Y = 0 , Z = 9B noktasnn yeri : X = 11 , Y = 18 , Z = -5C noktasnn yeri : X = 37,5 , Y = 38 , Z = -2D noktasnn yeri : X = 60 , Y = 26 , Z = -4

E noktas

n

n yeri : X = 88 , Y = 52 , Z = 0ekil 1.17: Mutlak programlama rnei

1.4.2.2. Artl Programlama (G91)

Bu programlama sisteminde, kesicinin son bulunduu nokta esas alnarakyaplmaktadr. Bu programlama kodu G91 kodu ile ifade edilmektedir. zellikle karmakCNC para programlamada en ok bu koordinat sistemi tercih edilmektedir. malat esnasndaolabilecek l farkllklarnn veya tolerans deerlerinin dzeltilmesinde ok kullanldr.Simetrik paralarn, sk sk tekrarlanan cep frezeleme, delik delme, tornalama evrimleri

operasyonlarnda tercih edilir. Kesicinin en son noktasna gre ilem yapld iin hesapyanllarn ve hesap karmakln nlemektedir.


23/112

17

ekil 1.18: Artl programlama rnei 1

ekil 1.19: Artl programlama rnei 2

A noktasnn balang noktasna gre koordinatlar:A noktasnn yeri : X = 0 , Y = 0 , Z = 9B noktasnn yeri ( A noktasna gre ) : X = 11 , Y = 18 , Z = -14C noktasnn yeri ( B noktasna gre ) : X = 26 , Y = 14 , Z = + 3

D noktasnn yeri ( C noktasna gre ) : X = 20 , Y = -6 , Z = -2E noktasnn yeri ( D noktasna gre ) : X = 28 , Y = 24 , Z = + 4

1.4.2.3. Kutupsal (Polar) Koordinat Sistemi

Bu koordinat sisteminde herhangi bir nokta konumunun tanmlanmas belirlenen birorijine gre boyut ve asal deerlerle yaplr.

Pek ok CNC takm tezghlar yalnzca dorusal boyutlarla iletilir. Byle durumlardaimalat resimlerinde kullanlan polar koordinatlarn, mutlak ya da eklemeli koordinatlara

dntrlmesi gerekir. Bu dnm trigonometrik metotlar (Pisagor, Sins, Cosins vb.)yardm ile yaplr. Polar koordinat ok zel ilemlerin dnda tavsiye edilmez. En yaygn


24/112

18

kullanld uygulamalardan biri bir ember zerinde eit aralkl ve ok saydaki deliklerin

delinmesi ilemlerinin yap

lmas

d

r. Burada delinecek deliklerin merkeze olan koordinatlar

polar olarak tanmlanr.

Gnmzde btn CNC kontrol niteleri bu koordinat sistemi ile ilgili hesaplamalaryapabilecek yeteneklere sahiptir. Polar koordinat sisteminde kzak hareketleri ve kesicihareketleri trigonometrik hesaplamalara gre yaplmaktadr. CNC programlamada asalhareketlerin adres koordinatlarnn tantmnda kutupsal koordinatlar kullanlr.

ekil 1.20: Kutupsal (polar) koordinat sistemi

Bir i paras zerinde eik bir yzeyin a ve yarap deeri verilmi ise bu durumdakutupsal koordinatlar kullanlabilir. Bu deerler bilinmedii durumlarda trigonometrikhesaplama ile X ve Y deerinin hesaplanmas gerekmektedir. Bu sistemde a deeri ve

trigonometrik emberdeki hipotens deeri girildiinde de yine kesici ayn adrese gidecektir.

ekil 1.21: Kutupsal (polar) koordinat sistemi


25/112

19

ekil 1.22: Kutupsal koordinat ile programlama

1.5. Kesici Takmlar

CNC tezghlar yksek tala kaldrma kapasitesine sahiptirler. Klasik tezghlara gredaha yksek devir ve ilerlemelerde almaktadrlar. CNC tezghlarnn bu yaps takmtutucu ve kesici takmlarn seimini dorudan etkilemektedir. Takm tutucular ise zerinebalanan kesici takmlarn daha gvenli ve salkl almasn salamaktadr.

ekil 1.23: eitli biimdeki kesici takmlar

parasnn geometrik yaps ve i paras malzemesinin zellikleri ok sayda kesicitakm eidinin ortaya kmasna neden olmutur. CNC tezghlarndaki her kesici takmkendi ekil ve yapsna gre tala kaldrd iin ok sayda kesici kullanlmasn ve herkesicinin yerinde kullanlmasn zorunlu klmaktadr. CNC tezghlar ile makine paralarimalatnda kesici mrnn maliyet ve ileme sresi bakmndan mmkn olduunca uzunolmas istenmektedir. Bu amala ilenen malzemeye gre en uygun kesici malzemesi, enuygun kesici geometrisi ve kesme parametrelerinin seilmesi gerekmektedir. Kesicimaliyetinin drlmesi, ileme srelerinin ksaltlmas ve gvenli ve salkl almaasndan son derece nem arz etmektedir.


26/112

20

1.5.1. Kesici Takm Malzemeleri

Kk apl delik delme, klavuz ekme, raybalama, punta delii ve kama kanal amagibi ilemlerde yksek hz elii (HSS) takmlar kullanlmasna ramen, CNC tezghlarda,genellikle karbr (sert maden) takmlar kullanlmaktadr.

CNC tezghlarda kullanlacak takmlarda aranan fiziksel zelliklerin banda, 600 C'ye kadar kabilen metal kesme scaklndaki malzemenin sertlii ve tokluu gelmektedir.Yksek hz elikleri, sinterlenmi karbrden daha tok olmasna ramen onun kadar sertdeildir. Bu nedenle, yksek hzlardaki tala kaldrma tekniklerinin artlarn yerinegetirebilecek yeni karbr trlerinin gelitirilmesi iin youn aratrmalar yaplmaktadr.

Bir takm malzemesinde aranan zelliklerunlardr: Takm sadece oda scaklnda deil, alma scaklklarnda da i parasnn en

sert bileeninden daha sert olmaldr. Takm geometrisinin bozulmasn nleyenyksek sertlik, tala oluum srasndaki arartlar altnda muhafaza edilmeli vehatta anma direncine yardmc olmaldr.

Kesme ileminde mekanik oklara (darbelere kar) dayanmak iin yksektokluk zelliine sahip olmaldr.

Kesme ilemlerinde hzl snma ve soumalar meydana geldii iin yksektermal ok direncine kar dayankl olmaldr.

Kesme yaparken kesilen talala kesici u arasnda reaksiyon olumamaldr.Dk sertlik takm profilinin bozulmasna yol aar, takm ucu deformasyona urar.

Uygun olmayan tokluk ve termal ok direnci takm aznda tala ylmasna, kesicidekrlmalara ve atlamalara neden olur.

ekil 1.24: Kesici takmlarn tarihi geliimi


27/112

21

malatta kullanlan kesici malzemeleri geliim srasna gre aadaki ekildedir:

Adi karbonlu ve orta ala

ml

elikler, Seri elikler(HSS), Dkme - kobalt alamlar, Sert maden ular, Kaplanm kesiciler, Seramikler, Kbik Boron Nitrr kesiciler Silisyum nitrr alaml kesiciler Elmas kesiciler

1.5.1.1.Adi Karbonlu ve Orta Alaml elikler

ekil 1.25: Adi (dk) karbonlu elik kesici

Adi karbonlu elikler imalatta 1880'de zellikle matkap, klavuz, ti (bro) ve rayba

retiminde kullanlmaya balanmtr. Kesici mr bakmndan daha iyi zelliklere sahiporta ve dk alaml elikler kullanma girmitir. Ucuz olmalar, kolayca biimlendirilipbilenebilmelerine ramen, yksek kesme hzlarnda anma ve scakla dayanabilmezellikleri ok dktr. Karbon elikleri sadece ahap gibi yumuak malzemelerin ilenmesiiin uygundur ve sadece dk retim hzlarnda (10 m/dak) kullanlrlar. Karboneliklerinin en nemli avantaj, kolay ilenmesi ve ucuz olmasdr. Ayrca almascaklklarnda (max. 200250 C) sertliklerini ve keskinliklerini korurlar. Btn budezavantajlarndan dolay metallerin ilenmesinde snrl kullanm alanna sahiptir. Bununlabirlikte ucuz olmalarndan dolay, karbon eliklerinde olduu gibi aa ileme takmlarndakullanlrlar.

