Mụclục

GIỚITHIỆUQuyển1-Lưunhịmụctruyện

LƯUCHƯƠNGTRUYỆNLƯUYÊNTRUYỆN[Chúthích]

Quyển2–LưuTiênchủLƯUTIÊNCHỦTRUYỆN[Chúthích]

Quyển3-HậuchủHẬUCHỦTRUYỆN[Chúthích]

Quyển4-NhịchủphitửtruyệnNHỊCHỦPHITỬTRUYỆN[Chúthích]

Quyển5-GiaCátLượngtruyệnGIACÁTLƯỢNGTRUYỆN[Chúthích]

Quyển6-QuanTrươngMãHoàngTriệutruyệnHOÀNGTRUNGTRUYỆNQUANVŨTRUYỆNTRƯƠNGPHITRUYỆNMÃSIÊUTRUYỆNTRIỆUVÂNTRUYỆN[Chúthích]

Quyển7-BàngThốngPhápChínhtruyệnBÀNGTHỐNGTRUYỆNPHÁPCHÍNHTRUYỆN[Chúthích]

Quyển8-HứaMyTônGiảnYTầntruyệnGIẢNUNGTRUYỆNYTỊCHTRUYỆNMYTRÚCTRUYỆNTÔNCÀNTRUYỆNTẦNMẬTTRUYỆNHỨATĨNHTRUYỆN[Chúthích]

Quyển9-ĐổngLưuMãTrầnĐổngLãtruyệnĐỔNGDOÃNTRUYỆN

ĐỒNGHÒATRUYỆNLỮNGHỆTRUYỆNLƯUBATRUYỆNMÃLƯƠNGTRUYỆNTRẦNCHẤNTRUYỆN[Chúthích]

Quyển10-LưuBànhLiêuLýLưuNgụyDươngtruyệnBÀNHDẠNGTRUYỆNLƯUPHONGTRUYỆNLƯUDIỄMTRUYỆNLÝNGHIÊMTRUYỆNNGỤYDIÊNTRUYỆNDƯƠNGNGHITRUYỆNLIÊULẬPTRUYỆN[Chúthích]

Quyển11-Hoắc,Vương,Hướng,Trương,Dương,PhítruyệnHOẮCTUẤNTRUYỆNVƯƠNGLIÊNTRUYỆNHƯỚNGLÃNGTRUYỆNTRƯƠNGDUỆTRUYỆNDƯƠNGHỒNGTRUYỆNPHÍTHITRUYỆN[Chúthích]

Quyển12-Đỗ,Chu,Đỗ,Hứa,Mạnh,Lai,Duẫn,Lý,Tiếu,Khíchtruyện.

ĐỖVITRUYỆNCHUQUẦNTRUYỆNĐỖQUỲNHTRUYỆNHỨATỪTRUYỆNMẠNHQUANGTRUYỆNLAIMẪNTRUYỆNDUẪNMẶCTRUYỆNLÝSOẠNTRUYỆNTIÊUCHUTRUYỆNKHÍCHCHÁNHTRUYỆN[Chúthích]

Quyển13-HoàngLýLãMãVươngTrươngtruyệnHOÀNGQUYỀNTRUYỆNLÝKHÔITRUYỆNLÃKHẢITRUYỆNMÃTRUNGTRUYỆN

TRƯƠNGNGHITRUYỆNVƯƠNGBÌNHTRUYỆN[Chúthích]

Quyển14-TưởngUyểnPhíYKhươngDuytruyệnKHƯƠNGDUYTRUYỆNTƯỞNGUYỂNTRUYỆNPHÍYTRUYỆN[Chúthích]

Quyển15-ĐặngTrươngTôngDươngtruyệnĐẶNGCHITRUYỆNTÔNGDỰTRUYỆNDƯƠNGHÝTRUYỆNTRƯƠNGDỰCTRUYỆN[Chúthích]

GIỚITHIỆU

TamquốcchílàmộtsửliệuchínhthứcvàcócăncứvềthờiđạiTamQuốccủaTrungQuốctừnăm189đếnnăm280,doTrầnThọbiênsoạnvàothếkỉthứ 3. Tác phẩm này hình thành từ cácmẩu chuyện nhỏ kể về các nướcNgụy,ThụcvàNgôcủa thờiđạinày,đồng thời lànền tảngchocuốn tiểuthuyếtlịchsửrấtphổbiếnlàTamquốcdiễnnghĩađượcviếtvàothếkỉ14.TrầnThọtừnglàmquanchonhàThụcHán,saukhiThụcHándiệtvong

đếnLạcDươnglàmquanchonhàTâyTấn.TrầnThọđãdựavàocácsửliệucơbảnnhưNgụythưcủaVươngThẩm,NgụylượccủaNgưHoạn,NgôthưcủaViChiêu…đểviếtTamquốcchí,thuậtlạilịchsửTrungQuốctừkhởinghĩa Khăn Vàng vào cuối thời Đông Hán đến khi Tây Tấn thống nhấtTrungQuốc, tức từnămTrungBình thứnhấtđờiHánLinhĐế (184)đếnnămTháiKhangthứnhấtđờiTấnVũĐế(280).Tamquốcchíđượcchialàm4phầngồm66quyển:Ngụyquốcchí30quyển,Thụcquốcchí15quyển,Ngôquốcchí20quyển,ngoàiracòncó1quyểnTựlục(lờitựa)nhưngđếnnayđãbịthấttruyền.LúcđầubatácphẩmNgụychí,ThụcchívàNgôchítồntạiriêngrẽ,đếnnămHàmBìnhthứ6thờiBắcTống(1003)hợpnhấtđổitênthànhTamquốcchí.TrầnThọ làquannhàTấn,dođóphải lấy triềuđạiđãnhườngngôicho

TấnlàTàoNgụylàmchínhthống.NgụychíxếpcácHoàngđếnhàNgụyvàobảnkỷ,TàoTháotuychỉxưng

vương, chưa lên ngôi Hoàng đế nhưng cũng được xếp vào bản kỷ. Có 4quyểnbảnkỷlàVũĐếkỷ(TàoTháo),VănĐếkỷ(TàoPhi),MinhĐếkỷ(TàoDuệ)vàTamThiếuĐếkỷ(TàoPhương,TàoMaovàTàoHoán).Cácvăn thưnói về việc các vuaNgụyxưngvương, xưngđế, trị nướcvà việctangđềukhôngchép(ngoạitrừchiếunhườngngôicủaHánHiếnĐế-HánHiếnĐếthiệnnhượngsáchvăn,cácvănthưkhácchỉdoBùiTùngChichúthích).ThụcchíxếpLưuBịvàoliệttruyệntứcTiênchủtruyện(mặcdùLưuBị

xưngđế),khônggọitrựctiếptênhúy,khichếtdùngchữbăngngangđịavịvớichữtồ.CácvănthưnóivềviệcLưuBịxưngvương,xưngđế,trịnướcvàviệctangđềuchépđầyđủ(cóthểdotìnhlưuluyếnvớicốquốc).HoàngđếthứhainhàThụcHánlàLưuThiệnđượcxếpvàoHậuchủtruyện.NgôchítrongnguyênbảngọithẳngtênhúycácvuaĐôngNgônhưTôn

Quyềntruyện,TônLượngTônHưuTônHạotruyện;cáchgọihiệnnayNgôchủtruyện,Tamtựchủtruyệnlàdongườiđờisausửalại.TrongphầnNgô

chủtruyệncóchépNamgiaotứcHoàngđếvịnóivềviệcTônQuyềntuyênbốxưngđế,cònvănthưđăngđàntếcáotrờiđấtthìkhôngchép,chỉcótrongphầnchúthíchcủaBùiTùngChi.ĐồngthờiđểtôntrọngsựthốngtrịcủanhàTấn,Tamquốcchíkhôngviết

liệttruyệnvềcácnhânvậtTưMãÝ,TưMãSưvàTưMãChiêu(dođượcTấnVũĐếTưMãViêmtruyđặtthụyhiệu).Ngoàira,tácgiảcũnglượcbỏnguyênnhânTàoTháoxửtửnhânvậtKhổngDung.VàothờiĐôngHán,sửhọctiếpnhậnảnhhưởngtừtràolưuđơngiảnhóa

củakinhhọcnênxuấthiệntràolưugiảnlượchóacáctàiliệulịchsử.Trongbốicảnhđó,đãxuấthiệnTamquốcchícủaTrầnThọvớinộidunggiảnlượcvềthờiđạiTamquốc.SaukhiTrầnThọmấthơntrămnăm,nhiềusửliệuvềthờiTamquốcxuấthiện,TốngVănĐế thờiNam-Bắc triều thấynộidungcủaTamquốcchíquásơlượcnênđãralệnhchoBùiTùngChichúthích.BùiTùngChiđãtậphợpcácsửliệuđểbổsungcácphầnmàTamquốcchíkhôngchéphoặcchépthiếubằng6phươngpháp:1.Dẫnlờibànluậncủanhiềutácgiakhácnhauđểphânđịnhphảitrái.2.Thamkhảoýkiếncủanhiềutácgiakhácnhauđểxétchângiả,thựchư.3.Sựviệctrongcáctruyệnđềukểrõmọiđầuđuôi,uẩnkhúc.4.Bổsungcácsựviệccònthiếuchocáctruyện.5.Kểrõcuộcđờicủacácnhânvậttrongcáctruyện.6.Phụthêmcácnhânvậtcònthiếuchocáctruyện.Theothốngkêcủamộtsốhọcgiả,thìsốtưliệumàBùiTùngChidùngđể

chúgiảiTamquốcchílàkhoảng240loại,gấp3lầnsovớinguyênbảnTamquốcchí.MãNiệmTổtrongtácphẩmThủykinhchúđẳngbátchủngcổtịchdẫndụngthưmụcvịbiênchorằngsốtưliệumàBùiTùngChisửdụnglà203loại.Hiệnnay,theothốngkêbảnhiệuđínhTamquốcchítạiTrungHoathưcụcđãpháthiệnphầnchínhvăncủaTrầnThọcó366657chữvàphầnchú thíchcủaBùiTùngChicó320799chữ.TốngVănĐếđương thờigọicôngviệcchúthíchcủaBùiTùngChilà“bấthủ”.CácsửgiađờisaunhưTưMãQuang(thờiBắcTống)khibiênsoạnTưtrịthônggiámđãtổnghợpcáctruyệnkýtrongTamquốcchícủaTrầnThọvàphầnchúthíchcủaBùiTùngChiđểmiêutảtrậnchiếnXíchBích.BảnTamquốcchídoBùiTùngChichúthíchlàbảnthôngdụngnhấthiện

nay,còngọilàTrầnchí,Bùichú.Không thể phủ nhận được rằng, những sự kiện lịch sử thời TamQuốc

cùngvớicácnhânvậtcủanótrởnênsốngđộng, lưutruyềnrộngrãivàcóảnhhưởngsâuđậmởkhuvựcchâuÁmộtphầnlànhờởbộtiểuthuyếtTamQuốcdiễnnghĩacủaLaQuánTrung.TuynhiêncũngphảicôngnhậnlàthờiđạiTamQuốcvớinhữngbiếncốlongtrờilởđấtgiốngnhưmộtcáibảnlề,

xoaychuyểnxãhộiTrungQuốctừthịnhtrịcủađờiHánsanghỗnloạncủanhữngBát vương chi loạn,NgũHồ loạnHoa, Thập Lục quốc. Rất nhiềunguyênnhâncủacả thịnh trị lẫn loạn lạcnàyđể lạidấuvết trong thờiđạiTamQuốcvàđượcghilạitrongTamQuốcchíchú.NhưvậycóthểnóiTamQuốcchíchúlàmộtsửliệuhiếmhoicócảsứccuốnhútlẫngiátrịkhảocứucao.

QUYỂN1-LƯUNHỊMỤCTRUYỆN

LưuYên,LưuChương

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

LƯUCHƯƠNGTRUYỆNChương,tựQuýNgọc,đượcnốingôivịcủaYên,màTrươngLỗcóchút

kiêucăngphóngtúng,khôngchịuthuậntheoChương,ChươnggiếtmẹcùngvớiemtraiLỗ,vìthếmớithànhthùđịch.ChươnglạisaibọnBàngHiđánhLỗ,mấylầnbịLỗđánhtan.BộkhúccủaLỗđaphầnởtạiBaTây,chonênChươnglấyHilàmTháithúBaTây,cầmbinhngănLỗ.Anhhùngkýchép:BàngHicùngvớiChươnglàchỗquenbiếtcũ,lạicứu

thoátcácconcủaChươnglúchiểmnguy,chonênChươngchịuhậuâncủaHi,lấyHilàmTháithúBaTây,Hiđượcthếchuyênquyền.SaunàyHivàChươngđanggiaohảolạicóhiềmkhích,TriệuVĩdấybinh

trongcõi, lòngngườichia lìa,đềubởiChươngthiếusángsuốt lạinghelờingườingoàimàravậy.Anhhùngkýchép:Hồi trước,cómấyvạnnhàởNamDương-TamPhụ

chạy vào Ích châu, Chương thu lấy làm binh sĩ, gọi là binh Đông Châu.Chươngcátínhhoàhoãnnhunhược,khôngcóuylược,ngườiĐôngChâudầnlàmhạidânbảnđịa,Chươngchẳngthểnàocấmđoánnổi,chínhlệnhcónhiềukhiếmkhuyết,ngườiởÍchchâuđềuoán.TriệuVĩcóphẩmhạnhrấtđược lòngngười,Chươnguỷ thácchogánhvácviệcvỗyêndân.Vĩnhânviệcdânchúngoán thánmớimưuphản, lạiđemnhiềucủacảiđút lótchoKinhChâuxinhoà,âmthầmcấukếtvớicáchọlớnởtrongchâu,đểcùngkhởibinh,quaylạiđánhChương.NgườiởThụcQuận,QuảngHán,KiệnViđềuhưởngứngVĩ.ChươngvộichạyvềThànhĐôgiữthànhtrì,ngườiĐôngChâu lo sợ, hết thảy đồng lòng hợp sức giúp đỡChương, đều hết sức tửchiến,đánhtanquânlàmphản,lạitiếnđánhVĩởGiangChâu.TướngcủaVĩlàBàngNhạc,LýDịlàmphảngiếtquâncủaVĩ,chémchếtVĩ.HánHiếnĐếxuânthuchép:HántriềunghetinởÍchchâucóloạn,phái

NgũquanTrung lang tướngNgưuĐảnđến làmÍchchâuThứsử;chovờiChươngvềlàmcôngkhanh,Chươngkhôngtới.ChươngnghetinTàoCôngđánhKinhChâu,cóýmuốnyênviệcởHán

Trung,mớisaingườiởHàNộilàÂmPhổđưalễvậtđếnchỗTàoCông.TàoCôngbanthêmchoChươngchứcChấnuytướngquân,anhChươnglàMạolàmBìnhkhấutướngquân.Mạocóbệnhcuồngvậtcố.ThầnTùngChixét:NguỵĐàihỏinghĩa“vậtcố”,CaoĐườngLongđáp

rằng:“Nghengườitrướcdạy:vật,làkhôngcóbệnhgì;cốlàcóbệnhvậy,nóikhôngcóbệnhgìlạilàcóbệnhvậy.”ChươnglạipháiquanBiệtgiáTòngsựThụcquậnlàTrươngTúcđưađám

binhsĩgiàcảhơnbatrămngườimangcácthứcốngvậtđếnchỗTàoCông,Tào Công phong Túc làm Thái thú Quảng Hán. Chương lại sai Biệt giá

TrươngTùngđếnchỗTàoCông,bấygiờTàoCôngđãđịnhKinhChâu,Tiênchủchạytrốn,TàoCôngchẳngđểmắtđếnTùng,Tùngvìthếoánhận.LúcquâncủaTàoCônggặpbấtlợiởXíchBích,lạigặpôndịchchếtrấtnhiều.Tùngquayvề,tráchmóchuỷbángTàoCông,khuyênChươngnêncựtuyệt,HánThưxuân thuchép:TrươngTùngyếtkiếnTàoCông,TàoCông tự

khoe khoang tài chinh phạt, chẳng để mắt đến Tùng. Tùng trở về, bènkhuyênChươngnêncựtuyệt.TậpTạcXỉ(1)nói:XưaTềHoànmột lầnkhoekhoangcônglaomàchín

nướclàmphản,TàoTháobỗngchốckiêucăngngạomạnmàthiênhạchiaba,đềulàmấychụcnămchuyêncầnmàchótquêntrongchốclátvênhvangvớikẻdưới,háchẳngđángtiếcru!Thếnênbậcquântửphảilaokhổkhiêmcungđếnxếtrưa,toanlovìkẻdưới,côngcaolạicàngphảigiữlấysựnhúnnhường,ởthếđượctônkínhphảigiữnghĩavớikẻthấphèn.Cáitìnhgầnvớivật,chonêndẫuquýhiểnmàngười tacoi trọngchẳnghềchánghét;đứcthiệnhoàvớiquầnsinh,nêncôngnghiệplớnlaomàthiênhạcànghớnhởvui mừng. Người như thế, có thể được ở ngôi phú quý, giữ được côngnghiệp,lúcđươngthờiđượchiểnháchvẻvang,phúctruyềnđếntrămđời,sao lại kiêucăngvậy thay!Thếnênbậcquân tửbiếtTàoTháochẳng thểkiêmgồmthiênhạđượcvậy.TùngnhânđóthuyếtChươngrằng:“LưuDựChâu,sứquânlàngườicó

tấmlòng,cóthểkếtgiao.”Chươngliềnưngtheo,pháiPhápChínhđếngiaokếtvớiTiênchủ,lạilệnhchoChínhcùngvớiĐạtđemmấyngànbinhđếnđónrướcTiênchủ,ChínhquaylạiKinhchâu.SauTùnglạithuyếtChươngrằng:“Naychư tướng trongChâu làbọnBàngHi-LýDịđềucậycông lênmặtkiêucăng,muốncóýkhác,khônghợptácvớiDựChâu,nếuđịchđánhởngoài,dânpháởtrong,ấylàcáiđạothấtbạivậy”.Chươnglạinghetheo,saiPhápChínhđimờiTiênchủ.ChủbộcủaChươnglàHoàngQuyềnbàytỏlẽlợihại,TòngsựởQuảngHánlàVươngLuỹtựtreongượcmìnhởcổngthànhmônđểcanngăn,Chươngnhấtđịnhkhôngnghe,mệnhchomọingườicungđónTiênchủ,Tiênchủvàotớibiêncảnhthấynhưởnhàmình.TiênchủđếnphíabắcGiangChâu, từĐiếmGiang theođường thuỷ tới

PhùThành,còncáchThànhđôhơnbatrămsáumươidặm,bấygiờlànămKiếnAnthứmườisáu.Chươngdẫnquânbộkỵhơnbavạnngười,gióngxebuôngtrướng,tinhkỳsángchoangnhưbanngày,kéotớihộihọp;Tiênchủdẫnhết tướng sĩ ở đóđếngặpgỡ, cùngnhauyến ẩmmừngvui hơn trămngày.ChươngchucấpcủacảichoTiênchủ,pháiđiđánhdẹpTrươngLỗ,rồimớichiatay.Ngôthưchép:Chươnglấyhaimươivạnhộcgạo,mộtnghìnquânkỵ,xe

cộmộtnghìnchiếc,gấmlụacácloại,cùngtưtrangđemđếnchoLưuBị.Nămsau,TiênchủđếnHàManh,rồiquaybinhvềhướngNam,cácnơi

đềuquyphục.Nămthứmườichín,tiếnvâyThànhĐômấychụcngày,trongthànhcònbavạntinhbinh,lươngthựcvảivócchidùngđủmộtnăm,quandânđềumuốntửchiến.Chươngnói:“ChacontaởÍchchâuhơnhaimươinăm,khôngcóânđứcgìvớibách tính.Banămnaybáchtínhchinhchiếntriềnmiên,xươngthịtphơiđầyđồng,ấylàvìChươngvậy,saotacóthểanlòngđây!”Bènmởcửa thành ra hàng, quần thần chẳng ai không sa nướcmắt.TiênchủdờiChươngđếnCôngAnởNamQuận,đượcđemtheotấtcảtàivậtcùngấn thụChấnuy tướngquân.TônQuyềngiếtQuanVũ,chiếmKinhChâu,lấyChươnglàmÍchchâumục,chođóngởTỉQuy.Chươngchết,đầulĩnhvùngNamTrunglàUngKhảilàmphảnchiếmgiữquậnÍchchâu,nươngcậyvàonướcNgô.Quyền lại lấyconcủaChương làXiển làm ÍchchâuThứsử, là thủ lĩnhvùngbiêncảnhxứGiao-Ích.Thừa tướngGiaCátLượngbìnhphươngNam,XiểnlạiquayvềNgô,làmNgựsửTrungthừa.Ngôthưchép:XiểncómộttênlàVĩ,làngườirấtkhiêmcung,khinhtài

trọngnghĩa,cólòngnhânđượcngườiđờicangợi,saubịbệnhchếttạinhà.Khitrước,vợcủaTuần,contrưởngcủaChương,làcongáicủaBàngHi.

Tiên chủ bình địnhThục,Hi làmTưmãTả tướngquân, bấy giờChươngnghetheoHiđểTuầnởlạiÍchchâu,TiênchủlấyTuầnlàmPhụngxaTrunglangtướng.ThếlàsaunàyhaiconcủaChương,ngườiởNgô,kẻởThục.Bìnhrằng:XưakiaNguỵBáonghelờicủaHứaPhụmàcướiBạcCơvề

làmvợ,HánNguỵXuânThucủaKhổngDiễnchép:HứaPhụ, làngườiởhuyện

ÔnquậnHàNội,HánCaoTổphonglàMinhthưĐìnhhầu.ThầnTùngChichorằngngàynayngườiởphươngđônggọimẹlàPhụ,vì

thếDiễn nói rằngHứaPhụ là người phụ nữ, nói như thế có vẻ phù hợp,nhưngvàothờiHánCaoTổđềuphongtướclàLiệthầu(2),chưacónhữngtướcHương,Đình(3),nênngờrằngviệcphonghiệunàychẳngđúng.LưuHâmnhìnthấyhoavăncủasấmđồmàthaytênđổituổi,cuốicùng

thânchẳngthoáthoạ,màphúcphậnthìtậptrungvàohaivịquânvương(4).Thếmới hay thầnminh chẳng thể giả dối cầu xin, thiênmệnh chẳng thểmongcầubậybạđược,sựứngnghiệmlàtấtnhiênvậy(5).MàLưuYênnghelờiĐổngPhùquyếtchiếmlấyđấtÍchchâu,nghetheolờitướngsốmàcầuhônvớiNgô thị,vộivàngchế tạoxecộvàyphục,mưuđồ trộmcắp thầnkhí(6), thật làmêmuộiquálắmvậy.Cái tàicủaChươngchẳngphảicái tàicủangườihùng,màchiếmgiữđấtđai thời loạn,khácgìđeocủabáumờiquâncườngkhấu,ấylàlẽtựnhiên,bịngườikhácđoạtlấy,chẳngcógìlàbấthạnhvậy.TrươngPhan(7)chép:LưuChươngngudốtnhunhượcmàbiếtgiữlấylời

hay,thìchỉnhưlũTốngTươngCông,TừYểnVươngmàthôi,chưaphảilà

ngườichủvôđạovậy.TrươngTùng-PhápChính,tuycónghĩaquânthầnmàbấtchính,nhưngxétvềdanhphậncủaquanchức,thìtiếnchẳngbầyrõhìnhthế sự việc, nhưHàn Tung-LưuQuang (Lưu Tiên) khuyên Lưu Biểu, luichẳngdứtkhoátbỏđi(8),nhưTrầnBình-HànTín(9)rờibỏHạngVũ,màhaimốilửnglơ,ấylàtoantínhbấttrung,tộichỉdướiChươngmàthôi.

LƯUYÊNTRUYỆN

LưuYên tựQuânLang, người huyệnCánhLăng(10) quậnGiangHạ, làhậuduệLỗCungvươngnhàHán,nămNguyênHoàtrungđờiChươngĐếdờiđếnđấtphongởCánhLăng,nênmớicómộtchithứởđấy.Yênkhicòntrẻralàmquanởchâuquận,bởilàngườitrongtôngthấtnênđượcbáilàmTrunglang,sauđượcgiaoviệctanglễcúngtếmớibỏchứcquan.ThầnTùngChixét:Loviệccúngtế,làquanTưđồChúcĐiềmvậy.YênẩncưởnúiDươngThành,tíchluỹhọcvấndạydỗmônđồ,đượccử

làHiền lươngphương chính(11), rồi đượcvời vàophủTưđồ, trải qua cácchứcLạcDươnglệnh,KýchâuThứsử,NamdươngTháithú,Tôngchánh,Tháithường(12).Yên thấychính trị thờiLinhĐếsuykémthiếusót,vươngthấtcólắmviệc,bènđưalờikiếnnghị:“BọnThứsử,Tháithúhốilộđểlàmquan,bóclộtlàmhạitrămhọ,khiếnphảnloạntriềnmiên.NêntuyểnchọnnhữngtrọngthầncóthanhdanhcholàmchứcMục,đểtrấnanHoaHạ.”YênởtrongtriềucầulấychứcMụcởGiaoChỉ,muốnlánhthờiloạnlạc.

Việcbànđịnhcònchưaxong,quanThịtrungởQuảngHánlàĐổngPhùbảoriêngvớiYênrằng:“Kinhsưsắploạn,Íchchâusẽtáchriêngra,nơiấycókhíthiêntửvậy.”YênnghePhùnói,mớiđổiýmuốntớiÍchchâu.GặplúcÍchchâuThứsửlàKhướcKiệmlàmrối loạnviệcthuếkhoá,dântìnhđồnđạibónggióxaxôi,Kiệm,làtổphụcủaKhướcChínhvậy.ởTinhchâuThứsửTrươngNhấtbịgiết,ởLươngchâuThứsửCảnhBỉbị

giết,mưukếcủaYênđược thihành.Yên rangoài làmGiámquânsứgiả,lĩnhÍchchâuThứsử,đượcphonglàThànhDươnghầu,YênliềnbắtKiệmtrịtội;PhùlạixinđượctớiThụcquậnởphíatâylàmChúcquốcĐôuý,cùngvớiTháithươnglệnhBaTâylàTriệuVỹđãtừquan,cùngđitheoYên.SáchTụcHán thưchép:Lúcấy lấyLưuNguởUchâu,LưuYênở Ích

châu,LưuBiểuởKinhchâu,GiảTôngởKýchâu.BọnNguđềunổidanhlàkẻsỹkhắphảinội,hoặclạituyểncácbậccôngkhanh,ThượngthưlàmchứcMục,đềucóphẩm trật lớn lao.Theophépcũ:Truyềnchođượcđixevàohầu,đượcdùngmàntrướngsắcđỏ.ThầnTùngChixét:SaukhiLinhĐếchết,nghĩaquânnổidậy,TônKiên

giếtThứsửKinhchâulàVươngDuệ,rồisaunàyLưuBiểumới làmKinhchâumục,chẳngphảilàcùngthờivớiYênvậy.HánLinhĐếkỷchép:ĐếgọiYênvàohầu,bảorõphươnglược,lạiban

thưởngthêmcho,rồisắcmệnhchoYênlàmÍchchâuThứsử.VìcácThứsửlúctrướclàLưuTuyển,KhướcKiệmđềuthamtànphóngtúng,vơvétbừa

phứa,trămhọmấtnhờ,tiếngtathánđầyđồngnội,Yênđếnnơiđượcbắtgiữtheoluậtmàxử,rồivỗyênmuôndânởđấy,lạinghiêmcấmtiếtlộcácviệc,khiếnnhữngungnhọtấyvỡlởra,lanrộngkhắpcảnước.Yêncứtheomệnhhànhsự,khiếnviệcđilạivàtintứcbấtthông,lạingăngiữđịagiớivớiKinhchâuởphíaĐông.SáchÍchbộkỳcựutruyệncủaTrầnThọchép:ĐổngPhùtựMậuAn.Khi

còn trẻ theo học ở kinh sư, thông hiểu mấy loại kinh sách, chơi với ÂuDươngThượngThư,lạithờkẻsỹởđấtSínhlàDươngHậu,nghiềnngẫmlẽhuyềndiệucủasấmký.Khitớikinhsư,đếnthămnhàTháihọc,lúctrởvềnhàdạyhọc,đệtửtừnơixacũngtheođến.NămVĩnhKhangnguyênniên,vàongàycónhậtthực,cóchiếuchỉchocáckẻsỹlàmHiềnlươngPhươngchính,sáchmệnhhỏichuyệnđượcmất.BọnTriệuKhiêmởTảPhùngDựctiếncửPhù,Phùcáoốmkhôngtới,ởmãiTrườngAndângthưvề,rồixưngcóbệnhnặngđượcvềnhà.Tểphủ(13)trướcsauchođòiđếnmươilần,côngxa(14)balầnđếnđón,lầnnữatiếncửlàmHiềnlươngPhươngchính,Bácsỹ,Hữu đạo đều không chịu tới, danh tiếng lại càng nổi.Đại tướng quânHàTiếndângbiểutiếncửPhùrằng:“PhùcócáiđứccủaDu-Hạ,tiếpnốiphongcáchcủahọKhổng,tinhthôngcáithuậttrịquốccủaTiêu-Đổng(15).ĐươnglúcTinh-Lươngnhiễuloạn,ngườiNhungởphíaTâynổilênlàmphản,nênsắcmệnhchocôngxađặccáchđếntriệu,bancholễđóntiếpkhácthường,đểcầu lấymưukế lạ”.Vì thếLinhĐếcho triệuPhù, lập tứcbái làmThịtrung.PhùởtriềuđìnhđượckhenlàbậcNhotông,khigặpgỡrất lấy làmkínhtrọng.PhùxinralàmChúcquốcĐôuýởThụcquận.PhùđiđượcmộtnămthìLinhĐếbănghà, thiênhạđại loạn.VềsauPhùtừquan,nămtámmươi hai tuổi chết tại gia. Ban đầu ngôn từ nghị luận của Phù rất khácthường, có một không hai ở Ích quận. Bởi thế có biệt hiệu là ‘Chí chỉ’,nhữnglờiấyngườiđờichẳngaibácbỏđược,họcvấnấychẳngaitheokịpđược. Sau nàyThừa tướngGiaCátLượng hỏiTầnMật về sở trường củaPhù,Mậtnói:“ĐổngPhùcócáihaylàkhencảnhữngđiềunhỏbé,cócáidởlàchênhữngthứmỏnmọn.”BấygiờbọnnghịchtặctrongChâulàMãTương-TriệuChiởhuyệnMiên

Trúc tự xưng là giặcKhănvàng, tụ họpnhữngdânkhốnkhổvì lao dịch,trongmộthaingàydụđượcmấyngànngười,trướctiêngiếtchếthuyệnlệnhMiênTrúclàLýThăng,đámlạidânđềuhùatheo,tụhọpđếnhơnmộtvạnngười,tiệnđàtiếnđánhLạchuyện,tấncôngquậnÍchchâugiếtchếtKiệm,lạiđếntậnThụcQuận-KiệnVi,trongkhoảngmộttuần(16)phátanbaquận.TươngtựxưnglàThiêntử,quâncóđếnmấyvạn.ViênTòngsựởtrongchâulàGiảLong(Tố)đốcxuấtmấytrămbinhlínhngănchặnởphíađôngKiệnVi,thugomđámđámlạidân,đượchơnngànngười,đánhlạibọnTương,cómấyngàygiặcbỏchạy, trongchâuđượcyênbình.Longbènchọnđámlại

tốtđếnnghênhđónYên.YêndờisởquanđếnMiênTrúc,phủdụ thunạpnhữngkẻphảnloạncònlytán,thihànhviệckhoandung,ngấmngầmcóâmmưukhác.NgườimẹcủaTrươngLỗmớihọcđượccáiđạocủaquỷ,lạicóchútdung

nhan,vẫnthườngqualạinhàYên,nênYênchoLỗlàmĐốcnghĩaTưmã,đóngởHánTrung,cắtđứtsạnđạo,giếthạisứgiảcủanhàHán.YêndângthưvềtriềunóirằngMễtặc(17)cắtđứtsạnđạo,việcđilạikhôngthông,lạimượncớnàykhácđểgiếtđámcườnghàoởtrongchâulàbọnVươngHàm-LýQuyềnhơnchụcmạngngười,nhằmlậpuytạophép.VìthếnênTháithúKiệnVi làNhiệmKỳcùngvớiGiảLongquay lại đánhChương,Yên tậpkíchgiếtchếtKỳvàLong.Íchchâukỳcựutạpkýchép:LýQuyềntựBáDự,làmtrưởnghuyệnLâm

Cung(18).Con làPhúc.Chuyệnnày thấychépởbiểuvănPhụ thần táncủangườiKiệnVilàDươngHí(19).Anhhùngkýchép:LưuYênkhởibinh,khôngcùngvớithiênhạđánhdẹp

ĐổngTrác,màgiữ lấy Íchchâu tự thủ.Thái thúKiệnVi làNhiệmKỳ tựxưnglàtướngquân,cùngvớiviênTòngsựlàTrầnSiêucấtbinhđánhYên,Yênđánhpháđược.ĐổngTrácpháiquanTưđồlàTriệuKhiêmdẫnbinhtớiÍchchâu,thuyếtHiệuuýGiảLong,saidẫnbinhquaylạiđánhYên,YêntớiThanhKhươngcùnggiaochiến,rasứcđánhphágiếtđược.Kỳ-LongđềulàngườiThụcquận.Yêncóýthuvéndầndần,chochếtạorấtnhiềuxekiệukhícụcủathiên

tử(20).KinhchâumụcLưuBiểudângbiểuvềtriềungờrằngYêncóvẻđịnhtựlậpởTâyHàđúngnhưlờibàncủathánhnhân.BấygiờconcủaYênlàPhạm làm Tả Trung lang tướng, Đản làm Trì thư Ngự sử, Chương làmPhụngxaĐôuý,đềuđi theoHiếnĐếởTrườngAn,chỉcóngườiconcủanànghầutênlàMạolàmBiệtbộTưmãđitheoYên.HiếnĐếsaiChươngvềthuyếtphụcYên,YêngiữChươnglạikhôngchođinữa.Anhhùngkýchép:ChacủaPhạmlàYênlàmÍchchâumục,ĐổngTrác

chođòi,khôngchịutới.TrácliềnbắtbaanhemPhạm,lấygôngcùmxíchlạigiảivềMyỔ,giamhếtvàotrongngụctối.Điểnlượcchép:LúcấyChươnglàmPhụngxaĐôuý,ởtạikinhsư.Yên

thác rằngcóbệnh triệuChươngvề,Chương tựdângbiểuxinvề thămhỏiYên,YênbèngiữChươnglạikhôngchovềkinhnữa.KhiấyChinhTâytướngquânMãĐằnglàmphảnđóngbinhởMihuyện,

YênpháiPhạmcùngvớiĐằngkếtmưu,dẫnbinhtậpkíchTrườngAn.MưucủaPhạmbị tiết lộ,Phạmvội chạyvềHoèLý,Đằngbại trận,phải luivềLươngChâu,Phạmbịgiếttứcthì,TráclạibắtĐảnđemhànhhình.Anhhùngkýchép:PhạmtừTrườngAntrốnđếndoanhtrạicủaMãĐằng,

lạitớichỗYênxinbinh.YênpháiHiệuuýTônTriệudẫnbinhđếntrợgiúp,bịđánhbạiởTrườngAn.ViênNghịLangởHàNamlàBàngHicùngvớiYênkết thônggia,bèn

xinvớiYênchocáccháuvàoThục.Đúng lúcYênbị lửa trời thiêu rụicảthànhtrì,xecộkhícụhưhỏnghếtcả,cháylanđếncảnhàdân.YênbèndờiđếnđóngởThànhĐô,bởiquáđauđớnvìcáccon,lạicảmkháivìbịvạlửa,nămHưngBìnhnguyênniên,phátungnhọtở lưngmàchết.TrưởngquantrongchâulàTriệuVĩthấyLưuChươnglàngườinhânđứcônhoà,bèntônChương lên làm Ích châu Thứ sử, lại gửi chiếu thư xin cho Chương làmGiámquânsứgiả,lĩnhchứcÍchchâumục,lấyVĩlàChinhđôngTrunglangtướng,lĩnhbinhđánhLưuBiểu.Anhhùngkýchép:Yênchết,conlàChươnglênthaylàmThứsử.Gặplúc

TrườngAn(21)phongchongườiởDĩnhXuyên làHỗMạo làmThứsử(22),vàoởHánTrung.QuanBiệtgiáởKinhchâulàLưuHạp,cùngphảntướngcủaChươnglàbọnThẩmDi,LâuPhát,CamNinh,tậpkíchChươngnhưngkhông thắngđược, liềnbỏchạyvàoKinhchâu.ChươngpháiTriệuVĩ tấncôngKinhchâu,đóngquânởCù(23).Cũngvìkẻởtrênnguxuẩn,ngườidướimớiphảnphúcvậy

[CHÚTHÍCH](1)TácgiảcuốnsáchTươngDươngkỳcựuký,còngọi làTươngdương

ký.(2)TướcLiệthầuhầunàylàtướchầukhônggắnvớitênđấtnhưcáctước

Đìnhhầu,Hươnghầu,Huyệnhầu.(3)TứcnhữngtướcHươnghầu,Đìnhhầu.Đâylànhữngtướccógắnvới

địadanh.(4)TứchaivịchúacủaNguỵBáovàLưuHâmvậy.(5)KếtcụccuộcđờicủaNguỵBáovàLưuHâmphảixảyranhưthế.(6)ÝnóiLưuYênnhòmngóngôivịđếvương.(7)TácgiảcuốnsáchHánkỷ.(8)ÝchêrằngTrươngTùngPhápChínhlúcởbênChươngthìchẳngbầy

rõthếsự,saulạichẳngđườnghoàngbỏChươngmàđinhưTrầnBình,HànTínbỏHạngVũtheovềLưuBang,lạitránguỵlàmtaytrongchoLưuBịmàphảnphúcvớiChương.(9)NhữngtướngtàicủaHánCaoTổ,trướcđềulàbộhạcũcủaHạngVũ.(10)NaythuộcThiênMôn,HàBắc.(11)Ngườihiềntàiđứngđắn.(12)Tôngchínhlàchứcquancaiquảngiaquycủahoàngtộc,Tháithường

làchứcquanquảnviệctếtự,thiênvănvàgiáodục.(13)Ngườiđứngđầuphủ.(14)Ngườiđánhxecủaquanphủ.(15)TứcTửDu,TửHạ,TiêuDiênThọ,ĐổngTrọngThư,đều lànhững

nhânvậtNhođạonổitiếngđờiTầnHán.(16)MộttuầncủaTrungQuốcxưatínhbằng10ngày.(17)Tứcgiặcgạo,còngọilàNgũđấumễ.Nguyênđâylàmộttổchứctôn

giáodoTrươngLăngsánglậpvàothờiHánmạt.Aimuốnvàotổchứcnàyđềuphảinộpnămđấugạolàmlệphí.(18)LâmCunglàđịadanhmộtxứthuộcTâyNamtỉnhTứXuyênbâygiờ,

thuộcđấtThụcngàyấy.(19)Phụ thần tán làbiểuvănca tụngcôngđứccủacácdanh thầnThục

Hán doDươngHí người ởKiệnVi soạn ra vào nămDiênHi thứ tư nhàThục.