1.5.1.2.Yksek Hz elikleri (Seri elik, HSS)

1900l yllarda retilen ve karbonlu eliklere oranla yksek kesme hzlarndakullanlabilmelerinden dolay bu ismi almlardr. Farkl sertlik derinliklerinin verilebilmesi,iyi anma dayanmna sahip olmalar ve ucuz elde edilebilmeleri en belirginzeliklerindendir. zlln yksek olmas, krlmaya kar dayanmn etkileyen talaasnn yksek olmas gereken ilemlerde kullanlacak kesicilerin retiminde ve titreimlitezghlarda uygun malzeme obuasn salamtr. Yksek hz elikleri, oda ve yksekscaklklarda yksek sertlii ve tokluu sayesinde iyi performansyla kesici takm malzemesiolarak kullanlmaktadr.


28/112

22

Bu kesicilerin molibden (M serisi) ve tungsten (T serisi) olmak zere iki temel eidi

vard

r. M serisi % 10'a kadar krom, vanadyum, tungsten, kobalt ve ala

m elemanlar

ylabirlikte molibden ierir. T serisi ise krom, vanadyum, kobalt ve alam elemanlaryla beraber% 1218 tungsten ihtiva eder. M serisi genellikle T serisine gre yksek anma dayanmnasahip olup, sl ilem sresince daha az ekil deiiklii gsterip daha ucuzdur.

ekil 1.26: Yksek hz eliinden (HSS) yaplm kesiciler

Yksek hz elikleri, orta sertlikteki elik, dkm ve metal olmayan malzemelerinilenmesinde verimli bir ekilde kullanlmaktadr. Yksek hz elikleri, 650 C ' ye kadarolan ilem scaklklarnda kullanlabilmekte ve takmlar tekrar tekrar bilenebilmektedir.Talal ilemde eilimin yksek hzlara kaymas nedeniyle yksek hz eliklerinin nemigiderek azalmaktadr. Bu takmlar metal kesme endstrisinde matkap, klavuz, pafta,azdrma, t (bro) vb. gibi nemli kesme alanlarna sahiptirler.

1.5.1.3.Dkme - Kobalt Alamlar

ekil 1.27: Dkme-karbr (stellit) kesiciler

1915 ylnda kullanma girmi olan bu malzeme, % 38 53 kobalt, % 3033 krom, %1020 tungsten ierir. Genel olarak stellit ismiyle bilinen bu kesiciler, 5864 Rockwell Csertliine ve iyi anma dayanmna sahip olup, yksek scaklklarda zelliini muhafazaetmektedir. Dkm ve talama retilen bu kesiciler, yksek hz elikleri gibi zl olmayp,darbeli retimlerde de kullanlmazlar. HSS kesicilere oranla iki kat daha byk kesmehzlarnda, kaba tala ilemlerinde ve kesintisiz ilemlerde kullanma uygundur. Bu

kesicilere stellit kesiciler de denilmektedir. Stellit metal kesme tak

mlar

yayg

n olarak elik,dkme demir, dkme elik, paslanmaz elik, pirin vb. malzemelerin ilenmesinde kullanlr.


29/112

23

1.5.1.4. Sert Maden Ular (Karbrler)

ekil 1.28: Sert maden ular

1930lu yllarda, yksek hz elikleri ve stellit kesicilere gre daha byk kesme hzve scaklklarda kullanlabilen karbr ular gelitirilmitir. Elastikiyet modlnn ve sgeirgenliinin ykseklii, dk genleme miktar, sert maden ular kalp ve kesiciimalatnda aranan malzemeler arasna yerletirmitir. Talal ve talasz imalatta tungsten vetitanyum karbr olmak zere iki farkl sert maden u eidi kullanlmaktadr.

Tungsten Karbr (WC)Tungsten karbr paracklarnn kobaltla birletirilmesi ile elde edilirler. Demir d

ilenmesi zor malzemelerin ve dkme demirlerin talal imalatnda kullanlrlar. Bu kesicilertoz metalrjisi ile imal edilmektedir. Tungsten karbr tozlan toz kobalt ile kartrlp 140400 MPa basn altnda u profilindeki kalplarla sktrlr, 14301500 C de 2030 dakikasinterlemeye tabi tutulurlar.

Karmdaki kobalt miktar karbr ucun zelliklerini nemli lde etkilemektedir.Kobalt miktarnn artmas, dayanm, sertlik ve anma dayanmn drrken, kobaltnyksek zllk zelliinden dolay WCnin zll artmaktadr. Krater anma dayanmnve scaklklara dayanm zelliinin artrlmas iin WC ve titanyum birletirilmelidir. Sadetungsten karbrl kesici ular dkme demir, stenitik elik, demir d ve metal dmalzemelerin ilenmesinde kullanlrken tungsten karbr yannda titanyum ve tantalyumkarbr de ihtiva eden kesici ular ise ferritik eliklerin ilenmesinde kullanlrlar.

Titanyum Karbr (TiC)Tungsten karbre gre anma dayanmnn yksek olmasna karn, zll

dktr. Balayc olarak nikel-molibden alamnn kullanld titanyum karbr, dahayksek kesme hzlarnda zellikle elik ve dkme demirlerin ilenmesinde kullanlr.


30/112

24

1.5.1.5.Kaplanm Kesiciler

1960l yllarla birlikte yeni alamlar yeni malzemeler sanayide makine elemanimalatnda kullanma girmitir. Bu malzemelerin yksek dayanm zelliklerinin yannda,kesileni andrma ve onlarla kimyasal reaksiyona girme zellikleri de hayli yksektir Bumalzemelerin ilenmesinde karlalacak glklerin yenilebilmesi iin, kaplanm kesicilergelitirilmitir.

ekil 1.29: TiC-TiN kaplamal kesici ular

Kaplama malzemesi olarak genellikle, titanyum nitrr, titanyum karbr ve seramiklerkullanlr. Nitrit gibi malzemelerin kaplanmasyla ilgili almalar hl laboratuaraamasndadr. Kesiciler zerindeki kaplamalar 510 m (mikron) kalnlnda eitlimetotlarla oluturulmaktadr. Kesicinin u noktasndaki dayanmn artrlmas vekrlmasnn nlenmesi iin uca honlama ilemi tatbik edilir.

Kaplama ile kesici aletlerin kazanm olduklar zellikleryle sralanabilir: Yksek scaklklarda sertliini koruma Kimyasal kararllk Dks iletkenlii Gzeneksiz veya ok az gzenekli yapKaplama eleman olarak kullanlan titanyum nitrr (TiN),dk srtnme kat says,

yksek sertlik, yksek scaklklara dayanm ve alt tabakaya iyi nfuz etme zelliklerine

sahiptir. Bunun yan

nda, matkaplara, karbr kesicilere ve yksek h

z eliklerinekaplandnda mrlerinin artmasnda rol oynamaktadr. Altn renkli olan titanyum nitrrkapl kesiciler daha byk kesme hz ve ilerlemelerde kullanlabilirler. Bu kesicilerdekianma, kaplanmam olan kesicilere gre daha azdr. Burada dikkat edilmesi gereken, TiNkaplanm kesicilerin dk kesme hzlarnda kullanlmamasdr. Dk hzlarda kesiciutaki tala birikimi kaplamann yanmasna neden olduundan mutlaka uygun kesmesvsnn kullanlmas gerekir.

Tungsten karbrler yerine, titanyum karbr (TiC) kaplamalar andrma zellii olanmalzemelerin ilenmesinde byk anma dayanm salar.

Yksek scaklklara dayanm, dk s iletkenlii, boluk yzeyindeki ve talayzeyindeki krater anma dayanmnn ykseklii, seramikleri kesicilerin kaplanmasnda


31/112

25

uygun bir eleman yapmtr. Kaplama eleman olarak en ok kullanlan seramik alminyum

oksit (AlO2)tir. Yksek h

z elikleri ve karbr ulara tek bir katman olarak uygulanankaplamalarn dnda birden fazla kaplama eleman da kullanlmaktadr.

Bunun yannda on tabakaya kadar kaplamaya sahip sert maden ular gnmzimalat sektrnde kullanlmaktadr. Daha ince olan titanyum nitrr katmanlarn sertliialminyum okside oranla daha fazladr. Bu katmanlarn kalnl l m ile 6 m arasndadeimektedir.

1.5.1.6. Seramikler

ekil 1.30: eitli seramik kesici ularok ince taneli, yksek saflkta alminyum oksitten oluan seramikler 19501i

yllarda kullanma girmitir. Alminyum oksit yksek basn altnda souk olarak preslenip,yksek scaklklarda sinterlenmesinden dolay beyaz veya souk preslenmi seramiklerolarak isimlendirilir.

Titanyum karpit ve zirkonyum oksidin ilave edilmesi ile zellikle zllk ve sl-okdayanm artrlr. Seramik kesiciler yksek anma dayanmna ve yksek scaklklaradayanm zelliklerine sahiptir. Seramik ular, yksek kesme hzlarnda, kesintisiz talakaldrma ilemlerinde kullanlrken sl oktan etkilenmemesi iin ya kuru olarak ya da

kesme h

z

n

n ileme blgesine fazla verildii artlarda kullan

lmal

d

r. Siyah veya s

cakpreslenmi seramikler diye isimlendirilenler 1960l yllarda gelitirilmi olup % 70Alminyum oksit, % 30 titanyum karbr iermektedir. Sermet (Seramik + Metal) olarak daisimlendirilirler. Karmlarnda molibden karbr, niobyum karbr ve tantalyum karbr dekullanlmaktadr.

Scak presleme ile retilen bu kesici takmlar, stn zellikleri nedeniylesertletirilmi elik, nikel esasl alamlar ve dkme demirin kesikli tala kaldrmailemlerinde kullanlabilmektedir.


32/112

26

1.5.1.7. Kbik Boron Nitrr (CBN)

ekil 1.31: Kbik boron nitrr kesici ularu anda, sertlik olarak elmasa en yakn yapay malzeme kbik boron nitrrdr. (CBN).

1962 ylnda gelitirilen CBN, karbr gvdeye 0,51 mm kalnlnda polikristal kbik boronnitrrn basn altnda sinterlenerek yaplmasyla elde edilir. Kbik boron nitrr (CBN),elmastan sonra ikinci en yksek sertlik deerine sahiptir. Kk miktarlardaki seramik veyametal balayc ile bor nitrr kartrlr. Gnmzde, General Electric firmasnn BZN ve DeBeers firmasnn Amborite ticari ad ile piyasaya sunduu iki rn yaygn olarakkullanlmaktadr.

zellikle, elmasn kullanmn engelleyen hzl anma olmakszn yksek hzlarda sertdkme demir ve sertletirilmi eliin kesimi iin kullanlmaktadr. Ayrca, sper alamlar(nikel ve kobalt esasl), kbik bor nitrr kompozit kesici takmlarla, sementit karbrlerdenok daha yksek hzlarda ilenebilmektedir.

1.5.1.8. Silikon Nitrr Tabanl Kesiciler

ekil 1.32: Silikon nitrr kesici ular

19701i yllarda gelitirilen silikon nitrr (SiN) tabanl kesiciler, silikon nitrrn,alminyum oksit ve titanyum karbrle birletirilmesiyle oluturulmutur. Bu kesiciler yksekzllk, scak sertlik ve iyi sl ok dayanmna sahiptir. Bu kesicilere, silikon, alminyum,oksijen ve nitrojenin bileiminden meydana gelmi sialon verilebilir. Silikon nitreden daha

yksek

s

l ok dayan

m

na sahip olduundan, dkme demirlerin ve nikel tabanl

ala

mlar

norta kesme hzlarnda ilenmesinde kullanlrlar.


33/112

27

1.5.1.9. Elmas Kesiciler

ekil 1.33: Elmas u takl kesiciler

Elmas; tartmasz en sert ve doal olarak meydana gelmi en iyi anma dayanmnasahip bir malzemedir. Bask kuvvetlerine kar sert maden ulara oranla iki kat dayanmasahip olup scaklkla ok az genlemektedir. Bu iki sebepten dolay, dar toleranslarda ve okyksek yzey kalitelerinde retilmesi gereken iler iin kullanlmaktadr. Demir ieriklimetallerin ilenmesinde, yksek scaklklardaki kimyasal reaksiyon elmasn orijinal grafityapsna dnmesinden olur. Bu sebepten, elmas kesiciler sadece, demir d ve metalolmayan malzemelerin retimi ile snrlandrlmtr.

Elmas takmlar yksek silisyumlu dkme alminyum alamlar, bakr ve alamlar,sinterlenmi sementit tungsten karbrler, silika cam ile doyurulmu kauuk, cam-

fiber/plastik ve karbon/plastik kompozitler ve yksek alminal

seramiklerin ilenmesindekullanlmaktadr.

ekil 1.34: Kesici takmlarn zelliklerinin karlatrlmas


34/112

28

Metalik malzemelerin ekillendirilmesinde yaygn olarak kullanlan kesici takmlarda

en nemli husus, ilemin mmkn olan en dk maliyetle, gerekli kalite beklentilerine enuygun ekilde gerekletirilmesidir. Bunu gerekletirebilmek iin ise ilenecek metalikmalzemenin zelliklerine ve kesme hzna bal olarak, kesici takm malzemesi doruseilmelidir. Metal esasl takmlar, maliyeti dk fakat daha dk scaklklarda ve hzlardakullanlmaktadr. Karbr esasl takmlar, yksek kzl sertlikleri ve yksek kesme hzlar ilekarakterize edilmektedir. Seramik malzemeler ise tokluk dezavantajlarna ve maliyetlerinekarn yksek scaklklardaki mekanik ve kimyasal kararllklar sayesinde i paras iletakm malzemesi arasndaki etkileimi minimize etmektedir.


35/112

29

UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI NERLER

Sfr noktasn semek paras teknik resmini inceleyiniz. parasna uygun sfr noktasbelirleyiniz.

CNC tornada sfrlama yapmak Tezgh kzaklarn tezgh sfr noktasna

gnderiniz. parasna gre i parassfr noktas belirleyiniz.

CNC frezede sfrlama yapmak Tezgh kzaklarn tezgh sfr noktasnagnderiniz. parasna gre i parassfr noktas belirleyiniz.

Sfr noktasna uygun G kodu yazmak Belirlenen sfr noktasna gre uygun Gkodunu kontrol ediniz.

Kesici kalemi sfr noktasna gndermek Kesici kalemi i paras sfr noktasnagnderiniz. CNC tezgh kontrol paneliekranndan kontrol ediniz.

UYGULAMA FAALYET


36/112

30

LME VE DEERLENDRME

Aadaki oktan semeli sorular cevaplaynz.

1. paras sfr noktas oluturulurken dikkat edilecek noktalardan deildir?A) Kullanlan kesici tipiB) paras geometrik yapsC) Tezgh gcD) leme zaman

2. Aadaki sfr noktalarndan hangisi CNC tezgh kullancs tarafndandeitirilemez?A) Tezgh sfr noktasB) paras sfr noktasC) Program sfr noktasD) Blgesel sfr noktas

3. Aadaki G kodlarndan hangisi tezgh referans noktasna dn kodudur?A) G 54B) G 72C) G 91D) G 28

4. Aadakilerden hangisi programlama yntemlerinden biri deildir?A) Mutlak programlamaB) Blgesel programlamaC) Kutupsal koordinat sistemi ile programlamaD) Artl programlama

5. Aadaki kesicilerden hangisi CNC tezghlarda en ok kullanlan kesicilerin bandagelmektedir?A) Adi karbonlu eliklerB) HSS kesicilerC) Dkme-demir kesicilerD) Kaplanm sert maden ular

6. En yksek sertlie ve anma dayanmna sahip olan kesici aadakilerden hangisidir?A) Elmas kesicilerB) HSS kesicilerC) Kaplanm sert maden ularD) Sermetler

LME VE DEERLENDRME


37/112

31

7. Aadaki kesicilerden hangisi en ok zllk ve esneklie sahiptir?A) Alminyum oksit kesicilerB) HSS kesicilerC) KarbrlerD) Kaplanm sert maden ular

8. Aadakilerden hangisi kaplanm sert maden ularn zelliklerindendir?A) Yksek scaklklara dayanmB) Kimyasal kararllkC) Dks iletkenliiD) Hepsi

9. Aadaki G kodlarndan hangisi artl programlama kodudur?A) G 00B) G 01C) G 90D) G 91

10. Aadakilerden hangisi CNC torna tezghlarnda kullanlan ana koordinateksenleridir?A) X-YB) Y-ZC) X-Z

D) X-Y-Z


38/112

32

PERFORMANS DEERLENDRME

1. paras teknik resmini inceleyiniz. parasnn geometrik biimine gre gereklisfr noktalarn belirleyiniz. CNC tezgh altrarak gerekli kesicileri ve i parasnemniyetli ekilde balaynz ve kesici ular iin sfr noktas oluturunuz. Program iinkullanlacak sfr noktalarnn kodlarn belirleyiniz. Sfr noktalar iin G kodlarn tezghakaydediniz.

DEERLENDRME KRTERLER Evet Hayr

1 nl veya i elbisenizi giyip, i eldiveninizi taktnz m?

2 paras teknik resmini ve para geometrik yapsn inceledinizmi?

3 parasnn geometrik yapsna gre sfr noktasn belirledinizmi?

4CNC tezgh altrp 10 dakika bo olarak snma altrmasyaptnz m?