(20)Ýđồcátcứxưngvương.(21)HánHiếnĐếlúcấyởTrườngAnvớiĐổngTrác.(22)TứclàThứsửÍchchâu.(23)Bảngốckhuyếtmấtmộtchữ,nênkhôngrõđịadanhnàytêngọilàgì?

QUYỂN2–LƯUTIÊNCHỦ

LƯUTIÊNCHỦTRUYỆNTiênChủhọLưu, huýBị, tự làHuyềnĐức, ngườiởTráchuyện thuộc

Trác quận, vốn là dòngdõiTrung sơnTĩnh vươngThắng là con củaHánCảnhĐế.ConThắnglàTrinh,nămNguyênThú(1)thứsáuđượcphonglàmLụcthànhĐìnhhầuởTráchuyện.Mộtlầndângrượutế,bởivàngsắcxấunênbịmấttướchầu(2).Điểnlượcchép:LưuBịvốnlàdòngdõiLâmẤphầu.Tổphụ(3)củaTiênChủlàHùng,cha làHoằngnốiđời làmquanởchâu

quận.HùngđượccửlàmHiếuliêm,làmquanđếnchứcLệnhởhuyệnPhạmthuộcĐôngQuận.TiênChủmồcôitừnhỏ,cùngvớimẹđangiầydệtchiếuđembánlàmkế

sinhnhai.ỞgócđôngnamvườnnhàTiênChủcócâydâucaohơnnămtrượng,xa

trôngthấytánsumxuênhưcáixenhỏ,aiđingangđềucholàcáicâyấyquáilạphiphàm,ngờrằngnhànàysẽsinhrabậcquýnhân.HánTấnXuânThuchép:LíĐịnh,ngườiTrácQuận,nói:“Nhàấytấtsẽ

sinhbậcquýnhân.”ThờiTiênChủcònnhỏ,cùngchơiđùavớilũtrẻdướigốccây,nói:“Taắt

hẳncóngàyphảingồilênchiếcxecólọngthếnày”.Ngườichúnghiêmmặtbảorằng:“Màychớcónóixằng,kẻocảhọnhàtabịdiệtđó”.Nămmườilămtuổi,đượcmẹgửiđihọc,cùngvớingườiđồngtônglàLưuĐứcNhiên,vàCôngTônToảnngườiLiêuTâyđềuthờcốTháithúCửuGiangngườicùngquậnlàLưThực.ChacủaĐứcNhiênlàNguyênKhởithườngchucấpchoTiênChủ, cũngnhưbọnĐứcNhiên.VợcủaNguyênKhởihỏi: “Mỗinhàmỗicảnh,saotacóthểmãichucấpchonó!”Khởiđáp:“Đứatrẻấycócùnghọvớita,thậtlàngườiphithườngvậy”.MàToảnvớiTiênChủlàbạnrấtthânthiết.Toảnnhiềutuổihơn,nênTiên

Chủcoinhưanhtrai.TiênChủrấtkhôngthíchđọcsách,chỉkhoáichóngựa,hátxướng,quầnáođẹp.TiênChủngườicaobảythướcnămtấc,taydàiquágối,mắtnhìnđược thấy tai.Lại ít nói,mừnggiậnkhông lộ ramặt.Thíchgiaokếtvớikẻhàokiệt,đượcnhiềungườitrẻtuổivâyquanh.BọnđạithươngnhânngườiTrungsơnlàTrươngThếBình-TôSonggom

đượcngànnénvàng,đibuônngựaởkhắpvùngTrácquận, thấyTiênChủkhác thường, bèn giúp cho TiênChủ rất nhiều kim ngân tài vật.Nhờ thếTiênChủtậphợpmộtsốquânlính.CuốiđờiLinhđế,quânKhănvàngnổidậy,cácchâuquậnđềucấtnghĩa

binh.TiênChủdẫnbộthuộchạtheoquanHiệuúyTrâuTĩnhđánhdẹpgiặc

Khănvàngcócông,đượcthănglàmUý(4)ởhuyệnAnHỉ.Điển lược chép: Người ở Bình nguyên là Lưu Tử Bình biết Lưu Bị là

ngườimạnhbạolạicóuy,bấygiờTrươngThuầnlàmloạn,ThanhChâubịgiáng chiếu chỉ phái quan Tòng sự đưa binh đánh dẹp Thuần, khi đi quaBìnhNguyên,TửBình tiến cửBị với quanTòng sự,Tòng sự bèn cho đitheo,gặpquângiặcởnơicánhđồng,Bịtrúngthươngsuýtchết,saugiặcbỏđi,nhờcóngườidùngxechởđi,mớiđượcthoát.Sauvìcócôngđánhgiặc,đượclàmUýởhuyệnAnHỉnướcTrungsơn.ViênquanĐốcbưunhânviệccôngđếnhuyện,TiênChủxinvàoyếtkiến,

khôngđược,liềnxôngthẳngvàotróicổviênĐốcBưulại,đánhchohaitrămtrượng,lạicởidâythaođỏ(5)buộcvàotrướccổngựarồibỏquantrốnđi.Điển lược chép: Sau này triều đình có chiếu thư xuống các châu quận,

rằngnhữngngườicóquâncôngđượclàmtrưởnglại,đềubịsathải.Bịngờrằngmìnhởtrongđámấy.ViênĐốcBưuđếnhuyện,đươngnhiênsẽpháingười gọiBị tới,Bị cũngbiết việc ấy.Lại nghe tin viênĐốcBưunghỉ ởquán dịch, Bị liền đến xin ramắt viênĐốcBưu,ĐốcBưu xưng có bệnhkhôngchoBịtiếpkiến,Bịnổigiận,liềnquayvềsởquan,dẫnbọnlạitốtđithẳngđếnquándịch,xôngvàotậncửa,nói:“TađượcquanphủmậtsaiđếnbắtĐốcBưu.”Rồi tớibêngiường tróiviênĐốcBưu lại, lôi rakhỏiquándịch,cởidâythaođỏrađểtróicổviênĐốcBưu,cộtvàogốccây,đánhchohơntrămtrượng,dọagiết.ĐốcBưuphảivanxin,Bịbènphóngthíchđuổiđi.Khônglâusauđó,ĐạitướngquânHàTiếnpháiĐôuýQuánKhâuNghị

đếnĐanDươngmộbinh,TiênChủcũngđicùng,đếnHạBi(6)gặpgiặc,Bịgắngsứcchiếnđấucócông,đượcphonglàmHạMậtthừa(7).Rồilạibỏchứcquan.SauđượclàmchứcUýởhuyệnCaoĐường.Anhhùngkýchép:NămcuốiđờiLinhđế,Bịtừngởkinhđô,saucùngvới

TàoCôngquayvềnướcBái, chiêumộ tậphợpquần chúng.KhiLinhĐếbănghà,thiênhạđạiloạn,BịcũngkhởibinhtheođánhĐổngTrác.TiênChủbịgiặcpháởđó,vộichạyđếnchỗTrunglangtướngCôngTôn

Toản.ToảndângbiểuxincholàmBiệtbộTưmã,saiTiênChủgiúpThứsửThanhChâu làĐiềnKhải chống cựKýChâumụcViênThiệu. TiênChủmấylầnlậpchiếncông,đượctạmgiữchứcBìnhNguyênlệnh,saulĩnhchứcBìnhNguyêntướng.NgườiởtrongquậnlàLưuBìnhbịTiênChủkhinhrẻ,lấylàmhổthẹnvớingườidưới,mớithuêthíchkháchgiếtTiênChủ.Thíchkháchkhôngnỡratay,lạinóichoTiênChủbiếtrồibỏđi.TiênChủđượclòngngườiđếnnhưthế.Ngụythưchép:LưuBìnhcấukếtvớithíchkháchđểgiếtBị,Bịchẳnghay

biếtlạiđãithíchkháchrấthậu,thíchkháchvìthếkểrõmọisựvớiBịrồibỏ

đi.Thờiấydânchúnggặpnămmấtmùađóikém,tụtậpnhauđicướpbóc.Bịbênngoàiphòngngừagiặccướp,bêntrongrộngrãigiúpđỡtiềncủa,từbinhsĩtớithủhạ,đềuchongồicùngchiếu,ăncùngmâm,chẳngphânbiệtgìcả.Bởithếngườitheovềrấtđông.ViênThiệuvâyđánhCôngTônToản,TiênChủcùngvớiĐiềnKhảiđóng

quân ở phía đông đất Tề. Tào Công đánh Từ Châu, Từ Châu mục ĐàoKhiêm sai sứ đến cáo cấp với ĐiềnKhải, Khải và Tiên Chủ đều tới cứuKhiêm.Bấy giờTiênChủ có hơn ngàn quân cùng đámquân kỵ tạp nhạpngườiÔHoànởUChâu,lạithunhặtđượcmấyngàndânđóikémđikiếmăn.Khiđếnnơi,KhiêmlấybốnngànquânởĐanDươngcấpthêmchoTiênChủ.TiênChủliềnbỏKhảitheovềvớiKhiêm.KhiêmdângbiểulêntiếncửTiênChủlàmThứsửDựChâu,đóngởTiểuBái.Khiêm ốm nặng, bảo với quan Biệt giá làMy Trúc rằng: “Phi LưuBị

chẳngthểgiữyênđượcChâunàyvậy.”Khiêmchết,Trúcdẫnngười trongChâuđingênhđónTiênChủ,TiênChủkhôngdámnhận.ngườiởHạBilàTrầnĐăngbảoTiênChủrằng:“NaylăngtẩmHánthấtđổnát,trongngoàinghiêngngửa,gâydựngcônglaolàmnênsựnghiệp,làởhômnay.TừChâugiàucó,hộkhẩutrămvạn,mongrằngsứquânkhuấtthântớicaiquảnviệctrongchâu”.TiênChủđáp:“ViênCôngLộ(8)gầnđâyởThọXuân,nhàôngấybốnđờicónămngườigiữtướccông(9),trongngoàiđềuquyphục,ôngấycóthểgiúpđượcchâunày.”Đăngnói:“CôngLộlàvịchúakiêucăng,chẳngthể làmchủđểdẹp loạnđược.Naysứquângộpcảchụcvạnquânmãbộ,trêncóthểgiúpchúacứudân,làmnêncơnghiệpcủaNgũbá(10),dướicóthểcắtđấtgiữbiêncảnh,cônglaoghivàotrelụa.Nếunhưsứquânchẳngnghetheo,Đăngnàycũngkhôngdámnghe lời sứquânvậy”.BắcHải tướng làKhổngDungbảoTiênChủrằng:“CôngLộhálochonướcmàquênnhàru?Nắmxươngkhôtrongmả,saođángđểý.Việchômnay,trămhọđềuthuậntheo,nếuchẳngchịunhận,lúchốicũngchẳngkịpnữa.”TiênChủbènnắmviệcởTừChâu.HiếnĐếxuânthuchép:BọnTrầnĐăngsaisứgiảđếnbáovớiViênThiệu

rằng: “Trời giáng tai ương, hoạđếnbỉ châu, tướng cầmquyền trong châumớichết,chúngtôisợrằngkẻgianthầnmộtmaithừacơnhòmngó,đểchominhchủphảilolắngtừngngày,vộicùngnhautôncốBìnhNguyêntướngLưuBị phủ quân lên làm tông chủ, khiến cho bách tính biết chỗmà quythuận.Giờđanglàlúcgiặccướptunghoành,chẳngkịpbẩmbáorõràng,naykínhcẩnsaingườidướitớibẩmbáovớingàiChấpsự(11)”.Thiệuđáprằng:“LưuHuyềnĐứclàbậctínnghĩacaocả,nayTừChâutônngườiấylênlàmchủ,thậtxứngvớilòngmongmỏicủamọingười”.ViênThuậtlạiđếnvâyđánhTiênChủ,TiênChủdànquânchốngcựởHu

Di-HoàiÂm.TàoCôngdângbiểucửTiênChủlàmTrấnđôngTướngquân,phonglàmNghithànhĐìnhhầu,nămấylànămKiếnAnthứnhất.TiênChủcùngvớiThuậtcầmgiữnhauhơnmộtthángtrời,LãBốthừahưtậpkíchHạBi.TướnggiữHạBilàTàoBáolàmphản,mởcửathànhnghênhđónLãBố.BốbắtđượcvợconcủaTiênChủ,TiênChủkéoquântớiHảiTây.Anhhùngkýchép:BịlưuTrươngPhiởlạigiữHạBi,cònmìnhcầmbinh

giaochiếnvớiViênThuậtởThạchĐìnhxứHoàiÂm,chưaphânthắngphụ.TướngcũcủaĐàoKhiêmởHạBilàTàoBáo,TrươngPhimuốngiếtđi.Báogiữchặtquândoanhtựthủ,rồisaingườitớivờiLãBố.BốtiếnlấyHạBi,TrươngPhithuatrậnbỏchạy.Bịnghetinấy,dẫnbinhtrởvề,đigầnđếnHạBi, thìquânnhàđã tan tác.Bịbèn thunhặtnhữngbinh sĩ tảnmátkéovềđônglấyQuảngLăng,cùngvớiViênThuậtgiaochiến,lạibịthua.DươngPhụng-HànTiêmcướpbócởkhoảnggiữaTừ-Dương(12),TiênChủ

đónđánh,chémđượccả.TiênChủxinhòavớiLãBố,BốtrảlạivợconchoTiênChủ.TiênChủbènsaiQuanVũgiữHạBi.TiênChủtrởvềTiểuBái,lạitậphợpđượchơnvạnbinhlính.LãBốlosợ,

thân dẫn quân đến đánhTiênChủ,TiênChủ thua trận chạy tới hàngTàoCông.Anhhùngkýchép:QuâncủaBịởQuảngLăng,đóikhổkhốnquẫn,quan

lạilớnnhỏhếtsạchlươngăn,bịcáiđóibứcbáchđếncùngcực,muốnkéovềTiểuBái, bèn sai người đến xin hàngLãBố.Bố lệnh choBị quayvềTừChâu,hợpsứcđánhThuật.LạigọiThứsửXaMãĐồngđến,saiđemvợconBịcùngbộkhúcvàgiathuộctớitrảởbờsôngTứ,rồibảorõchoBịbiết.Ngụy thưchép:Chư tướngbảovớiBố rằng:“Bịđãmấy lầnphảnphúc

khó dung, nên sớm liệu đi”.Bố không nghe, lại nói riêng choBị biết.Bịtronglòngbấtanbèntìmcớthoátthân,saingườiđếnthuyếtBố,xinđóngquânởTiểuBái,BốliềnpháiBịtớiđó.TàoCôngđãingộTiênChủrấttửtế,cholàmDựChâumục.Rồipháitới

TiểuBáithunhặtsĩtốttảnmát,cấplươngchoquânlính,lạigiúpthêmbinhlínhsaiđánhBốởphíaĐông.LãBốpháiCaoThuậnđếnđánhTiênChủ,TàoCôngsaiHạHầuĐônđếncứu,khôngcứunổi,bịThuậnđánhtanởđó,lạibắtđượcvợconLưuBịđưađếnchỗBố.TàoCôngthânxuấtquânđôngchinh,giúpTiênChủvâyBốởHạBi,bắtsốngđượcBố.Anhhùngkýchép:NămKiếnAnthứba,mùaxuân,Bốsaingườimang

vàngbạcđếnHàNộimuangựa,nhưngbịlínhcủaBịcướpđi.VìthếBốmớisai bọn Trung lang tướng Cao Thuận-Bắc địa Thái thú Trương Liêu vâyđánhBị.Thángchín,pháđượcBáithành,Bịđơnthântrốnchạy,bỏcảvợcon.Thángmười,TàoCôngthânđếnđánhLãBố,BịtươngngộTàoCôngởđịagiớinướcLương,rồitheoCôngcùngđôngchinh.

TiênChủlấylạiđượcvợcon,rồitheoTàocôngvềđấtHứa.CôngdângbiểutiếncửTiênChủlàmTảtướngquân,lễnghĩacàngtrọnghơn,rangoàithìcùngxe,ngồithìcùngchiếu.ViênThuậtmuốnvượtKinhChâuvềbắctớichỗViênThiệu,TàoCôngpháiTiênChủđốcxuấtChuLinh-LộChiêuđónđánhThuật.Chưađếnnơi,Thuậtđãbịbệnhchết.LúcTiênChủchưađi,cậucủaHiếnĐếlàXakỵtướngquânĐổngThừa,ThầnTùngChixét:ĐổngThừa,làcháuĐổngTháihậumẹcủaHánLinh

Đế, Hiến Đế gọi là Trượng Nhân(13). Từ xưa không có danh tự TrươngNhân,nêngọilàcậuvậy.nhậncáiđaiáocủaĐếbêntrongcómậtchiếu,chịugánhvácviệctrudiệt

TàoCông.TiênChủcònchưakhởihành.LúcấyTàoCôngthungdungbảoTiênChủrằng:“Ngàynayanhhùngtrongthiênhạ,chỉcósứquânvàTháonàyvậy.LũBảnSơ(14)chẳngđángkểđến.”TiênChủđangăn,đánhrơicảthìađũa.HoaDươngquốcchíchéprằng:Ngaylúcbấygiờcótiếngsấmnổvang,

BịnhânđóbảoTháorằng:“Thánhnhânđãnói‘sétgầmgió théthẳnphảibiếnsắc’,tinrằnglàvậy.Mộttiếngsấmrauy,màcóthểđếnthế!”TiênChủcùngvớibọnTrườngthuỷHiệuúyChủngTập-TướngquânNgô

TửLan-VươngTử Phục cùng bànmưu.Mới hội họp, còn chưa thi hành.Việcbịphátgiác,bọnThừađềubịtrudiệt.HiếnĐếkhởicưtrúchép:MưukếcủabọnThừacùngvớiBịcònchưathi

hành, thìBịđược rangoài.ThừabảoPhục rằng: “QuáchĐacómấy trămquânbinh,chịuthuaLýThôi(15)cómấyvạnngười,chỉcótúchạvớitathôichẳngnhưthế!XưadướicửanhàLãBấtVi,TửSở(16)đượcđốixửrấthậu,nay tavà túchạcũngvậy.”Phụcnói: “Tôi sợhãi chẳngdámnhận,vả lạibinhcủataítquá.”Thừanói:“Cửsựxong,thuđượchếtbinhcủaTàoCông,xem thế chẳng đủ ru?” Phục nói: “Nay ở kinh sư há có ai tin chúng ta?”Thừanói:“TrườngthuỷHiệuuýChủngTập,Nghị langNgôThạccólòngcùngmưuviệcvớita.”Bèncùngsắpđặtkếsách.TiênChủgiữHạBì,BọnLinhtrởvề,TiênChủbèngiếtThứsửTừChâu

XaTrụ,đểQuanVũtrấnthủHạBi,cònmìnhthânvềTiểuBái.NgôlụccủaHồXungchép:TàoCôngmấylầnpháingườithâncậnngầm

dòxétchưtướngvàtânkháchđếnănuống,muốnnhânviệcđóhạiBị.BấygiờBịđóngcửa,cùngngườinhàtrồngraucải,TàoCôngsaingườichọclỗcửadòmngó.Đãquyếtbỏđi,BịbảovớiTrươngPhi-QuanVũrằng:“Saotaphảigiảvờtrồngrauvậy?HẳnlàvìTàoCôngđãcóýngờta,tachẳngthểởlạiđược.”Trongđêmấyxéhàngràoởphíasau,cùngvớibọnPhilênngựabỏđi,nhữngyphụcđượcbancho,đềugóighémđểlạicả,rồiđếnTiểuBáithunhặttậphợpbinhlính.

ThầnTùngChixét:NguỵVũĐếsaiTiênChủthốnglĩnhchưtướngđónđánhViênThuật,BọnQuáchGiađềucangián,việcấylàhiểnnhiên,chẳngphảinhânviệctrồngraumàtrốntránhbỏđi.LờiXungnóiranhưthế,saolạitráilẽđếnquáiquỷnhưvậyđược!XươngBáởĐôngHảilàmphản,nhiềuquậnhuyệnvìTiênChủphảnlại

TàoCông,đôngtớimấyvạnngười,BịsaiTônCànhứavớiViênThiệucùngliên hoà, TàoCông sai LưuĐại-Vương Trung đánhBị, không thắng nổi.Năm thứ năm,TàoCông đông chinh đánhTiênChủ,TiênChủ thua trận.TàoCôngthuthậpđượchếtbinhlính,lạibắtđượcvợconTiênChủ,bắtgiữđượccảQuanVũđemvề.Nguỵ thưchép:Bấygiờ,CôngđươngcóviệcgấpởQuanĐộ,bènchia

binhđểchưtướngđóngởQuanĐộ,tựmìnhdẫntinhbinhđiđánhBị.BịlúctrướcchorằngCôngcùngvớiđạiđịchđốitrận,chẳngsangđôngđược,màsauquânkỵtới,nóiTàoCôngthânđến.Bịkinhhoảng,nhưngcònchưatin.BènthândẫnmấychụcquânkỵraxemquânlínhcủaCông,nhìnthấycởchỉhuy,vộibỏcảquânsĩmàchạy.TiênChủchạyđếnThanhChâu.ThứsửThanhChâulàViênĐàm,trước

đâyđượcTiênChủ tiến cử làmMậu tài, dẫnquânbộkỵđếnnghênhđónTiênChủ.TiênChủtheoĐàmđếnBìnhNguyên,ĐàmvộisaisứđếnbạchvớiThiệu.Thiệupháitướngsĩcáclộquânđếnđón,lạithânrakhỏiNghiệpThànhhaimươidặm,cùngvớiTiênChủtươngkiến.Nguỵthưchép:BịvềvớiThiệu,chaconThiệudốclòngcungkínhtrọng

vọng.Lưu lạiđóhơnmột tháng, số ít sĩ tốt thất lạcquanhđó lạikéo tới.Tào

CôngcùngvớiViênThiệukình chốngnhauởQuanĐộ,bọnLưuTích làgiặcKhăn vàng ởNhữNam phảnTàoCông hưởng ứngThiệu. Thiệu saiTiênChủdẫnbinhcùngvớibọnTíchcướpbócởđấtHứa.QuanVũtrốnđitìmTiênChủ.TàoCôngsaiTàoNhândẫnbinhđánhTiênChủ,TiênchủlạivềbênquânThiệu,lạingầmcóýrờibỏThiệu,bènthuyếtThiệuliênkếtvớiKinhChâumụcLưuBiểuởphíaNam.ThiệusaiTiênChủdẫnsốbinhlúctrước đếnNhữNam, hội họp cùng với bọn giặc là CungĐô, binh chúngđôngđếnmấyngànngười.TàoCôngsaiTháiDươngđánhBị,TháiDươngbịTiênChủgiếtchếtởđó.TàoCông phá xongViênThiệu, từ phíaNam tấn côngTiênChủ.Tiên

ChủsaiMiTrúc-TônCàntớibáotinvớiLưuBiểu,Biểuthânrangoàithànhđóntiếp,lấylễthượngtânđốiđãiTiênChủ,giúpthêmbinhlính,saiđóngquânởTânDã.HàokiệtởKinhChâutheovềvớiTiênChủngàymộtđông,Biểucólòngnghikỵ,ngầmkiềmchếTiênChủ.SáchCửuChâuxuânthuchép:BịởKinhChâumấynăm,cólầnngồidự

tiệcởchỗBiểu, lúcđứng lênđi ranhàxí, thấy thịtbắpvếmậpra, thìbùi

ngùichảynướcmắt.Khivềchỗngồi,BiểulấylàmlạhỏiBị,Bịđáp:“Tôithânthườngchẳngrờiyênngựa,thịtởbắpvếđềutiêuđi.Naychẳngngồitrênngựanữa,bắpvếlạimậpra.Ngàythángtrôiqua,giàlãođếnnơirồi,màchẳnglàmnêncôngtrạnggì,bởithếnênthươngcảmvậy.”ThếNgữchép:BịđóngởPhànThành,LưuBiểumuốnhànhlễ,sợnhững

ngườiởbênmình,chẳngaitindùngđược.BènmờiBịđếnhộiyến,KhoáiViệt-SáiMạomuốnnhânlúchộihọpbắtgiữBị,Bịphátgiácđượcviệcấy,giảvờranhàxí, rồingầmtrốnđi.ConngựacủaBịcó tên làĐíchLư,Bịcưỡi ngựa Đích Lư đi trốn, bị rơi xuống khe Đàn Khê ở phía tây thànhTươngDương,ngựachìmxuốngkhôngthoátlênbờđược.Bịnóngnảymàrằng:“ĐíchLư:Hômnaynguykhốnlắmrồi,hãycốsứclên!”ĐíchLưbènhếtsứcnhảyvọtlêncaobatrượng,vượtđượcquakhe,bơisangbờbênkia,quânđuổitheođếnbờkhe,lấyýcủaBiểutạBị,rằng:“Saovộibỏđivậy!”TônThịnhchép:Chẳngthểnhưlờiấyđược.BấygiờBịlàkháchởnhờ,

cái thếkháchchủkhácnhau,nếucóbiếnnhưthế,háđượcvôsựchođếntrọnđờiBiểumàchẳngcólúcmắctộihaysao?Thếđềulàlờinóixằngcủangườiđời,chẳngphảilàsựthậtvậy.BiểusaiBịchốngcựbọnHạHầuĐôn-VuCấmởBácVọng.Đượcítlâu,

TiênChủđặtphụcbinh,mộtsớmtựđốtbỏquândoanhvờtrốnchạy,bọnĐônđuổitheo,bịphụcbinhcủaBịđánhtanởđấy.Nămthứmườihai,TàoCôngbắcchinhÔHoàn,TiênChủkhuyênBiểu

tậpkíchHứaXương,Biểukhôngdùngkếấy.Hán Tấn xuân thu chép: Tào Công từ Liễu Thành trở về, Biểu bảo Bị

rằng:“Tôchẳngtheolờingài,nênbỏlỡmấtcơhội lớnấy.”Bịđáp:“Naythiênhạchialìa,việcbinhđaodiễnrahàngngày,cơhộisẽlạitới,háđãhếtđượchay sao?Nếu sau này biết ứngphó, tất việc ấy chưađủ để tiếc hậnvậy.”TàoCôngnamchinhBiểu,gặplúcBiểuchết,conlàTônglênthay,saisứ

đếnxinhàng.Anhhùngkýchép:Biểuốm,BịlênlĩnhchứcThứsửKinhChâu.Nguỵ thư chép:Biểu ốmnặng, phó thác việc nước choBị, nhìnBị nói

rằng:“Contabấttài,màchưtướngmỗingườimộtý,saukhitachết,khanhhãythaytanắmlấyKinhChâu.”Bịthưa:“Cáccháuđềulàbậchiềntài,chủcôngcứyênlòngdưỡngbệnh.”CóngườikhuyênBịnêntheolờiBiểu,Bịnói:“Ngườiấyhậuđãita,naytheolờiấy,ngườitahẳnchotôilàkẻbạcbẽo,tôichẳngnhẫntâmđượcvậy.”ThầnTùngChichorằngvợchồngBiểuvốnyêuTông,bỏconđíchlậpcon

thứ,ýđịnhđãcótừlâu,khôngduyêncớgìlúclâmchunglạitraoKinhChâuchoBị,lờinhưthếcũnglàchẳngđúng.

TiênChủđóngởPhànThành,khônghaybiếtbinhTàoCôngtới,lúcnghetin quân đã đến Uyển Thành, bèn dẫn binh sĩ ở đấy bỏ đi. Qua TươngDương,GiaCátLượngkhuyênTiênChủđánhTông,KinhChâucóthểlấyđược.TiênChủnói:“Tachẳngnhẫntâmlàmvậy.”Sách Hán Nguỵ xuân thu của Khổng Diễn chép: Lưu Tông xin hàng,

khôngdámbáotinchoBị.Bịcũngkhôngbiết,mãisaumớiphátgiácra,saingườiđếncănvặnTông.TôngsaiTốngTrungđếnchỗBị tuyênchỉ.Bấygiờ Tào Công ở Uyển Thành, Bị giật mình kinh hoảng, bảo Trung rằng:“Mấyngườibọnkhanhlàmviệcnhưthế,chẳngsớmnóira,nayhoạđếnnơimớibảota,chẳngquálắmư!”RồirútđaotrỏvàoTrungbảo:“Naytachémđầukhanh,chẳngđủđểtanmốihận,cũnglấylàmhổthẹnlàbậcđạitrượngphumàđếnlúcsắpchialylạigiếtbọnkhanh!”BènsaiđuổiTrungđi,rồigọibộkhúcđếnhọpbàn.CóngườikhuyênBịđoạtlấybinhtướngcủaTôngcùngquanlạiởKinhChâurồitheolốitắtđivềNamđếnGiangLăng,Bịđáprằng:“LưuKinhChâulúcsắpmấtphóthácconcôichota,nếubộitíntựlênlàm chúa, ta quyết chẳng làm, lúc chết đi sao dámđốimặt vớiLưuKinhChâuđây!”RồigióngngựađếngọiTông,Tôngsợkhôngdámra.TảhữucủaTông

cùngvớirấtnhiềungườiởKinhChâutheođivớiTiênChủ.Điểnlượcchép:BịđiquavàotạnơimộcủaBiểu,rồirỏnướcmắtmàđi.Đi gầnđếnTươngDương, dân chúngkéo theohơn chụcvạnngười, xe

chởđồnặngmấyngànchiếc,mỗingàyđiđượchơnchụcdặmđường,TiênChủliềnbiệtpháiQuanVũlĩnhmấytrămthuyềnbè,hẹngặpnhauởGiangLăng.CóngườibảoTiênChủrằng:“Nêngấprút tớigiữGiangLăng,naydẫutacónhiềungườiủnghộ,nhưngbinhsĩmặcgiápítỏi,nếubinhcủaTàoCôngđến,saocựnổiđây?”TiênChủđáp:“Kẻchúatểlàmnênđạisựhẳnphảilấydânlàmgốc,naymọingườiđitheo,saotanỡbỏđiđược!”TậpTạcXỉchép:TiênChủtuyđiênđảogiannanmàtínnghĩacàngsáng

tỏ,tìnhthếbứcbáchhànhsựhunghiểmmàlờinóichẳnglỗiđạo.NhớânnghĩacủaCảnhThăng,cáitìnhcảmđộngbaquân;mếnyêunghĩakhícủakẻsĩ,màcamlòngcùngchịu thấtbại.Xétcáinguyênnhânthuđượclòngngười,háchỉvìđồngcamcộngkhổvớiquândân,vỗvềngườigiàyếumàthôiđâu!Saunàylàmnênđạinghiệp,chẳngphảilàlýđươngnhiênsao!TàoCông thấyGiangLăng là nơi lắm quân lương, sợTiênChủ chiếm

được, bèn cho bỏ các xe chở đồ nặng, đem quân nhẹ đến TươngDương.NghetinTiênChủđãđiqua,TàoCôngdẫnnămnghìnquânkhinhkỵgấprút đuổi theo, một ngày một đêm đi được hơn ba trăm dặm, đuổi kịp ởĐươngDươngTrườngBản.TiênChủbỏcảvợcon,cùngvớibọnGiaCátLượng-TrươngPhi-TriệuVânvàmấychụcquânkỵbỏtrốn,TàoCôngbắtđượcvôsốquânlínhvàcácxechởđồ.TiênChủvộichạyrẽsangHánTân,

vừahaygặpđượcchiếnthuyềncủaQuanVũ,quađượcsôngMiện,hộivớicontrưởngcủaBiểulàKỳlàmTháithúGiangHạnắmhơnvạnquânlính,rồicùngnhauđếnHạKhẩu.TiênchủpháiGiaCátLượngthânđếngiaokếtvớiTônQuyền.Giang Biểu truyện chép: Tôn Quyền phái Lỗ Túc đến viếng tang Lưu

Biểu,lạiyêucầukếtgiaovớiBị.TúcchưađếnnơimàTàoCôngđãquabếnHánTân.Túccốtiếnvềphíatrước,gặpđượcvớiBịởĐươngDương.NhânđótruyềnđạtýchỉcủaQuyền,rồibànluậnchuyệnthiênhạ,tìnhýhếtsứcâncần.LạihỏiBịrằng:“NayDựChâumuốntớinơinào?”Bịđáp:“TacùngvớiTháithúThươngNgôlàNgôThần(NgôCự)làchỗquenbiếtcũ,muốnquađónươngnhờ.”Túcnói:“TônThảoLỗ(17)làngườithôngminhnhânái,yêukínhhiềntàigiữlễvớikẻsĩ,nhữngbậcanhhàoởGiangBiểu(18)đềuquyphụccả,đãnắmgiữsáuquận,binhmạnhlươngnhiều,đủđểlậpđạisự.Naynhưmưutínhcủatướngquân,chẳngbằngsaikẻtâmphúcđisứgiaokếtvớiphươngđông,kếttìnhhoàhảo,cùnggiúpđờidựngnghiệp,cònnóirằng muốn đến nương nhờ Ngô Thần (Ngô Cự), thì Thần chỉ là kẻ tầmthường,lạiởtíttậnquậnxaxôi,làmtướngchongườitaởđấtấy,háđủđểkýtháchaysao?”Bịmừnglắm,lúctiếnđếnhuyệnNgạc,lậptứcpháiGiaCátLượngđitheoTúcđếnchỗTônQuyền,thềướckếtlàmđồngminh.QuyềnpháibọnChuDu-TrìnhPhổcầmbavạnquânthuỷ,cùngvớiTiên

Chủhợpsức.GiangBiểutruyệnchép:BịtheokếcủaLỗTúc,tiếnđếngiữPhànKhẩuở

huyệnNgạc.GiaCátLượngđếnđấtNgôchưavề,BịnghetinquâncủaTàoCông tiến xuống, rất sợ hãi, hàng ngày phái quân tuần tiễu trên sông dòngóngtintứcquâncủaQuyền.QuânlínhtrôngthấythuyềncủaDu,vộiđếnbẩmvớiBị,Bịnói:“Saobiết rằngđấychẳngphải làquânThanhTừ(19)?”Quânlínhthưarằng:“Nhìnthuyềnmàbiếtđượcvậy.”BịsaingườiđếnuýlạoDu.Dunói:“Tướngquânđãtin tôi,chẳngthểuỷthácchongườikhácđếnđược,hoặcgiảcóthểchịubỏcáiuymàtới,tôithànhthựcmongđượcgặpgỡ.”BịbảoQuanVũ-TrươngPhi rằng:“Bênkiamuốn ta thân tớiđó,nay ta liên kết vớiĐôngNgômà chẳng chịu qua đó, khôngphải với tìnhđồngminhvậy.”BèncưỡimộtchiếcthuyềnlớnđếndiệnkiếnDu,hỏirằng:“NayngàichốngcựTàoCông,cókếsáchgìhaychăng.Quânsĩchiếnđấucóđượcbaonhiêu?”Dunói:“Bavạnngười.”Bịnói:“Tiếc làhơi ít.”Dunói:“Thếlàđủdùng,DựChâuhãychờxemDupháTàoCông.”BịmuốngọiLỗTúcđếnđểcùngbànbạc,Dunói:“Tôivângmệnhphágiặcchẳngdámnóibừa,nhượcbằngmuốngặpTửKính,nênđểkhikhác.TúccùngvớiKhổngMinhđềuởphíasau,chừngđôibangàynữasẽtớiđây.”BịdẫurấtthẹnvớiDu,màtronglòngkhôngtinrằngDucóthểpháđượcquânbắc,nênsaisắpđặtcácviệcvềsau,đemhainghìnquânchiađềuchoVũ-Phi,không

bằnglòngtraocảchoDu,đểtínhbềtiếnthủ.TônThịnhchép:LưuBịlàkẻhùngtài,đấtđaimấtcảhẳnphảiđắnđo,đã

cáocấpvớiNgô,chạyđếncầugiúpđỡ,khôngduyêncớgìđãmongngóngnơibãiTrườngGiangmàlạitoantínhchuyệnvềsau.LờiGiangbiểutruyệnnói,đươngthờichỉlànhữnglờiduymĩcủangườiNgôđấythôi.LiênquâncùngvớiTàoCôngđánhnhauởXíchBích,đạipháquânấy,

đốthếtthuyềnchiến.TiênChủcùngvớiquânNgôthuỷlụccùngtiến,đuổiđếntậnNamQuận,bấygiờ lạicóbệnhdịch,quânbắcchếtrấtnhiều,TàoCôngdẫnquântrởvề.Giangbiểutruyệnchép:ChuDulàmTháithúNamQuận,chiađấtởNam

NgạnchoBị.BịlậpquândoanhởDuGiangKhẩu,đổitênthànhCôngAn.Quan lại tướngsĩ củaLưuBiểu từng theoquânbắc,đaphần làmphảnvềhàngBị.BịthấyDucấpchomìnhquáítđấtđai,chẳngđủđểandân,vềsaumớitòngquyềnmượnmấyquậnKinhChâu.TiênChủdângbiểuxinchoKỳlàmThứsửKinhChâu,lạinamchinhbốn

quận.Thái thúVũLăng làKimToàn,Thái thúTrườngSa làHànHuyền,TháithúQuếDươnglàTriệuPhạm,TháithúLinhLănglàLưuĐộđềuquyhàng.Tam Phụ quyết lục chú chép: Kim Toàn tựNguyênKy, người ởKinh

Triệu,đãtừnglàmHoàngmônThịLang,TháithúHánDương,đượcbáilàmNghịLang,thăngchứcTrunglangtướng,lĩnhchứcTháithúVũLăng,vìbịLưuBịđánhcướpởđấy,chết.ConlàY,việcnàythấychépởNguỵVũbảnkỷ.NgườiởLưGianglàLôiTựdẫnbộkhúcmấyvạnnhânkhẩuđếnhàng.