5 parasn aynaya ve uygun kesicileri tarete emniyetli ekildebalayp kontrol ettiniz mi?

6Kesici ve i parasna gre gerekli sfr noktalarn, elle veya

otomatik kumanda ederek belirlediniz mi?7

Belirlenen sfr noktasna gre G kodunu yazp tezgh mensnekaydettiniz mi?

DEERLENDRME

Uygulama esnasnda yaptnz ilemleri deerlendirme tablosu ile kontrol ediniz.

Baarsz iseniz; faaliyete tekrar dnerek aratrarak ya da retmeninizden yardmalarak faaliyeti tamamlaynz.

Baarl iseniz, bir sonraki faaliyete devam ediniz.

PERFORMANS DEERLENDRME


39/112

33

RENME FALYET2

Bu faaliyet sonunda gerekli CNC atlye ortam, CNC retimde kullanlan kesicitakmlar ve balama aparatlar, takm tutucular salandnda i parasna en uygun kesiciyiseebileceksiniz. Kullanlan kesici ve ilenecek paraya uygun kesme hz, ,ilerleme, devirsays gibi ileme parametrelerini hesaplayabilecek veya hazr tablolardan okuyabileceksiniz.Takm kodunu okuyabilecek ve kodlamaya gre takm seebileceksiniz.

altnz blgede CNC tezgh teknolojisi ile makine imalat yapan sanayikurulularn aratrnz.

nternet zerinden CNC talal retim ve takm imalat sanayi kurulularn,takm kaplama kurulularn, teknik niversite ve teknik eitim kurumlarnaratrnz. nemli firmalardan kesiciler ile ilgili katalog ve bror isteyiniz.

CNC imalat ve retim konulu kitaplardan kesici takmlar ve zelliklerini, temelileme parametrelerini, takm ve i paras yapmnda kullanlan malzemelerinzelliklerini, takmlar ve takm tutucular ile ilgili ksmlar aratrnz,inceleyiniz ve okuyunuz.

2. LEME PARAMETRELER

2.1. Temel malat lemleri

Temel imalat ilemleri bir makine parasn retmek ve yapmak iin gerekli olanilemlerdir. Makine imalatnda bu ilemleri yapmak iin talal retim tezghlarkullanlmaktadr. lenecek para zellik ve hassasiyetine gre bir veya birden ok tezghkullanlabilmektedir. zellikle CNC tezghlarnn ve ek ileme aparatlarnn kullanlmas ilebir tezghta basit i paralar iin btn ilemler baar ile yaplabilmektedir.

ekil 2.1: Temel imalat ilemi yaplan bir makine paras

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA


40/112

34

2.1.1. Tornalama lemi

Tornalama, belirli geometrik yapda kesici kenarlar olan kesici takmlarla (kalem,kesici u) aynaya bal olarak dnen i parasndan dairesel olarak tala kaldrma ilemidir.Genel olarak i parasna dnme hareketi uygulanr. Tornalama ilemleri, klasik tornatezghlar veya seri imalatta ise CNC torna tezghlarnda yaplmaktadr. Tornalama ilemlerisilindirik veya silindirik apl paralara uygulanmaktadr. Tornalama ilemleri ile i ve dtornalama, aln tornalama, profil tornalama, kanal ama, vida ekme, konik tornalama, parakesme ilemi, kavisli ve al pah krma ilemlerinde, delik ileme vb. ilemleryaplmaktadr.

ekil 2.2: Tornalama ilemi tipleri

Torna tezghlar temel imalat ilemlerinde kullanlan temel tezghlardandr. zellikleCNC torna tezghlarnda kaplamal ve takma ularn kullanlmas ile birlikte tala kaldrmapotansiyeli artmtr. zellikle ksa srede hassas l ve ince yzey przllndeparalar baar ile ilenmektedir.

2.1.2. Frezeleme lemi

Frezeleme dz veya kavisli yzeylerin, kanallarn, helisel kanallarn, dililerin ve vidadilerinin imal edilmesi, cep ve kademe ilenmesinde, delik ama ve bytme ilemlerindebelirli geometrik yapl tek veya ok azl kesici takmlarla tala kaldrma ilemidir.Frezeleme ileminde kesici takm hareketli veya i paras ilem durumuna gre her ikisi dehareketli olabilir. Frezeleme ilemi klasik freze tezghlarnda veya ince ve hassas olarakCNC freze tezghlarnda yaplmaktadr.

ekil 2.3: Frezeleme ileminin tipleri


41/112

35

Genel frezeleme ilemleri dzlem yzey frezeleme, profil frezeleme, kanal frezeleme,

form frezeleme, azd

rma frezeleme olarak s

n

fland

r

lmaktad

r. Frezeleme ileminde sertHSS tek para kesici takmlar kullanld gibi son yllarda kaplamal takma ularkullanlmaktadr. Freze tezghlar tala kaldrma ilemi bakmndan, torna tezghlarndandaha ok ileme ve kesme gcne sahiptir. Frezeleme ilemi ile her eit kanal ama, dzlemyzeylerden tala kaldrma, dili ama, cep ileme, delik bytme, byk adml vida ama,helisel ve al yzeyler elde etme, kr delik delme, delik delme vb. birok ilem son derecehzl ve hassas olarak yaplabilmektedir.

2.1.3. Delik Delme lemi

Kendi ekseni etrafnda dnen kesici matkap, freze aklar ile para yzeyine boydan

boya silindirik deliklerin veya bir taraf kapal belirli llerdeki (kr delik) silindirikdeliklerin almasdr.

Delik delme ilemi iin matkap tezghlar kullanlmaktadr. Fakat bunun yanndatezgaha delik delme aparat taklarak CNC torna tezghlarnda veya CNC freze tezghlarndada delik delinebilmektedir. Delik delme ilemi matkap ular ile yapld gibi silindirik frezeaklar ile de yaplabilmektedir. zellikle kr yani boydan boya olmayan belirli derinliktekideliklerin almasnda, belirli hassas ldeki eksenel deliklerin delinmesinde CNC frezetezghlar delik delme aparat, freze aklar kullanlmaktadr.

ekil 2.4: Delik delme ilemi

Delik delme ilemi en ok yaplan temel imalat ilemlerindendir. Bu ilemlerdeyksek hz elii (HSS) matkaplar kullanlmaktadr. Son zamanlarda kaplamal ve takmaulu matkaplar kullanlmaktadr. zellikle bu kesiciler ok yksek tala kaldrmapotansiyeline sahip olduu iin CNC torna, CNC freze ve CNC delik tezghlarnda okkullanlmaktadr.

2.1.4. Raybalama lemi

Raybalama, yksek kalite ve uygun hassasiyette deliklerin imal edilmesi iin, ok aztala kaldrarak yaplan delik iyiletirme ilemidir. Raybalama ilemi delinmi olan deliklereeksenel dzgnlk, hassas l taml ve ince yzey przll salamak iin kullanlr.


42/112

36

ekil 2.5: Raybalama ileminde kullanlan rayba

Raybalama ilemi, silindirik raybalama ve konik raybalama olarak ikiye ayrlmaktadr.Silindirik raybalama ilemi silindirik deliklere uygulanrken, konik raybalama ilemi konikdeliklerin dzeltilmesinde kullanlr. Raybalama ilemi delik delme ilemine benzemektedir.

Yaln

zca hassas ileme iin matkap yerine rayba kullan

lmaktad

r. Bu ilemlerde helisel veyadz oluklu raybalar kullanlmaktadr.

2.1.5. Talama lemi

Talama ilemi, eitli tane byklndeki silindirik talarla ilenmi makineparalar yzeyinden az miktarda tala kaldrma ilemi ile ok ince ekilde yzey hassasiyetielde etme, l taml salama, daha dk przlle sahip yzey elde etme ilemidir.Talama ilemi, balayc maddelerle bir araya getirilen taneciklerin oluturduu zmparatalarnn i parasndan ok kk miktarlarda kesme yapmas yani i parasnandrmasdr.

ekil 2.6: Talama ilemi

Talama ilemi genelde talama tezghlarnda yaplmaktadr. Fakat ek aparatlartaklarak CNC torna ve freze tezghlarnda da yaplabilmektedir. CNC ile ilemede zellikleek ilem gerektiren yerlere zaman kazanc salamak iin ve ikinci bir ilemeyi ortadankaldrmak iin zelikle basit delik ve d yzey talama ilemleri rahatlklayaplabilmektedir.

Talama ileminde doal ve yapay tanecikli eitli tane byklndeki kimyasalmaddelerle birletirilmi talama takmlar kullanlmaktadr. zellikle ok sert ilenmesi zorolan paralarn yzeyinden az miktarda tala kaldrlmas talama ile mmknolabilmektedir.


43/112

37

Talama ilemi ileme biimi olarak profil talama, dalma talama, silindirik

talama, dzlem yzey talama olarak s

n

fland

r

lmaktad

r.

Makine paralarna bu ilemlerden baka dier temel imalat ilemleri deuygulanmaktadr. Dier temel ilemler olarak honlama, lebleme, t ekme, polisaj gibiilemler de yaplmaktadr. Bu ilemler daha ok hassas ve ince ilenecek paralarauygulanmaktadr.

2.2. Kesici Takmlar

CNC takm tezghlarnn en nemli zelliklerinden birisi de yksek tala kaldrmakapasitelerine sahip olmalardr. Bu nedenden dolay takm tutucularn, takm balama

aparatlarn, kesici ularn nemi ok byktr. zellikle tala kaldrma esnasnda bukesiciler ok byk kesme kuvvetlerine, ar scakla (600C -1300C) ve darbelere maruzkalmaktadr.

CNC tezghlarda kullanlan kesici ularn ileme zelliklerinin artrlmas vedayankllklarnn gelitirilmesi iin takm imalat firmalar gnmzde en ok bu konuzerinde almaktadr. yi bir kesici retim miktarn artrd gibi kesici maliyetini deaa ekecektir. Bu nedenden dolay her ilem iin en uygun kesici takm ve balamaaparat seimi ok byk nem arz etmektedir.

CNC tezghlarda ileme sresini ve ileme kalitesini en fazla etkileyen faktrlerinbanda kesici takmlar ve bunlarn balanma sistemleri gelir. Bu tezghlarda kullanlacakkesici u ve takmlarn u zelliklere sahip olmas gerekir:

Kesici u kolayca deitirilebilir. kan talalar krma zellii olmaldr. Kesici takm salam ve dengeli balanabilmelidir. Kesici u hassas olarak balana bilmelidir. Kesici takm deiimi kolay ve hzl olmaldr. Kesici u yksek scaklkta sertliini kaybetmemelidir.CNC tezghlarnda kullanlan kesiciler; HSS kesiciler ve sert metal u kesicilerdir.

HSS kesici takmlarHSS kesiciler tek para olarak kullanlr. Bu kesiciler kk apl deliklerin

delinmesi, kanal almas, vb. ilerde kullanlr.

Sert Metal UlarSert metal u kesiciler deiik boyut ve ekillerde standart olarak retilir. Her bir uta

(ucun tasarmna bal olarak 3, 4, 6 ya da daha fazla kesme kenar bulunur. Bir kenarkreldiinde, dier bir kenar kesme yapacak konuma getirilir.


44/112

38

Kesici ularn en nemli avantajlar; standart ve hassas boyutlarda retilmesi, doru

kesme geometrisine sahip olmas

, h

zl

deitirilmesi ve bileme ileminin olmamas

d

r.Kesici ucun btn kenarlar kullanldktan sonra bu u yeni bir u ile deitirilerek ilemekalnan yerden devam edilebilir.

ISO, tala kaldrma iin sert metal kesicileri 3 ana gurupta toplamtr:P: Uzun tala veren malzemelerin ilenmesinde kullanlan sert metal kesiciler (elik,

elik dkm, paslanmaz elik, uzun tala brakan temper dkm vb.)M: lenmesi g olan malzemelerin ilenmesinde kullanlan sert metal kesiciler

(manganl sert elik, sya dayankl elikler, paslanmaz elik, sert dkm vb.)K: Ksa tala brakan malzemelerin ilenmesinde kullanlan sert metal kesiciler

(dkm, sert elikler, demir d metaller, alminyum vb.).

2.2.1. Kesici Takm Malzemeleri

Kk apl delik delme, klavuz ekme, raybalama, punta delii ve kama kanal ama gibiilemlerde yksek-hz elii (HSS) takmlar kullanlmasna ramen, nmerik kontrollilemede, genellikle sinterlenmi karbr takmlar kullanlmaktadr.

Sementit karbr sertliini, ana bileeni olan, tungsten karbrden almaktadr. Safhaliyle tungsten karbr, takm malzemesi olarak kullanlamayacak kadar krlgandr. Bu

nedenle, tungsten karbr ve kobalt tozlarnn karm, istenen ekilde preslenir ve daha sonrasinterleme ilemine tabi tutulur. Bylece kobalt eriyip, tungsten karbr tanelerini youn vegzeneksiz bir yapya sokacakekilde balar.

Tungsten karbrle birlikte, titanyum ve tantal karbr gibi sert malzemeler de takm

olarak kullanlabilmektedir. Ayrca tungsten karbr takmlarn zerleri ince bir tabaka

titanyum karbr ile kaplanarak takmn snma direnci 5 kat kadar artrlabilmektedir.Kesici takm malzemesinin seimini etkileyen kriterlerunlardr:

parasnn karakteristikleri (kimyasal ve metalrjik hali) Para karakteristikleri (geometri,yzey bitirme,boyutsal hassasiyet ve yzey

btnl gereksinimleri) Takm tezgh ve takm tutucusunun karakteristikleri Destek

2.2.2. CNC Torna Tezghlarnda Kullanlan Kesiciler

CNC tezghlarda iyi ve gvenilir ekilde tala kaldrmak ve i paras ilemek iinCNC torna tezghnda kullanlan kesicilerin seiminde aadaki zelliklere dikkat edilmesigerekir:

Tala miktar, Para geometrisi, paras malzemesi, Soutma ilemi, Kesme hz ve ilerleme


45/112

39

Tezgh gc ve cinsi

lenecek para say

s

Takm balama aparat tipiTala miktar arttka kesici takmn paraya dalma miktar bymektedir. Byyen

tala miktar kesici takmn geometrisi ve kesici takm malzemesini dorudan etkilemektedir.Ksa sreli anmalar gidermek ve sk sk kesici u deitirmek ileme sresi ile maliyetiartrc hususlardr.

ekil 2.7: eitli geometrik biimli kesici ular

parasnn en son geometrisinin oluturulmas, kesici takmn geometrisinin uygunseilmi olmas ile mmkndr. CNC torna tezghlarnda yaplan para program kesicitakmn para zerinde istenilen profil zerinden giderek tala kaldrmasn salamaktadr.Kesici takm geometrisinin uygun seilmemesi hlinde kacak i parasnn biim ve lsde doru olmaz.

Torna tezghlarnda en ok kullanlan kesici takmlar ve u geometrileri unlardr: Dairesel kesici takm ular Sa yan kaba tala kesici takm ular Sol yan kaba tala kesici takm ular Sa yan ince tala kesici takm ular Sol yan ince tala kesici takm ular Vida ama kesici takm ular Delik bytme kesici takm ular Delik delmek iin kullanlan eitli aplarda matkaplar Klavuzlar Kanal kalemleri C ekseninde kullanlan parmak freze takmlar paras malzemeleri, kesici takm malzemelerinin belirlenmesinde nemli bir

zelliktir. rnein, CNC torna tezghnda alminyum para ilerken kesici kabiliyetialminyum ilemeye elverili takmn seilmesi arttr. Genel amal herhangi bir takmseimi veya ilenen parann malzemesine uygun olmayan kesici seimi takm mrn veileme kalitesini dorudan etkileyecektir.


46/112

40

ekil 2.8: CNC torna tezghlarnda kullanlan baz kesici u biimleri

Kesme ileminin en nemli sorunlarndan biri kesme annda ortaya kan scaklngiderilmesidir. Bu scakln soutulmas kesici takmn mrn ve i parasnn yzeykalitesini artrmaktadr. Tala miktarna ve kesici takm ile i paras malzemelerine greortaya kan scakln azaltlmas kesici takmn uzun sre ypranmadan almas demektir.Yksek hz ve ilerleme ortamnda kesme yaplmas kesici takmn, kesme kabiliyetininyksek olmas ile korunur. Kesici takmn kesme ile ilgili a deerlerinin uygun olmas vekesici geometrisinin tala kaldrabilecek yapda seilmesi nemli kriterlerdendir.

CNC talal

imalat tezghlar

nda kullan

lan kesici u geometrisi ve katerlere ait verilerkesici imal eden firmalarn kataloglarna gre seilerek kullanlmaktadr. Baz takmkodlama sistemleri firmadan firmaya farkllk gsterebilir. Bu kodlamalar firmann kendirnleri iindir. Aada BHLER firmasnn CNC tornalama ve CNC frezeleme iin ISOtakm kodlama sistemi verilmitir.