Kỳbị bệnh chết, nhữngngười dưới suy tônTiênChủ lên làmKinhChâumục,dinh sởđóngởCôngAn.Quyềncóchútuýkỵvềviệc ấy,mới tiếndângemgáimìnhchoBịđểgiữtìnhhoàhiếu.TiênChủđếnkinhsư(20)diệnkiếnQuyền,haibênthắtchặtântình.SơnDươngcôngtáikýchép:Bịlúctrởvề,bảovớitảhữurằng:“TônXa

kỵ lưngdàichânngắn,ngườiấykhóđểkẻdưới thuyếtphục, tachẳng thểgặplạiđược.”Bènbỏchạysuốtngàyđêm.Thần Tùng Chi xét: Nguỵ thư chép lại những lời Lưu Bị nói với Tôn

Quyền, cùngvớiThụcchí thuật truyệnGiaCátLượngnói vớiTônQuyềngiốngnhau.LưuBịkhitrướcchưapháđượcquânNguỵ,cònchưacùngvớiTônQuyềntươngkiến,chẳngđúngnhưlờinóiấy.ChonênbiếtThụcchínóiđúng.QuyềnsaisứđếnbànrằngmuốnđượcchungsứccùngvàolấyđấtThục,

cóngườichorằngnênnghengóngtintứcởhuyệnHứa,NgôrútcụcchẳngthểvượtKinhChâuđểlấyThụcđược,xứThụccóthểtựbảovệ.Quanchủ

bộởKinhChâulàÂnQuantiếnlênnóirằng:“NếubịNgôtiếnđánh,tiếnchưa thể thắngđượcThục, luibịquânNgô thừacơ lấn,mọiviệc sẽhỏngmất.NaychỉnêntánthànhviệcđánhThục,nhưngnóirằngcácquậntamớilấyđược,chưa thểvọngđộng,Ngôhẳnkhôngdámvượtqua tamộtmìnhvàolấyThục.Cáikếtiếnluinhưthế,cóthểgiữđượclợiíchcủacảNgôvàThục.” TiênChủ theo lời ấy,Quyền quả nhiên bỏ kế hoạch ấy. Tiên chủthăngÂnQuanlênlàmBiệtgiáTòngsự.Hiến Đế xuân thu chép: Tôn Quyền muốn cùng với Bị chung sức lấy

Thục,saisứđếnbảoBịrằng:“Mễtặc(21)TrươngLỗchiếmcứđấtBa-Hánxưng vương, là tai mắt của Tào Tháo, mưu toan dòm dỏ Ích Châu. LưuChươngkhôngcóuyvũ,chẳngthểtựgiữ.NếuTháolấyđượcThục,ắtKinhchâusẽnguyngậpvậy.Nay tamuốnđánhChương trước, rồi tiến lêndẹpTrươngLỗ,đầuđuôinốiliềnvớinhau,nhấtthốngNgô-Sở,dẫucómườiTàoTháo,cũngkhôngcầnphảilolắngvậy.”BịmuốntựmìnhlấyThục,cựtuyệtkhôngnghetheo,nóirằng:“ÍchChâunhândângiầumạnh,đấtđaihiểmtrở,LưuChươngdẫuyếunhược, cũngđủgiữmình.TrươngLỗ là kẻxảo trá,chưahẳnđãtậntâmvớiTháo.NayvộivãđưaquânvàoThục-Hán,chuyểnquân lươngngàn dặm,màmuốn thu được toàn công, lấy được chẳnggặpđiềubấtlợi,chắcNgôKhởicũngchẳngthểvạchnổiquymô,TônVũcũngchẳngthểkhéoléomàlàmđược.TàoTháodẫutrongbụngkhôngcóchúanữa,nhưnglạicódanhnghĩavângmệnhbậcquânvương,đừngnênbànrằngTháobịthấtlợiởXíchBích,màbảorằnglựcđãkhuất,khôngcòncóchíxaxôinữa.NaythiênhạchiabaTháođãcóhaiphần,vẫnmuốnchongựauốngnướcThươngHải,xembinhởNgôHội,saochịubằnglòngngồiđợilênlãoư?Nayđãlàđồngminhlạivơcớcôngphạtlẫnnhau,giúpkhôngchoTàoTháo, khiến địch được thể nhòm ngó, chẳng phải là cái kế lâu dài vậy.”Quyền không chịu, sai Tôn Du đốc xuất thuỷ quân đóng ở Hạ Khẩu. Bịkhôngchờquânấyđến,bảoDurằng:“NgươimuốnlấyThục,tasẽcắttócđivàoởtrongnúi,chẳngchịuthấttínvớithiênhạvậy.”RồisaiQuanVũđóngbinhởGiangLăng,TrươngPhiđóngquânởTỷQuy,GiaCátLượnggiữNamQuận,BịthânởSànLăng.QuyềnbiếtýcủaBị,nênchotriệuDutrởvề.Năm thứmười sáu, Ích Châumục LưuChương ở nơi xa nghe tin Tào

CôngsaitướnglàbọnChungDonhằmhướngHánTrungđánhdẹpTrươngLỗ,tronglònglấylàmkinhsợ.QuanBiệtgiáTòngsựThụcQuậnlàTrươngTùngthuyếtChươngrằng:“TàoCôngbinhkhoẻvôđịchtrongthiênhạ,nếunhân việc Trương Lỗ mà đánh lấy đất Thục, ai có thể ngăn được đây?”Chươngnói:“Việcnàytađãnghĩlâurồimàvẫnchưacókếsáchgì.”Tùngnói:“LưuDựChâu,sứquânlàngườitrongtôngthấtlạicómốithâmthùvớiTàoCông,khéoviệcdùngbinh,nếusaiđiđánhdẹpLỗ,Lỗtấtbịđánhtan.

Lỗđãbịphá,thìÍchChâusẽmạnhlên,TàoCôngdẫucóđến,cũngchẳngthể làm gì.” Chương ưng theo, sai Pháp Chính dẫn bốn ngàn người đinghênh đón Tiên Chủ, đem số của cải làm quà trước sau kể đến ức vạn.ChínhnhânđóbàytỏkếsáchrằngÍchChâucóthểlấyđược.Ngôthưchép:BịtrướcđógặpTrươngTùng,saugặpPhápChính,đềucó

hậuý thu nhận lấy, hết sức hoanhỉ ân cần.Nhânđó hỏi xemThục trungrộnghẹp thếnào,binhkhí trongkhủphốvànhânmãđông ít rasao,cùngnhữngnơitrọngyếuđườngđấtxagần,bọnTùngđềunóirànhmạchcả,lạivẽhếtđịađồsôngnúiởxứđó,bởithếBịbiếtđượctườngtậntìnhhìnhởÍchChâu.TiênChủ lưuGiaCátLượngvàbọnQuanVũgiữKinhChâu,dẫnmấy

vạnbộtốtvàoÍchChâu.ĐếnPhùthành,Chươngthântớinghênhđón,haibêngặpnhaurất lấy làmhoanhỉ.TrươngTùnglệnhchoPhápChínhthưavớiTiênChủ,cùngvớimưuthầnBàngThốngđưalờikhuyênBịrằng,tiệndịpgặpgỡnêntậpkíchChương.TiênChủnói:“Đấylàviệclớn,chẳngnênvội vàng.”Chương cửTiênChủ làmHànhĐại tưmã(22), lĩnh chứcTư lệHiệuuý;TiênChủcũngtiếncửChươnglàmHànhTrấntâyĐạitướngquân,lĩnh chức Ích Châumục. Chương cấp thêm binh cho Tiên Chủ, sai đánhChươngLỗ,lạimệnhcholàmĐốcquânởBạchThuỷ.TiênChủhợpquânđượchơnbavạnngười,xecộáogiápkhígiớicủacải rấtnhiều.Nămấy,Chương trở về Thành Đô. Tiên Chủ lên Bắc đến Hà Manh, chưa đánhTrươngLỗngay,lovuntrồngânđức,đểthulấynhântâm.Nămsau,TàoCôngđiđánhTônQuyền,QuyềngọiTiênChủđếncứu.

TiênChủsaisứbáovớiLưuChươngrằng:“TàoCôngđánhNgô,sợNgônguy cấp.HọTôn vớiCô vốn là quan hệmôi răng, lại nữaNhạcTiến ởThanhNêcùngvớiQuanVũđốitrận,naychẳngđicứuVũ,Tiếnhẳnthắngtrận,lạichuyểnsangxâmphạmđịagiớiÍchChâu,mốiloấylớnhơnsovớiLỗ.Lỗchỉlàđámgiặctựgiữmình,chẳngđủđểlolắng.”BèntheođóxinChươngcấpchomộtvạnbinhcùngcủacải,muốnđivềphíađông.Chươngchỉhứacấpchobốnngànbinh,nhữngthứkhácđềugiảmđiphânnửa.Nguỵthưchép:Bịnhânthếnổigiậnnóivớichúngrằng:“TavìÍchChâu

màđixađánhcườngđịch,quânlínhnhọcmệt,chẳngđượcyênổnthưnhàn;Naytíchtrữkhotàngtàivậtmàthưởngcôngbủnxỉn,lạimongbậcđạiphucùngquânsĩbỏsứcchiếnđấu,cóthểđượcchăng!”TrươngTùnggửithưchoTiênChủvàPhápChínhrằng:“Nayđạisựsắp

làmnên,saolạibỏđinhưthế?”AnhcủaTùnglàTúclàmTháithúQuảngHán, sợhoạđếnmình, bènbẩmbạchvớiChương tố giácmưu ấy.Vì thếChươngbắtchémTùng,hiềmkhíchmớinổra.Íchbộkỳcựutạpkýchép:TrươngTúcdángdấptrangnghiêm,dungmạo

caolớn.Tùnglàngườithấpbé,phóngtúngchẳnggiữtiếttháo,nhưngkiến

thức rất tinh tếquảquyết, có tài cán.LưuChươngsaiđếnchỗTàoCông,TàoCôngkhôngđóntiếpđủlễ;ChủbộcủaCônglàDươngTurấttrọngtàinăngcủaTùng,bạchvớiCôngchovờiTùng,Côngkhôngnghe.TulấycuốnbinhthưTàoCôngsoạnrachoTùngxem,Tùngtrongkhoảngbữaănxemquamộtlượtrồigấplạiđọcrànhrọtcả.Tuchoviệcấylàkỳlạ.ChươngmệnhchochưtướngđóngcửabiênảicấmđượcđểchoTiênchủ

đi qua cửa quan. Tiên Chủ nổi giận, cho triệu đốc quân ở Bạch Thuỷ làDươngHoàiđến,tráchmắnglàđãvôlễ,đemchémđi.RồisaiHoàngTrung-TrácƯngngầmdẫnbinhquayvềđánhChương.TiênChủđếnthẳngQuanTrung(23),giữvợconchưtướngvàsĩtốtlàmcontin,rồidẫnbinhcùngvớibọnTrung-Ưng tiến đến Phù thành, định chiếm lấy thành ấy.Chương saibọnLưuKỳ(24)-LãnhBào-TrươngNhiệm-ĐặngHiềnđếnchốngcựTiênchủởPhùThành,đềubịđánhtan,phảiluivềgiữMiênTrúc.Ích bộ kỳ cựu tạp ký chép: Trương Nhiệm, người Thục Quận, gia thế

nghèokhó.Thuởnhỏcanđảmdũnglược,cókhí tiết, làmquanTòngsựởtrongChâu.ChươnglạisaiLýNghiêmlàmĐôđốcbaquânởMiênTrúc,Nghiêmdẫn

mọingườiđếnhàngTiênChủ.QuâncủaTiênChủcàngmạnhhơn,bènchiachưtướngđibìnhđịnhcáchuyệnquanhđó,bọnGiaCátLượng-TrươngPhi-Triệu Vân dẫn binh ngược sông bình định Bạch Đế-Giang Châu-GiangDương,chỉcóQuanVũở lại trấn thủKinhChâu.TiênChủtiếnquânvâyLạcThành;bấygiờconcủaChươnglàTuầngiữthành,Bịvâyđánhgầnmộtnămtrời.Năm thứmười chínmùahạ,LạcThànhbịphá,TiênChủ tiếnbinhvây

ThànhĐômấychụcngày,Chươngrahàng.Íchbộkỳcựutạpkýchép:LưuChươngsaiTrươngNhiệm-LưuKỳdẫn

tinhbinhhăngháichốngcựTiênChủởPhùThành,bịTiênChủđánhtan,phảiluivềcùngvớiconcủaChươnglàTuầncốthủởLạcThành.NhiệmémbinhtiếnraNhạnKiều,đánhnhaulạibịthua.Nhiệmbịbắt.TiênChủnghenóiNhiệmlàngườitrungdũng,choquândụhàng,Nhiệmcứngcỏinóilớnrằng:“Lãothầntrọnđờichẳngphụngsựhaichủvậy.”Đànhphảichogiếtđi.TiênChủcảmthánthươngtiếcmãi.Phótửchép:Khitrước,LưuBịtậpkíchThục,ThừatướngDuyệnlàTriệu

Tiểnnói:“NgườinhưLưuBịnênviệcđượcsao?dùngbinhthìvụngvề,mỗilầnchiếnđấu thường thấtbại,bônbachạyvạychẳngđượcyên, saođánhđượcngườita?Thụcdẫunhỏbénơibiênbìa,songtứbềđầyrẫyhiểmtrở,mộtmìnhgiữđất,vộivãkhómàlấyđược.”TrưngsĩlàPhóCánnói:“LưuBịcóđộlượngrộngrãivớingười,cóthểkhiếnngườitadốcsứcđếnchết.GiaCátLượnghiểubiết lẽquyềnbiến,chínhlàngườicómưukế,màlàm

tướngvăn;TrươngPhi-QuanVũdũngmãnhmàcónghĩa,đềulàvạnngườikhóđịch,màlàmtướngvõ:Bangườiấy,đềulàbậchnhânkiệtvậy.VớithaolượccủaBị,đượcbangườiấygiúpđỡ,saochẳngxongviệc?”Điển lược chép: Triệu Tiển, tự Thúc Mậu, là người quận Kinh Triệu

huyệnTrườngLăng.Bảntínhhiếuhọc,thíchnóichuyệnthithư,haythươngxótngườikhác,chẳngmấykhibànluậnđiềucơmật.CôngphủchođòivàolàmThươngthưBộLang.ĐổngTrácmuốnlấyđểbổsungvàonộiáccủamình,Tiểnkhôngnghe.Trácgiận,doạgiếtTriệuTiển,ýchừngkhiếnTiểnsợhãi,màTiểnvẫncứtựnhiên.LúcgặpTrác,Tiểnvẫnđưalờichínhđáng,bàytỏrõđiềuphảitrái,Tráctuyhungácngangngược,cũngphảikhuấtmàcảmtạrồithăngTiểnlàmBìnhLănglệnh.ChonênlúcVươngDoãnbịhại,chẳngaidámđếngần,Tiểnbỏchứcquanđithunhặtthithể.TamPhụloạnlạc,TiểnởtrọtạiKinhChâu,LưuBiểuđãilàmtânkhách.TàoCôngbìnhđịnhKinhChâu,cầmtayTiểnnóirằng:“Saotagặpnhaumuộnvậy!”RồichovờiđếnlàmDuyện.VềsaulàmNgũquantướngTưmã,làmTrưởngsửchotướngquốcChungDo,mấtlúchơnsáumươituổi.Thụctrungvốngiàucóthịnhvượngyênvui,TiênChủbầytiệcrượucực

lớn thết đãi sĩ tốt, lấykimngânở trong thànhnướcThụcban thưởngchotướngsĩ,cùngvớinhiềulươngthựcvảivóc.TiênChủlạilĩnhchứcÍchChâumục,GiaCátLượng làmbầy tôi tay chân,PhápChính làmmưu sĩ,QuanVũ-TrươngPhi-MãSiêulàmnanhvuốt,HứaTĩnh-MyTrúc-GiảnUnglàmTânhữu(25).ĐếnbọnĐổngHoà-HoàngQuyền-LýNghiêmlàbầytôicũcủaChươngđềuđượcthudụngcả,bọnNgôNhất(26)-PhíQuanlàthônggiavớiChương,BànhDạnglàngườibịChươngruồngbỏđuổiđi,LưuBatrướcđâybịTiênChủcămghét,đềuđượcdùngtindùngởvịtríxứngđáng,tậndụnghếtđượctàinăng.Nhữngkẻsĩcóchí,chẳngaikhôngtranhđuacốgắng.Nămthứhaimươi,TônQuyềnnhânvìTiênChủlấyđượcÍchChâu,sai

sứđếnbảorằngmuốnlấylạiKinhChâu.TiênChủnói:“ĐợikhitalấyđượcLươngChâu,đươngnhiênsẽtrảlạiKinhChâucho.”Quyềngiận,bènsaiLãMông tập kích đoạt lấy ba quận Trường Sa-Linh Lăng-Quế Dương. TiênChủdẫnnămvạnbinhcuốnđấtđếnCôngAn,lệnhchoQuanVũthâmnhậpÍchDương.Nămấy,TàoCôngbìnhđịnhHánTrung,TrươngLỗtrốnchạyvào Ba Tây, Tiên chủ hay tin, cùng với Quyền liên hoà, phân chia KinhChâu, các quận Giang Hạ-Trường Sa-Quế Dương thuộc phía đông, NamQuận, Linh Lăng,Vũ Lăng thuộc phương Tây(27), rồi dẫn quân vềGiangChâu.PháiHoàngQuyềndẫnbinhđếnnghênhđónTrươngLỗ,songTrươngLỗđãhàngTàoCông.TàoCôngsaiHạHầuUyên-TrươngCápđóngquânởHán Trung, mấy lần xâm phạm vào địa giới đất Ba. Tiên Chủ lệnh choTrươngPhi tiếnbinhđếnĐãngCừ, cùngvới bọnCápgiao chiếnởNgoãKhẩu,đánhtanđượcbọnCáp,rồithubinhvềNamTrịnh.TiênChủcũngtrở

vềThànhĐô.Năm thứhaimươi ba,TiênChủđốcxuất chư tướng tiếnbinhđếnHán

Trung.ChiaquânsaibọnNgôLan-LôiĐồngthâmnhậpVũĐô,đềubịquânTàoCông đánh giết tan tành ở đó. TiênChủ đóng ở cửa ảiDươngBình,cùngvớibọnUyên-Cápcầmgiữnhau.Nămthứhaimươibốnmùaxuân,TiênChủtừphíanamDươngBìnhqua

sôngMiện,mennúitiếnlên,dựavàođịathếĐịnhQuânsơnlậpquândoanh.Uyêndẫnbinhđếntranhgiànhđịathế.TiênChủlệnhchoHoàngTrungthừathếởtrêncaothúctrốngđánhxuống,đạipháquânUyên,chémUyêncùngtạm quyềnThứ sử ÍchChâu củaTàoCông là TriệuNgung. TàoCông từTrườngAncấtđạibinhnamchinh.TiênChủởnơixangheđượcnóirằng:“TàoCông dẫu có lại, chẳng thể làm được gì, ta tất có đượcHánXuyênvậy.”LúcTàoCôngđến,TiênChủ thuđạibinhgiữđấthiểm, thuỷchungkhôngchịugiaophong,hơnthángkhôngđánhchácgì,quânsĩbỏtrốnngàymộtnhiều.Mùahạ,TàoCôngdẫnquânquayvề,TiênChủ lấyđượcHánTrung.LạipháibọnLưuPhong-MạnhĐạt-LýBình(28)vâyđánhThânĐamởThượngDung.Mùa thu,quần thần tônTiênChủ lên làmHánTrungVương,dângbiểu

lênHánHiếnĐếrằng:“BọnthầnlàBìnhTâytướngquânĐôĐìnhhầuMãSiêu,TảtướngquânTrưởngsửTrấnquântướngquânHứaTĩnh,DoanhtưmãBàngHi,NghịtàoTòngsựTrunglangquânnghịTrunglangtướngXạViên,Tamquyếtphụlụcchúchép:ViêntựVănHùng,ngườiquậnPhùPhong.

HọấyvốngốchọTạ,cùngvớicáchọTạởđấtBắclàđồngtộc(29).ThuỷtổlàTạPhụclàmtướngquânđiđánhdẹpnơixa,ThiêntửthấyTạPhụcchẳngphải làdanh tựhay,đổi ra làXạ,nênconcháumanghọấy.AnhViên làKiên,tựVănCố,thuởnhỏcódanhtiếngtốt,côngphủvờivàolàmHoàngmônThịlang,HiếnĐếcònnhỏ,TamPhụcónạnđói,Kiênbỏquan,cùngvớiemlàViênđivềNamvàoThụcnươngnhờLưuChương,Chương lấyKiênlàmTrưởngsử.LưuBịlênthayChương,lấyKiênlàmTháithúQuảngHán-ThụcQuận.Viênthởnhỏcũngcódanh,TháiuýHoàngPhủTungyêutàigảcongáicho,ThừatướngGiaCátLượnglấyViênlàmTếtửu,rồithănglàmTòngsự,đanglàmquanthìchết.Quân sư tướng quânGia Cát Lượng, ĐãngKhấu tướng quânHán Thọ

ĐìnhhầuQuanVũ,ChinhLỗtướngquânTânĐìnhhầuTrươngPhi,ChinhTâytướngquânHoàngTrung,TrấnViễntướngquânLạiCung,DươngVũtướng quânPhápChính,HưngNghiệp tướng quânLýNghiêm tất cảmộttrămhaimươingườidânglờirằng:“XưaĐườngNghiêulàbậcchíthánhmàtứhungởtrongtriều,ChuThành

làhiềntàinhânđứcmàtứquốclàmkhó,CaoHậuxưngchếmàhọLãtrộmmệnh,HiếuChiêunhỏdạimàThượngQuanmưutoanthoánnghịch,đềulàcậythếânsủng,mượnlýlẽđểnắmquyềnquânquốc,cùnghungcựcloạn,xã tắcnguynan.ChẳngphảiĐạiThuấn,ChuCông,ChuHư,BácLục, ắtchẳngthểlưuđàykẻcótộigiamcầmkẻnghịchtặc,yênđịnhannguy.NghĩđếnthánhđứctolớncủaBệhạ,nắmquyềncaitrịmuônbang,nhưng

gặp lúc vận hạn khốn khó gian nan.ĐổngTrác cầmđầu làm loạn, khuấyđộngkinhsư,TàoTháonốitheogâyvạ,trộmgiữmệnhtrời;hoànghậutháitử,phảiuốngrượuđộcmàchết,thiênhạnhiễuloạn,muôndânbịtànhại.Bệhạphảichịunỗiphongtrầnlobuồnkhốnkhổđãlâu,ẩnmìnhởngôihưhão.Chúngthầnvôchủ,vươngmệnhbịlấnáp,ngôiđếvươngbịđènén,thầnkhíbịcướpđoạt.TảtướngquânNghithànhĐìnhhầulĩnhchứcTưlệHiệuuýbachâuDự-Kinh-ÍchlàBị,đãnhậnphẩmtrậtcủatriềuđình,nghĩmìnhphảirasức,dẫucóchếtvìquốcnạn.Bởithếnênkhithấyđượcthờicơ,nỗigiậnbùngphát,mới cùngvớiXakỵ tướngquânĐổngThừamưu toan trudiệtTháo,đểanđịnhquốcgia,đưavuavềcựuđô.GặplúcThừaloviệckhôngkín,khiếnTháomặcýđượcdịp làmđiềuđạiác, tànhại trongngoài.BọnthầnvẫnthườngsợvươngthấtlớnthìcócáihoạDiêmNhạc(30),nhỏthìcócáibiếnAnĐịnh(31)TriệuCao saiDiêmNhạc giếtNhịThế.VươngMãngphếNhụTử làm

ĐịnhAnCông.Thầnđêmngàylongayngáy,runsợchẳngdámnghỉngơi.ViệcxưaởNguthư,chínđờitheothứtự,xétđếnhaiđờinhàChu,phong

tướcchiađấtchongườicùnghọ,KinhThinêurõviệcấy lànghĩa, truyềnmãiđếnmuônđời.Hántriềumớihưngthịnh,cắtchiacươngthổ,tônconemlàmvương,bởithếvềsaudiệtđượccáihoạmấyngườihọLã,màdựngnênnghiệplớnhọLưu.ChúngthầnthấyrằngBịcólòngvìvươngthất,làconcháucônghầu,tấm

lònggửiởquốcgia, luônnghĩ đếnviệcdẹp loạn.MớiđâypháđượcTàoTháoởHánTrung,kẻanhhùngkhắphảinộingónggiómànươngcậy,thếmà tướchiệuchẳng rõ ràng,ngôi cửu tíchchưađược thêm,chẳngphải làviệchayđểgiữyênxãtắc,làgươngsángchovạnđờivậy.Chúngthầnkínhvângmệnhởbênngoài,lễchếvươngmệnhbịđứtđoạn.

XưakiaTháithúHàTâylàLươngThốngđanglúcnhàHánhưngvượng,ởtrongcõi,địavịquyềnthếnàocóhơnai,chẳngthểlàmtướngsoái,màđượcchọnlàmnguyênsuýthaychoĐậuDung,rútcụclậplêncônglao,dẹptanđượcNgỗiHiêu.Nayxã tắc gặp nguynan,Lũng-Thục khốnkhó.Tháoởngoàinuốt thiênhạ,bêntronghạiđồngliêu, triềuđìnhcómốinguytườngvách,màkẻlấnápchưathểngănchặn,khiếnchoyphảirunsợ.Chúngthần

nương theođiển cũ, phongBị làmHánTrungVương,bái làmĐại tưmã,đốctráchhết lụcquân, tậphợpđồngminh,quétsạchkẻhungnghịch.LấyHánTrung-Ba-Thục-QuảngHán-KiệnVilậpquốc, tạmchiếutheophépcũnhưchưhầuthờiHánsơ.Đãlàphépquyềnnghi,vínhưcólợichoxãtắc,chuyênquyềncóthểđượcvậy.Rồisaunàycôngthànhnghiệpdựng,chúngthầnxinchịutội,dẫuchếtkhônghềhốihận.”Rồi cho lậpđàn tràngởMiệnDương,bầyđủ cácđồnghi trượng,quần

thầnđếnđôngđủ,đọctấuchươngxong,dângmũáolênchoTiênchủ.TiênchủdângbiểulênHánHiếnđếrằng:“Thầnnghĩrằngmìnhchẳngcó

tàicán,tựđảmđươnggánhvácngôithượngtướng,tổngđốcbaquân,phụngmệnhởbênngoài,chẳngquétsạchđượcnạngiặc,rasứckhuôngphòvươngthất,khiếnchothánhgiáocủabệhạbị lấnápđã lâu, trongsáucõi,bế tắcchưathông, thầntronglònglo lắngtrằntrọckhôngyên,vạnhưcóbệnhởtrongđầu.NgàytrướcbởiĐổngTrácgâynênloạnlạc,thếnênsaunày,bèlũhung

nghịchtunghoành, tànhại trongngoài.NhờvàothánhđứcuylinhcủaBệhạ, nhân thần cùng hưởng ứng, hoặc kẻ trung nghĩa phấn chấn đánh dẹp,hoặctrờicaogiángphạt,kẻbạonghịchđềubịgiết,dầndầnbịtiêudiệtcả.ChỉcònmộtTàoTháo,đãlâuchưatrừđược,dầndàchiếmđoạtquốcquyền,mặclòngphóngtúnggâyloạn.ThầntrướcđâycùngvớiXakỵtướngquânĐổngThừavạchmưakếđánh

dẹpTháo,liệuviệcchẳngkín,Thừabịhãmhại,thầntrốntránhkhôngnơicưtrú,cólòngtrungnghĩamàchẳngnêncông.KhiếnchoTháođượcthểhunghăngcựcnghịch, tru lụcgiếthạicảchủhậu,màhoàng tửphảiuống rượuđộc.Thầndẫutụhọpnghĩabinh,đãcốhếtsứcmình,songthếcònyếukém,nămthángtrôiquaviệccũngchưathành.Vẫnsợtâmsứcmaimột,phụlạiquốcân,khithứclúcngủmãithởthan,sớmkhuyakínhsợmàgắnggỏi.NaybọnliêuthuộccủathầnchorằngviệcxưachépởNguthưchínđời

theothứtự,mọingườigắnggỏihếtlòng,Ngũđếthêmbớt,đạoấychẳngthểphếbỏ.TrịnhHuyềnchúrằng:Thứ,làmọingười;lệ,làlàmnên;tựlàthứtựvậy.

Chíndòngtheothứtựlàhọhàngthânthích,mànhữngkẻthầntửhếtlònggiúpđỡvậy.XéthaiđờinhàChu,chiađấtchonhữngngườihọCơ,thếnênđượccậy

nhờTấn-Trịnhgiúpchohưởngphúc.CaoTổnổi lên, tônngôivươngchoconem,mởrachínnước,vềsaugiếtđượcnhữngngườihọLã,đểyênđịnhhọLưu.NayTháoghétngườicươngtrựctrungtrinh,bèlũrấtđông,chegiấuáctâm,mưusoánđoạtđãrõràng.Tôngthấtđãsuyvi,dòngdõiĐếkhôngngôi,muốnchâmchướcphépcổ, tạmmượnquyềnnghi, tôn thần lên làmĐạitưmãHánTrungvương.

Thầnsuyđitínhlạihaibalần,đãchịuhậuâncủaquốcgia,tựgánhvácviệcởmộtphương,hếtsứcmàviệcchưathành,ơnấyđãlàquá,chẳngnênnhụcchiếmngôicaođểbịngườiđờimỉamaimangtộilớn.Nhưngquầnthầnbứcbách, lấy nghĩa ép thần.Thầngạt bỏ đi lại nghĩ rằngquângiặc cướpchẳnghếthunghăng,nạnnướcchưaqua,tôngmiếulâmnguy,xãtắcngửangiêng,nênthầnlolắngnghĩmìnhphảigánhváclấyngôiđầu.Thuậnứngtheo lẽ quyềnnghi thôngbiến, để yên định thánh triều, dẫu xôngvào nơinước lửa, chẳng thể chối từ, mạnh dạn mà lo lắng cái đạo đáng làm, đểphòngsaunàykhônghốitiếc.Thếnênthuậntheolờibàncủaquầnthần,báinhậnấntỉ,đểtôncáiuycủaquốcgia.Ngẩnglênnghĩtớitướchiệu,ngôicaoânhậu,cúixuốngnghĩrằngphải

báođápđến cùng,mối lo sâuxa thì tráchnhiệmnặngnề, nỗi sợhãi chấtchồng,nhưdấn thânvào lũng thẳm.Nguyệnhết sứchết lòng,để tưởng lệsáuquân,đốcsuấtnghĩabinh,ứngtrờithuậnthời,đánhdẹpkẻhungnghịch,đểyênxã tắc,mongbáoơnmuônmột,kínhcẩn thảo tấuchươngsaidịchthừa dâng lên chúa thượng, xin trao trả chúa thượng chứcTả tướng quâncùngấnthụNghithànhĐìnhhầu.”LiềnđóvềđóngdinhsởởThànhĐô.LạiđềbạtNguỵDiênlàmĐôđốc,

trấnthủHánTrung.Điểnlượcchép:Bịliềnchoxâydựngquándịch,chòicanh,từThànhĐô

đếnBạchThuỷquan,hơnbốntrămchỗ.BấygiờQuanVũđánh tướngcủaTàoCông làTàoNhân,bắtđượcVu

CấmởPhànThành.Ít lâusauTônQuyềntậpkíchgiếtchếtVũ,chiếmlấyKinhChâu.Năm thứ hai mươi lăm, Nguỵ Văn Đế xưng tôn hào, cải niên hiệu là

HoàngSơ.CóngườiđưatinHánĐếbịhại,TiênChủbènmặcáotrắngcửtang,truythuỵhiệulàHiếuMẫnHoàngĐế.Sauđóquầnthầnnóirằnggầnđấycóđiềm lành,nhậtnguyệtnối theonhau,chonêncácquanNghị langDương Tuyền hầu Lưu Báo, Thanh Y hầu Hướng Cử, Thiên tướng quânTrươngDuệ-HoàngQuyền,Đại tưmãChúcÂnThuần, Ích châuBiệt giáTròng sự Triệu Tộ, Trị trung Tòng sự DươngHồng, Tòng sự Tế tửu HàTông, Nghị tào Tòng sự Đỗ Quỳnh, Khuyến học Tòng sự Trương Sảng-DoãnMặc-TiếuChucùngdânglờirằng:“ThầnngherằngHàĐồ-LạcThư,NgũkinhSấm-Vĩ(32),đềudoKhổngTử

xét soi sáng tỏ, đã chứngnghiệm từ lâu.Cẩn trọng tra xétLạcThưChânDiệuĐộcóghi:‘Đờivuachuộngmàuđỏthứba,đứcvậnxươngthịnh(33),sauchínđờiđếnngườitênBị,hợpvớingôiĐế.’LạcThưBảoHàoMệnhcóghi:‘TrờicaiquảnđạođếvươngchongườitênBịxưnglàmhoàngđế,lấychính thống thu lấyđếvị, trămviệcđềunênchẳng thể thấtbại.’LạcThư

LụcKỳVậncóghi:‘Cửuhầuthấtkiệttranhnhau,dânchúngrócxươnglàmcủiđun,đầungườidẫmđạp trênđường lộ, aikhiếnvịchúa tênHuyền(34)sang.’HiếuKinhCâuMệnhQuyếtLụccóghi: ‘Đếvươngbangườihưngkhởi,chínđờiđếnBị’.ChathầnlàQuầnlúcchưamất,nóirằngphíatâynammấylầncóhoàngkhí,bốccaovàitrượng,xuấthiệnđãlâunăm,lạithườnggiótốtmâylànhtừsaoThiênTuyền(35)hạxuốngquấnquýt,ấylàđiềmlànhphithường.Lạinữa,giữanămKiếnAnthứhaimươihai,mấylầmcóđámmâynhưtinhkỳ,baytừtâysangđông,lơlửnggiữatrời,Đồ-Thưnóirằng‘Ắt có thiên tử xuất hiệnở phương ấy’.Lại thêmnămấy saoTháiBạch-HuỳnhHoặc-Trấn tinh, thườngđi theoTuế tinh(36).GầnđâynhàHánmớihưngkhởi,ngũtinhcùngtuếtinhhộihọp;tuếtinhchủnghĩa,ngôinhàHánởphíatây,chínhlàphươngvịchủnghĩa,chonênphépchếcủanhàHánlàlấyTuếtinhđểchiêmnghiệmbậcnhânchủ.Đươngkhithánhchủnổidậyởchâuấy,cóýtrunghưng.BấygiờĐế(37)cònởHứaĐô,chonênquầnthầnkhôngdámtiếtlộ.MớiđâyHuỳnhHoặclạixâmphạmTuếtinh,ởkhuvựcVị-Mão-Tất(38);SaoMãosaoTấtlàlướitrời,kinhsáchnóirằng‘Đếtinhlumờ(39),bọntànghịchtiêuvong.’Huýcủathánhthượngđãsớmthấy(40),suyxétthờikỳứngnghiệm,phùhợpmấyđiềm,chẳngphảichỉcómộtmàthôi.Thầnnghebậcthánhvươnghànhsựtrướcýtrờimàtrờichẳnglìabỏ,hànhsựthuậnýtrờithìđượcthiênthời,chonênứngthờivậnmàsinh,đểtươnghợp với thần linh.Mong đại vương ứng lòng trời thuận lòng người,mauchóngdựngnghiệpđếvương,đểyênđịnhquốcgia.”Bọn Thái phó Hứa Tĩnh, AnHán tướng quânMi Trúc, quân sư tướng

quânGiaCátLượng,TháithườngLạiCung,QuanglộchuânHoàngQuyền,ThiếuphủVươngMưudânglờirằng:“TàoPhi thíchúasoánngôi,chônvùingôiHán thất,cướp lấy thầnkhí,

bứchiếpkẻtrunglương,tànácvôđạo.Quỷthầncămgiận,đềunghĩđếnhọLưu.Nayởtrênkhôngcóthiêntử,hảinộibànghoàng,khôngcóchỗngóngtrông.Quầnhạ trướcsaudângsớhơntámtrămngười,đềunóirõcóđiềmlành,vànhữnglờiđồsấmlàmchứngcớrõràng.GầnđâycórồngvànghiệnraởXíchThuỷnúiVũDương,suốtchínngàymớitan.Hiếukinh(41)dẫnlờicủaThầnTiết(42)rằng‘Ânđứcđếncùngcựcắtcórồngvànghiệnra’,rồng,làhìnhtượngcủavuavậy.HàothứchínmươilămtrongquẻCànởsáchChuDịch(43) nói ‘rồng bay ở trên trời’,mà đại vương đang như rồng bay lên,xứngnhậnlấyngôiđếvậy.MớiđâyQuanVũvâyPhànThành-TươngDương, con trai củaTrương

Gia-VươngHưuởTươngDươngdângbiếungọctỉ,ngọctỉấyẩndướisôngHán,nằmởnơiđáysâu,ánhsángrựcrỡchóichang,thầnkhísángrọiđếntậntrời.NhàHánta, trướckiaCaoTổnổidậyyênđịnhthiênhạmàxưng

quốchiệu,giờđạivươngnoitheophépxưacủaTiênđế,cũngdấylênởHánTrung.NayngọctỉcủaThiêntửtrướcđâylạisángtỏ,màngọctỉấyhiệnraởTươngDương,cuốidòngHánthuỷ,minhđạivươngnhậnngọctỉấyởhạlưu,ấylàngôivịThiêntửđượctraochođạivương,điềmlànhứngvớithiênmệnh,chẳngphảisứcngườilàmđượcvậy.XưakianhàChucóđiềmÔNgư(44),mọi người nói rằngđó là việc tốt

lành. Chúa thượng vâng mệnh hai tổ(45), Đồ-Thư báo trước, đã chứngnghiệm rồi vậy.Nay trời cao báo điềm lành, quần nho anh tuấn, đều dẫnsáchHàĐồ-LạcThư,cùng lời sấmkýcủaKhổngTử,hết thảyđềuđủcả.ChúngthầnquỳxuốngkínhcẩnsuyngẫmrằngĐạivươnglàdòngdõicủaTrungSơnTĩnhVươngHiếuCảnhHoàngĐế, dòng chínhdòngphụ trămđời(46), thiênđịagiángphúc,đạivươngtưthái thầnthánhkìvĩ,uyvũnhưthiênthần,nhânđứcchồngchấttrùmđời,ưuáidânchúngtônkínhkẻsĩ,vìthếbốnphươngdốclòngtheovề.Chúngthầnkhảosátlinhđồ,suynghĩsấmvĩ,trẫmtriệucủathầnminh,huýdanhsángtỏ.Vậynênđạivươngsớmlênngôiđế,đểtếlễnhịtổ,nốinghiệptổtiên,thìthiênhạmaylắm.ChúngthầnkínhcẩngiaochoBácsĩHứaTừ,NghịlangMạnhQuang,kiếnlậplễnghi,chọngiờlành,đểchúathượngxưngtônhiệu.”TiênChủbènlênngôiđếởnúiVũĐảmphíanamThànhĐô.Thục bản kỷ chép:ỞVũĐô có kẻ trượng phu hoá làm người con gái,

nhansắcrấtđẹp,nhưgiốngtinhởtrongnúivậy.Thụcvươnglấylàmvợ,vìkhôngquenthuỷthổ,bịốmchếtmuốnđượcđưavềnước,Thụcvươnggiữlại,chẳngkểgìđếnviệcngườiấyđãchết.SauThụcvươngchobinh línhđàohuyệtởđấtĐảmthuộcVũĐô,rồiantángởngaytrongThànhĐô,đắpmộrộngmấymẫuđất,caomườitrượng,gọilàVũĐảm.ThầnTùngChixét,VũĐảm,làtênnúi,ởtâybắcThànhĐô,quẻCànphươngvịởphíatâybắc,chonênmớiđếnđólênngôiđế.Lại làmbài văn tế rằng: “DuynămKiếnAn thứhaimươi sáu tháng tư

ngàyBínhNgọ,HoàngđếlàBịtiếndụngngôihuyềnmẫu,cáorõvớiHoàngthiênThượngđếhậu thổ thầnkỳ:NhàHáncó thiênhạ,sốvậndàiđếnvôcùng.XưakiaVươngMãngsoánđạo,QuangVũhoàngđếnổigiậnlôiđìnhtru diệt đi, xã tắc lại còn.Nay Tào Tháo cậy quyền binh làm chuyện tànnhẫn,trulụccảchủhậu,đầytrờingậpđất,tộitrạngđãrõràng.ConTháolàPhi,lạilàmchuyệnhungnghịch,cướpgiữngôithầnkhí.Quầnthầntướngsĩchorằngxãtắcđãđổnát,nênBịphảikếvào,tiếpnốicơnghiệpcủahaitổ,tuânkínhmệnhtrờiđánhkẻcótội.Bịnghĩmìnhvôđức,sợlàmnhụcđếnngôiĐế.Hỏiđếnthứdân,cùngcác

trưởngquanManDingoàicõi,mọingườiđềunóirằng‘thiênmệnhchẳngthểbỏngôikhông,cơnghiệpcủatổtiênchớnênđểsuyđồi,bốnbểchẳng

thểkhôngcóchủ’.Cảthiênhạtrôngngóng,chỉcòncómộtmìnhBị.Bịsợmệnhsángcủatrời,lạisợngôiHánsẽbịchônvùixuốngđất,cẩntrọngchọnngàylành,cùngtrămquanđăngđàn,nhậntỉthụHoàngđế.Chosửasangđồlễ,cáotếvớithiênthần,mongthầnlinhhưởnglộcgiúpchonhàHán,bốnbểđượcvĩnhviễnyênvui!”Nguỵ thưchép:Bịnghe tinTàoCôngchết, saiphóquan làHànNhiễm

dângđiếuthư,lạigửiđồlễphúngviếng.VănĐếghétcáiviệcnhânlễtangcầuthân,mệnhchoThứsửKinhChâuchémNhiễm,tuyệtđườngsứmệnh.Điểnlượcchép:BịpháithammưuduyệnHànNhiễmmangđiếuthư,lại

dânggấmvóc.Nhiễmxưngcóbệnh,ởlạiThượngDung.TừThượngDungdâng thư lên,gặp lúc thọchung(47),cóchiếu thưhồiđápchoNhiễmđượcvàochầu.Bịđượcthưhồiđáp,bènxưngchế.NămChươngVũnguyênniênmùahạthángtư,đạixáthiênhạ,đổiniên

hiệu.LấyGiaCátLượnglàmThừatướng,HứaTĩnhlàmTưđồ.Đặtratrămquan,xâydựngtôngmiếu,hợptếởmiếuCaoHoàngđế.ThầnTùngChichorằngTiênChủdẫurằngxuấtthântừdòngdõiHiếu

Cảnh, nhưng bao nhiêu đời đã quá xa, chiêumục khó rõ ràng(48), đãnốingôiHán,chẳngbiếtvìsaoĐếlấyôngtổmớiđểlậptôngmiếu.Màlúcbấygiờcóhiềntàiphụgiúp,cácbậcnhosinhởtrongcung,chếđộtôngmiếu,hẳncóchươngpháp,màlạighichépthiếusótqualoa,thậtđánggiậnthay.Thángnăm,lậpNgôthịlàmHoànghậu,conlàThiệnlàmHoàngTháitử.

Thángsáu,lậpconlàVĩnhlàmLỗvương,LýlàLươngvương.XakỵtướngquânTrươngPhibịtảhữuhại.Khitrước,TiênChủhậnTônQuyềntậpkíchQuanVũ,sắpđôngchinh,đếnmùa thu thángbảy,bèn thốngsuấtbaquânphạtNgô.TônQuyềngửithưxinhoà,TiênChủnổigiậnđùngđùngkhôngnghe,NgôtướnglàbọnLụcNghị(49)-LýDị-LưuAđóngquânởVuhuyện-TỷQuy;tướngquânNgôBan-PhùngTậpởVuhuyệntấncôngđánhtanbọnDị,rồidừngquânởTỷQuy,cáctộcManDiởNgũKhêquậnVũLăngsaisứđếncầubinh.Nămthứhaimùaxuânrằmthánggiêng,quâncủaTiênchủvềlạiTỷQuy,

thuỷquâncủacáctướngNgôBan-TrầnThứcđóngởDiLăng,giápvớibờtây xứ Giang Đông. Tháng hai, Tiên Chủ từ Tỷ Quy dẫn chư tướng tiếnquân,mentheonúiTiệtLĩnh,ởDiĐạoxứHàoĐìnhđóngdoanhtrại,mennúiGiápthôngsangVũLăng,pháiThịTrunglàMãLươngyênuỷrợManDiởNgũKhê,cáctùtrưởngđềuhưởngứng.TrấnbắcTướngquânHoàngQuyềnlàmĐôđốccácquânởGiangBắc,cùngvớiquânNgôcựnhauởDiLăngđạo.Mùahạthángsáu,cóluồngkhímàuvànghiệnraởTỷQuytrongvòngmấychụcdặm, rộngđếnmấychục trượng.Hơnchụcngày sau,LụcNghị đại phá quânTiênChủởHàoĐình, tướng quânPhùngTập-Trương

Namđềubịchết.TiênChủtừHàoĐìnhchạyvềTỷQuy,thuhọpbinhsĩlitán,rồibỏthuyền, theođườngbộchạyvềNgưPhúc,đổihuyệnNgưPhúcthànhVĩnhAn.NgôsaitướngquânLýDị-LưuAngầmbámtheoquâncủaTiênChủ,đóngbinhởNamSơn.Mùathuthángtám,thubinhtrởvề.TưđồHứa Tĩnh chết.Mùa đông thángmười, chiếu cho Thừa tướng Lượng lậpquândoanhsuốttừnamlênBắctớiThànhĐô.TônQuyềnhaytinTiênChủđóngởBạchĐế,rấtsợ,saisứđếnxinhoà.TiênChủđồngý,saiTháitrungđạiphuTôngVĩđếnđápmệnh.Mùađôngthángmườihai,HángiaTháithúHoàngNguyênnghetinTiênChủốmkhôngđếnthăm,cấtbinhchốnglại.Năm thứ bamùa xuân tháng hai, Thừa tướng Lượng từ ThànhĐô đến

VĩnhAn.Thángba,HoàngNguyêntiếnbinhđánhhuyệnLâmCung.Triềuđình phái tướng quân Trần Hốt đánh dẹp Nguyên, quân Nguyên bị thua,thuậntheosôngxuốnghạlưu,bịthânbinhbắttróilại,đemvềThànhĐô,bịchém.TiênChủốmnặng,phóthácconcôichoThừatướngLượng,ThượngthưlệnhLýNghiêmlàmphó.ThángtưmùahạngàyQuýTỵ,TiênChủbăngởVĩnhAncung,bấygiờsáumươibatuổi.GiaCátLượngtậpchéplạidichiếucủaTiênChủsắcmệnhchoHậuChủ

rằng:“Trẫmlúcmớiốmchỉmắcbệnhlịmàthôi,sauchuyểnsangtạpbệnh,sợrằngchẳngquakhỏi.Ngườitanămmươituổichẳngnóilàyểu,tađãhơnsáumươituổi,saophảiânhậnnữa,chẳngđauxótgìchomình,chỉnghĩđếnanhemkhanh.QuanBộcxạtớiđây,nóirằngThừatướngkhenkhanhsángsuốthiểubiết,tiếnbộrấtmau,vượtquáướcvọngcủay,nếuthựcđượcnhưthế,tasaocònphảilolắngnữa!Gắnglên,gắnglên!Chớvìđiềuácnhỏmàlàm,chớvìđiềuthiệnnhỏmàkhônglàm.Chỉcóhiềnchỉcóđức,mớicóthểthuphụcđượcngười.Chacácngươiđứcbạc,chớnênbắtchước.NgươinênđọcsáchHánthư-Lễký,nhữnglúcnhànnhãnênxemcácsáchcủaChưtửcùngvớiLụcThao-Thươngquân thư(50), cũnggiúp tăng thêmý chí và trítuệ.NghenóiThừatướngchỉnhlýcácsáchThân-Hàn-Quảntử-LụcThao(51)đềuthôngsuốthếtcả,chưađưarangoài,erằnglỗiđạo,ngươinênphảitựthânđếncầuhọclấy.”Lúclâmchung,TiênChủchogọiLỗvươngđếndặnnhỏrằng:“Saukhita

mất,anhemchúngmàyphảicoiThừatướngnhưcha, lệnhchongươilàmcộngsựgiúpchoThừatướngmàthôi.”LượngdângbiểulênHậuChủrằng:“Thầnquỳxuốngkínhcẩnnghĩrằng

ĐạihànhHoàngđếcólòngnhânhơnngườigâydựngđứcchính,phúcđếncõi vô cùng, trời xanh chẳngxót thương, bệnh tật cứ ngấmdần, hômnayngàymườibốnthánghaiđãchợtvộiđixa,thầnthiếpkêugào,nhưchamẹmất.Nghĩđếndichiếu,làviệclớntổtông,trêndướiphảiđộnglòng;trămquacửai,trừphụchếtbangày,đếnkhiantánglạitheonhưlễ;Tháithúcácquậnquốc,nhữngbậcquantướng,Đôuý,Trưởnghuyệnlệnh,bangàymới

đượcbỏáotang.ThầnlàLượngthânchịusắcgiới,kínhsợthầnlinh,chẳngdámphạmlỗilầm.Thầnxintuyênrõđểngườidướiphụngmệnhthihành.”Tháng năm, đem áo quan từ Vĩnh An cung về Thành Đô, đặt thuỵ là

ChiêuLiệtHoàngĐế.Mùathu,thángtám,antángởHuệlăng.CátHồngthầntiêntruyệnchép:VịtiênnhânLýÝ,làngườiThục.Người

đờikểlại,rằngngườiấysốngvàothờiHánVănĐế(52).TiênchủmuốnphạtNgô,saingườinghênhđónÝ.Ýđếnnơi,Tiênchủlấylễđóntiếprấtcungkính, hỏi việc lành dữ. Ý không đápmà xin giấy bút, vẽ ra binhmã khítrượngvàomấychụctờgiấy,xongrồilấytaynhấtnhấtxénáthếtđi,lạivẽramộtngườitolớn,đàođấtchôncấtngườichết,xongbỏđithẳng.Tiênchủrấtkhôngvui.TừkhixuấtquânđánhNgô,đạibại trởvề, lấy làmhổ thẹnphẫnhậnrồiphátbệnhchết,mọingườimớihiểuđượcýtứcủaÝ.Vẽmộtngườitolớnchôncấtngườichết,tứclàýnóirằngTiênChủchếtvậy.Bìnhrằng:TiênChủlàngườicươngnghịkhoanhoànhânhậu,hiểulòng

người kính kẻ sĩ, có phong độ củaHánCao Tổ, có khí chất của bậc anhhùng. Đến lúc trao việc nước thác con côi cho Gia Cát Lượng, mà lòngkhôngngờvực,tinrằngvuatôiđềuchícông,làđiềuchưatừngthấyxưanayvậy.Cơmưuquyềnbiếntàicánthaolược,chẳngtheokịpNguỵVũ(53),bởithếcơnghiệpgâydựngđượccũnghạnhẹp.Nhưngvấpngãmàchẳngsờnlòng,saucùngchẳngchịuởdướingười,cólẽlàsuyđoánrằngsựđộlượngcủakẻkia(54)ắthẳnchẳngdungđượcmình,nênchẳngnhữngtranhcáilợi,màcòntránhhoạchomìnhvậy.

[CHÚTHÍCH](1)NiênhiệuđờiHánVũđế.(2)ĐờiHánVũđế,khitếtựtôngmiếuthìnhữngngườitrongtôngthấtở

tướchầuphảirótrượudângvànglàmlễ.(3)Tứclàôngnội.(4)Uýlàchứcquanquảnviệcquânsự,khácvớichứcLệnhlàchuyênlo

việcdânsự.(5)Tứclàdâythắtlưngtrongyphụccủatầnglớpquanchứcthờiấy.(6)SáchTamQuốcdiễnnghĩadịchđịadanhnàylàHạPhì.(7)Đâylàchứchuyệnthừa,tứcgiúpviệcchoquanhuyện.(8)TứcViênThuật.(9)TứclànhữngchứcquanTháiSư,TháiPhó,TháiBảo.Đâylàbangôi

vịđứngđầutriềuchính.GiađìnhnhàViênThiệubốnđờicónămngườigiữngôiTamcông.(10)ĐólàTềHoànCông,TấnVănCông,SởTrangVương,TốngTương

CôngvàTầnMụcCông.(11)Lốixưnghôcủangườidướivớingườicódanhvịởtrên,cũngnhưta

gọilãnhđạocủamìnhlàsếpvậy.(12)TừChâuvàDươngChâu.(13)Tứclàngườigiàcả.(14)ChỉViênThiệu.(15)QuáchĐa tức làQuáchÁĐa là tên tự củaQuáchDĩ. Lý Thôi và

QuáchDĩđềulàbộtướngcủaĐổngTrác,từngbứchiếpHiếnĐếởTrườngAnngàytrước.(16)Chi tiết này rất thú vị đángđể ý.XưakiaVươngTửSở là con của

HiếuVănVươngnướcTần làmcon tinởnướcTriệu,LãBấtVidùng tiềnmuachuộcngườinướcTriệuđưaTửSởvềTần,sauxếpđặtđểTửSở lênlàmvuanướcTần.TạisaoĐổngThừalạinóichuyệnnhưvậyvớiVươngTửPhục?LiệucóphảiThừanóiđếnviệclậtđổTháođểsaunàylàmvuaHánthayHiếnĐế?VậythìVươngTửPhụcnàylàmộtvịhoàngtử,concủaLinhĐế?HoànĐế?lànhữngvịvuaHánngaytrướcthờiHiếnĐếđóchăng?(17)TứcTônQuyền,QuyềnlúcđógiữchứcThảoLỗtướngquân.(18)TrỏvùngđấtởquanhTrườngGiang.

(19)TứclàquânThanhChâu,TừChâu.ÝnóiđếnquâncủaTàoTháovậy.(20)ĐâylàkinhsưnướcNgô.(21)Giặcgạo.(22)CoiviệccủaĐạitưmã,tứclàtạmnắmquyềnchỉhuyquânđội.(23)BạchThuỷvốnthuộcvùngQuanTrung,ýởđâynóirõralàsaukhiBị

giếtĐôđốcBạchThuỷthìđếnđóthuhàngquânsĩcùngvợconhọởnơiấy.(24)TruyệnTamQuốcdiễnnghĩadịchtênnhânvậtnàylàLưuHội.(25)Khôngrõphảidịchthếnào,từđiểnchúthíchrằng‘Tânhữu’tứclà

‘vừalàkháchvừalàbạn’.(26)Nguyênngườinày tên thật làNgôÝ,songTrầnThọviếtsửvàođời

TấnphảitránhtênhuýcủaTưMãÝnênviếtchệchtênthànhNgôNhất.(27)ĐôngthuộcNgô,TâythuộcThục.(28)TứcLýNghiêm,lúcnàyNghiêmđổitênthànhBình.(29)Cùngmộthọ.(30)NhịThếtứcHồHợi,chuyệnnàyxảyrasaukhiTầnThuỷHoàngtạthế

mấynăm.(31)NhụTửtứcNhụTửAnh,chuyệnnàyxảyravàocuốithờiTâyHán.(32)Hàđồ,Lạcthư,Sấmvĩlànhữngsáchcổchuyênvềthiênvănbóitoán

vàlờisấm.(33)Nguyênvăn‘Xíchtamnhậtđứcxương’.XưaHánCaoTổLưuBang

chémrắntrắngkhởinghĩalậpnênnhàHán,gọilàXíchĐế(đờithứnhất).ĐếnkhiQuangVũĐếLưuTúdiệtVươngMãng trunghưngnhàHán (đời thứhai).NayđếnLưuBị làđời thứba

vậy.(34)HuyềnĐức.(35) Sao Bắc đẩu, đây là ngôi sao luôn đứng yên ở phía Bắc bầu trời,

ngườitathườnglấynóđểđịnhphươnghướng.(36)Chỗnàynhắcđếnmột loạt cácngôi sao trongNhị thậpbát tú, hai

mươitámngôisaonàychiarabốnphương,mỗiphươnggồmbảyngôi,cóýnghĩarấtquantrọngđốivớithiênvăncổxưacủaTrungHoa,đặcbiệtvớicácbậcđếvương,theoquanniệmthiêntửchịumệnhtrời.(37)ChỗnàynhắcđếnviệcBịđangởđấtHứavớiTàoTháo,cómưutoan

vớiĐổngThừaviệcdiệtTháo,ĐếởđâylànhắcđếnHiếnĐếvậy.(38)Làbangôisao trongNhị thậpbát tú,cácsaonàynằmở trungkhu

củacácthiênthể.(39)Nguyênvăncâunàylà‘đếtinhxửchi,chúngtàtiêuvong’,chữxửcó

nghĩalàởẩn,tứclàkhôngthấynữa,ởđâytheonghĩadịchlàlumờ.NguyênlaisaoHuỳnhHoặctứcHoảtinh,đâykhôngphảimộtngôisao,chỉlàmộthành tinhnhư tráiđấtcủachúng ta,vìnóởgần tráiđấtnênnórấtsáng,sáng nhất trên bầu trời đêm, chỉ kémmỗimặt trăng và saoKim (tức saoTháiBạch),nóchạytrênđườnghoàngđạo,vậynênkhinóđivàođịaphậnlướitrời(tứcvịtríMão,Tất)sẽlàmcácsaokhácbêncạnhlumờvìđộsángcủanó.NgườixưacoiHuỳnhHoặclàngôisaochủviệchungnghịchcàndỡvậy.NgườiHyLạpgọinólàAres,vịthầnchiếntranh.(40)ThấyởcácsáchNgũkinh,SấmVĩ,LạcThư,HàĐồkểtrên.(41)HiếuKinhlàbộsáchchéplờicủaKhổngTửnóivớiTăngTửvềđạo

hiếu.(42)ÔngTiếtlàthuỷtổcủanhàThương,khitrướclàbầytôihiềntàicủa

vuaThuấn.(43)ChuDịchlàsáchbóitoán,nghenóidoChuCôngĐánsoạnra,sau

nàyKhổngTửsoạnlại,chínhlàbộKinhDịchnổitiếnghiệnnay.(44)ÔNgưlàconcáđen,khôngrõđâylàđiểntíchgì.(45)NhịtổởđâytứclàHánCaoTổLưuBangdựngnghiệpTâyHánvà

HánQuangVũLưuTúdựngnghiệpĐôngHán.(46)Nguyênvănlà‘bổnchibáchthế’,bổnlàngànhtrưởng,chilàngành

thứ,dịchthoátý.(47)ThọchunglànóiTháomớichết.(48)Theothứtựlễnghi tôngmiếuthờicổthìmộtđời làhàngchiêu,hai

đờilàhàngmục,bêntảlàhàngchiêu,bênhữulàhàngmục.(49)TứcLụcTốn.(50)HánThưlàbộsửdoBanCốđờiHánsoạnra,Lễkýlàbộsáchcổnói

vềlễnghĩadoKhổngTửchỉnhlý,LụcThaolàsáchbinhthưdoKhươngTửNhasoạnra,ThươngquânthưlàsáchdạyvềquyềnthuậtcủaThươngƯởngngườinhàTầnsoạn.(51) Chỉ các cuốn sách của Thân Bất Hại, Hàn Phi Tử, Quản Trọng,

KhươngTửNhasoạnra,đềulànhữngsáchnóivềcáithuậttrịquốcvàbinhpháp.(52)HánVănĐế là vuanhàTâyHán, lênnốingôiHánVũĐế, thờiấy

cáchthờicủaLưuBịchừngbatrămnăm.(53)TứcTàoTháo.

(54)KẻkiatứclàTàoTháovậy.

QUYỂN3-HẬUCHỦ

HẬUCHỦTRUYỆNHậuChủhuýThiện,tựCôngTự,contraiTiênChủ.NămKiếnAnthứhai

mươi tư, Tiên Chủ lên làmHán Trung vương, lập (HậuChủ) làm vươngTháiTử.Đếnkhixưngtônhiệu(1)cósắc(2)phongrằng:”DuyngayTânTịthángnămnămChươngVũthứnhất.HoàngĐếthuậnnói:TháiTửThiện,trẫmgặplúcvậnmệnhnhàHánlâmnguy,bọnphảnthầntặctửtiếmđoạt.Xã tắc không người làm chủ, định ra khuôn phép chomọi người, tụ họpchính đạo. Thuận theo mệnh trời, trẫm nối ngôi báu. Nay lấy Thiện làmHoàngTháiTử,kếthừatôngmiếu,cungkínhxãtắc.LệnhchongườiphụngmệnhcầmcờtiếtlàThừatướngLượngkhoanhãytraoấntín(TháiTửchoThiện).Cungkính lắngnghecácbậcsựphụ(xemThiện)mọiviệccóđềuđạtđược”hànhnhấtvậtnhitamthiện”(3)haychưa.Cóthểkhôngcầngượngép(màtraochức)vậy!”Lễkýphầnbànvềsựhọcnói:Người”hànhnhấtvậtnhitamthiện”duy

chỉcóbậcThếTửmàthôi.TrịnhHuyền(4)saunàynói:chữ”vật”giốngnhư“sự”vậy.Tháng tưmùa hạ nămChươngVũ thứ ba, TiênChủ hoăng ởVĩnhAn

cung.Thángnăm(cùngnăm),HậuChủlênnốingôiởThànhĐô,lúcđómười

bảy tuổi. TônHoàngHậu làmHoàngTháiHậu, đại xá thiên hạ, đổi niênhiệu.Nguỵlượcchép:TrướcBịởTiểuBái,khôngngờquânTàoCông(đánh)

tới,kinhhoảngbỏcảgiaquyến,sauchạyvàoKinhChâu.Thiệnlúcđómớivài tuổi, thayđổi tênhọbỏ trốn, theongười tachạysangphía tâyvàođịaphậnHánTrungrồibịhọđembán.ĐếnnămKiếnAnthứmườisáu,QuanTrungloạnlạc,mộtngườiPhùPhonglưutánchạynạnvàoHánTrungmuađượcThiện.(Ngườiấy)hỏira,biếtThiệnlàconnhàtửtếbènnuôinhưcon,còngiúp(Thiện)lấyvợ,sinhđượcmộtcon.LúctrướcThiệnvớiBịlạcnhau,cònbiếtđượcchamìnhtựlàHuyềnĐức.(Bị)cóngười thâncậnmanghọGiản.KhiBịchiếmÍchChâuliềndùngGiảnlàmtướngquân.GiảnđượcBịsaiđếnHánTrung,nghỉtạiphòngtrọdànhchosứtiếttrongđôthành.Thiệnbèn đến bái phỏng Giản. Giản tra vấn thẩm định, thấymọi sự việc bằngchứngđềutươnghợp,mừngrỡnóilạichuyệnvớiTrươngLỗ.Lỗbènsaitẩytrầntắmgội(choThiện)rồiđưavàoÍchChâu.Bịlập(Thiện)làmTháiTử,lúcđầulấyGiaCátLươnglàmTháiTửTháiPhó.(Sau)đếnkhiThiệnlênngôi, dùngLượng làmThừa tướng, uỷ thácmọi việc.Lại nói vớiLượng:”ChínhlàhọCátđãcứuQủanhân”.LượngcũngvìThiệnchưathôngthuộcchínhsựbèntổngquảncôngviệctrongngoài.

ThầnTùngChibànrằng:NhịChủPhiTửtruyệnchép‘HậuChủsinhởKinhChâu’.HậuChủtruyệnchép‘khilênnốingôimườibảytuổi’.Nhưvậy(HậuChủ)sinhvàonămKiếnAnthứmườihai.Năm(KiếnAn)thứmườibathuaởTrườngBản,Bịchạybỏcảvợcon.TriệuVân truyệnchép ‘Vân tựmìnhômconnhỏchaythoát’chínhlàHậuChủvậy.NhưthếBịcùngThiệnchưatừngthất lạc.LạicóGiaCátLượngsaukhiThiệnlênngôimộtnămlĩnhchứcÍchChâuMục,trongnămđóbútđàmvớiChủBộĐỗViviết‘TriêuĐình(5) nay mười tám tuổi’, cùng vớ truyện về Thiện là phù hợp, thứ tựkhôngcógìsailạc.Chonên,NguỵlượcnóiBịbạiởTiểuBái,Thiệnlúcấytuổivừamớisinh,đếnkhichạyvàoKinhChâu,cóthểbiếtchatựlàHuyềnĐức,đạikháikhoảngnămsáutuổi.BịbạiởTiểuBáivàonămKiếnAnthứnăm,tínhđếnkhiThiệnlênngôi,trướcsaulàhaimươitưnăm.Thiêntươngứng phải quá haimươi tuổi. Lấy sự việc so sánh với nhau lý lẽ là khôngđúng.NhưvâytấtthuyếtởNguỵlượclàxằngbậyvậymàđếnhaitrămnămsauvẫncònđượcđemrađàmluận,thậtlàlạvậy.LạixétcácsáchvởghilạicùngGiaCátLượngtậpcũngkhôngthấynóiLượngtừnglàmTháiTửTháiPhó.MùahạnămKiếnHưngnguyênniên,TangCaTháiThúChuBaochiếm

quậnlàmphản.NguỵThịXuânThuchép:Banđầu,ÍchChâuTòngSựThườngPhòngđi

xếpđặtcôngviệc,nghetinBaocólòngkhác,bènbắtChủBộ(củaBao)trakhảo xét hỏi rồi giết đi. Bao phẫn nộ tấn công giết chét Phòng, vu (choPhòng)tộimưuphản.GiaCátLượnggiếtcácconPhòng,lạiđầybốnngườiemPhòngđiViệtTuyển,muốnlàmyênlòng(Bao).Baovẫnkhôngchừamàsửađổi,dấyquântrongquânlàmphảnhưởngứngUngKhải.ThầnTùngChibànrằng:PhònglàbịBaovuhãm,ngườichấpchínhnên

gạnlọcxétđoán,saolạicóchuyệnvìanđịnhmàtuỳtiệngiếtngườivôtộiđểlàmđẹplòngkẻgiantặcđược,chỗnàychắckhôngđúngvậy.Từtrước,quậnÍchChâucóhọlớncủaUngKhảilàmphản,bắtTháiThú

TrươngDuệgiảisangNgô,chiếmquậnkhôngtheomệnhlệnh.DivươngởViệtTuyểnlàCaoĐịnhcũngdấyloạn.Nămấy(HậuChủ)cướiHoàngHậuTrương thị.Lại saiThượngThư langĐặngChi sangsứkết thânvớiNgô.NgôvươngsaisứđáplễgiảnghoàvớiThục.Cùngnăm(haibên)qualạihoàhảo.Mùaxuânnăm(KiếnHưng)thứhai,chuyêncầncầycấytrồngtrọtlương

thực,đóngcửaandân.Thángba,mùaxuânnăm(KiếnHưng)thứba,ThừatướngLượngđiđánh

bốnquậnphíanam.Bốnquậnđềubìnhđịnhđược.Đổi tênquậnÍchChâuthànhquậnKiếnNinh.Chia(mộtphần)quậnKiếnNinhvà(mộtphần)quậnVĩnhXươnglậpraquậnVânNam.Lạichia(mộtphần)quậnKiếnNinhvà

(mộtphần)quậnTangCa lập raquânHưngCổ.Thángmườihai (nămđó)LươngquayvềThànhĐô.Mùaxuânnăm(KiếnHưng)thứtư.ĐôHộLýNghiêmtừVĩnhAntrởvề

đóngởGiangChâu,xâymộtthànhlớn.NaylàthànhcũcủaBaQuận.Mùa xuân năm (KiếnHưng) thứ năm, Thừa tướng Lượng dẫn quân ra

đóngđồnởHánTrung, lậpdoanhtrại trênsôngMiện,phíabắcđườnglớnDươngBình.GiaCátLượngtậpchép:ThángbaThiệnhạchiếurằng:”Trẫmngheđạo

củađấttrời,phúcởlòngnhânmàhoạdobuôngthả.Gomgópđiềunhânlàhưngthịnh,tíchcópđiềuáclàhuỷdiệt,đấylàchuyệncổkimthườngthấyvậy.NhưThang,Vũ sửađứcmà thànhvua;Kiệt,Trụbạo tànmàbịdiệt.XưakiagặplúcphúckhínhàHánsuyvi, lưới trờibỏsótkẻgianáchungtàn.ĐổngTrácgâyrataihoạlàmhưhoạichấnđộngkinhđô.TàoTháolàduyêndocủatộiác,léngiữquyềnlựcchícao,tànhạikhắpcảnước,tronglòngkhôngbiếtđếnquânvương.Đứa trẻmồcôiđứngmộtmình, lạidámđảolộnngôithứ,cướpđoạtthầnkhí,thayhọđổiviệc,làmnênsựtíchxấuxamộtthời.Vàolúcbấygiờ,đấttrờitămtối,thiênhạvôchủ,chínhlàlúcvậnkhícủavuatatrảiquacơnsuybiến.ChiêuLiệtHoàngĐế(6)riêngmìnhtỏrõđứcsáng,quangminhxiểndươngvănvũ,ứngvớivậnkhíđấttrời,rataydẹp loạn,mưu tính chuyệnkhắpbốnphương, thânngười đềuphò trợ,trămhọcùngchunglo.Muôndânhớnhởtônphù.Kínhvângtheođiềmtriệutốt lành, lập nên tôn hiệu, kế thừa thứ tự trời ban, sửa chữa hình thế khókhăn,hưngthịnhthờibuổisuybại,khôiphụclạisựnghiệpcủatổtông,gánhvácgiềngmối lớn lao,khôngđể tán thất rụngrơixuôngđất.Nhưngnhiềuvùngcònchưaanđịnh,(TiênĐế)đãvộisớmxalìanhânthế.Trẫmcònthơdại,nốitheonắmgiữcơđồ,chưaquenhuấnthịdạydỗ,nhưnglấyràngbuộccủa tổ tông làm trọng. Sáu cõi chưa vun đắp được, xã tắc chưa dựng xâyxong,làđiều(trẫm)luônưutưmãi,mongđượcnângđỡcứuvớtlàmrạngrỡsựnghiệptrướckia.Chưalàmnênviệc,trẫmrấtlấylàmsợhãi.Dođóthứckhuyadậysớm,khôngdámnghỉngơi,luôntheomộtđườngcầnkiệmmonglàm lợi cho việc nước.Khích lệ người có thân phận chuyên tâmvào việctrồng cấy đểmau giàumạnh sức dân, giao cho bậc hiền năng ngay thẳngđảmđươngchứcvịđểcóthểnghelờicangiánđànhặc.Đoạntuyệthàngýriêng tưmànuôi tướng sĩ.Nhữngmongvungkiếmbôn tẩuđườngxa, trỏđánhkẻ loạn tặc,hồngkỳchưavộiphất, thìPhisớmlìađời, thật làcủi tachưađốtmàđãtựcháy.Nhưngloài tànáccóthừanhơnhuốcvẫnnghêngngangphóngtúngởvùngHà,Lạc(7),ngăntrởchẳngđểviệcbinhđượcnghỉngơi.GiaCátthừatướngcươngnghịtrungtrinh,dốclòngvìnước,(vìthế)Tiênđếtraoviệcthiênhạ,phùtrợquảnhân.Naybanchomaoviệt,cùngvới

phótháctrọngquyền,thốnglĩnhbộkỵhaimươivạnbinh,nắmgiữnguyênnhung,thaytrờitruphạt,trừhoạndẹploạn,chiếmlạikinhđô,chínhlàdịpnày.Ngàyxưa,HạngTịch(8)binh tướnghùngmạnh,chiếmđấtnuốtchâu,côngnghiệplớnlao,cuốicùngbinhbạiCaiHạ,chết tại thànhđông.Tôngtộcgiếtnhau,bêuxấungànnăm.Nguyêndolàvìkhôngtheođạonghĩa,lấnhiếp người trên, ngược đãi kẻ dưới vậy. Ngày nay kẻ giặc bức vua, trờingườiđềuoán.Nayđượclệnhrồi,việcquânnênchóng,nhờhồngphúctổtôngtươngtrợ,đánhđâuthắngđó.NgôvươngTônQuyềnđồnglòngthươngxótdânchúngtaoloạn,giấuquâncùngmưu,lậpthếỷgiốcphíasau.Quốcquân các tộcvùngLương châu ra lệnh cho chưhầungườiHồnướcNhụcChi,KhangCưđónggóp tiền của, hơnhaimươi người nướcKhangTrựcnhậnchứcTiếtĐộ,đạiquânbắc tiến, thốngxuấtbinhmã,giươnggiáođiđầu.Thiênmệnhđãđầy,nhânsựlạiđủ,binhhùngthếmạnh,ắtphảivôđịch.Phàm đao quân vương đạo, đã xuất chinh ắt chiến thắng, tôn phù chínhnghĩa,aidámđươngcự.Xưa,sựbiếnMinhĐiều(9),quânbinhvũkhíkhônglấmmáu,trậnchiếnMụcDã(10),ngườiThương trởgiáoquyhàng.Naycờsoáiđiđầu,nơinàođăqua,thậtkhôngmuốncùngbinhđộcvũ.Ngườidânnàobiết bỏ tàquychánh,manggiỏ cơmbầunướcnghênhđónvương sư,chiếutheophépnước,mỗingươiphongthưởng,lớnnhỏkhácnhau.NgườitrongtôngthấtnhàNgụy,bấtkể trụchệbàngchi,cânnhắclợihại,biết lẽthuận nghịch, đến quy thụân ta, đều đươc phong tước. Ngày xưa, PhụQuả(11)đổihọtừhọTrí,chỉmongtôngtộckhỏituyệtdiệt;ViTử(12)bỏnhàÂn,HạngBá(13)hàngnhàHán,đềuđượcvinhdựphongvươnghầu.Đólànhữnggươngsángđờitrước.Cònbọnmêlầmkhôngtỉnh,trợgiúpgiặcloạn,khôngphụcvươngmệnh,giếtcảvợcon,khônghềkhoanxá.Tuyêncáoânuy,nguyênsoáirauy,chẩncứunạndân.Cònnhưchiếuthưluậtlệnh,thừatướngpháthịchkhắpnơi.Làmrõýtrẫm.”Mùaxuânnăm(KiếnHưng)thứsáu,LượngrađánhKỳSơn,khôngthắng

được.Mùađông(nămấy)lạiraTánQuan,vâyTrầnThương,hếtlươngphảirút lui.NguỵtướngVươngSongmangquânđuổitheoLượng.Lượnggiaochiến(vớiSong)đánhbại,chémchếtSongrồitrởvềHánTrung.Mùaxuânnăm(KiếnHưng)thứbảy,LượngsaiTrầnThứctấncôngVũ

Đô,ÂmBìnhcuốicùngthắngtrận,anđịnhđượchaiquận.Mùađông(nămấy),Lượngdờiđạibảndoanhởnamsơnđếnvùngbìnhnguyên,lạixâyHán-Nhạchaithành.CùngnămTônQuyềnxưngđế,kếtgiaovớiThụcthềướccùngchiathiênhạ.Mùa thu năm (KiếnHưng) thứ tám.Nguỵ sai TưMãÝ từTâyThành,

TrươngCáptừTíNgọ,TàoChântừTàCốctheođườngnúirấtkhoatrươngtiếnlại,muốnđánhHánTrung.ThừatướngLượngphòngbịbằngcáchbền

thànhvàlàmkếthanhdãởcácdốcnúi.Trờimưalớncắtđứtđườngxá,bọnChânđềuquayvề.Cùngnăm,NguỵDiênđánhbạiUngChâuThứSửnướcNguỵ làQuáchHoàiởDươngKhê.ChuyểnphongLỗVương (Lưu)VĩnhlàmCamLăngVương;LươngVương(Lưu)LýlàmAnBìnhVươngđềuvìLỗLươngnằmtạibiêngiớivớiNgô.Thánghaimùaxuânnăm(KiếnHưng)thứchín,LươnglạiraquânvâyKỳ

Sơn,lầnđầutiêndùngtrâugỗvậntải.NguỵtướngTưMãÝ,TrươngCápracứuKỳ Sơn. Tháng sáu,mùa hạ (năm ấy), Lượng lương hết phải chuyểnquân,Cápđuổitheođếnchỗnúihoang,giaochiếnvớiLượng,bịtrúngtênchết.Tháng tám,mùa thu(cùngnăm),phếđôhộLýBìnhđưaraquậnTửĐồng.Hán Tấn xuân thu chép: mùa đông tháng mười, từ Giang Dương đến

GiangChâucochimtừbờnamvượtsôngbaysangbờbắcmàkhôngđếnnơirơixuốngnướcchếtcóđếnhàngnghìn.Năm(KiếnHưng)thứmười,Lượngchoquânsĩnghỉngơi,khíchlệviệc

trồngcấyởvùngđấtcát,chếtáchoàntấttrâugỗngựamáy,luyệnbinhgiảngvõ.Năm(KiếnHưng) thứmườimột,Lượng ra lệnhchocácđơnvịchuyển

lương,tậpkếtởcửaTàCốc,sắpxếpcáckholẫm(chứalương)ởđó.Cùngnăm,NamDiLưuTrụlàmphản.TướngquânMãTrungđánhbại(LưuTrụ)bìnhđịnhvùngấy.Thánghai,mùaxuânnăm(KiếnHưng) thứmườihai,Lượng từTàCốc

xuất chinh, lần đầu tiên dùng ngựamáy vận chuyển. Tháng támmùa thu(nămấy)LượngchếtởVịTân.ChinhTâyĐạitướngquânNguỵDiêncùngTrưởng Sử phủ Thừa tướng Trương Nghi bất hoà đem quân đánh lẫnnhau.Diênthấtbạibỏchạy.ChémđầuDiên,NghithôngsuấtbaquânquayvềThànhĐô.Đạixáthiênhạ.LấyTảtướngquânNgôNhất(14)làmXaKỵtướngquân,banchogiảtiếtđốclĩnhHánTrung.LấyTrưởngSửlưuthủphủThừatướngTưởngUyểnlàmThượngThưLệnhnắmgiữtoànbộquốcsự.Thánggiêng,mùaxuânnăm(KiếnHưng)thứmườiba,phếTrungQuân

sưDươngNghi,đàyđếnquậnTửĐồng.Thángtưmùahạ(nămấy),thăngTưởngUyểnlàmĐạitướngquân.Thángtưnăm(KiếnHưng)thứmườibốn,HậuChủđếnTiễn,ThầnTùngChixét:Tiễnlàtênhuyện,thuộcThụcQuận.Trèolêndốcnúiquansát,ngắmnướcsôngVấnchảyqua,saumườingày

quayvềThànhĐô.DờiquốcquânngườiĐêlàPhùKiệncùnghơnbốntrămhộngườiĐêtừVũĐôvềQuảngĐô.Thángsáumùahạnăm(KiếnHưng)thứmườilăm,HoàngHậuTrươngthị

hoăng.