47/112

41

2.2.3. Sert Maden Ularn Kullanm zellikleri

Seri elik kesici olarak bilinen HSS kesicileri, kesici kenarlar, sap ve dier elemanlarolmak zere bir btn halinde retilir. Sinterlenmi karbr, CBN ve seramikler kesmegeometrisine sahip kk kesici ulareklinde retilir ve sert maden u olarak bilinirler.

ekil 2.9: Deiik biim ve zellikte sert maden ular

ok eitli boyut ve biimlerde retilen sert maden ularda bir keski kenardan ziyadeok fazla kenar vardr. rnein kare veya dikdrtgen bir uta 8, gen bir uta ise 6 kesicikenar vardr. Bir kesici kenar zelliini kaybettiinde, ikinci bir kenar iin u, abuklukladndrlebilmektedir. Bunun sonucu olarak bu kesicilere (indexable) deitirilebilir ularad verilmitir. Ular kullanabilmek iin, bir katere zel bir metal ile yerletirmeli,

desteklemeli ve emniyetli bir ekilde tespit etmelidir. Grnte bir dezavantaj olan buzelliin yannda, ular kullanmann birok avantajl ynleri vardr.

Anan ve zellii kaybolan u abucak deitirilebilir. Bunun sonucu dahahassas bir retim yapmak ve tezgh-kesici ayarlama zamann minimumaindirmek mmkn olur.

Sert maden ularn bilenmesi zor olduundan tekrar bileme sz konusu deildir.Kesici ucun btn kenarlar zelliini yitirdiinde hemen deitirilebilir. Tekbir kesici kenara sahip sert maden ularn bilenmeleri iin gerekli pahal takmve tehizata gerek duyulmaz. Her ne kadar sert maden ular bir defalk kesicilerolarak bilinmekle beraber, uygulamada kullanlm ular daha byk

toleranslara sahip kaba yzeyler iin ikinci defa imalata alnabilirler. Sinterleme sonucu, uca uygun kesme geometrisi ve lsel hassasiyet

kazandrlr. lave bir masraf yapmakszn talalarn belirli aralklarlakrlmalarn salayan tala krclar ilk retim annda oluturulur.

ok sayda standart boyut ve biimde kesici u u anda uygulamadakullanlmaktadr. lemlerin birou bunlar ile yaplabildiinden zel kesicilereihtiya duyulmaz.

Ayn kesici ular frezeleme ve tornalama ve delme ilemlerindekullanlabildiinden, bu standardizasyonunu beraberinde getirmi ve retimdekesici maliyetlerini aaya ekmitir.


48/112

42

2.2.4. CNC Tornalama Ularin ISO Kodlama Sistemleri


49/112

43


50/112

44


51/112

45


52/112

46


53/112

47


54/112

48

2.2.5. Tornalama Takmlarin Skma Sistemleri


55/112

49

2.2.6. Tornalama Skma Sisteminin Seilmesi


56/112

50

2.2.7. Tornalama lemlerinde Takmlarn Seimi


57/112

51

2.2.8. Mekanik Skmal U eklinin Seilmesi


58/112

52

2.2.9. Mekanik Skmal U Byklnn Seilmesi


59/112

53

2.2.10. Finilemler in Ke Rads ve Przllk Deerleri


60/112

54

2.2.11. Parasleme in Kesici U Seimi rnekleri


61/112

55

2.2.12. CNC Frezeleme in ISO Kodlama Sistemi


62/112

56


63/112

57

2.2.13. Deitirilebilir Kesici U Seme lemleri

Kesici takmlar seilirken malzeme tipi, balama tipi, ilenecek para tipi, tezgh tipi,ileme tipi vb. bir ok ilem gz nne alnmaldr. Gnmzde artk HSS kesici takmlaryerlerini kaplamal deitirilebilir ulara terk etmektedir. Yksek hz elii (HSS) kesicilerdaha ok klasik, mekanik tezghlarda ve yumuak malzemelerin ilenmesindekullanlmaktadr. zellikle fabrikasyon ve byk parti i ilemede kaplamal sert madenular yaygn ekilde kullanlmaktadr. Bu kesici ular ve takm tutucular bir ok firmatarafndan farkl biim, zellik ve tipte retilmektedir. Kesici ular ileme biimine, tezgha,ilenecek malzeme, kesme hz, ilerleme, tala krc tipi, balama tipine, kenaruzunluklarna, kater durumuna, kesme ynne, tala ve boluk alarna, u ekline grefarkllk gstermektedir.

Her firma rettii kesici u ve takmlarna farkl kotlama sistemi verebilmektedir.Fakat ayn zamanda ISO uluslararas kodlama sistemine gre de snflandrmayapmaktadrlar. Deitirilebilir kesici u reten firmalar rettikleri her kesici u ve takmtutucular iin kullanlma zellikleri yani her tr malzeme ileme durumuna, kesme hz veilerleme soutma svs, tala derinlii, takm tutucular vb. bilgilerin yer ald kataloglar vebrorler hazrlamaktadrlar. Hazrlanan bu kataloglardan ilem durumlarna gre kesici utakmlar seilmelidir.

ISO standartlarna gre baz kesici u takm kodlama sistemleri: Deitirilebilir ular iin ISO kodlama sistemi D tornalama iin ISO kodlama sistemi ap tornalama iin ISO kodlama sistemi CNC frezeleme iin ISO kodlama sistemi

2.2.13.1. Deitirilebilir Ular iin ISO Kodlama Sistemi

Deitirilebilir ularn kodlama sistemi 10 maddeden olumaktadr. Her maddedekesici u ile ilgili bir zellik bulunmaktadr. Bu zelliklerunlardr:

Kesici u ekli ve as n boluk as

Kesici u boyutsal toleranslar

Kesici u tipi Kesici u kenar boyu Kesici u kalnl Kesici u ke yarap Kesme kenar biimi Kesici u kesme yn Tala krcl kesici u geometrisi (Kesici u reten firmaya gre deiiklik

gsterir.)


64/112

58

Tablo 2.1: Deitirilebilir kesici u ISO kodlama rnei

rnek 1S A M G 12 04 08 E L - M kodlamasn ieren kesici u takmn seimini

deitirilebilir u kodlama kataloguna gre yap

n

z?Cevap 1

rnek 2T F U G 12 06 04 F N - M kodlamasn ieren kesici u takmn seimini

deitirilebilir u kodlama kataloguna gre yapnz?

Cevap 2

2.2.13.2. D Tornalama Takmlarin ISO Kodlama Sistemi

D tornalama ilemlerinde kullanlan kesici takmlarn (tutucularn) kodlama sistemi

10 maddeden olumaktadr. Her maddede kesici u ile ilgili bir zellik bulunmaktadr. Buzelliklerunlardr: Kesici u skma tipi Kesici u tipi Yanama as n boluk as Kesme yn Kesici kenar ykseklii Kater gvde genilii Kater gvde boyu Kesici kenar uzunluu retici firma skma geometrisi (Kesici u reten firmaya gre deiiklikgsterir.)


65/112

59

Tablo2.2: D tornalama iin kesici takm ISO kodlama rnei

rnek 1

M D L C R 25 25 M 15- H1 kodlamas

n

ieren kesici u seimini d

tornalama ukodlama kataloguna gre yapnz?Cevap 1

rnek 2S H B D L 20 20 K 10 - H1 kodlamasn ieren kesici u seimini d tornalama u

kodlama kataloguna gre yapnz?Cevap 2

2.2.13.3. ap Tornalama in Kesici Takm ISO Kodlama Sistemi

ap tornalama ilemlerinde kullanlan kesici takmlarn (tutucularn) kodlamasistemi 10 maddeden olumaktadr. Her maddede kesici u ile ilgili bir zellikbulunmaktadr. Bu zelliklerunlardr:

Takm tutucu malzemesi Kater gvde ap Kater gvde boyu Skma sistemi U tipi Yanama as n boluk as Kesme yn Kesici kenar uzunluu


66/112

60

retici firma skma geometrisi (Kesici u reten firmaya gre deiiklikgsterir.)