ThánggiêngmùaxuânnămDiênHithứnhất,lậpHoàngHậuTrươngthị.Đại xá, đổi niên hiệu. Lập con là Tuyền làm Thái tử, Dao làmAnĐịnhVương.Mùađôngthángmườimột(nămấy),ĐạitướngquânTưởngUyểnrađóngquânởHánTrung.Thángbamùaxuânnăm(DiênHi)thứhai,đềcửTưởngUyểnlàmĐạiTư

mã.Mùaxuânnăm(DiênHi) thứba,saiViệtTuyểnTháiThúTrươngNghi

bìnhđịnhquậnViệtTuyểnThángmười,mùađôngnăm(DiênHi)thứtư,ThượngThưlệnhPhíYđến

Hán Trung, cùng TưởngUyển thương lượng bàn luận kế sáchmưu lược,cuốinămquayvề.Thánggiêngmùaxuânnăm(DiênHi)thứnăm,GiámquânKhươngDuy

địgiámsátcácđạoquânbênngoàitừHánTrungvềđóngđồnởPhùhuyện.Thángmườimùađôngnăm(DiênHi)thứsáu,ĐạiTưmãTưởngUyểntừ

HánTrungquayvềđóngquânởPhù(huyện).Thángmườimột(nămấy)đạixá.LấyThượngThưlệnhPhíYlàmĐạitướngquân.Thángnhuậnnăm(DiênHi)thứbảy,NguỵĐạitướngquânTàoSảng,Hạ

HầuHuyềntiếnvàoHánTrung.TrấnBắcĐạitướngquânVươngBìnhcựđịchởquanhHưngThế(Sơn).ĐạitướngquânPhíYthốnglĩnhchưquânracứuviện.QuânNguỵ rút lui.Tháng tưmùahạ (nămấy),AnBìnhVương(Lưu)Lýchết.Thángchínmùathu,YtrởvềThànhĐô.Tháng tám mùa thu năm (Diên Hi) thứ tám, Hoàng Thái Hậu hoăng.

Thángmườihai(nămấy)ĐạitướngquânPhíYđếnHánTrung,tiếnhànhphòngvệ.Thángsáu,mùahạnăm(DiênHi)thứchí,PhíYtrởvềThànhĐô.Mùa

thu,đạixá.Thángmườimộtmùađông,ĐạiTưmãTưởngUyểnchết.Nguỵlượcchép:Uyểnchết,Thiệnbèntựnămgiữquốcsự.Năm(DiênHi) thứmười,cácHồVươngvùngLươngChâu làBạchHổ

Văn,TrịVôĐáidẫnbộthuộcđếnhàng.VệtướngquânKhươngDuyđóntiếpphủdụ,đưavềtrútạiPhồnguyện.NămấyngườiDiBìnhKhangởVấnSơnlàmphản,Duyđếnđánh,pháđượcgiặc,bìnhđịnhvùngấy.Thángnămmùahạnăm(DiênHi)thứmườimột,ĐạitướngquânPhíYra

đóngđồnởHánTrung.Mùathu(cùngnăm)dânthuộcquốcPhùLănglàmloạn,XaKỵ tướngquânĐặngChiđến thảophạt,đềupháđượcgiặc,bìnhđịnhđượchếtcả.Thánggiêngnăm(DiênHi)thứmườihai,NguỵgiếtbọnĐạitướngquân

TàoSảng.Hữutướngquân(nướcNguỵ)HạHầuBáđếnhàng.Thángtưmùahạ(cùngnăm),đạixá.Mùathu(nămấy),VệtướngquânKhươngDuyxuấtquânđánhUngChâu,khôngthắngđượcbènquayvề.TướngquânCúAn,

LýThiềuhàngNguỵ.Năm (Diên Hi) thứ mười ba, Khương Duy lại dẫn quân ra Tây Bình,

khôngthuđượckếtquảlạiquayvề.Năm(DiênHi)thứmườibốn,mùahạ,ĐạitướngquânPhíYtrởvềThành

Đô.Mùađông(cùngnăm)lạiđilênphíabắc,lưulạiởHánThọ.Đạixá.Năm(DiênHi)thứmườilăm,NgôVươngTônQuyềnhoăng.(HậuChủ)

LậpconlàTônglàmTâyHàVương.Thánggiêngmùaxuânnăm(DiênHi)thứmườisáu,ĐạitướngquânPhí

YbịhàngtướngQuáchTuầngiếthạiởHánThọ.Thángtưmùahạ(nămấy),Vệ tướngquânKhươngDuy lại xuất quân raNamAn, không thắngđượcphảitrởvề.Thánggiêngmùaxuânnăm(DiênHi)thứmườibảy,KhươngDuytrởvề

ThànhĐô.Đạixá.Thángsáumùahạ(nămấy),duylạidẫnquyânraLũngTây.Mùa đông, dời dân ba huyệnĐịchĐạo, (HàGian) (HàQuan), LâmThaovàosốngởMiênTrúcvàPhồnhuyện.Mùaxuânnăm(DiênHi)thúmườitám,KhươngDuyvềThànhĐô.Mùa

Hạ(nămấy)lạidẫnquânraĐịchĐạo,cùngUngChâuThứSửnướcNguỵlàVươngKinhgiaochiếnởThaoTây,đại thắng.Kinhchạyvềgiữ thànhĐịchĐạo,DuyluilạiđóngởChungĐề.Mùaxuânnăm(DiênHi)thứmườichín,đềcửKhươngDuylênđịavịĐại

tướngquân,caiquảnbinhmã.DuycùngTrấnTâytướngquânHồTếướchẹnhộiquânởThươngNhai.Tế thấthẹnkhôngđến.Tháng támmùa thu(nămấy),DuybịNguỵĐạitướngquânĐặngNgảiđánhbạiởThượngNhai.Duy rútquân trở lạiThànhĐô.Cùngnăm, lậpcon làToản làmTânBìnhVương.Đạixá.Năm(DiênHi)thứhaimươi,nghetinNguỵĐạitướngquânGiaCátĐản

ở Thọ Xuân làm phản, Khương Duy lại dẫn quân ra Lạc Cốc, đánh đếnMangThuỷ.Nămấyđạixá.ĐổiniênhiêuthànhCảnhDiệunguyênniên.KhươngDuyquayvềThành

Đô.SửquannóiCảnhtinhhiểnhiện,vìvậyđạixa,đổiniênhiệu.HoạnquanHoàngHạobắtđầunắmhếtquyềnchính.NgôĐạitướngquânTônLâmphếchúalà(Tôn)Lượng,lậpLangNhaVươngTônHưu(làmvua)Năm(CảnhDiệu) thứhai, tháng sáumùahạ, lậpcon làKham làmBắc

ĐịaVương,TuânlàmTânHưngVương,KiềnlàmThượngĐảngVương.Tháng chín mùa thu năm (Cảnh Diệu) thứ ba, truy thuỵcố tướng quân

QuanVũ,TrươngPhi,MãSiêu,BàngThống,HoàngTrung.Tháng bamùa xuân năm (CảnhDiệu) thứ tư, truy thuỵ cố tướng quân

TriệuVân.Thánggiêngmùaxuânnăm(CảnhDiệu) thúnăm,TâyHàVươngTông

chết.Cùngnăm,KhươngDuylạidẫnquânraHầuHoà,bịĐặngNgảiđánhbại,quayvềđóngởĐạpTrung.Mùahạnăm(CảnhDiệu)thứsáu,Nguỵcấtđạiquân,lệnhchoChinhTây

tướngquânĐặngNgải,TrấnTâytướngquânChungHội,UngChâuThứSửGiaCátTựmấyđườngcùngtấncông.Vìthế(HậuChủ)saiTảHữuXaKỵtướngquânTrươngDực,LiêuHoá;PhụQuốc tướngquânĐổngQuyết rachống địch. Đại xá, đổi niên hiệu thành ViêmHưng.Mùa đông năm ấy,ĐặngNgảiđánhbạiVệtướngquânGiaCátChiêmởMiênTrúc.(HậuChủ)dùng kế sách củaQuang LộcĐại phu Tiếu Chu, ra hàngNgải, dâng thưrằng:”GiớihạnphânchiaGiang-Hán,nhìnrõmớithấuthâmsâu.ĐấtThụcđẳngbậcởngoàirìa,nhỏbériêngmộtgóc,lỗmãngtráivớimệnhtrời,mộtthờidầndầnđãtrôiqua,cùngvớikinhkỳcáchxahàngvạndặm.ThườngnghĩđếnnhữngnămHoàngSơ(15)VănHoàngĐế(16)chọnlấyHổNhatướngquânlà tiênphụmàbanlệnh, tuyênbốmậtchiếu, trìnhbàyânđiển,(cho)thiếtlậpđấtđaimônhộ,tỏrõđạinghĩa.Chỉvìđứcbạctàihèn,thamviệctưriêngbỏsótsựnghiệp,cúixuốngngẩnglênlàmhạiphépnước,chưathuậntheođượckỷcương.Thiênoaichấnđộngkhắpnơi,thầnngườiđềuvìthuậnvớisốmệnhmàtheovề,việckhiếphãivươngsưthầnvũchỉlàthứyếu.Mạomuộicũngchẳngdámvắngmặt,xinquyphụmànghetheomạnglệnh!Naylậptứcrănbảocáctướngquẳngthươngcởigiáp;quanlạigắngsứcgìngiữkhotàng,mộtthứcũngkhônghuỷhoại.Aóvảibìnhdânlươngthựccódưchophépnghỉruộngđểđợiântrạchsaunàymàbảotoàntínhmạngchotrămhọ.CúimongĐạiNguỵbanbốânđức,thiếttrígiáohoá.NhưbậctểphụY,Chu(17) baodungngười thua cuộc, chứachấpkẻkhốncùng.Kính sai bọnbọnliêuthuộcởtưgialàThịTrungTrươngThiệu,QuangLộcĐạiphuTiếuChu,PhụMãĐôUýĐặngLươngmangấntínđếndânglên,thỉnhcầumệnhlệnh,trìnhbáolòngthành,dângnộpđiềutrung.Sốngchếtbancho,chỉtuỳphánxét.Xeáoquanđangởsátbên,khôngdámrườmlờimàphânbuacặnkẽ.”Hômđó,BắcĐịaVươngKhamđauđớnvìmấtnướcmàchết.Trướcgiếtvợcon,sautựảichết.HánTấnXuânThuchép:HậuChủthuậntheokếsáchcủaTiếuChu.Bắc

ĐịaVươngKhamgiậnnói:”Nếunhưlýđuốilựctàn,hoạhoạnkhótránh,dùchochaconvuatôidựalưngvàotườngthànhmàđánhmộttrận,chếtcùngxãtắc,cũngcóthểgặpmặtTiênĐếvậy.”HậuChủkhôngchấpthuận,rútcuộc sai đưa ấn tín đi (dâng nộp).Hôm ấy,Kham khóc trongChiêu Liệtmiếu, rồi trước giết vợ con sau tự sát chết.Tả hữu không ai không rơi lệkhóc.Thiệu, Lương cùng Ngải gặp nhau ở Lạc huyện. Ngải nhận được thư

(hàng)rấtmừng,lậptứcviếtthưhồiđáp,VươngÂnThụcKýchép:ThưhồibáocủaNgảinói:”Phéptắcvươnggiả

để lạc phương hướng, quần hùng trỗi dậy, long hổ chiến tranh, cuối cùngthuộcvềchânchủ,đóđạikháilàcáiđạođivềcủathiênmệnhvậy.TừxưathánhđếrồiđếnHánNguỵ,nhậnmệnhtrờilàmvuatuyệtchẳngcóaikhôngởtạiTrungthổ.HàxuấtĐồ,LạcxuấtThư(18)đềulàkhuônphépcủathánhnhân, hưng thịnhnghiệp lớnmàkhông cónguồngốc từđó, chưa có ai làkhôngđảođiênnghiêngđổ.NgỗiHiêu(19)nươngtựavàođấtLũngmàbịbạivong,CôngTônThuật(20)chiếmcứđấtThụcmàbịtiêudiệtlàvếtxeđổlàmgươngtừđờitrướcvậy.ThánhThượnganhminh,tểthầnlươngđống,sánhvaicùngnhauhưngkhởinhàvàng,lậpnênhuânlaotolớnmộtthời.(Tôi)Vângmệnhlaichinh,vẫnnghĩđếnâmhưởngtốtlànhngheđược,quảnhiênchỉphiềnsứgiảlạiqua,thôngbáophúctin,đâychẳngphảiviệccủangười,hálàtrờimởcửahaysao!XưaViTửtheoChu,đíchxáclàmthượngkhách.Bậcquântửbiếtứngphó,bảotồnđạonghĩatrongbiếnđộng,tớivớilờilẽônhoàkhiêmcung,lấylễmàvácquantài,đềulàđiểncốtheomệnhtrờimàngườisángsuốtđờitrướcđãlàm.Naybảotoànquốcgialàthượngsách,huỷhoạiquốcgialàtầmthường.Tựmìnhkhôngthấuhiểuthôngsuốtlýsựnày,sao có thể tỏ rõ đạo nghĩa của bậc vương giả được!” Thiện lại sai TháiThườngTrươngTuấn, ÍchChâuBiệtGíaNhữSiêu nhận lấy phù tiết. SaiThái Phó Trương Hiển đem mệnh lệnh ra răn bảo Khương Duy. LạisaiThượngThư langLýHổ đemhộ khẩu sổ dân đến nộp. Tổng cộng haimươitámvạnhộ,namnữchínmươitưvạnngười,giápbinhtướngsĩmườivạnhainghìn,quanchứcbốnvạnngười.Gạohơnbốnmươivạnhộc;vàngbạc các loại hai nghìn cân; gấm, lụa hoa, lụamàu, lụa sống các loại hơnmươivạnthếpvànhiềuthứkhác.saiThiệuLươngvềtrước.Ngảiđếncửabắcthành,HậuChủkhiêngquan

tài,tựtróiđếncửaquânmôn.Ngảiđốtquantài,cởitrói(choHậuChủ)mờivàogặpmặt.TấnChưCôngTánchép:LưuThiệncưỡixelađếnyếtkiếnNgảikhông

kểđếnlễsốcủakẻvongquốc.(Ngải)NhânđóthuậntheoquychếphongHậuChủlàmPhiêuKỵtướng

quân.Nhữngngườitiếttháoxungquanh,gặpphảilờirănbảocủaHậuChủ,vềsauphảichịukhuấtphục.NgảiantríHậuChủtrongcungcũ,tựmìnhqualạithămhỏi,chỗnươngnhờchưacógìkhekhắt.Thánggiêngnămsau,Ngảibịbắt.ChungHộitừPhùđếnThànhĐôgâyloạn.ChẳngđượcbaolâuHộichết, trongThụcquânbinhcướpbócgiết tróc,ngườichếtngổnngangmấtvàingàymớianổnlại.CảnhàHậuChủbịchuyểnsangđông,khônglâuđếnđượcLạcDương.Sách mệnh viết rằng: ”Duy tháng ba năm Đinh Hợi, niên hiệu Cảnh

Nguyên thứ năm. HoàngĐế ngự ra bên ngoài chính điện. Sai quan Thái

ThườnggiamệnhLưuThiệnlàmAnLạchuyệncông.Tronglúcnhàtròhátxướng,lênnghelệnhtrẫm!Ôi!Nốitiếptrờicao,nângđỡvạnvật,lấyđiềuhếtthảycùngtrôngngónglàmtrọngyếu,anđịnhthiênhạ,theothờithếônhoàlàmnênhưngvượng.Tựmìnhdưỡngdụcchúngsinhấylàcáiđạocủabậcquânvương.Màthuậntheoýtrờiấylàcáinghĩalàmmẹcủamuôndân.Trên dưới quan lại thuận hoà, vạn vật nhờ thế rồimới tốt tươi, bách tínhđượchưởngthụtháibình.NếunhưHánthịmấtngườinốivàotôngthống,sáu cõi sẽ đều nhiễu nhương chấn động. Bản Thái Tổ(21) thuận theo vậnmệnh, hưngkhởi nghiệp rồng, cứugiúp rộng rãi khắp támphương, là bởidùng lẽhoà theođạo trời, thuận lòng lêdân, có tâmanủi vỗvề lớnnhỏ.Đương thời changười nhânkhi quầnkiệtmạnhmẽ tương tranhnhiều lầnchẳngchịuanđịnh.Lợidụngtrờiđấtxaxôicáchtrở,chiếmgiữthànhtrìxứThục,nênkhiếnmộtgócphíatâybiêngiớithànhrakhubiệt,cươngvựcbênngoàiáchtắccáchngăn.Từđó,chinhchiếnkhôngngừng,báchtínhlêdânkhôngđượcbảoan tínhmạng,đếnnayđãđượcgầnnămkỷ(22).Di chí tổtôngđểlạitrẫmluônhằngnhớ,tâmtưmãiđểvàoviệcvỗvềphủdụ,tậphọpcảbốnbể,thốnglĩnhquốcthổcùngđimộtđường,chonêntusửalụcquân,tỏ rõ oai phongởvùngLương Ích.Công(23) đứcđộ caovời, nghiêmnhặtkiêntrìđạochính,chẳngsợuỷkhuấtđemthânlàmtin,lấytìnhthươngdântoànquốclàmtrọng,nénlòngsửađổilotoan,biếnbáocậpthời,hànhvilờinóiđềutheothứtự,đángđượcnhậnphúclộcvôcùngdànhchokẻtảhữu,hácóthểxarờihaysao!Trẫmrấtđẹplòng,vuatôichunghưởnganbìnhrạngrỡ dài lâu, để tham cứu lời răn dạy của tiền nhân, đáp đền công lao chongườikhaiquốc.Noitheotíchcũ,nàyconbòđen,kiagóicỏtrắng,mãimãilàphụthầnnướcNguỵ,luônluôntônkínhvậy.Côngnếuquảcungkínhmàphụctùnglệnhtrẫm,cóthểmởrộngđứctâm,cuốicùngrồisẽvẻvanghiểnhách.”Thựcấpvạnhộ,lụađượcbanvạnthếp,nôtìmộttrămngười,ngoàiracác

vậtđềuxứngđáng.ConcháucóbangườilàmĐôUý,đượcphongHầuhơnnăm mươi người. Bọn Thượng Thư Lệnh Phàn Kiến, Thị Trung TrươngThiệu, Quang Lộc Đại phu Tiếu Chu, Bí Thư Lệnh Khích Chánh, ĐiệnTrungĐốcTrươngThôngthảyđềuđượcphonglàmLiệtHầu.Hán Tấn Xuân Thu chép: ‘TưMã Văn Vương(25) cùng Thiện dự yến,

trongtiệccửhànhnhạcđiệucónguồngốctừđấtThục.Ngườixungquanhđềuđộnglòngcảmthươngchuaxót,nhưngThiệnvẫncườinóinhưthường.VươngnóivớiGỉaSung rằng: ”Ngườivô tìnhcó thểđến thếnày sao!VíphỏngdùGiaCátLượngcòntạithế,cũngkhôngthểgiúpđỡdàilâuchuchutoànchonổi,huốngchilàKhươngDuy?”GỉaSungđáp:”Nếukhôngphảivậy, Điện hạ vì cớ gìmà gồm thâu được.”Ngày khác, Vương hỏi Thiệnrằng:”CónhớđấtThụclắmkhông?”Thiệnđáp:”Chỗnàyvui lắm,không

nhớgìThụccả.”KhíchChánhngheđược,xingặpThiệnnói:”NếuVươnglạihỏiđến,nênkhócmàđáprằng:‘PhầnmộtổtiênnằmởđấtLũngThụcxaxôi,bởivậytronglongthươngnhómiềntây,khôngngàynàokhôngkhônghoàiniệm’,nhânđómànhắmmắt.”.ĐếnkhiVươnghỏilại,(Thiện)đápnhưtrên.Vươngnói:”saochỉgiốngnhưlờiKhíchChánhvậy!”Thiệnkinhhãinói:”Qủađúngnhưlờingài.”TảHữuđềubậtcười.Cônghoăng(24)nămTháiThuỷ(25)thứbảyởLạcDương.Thụckýchép:ThuỵlàTưCôngTửTuânTự.Bình rằng:HậuChủ lúc uỷ nhiệm cho trung thân hiền tướng thì là bậc

quânvươngbiếttheolýlẽ,đếnkhibịmêhoặcbởihoạnquan,ngườihầuthìthànhrahônquânámchúa.Sáchnóirằng”tơsốngkhôngbềnchắc,đượccáidễbịnhuộm”quảnhiênlàvậy!Lễnói,quốcquânkếtụcthểchế,vươtsannămmờithìthayniênhiệu,nhưngngaynămChươngVũthứbaliềnchuyểnsanggoilàKiếnHưng.Thamcứuýnghĩatừcổđại,thấy(việcnày)tráivớiđạolý.Lạithêmquốcgiakhôngthiếtlậpcơquanchuyênvềsửsách,sựkiệkhôngcóngườibiênchép,dođóviệclàmphầnlớnbịbỏsót,taihoạkỳsựcũngchẳngđượcghilại.GiaCátLượngtuythôngđạtởmặtsáchlượcpháplệnh,songcũnglàloạitầmthường,vìvậytrảiquanhiềunămmàchưachutoànđượcviệcnày.Nhưngcoisócsửasangcôngviệcmườihainămniênhiệukhôngxêdịch,việcquânluônphátđộngmàkhôngtuỳtiệnbanbốđạixá,cũngkhôngphảilàtráctuyệthaysao.TừkhiLượngchếtvềsau,quychếdầnsuysụp,hơnkémrõrệtvậy.HoaDươngQuốcChíchép:ThờiLượnglàmThừatướng,cólờibànrằng

tiếc không có công đại xá. Lượng đáp: ”Trị nước cần đức lớn chứ khôngdùngơnnhỏ.XưaKhuôngHành(27),NgôHán(28)khôngđồngýthihànhđạixá. Tiên Đế cũng từng có lời sai ta chu toàn nhà của cho Trần NguyênPhương,TrịnhKhangThành(29),mỗi lầngặpgỡ thìbẩmbạchbáo lại.Cáiđạolýtrịloạntấtphảilànhưvậymàkhôngcầnbànchuyệnđạixá.CứnhưLưuCảnhThăng(30) hay cha conQuýNgọc(31)mỗi năm lại đại xámà cógiúpíchgìchoviệctrịnước.”ThầnTùngChithấyrằng:”Khôngtuỳtiệnbanbốđạixá”quảthậtcóthể

tándương.Cònnhư”niênhiệu khôngxêdịch” thì vẫnchưađạtđến.XétniênhiệunhưKiếnVũ(32),KiếnAn(33)đềurấtlâukhôngthayđổimàchưanghesửsáchxưakiađàmluậnngợikhengì.”Coisócsửasangcôngviệcmườihainăm”khôngthểcoilàtráctuyệt.Táchbiệt(giaiđoạntrướcvàsaukhiLượngchết)vốnlàcóýkhác,màlậpluậnchẳngđếnnơi.SaukhiLượngchếtlànhữngnămniênhiệuDiênHicóđếnhơnhaimươinămsungmãn,(chonên)nóiđến”quychếdầndầnsuysụp”lạilàchẳngđúng.

[CHÚTHÍCH](1)LênlàmHoàngĐế.(2)Chiếuvuabandùngriêngchoviệcphongchứcbantước.(3)Lammộtviệcđạtđượcbađiềuthiện(4)ĐạinhođờiHán.(5)ĐỗVi tựnhậnmìnhđiếcnêngiao thiệpbằngcáchviết ragiấy, xem

thêmĐỗVitruyện,Thụcthưquyển12.(6)ChiêuLiệtlàmiếuhiệucủaLưuBị.(7)HoàngHà,LạcThủy(8)HạngTịchlàtênthậtcủaHạngVũ.(9)ThànhThangnhàÂnThươngđánhbạivuacuốicùngnhàHạlàKiệtở

MinhĐiềunhưngkhônggiếtmàchỉbắtkẻthuatrậnđiđàyởNamSào.(10)VănVươngđánhTrụVươngnhàÂnThươngđểlậpnênnhàChu,trận

chiến quyết định diễn ra ởMục Dã. Quân nhà Thương đông hơn nhưngkhôngmuốnchiếnđấuvìhônquânnênphầnlớnbuônggiáođầuhàng.(11)PhụQuảvốnlàTríQuảcủaTríthị-cườngthầnnướcTấnthờiXuân

ThuChiếnQuốc.TríTửgiaoquyềnđiềuhànhTrí thịchoTríBá,TríQuảkhôngbằng lòngbènđổisanghọPhụ, tuyệtgiaovớiTrí thịnhờđó tránhđượchọadiệttộckhiTríthịbịTriệuthị,Ngụythị,Hànthịliênkếtlậtđổ.(12)ViTử(Khải) làemcùngmẹcủaTrụVương,đầuhàngnhàChu,lúc

đầugiữđịavịkháchkhanh,saukhiChuCôngĐándẹptancuộcnổidậycủaVũCanh-contraiTrụVươngởđấtÂn,nhàChuphongtướcCông(lớnnhấttrongcácchưhầu)ởđấtấyđểgiữhươnghỏanhàÂnThương.LàngườisánglậpnướcTốngthờiXuânThuChiếnQuốc.(13)HạngBálàngười tiệt lộâmmưuthíchsátLưuBangtạiHồngMôn

yếncủaHạngVũchoTrươngLươngvềsauhàngHán,đượcphonghầu.(14)NgôÝ.(15)TàoPhilênlàmvuaniênhiệulàHoàngSơ.(16)NgụyVănĐếTàoPhi.(17)YDoãnnhàThươngvàChuCôngĐánnhàChucảhaiđềunổidanh

hiềnthânphụchính.(18)TheotruyềnthuyếtxưacủaTrungQuốc,trênsôngHoàngHàđãtừng

xuấthiệnconlongmãtrênmìnhcóđồ(Đườngvẽngoằnnghoèo)gọilàHàđồvàtrênsôngLạcThủyxuấthiệnconthầnqui,trênlưngcóthưgọilàLạc

thư.ĐượccoilànguồngốccủavănhóaTrungQuốc.(19)ThủlĩnhcátcứkhuvựcLũngHữuđầuthờiĐôngHán,bịHánQuang

Vũđánhbại.(20)Thủ lĩnhcátcứđấtThụcđầu thờiĐôngHán, từngxưngđế,bịHán

QuangVũđánhbại.(21) Chỉ Tào Tháo, Tào Phi xưng đế truy thụy cho cha là Thái Tổ Vũ

HoàngĐế.(22)Mỗikỷlà12năm.(23)LúcnàyLưuThiệnđượcphongAnLạchuyệncôngnênCôngởđâylà

chỉLưuThiện.(24)ỞđâyTrầnThọdùngchữ”hoăng”nhưbậcquânvươngthaychochữ

”tử”hoặc”tốt”.(25)TưmãChiêu.(26)TháiThủylàniênhiệucủaTấnVũĐếTưMãViêm,TháiThủythứbảy

lànăm271.(27)ĐạinhođờiHán.(28)KhaiquốccôngthầnthờiHánQuangVũ.(29)Khôngrõlàai.(30)LưuBiểutựlàCảnhThăng.(31)LưuChươngtựlàQuýNgọc.(32)KiếnVũlàniênhiệucủaHánQuangVũ,kéodài32nămtừ25đến56.(33)KiếnAn làniênhiệucủaHánHiếnĐế,kéodài25năm từ196đến

220.

QUYỂN4-NHỊCHỦPHITỬTRUYỆN

CamHoànghậu,MụcHoànghậu,KínhAiHoànghậu,TrươngHoànghậu,LưuVĩnh,LưuLý,LưuTuyền

NHỊCHỦPHITỬTRUYỆNCamHoàngHậuvợTiênChủ làngườiđấtBái.TiênChủ tớiDựChâu,

đóngquânởTiểuBái, tùy tiện thunạp. (Từkhi)TiênChủmất vợ chính,(Hậu) thường cai quản công việc trong nội phủ. (Hậu) theo Tiên Chủ tớiKinhChâurồisinhHậuChủ.GặplúcquânTàoCông(đánh)đến,đuổikịpTiênChủởĐươngĐươngTrườngBản,tronglúckhốnquẫn,(Hậu)bịbỏlạisaucùngvớiHậuChủ.NhờcóTriệuVânbảovệmớithoátkhỏinguynan.Sau(Hậu)mất,tángởNamQuận.NămChươngVũthứhai,đượctruythuỵlàHoàngTưPhuNhân,chuyểnvềantángtrongđấtThục,nhưng(linhcữuHậu)chưađưavềđếnnơithìTiênChủđãquađời.ThừatướngLươngdânglời rằng: ”HoàngTưPhuNhân sự tíchhànhvi đều rõ lòngnhân,mộtđờihiềnthụccungthuận.ĐạiHànhHoàngĐế(1)xưacòntạithượngnhậnlàmphi tần, lạisinhraThánhthượng,nhưngsốmệnhchẳngđượclâudài.KhiĐạiHànhHoàngĐếcònsống,lưuluyếnnghĩatình,thươngphầnmộHoàngTưPhuNhânđểmãiởchốnxavời,riêngsaisứgiảđặcbiệtđiđónđemvề.GặpngaylúcĐạiHànhHoàngĐếbăng.NaylinhcữuHoàngTưPhuNhânđãvềtới,màtửcung(2)cònởtrênđường,lăngtẩmsắphoànthành,antángnhậpthổđẫcókỳhạn.ThầnthườngcùngbọnTháiThườngLạiCungbànluậnrằng:‘LễKýchép:‘Dựngnêntìnhthươngmếnvớimẹchamìnhtrướcthìdạyđượcdântínhhiếuthảo,dựngnênlòngtônkínhvớibậctôntrưởngcủamìnhtrướcthìdạyđượcdânbiếtthuậntùng.’Đừngquênchamẹ,thântadohọsinhra.TheokhuônmẫucủasáchXuânThuthìmẹvìconmàđượcquýhiển.XưaCaoHoàngĐếtruytônTháiThượngChiêuLinhPhuNhânlàmChiêuLinhHoàngHậu;HiếuHoàHoàngĐếcải tángchomẹngài làLươngQuýNhân,tônhiệulàCungHoàiHoàngHậu;HiếuMẫnHoàngĐếcũngcảitángchomẹngàilàVươngPhuNhân,tônhiệulàLinhHoàiHoàngHậu.NayHoàngTưPhuNhânnêncó tônhiệu,đểanủi tâm tưchốnhàntuyền.(Thần)thườngcùngbọnCungxétchuẩnmựcviệcđặtthuỵthấynênđặtđặthiệu làChiêuLiệtHoàngHậu.KinhThichép: ‘Cốc theophépnênkhácnhà,chếttheophépnêncùnghuyệt’,LễKýchép:Thời thượngcổkhôngcóhợp táng, từ trungcổvềsau tuỳ

theothờithếvàđịaphươngmớicó.chonênChiêuLiệtHoàngHậunêncùnghợptángvớiĐạiHànhHoàng

Đế.ThầnkhẩncầuTháiUýtrìnhvớitôngmiếu,tuyêncáovớithiênhạ,sửasoạnnghilễriêngđểdânglên”.(HậuChủ)phêđápchuẩnthuậncho.TiênchủMụcHoàngHậungườiởTrầnLưu,anhlàNgôNhất(3).Mồcôi

từthưởnhỏ.ChaNhấtcùngLưuYênlàchổthâmgiao,vìthếtoàngiatheoYênvàođấtThục.Yêncóchíkhác(4),màlạinghengườigiỏitướngthuậtnói

Hậucótướngđạiquý,bènkhiếncontrưởnglàMạolúcấyvẫnđitheonạpHậulàmvợ.Mạochết(5),Hậusốngmộtmình.TiênChủchẳngbaolâusauanđịnhđượcÍchChâu,màTônPhuNhânthìlạiquayvềNgô.HánTấnXuânThuchép:TiênChủđivàoÍchChâu,Ngôsaingườiđón

TônPhuNhân,PhuNhânmuốncùngTháiTử(6)vềNgô.GiaCátLươngsaiTriệuVândẫnquânchặnsônggiữTháiTửlạimớingăncảnđược.Thuộc hạ khuyên Tiên Chủ đón cưới Hậu. Tiên Chủ do dự vìMạo là

ngườicùnghọ.PhápChínhtiếnlênnóirằng:”luậnđếnchuyệnthânsơ,saosođượcvớiTấnVănvàTửNgữ(7)”.Vì thế (TiênChủ)nạpHậu làmPhuNhân.TậpTạcXỉbànrằng:Chuyênhônnhâncủaconngười làđâùimốicủa

nhân luân, gốc rễ của vương hoá.Vì thế dẫu là thất phu cũng không thểkhôngtheolễhuốnghồlàbậcnhânquân.TấnVănbỏlễtòngquyềnvốnlàđể cứu vãn sự nghiệp. TrướcTử Phạm nói: ‘Có việc cầu người, tất phảithuậntheongười’.(TấnVănCôngvàTửNgữ)cùngnhautranhđoạtquốcgiachứkhôngphảichỉlàngườivợmàthôi.Thậtchẳngphảivôcớmàlàmchuyệntráilễvậy.NayTiênChủkhôngcóquyềnhànhsựviệcchibứcbáchmàlạidẫncáithấtthốcủatiềnnhânlàmvídụ,thậtkhôngphảilàcáchmởđườngchobậcquânvươngđivàocáiđạocủaNghiêu,Thuấnvậy.TiênChủthuậntheo,cònsaihơn.Năm Kiến An thứ hai mươi tư, (Tiên Chủ) lập (Hậu) làm Hán Trung

VươngHậu.ThángnămmùahạnămChươngVũnguyênniên,phongrằng:”Trẫmvângmệnhtrời,lênngôichítôn,caitrịvạnquốc.NaylấyHậulàmHoangHậu.SaiThừatướngLượnglàmsứgiảđếntraoấnthụ(choHậu),kếthừatôngmiếu,làmmẫunghithiênhạ.Hậucungkínhmànhạnlấy!”ThángnămnămKiếnHưngnguyênniên,Hậuchủnốingôi, tônHậu làmHoàngTháiHậu,hiệulàTrườngLạcCung.NhấtquanđếnXaKỵtướngquân,tướcphong đếnHuyện hầu.NămDiênHi thứ tám,Hậu hoăng, được hợp táng(vớiChiêuLiệtĐếLưuBị)ởHuệLăng.TônThịnhviếttrongThụcthếphổrằng:Mộtngườiđẹpcungthuận,đắm

chìmtrongdònghọngườinamtrongbamươinăm,cũngkhôngcógìlàuỷkhuấtchongườinamcả.HậuChủKínhAiHoàngHậu,làcongáiquanXaKỵtướngquânTrương

Phi.NămChươngVũnguyênniên, được lấy làmTháiTửPhi.NămKiếnHưng nguyên niên lập làmHoàngHậu. Năm (Kiến Hưng) thứmười lămhoăng,tángởNamlăng.HậuChủTrươngHoàngHậu(8), em gáiKínhAiHoàngHậu lúc trước.