Tablo 2.3: ap tornalama iin kesici takm ISO kodlama rnei

rnek 1S 40 T P C L N R 12- H4 kodlamasn ieren kesici u seimini i ap tornalama u


rnek 2S 50 R S R G D R 15- H1 kodlamasn ieren kesici u seimini i ap tornalama u


2.2.13.4. CNC Frezeleme in ISO Kodlama Sistemi

CNC frezeleme ilemlerinde kullanlan ularn kodlama sistemi 9 maddedenolumaktadr. Her maddede kesici u ile ilgili bir zellik bulunmaktadr. Bu zelliklerunlardr:

Kesici u ekli Kesici boluk as Kesici boyutsal toleranslar Kesici u tipi Kesici kenar boyu


67/112

61

Kesici u kalnl

Kesici u ke yar

ap

Kesme kenar durumu Kesme yn

Tablo 2.4: CNC frezeleme iin kesici u ISO kodlama rnei

rnek 1H E N G 6 04 DE E N kodlamasn ieren kesici u takmn seimini CNC frezeleme

u kodlama kataloguna gre yapnz?Cevap 1

rnek 2P D L R 09 05 DG F R kodlamasn ieren kesici u takmn seimini CNC

frezeleme u kodlama kataloguna gre yapnz?Cevap 2

2.3. CNC Tezghlarda Kesme Hz ve lerleme

2.3.1. Kesme Hz

CNC tezghlar programlarnda kullanlan kesme verileri devir says (S) ve ilerleme(F) dir. Ancak bu iki deerin hesaplanabilmesi iin kullanlacak olan kesici takma ait kesme


68/112

62

hznn ncelikle bilinmesi gerekir. Kullanlacak olan kesici takma ait olan kesme hz

ilenecek malzemeye gre en iyi kesme h

z

deerleri retici firma kataloglar

ndan veyakesme hz tablolarndan alnmaldr. Kesme hz deeri takm iin hayati nem arzetmektedir. Uygun kesme deeri alnrken ilerleme deeri, tala paso kalnl, soutmasvs kullanm, kesilecek olan malzemenin bileim tr, kesici takm malzemesinin zellii,tezgh gc, tala kaldrma tr, takm tala krc vb. noktalar titizlikle gz nndebulundurulmaldr.

Kesme hz, kesici takmn tala kaldrarak i paras zerinde bir dakikada metrecinsinden ald yoldur. Dier bir ifade ile i paras zerinde bir dakikada kaldrlan talanmetre cinsinden uzunluudur. Kesme hznn birimimetre / dakika (m/dak) dr. Kesme hzV harfi ile sembolize edilmektedir.

Seilen kesme hzna gre programa girilecek olan devir says ve ilerleme deerihesaplanr. Baz CNC tezghlarnda kesme hz, devir says ve ilerleme miktar seilenmalzemenin cinsine gre tezgh tarafndan hesaplanr ve CNC programna yazlr. Buhesaplama iin gerekli olan kesici takmla ilgili olan veriler daha nceden kesici takmnktphanesine girilir. Daha sonra CNC tezgha taklan kesicilere ait kesme verileri de kesiciktphanesine ilave edilir.

2.3.2. Kesme Hzn Etkileyen Faktrler

Kesme hzn etkileyen pek ok faktr olmakla birlikte en ok etkileyen sebepleraada aklanmtr.

2.3.2.1. Paras Malzemesi

Sert ve dayanm yksek malzemelerin ilenmesinde krlgan ve yumuakmalzemelere oranla daha kk kesme hzlar seilmelidir. Bunu gerektiren nedenler,tezghn ileme kapasitesi, kesicinin dayankllk ve anma dayanm, metalin kesme anndagsterdii davrantr.

2.3.2.2. Kesicinin Malzemesi

zel olarak imal edilmi kesiciler (sert maden ular, seramikler, CBN, kaplamalular) yksek srat elii (HSS) ve karbonlu eliklere gre ok yksek kesme hzlarndaalabilmektedir. Bu kesiciler kesme srasnda ortaya kan ok yksek scaklklaradayanabilme zelliinin olmasdr. Ayrca bu kesicilerin geometrik yaps ve tala krcoluklar bu etkiyi azaltmaktadr.

2.3.2.3. Soutma Svs

Soutma svs kesici takm iin hayati nem tamaktadr. Uygun kesme svsnnkullanlmas kesme artlarn iyiletirmektedir. Soutma svsnn grevi kesme ilemisrasnda kesici takm kesme yaparken ortaya kan scakl azaltmak ve takmn arsnmasn nlemektir. Soutma svs ayrca tala ve pislikleri kesme blgesinden


69/112

63

uzaklatrr, takm-ii-tala soutur, takm ve i parasn korozyona kar korur. Soutma

s

v

s

zellikle sert maden ular, seramikler, CBN, kaplamal

ular ile yap

lan ilemelerdemutlaka kullanlmaldr. nk bu kesiciler baz ileme malzemeleri hari ok abuk yksekkesme hzlarnda altklarndan abucaksnacak ve kesme zeliini kaybedecektir.

2.3.2.4. Kullanlan Tezghn Durumu

Kullanlan tezghn eski ve yeni olmas, klasik mekanik veya CNC tipli olmas,kzaklarnn boluklu olmas kesme hz seimini etkilemektedir. yi balanmam bir takmve anm tezgh kzaklar titreimin olumasna ve iyi ve yksek kesme hznda almayetkilemektedir. Yzey przllk kalitesi, lsel tolerans ve ar snan kesici, soutmasvs kullanlmamas yksek kesme hzlarnn seilmesini nler.

2.3.2.5. Kaldrlacak Tala Miktar

Genel olarak dk ilerleme az tala pasosu iin yksek kesme hz tercihedilmektedir. Kaba tala ileminde ise teorik olarak bunun tersi uygulanmaktadr. zellikleyksek tala pasosu ve ilerleme sert maden ular, seramikler, CBN, kaplamal ular iinkullanlmaktadr. Bu kesiciler uygun artlar salandnda ok iyi tala kaldrmaktadrlar.Yksek srat elii (HSS) kesiciler ile daha dk ilerleme ve az tala derinlii verilmelidir.

2.3.2.6. Tezgh Gc

Modern kaplamal kesicilerle ve yeni sistem CNC tezghlarla maksimum kesme hzve ilerleme verilebilmektedir. zellikle sanayi tipli CNC tezghlarn motor gc eitimamal kullanlan kk CNC tezghlarndan yksektir. Klasik tezghlarda fazla talaverilmesi durumunda torna kay ve volan sistemi kesme kuvveti ykn kaldramad iintorna aynas kilitlenerek dnmeyecektir.

2.3.2.7. lerleme Miktar

Verimlilik ynnden ilerleme miktarnn mmkn olan oranda yksek tutulmasgerekir. Makine paralarnn ilenmesinde ilerleme miktar aadaki nedenlere bal olarak

snrlandrlmtr. lerleme miktarn etkileyen sebepler ksaca u ekildedir: Gc azaltmak paras ve kesici kalemin asal ve dorusal hassasiyetlerinin korunmasn

salamak. yi kalitede yzey przll elde etmek Kesici kalemin anmasn azaltmak ve takm mrn uzatmak Tezgh kzak ve balama aparatlarnn titreimlerini en aza indirmek Kesici ucun tala kaldrma zelliinin korunmasn salamak Kesme hz veya ilerleme miktarndan birinin artrlmas gerekirse ilerlemenin

seilmesi en uygun olandr.


70/112

64

2.3.3. lerleme

lerleme, i parasnn bir devrinde yani kendi ekseni etrafnda bir defa dnmesindekalemin ald yoldur. lerleme, ileme zamannn ve yzey kalitesinin belirlenmesiynnden nemlidir. lerleme miktarnn %50 artrlmas takm mrn %50 oranndaazaltmaktadr.

2.3.4. lerleme Miktarn Etkileyen Sebepler

2.3.4.1. Tala Derinlii

Kaba tala vermede byk, ince tala vermede ise kk ilerleme verilmektedir.Kk ilerleme yzey kalitesinin iyi kmasn salar.

2.3.4.2. Kesilecek Malzeme Cinsi

Yumuak malzemelere ok, sert malzemelere ise az ilerleme verilmelidir. lenecekparann balama durumu ve biimi ilerlemeyi etkilemektedir. Uzun paralarda az ilerlemeverilmelidir.

2.3.4.3. Kesici Malzeme Cinsi

Kesici malzeme cinsi ilerlemede nemli bir noktay tutmaktadr. zellikle sert maden

ular, seramikler, CBN, kaplamal ular yksek ilerlemede alabilmektedir. Ancak yksekhz elii (HSS) kesicilerde yksek ilerleme kullanlmamaldr.

2.3.4.4. Kesme Hz

lerleme hz kesme hzna baldr. Genelde kesme hz arttka ilerleme hz daartrlmaldr. zellikle yksek ilerleme sert maden ular, seramikler, CBN, kaplamal ulariin kullanlmaktadr. Bu kesiciler uygun artlar salandnda ok iyi talakaldrmaktadrlar. Yksek srat elii (HSS) kesiciler ile daha dk ilerleme ve az taladerinlii verilmelidir.

2.3.4.5. Tezghn Gc ve Kapasitesi

Kullanlan tezghn gcne bal olarak kesici kalem, soutma svs vs. gibi dierartlar yerine getirildiinde ilerleme miktar artrlabilir.