NămKiếnHưngthứmườilăm,nhậpcunglàmQuýNhân.NămDiênHithứnhất,phongrằng:”Trẫmđảmđươngkếtụcnghiệplớn,làmquânvươngtrị

vìthiênhạ,thờphụnggiaomiếuxãtắc.NaylấyQuýNhânlàmHoàngHậu,lệnh cho người đảm nhiệm công việc của Thừa tướng là Tả tướng quânHướngLãnglàmsứgiảcầmcờtiêtđếntraoấnthụ.Khuyếnkhíchtusửaviệctrongcung,hếtlòngkínhcẩnnghiêmtrangmàthờphụng.HoàngHậucungkínhmànhậnlấy!”NămHàmHinguyênniên,theoHậuChủsangđịnhcưởLạcDương.HánTấnXuânThuviết:NguỵđemcungnhânnướcThụcbanthưởngcho

chúngtướngchưacóvợ,LýChiêuNghinói:”Takhôngthểđôibalầnchịunhục”,bèntựsát.LưuVĩnhtựCôngThọ,contraiTiênChủ,emcủaHậuChủ.Thángsau

nămChươngVũnguyênniên,(TiênChủ)saiTưĐồ(Hứa)TĩnhlậplàmLỗVương,phongrằng:”TiểutửVĩnh,nhậnchămsóclấyđấtđen.Trẫmvângthứtựtrờiban,kếtụcthốnglĩnhđạinghiệp,noitheochuẩnmựctừxưa,lậpnên(chocon)quốcgianày,ởvùngđấtphíađông,ơnhuệbanchođầyđủ,đờiđờiphụ thuộc.Ôhô.Tuân lời trẫmdạy!Chỉmộtnước lỗnày,mỗi lầnbiếnđổiđêutheođườngthíchhợp,phonghoáđượcbảotồn.Dântìnhyêuđạođức,nhânthếvẫnngợikhen.Làmvươngxứấyphảivữnglòngtheolễngiã,phủdụlấyhọcsĩcùnglêdân,cùnghưởngcùngnên.Hãycẩnthậnmàgánhvác!”NămKiếnHưngthứtám,(HậuChủ)cảiphong(Vĩnh)làmCamLăngVương.Buổi đầu,Vĩnh ghétHoạn quanHoàngHạo, không lâu sauHạođượctínnhiệmgiaochoxửlýcôngviệc,bènvucáohãmhạiVĩnh.HậuChủdầnđầnxalánhVĩnh,đếnmứchàngchụcnăm(Vĩnh)khôngđượcvàotriềukiến.NămHàmHinguyênniên,VĩnhchuyểnsangsốngởLạcDương,đượcbáilàmPhụngXaĐôUý,tướcphongHươngHầu.LưuLýtựPhụngHiếu,cũnglàcontraiTiênChủ,emcủaHậuChủ,song

không cùngmẹvớiVĩnh.Tháng sáu nămChươngVũnguyênniên, (TiênChủ)saiTưĐồ(Hứa)Tĩnhlập(Lý)làmLươngVương,phongrằng:”TiểutửLý,trẫmkếthừathứtựHántriều,thuậnvớithiênmệnh,noitheoquytắcthứtựdàilâu,banchongươivùngđấtởphíađông,làmthuộcquốccủaHánđình. Chỉmột đất Lương này, đất đai cương vực đều là đồng ruộng, dânquengiáohoá,lấyđườnghoànhãmàtheophéptắc.Đếnnơitấtthảyđềucótâmtìnhbaodongbảovệcholêthứ.Đấyvĩnhviễnlàđấtphongcủangươi.Hãykínhcẩn làmvươngxứấy!”NămKiếnHưngthứ tám,(HậuChủ)cảiphong (Lý) làm An Bình Vương. Năm Diên Hi thứ bảy chết. Con là AiVươngDận thừakế, đếnnăm (DiênHi) thứmươì chín thì chết.Con (củaDận)làThươngVươngThừanốitự,đếnnăm(DiênHi)thứhaimươichết.NămCảnhDiệuthứtư(HậuChủ)hạchiếurằng:”AnBìnhVươngdoTiênĐếsắcphong,bađờiđềuyểumệnh,việckếthừacủaquốcgiarơirụngcạnkiệt.Trẫmlấylàmcảmthươngđauđớn,naylấyVũÂnHầuTậptiếpnhậnvươngvị.”TậplàconcủaLý,nămHàmHinguyênniênchuyểnsangsốngở

LạcDương,đượcbáiPhụngXaĐôUý,tướcphongHươngHầu.HậuChủTháiTửTuyền,tựlàVănThành.MẹlàVươngQuýNhân,vốn

là người hầu củaKínhAiTrươngHoàngHậu.Tháng giêng nămDiênHinguyênniênsắcphongrằng:”Xéttừxưa,cácbậcđếvươngthuậntheothểchế lập ngườikế tục, làm phó phù trợ quốc thống chính là đạo thường cổkim.NaylấyTuyềnlàmHoàngTháiTử,lamrựcrỡvẻvangoainghicủatổtông. Lệnh cho người đảm nhiệm công việc của Thừa tướng là Tả tướngquânHướngLãngmangcờ tiết ra traoấn tín.Nêngắnggỏi rèn luyệnbảntínhlươngthiệntrờiban,cungkínhđạonghĩa,họchỏitintheokinhđiểnlễnghi,làmthêmnhiềuđiềuthiện,tựgiúpmìnhhoànthiệnphẩmhạnh,cóthểkhôngchuyêntâmtuchỉnhmàtựgắngsứcvậy!”Lúcấy(Tuyền)mườilămtuổi.MùađôngnămCảnhDiệuthứsáu,Thụcmất.ThánggiêngnămHàmHinguyênniên,ChungHộigâyloạnởThànhĐô,Tuyềnbịloạnquânlàmhại.TônThịnhviếtThụcthếphổrằng:CácemcủaTuyềnlàDao,Tông,Toản,

Kham,Tuân,Cừsáungười.Thụcbại,KhamTựsát,nhữngngườicònlạiđềuchấpthuậnthayđổichỗở.GặpcơnđạiloạnthờiVĩnhGia(9),concháuđềuchếtcả.RiêngcháuVĩnhlàHuyềnchạyvàoThục,giữmộtmạchnamđinhkếthừaAnLạccôngnhàNgụysau(Lưu)Thiện.VàonămVĩnhHoàthứba,thảophátLýThế, (Tôn)Thịnh thamdựviệcquân,cógặpHuyềnởThànhĐô.Bình rằng:Dịch nói:Có vợ chồng rồimới có cha con, đấy là đầumối

nhânluâncủaconngười,ântìnhhộihợpthấtsâudày,tuyệtkhôngcógìhơnđược.Đólàviệcquanyếuphảighichépđểnghiềnngẫmxéttìmhìnhtrạngmộtquốcgia.

[CHÚTHÍCH](1) Vua chết chưa truy thuỵ và tôn miếu hiệu gọi chung là Đại Hành

HoàngĐế,trongtrườnghợpnàylàLưuBị.(2)Quantàicủavuagọilàtửcung(3)NgôÝ,TrầnThọviếtTamQuốcChívàothờiTấnvìkỵhuýcủaTưMã

ÝnênviếtthànhNgôNhất.(4)ÝnóiYênmuốntựlậplàmvua.(5)MạobịĐổngTrácgiết,xemthêmLưuYêntruyện,Thụcthưquyển1(6)ỞđâychỉLưuThiện,cóđiềulạlàvàothờiđiểmđóLưuBịthậmchí

chưalênngôiHánTrungVươngmàThiệnđãđượcgọilàTháiTử.(7)TấnVănchỉTấnVăncôngcònTửNgữlàTấnHoàicôngconcủaDi

Ngô TấnHuệ công, cháu ruột Tấn Văn công. Tấn Văn công lưu lạcmấychụcnămởnướcngoài,chớpcơhộiTửNgữTấnHoàicôngmấtlòngngười,mượnthếlựcnướcTầnvềnướclàmvua,phảichấpnhậncướicongáiTầnMụccôngvốnlàvợTửNgữlàmvợ.(8)BànàychếtsaukhiThụcmấtnướcnênkhôngđượcđặtmiếuhiệu,chỉ

gọilàTrươngHoàngHậu.(9)VĩnhGialàniênhiệucủaTấnHuệđế,trongnhữngnămVĩnhGiacác

vươngcôngnhàTấntranhchấpđánhlẫnnhautạoramộtgiaiđoạnloạnlạcgọilàVĩnhGiachiloạnhayloạnBátVương.

QUYỂN5-GIACÁTLƯỢNGTRUYỆN

GiaCátLượng.

GIACÁTLƯỢNGTRUYỆN

GiaCátLượngtựKhổngMinh,ngườiquậnLangNhahuyệnDươngĐô,làhậuduệcủaquanTưlệHiệuúylàGiaCátPhongnhàHán.ChalàKhuê,tựQuânCống,thờiHánmạtlàmQuậnthừaởTháiSơn.Lượngmồcôisớm,theochúlàHuyềntạmlàmtháithúDựChươngchoViênThuật.HuyềndẫnLượngcùngemLượnglàQuânđếnnhậmchức.GặplúcHántriềucửChuHạođếnthayHuyền.HuyềnvốncùngKinhChâumụcLưuBiểulàchỗquenbiếtcũ,nênquađónươngnhờ.HiếnđếXuânThuchép:Lúctrước,DựChươngtháithúlàChuThuậtbị

bệnhchết,LưuBiểuđưaGiaCátHuyềnlênlàmDựChươngtháithú,caitrịởNamXương.NhàHánnghe tinChuThuậtchết,pháiChuHạođến thayHuyền.HạotheoDươngChâutháithúlàLưuDomượnbinhđánhHuyền,HuyềnluivềđóngởTâythành,HạolấyđượcNamXương.NămKiếnAnthứhaithánggiêng,dânởTâythànhlàmphản,giếtHuyền,mangđầuđếnchỗLưuDo.Nhữnglờiởsáchấy,cùngvớibổntruyện(1)bấtđồng.Huyềnmất,Lượngtựmìnhcàyruộng,thườngcaLươngphụngâm(2)

Hán Tấn xuân thu viết: Nhà Lượng ở huyện Đặng thuộc NamDương,cáchthànhTươngDương20dặmvềphíaTây,xứấygọilàLongTrung.

Lượng cao tám thước, thường tự ví mình với Quản Trọng-Nhạc Nghị,ngườibấygiờchẳngmấyaicholàvậy.DuychỉcóThôiChâuBìnhởBácLăngvàTừThứtựNguyênTrựcởDĩnhXuyêncógiaohiếuvớiLượng,lạitinlàvậy.Xét gia phảhọThôi:ChâuBình, là con củaThái uýThôiLiệt, emcủa

ThôiQuân.Nguỵlượcchép:LượngởKinhChâu,nămKiếnAnsơ,cùngvớiThạch

QuảngNguyênvàTừNguyênTrựcởDĩnhXuyên,MạnhCôngUyởNhữNamđềulàbạnhọc.Bangườikiađềuchuyêncầnhọctậpđếnlẽtinhthục,riêng Lượng chỉ xem xét đại lượcmà thôi.Mỗi lúc sớm tối thong dung,thườngômgốicườidài,màbảobangườikiarằng:“Bangườimaisaulàmquan,xemtàicánchắcsẽlàmđếnThứsửhoặcQuậnthúvậy.”Bangườihỏichí của Lượng, Lượng chỉ cười không đáp. SauMạnh CôngUy nhớ quêmuốnquayvềBắc,Lượngnói:“TrungQuốcnhiềuđạisỹphu,ngaoduhàtấtphảinhớcốhương!”.ThầnTùngChichorằngnhữnglờiấycủaNguỵlược,nóiGiaCátLượng

vìCôngUymàtoantínhcóthểđúng,nếubảođólàlờiriêngcủaLượngvềmình,có thểnóichưabiểuđạt tâmýcủaLượngvậy.Lão tửnói rằngbiếtngườilàtrí,tựbiếtmìnhlàminh,phàmlànhữngngườitàiđức,bềnlòngsẽcótấtcảvậy.CứnhưhiểubiếtcủaGiaCátLượng,háchẳngtựxétrõphậnmìnhư?Caogiọngngâmngađợithờicơđến,ýnguyệnbiểuhiệngiữangôntừ,chíkhíchấtchồng,đãđịnhrõ từ lúcbanđầu.NếuđểLượngdạobướcTrungHoa,nhưrồngbaylên,háđôngđảokẻsỹTrungnguyêncóthểnhấnchìmLượngđượcsao!QuyphụcNguỵthị,thitriểntàinăng,tinrằngchẳngphảiTrầnTrườngVăn,TưmãTrọngĐạt(3)cóthểbayliệngđược,huốngchilàkẻkhácư!Không losựcẩu thảắtnghiệpchẳngnên,đạosaocó thể thihành,dẫucóchínuốtcảvũtrụnhưngkếtcụcvẫnchẳngthểngoảnhmặtvềBắcđược,bởiLượngbiết đại quyềnđã chuyển,Hán thấtnghiêngđổ,nênmớiphụgiúpchongườihàokiệttrongtôngthất,lấyviệchưngviđểnốicáingôiđãtuyệtlàtráchnhiệmvềmình.Háđâuchỉvìcáilợinhỏmọnnơibiênảithôiư!CókhácgìTươngNhư(4)đãnóirằng“Cônbằngbaylượnởnơixathẳm,màkẻbẫychimcònchămchúvàobờlausậy”haysao.CôngUylậpdanhởNgụy,cũnglàbậcquýhiển.ThờiTiênchủđóngởTânDã,TừThứramắtTiênchủ,đượcTiênchủrất

kínhtrọng,ThứmuốngiúpTiênchủmớibảo:“GiaCátKhổngMinhlàbậctrígiả,đượcgọi là“con rồngnằm”, tướngquânháchẳngmongđượcgặpư?”Tương dương ký chép: Lưu Bị bàn chuyện thế sự với Tư Mã ĐứcTháo(5),ĐứcTháonói:“Đámnhosinhtụcsỹ,hábiếtđượcthờithếư?Biếtthờivụmớilàtuấnkiệt.TấtchỉcómộttronghaingườiPhụcLong,Phượng

Sồ”. Bị hỏi là ai? Đáp: “Là Gia Cát Khổng Minh và Bàng Sỹ Nguyênđó”.Tiênchủnói:“Tiênsinhhãyđưayđếngặpta.”Thứnói:“Ngườinàychỉcóthểtớigặp,chứchẳngthểvời,tướngquânnênkhuấtgiátớiđó”.Bởi thếTiênChủđếnchỗLượng, tất cảba lần,đượcgặp, chođuổihết

ngườiđirồinói:“Hánthấtnghiêngngửasuyđồi,gianthầntiếmquyền,chúathượngchịunỗiphongtrần.Côchẳngtựlượngđứclượnglực,muốnđemtínnghĩa tỏ rõ cùng thiên hạ, nhưng trí thuật kém cỏi, để giặc thoả sức tunghoành,chođếntậnhômnay.Hiềmvìýriêngvẫncònchưadứt,tiênsinhhãymách bảo cho kế sách lâu dài được chăng?”. Lượng đáp rằng : “Từ thờiĐổng Trác tới đây, hào kiệt cùng nổi dậy, vượt châu chiếm quận nhiềukhôngkểxiết.TàoTháosovớiViênThiệu,danhtiếngnhỏchẳngbằng,binhlực chênh lệch, nhưng Tháo lại thắng được Thiệu, lấy yếu thắng mạnh,chẳng phải chỉ có thiên thời,mà còn bởimưu người nữa.Nay Tháo cầmquântrămvạn,bứchiếpthiêntửsaikhiếnchưhầu,bởithếchẳngthểcùngtranhphongđược.TônQuyềnchiếmcứGiangĐông,đã trảibađời,nướchiểmdânthuận,dùngđượcngườihiềntài,nhưthếchỉcóthểlàmngoạiviệnchứchẳngthểthôntính.KinhChâuphíaBắccósôngHán,sôngMiện,phíaNamcómốilợiNamHải,phíaĐôngliềnvớiNgôHội,phíaTâythôngvớiđấtBa,đấtThục,đólàđấtdụngvõ,khôngphảichúagiỏitấtchẳnggiữđược,ấylàtrờidànhchotướngquânđó,tướngquâncóýgìchăng?ÍchChâuhiểm trởđầydẫy,đấtđaingàndặmphìnhiêu, làkhocủa trời

cho, Cao Tổ nhờ nơi đó mà thành đế nghiệp. Lưu Chương hôn ám nhunhược,TrươngLỗđe doạở phíaBắc, dân đôngnước giầumà chẳngbiếttrôngcoi,kẻsỹtài tríchỉmonggặpđấngminhquân.Tướngquânlàdòngdõitôngthất,tínnghĩasángrõbốnbể,đứngđầunhữngkẻanhhùng,mongngườihiềnnhưkhátnước,nếugộpđượccảKinh-Ích,giữvữngnơihiểmtrở,Tâyhoàvớicác tộcNhung,NamphủdụDiViệt,ngoàigiaohảovớiTônQuyền, trongsửasangchính trị;Khi thiênhạcóbiến,mệnhchomộtviênthượngtướngđưaquânKinhChâunhằmhướngUyển-Lạc,tướngquânđíchthânđốcxuấtđạibinhÍchChâutiếnraTầnXuyên, trămhọaidámkhôngđemgiỏcơmbầunướcnghênhđóntướngquân?Đượcnhưvậy,ắtnghiệpbácóthểthành,Hánthấtcóthểhưngđượcvậy.”TiênChủkhen“Hay!”TừđóđốivớiLượng tìnhnghĩangàycàng thắm

thiết.QuanVũ-TrươngPhirấtkhônghàilòng.TiênChủgiảithíchrằng:“CôđượcKhổngMinh,nhưcágặpnướcvậy.Cácemchớnênnhiềulời”.Vũ-Phiphảichịu.Nguỵlượcchép:LưuBịđóngquânởPhànThành.NgàyấyTàocôngđã

địnhxongHàBắc,LượngbiếtKinhChâulànơithụđịch,màLưuBiểuvốntínhtrìtrệ,khônghiểuviệcquân.LượngbènđivềBắcramắtBị,doBịvớiLượngchưatừngquenbiết,lạithấyLượngíttuổi,mớitỏýtiếpđãinhưđối

vớihọctrò.Saubuổihọp,kháchkhứađãvềhết,chỉcònlạimìnhLượng,Bịvẫnkhônghỏihangìcả.TínhBịthíchkếtlôngmao,gặplúccóngườimớidângchoBịmộtcáiđuôi trâu,Bị tự tayngồi tết.Lượngbèn tiếnđếnnói:“Minhtướngquânnuôichícaoxa,màchỉngồitếtđámlôngtrâuthôiư!”.BịbiếtLượngtấtchẳngphảingườitầmthường,liềnquẳngcáiđuôitrâuđi,bảo:“Saolạinóivậy?Làtađangmuốnquênđisựlolắngbuồnphiềnđấythôi!”Lượngnhânđónói tiếp: “TướngquânnghĩLưu trấnNam(6)cóbằngđượcTàocôngchăng?”Bịđáp:“Khôngbằng”,Lượnglạihỏi:“Tướngquântựxétmìnhthì thếnào?”.Bịđáp:“Cũngchẳngbằng.”Lượngbảo:“Mọithứđềuchẳng bằng,mà binh sĩ của tướng quân bất quá chỉmấy ngàn người, lấyquânấyđểđợiđịch, cókếcũngchẳng làmgìđược!”Bịnói: “Tađang lolắngviệcấy,bâygiờnênlàmthếnào?”.Lượngnói:“NayKinhChâudânsốchẳngphải ít, nhưng số biên trong sổ tịch quá ít ỏi, cứ theo sổ tịch trưngbinh, tấtnhântâmkhôngphục;nênnói riêngvớiTrấnNam, lệnhchohếtthảydândi cư trongvùng,đềuphải tới chứng thực, nhânđó có thể tuyểnthêmngười”.Bị theokếđó,nênđượcđôngquâncườngmạnh.Bởi thếBịbiếtLượngthaolượchơnngười,bènlấylễthượngkháchtiếpđãi.SáchCửuchâuxuânthucũngchépnhưvậy.ThầnlàTùngChixétbiểuvăncủaLượngviếtrằng:“Tiênđếkhôngxem

thầnlàkẻhènmọn,đemlòngchiếucố,balầnđếnnơilềucỏcủathần,cùngbànviệcthếsự”,tấtchẳngphảiLượngđếntìmBịtrước,rõlàvậy.Dẫurằngtrong văn hay có những câu khác nhau, nảy sinh sự so sánh, nhưng tráingượcđếnnhưthế,cũnglàquáilạvậy.ContrưởngcủaLưuBiểutênKỳ,rấtkínhtrọngLượng.Biểulạinghelời

vợthứ,yêuconnhỏlàTông,nhạttìnhvớiKỳ.KỳthườnghỏiLượngkếgiữmình,Lượngbèntừchối,khôngchịucandựvàoviệcấy.KỳbènđưaLượngđếnchơihậuviên,cùnglênlầucao,yếnẩmởtrênđó,saingườicấtthang,rồibảoLượngrằng:“Nơinàytrênkhôngtớitrời,dướikhôngđếnđất,lờirakhỏimiệngngài,đếnthẳngtaitôi,ngàicóthểnóiđượcchưa?”Lượngđáprằng:“CôngtửchẳngthấyThânSinhởtrongthìnguy,TrùngNhĩ(7)rangoàithìyênhaysao?”Kỳtỉnhngộ,ngầmtínhkếtrốnrangoài.GặpdịpHoàngTổmớichết,Kỳđượcrangoài,làmTháithúGiangHạ.KhônglâusauBiểuchết,TôngnghetinTàocôngtớiđánh,saisứđếnxinhàng.TiênChủởPhànthànhhayđượctinấy,đembinhxuốngphíanam,LượngvàTừThứcùngđitheo,TàoCôngtruyđuổiđánhphá,bắtđượcmẹcủaThứ.ThứtừbiệtTiênChủ,trỏvàongựcmìnhnói:“Tôivốnmuốngiúptướngquânmưuđồnghiệpvươngbá,chotrọntấclòng.Nayvìmẹgiàthấttán,tấclòngđãloạn,chẳnggiúpđượcviệcgì,xinđànhtừbiệt.”RồiđếnchỗTàocông.Nguỵlượcchép:TrướcThứcótênlàĐanPhúc,vốnlàconcháuhọĐan,

thủanhỏmuốn theonghềkiếmkích.NămTrungBìnhmạt, từngvìngười

khácbáothù,rồitrátbùnlênmặt,cắttóctrốnđi,bịnhalạibắtđược,hỏitênhọ,ngậmmiệngkhôngnói.Nhalạibèntróilạiđemrongtrênxe,đánhtrốngngoàichợ(8),chẳngaidámnóira,saunhờbạnbèđánhtháo,thoátđược.Vìthếcảmkích,bỏnghềđaokiếm,mặckhănthưaáomỏng,chuyểnsanghọchành.Lúcmớitớitrường,cáchọcsinhởđóngherằngPhúckhitrướclàmbậy,chẳngaichơicùng.Phúcbènchịukhódậysớm,thườngmộtmìnhquétsân,đoántrướcđộngtĩnh,ngheluyệnkinhsách,đểtinhthụcnghĩalý.Lạicùng với người đồng quận là Thạch Thao kết tình thân ái. Năm SơBìnhtrung, Trung Châu dấy binh, bèn cùng với Thao xuôi nam đến đất KinhChâu,tớinơi, lạiđặcbiệtgiaokếtvớiGiaCátLượng.GặplúcKinhChâuphụthuộcbênngoại(9),KhổngMinhtheovềvớiLưuBị,PhúcvàThaocùngvềBắc.ĐếnnămHoàngSơtrung,ThaolàmquanđếnchứcQuậnthú,ĐiểnnôngHiệuuý,PhúclàmđếnHữuTrunglangtướng,Ngựsửtrungthừa.TớinămĐạiHoà trung,GiaCát Lượng ra LũngHữu nghe tinNguyênTrực-QuảngNguyênquanchứcchỉnhưthế,cảmthánnói:“NướcNguỵnhiềukẻsĩvậy!haingườiấycũngchẳngđượcdùngư?”SauđóvàinămThứbịbệnhmất,biamộđặttạiBànhThành,nayvẫncònởđó.TiênChủđếnHạKhẩu,Lượngnói:“Nayviệccấpbách,xinđượcphụng

mệnhđến cầu cứuTôn tướngquân”.BấygiờQuyềnđanghội quânởSàiTang,ngóngxemviệc thànhbại,Lượng thuyếtQuyềnrằng:“Thiênhạđạiloạn,tướngquânkhởibinhnắmgiữGiangĐông,LưuDựChâu(10)thuquânởHánNam(11), cùngTàoTháo tranh thiên hạ.NayTháo đã trừ được đạinạn(12),cácxứđãyên,mớiđâylạipháđượcKinhChâu,uychấnbốnbể.Kẻanhhùngkhôngchốndụngvõ,chonênDựChâuphảilẩntrốnlàvậy.Xintướngquânhãylượngsứcmìnhmàđịnhliệu:NếucóthểlấyquânsĩNgô-ViệtkhángcựđượcTrungQuốc,chibằngsớmđoạntuyệtngay;nếukhôngthểđương,saochẳngthubinhcởigiáp,ngoảnhmặtvềBắcmàthờTào!Naytướngquânngoàimặt tỏýphục tùng, trong lòng lại toan tínhdodự,việckhẩncấpmàkhôngquyết,hoạsẽđếnngayđó!”Quyềnhỏi:“Víquảnhưlờingài,saoLưuDựChâukhôngthờTàođi?”Lượngnói:“ĐiềnHoành,chỉlàmột trángsỹnướcTề,còngiữnghĩakhôngchịunhục,huốngchiLưuDựChâuvốnlàdòngvươngthất,anhtàicáithế,hếtthảykẻsỹđềungưỡngmộ,nếunướcchẳngvềbiển,khiếnviệcchẳngxong,ấylàbởitrờivậy,saocóthểquyphụcởyêndướihọTào!”.Quyềnbừngbừngnói:“TachẳngthểdângcảđấtNgô,vớimườivạnquânbinh,chịuphépcủangười.Kếtađãquyết!PhiLưuDựChâuchẳngaiđươngnổiTàoTháo, songDựChâumớiđây thuatrận,chẳnghaycóthểchốngnổinạnnày?”Lượngnói:“DựChâutuythuaởTrườngBản,nhưngquânsỹđãtụvềcùngmộtvạnthuỷquântinhgiápcủaQuanVũ,LưuKỳ ởGiangHạ cũng còn không dưới vạn binh. TàoTháođôngquân,từxatớiđãmỏimệt,lúctruykíchDựChâu,quânkhinhkỵmột

ngàyđêmđihơnbatrămdặm,ấychínhlà‘nỏmạnhđãbắnxahếtsức,sứcchẳng thểxuyên thủng tấmlụamỏng’vậy.Chonênbinhphápkỵviệcấy,nói rằng ‘Kể cả Thượng tướng quân cũng ngã nhào vậy.’ Vả lại ngườiphươngBắcvốnkhôngquenthuỷchiến;dânchúngKinhChâutheoTháo,chỉvìviệcbinhbứcbách,mànhântâmbấtphục.Tinchắcrằngnếutướngquânsaimãnhtướngthốnglĩnhmấyvạnbinh,cùngLưuDựChâuđồngtâmhiệplực,tấtpháđượcquâncủaTháovậy.QuânTháobịphá,ắthẳnquayvềBắc,nhưvậy thếKinh-Ngôsẽcường,chânđỉnhhình thành.Cơhội thànhbại,làởhômnayvậy.”Quyềnrấthàilòng,lậptứcpháiChuDu-TrìnhPhổ-LỗTúcnắmbavạnthủyquân,theoLượngđếngặpTiênchủ,cùnghợpsứccựTàocông.Viên tử chép: Trương Tử Bố(13)tiến cử Lượng với Tôn Quyền, Lượng

quyếtkhônglưulại.Cóngườihỏinguyêncớ,bènrằng:“Tôntướngquâncóthểlàvịchúatốt,nhưngxemđộlượngngườiấy,cóthểyêumếnLượngmàchẳngdùnghếttàicủaLượngđược,thếnêntachẳnglưulại”.ThầnlàTùngChixemkỹlờilậpluậncủaViênHiếuNi(14),rấtkínhtrọngconngườiGiaCátLượng, nhưng lời nói đến thế lại khácxa sự thật.XemLượngvớiBịquânthầntươngngộ,cóthểnóilàđờinàyhiếmthấy,chungthuỷchẳnglìa,aicóthểxenvào?Quyếtkhôngcóviệcgiữađườnglìabỏtìnhtringộ,manglòngđổichủ,víbằngQuyềndùngđượcLượng,việcđổithaylạidễdàngđếnthế?CứnhưcáchhànhxửcủaGiaCáttiênsinh,saonhưthếđược!QuanVũbịTàocôngbắtđược,đãingộrấthậu,cóthểnóilàdùnghếttàicủaVũ,songVũ vì nghĩa chẳng bỏ gốc, như thế Khổng Minh chẳng bằng được VânTrườngư!TàocôngthuatrậnXíchBích,dẫnquânchạyvềNghiệpquận.Tiênchủ

lấy được các quận phíaNam sông, thăng Lượng làm quân sư Trung langtướng,caiquảnbaquận,LinhLăng,TrườngSa,QuếDương,điềuhoàthuếkhoá,bổsungquânlương.LinhLăngtiênhiềntruyệnchéprằng:BấygiờLượngởLâmTrưng(15).NămKiếnAnthứmườisáu,ÍchChâumụcLưuChương,saiPhápChính

nghênhđónTiênchủ,nhờđánhTrươngLỗ.LượngcùngQuanVũtrấnthủKinhChâu.TiênchủtừHàManhquayvềđánhChương,LượngcùngbọnTrươngPhi-TriệuVân thống suấtbinh sỹngược sông, chianhauđánh lấycácquậnhuyện,cùngTiênChủhợpsứcvâyđánhThànhĐô.ThànhĐôbìnhđịnh, Lượng lĩnh chức quân sư tướng quân, tạm coi việc ở phủTả tướngquân(16).TiênChủđánhdẹpbênngoài,Lượng thường trấngiữThànhĐô,quânlươngđầyđủ.Nămthứhaimươisáu(17),quầnthầnkhuyênTiênChủxưng đế, TiênChủ không nghe,Lượng thuyết rằng: “XưaNgôHán-CảnhYểmlúcđầukhuyênThếTổlênngôiđế,ThếTổtừchối,trướcsaubốnlần,

CảnhThuần(18)mớidẫnlờirằng:‘Anhhùngtrongthiênhạđềungưỡngvọngmongngóng.Nếuchẳngtheolờibànluận,sĩđạiphusẽđềuđitìmchủkhác,chẳngaitheochúacôngnữa’.ThếTổrấtcảmkíchvìlờicủaThuần,liềnưngthuận.NayhọTàosoánngôinhàHán, thiênhạvôchủ,đạivươnglàdòngdõihọLưu,kếthừacơnghiệp,naylênngôihoàngđế,làviệcrấtnênlàm.Cácsĩđạiphutheođạivươngđãlâu,đắngcaytrảiđủ,naycũngmongmuốnđược chút công danh như lời Thuần nói vậy.” Bởi thế Tiên chủ lên ngôihoàngđế,sáchmệnhchoLượnglàmthừatướngrằng:“Trẫmtrongnhàbấthạnh,phụngmệnhkếthừađạinghiệp,lòngđauđáusợhãi,đâudámhưởngyênvui,thườnglolắngchotrămhọ,vẫnsợtàiđứcmìnhchẳngđủ.Thanôi!Thừa tướng của trẫm làLượng hiểu rõ bụng trẫm, không lười biếng giúptrẫmsửabớtlỗilầm,lấynghiệplớnlàmtrọng,naytuyênchiếubốcáocùngthiênhạ!mongngươihãygắngsức.”RồilấyLượnglàmthừaTướngkiêmLụcThượngthưsự,banchoGiảtiết.SaunàyTrươngPhimất,LượnglĩnhthêmchứcTưlệhiệuúy.Thục ký chép: Thời Tấn sơ, Phù Phong vương là Tuấn trấn thủ Quan

Trung, tưmãCaoBìnhLưuBảo, trưởng sửHuỳnhDương làHoànThấpcùngcácsĩđạiphuluậnbànvềGiaCátLượng,lúcđókẻbànphầnnhiềuchêLượng,gửithânkhôngđúngchỗ,làmThụcdânkhốnkhổ,thếyếumưulớn,chẳng biết lượng sức mình. Quách Xung ở Kim Thành cho rằng Lượngquyềntrí,mưulượchơnQuản-Án,màcôngnghiệpchẳngthành,kẻbànluậncònlấylàmngờ,XungliềndẫnranămviệccủaLượngmàngườiđờichưatừngnghe,bọnBảocũngchẳngthểlàmnổi.PhùPhongvươngchorằnglờicủaXunglàđúng.ThầnTùngChichorằngđâylànhữnglờikhenkỳlạvềLượng,tuynghe

chânthành,nhưngcáithuyếtấycủaXung,thậtrấtđángngờ,xincẩntrọngtheotừngviệcđểvạchrõnhữngđiềusaitrái:Việcthứnhấtnóirằng:Lượngdùnghìnhphápkhắcnghiệt,bóclộttrăm

họ,từkẻquântửđếntiểunhânđềuoánthán,PhápChínhcanrằng:“KhixưaCaoTổvàoquanải,giảnướcluậtphápchỉcóbađiều,dânTầnchịuơnđứcấy,nayngàimượnvũlực,chiếmcứÍchchâu,mớilậpnước,ânhuệchưarủxuống;Vả lại theocáinghĩachủkhách,nêngiảmnhẹđi,hãykhoanhoãnhìnhphạtnới lỏngcácđiềucấm,đểđápứngkỳvọngcủangườidânvậy”.Lượngđáprằng:“Ngàichỉbiếtmộtmàchẳngbiếthai.NhàTầnvôđạo,hìnhpháphàkhắcnêndânaioán,kẻthấtphugầmthétthịoai,thiênhạbănghoại.CaoTổ nhân việc ấy,mới có thể nới lỏng để cứu vớt người ta.NayLưuChươnghônámnhunhược,từthờiLưuYênđếnnaymỗiđờilạithiânthêm,lấyvăntựhìnhphápràngbuộcngườita,cùngđắpđổihỗtrợchonhau,màđứcchínhchẳngđượcnêu,hìnhphạtkhôngnghiêmtúc.NhânsỹđấtThụcđượcriêngquyềnphóngtúng,đạoquânthầndầnbạihoại;Yêuthìbancho

ngôivị,ngôivịcaothìsinhrakhinhnhờn,thuậnthìbanân,ântộtđỉnhthìsinhngạomạn.Sởdĩtệhạiđếnthế,thậtbởitừđóvậy.Naytanêucaohìnhpháp,cóphéptắcrồimớibiếtân,hạnchếtướclộc,banchotướcmớithấyvinh;vinhângồmđủ, trêndướicó trật tự, làmđượcnhưthế,mới làphânminhrõràng”Luậnrằng:XétPhápChínhởthờiLưuchủcònsống,bấygiờPhápChính

đưalờican,tấtLưuchủcònvậy.GiaCátlàbầytôichântay,nhưngmọiviệcđềuphảiquachủ,Lưuchủcònđó,LượnglạichưađốcxuấtviệcởÍchchâu,muốnthưởngphạtcóphéptắc,chẳngthểtheoýriêngcủamình.XunglạikểLượngđápnhưvậy,ấylàchuyênquyềntựquyết,cóphải làcáchhànhxửnên có của kẻ bầy tôi.NhưLượngvốn là người khiêmnhường, ngờ rằngchẳng phải vậy. Lại nói rằng Lượng dùng hình pháp khắc nghiệt, bóc lộttrămhọ,quảchưanghethấykhéodùngluậtlạikhenlàbóclột.Việcthứhailà:TàocôngpháithíchkháchđếngặpLưuBị,mớiđượcđón

tiếp,thoạtluậnvềcáithếphạtNguỵ,rấthợpýBị.Sauhòngtiếpcận,thíchkháchcònchưatiệndịp,thìLượngđãvào,kháchnướcNguỵthầnsắchoảnghốt.Lượngnhânđócoixéty,đoánrằngđóchẳngphảingườithường.Bỗngchốc,kháchđi ranhàxí,bịBảoLượng rằng:“Sắpđượcbậckỳ sỹ,đủđểgiúp íchcho tiênsinh”.Lượnghỏiởđâu,Bịđáp:“Làvừađứng lênvậy.”Lượngchậmrãithanrằng:“Quankháchsắcmặtđộngmàthầnhãi,ánhmắtthấpmà né tránh, gian tướng lộ ra ngoài, tà tâm ẩn bên trong, ắt là thíchkháchcủahọTàovậy.”Đoạnđuổitheo,thấyđãvượttườngchạymất.Luận rằng:Phàm là thíchkhách,đều làkẻnhưhổdữ rập rình, chếtmà

khônghối.Lưuchúacógươngnhìnngười,lạibịmêhoặcbởithíchkhách,ắthẳnkháchấylàbậckỳsĩmộtthời;lạibảoGiaCátrằng“đủgiúpíchchotiênsinh”, tất cũngchẳngkémGiaCátmấynỗi.Phàmnhữngbầy tôinhưGiaCát,hiếmcókẻlàmthíchkháchchongườita,đươngthờingườibáchủtiếckẻtàiba,tấtkhôngđẩyhọvàochỗchết.Vảlạingườinàykhôngchết,sausẽhiểnđạtchoNgụy,rốtcụclàaiđây?Saoimhơibặttiếnglàvậy!NămChươngVũthứbamùaxuân,TiênChủlâmtrọngbệnhởVĩnhAn,

triệuLượng từThànhĐô tới, phó thác hậu sự, bảoLượng rằng: “Tài củangươigấpmườilầnTàoPhi,tấtyênđượcnước,làmnênđạisự.Nếucóthểgiúpđượccontrẫm,hãygiúp.Vínhưnóbất tài,quânsưhãytựmìnhlàmchủ”. Lượng ứa nước mắt khóc nói: “Thần nguyện dốc hết tâm lực phụchính,một lòngtrungtrinh, tớichếtmới thôi”.TiênChủlạiviếtchiếugửiHậu Chủ, rằng: “Mọi việc phải theo lời thừa tướngmà làm, coi như chavậy”.TônThịnhnói:Kẻtrượngđạophùnghĩa,làmrathểchếđểngườikháctín

phục, rồimới có thể giúp chủnên công, sau cùngmới yên định được đạinghiệp.Ngạnngữnóirằngkẻđánhcờđãcấttaymàcòndodựbấtđịnhthì

chẳngthểthắngđượcđốithủ,phươngchiphảicânnhắccáitàicủabậcquânvươngmàdèdặtđếnhaibalần,saocóthểdiệthếtkẻđịchhùngmạnhlânbangđể thugồmbốnbể?BịdimệnhchoLượng,việcấy rắc rối làmsao!Đờisaucóngườibảo rằngBịmuốnnhấnmạnhsự thành thựcủy thác, lạimuốnthốngnhấtlòngdânThục.Bậcquântửnóirằng:Khôngđúngvậy;Vínhưphóthácchobậchiềnnhântrungthần,hẳnkhôngnêndạybảorõràngnhưthế,bằngnhưkhôngphảingườinhưvậy,chẳngnênkhơidậymưuđồsoánnghịchlàmchi.Thếnênviệccốmệnhđờixưa,hẳnlưulạilờirăn;lờinóidốitráquỷquyệt,chẳngphảilàlờitháccôvậy.MaymắngặpphảiLưuThiệntămtốinhunhược,khôngcótínhhiểmđộcnghingờ,màGiaCátlạiuy vũ thao lược, đủ để khống chế mầm mống tranh chấp, bởi thế khiếnnhữngkẻkhôngcùnglòngchẳngthểnàotrỗidậyđược.Nếukhông,sợrằngđãphátsinhnghikỵhiềmkhíchchẳngđượcthoảýmình.Nóirằngđấy làquyềnthuật,chẳngphảisailầmư!KiếnHưngnămđầu,phongLượnglàmVũHươngHầu,đượcmởphủsự,

khônglâusau,lạilĩnhthêmchứcÍchChâumục.Việcchínhsựchẳngkểlớnnhỏ,đềudoLượngquyết.CácquậnxứNamTrung,cùngnổilênlàmloạn.Lượngnhân trongnước đang có đại tang, không tiện xuất binh, lại sai sứsangNgô,kếttìnhhòahiếu,cùnglàmnướcđồngminh.GiaCátLượngtậpchép:Nămấy,NguỵtưđồHoaHâm,TưkhôngVương

Lãng,Thượng thư lệnhTrầnQuần,Thái sử lệnhHứaChi,YếtgiảPhóxạGiaCátChươngđềugửithưriêngchoLượng,bàyđặtmệnhtrờiviệcngười,muốnLượngdâng cảnướcxưng thần.Lượngkhôngđáp thư, lại viếtmộtbứcchínhluậnrằng:“KhixưaHạngVũkhởilênmàchẳngcóđức,dẫulấyđượcHoaHạ,giữ thanh thếnhưhoàngđế, rốtcụcvẫnphải thânbạidanhliệt(19),ấylàlờirănchohậuthế.NướcNguỵchẳngxemđólàtấmgương,lạitheovếtchânấy;thoátthânđãlàmay,lấylàmđiềurănchoconcháu.Cácvịđềulànhữngbậcnguyênlão,vângmệnhNguỵchúamàtiếnthư,khácchiSùng-TủngxưngtụngcônglaocủaMãng(20),cũnglàbứcbáchcầumaycẩuthả tránh hoạ thôi.XưaThếTổ(21)chấn hưng cơ nghiệp cũ, cómấy nghìnbinhlínhgắngsứcgiằngco,bẻgẫyhơnbốnmươivạncườngbinhcủaMãngởgầnCổnDương,mớihaythảophạtkẻtàđạocứđâuquâníthaynhiều.KìanhưMạnhĐức(22),vẫnlấysựlừalọcquỷquyệthơnthếlực,đemvàichụcvạnquânđếncứuTrươngCápởDươngBình,thếcùngngồilolắnghốitiếc,cầumongthoátnạn,làmnhụckhíthếcủabaquân,đànhcambềchịumấtđấtHánTrung, trongbụngbiếtrõthầnkhí(23)chẳngthểlàmxằngmàcóđược,nênquayvềchưalâu,đãtrúngđộcmàchết.TửHoàn(24)dâmdật,làmviệccướpngôi.Cácngài lạibuông tuồngdùngnhững lờiquỷbiệnhoamỹcủaTô-Trương(25),vângmệnhbềtrênmàdânglênHoanĐâu(26)nhữnglờilẽkhí

thếngúttrời,muốnhuỷhoạingôiĐườngđế,ngâmngabiệngiảichuyệnVũ-Tắc(27),cũngchỉlàchônvùivănthơlàmbuồnlòngkẻhànmặc(28)màthôi.Kẻ đại nhân quân tử tất chẳng bao giờ làm thế. ThiênQuân giới lại viết:“Vạnquânliềuchết,xưnghùngthiênhạ”.XưaHiênViênsửasangmấyvạnbinhsỹ,màkhốngchếbốnphương,yênviệc trongcõi,huốngchi tadùngmấychụcvạnquân,nươngtheochínhđạosoixétkẻcótội,cứtheolẽấymàsuythìcóthểcầumàđượcvậy!Năm thứbamùaxuân,Lượngxuấtquânnamchinh,Đếnmùa thubình

địnhđượchếtcả.Quânnhuđầyđủ,nướcmạnhdângiầu,bènchosửasangkhígiớithaoluyệnbinhsĩ,chờthờikhởisự.HậuchủbanchoLượngphủviệtbằngvàngmộtbộ, lọngcáncongmột

chiếc, trướcsaucòncómũlôngchim,trống,sáomỗithứmộtbộ,quânhổbônsáuchụcngười.ViệcchépởLượngtập.HánTấnxuânthuchép:LượngđếnNamTrung,thắngtrậnởđó.Nghetin

MạnhHoạch,đượcngườiDi-Hánởđóphụctùng,mớiyếtbảngchongườibắt sống đưa tới. Bắt được rồi, sai người dẫnHoạch đi xem các nơi bầydoanh trại, hỏi rằng: “Quân của ta thế nào?”, Hoạch thưa rằng: “Trướckhôngrõhưthực,nênbại.Nayđượccoixétrõdoanhtrại,cũngchỉđếnthế,thắngcũngchẳngkhógì”.Lượngcười,thảrachođấulại,bảylầnbắtbảylầnthả,màLượngvẫnsai thảHoạch.Hoạchkhôngbỏđinữa,nói:“Công,uydanhcủaôngnhưtrờivậy,ngườiNamkhôngphảnlạinữa!”,rồiđếnĐiềnTrì.NamTrungbìnhđịnh,đềudùnglạinhữngthủlĩnhởđấy.CóngườicanLượng,Lượngnói: “Vínhưđểngườiở lại, ắtphải lưuquân, lưuquân lạichẳngcólươngăn,đólàmộtđiềukhôngnên;xứDimớibịtànphá,chaanhmấtconem,lưuquanmàkhônglưubinh,tấtthànhhoạhoạn,đólàhaiđiềukhôngnên;ngườiDimớiluỵmàphếbỏhếtđilàsailầm,tựgâyrahiểulầmlẫnnhau,nếu lưungườiở lại, chẳng tinđượcnhau, làbađiềukhôngnên;naytachẳnglưubinh,khôngphảichuyểnlương,nhưthếkỷcươngtạmổnđịnh,Hán-Dicùngyênổnvậy.”Nămthứnăm,cấtđạiquânrabắcđóngởHánTrung,trướckhiđi,dâng

biểutâulênHậuChủrằng:“Tiênđếsángnghiệpchưalâunửađườngđãbănghà,naythiênhạchia

ba,Íchchâumỏimệt,quảlàsựnguycấptồnvongđãởngaytrướcmắt.Thếnênkẻbầytôichầuchựcchẳngdámlườinhácởbêntrong,kẻsĩcóchítrungthànhvong thânngoàicõi, làvìnhớđếncáiơn tringộcủaTiênđế,muốnđápđềncùngBệhạvậy.Bệhạnênrộngrãithánhminh,đểsángđứctốtcủaTiênđế, thúcđẩychíkhícủakẻsĩ,chẳngnênlàmbừamàtựcoirẻmình,dẫn dụ điều thất nghĩa, lấp con đường trung thực của kẻ can gián. Trongcungphủđềulàmộtthể,tưởngthiệnphạtác,chẳngnênphânbiệt.Nếunhưcóđiềusaiphạmhoặctrungthiện,nêngiaochosởtyluậnrõmàthưởngphạt,

để làmsáng tỏđạo lýcôngbằngsángsuốtcủaBệhạ,khôngnên riêng tưnghiênglệch,khiếnchokhuônphéptrongngoàisaikhác.Bọn Thị trung, Thị lang như Quách Du Chi-Phí Y-Đổng Doãn đều là

nhữnglươngthần,biếttoantínhmàtrungthuận,ấylàtiênđếđãlựachọnvàđểlạichobệhạ.Nguýchorằngviệcởtrongcung,chẳngkểlớnnhỏ,đềuphảibànkỹvớihọ,saumớithihành,nhưthếcóthểbồibổthiếusót,cóíchrộngrãi.TướngquânHướngSủngtínhhạnhthuầnthục,hiểurõviệcquân,đượcthửdùngngàytrước,Tiênđếkhenlàcótàicán,thếnênmọingườibànluậnvàtiếncửlàmĐôđốc.Nguýchorằngviệcởtrongdoanhtrại,ắtphảibànbạckỹvớiôngấy,ắtcóthểkhiếnhàngngũhoàthuận,địnhrõhơnkém.Thânvớihiềnthần,xalánhtiểunhân,ấylàlẽnhàTiềnHánđãhưng;thân

với tiểunhân,xa lánhhiền thần,ấy là lẽnhàHậuHánđãnghiêngđổvậy.ThờiTiênđếcònsống,mỗi lầncùngvới thầnđàmluậnvềviệcấy,khônglầnnàokhôngthanthởđauxótoángiậnchoHoàn-Linh(29).CácThịtrung,Thượngthư,Trưởngsử,Thamquânđềulànhữngbềtôitrungtrinhđếnchết,xinBệhạthânthiếtvàtindùnghọ,đượcthếtấtnhàHánhưngvượng,điềuđócóthểtínhngàymàđợiđượcvậy.Thầnvốnlàkẻáovải,đemthâncàyruộngởNamDương,mongtoàntính

mệnhởđờiloạn,chẳngcầnnổitiếngvớichưhầu.Tiênđếkhôngcoithầnlàkẻhènmọn,đemlòngchiếucố,balầntìmđếnkiếmthầnnơilềucỏ,hỏithầnvềviệcđươngthời,bởithếthầnrấtcảmkích,nguyệntheoTiênđếruổirong.Sau gặp lúc nghiêng ngả, nhận việc giữa lúc quân thua tướng bại, phụngmệnhlúcgiannguy,tínhđếnnayđãtrảihaimươimốtnăm.ThầnTùngChixétrằng:LưuBịthuachạyvàonămKiếnAnthứmườiba,

saiLượngđisứsangNgô.ĐếnnămKiếnHưngthứnămLượngdângbiểuBắcphạt,tínhrõchỉcóhaimươinăm.NhưvậyBịcùngLượngtươngngộ,trướclúcbạiquânmộtnămvậy.Tiênđếbiết thần cẩn thận, trước lúc lâmchungđãphó thácđại sự cho

thần.Từlúcphụngmệnhđếnnay,sớmkhuyalolắng,sợphụlạisựuỷthác,làmtổnhạiđếnđứcsángsuốtcủatiênđế,nênthángnămvượtLôgiang,vàosâu nơi đất không cây.Hán thư địa lý chí chép:DòngLô giang bắt đầu ởquậnTangcahuyệnCâuĐinh.NayphươngNamđãđịnh,binhgiápđầyđủ,đương lúc cầnkhích lệbaquân, bắcđịnhTrungnguyên,dốchết tàimọn,diệttrừkẻgianhung,trùnghưngHánthất,trởlạicốđô.NhưthếthầnmớibáođápđượcTiênđế,màtrungthànhvớichứcphậnmàbệhạđãgiaophó.Cònnhưviệcchâmchướclợihại,bàytỏlờitrung,đãcóDuChi-Y-Doãn

đảmnhiệmvậy.NhữngmongbệhạuỷthácđểthầnđượcđánhkẻnghịchtặcphụchưngnhàHán;nếuchẳngthànhcông,xinbắttộithần,đểbáocáocùngvong linhTiên đế.Còn như chẳng tiến dẫn được lời trung khiến cho đứckhôngđượchưngthịnhtấtphảitráchlỗicủaDuChi-Y-Doãn;Bệhạnêntự

mình toan tính,hỏihanđạophải, xétnạp lờingay, tuân theodi chiếucủaTiênđế.Thầnthụânmàcảmkíchkhôncùng,nayđươngởnơixa,dângbiểumàkhóc,chẳngthểnóihếtlời”.Liềnđó,LượngđemquânrađóngởMiệnDương.ViệcthứbaQuáchXungnóirằng:LượngđóngởDươngBình,saiNgụy

DiêndẫnbinhĐônghạ,Lượngchỉlưumộtvạnquângiữthành.TấnTuyênĐế(30)thống xuất hai mươi vạn binh chống Lượng, mà quân Diên bị lạcđường,TuyênĐếtheolốitắtmàđến,còncáchLượngchừngsáumươidặm,quândothámbáovớiTuyênĐếrằngLượngởtrongthànhbinhđơnlựcbạc.LượngcũngbiếtTuyênĐếsắpđến, tình thếbứcbách,muốnchạy tớichỗquâncủaDiên,nhưngkhoảngcáchquáxa,địch theovếtmà truyđuổi, tấtkhôngchạykịp,tướngsỹđềuthấtsắc,chẳngbiếtlàmsao.Lượngtỏýthảnnhiên,lệnhchotrongquânđềungảcờimtrống,khôngđượcrakhỏilềutrại,lại sai mở toang bốn cửa thành, quét đất dọn rửa. Tuyên Đế thường nóiLượnglàngườicẩntrọng,màgiờthấythếbênkiayếunhược,nghicóphụcbinh,bèndẫnquânvềphíabắcThúSơn.Hômsauvàogiờăncơm,LượngcườilớnbảovớicácvịThamtáthủhạrằng:“TưMãÝtấtbảolàtakhiếpnhược,chắcrằngcóphụcbinh,ắtmentheonúimàchạy”.Quândothámvềbáolại,quảnhưlờiLượngnói.TuyênĐếsaubiếtviệcđó,rấtlấylàmtiếchận.Luậnrằng:XétthấyDươngBìnhởHánTrung.KhiLượngmớiđóngquân

ở Dương Bình, Tuyên Đế còn làm đô đốc ở Kinh Châu, trấn giữ UyểnThành,đếnkhiTàoChânchếtđimớinắmquyềnởQuanTrungchốnggiữvớiLượng.Nguỵ từng saiTuyênĐế từUyểnThành đếnTâyThành phạtThục,gặpmưadầm,chẳngnêncông.Trướcsau là thế,chẳng thểnàođếnDươngBìnhgiaochiếnđược.NếuquảnhưlờiXungnói,TuyênĐếcóhaivạnquân,lạibiếtLượngbinhítlựcyếu,dẫunghicóquânmaiphục,đúngraphảibàyđặtbốphòngcẩntrọng,saolạibỏchạyngay?LạixétNguỵDiêntruyệnrằng:“DiênthườngtheoLượngraquân,muốnxinriêngmộtvạntinhbinh,cùngvớiLượngtheođườngkháchộiquânởĐồngQuan,Lượngkiềmchếkhôngcho;DiênvẫnthườngnóiLượngnhútnhát,thanthởrằngtàicủamìnhchẳngđượcdùnghết”.LượngcònchẳngchoDiênriêngmộtvạnquân,saođượcnhưlờiXungnói,làđangnắmgiữtrọngbinhởphíatrước,màtựthủ lạikhinhxuấtvậy?Vả lạiXungnóivớiPhùPhongvươngnhư thế, rõràngTuyênĐếquákémcỏi,nóichuyệnvớiconlạichêbaicha,lýchẳngthểdung,bảorằng:“PhùPhongvươngchorằnglờicủaXunglàđúng”,thếnênbiếtsáchấydẫntoànchuyệnhãovậy.Nămthứsáumùaxuân,LượngtungtintheolốiTàCốcralấyMithành,

saiTriệuVân-ĐặngChilàmnghibinh,chiếmgiữCơCốc.ĐạitướngquânTàoChânnhàNguỵcấtquânchốngcự.LượngthâncầmquânrađóngởKì

Sơn,quânnhungchỉnhtề, thưởngphạtđầyđủmàhiệulệnhnghiêmminh.Ba quận Nam An, Thiên Thủy, An Định phản Nguỵ hưởng ứng Lượng.QuanTrungrungđộng.Nguỵlượcchép:Lúctrước,quốcgiacholàThụctrungchỉcómộtmình

LưuBị.Bịđãchết,mấynămchẳngcóđộngtĩnhgì,bởithếcũngkhôngtínhchuyệnphòngbị;Chợtnghe tinLượngxuấtbinh, trongtriềungoàidãđềukinhhãi,ởLũngHữu-KỳSơn lạicàngđángngại,baquậnấycùnghưởngứngLượng.NgụyMinhĐế(31)sangTây trấn thủTrườngAn,mệnh choTrươngCáp

chốngcựLượng.LượngcửMãTắcđốcsuấtbaquânởtrướctrậncùngvớiCápđạichiếnởNhaiĐình.TốctráiphépcủaLượng,hànhđộngthấtthố,bịTrươngCápđánh tan.Lượngdờihơnmộtngànhộdân từTâyThànhvàoHánTrung.ViệcthứtưQuáchXungnóirằng:LượngraKỳSơn,haiquậnLũngTây-

NamAnhưởngứngrahàng,LượnglạivâyThiênThuỷ,pháKýThành,bắtđượcKhươngDuy,đuổimấyngàntraigáivàođấtThục.MọingườiđềuđếnmừngLượng,Lượngcaumặtkhôngvui tỏvẻ thươngxót, tạ rằng: “Khắptrongthiênhạ,chẳngaikhôngphảidânHán,uylựccủaquốcgiacònchưadấylênđược,khiếnchobáchtínhphảikhốnđốntrongmiệngsàilang.Mỗingườichếtđi,đềulàtộicủaLượng,lấyviệcấylàmừng,takhôngthẹnsaođược”.Bởi thếngườiThụcđềubiếtLượngnuôichídiệtNguỵ,chẳngphảichỉlànóithácrathếthôivậy.Luậnrằng:“LượngnuôichídiệtNguỵtừlâu,chẳngphảilúcấymọingười

mớibiết, vả lại bấygiờ raquân chẳng thành,bị tổn thất phải quayvề, baquậntheohàngchẳngthểlấyđược.CònKhươngDuy,chỉlàmộtkẻthấtphuởThiênThuỷ,bắtđượclàtổnhạichonướcNguỵsao?ĐượcmộtnghìnnhàởxứTâythành,chẳngbùnổimấtmátởNhaiĐình,coiđólàcônglao,màngườiThụcđềuđếnchúcmừngư?LượngđemgiếtTắcrồiphanhthâyđểtạtộivớibaquân.Rồiviếtsớtâu

lênHậuChủrằng:“Thầnvốntàihèn,trộmgiữngôicao,thâncầmmaoviệtthốngsoáibaquân,màchẳngthểnêucaominhpháp,lâmviệcsợhãi,đếnnỗicóviệctráimệnhlầmlỗiởNhaiĐình,ởphíaCơCốccũngkhôngsaophòngthủđược,nhữnglỗiấyđềulàbởithầnxétviệckhôngđếnnơi.Thầnđãkhôngsángsuốtnhìnngười,làmviệcuminh,nghĩaXuânThutráchtạithốngsoái,chứcphậncủathầnphảiđảmđươnglỗiấy.Xintựbiếmquanbabậc,đểphạt lỗi lầm”.HậuchủtheođógiángLượnglàmHữutướngquân,coiviệcthừatướng,vẫnnắmquyềnthốngsoáinhưtrước.HánTấnXuân thu chép:Có kẻ khuyênLượng tăng cường binh lực để

đánhNguỵ,Lượngnói:“Đạiquâncủa taởKỳSơn-Cơcốcđềunhiềuhơnđịch,thếmàchẳngthểphágiặclạibịquângiặcđánhtan,thếtấtchẳngphải

bởibinhlựcyếukém,màbởitạingườicầmđầuvậy.Naytamuốngiảmbinhxéttướng,sángphéptỏlỗi,tínhđếncáiđạobiếnthôngmaisau;nếuchẳnglàmđượcnhư thế, dẫunhiềubinh cũng chả íchgì!Từnayvề sau, nhữngngườitrungtínlolắngvìquốcgia,nênchuyêncầnsửalỗichota,tấtviệccóthểnên,giặcsẽbịtiêudiệt,cáicôngcóthểnhónchânmàđợivậy.”Rồixétkỹtừngviệcnhỏ,nêurõnhữngđiểmmạnh,chỉranhữnglỗilầm,cáorõvớithiênhạ,rồiluyệnquângiảngvõ,mưutoanviệcvềsau,lạikénchọnbinhsĩđểrènluyện,đểdânchúngquênđithấtbạiđãqua.LượngnghetinQuyềnpháTàoHưu,quânNguỵphảikéovềphíađông,QuanTrungsuyyếu,thángmườimộtnămấy,dângbiểulênHậuchủrằng:“Tiênđế loHán-tặckhông thểchungngôi,vươngnghiệpchẳng thểyên

một nửa, nên uỷ thác cho thần thảo phạt giặc giã.BởiTiên đế sáng suốt,lượngđượctàimọncủa thần,nênbiết rằngthần thảophạt là lấyyếuđánhmạnh; nhưngnếukhôngđánhgiặcnghiệpvương sẽmất; chỉ ngồimàđợimất,aisẽchịuđánhgiặc?ĐólàcáicớđểTiênđếủytháclạichothầnmàkhôngnghingại.Từngàythầnlĩnhmệnh,ănkhôngngon,ngủkhôngyên,chỉnghĩđếnviệcBắcchinh,nêntrướcdẫnquânxuốngphươngNam,thángnămvượtLôgiang,vàosâunơiđấtkhôngcây,nhiềungàyđóikhát.Thầnchẳngphảikhôngtiếcthânmình,bởivươngnghiệpchẳngđượctoànvẹnởThụcđô,nênphảixôngphavàochốnnguynamđểkhỏiphụlòngTiênđế,màkẻnghị luậnbảorằngchẳngphảikếhay.Naykẻđịchđangmỏimệtởphíatây,lạilolắngởphíaĐông,binhphápdạyrằngphảithừalúcđịchđangmệtnhọcmàđánhtới.Thầncẩntrọngxintấutrìnhmọinhẽ:CaoĐế(32)sángtựanhậtnguyệt,mưuthầnuyênbác,thếmàphảivượtmọi

hiểmnguychịu thương,bịnguy rồi saumớiđượcan.Naybệhạchưa thểsánhbằngCaoĐế,mưu thầnchẳngđượcnhưLương-Bình(33)mà lạimuốnlấykếlâudàiđểthủthắng,ngồiyênđểanđịnhthiênhạ,đólàđiềuthứnhấtthầnkhônghiểunổi.LưuDo-VươngLãng(34)chiếmcứchâuquận, lậpkếsáchvỗyên,dẫndụ

lờithánhnhân,mọingườicònmanglòngngờvực,khónóiralời,nămnàykhông ra đánh, năm sau chẳng cất quân, khiến cho Tôn Sách ngày càngmạnhmẽ, thâu tómcảxứGiangĐông,đó làđiều thứhai thầnkhônghiểunổi.TàoTháomưu kế kỳ tuyệt hơn người, dùng binh phảng phất nhưTôn-

Ngô(35),thếmàvẫnbịkhốnởNamDương,gặphiểmởÔSào,nguynanởKỳLiên,bịbứcởLêDương,mấylầnthuatrậnởBắcSơn,suýtchếtởĐồngQuan, sau mới tạm yên định được một thời, huống chi thần tài mọn, lạimuốnkhôngtrảinguynanmàyênđịnhđược,đólàđiềuthứbathầnkhônghiểunổi.

TàoTháonămlầnđánhXươngBámàkhôngxong,bốnlầnvượtSàoHồmàkhông thành, tin dùngLýPhụcmàLýPhụcmưumô, uỷ thác choHạHầumàHạHầubại trận,TiênđếthườngkhenTàoTháolàngười tàigiỏi,còncóchỗkémấy,huốnghồthầnlàkẻkémcỏi,lẽnàolạinắmchắcphầnthắng?Đólàđiềuthứtưmàthầnkhônghiểunổi.TừlúcthầnđếnHánTrung,trongkhoảngmộtnăm,đãmấtTriệuVân(36),

DươngQuần,MãNgọc,DiễmChi,ĐinhLập,BạchThọ,LưuCáp,ĐặngĐồng, cùng hơn bảy chục tướng giữ đồn, là những mãnh tướng ít thấy.NhữngTánkỵ,VũkỵngườiTung-Tẩu-ThanhKhươngcũngmấthơnmộtnghìnngười,nhữngngườiấyđềulàtinhhoathuthậptrongvàichụcnăm,từbốnphương,chẳngphảitừmộtchâumàcóđược,thếmàchỉvàinăm,đãmấtđếnhaiphầnba,biết lấygìđểđánhgiặc?Đó làđiều thứnămthầnkhônghiểunổi.Naydânnghèoquânmỏi,việclạichẳngthểdừng,việcchẳngthểdừng,tất

phảichạyngượcchạyxuôitổntâmhaotrí,mànaychẳngsớmliệu,muốnlấymộtchâuđểmưutoanđánhgiặclâudài,đólàđiềuthứsáuthầnkhônghiểunổi.Việckhóbànđịnh,chínhlàviệcấyvậy.XưakiaTiênĐếthuaquânởSở,

lúcbấygiờ,TàoTháovỗtay,bảolàthiênhạđãđịnh.SaunàyTiênđếliênminhvớiNgô-Việtởphíađông,giữBa-Thụcởphíatây,cấtquânbắcchinh,HạHầumấtđầu,ấylàTháothấtkếmànghiệpHánsắpthànhvậy.VềsauĐôngNgôphảnbộiminhước,QuanVũbịdiệt, rồi sai lầmvấpngãởTỷQuy,TàoPhi xưng đế. Phàmnhững việc như thế, khómà biết đến được.Thầncúccungtậntuỵ,đếnchếtmớithôi,đếnnhưviệcthànhbạiđượcmất,chẳngphảithầnsángsuốthayđủtàinăngmàbiếttrướcđược”.LiềnđócóchiếndịchTánQuan.BiểunàykhôngcótrongGiaCátLượng

tập,màthấyđượcởsáchMặckýcủaTrươngNghiễm(37).Mùađông,LượnglạiraTánQuan,vâyTrầnThương,TàoChânchốngcự,

Lượnghết lươngphảiquayvề.Nguỵ tướngVươngSongdẫnkỵbinh truyđuổiLượng,Lượnggiao chiến, phá được, chémchết Song.Năm thứ bảy,Lượng sai Trần Thức tiến công VũĐô-ÂmBình. Thứ sử Ung Châu nhàNguỵlàQuáchHoàidẫnquânmuốntậpkíchThức,LượngtựmìnhdẫnquânraKiếnUy,Hoàiphải luibinh,Lượnglấyđượchaiquậnấy.HậuchủviếtchiếugửiLượng,rằng:“ChiếndịchNhaiĐình,lỗibởiMãTốc,khanhlạilấylàm lỗi củamình, tựxinbiếmchức,bởi tôn trọngýkiến củakhanh, trẫmmiễncưỡng thuận theo.Songnăm trướckhanhđã làm rạngdanhquân ta,chémchếtVươngSongmang tai tráivềdâng;nămnayviễnchinh,QuáchHoài phải trốn chạy, hàng phục được các bộ tộc Đê-Khương, thu về haiquận,uytrấnkẻhungnghịch,côngtrạngđãrõrệt.Naythiênhạđangnhiễuloạn,kẻđịchđầusỏchưabịtiêudiệt,khanhvângmệnhgánhvácviệclớn,là

rườngcộtquantrọngcủaquốcgia,màởđịavịuỷkhuấtđãlâu,chẳngphảilàđiềuhayđểbiểudươngkẻsỹ.NayphụcchứcThừatướngchokhanh,xinchớchốitừ”.HánTấnxuânthuchép:Nămấy,TônQuyềnxưngtônhào(38),cùngquần

thầnsuytônnhịđế(39)bácáothiênhạ.Mọingườibànluậnchorằngviệcgiaohiếulàvôích,màdanhbấtthuận,nênsángrõchínhnghĩa(40),cắtđứtminhước.Lượngnói:“Quyềncótâmýtiếmnghịchđãlâu,quốcgiasởdĩbỏquaýđồgâyhấnấy,cầulấythếỷgiốccứugiúpnhau.Naynếucôngnhiêntuyệtgiaovớihọ,ắtthùhậncủahọvớitarấtsâusắc,đươngnhiênchúngtaphảidờiquânsangđông,cùngvớihọđấulực,thôntínhđấtđaicủahọ,rồimớitínhđếnchuyệnTrungnguyên.Hiềmvìbênấyhiềntàiđôngđúc,đồnglòngnhất ý, chưa thểmột sớmdẹpyên.Dừngbinh giằng co, ngồimàđợi già,khiếnkẻđịchởphươngbắcđượclợi,chẳngphảilàthượngsách.XưaHiếuVănphảinhúnnhườngvớiHungNô(41),TiênđếcùngvớiNgôkếtminh,đềulàứngvớicáilẽquyềnmưubiếnthôngvậy,cầnphảinghĩtớilưọiíchsâuxa,chớnênlàmviệclỗmãnggâychiarẽ.NaybànđịnhđềuchorằngQuyềnđượclợiởthếbachânđỉnh,chẳngngangsứcvớingười,ướcvọngđãđượcmãnnguyện,màchẳngcóýmuốnlênbờnữa,xétđiềuấy,tưởngrằngđúngmà lại sai. Sao vậy? Bởi vì Quyền trí lực chẳng đủ, nên chỉ giới hạn ởTrườngGiang tự thủ;Quyền chẳng đủ sức vượtTrườngGiang, cũng nhưgiặcNguỵ chẳng thể vượt quaHánThuỷ, đều chẳng phải lực có thừamàthấylợichẳnglàm.Nếunaytamangđạiquânthảophạt,trênthìcùngvớihọphânchiađấtđai(42)mưutínhvềsau,dưới thì thu lấydânmởrộngbờcõi,bàyrauyvũbêntrong,họchẳngngồiyênvậy.Víbằnghọánbinhbấtđộnggiữtìnhhoàhảo,khitaBắcphạt,chẳngphảilonghĩvềphíaĐông,màđịchquânởHàNamchẳngdámvềhếtphíaTây,cáilợiấy,cũngđãlàtolớnlắmrồi.CáitộitiếmxưngcủaQuyền,chưanênlàmrõvậy”.RồisaiVệuýTrầnChấnđếnchúcmừngQuyềnlênngôiđế.Nămthứchín,LượnglạiraKỳsơn,lấytrâugỗvậnchuyểnlươngthảo.HánTấnxuân thu chép:LượngvâyKỳSơn, chovời vua rợTiênTi là

KhaBỉNăng,BỉNăngđếnphíabắcThạchThànhhưởngứngLượng.BởiĐạitưmãTàoChânnhàNguỵđangốm,TưmãTuyênVươngtừKinhChâuvề triều,NguỵMinh nói: “PhươngTây có việc trọng đại, phi tướng quânkhôngcònaiđểphóthácnữa”.RồisaiTuyênVươngđivềTâyđếnTrườngAn, đôn đốc bọn Trương Cáp, Phí Diệu, Đới Lăng, Quách Hoài. TuyênVươngsaiDiệu-LănggiữbốnnghìntinhbinhphòngthủThượngNhai,cònlạiđềusangtâycứuKỳSơn.CápmuốnchiabinhđóngởUng-My,TuyênVươngnói:“Tađồrằngđểđộclậpđảmđươngviệcnơitiềntuyến,chỉcònmỗitướngquânvậy;nếutướngquânchẳnggánhvácmàphânbinhlàmtiền

hậu,lạigiốngnhưnướcSởchiaquânlàmbacánhrồibịKìnhBốđánhbạingàytrước(43).”Rồitiếnbinh.Lượngchiavâyđánh,lạithânchinhđónđánhTuyên Vương ở Thượng Nhai. Quách Hoài-Phí Diệu tập kích Lượng, bịLượngđánhtan,nhânđógặthếtlúamạchởngoàiđồng,gặpTuyênVươngởphíađôngThượngNhai,TuyênVương thubinhcậyhiểmmàgiữ,haibênkhônggiaochiến,Lượngđànhdẫnquânquayvề.TuyênVươngbám theoLượngđếnLỗThành.TrươngCápnói:“Bênkia từxađếnđánh ta,muốnđánhkhôngđược,ấylàtakhôngđánhmàcólợi,muốndụngkếlâudàiđểkiềmchếhọ.VảlạiKỳSơnbiếtrằngđạiquânởgầnđây,cũngyêntâmcốthủ, tacó thểdừngviệnđóngbinhgiữvững thếnày,nênchiamộtđộikỳbinh,bấtngờvòngphíasauđánhtậphậu,chứchẳngnêntiếnquânmàkhôngdám quyết đấu, ngồi yênmột chỗ khiến người dânmất cả hy vọng. NayLượngítquân thiếu lương,cũngphải rútvậy.”TuyênVươngkhôngnghe,vẫnbámtheoLượng.Đãvậy,lạilênnúilậpdoanhtrại,nhấtđịnhkhônggiaochiến.GiáHủ-NguỵBìnhmấy lầnxinđánh,nhânđónói: “Công sợThụcnhưcọp,làmtròcườichothiênhạsao!”Tuyênvươnglấylàmtứcgiận.Chưtướngđềuxinđánh.ThángnămngàyTânTị,mớisaiTrươngCáptấncôngHàBìnhkhiấyđangcanhgiữvòngvâyphíaNam,còntựmìnhởtrungquânđốiđầuvớiLượng.Lượng saiNguỵDiên-CaoTường-NgôBanđếnđánh,thắng lớnmột trận, thu đượcba ngàn thủ cấp cùng áo dầy, giáp đen nămngànbộ,cungcứngbangànchiếc,TuyênVươngquayvềgiữvữngdoanhtrại.SauLượnghết lươngphải luiquân,cùngNguỵ tướngTrươngCápgiao

chiến,bắnchếtCáp.Việc thứ năm Quách Xung kể rằng: Nguỵ Minh đế thân chinh chống

Thục,đóngởTràngAn,saiTuyênVươngđốcsuấtTrươngCápcùngchưquân ở các xứ Ung-Lương hơn ba mươi vạn, ba quân ngầm tiến, nhằmhướngKiếmCác.LượngbấygiờởKỳSơn,cờquạtnghiêmchỉnhkhígiớisắcbén,giữvữngnhữngnơihiểmyếu,cứmườibinhđượcthayhai,tạiđóđangcótámvạnbinh(44).BấygiờquânNguỵdàn trận,đúng lúcđổibinh,cácThamtáđềuchorằngthếgiặccườngthịnh,khôngcóbinhlựcchẳngthểđối địch, nên quyền biến đình binh lại thêmmột tháng, để giữ thanh thế.Lượngnói:“Talàthốngsoáicầmquân,lấyđạitínlàmgốc,naylạithấttín,đólàviệcngườixưalấylàmtiếc;quânlínhđượcvềđãthuxếphànhtrangchờđợi,vợconởnhàvươncổhạc trôngngóng từngngày,dẫugặpchinhchiếngiannguy,tínnghĩachẳngthểbỏ”.Rồicứtruyềnlệnhchoquânlínhđượcđi.Bởithếkẻđượcđiđềucảmđộng,xinởlạiđánhmộttrận,kẻởlạiphấnchấn,dẫuchếtcũngcamlòng.Chúngđềunóirằng:“ÂncủaGiaCátcông, chết cũng chẳng thể báo đáp được.” Đến ngày lâm trận, chẳng aikhông rút đao tranh nhau xông lên,một địch nổimười, giết TrươngCáp,

đánhluiTuyênVương,đạithắngmộttrận,ấychỉbởigiữvữngchữtínmànêncôngvậy.Luậnrằng:ThầnTùngChixét:LầntrướcLượngraKỳSơn,NguỵMinh

ĐếđíchthândẫnquânđếnTràngAn,nămấychẳngtrởlạinữa.VảlạiđạiquâncủaLượngđangởQuan-Lũng,ngườiNguỵsaocóthểvượtquaquâncủaLượngđể thẳnghướngKiếmCácmà tới?Lượngởchiến trường,vốnkhôngtínhởlâudài,saolạichoquânThụcvềnghỉngơi,đềulànóinhữnglờitráivớilẽthườngvậy.TônThịnh-TậpTạcXỉđãtìmkiếmnhữngđiểmdịđồng,khôngbỏsótđiềugì,màđềukhôngghichéplờiXungnói,biếtlờiấyđaphầnlàngangtráivậy.Nămthứmườihai,Lượngđemhếtbaquân theo lốiTàCốc tiến ra, lấy

ngựa máy để vận chuyển, chiếm núi Võ Công trên Ngũ Trượng nguyên,cùngvớiTưmãTuyênvươngđốitrậnởbờnamsôngVị.Lượngthườnglolắngviệclươngthảochẳngchuyểnkịp,khiếnchícủamìnhchẳngtỏ,bởithếchiabinhlậpđồnđiền,muốnlàmkếởlâudài.QuânlínhlàmruộnglẫnvớidânnơibãisôngVị,màtrămhọancư,quânlínhkhôngcóchútriêngtư.Hán Tấn xuân thu chép: Lượng từ lúc đến, mấy lần dụ chiến. Tuyên

Vươngcũngdângbiểuvề triềucốxinđượcđánh.NguỵsaiVệuýTânBìcầmcờtiếtđếnkhôngchođánh.KhươngDuynóivớiLượngrằng:“TânTáTrịmangcờtiếtđến,quângiặctấtkhôngrađánhvậy.”Lượngnói:“Bênấyvốnkhôngmuốnđánh,sởdĩcốxinđượcđánh,cốtđểyênbụngquânđấythôi.Tướngởtrongquân,mệnhvuacóchỗkhôngtheo,vínhưcóthểthắngta,háphảiđixanghìndặmđểxinđánhsao!”NguỵthịXuânthuchép:SứcủaLượngđến,Vươngchỉhỏichuyệnănngủ

vànhữngviệclàmhàngngày,chẳnghỏihangìđếnviệcbinh.Sứthưarằng:“GiaCátcôngthứckhuyadậysớm,ánphạttừhaimươigậytrởlên,đềutựmìnhxéthỏi;màmỗibữaănchẳngđượcmấythưng(45)“.TuyênVươngnói:“Lượngsắpchếtrồivậy!”Cầmgiữnhauhơntrămngày.Thángtámnămấy,Lượngốmnặng,mấtở

trongquân,lúcấyđượcnămmươitưtuổi.Nguỵthưchép:Lượngthếcùnghếtlương,lobuồntứcgiậnđếnthổhuyết,

mộtđêmđốtnhangtrongdoanhrồixuabinhtrốnchạy,vàotớicốc,đãphátbệnhmàchết.HánTấnXuânthuchép:“LượngchếtởQuáchthịổ”.TấnDươngthu(46)chép:“Cóngôisaomàuđỏcósừngnhọn,từphíađông

bắcbayvềtâynam,rơixuốngdoanhtrạicủaLượng,balầnrơixuốngrồilạibaylên,loésángrồivụttắt(47).LátsauLượngchết”.ThầnTùngChichorằngLượngmấtởbãisôngVị,ngườiNguỵlầntheo

dấuvếtlénđuổitheo,cáihìnhthếđượcthua,chưathểlườngđược,màbảo

rằngLượng bị thổ huyết, chỉ là nhân việcLượng chếtmà tự khoa trươngvậy.NgườinhưKhổngMinhlàbậcmưulược,hávìTrọngĐạtmàthổhuyếthay sao? Sau này LưuCôn thua quân, có tấu lên TấnNguyên đế(48)rằng:“Lượngthuaquânthổhuyết”,ấylàbởitintheonhữngghichéphưhãomànóivậy.Cònnóirằngvàocốcrồichết,làbởingườiThụcvàođếncốcmớipháttangvậy.ĐếnkhiquânThụcđãbỏđi,TuyênVươngđếnxemxétquândoanhluỹở

đó,nói:“Thậtlàkỳtàithiênhạvậy!”HánTấnXuânthuchép:BọnDươngNghichỉnhđốnquânsĩrútvề,bách

tínhcấpbáoTuyênVương,TuyênVươngđuổitheo,KhươngDuyvânglệnhNghi quay cờ gióng trống, nhằm hướng Tuyên Vương đón đánh, TuyênVươngbèn luibinh,khôngdámbứcbách.BọnNghi lạinghiêmchỉnhđộingũmà đi, về đến cốcmới cho phát tang.Nhân chuyệnTuyênVương sợphảiluibinh,trămhọvìchuyệnấycócâungạnngữrằng:“TửGiaCátnăngtẩusinhTrọngĐạt(49)”.CóngườimáchchuyệnấyvớiTuyênVương,TuyênVươngbảo:“Tachỉcó thể liệuđượcviệcsống,chẳng liệuđượcviệcchếtvậy!”LượngdimệnhđượctángtạiĐịnhQuânSơnthuộcHánTrung,mộphần

tựavàonúi,mảchỉđủchứaquantài,liệmbằngquầnáobìnhthường,khôngchôn theo tài vật.Chiếu viết rằng: “Chỉ ngài văn võ kiêm toàn, sáng suốtthànhthực,chịumệnhtháccô,đemthânphòtrẫm,hưngdòngđãtuyệt,chímưudẹploạn;sửaviệcbinhcơ,chinhchiếnliềnnăm,thầnvũhiểnhách,uytrấn tám phương, lập công lớn vào thời cuối Hán, công lao sánh tựa Y-Chu(50).Saochẳngxótthương,việclớnchưathành,gặpbệnhmàthác!Lòngtrẫmđớnđau,timgantannát.Trọngngườiđứclớncôngđầu,tênhiệukhắcsâu,danhcònsángmãivềsau,tiếngthơmbấthủ.NaysaisứlàTảtrunglangtướngĐỗQuỳnhcầmcờtiết, truytặngngàiấnthụThừatướngVõHươngHầu, thuỵ hiệuTrungVũHầu.Hồn thiêng có linh, xin về thượng hưởng.Thanôithươngthay!Thanôithươngthay!”Lúctrước,LượngtựviếtbiểutâulênHậuchủrằng:“NhàthầnởThành

Đôcótámtrămgốcdâu,ruộngxấumườilămkhoảng,cáiănmặccủaconcáixemrađầyđủ.Đếnnhưthầngánhvácviệcởbênngoài,cũngchẳngcógìkhácngười,cáiăncáimặcđềutrôngvàocửaquan,chẳngchúttơhàochoriêngmình, ấy là để lâu dài thước tấc vậy.Đến ngày thầnmất, trong nhàchẳngđểthừagấmvóc,bênngoàikhôngcóđiềnsảndưdôi,chínhlàđểkhỏiphụlạilòngtintưởngcủaBệhạvậy”.SaunàyLượngchết,quảđúngnhưlờiđãnói.