2.3.5. Torna Tezghnda Kesme Hz ve lerleme Hesab

CNC torna tezghlarnda kullanlan kesicilere ait kesme hz seildikten sonra seilenbu deer, tezgha/programa girilecek olan devir saysnn (S) ve (F) hznn hesaplanmasndakullanlr. Kesme hz hesaplamalarnda kullanlacak olan forml ve bantlar aadaki

gibidir.


71/112

65

Tablo 2.5: Tornalama ileminde baz malzemelerin kesme hzlar

2.3.5.1. Kesme Hz Hesab

V= Kesme hz (m/dak)N= Devir says (dev/dak)D= paras ap (mm)

ekil 2.10:Kesme hz hesab

rnek 1150 mm apnda ve 750 dev/dak. devir saysnda ilenen bir i parasnn kesme hz

ne kadar olmaldr.

V= ?N= 750 dev/dakD= 150 mm= 3.14

1000

.. NDV

= dakm

xxV /35425,353

1000

75015014.3===

D

VN

.

.1000

=

1000

.. NDV

=


72/112

66

rnek 2

ap

75 mm olan paslanmaz elik malzeme sert maden ula 100 m/dak kesme h

z

ndailenecektir. Tezgha verilecek olan devir saysn hesaplaynz?

N=?D= 75 mmV= 100 m/dak= 3.14

2.3.5.2. lerleme HzHesab

ekil 2.11: lerleme hz hesab

F= Programa verilen ilerleme(mm/dak)s= katalog ilerleme miktar (mm/dev)

N= Devir says (dev/dak)

rnek 1ap 50 mm olan bir i paras kesme hz 200 m/dak. olan sert maden ula 0.15

mm/dev ilerleme ile ilenecektir. CNC tezgha verilecek ilerleme hzn mm/dak. cinsindenhesaplaynz.

V= 200 m/dak.D= 50 mms= 0.15 mm/devF=?

D

VN

..1000

= dakdevx

xN /42563.424

7514.3

1001000===

D

VN

..1000

= dakdevx

xN /127488.1273

5014.32001000

===

NsF .= dakmmxF /1.191127415.0 ==

NsF .=


73/112

67

rnek 2

ap

25 mm olan dkme demir malzeme, kesme h

z

70 m/dak. olan sert maden ula0.2 mm/dev ilenecektir. CNC torna tezghna verilecek ilerleme hzn mm/dak. cinsindenhesaplaynz.

V= 70 m/dak.D= 25 mms= 0.20 mm/devF=?

2.3.6. CNC Freze Tezghnda Kesme Hz ve lerleme

CNC tezghlarnda kullanlan kesicilere ait kesme hz kullanlan kesici takmkatalogundan veya tablodan alnarak seilir ve buna gre devir says hesaplanr. CNCtezghlarda kullanlan kesiciler ok azl kesicilerdir. CNC tezghlarda kullanlan kesicilerok azl olduundan dolay ilerleme deeri her di iin verilmektedir ve ilerleme mm/dieklinde tablolarda yer almaktadr. Kataloglardan ilenecek malzeme ve kesiciye gre alnanilerleme deeri kesici di says ile arplp bir devirdeki ilerleme hz bulunmaktadr.Bulunan bu deer hesaplanan devir says ile arplarak mm/dak. cinsinden ilerleme hz

bulunur ve programa girilir.

Tablo 2.6: Frezeleme ileminde baz malzemelerin kesme hzlar

D

VN

..1000

= dakdevx

xN /89272.891

2514.3

701000===

NsF .= dakmmxF /4.17889220.0 ==


74/112

68

2.3.6.1. Kesme Hz Hesab

ekil 2.12: Kesme hz hesab

rnek 1CNC tezghnda ap 30 mm olan sert maden ulu ak ile alaml elik malzeme

ilenecektir. Kesme hz 100 m/ dak. olarak alndnda gerekli devir saysn hesaplaynz.

V= 100

N= ? dev/dakD= 30 mm

rnek 2CNC freze tezghnda ap 50 mm olan sert maden ulu kesici ile yumuak elik para

ilenecektir. Devir says 1250 dev/dak. olarak alndnda tezgha verilecek kesme hznhesaplaynz.

V= ?N= 1250 dev/dakD= 50 mm

1000

.. NDV

= dakm

xxV /19725.196

1000

12505014.3===

D

VN

..1000

= dakdevx

xN /106251.1061

3014.3

1001000===

DVN

..1000

=

1000.. NDV =


75/112

69

2.3.6.2. lerleme Hz Hesab

ekil 2.13: lerleme hz

rnek 1evresinde 8 adet kesici di bulunan 30 mm apl helisel silindirik bir freze aks ile

orta sert alaml elik ilenecektir. Di bana ilerleme miktar 0.1524 mm/di, tezgh devirsays da 600 dev/dak olduuna gre freze tablasna verilecek ilerlemeyi bulunuz.

Vf =?fz = 0.1524N = 600 dev/dk.z = 8 adet

rnek 2CNC tezghnda kullanlacak kesicinin ap 25 mm, kesici takma u says 6, ilerleme

hz 0.1 mm/u (mm/di) ve devir says da 1500 dev/dak dr. CNC tezgha verilecek olanilerleme miktarn bulunuz?

Vf =?fz = 0,1 mm/u

N = 1500 dev/dk.z = 6 adetD = 25 mm

NzfzVf ..=

NzfzVf ..= dakmmxxVf /32,73660081524.0 ==

NzfzVf ..=

dakmmxxVf /900150061.0==


76/112

70

2.4. Takm n Ayar ve llmesi

ekil 2.14: Takm ayar lm

Bir i paras retilirken birden fazla kesici takm kullanlmaktadr. CNC tezghlardakullanlan kesicilerin tezgh taretindeki ve katerlerdeki uzunluklar, ap, ls, boyu vb.zellikleri farkldr. Takm anmadan dolay deitirilmelerinde, takmn i paras ilerkenkrlmas durumunda takm u ksmlarnda l kaymas olacaktr. Takmn u noktasnn iparasn ileme koordinatna getirilmesine takm llmesi veya takm ayar denilmektedir.Bu ilem CNC tezghlarnda en ok kullanlan kesicilere gre, CNC torna tezghlarnda isegenelde sa yan torna kalemine gre yaplmaktadr. Kullanm ve programlamada kolaylk

olmas

bak

m

ndan CNC tezghlarda genelde referans kesiciler taretteki bir (1) numaral

ksma taklmaktadr.

CNC tezghlarda kullanlacak olan kesicilerin n ayar ilemi iki ekilde yaplr. Tezgh zerinde kesici takm n ayar (Touch Setter) Harici takm n ayar (Proset Tooling)

2.4.1. Takm zerinde Takm n Ayar

Tezgh zerindeki takmlarn kalibrasyon ilemi lme kolu (touch setter) ya da zelsonda (touch probe) ad verilen elektronik bir alglayc yardmyla yaplr. Ayarlanmas

yaplacak kesicinin uzunluu ile ilgili bilgiler annda o kesiciye gre X ve Z eksenlerindekiuzunluk farkllklar tezghn bilgisayar tarafndan hesaplanr ve hafzaya kaydedilir.Problar deliklerin, kanallarn ilenmesinde, eksen kaymalarn nlemek, eksen kesimenoktasn ortalamak iin kullanlmaktadr. Bu ekilde i kalplarna delinmi olarak balananve ikinci defa ilemek iin kullanlmaktadr. Referans kesicinin ucu sonda parasna temasettiinde kesicinin uzunluu ile ilgili veriler annda, o kesiciye ait offset (takm ayar)sayfasna otomatik olarak kaydedilir. Aynekilde dier kesicilerde sondaya temas ettirilerekuzunluk kalibrasyonlar yaplr.


77/112

71

ekil 2.15: Delik ve kanallarn ilenmesinde lme probu ile takm ayar yaplmas

CNC tezghlarnda lme kolu sonda aleti yani prob yoksa kesici lme ve takmuzunluk ayar elle olarak yaplmaktadr. Bu ilemde nce referans kesici (T01) elle hareketettirilerek mastar para yzeyine temas ettirilir ve temas anndaki Z eksen deeri belirlenir.

ekil 2.16: Kesici takm l farklarn belirleme

Dier kesiciler de llerek T02, T03, T04 kesicilerde sras ile referans kesici T01arasndaki l farklar tespit edilerek aralarndaki gerekli eksi deer (-) eklenerek ve artdeer (+) karlarak btn kesicilerin l farklar eitlenir. Bu deerler tezghtaki ilgilitakmlarn offset ayarna yazlr. Bylece btn kesicilerin l farkllklar giderilmi olur.


78/112

72

2.4.2. Harici Takm n Ayar

ekil 2.17: Harici takm ayar yaplmas

CNC tezghlarnda ku

Documents

Takim-secimi