[CHÚTHÍCH](1)LàGiaCátLượngtruyệndoTrầnThọviết.(2)LươngPhụNgâmnguyênlàkhúccacổcủanướcTềthờiChiếnQuốc,

kểvềsựtíchtểtướngnướcTềlàÁnAnh,dùnghaiquảđàogiếtbadũngsĩ.ÁnAnh thấybangười kiêungạo, sợ rằngnếuhọhợp sức sẽnguyhại tớiquốcgia,mớibàykếđểbadũngsĩtranhnhauhaiquảđào,cuốicùngcảbangườivìsĩdiệnmàtựsátcả.(3)TứcTrầnQuầnvàTưMãÝ.(4)TưMãTươngNhư,mộtdanhthầnnhàHán.(5)TứcTưMãHuycòngọilàThuỷKínhtiênsinh.(6)TứcLưuBiểu.(7)ThânSinh,TrùngNhĩlàhaiconcùngchakhácmẹcủavuaTấnlàHiến

Công.ÁithiếpcủavuaTấnlàLyCơ,cócontrailàHềTề,vìmuốnconmìnhđược kế vịmới dèmpha với vuaTấnnhằmgiết ThânSinh vàTrùngNhĩ.ThânSinhở lại triều đinh bịmắcmưuphải tự sát, TrùngNhĩ trốnở bênngoàinênthoátnạn,saunàylênlàmvuaTấn.(8)Xưakhibắtđượcphạmnhânthườngđểdongtrênxetù,đikhắpđường

chợ,gõtrốngđểdântìnhđếnxemvànhậnmặthungthủ.(9)SáiMạolàanhvợBiểunắmquyềnto,BiểuyêuTông(conthứdoSáithị

đẻra),ghétKỳ(convợcả),BiểuđangngảvềphehọSái.(10)LưuBịtừngnhậnchứcDựchâumụcnênđượcgọilàLưuDựchâu.(11)VùngHánNamtứclàkhụcvựcphíaNamsôngHán,tứcđấtKinhchâu.(12)ỞđâyýnóirằngTháođãpháđượcThiệu.(13)TứcTrươngChiêu.(14)HiếuNitứclàViênTửvậy.(15)LâmTrưngnaythuộctỉnhHồNam,nằmgiữa3quậnkểtrên,rấtthuận

tiệngiaothông,cóthểđiềuhànhhậucầnrấthợplýchocảvùng.(16)TảtướngquânlàchứccủaLưuBịdoHánHiếnđếphongcho.Lượng

tạmcoi việcởphủ sự củaLưuBị, khi ấyBị thườngđi chinh chiếnởbênngoài.(17)ÝlànămKiếnAnthứhaimươisáu.Trênthựctế,nămKiếnAnthứhai

mươilăm,tháng10,HánHiếnĐếbịTàoPhitruấtngôi,tháng4nămsauBịxưngđếkếtụcnhàHán.(18)NgôHán,CảnhYểmvàCảnhThuầnđềulàbầytôicủaHánQuangVũ

ĐếLưuTú.ThếTổtứclàQuangVũĐế,đãđánhdẹpVươngMãng,theolờikhuyêncủaquầnthầnlênngôihoàngđế,lậpranhàĐôngHán.(19)Nguyênvăn:Phảinằmtrongchảonướcnóng,khônghiểuvìsaolạicó

câunày.TheoSửkýcủaTưMãTửTrường,HạngVũbảnkỷthìHạngVũtựtửbênbờsông.(20)Trần Sùng, Trương Tủng là người thời nhà Tân xưng tụng Vương

MãnggiúpMãngcướpngôinhàTâyHán.(21)TứcHánQuangVũđế.(22)MạnhĐứctứcTàoTháo.(23)ThầnkhíởđâytrỏvàongôiHoàngđếvậy.(24)TứcTàoPhi.(25)TôTầnvàTrươngNghi,nhữngbiệnsỹnổidanhđờiChiếnquốc.(26)HoanĐâu làmột trong tam đại thủ lĩnh củaMiêu Tộc, vì bất phục

Thuấnnêngâyloạn,saubịThuấndẹpđược.(27)HaitrongnămngườibềtôicủavuaThuấnkhixưarấtđượccangợi,

đólà:Vũ,Tắc,Tiết,CaoDao,BáÍch.(28)Hànmặclàbútmực,ýchỉnhữngngườitheonghiệpvănchương.(29)TứcHoànĐế,LinhĐếnhàĐôngHán.(30)TưMãÝ.(31)TứcTàoTuấn.(32)TứcHánCaoTổ,ngườilậpravươngtriềuTâyHán.(33)TrươngLương,TrầnBìnhđềulànhữngmưuthầnnổidanhgiúpHán

Caotổhưngvươngnghiệp.(34)LưuDolàthứsửDươngChâu,VươngLãnglàtháithúCốiKêthuộc

GiangĐông.HaingườinàyđềubịTônSáchđánhtancả.(35)TônVũ,NgôKhởilànhữngnhàquânsựtàigiỏiđờiChiếnquốc.(36)CómộtchitiếtđángngờlàTriệuVân,mộtmãnhtướnghàngđầucủa

ThụcHán,ôngmấtsaukhiLượngraquânphạtNguỵ lần thứhai,màbàibiểunàylạicótrướcđó?VìsaoGiaCátLượngcónhầmlẫnvôlýnhưthế?Đây làmộtchi tiếtmàhọcgiảđờisausuy luậnrằng trước tácnàykhôngphảidoGiaCátLượngviếtra.(37)TrươngNghiễmtácgiảsáchMặcKýlàngườixứĐôngNgô.(38)Xưngđế.(39)TứclàtruytônTônKiên,TônSách.

(40)NhàThụcHánnốihươnghoảnhàHán,tựcoimìnhlàchínhthống.ÝcácquanlạiThụcHánchorằngNgôxưngđếtứclàtiếmxưngvậy.(41)NhàHánthờiHiếuVănĐếbịquânHungNôvàocướpphá,HiếuVăn

ĐếphảicầuhoàvớiHungNô,gảcôngchúachovuaHungNô.(42)TỏýđemquânBắcphạtvàcùngphânchiagiangsơncủaTàoNguỵ.(43)HánCaoTổthốngnhất thiênhạ,KìnhBốlàmphản,đemquânđánh

nướcSở.TướngSởmuốnchialàmbađạoquân,hòngcứulẫnnhau,cholàhay.Cóngườinói:“Bốrất thạoviệcdùngbinh.Nay ta táchquân làmbacánh,nếumộtcánhquânbịbạitấthaicánhquânkiađềubỏchạy,làmsaocứuđược nhau?”.TướngSở khôngnghe, quả nhiên khiBố đánh tanmộtcánhquân,haicánhquânkiađềubỏchạycả.(44)Tạm luận theo ý của sáchHán Tấn Xuân Thu như sau, Lượng xuất

mườivạnquânbắcphạt,muốnchoquânsĩđượcnghỉngơi,vậynênmườivạnbinhthìchohaivạnbinhđượcnghỉởtuyếnsau,nhưvậyởtiềntuyếnluôncótámvạnbinh.(45)Thưngtứclàmộtlưngbátvậy.(46)SáchcủaTônThịnh,ngườinướcNgô.(47)Nguyênvăn:Vãngđạihoàntiểutứclàlúclớnlúcnhỏ,dịchthoátý.(48)TấnNguyênĐếlàTưMãDuệvuanhàĐôngTấn.TưMãViêmlậpnhà

Tấnđượcmấychụcnămthìxảyloạnbátvương,TấnNguyênĐếsauchỉlàmchủđượcvùngGiangNam.LưuCônlàbầytôicủaTấnNguyênĐế.(49)Tứclà“GiaCátchếtcònđuổiđượcTrọngĐạtsống”.(50)YDoãn,ChuCônglànhữnghiềnthầnnổitiếngđờinhàThương,Chu.

QUYỂN6-QUANTRƯƠNGMÃHOÀNGTRIỆUTRUYỆN

QuanVũ,TrươngPhi,MãSiêu,HoàngTrung,TriệuVân.

HOÀNGTRUNGTRUYỆNHoàng Trung tự Hán Thăng, người Nam Dương. Kinh Châu mục Lưu

BiểulấylàmTrunglangtướng,đểTrungcùngngườicháulàBàntrấngiữDuhuyện,TrườngSa.TàoCôngchiếmđượcKinhChâu,choTrungkiêmchứcTỳ tướng,vẫn theo tráchnhiệmcũ, lệ thuộcTrườngSa thái thúHànHuyền.TiênChủđịnhcácquậnphíanam(1),Trungquyphục,theoTiênchủvào Thục. Tại ải Hà Manh nhận lệnh, kéo quân quay về tấn công LưuChương, Trung thường đi đầu xung trận, dũng cảm, cương nghị trùm baquân.ÍchChâubìnhđịnh,TrungđượcphonglàmThảoLỗtướngquân.NămKiếnAnthứ24,(Trung)từĐịnhQuânSơnởHánTrungtấncôngHạHầuUyên.QuânUyênrấttinhnhuệ,Trungxuaquântiênphong,chỉtiếnkhônglùi, khuyến khích sĩ tốt, trống chiêng vang trời, quân reo động cốc, nhấtchiếntrảmUyên,quânUyênđạibại.ĐượcthănglàmChinhtâytướngquân.Cùngnămđó,TiênchủlàmHánTrungVương,muốndùngTrunglàmhậutướngquân.GiaCátLượng thuyếtTiênchủ rằng:“Danh tiếngcủaTrung,không thể so với Quan, Mã(2). Mà nay lại được liệt ngang hàng. Mã,Trương(3) ở gần, chứng kiến công lao của Trung, còn có thể khuyên bảođược; Quan(4) chỉ nghe từ xa, sợ tất chẳng bằng lòng, e rằng không thểkhuyênbảođược”.Tiênchủnói:“tatựcócáchphângiải”.RồiphongTrungnganghàngnhữngngườiấy,tướcquannộihầu.NămsauTrungmất,đượctruytặngthụyhiệulàCươngHầu.ConlàTựchếtsớm,khôngcóngườinốidõi.

QUANVŨTRUYỆNQuanVũtựVânTrường,trướccótựlàTrườngSinh,ngườiởhuyệnGiải

LươngquậnHàĐông.Sau(cótội)bỏxứlưulạcđếnTrácQuận.Tiênchủtậphợpmọingườitrongvùng (5),VũvớiPhicũngtheohầu.TiênchủlàmBìnhNguyêntướng,lấyVũ-PhilàmBiệtbộtưmã,chianhauthốnglĩnhbộkhúc(6).Tiênchủcùngvớihaingườingủcùnggiường,tìnhthânthiếtnhưhuynhđệ.Khicóviệccông,haingườiđứnghầutrọnngày,mọithứđềudoTiênchủchutoàn,chẳngtịhiềmgiankhổ.Thụckýviết:TàocôngcùngvớiLưuBịvâyLãBốởHạBi(Phì),Bốsai

TầnNghi Lộc đến cầu cứu,QuanVũ bày tỏ với Tào công, xin được lấyngườiấylàmvợ,Côngưngcho.Bốbịphá,VũlạitỏývớiCông.Côngngờrằngngườiấyhẳncónhansắc,mớisaiđóntrướcvềxem,thầmtínhgiữlạikhôngchođi,Vũtronglòngbấtan.ViệcấysáchNguỵthịXuânThucũngkhôngnóikhácTiênchủđánhúpTừchâucủaThứsửXaTrụ,saiVũgiữthànhHạBi,coi

việcTháithú,Nguỵthưchép:lấyVũđốcxuấtviệcởTừchâu,BịthânđếnBáihuyện.NămKiếnAn thứnăm,TàocôngĐôngchinh,Tiênchủ thuachạysang

vớiViênThiệu,TàocôngbắtđượcVũđemvề,báilàmThiêntướngquân,bancho lễcựchậu.Thiệu saiĐại tướngquân (7)NhanLươngđánhĐôngquậnTháithúLưuDiênởBạchMãthành,TàocôngsaiTrươngLiêucùngvớiVũ làm tiênphongđánh lại.Vũ trôngxa thấyLươngởdưới lọng chỉhuy,liềnraroiquấtngựaxôngtớiđâmchếtLươnggiữavạnquân,chémlấythủ cấp rồi quay về, chư tướng củaThiệu chẳng ai dám làmgì,BạchMãđược giải vây. Tào công liền phong choVũ làmHán Thọ đình hầu. Lúctrước,TàocôngthấyVũlàngườihùngtráng,muốntỏýlưulạilâudài,mớibảoTrươngLiêurằng:“Khanhhãylấycáitìnhcủatađếnướmhỏiyxem.”LiêuliềnlấyýấyrahỏiVũ,Vũthởdàinói:“TabiếtTàocôngđãitarấthậu,nhưngtađãchịuhậuâncủacủaLưutướngquân,thềcùngsốngchết,chẳngthểbộiước.Tathàchếtchứchẳngởlạiđược,ýtamuốnlậpcôngđểbáoơnTàocôngrồi sẽ rađi”.LiêuđemlờicủaVũvềbáo lạivớiTàocông,Tàocôngcảmnghĩaấy.PhóTửviết:LiêumuốnbẩmvớiThái tổ, lại sợThái tổgiếtVũ,không

bẩm,lạisợtráiđạoquânthần,bènthanthởrằng:“Tàocông,làchúata;Vũ,là anh emcủa ta.”Đànhphảibáo lại.Thái tổnói: “Thờchúakhôngquêngốc,thậtlànghĩasĩthiênhạvậy.Khinàothìngườiấysẽđi?”Liêuđáp:“Vũchịuơnsâucủachúacông,nhấtđịnhlậpcôngbáođáprồimớirađi.”

TớikhiVũgiếtNhanLương,TàocôngbiếtVũtấtbỏđi,bèntặngthưởngthêmrấthậu.Vũliềngóighémhếtnhữngđồthưởngđểlại,viếtthưcáotừ,rồiđiđếnchỗTiênchủởbênquânViên.Tảhữumuốnđuổitheo,Tàocôngnói:“Ngườiấybỏđivìchủ,chớnênđuổitheo.”ThầnlàTùngChichorằngTàocôngbiếtVũchẳngở lạimàkhenngợi

chíkhíấy,khiVũbỏđimàchẳngsaingườiđuổitheoấylànghĩa,lạitựchorằngmìnhchưađủsựrộnglượngcủabậcbávương,aicóthểlàmđượcnhưvậy?ấythậtsựlàTàocôngđãsửxựcaođẹpvậy.VũtheoTiênchủtớichỗLưuBiểu.Biểuchết,TàocôngbìnhđịnhKinh

châu,TiênchủtừTươngPhànvượtsôngchạyvềphươngNam,saiVũlĩnhthuỷquânđốcxuấtmấytrămthuyềnchiếnhẹngặpnhauởGiangLăng.Tàocôngđuổikịp(Bị)ởĐươngDươngTràngBản,TiênchủchạyrẽsangbếnHánTân, vừa hay gặp chiến thuyền củaVũở đó,mới cùngnhauđếnHạKhẩu.Thụcký chép:Lúc trước,LưuBịởđấtHứa cùngvớiTào côngđi săn.

Trongkhisănbắn,mọingười tảnmát,VũkhuyênBịgiếtCông,Bịkhôngnghe.KhiởHạkhẩu,lúcphiêudạttrênsông,Vũgiậnnói:“Ngàytrướclúcđisăn,vínhưtheolờiVũnày,thìngàynaycóđâukhốncùngnhưthế.”Bịnói:“Ấybởibấygiờcũngvìviệcquốcgiamàtiếc(Tháo)đấy thôi; thuậnđạo trờimà phụ chính, ấy làmuốn yên ổn nên chẳng gây việc thị phi (8)vậy.”ThầnlàTùngChithấysaunàyBịvớiĐổngThừacùngkếtmưu(9),chỉkhi

việc bị tiết lộ chẳng nên việc,mới nói rằng vì việc quốc giamà tiếc Tàocông,nóinhư thế saođược!Vũquả thựckhuyênBịnhư thếmàBị chẳngbằnglòng,bởibêncạnhTàocôngcókẻtâmphúcthânthích,quânsỹđôngđảo,việcđềphòngdẫuchẳngnghiêmngặt,nhưngviệccũngchẳngdễlàmvậy;Tàodùcóbịgiết,nhưngbảnthâncũngkhóthoátchết,tínhrathìcóchỉthế,saonóilàđautiếcvậy!Việcđãquarồi,mớinóithácrađểtỏvẻchínhđángvậy.TônQuyềnphátbinhgiúpTiênchủcựTàocông,Tàocôngdẫnbinhlui

về.TiênchủthuđượccácquậnGiangNam,bènphongthưởngchonhữngngườicócông,lấyVũlàmTươngdươngTháithú,Đãngkhấutướngquân,đónggiữGiangBắc.TiênchủsangTâybìnhđịnhÍchchâu,traochoVũđốctráchmọi việc ởKinh châu. Vũ nghe tinMã Siêu theo hàng, chẳng phảingườicũ(10),lạinắmtướcvịcao.VũgửithưchoGiaCátLượng,hỏiSiêulànhântàithếnàomàđượcđứngvàohạngấy.LượngđãhiểuVũtừtrước,bènphúcđápthưrằng:“MạnhKhởikiêmtàivănvõ,hùngliệthơnngười,làhàokiệtmộtđời,vínhưKình-Bành (11),xứngđáng tranh tàicao thấpvớiDựcĐức,chẳngthểsosánhđượcvớiôngRâudàituyệtluânsiêuquần(12)vậy”.

Vũvốncóbộrâudàirấtđẹp,nênkhithấyLượngkhenvậyrấtlấylàmthíchthú.Vũxemthưxongvôcùngđắcý(13),lạiđưathưchocáctânkháchcùngxem.Vũtừngbịtrúngtên,bắnxuyêncánhtaytrái,sauvếtthươngtuyđãkhỏi,

màmỗi lúcmưadầm trởgió,xươngcốtvẫn thườngđaunhức, thầy thuốcchẩnđoánrằng:“Mũitêncóthuốcđộc,chấtđộcấythấmvàoxươngcốt,giờphảikhoétthịtởcánhtaybịthương,nạoxươngtrừbỏchấtđộc,rồisaumớiđiềutrịđượcgốcbệnh.”Vũliềnduỗitaysaithầythuốcchữatrị.LúcấyVũđangcùngchưtướnguốngrượunóichuyện,huyếttrêncánhtaychảyđầmđìanhưrót,cơhồđầycảchậu,màVũvẫncắt thịtnướnguốngrượu,cườinóinhưkhông.Nămthứhaimươibốn(KiếnAn),TiênchủxưnglàmHánTrungVương,

phongVũ làmTiền tướng quân, ban cho tiết việt.Năm ấy,Vũ xuất binhđánhTàoNhânởPhàn thành.Tào công saiVuCấmđếngiúpNhân.Đếnmùathu,cómưa lớn,nướcsôngHánngậpmênhmông,bảycánhquândoCấmđốcsuấtđềubịdìmtrongnước.VuCấmhàngVũ,Vũ lạichémchếtđược tướngquânBàngĐức.CácxứLương,Giáp,Lục (14)đềucóýngấmngầmhưởngứngVũ,kếtlậpbèđảng,VũoaichấncảHoaHạ.Tàocôngtínhchuyện dời về Hứa Đô để tránh mũi nhọn của địch, song Tư mã TuyênvươngvàTưởngTếchorằngQuanVũnếuđắcchí,TônQuyềnắthẳnchẳngchịuyên.NênsaingườikhéoléokhuyênnhủQuyềnđánhtậphậu,hứahẹnrằngsẽcắthẳnGiangNamphongchoQuyền,nhưthếtựnhiênPhànthànhsẽđượcgiảivây.Tàocôngnghetheo.Nguyênkhitrước,Quyềnsaisứđếntácthành(15)chocontraicủamìnhvàcongáiVũ,Vũchửimắngnhụcmạsứgiả,khôngđồngýhônsự,Quyềnrấttứcgiận.Điểnlượcviết:VũvâyPhànthành,Quyềnsaisứđếnxinxuấtbinhgiúp

đỡ,songQuyềnchẳngvộivãtiếnbinh,chỉpháiquanchủbạđếnbáochoVũbiết.Vũgiậnvìđợilâu,lạibởilúcấymớibắtđượcbọnVuCấm,bènmắngrằng:“Tặctửsaodámvậy,vínhưlấyxongPhànthành,tachẳngthểdiệthắnư!”Quyềnnghenóivậy,biếtVũcoirẻmình,mớivờviếtthưtạlỗivớiVũ,hứasẽxuấtbinh.Thần Tùng Chi cho rằng Kinh-Ngô dẫu ngoài mặt hoà nhau, mà bên

trongcóýnghingờphòngbịlẫnnhau,việcQuyềnđánhlénVũ,tấtgiấukínchẳnghởra.LạixétLãMông truyệnrằng:“Giấu tinhbinh trongkhoangkín,saimặcáotrắngcầmmáichèo,giảdạnglàmkháchbuôn”,nóiranhưthế,thìVũchẳngcầusựgiúpđỡcủaQuyền,QuyềnắthẳnchẳngnóivớiVũlàbấygiờsẽxuấtbinh.Nếuhứarằngbấygiờxuấtbinhviệntrợ,hàcớgìphảigiấukínhìnhtíchnhưvậy?LạinóiNamQuậnThái thúMyPhươngởGiangLăng, tướngquânPhó

SỹNhânđóngbinhởCôngAn,vốncóhiềmkhíchvớiVũbịcoirẻ.Vũxuấtquân,Phương-Nhâncungcấpquântưtrang,chẳngđầyđủkịpthời.Vũnóirằng“khitrởvềsẽtrừngtrị”,Phương-Nhântronglònglosợkhôngyên.BởithếkhiQuyềnngầmdụhàngPhương-Nhân,Phương-NhânsaingườinghênhđónQuyền.TàocôngbènsaiTừHoảngđếncứuTàoNhân,Thụckýviết:VũcùngHoảngkhixưarấtquýtrọngnhau(16),lúcấytrông

xanóichuyện,chỉnhắcđếnnhữngviệcthườngngày,khôngbànbạcgìđếnviệcquân.Chốclát,Hoảngquayđầungựatruyềnlệnh:“AilấyđượcthủcấpVânTrường,sẽthưởng1.000cânvàng”.Vũlosợcuốngcuồng,hỏiHoảngrằng:“Đạihuynh,saolạinóinhưvậy?”Hoảngđáp:“Ấychỉbởiviệcnướcmàthôi.”Vũ không đánh được, phải dẫn quân lui về. Quyền chiếm được Giang

Lăng,bắtsốnghếtđượcvợcontướngsỹ,quâncủaVũtảnmáthếtcả.QuyềnsaitướngđónđườngđánhlénVũ,chémchếtVũcùngconcủaVũlàBìnhởLâmThư.Thụckýchép:QuyềnsaitướngsỹđánhlénVũ,bắtđượcVũcùngconlà

Bình.QuyềnmuốnchiêuhàngVũdùngđểđốiđịchvớiLưu-Tào,tảhữunóirằng:“Hổdữchẳngthểnuôi,sautấtbịnóhại.Tàocôngchẳngtrừbỏngườiấy, đã rướchoạ lớn, phải bànđếnviệcdời đô.Nayhánênđể cho sống!”Quyềnbènsaiđemchém.NgôLịchviết:QuyThầnTùngChixétNgôthưrằng:TônQuyềnsaitướnglàPhanChương

đónbắtđượcVũlúctrốnchạy,Vũbịchémchết,vảlạiLâmThưcáchGiangLănghaibatrămdặm,saolạidungthachẳnggiếtVũngaylúcấy,cònbànđếnchuyệnsốngchếtvậy?Lạinóirằng:“QuyềnmuốnchiêuhàngVũđểđốiđịchvớiLưu-Tào”,thếlàchẳngđúng,nhưvậytuyệttríchỉlàlờicửamiệnghaysao(17).NgôLịchviết:QuyềnđemđầucủaVũđếnchỗTàocông,Tàocônglấylễ

chưhầumàantángchoVũ”.SaunàyVũđượctruytặngthuỵhiệulàTrángmâuhầu.Thụckýviết:VũbanđầuxuấtquânvâyPhàn thành,mộng thấycóđàn

lợncắnvàochân,mớinóinhỏvớiBìnhrằng:“Tanaytuổiđãcao,nhưthếắtnayđichẳngthểtrởvề!”GiangBiểutruyệnviết:VũthíchxemTảtruyện,thườngđọcngâmnganhữngchỗmưulượcđầyvẻthíchthú.ConnốidõicủaVũlàHưng.HưngtêntựlàAnQuốc,lúccòníttuổiđược

làm lệnh ở huyệnVấn, được Thừa tướngGia Cát Lượng quý trọng khácthường.SaulàmquanThịtrung,Trunggiámquân.Đượcmấynămthìchết.ConHưnglàThốngnốitự,lấycôngchúa(conHậuchúa),làmquanđếnHổbônTrunglangtướng.Khichết,khôngcóconnốidõi,mớilấyconthứcủaHưnglàDikếtụctước.

Thụckýviết:ConBàngĐứclàHội,theoChung-ĐặngphạtThục,Thụcbịdiệt,đãchogiếtsạchgiatộcQuanVũ.

TRƯƠNGPHITRUYỆNTrươngPhitựDựcĐức,làngườiởTrácquận,lúccòntrẻcùngvớiQuan

VũtheoLưuBịkhởisự.VũlớnhơnPhimấytuổi,Phinhậnlàmanh.Tiênchủ theoTào côngpháLãBố, lúcxét công lao,Tào côngphongPhi làmTrunglangtướng.TiênchủbỏTàocôngsangnươngnhờViênThiệu,LưuBiểu. Lúc Biểu chết, Tào công vào được Kinh châu, Tiên chủ thua chạyxuống Giang Nam. Tào công đuổi theo, một ngày một đêm, đuổi kịp ởĐươngDươngTràngBản.TiênchủhaytinbinhcủaTàocôngđuổiđến,liềnbỏcảvợconmàchạy,saiPhicầm20kỵbinhchốngcựởphíasau.Phichặtcầu giữ bên kia sông, trợn mắt cầm ngang ngọn mâu quát rằng: “Ta làTrươngDựcĐứcđây,aidámcùng ta tửchiến!”Quânđịchkhôngaidámtiến đến gần, vì thếTiên chủ được thoát.KhiTiên chủ đã yên định đượcGiangNam,lấyPhilàmNghiĐôtháithú,ChinhLỗtướngquân,phonglàmTânđìnhhầu,saulạichuyểnđếnởNamQuận.TiênchủvàoÍchchâu,rồivâyđánhLưuChương,PhicùngvớiGiaCát

Lượngngượcsôngtiếnlên,chianhauđánhlấycácquậnhuyện.TớiGiangChâu,đánhđượctướngcủaChươnglàTháithúBaquậnNghiêmNhan,bắtsốngNhan.PhibảoNhanrằng:“Đạiquânđãđến,saokhônghàngngaymàdámchốngcự?”Nhanđáprằng:“Bọnngươivôcớ,xâmđoạtchâuquậncủata,Íchchâutachỉcótướngquânrơiđầu,khôngcótướngquânxinhàng.”Phinổigiận,lệnhchotảhữulôiđichémđầu,Nhanthầnsắckhôngđổi,nóirằng:“Chémthìcứviệcchém,cớsaophảinổigiận?”Phivộivàngsaicởitrói,dẫnvàođãinhưtânkhách.(HoaDươngquốcchíviết:Lúctrước,khiTiênchủvàoThục,đếnBaquận,Nhanvỗbụngthanthở:“Thếgọilàngồimộtmìnhtrongchốnthâmsơn,gọihổđếngiúpmìnhvậy!”)Phinhờthếtiếnđượcnhanh,cùngvớiTiênchủhộiquânởThànhđô.Íchchâuđãbình,Tiênchủban tặngchoGiaCátLượng,PhápChính,TrươngPhicùngvớiQuanVũ500cânvàng,1.000cânbạc,5vạnquantiền,gấmlụa1.000tấm,cùngnhiềuvậtphẩmkhác,PhiđượclĩnhchứcBaTâytháithú.Tào công phá Trương Lỗ, để Hạ Hầu Uyên-Trương Cáp trấn giữ Hán

Xuyên.CápđốcxuấtbaquânhạBaTây,liềndidờidânởđóvàođấtHánTrung,tiếnbinhđếnĐãngcừ-Môngđầu-Đãngthạch,cùngvớiPhicầmgiữnhauhơn50ngày.PhidẫnhơnvạnquântinhnhuệtheođườngnhỏđónđánhquâncủaCáp,đườngnúinhỏhẹp,đầuđuôikhôngthểcứuứngđượcnhau,PhipháđượcCáp,Cápliềnbỏngựatrèolênnúi,cùnghơnchụcquântướngtheođườnghẻmtrốnvề,rồidẫnquânchạytuốtđếnNamTrịnh,đấtBayênđịnhđược.Tiênchủxưng làmHánTrungVương,báiPhi làmHữu tướngquân,banchogiảtiết.NămChươngVũnguyênniên,đổiPhilàmXakỵtướngquân,lĩnhTưmã

Tháiuý,lạiphongthêmtướcTâyHươnghầu,chiếurằng:“Trẫmvângtheomệnhtrời,kếthốngđạinghiệp,trừhungdẹploạn,đứclớnchưarọikhắpbốnphương.Nayquângiặchungđồ,muôndânbị tànhại,kẻsỹhướngvềnhàHán,vươncổhạcngóngtrông.Trẫmlấylàmđauxót,chẳngthểngồiyên,ănchẳngthấyngon,chỉnhđốnquânbinhbácáocùngthiênhạ,thaytrờiđánhkẻ nghịch tặc. Nay cất nhắc người trung liệt, tài theo kịp Triệu-Hổ, danhvang khắp xa gần,mệnh lệnh đã rõ rệt, ban cho được tước lộc cao, kiêmquảnnơikinh sư.Nắmgiữquyềnuy, lấynhu thuậnđểgâydựngđạiđức,đánhdẹpkẻphảnloạn,thoảlòngmongmỏicủatrẫm.KinhThichẳngđãnóirằng,‘Khôngcóloạnchẳngphảigấpgáp,vuađượcyênvịởtrêncao.Lúccóbiếnphảikhéoviệcbinhnhung,dùngânđiểnđượcbanmà tạophúc.’Vậynênchẳngthểkhônghếtsức!”.Xưa, Phi hùng tráng uymãnh, chẳng kémgìQuanVũ,mưu thần nước

NguỵlàTrìnhDụckhenVũvàPhilàvạnngườikhóđịch.Vũkhéođốixửvớisĩtốtmàkiêungạovớiđạisỹphu,Phiyêukínhngườiquântửmàkhôngthương xót kẻ tiểu nhân. Tiên chủ thường khuyên bảo Phi rằng: “Khanhdùnghìnhphạtquámức,lạihayđánhđậpngườidưới,xửphạtxongmàvẫngiữbênmình,ấylàchuốclấytaivạvậy.”Phivẫnkhôngchịusửađổi.TiênchủphạtNgô,lúcấyPhithốnglĩnhhơnvạnquânlính,từLãngTrungkéovềGiangchâu.Khimớikhởiquân,bộhạdưới trướng làTrươngĐạt -PhạmCươnggiếtPhi,cắtlấythủcấp,xuôitheosônglớnchạysangxinhàngvớiTônQuyền.TướnglĩnhởdoanhtrạicủaPhidângbiểubáotinđếnTiênchủ,TiênchủhaytincóbiểutừdoanhtrạicủaPhibáovề, than:“Ôi!Phihỏngmấtrồi.”LiềnđótruỵtặngPhithuỵhiệulàHoànhầu.ContrưởngcủaPhilàBào, chết sớm. Con thứ là Thiệu nối dõi, làm quan đến chức Thị trungThượngthưPhóxạ.ConBàolàTuânlàmđếnchứcThượngthư, theoGiaCátChiêmraMiênTrúc,đánhnhauvớiĐặngNgải,bịchết.

MÃSIÊUTRUYỆNMãSiêutựMạnhKhởi,ngườiởquậnPhùPhonghuyệnMậuLăng.Chalà

Đằng,cuốiđờiLinhĐếcùngvớiBiênChương,HànToạikhởisựởcácchâuquậnphíaTây.NămSơBìnhthứba,Toại-ĐằnglĩnhbinhđếnTràngAn.NhàHán lấyToại làmTrấnTây tướngquân sai đóngbinhởKimThành,ĐằngđượclàmChinhTâytướngquân,saiđóngbinhởMyhuyện.SauĐằngđánhúpTrườngAn,bịthuatrậnphảitrốnchạy,luibinhvềgiữLươngChâu.TưmãTháiuýChungDotrấnQuanTrunggửi thưchoĐằng-Toại,nói rõviệclợihại.ĐằngsaiSiêutheoDođánhdẹpQuáchViên-CaoCánởBìnhDương,SiêucùngvớiBàngĐứcchémchếtQuáchViêncắtlấythủcấp.SauĐằngvớiHànToạicómốibấthoà,mớixinvềkinhsư.ĐằngđượcbổlàmVệuý,lạilấySiêulàmThiêntướngquân(18),phongtướcĐôĐìnhhầu,nắmgiữnhữngbinhlínhcũcủaĐằng.Điển lượcviết:Đằng tựThọThành,vốn làhậuduệcủadanh tướngMã

Viện(19)ngàytrước.VàothờivuaHoànĐế,chaĐằnglàTúctựTửThạc,từnglàmThiênThuỷLankiềnuý.Saubịmấtchứcquan,mớilưulạcởLũngTây,sốngcùngvớirợKhươngởđó.Giacảnhbầnhànchẳngcóvợcongìcả,nhânthếmớilấycongáirợKhương,sinhraĐằng.Đằngthủanhỏnghèohèn chẳng có chút sản nghiệp nào, thường theo Chương vào núi lấy củi,mangđếnbánởchốnthịthành,lấyđólàmkếsinhnhai.Đằngthâncaohơntámthước,thânthểvạmvỡ,mặtmũikỳdịkhácthường,songtínhnếthiềnhậu,đượcmọingườikínhnể.CuốiđờiLinhĐế,LươngchâuthứsửCảnhBỉdùngkẻgianhoạtlàmlại,

dântrongvùng (20)cùngcácbộ tộcngườiĐê-Khươngđứng lên làmphản.Châuquậnbènchiêumộnhữngngườimạnhkhoẻxungvàoquânngũ,đánhdẹp,Đằngraứngmộ.Ởcácchâuquận,cóđặtrachứcTòngsự,đểcaiquảnbinhlính.Bởicócôngđánhdẹp,ĐằngđượcthănglàmQuânTưmã(21),sauluậncônglaolạithêmchứcThiêntướngquân,rồithănglênđếnChinhTâytướng quân, sai đóng binh ở miền Hữu-Lũng. Giữa năm Sơ Bình, đượcphong làmChinhĐông tướngquân.Lúcbấygiờ, cácchâuquậnphíaTâythiếu lương,Đằngdângbiểunói rằngbinh lương rất thiếu thốn,muốn lấylươngthảoởTrìdương,vàchuyểnđếnđóngbinhởphíatrướcthànhTrườngBình.TướngquânVươngThừasợĐằnghạimình,bèntấncôngdoanhluỹcủaĐằng.KhiấyĐằngởngaytrongdinhkhôngcóphòngbị,nênthuatrậnbỏchạy,vềphíaTây.RồihọpquânởxứTamPhụ(22)làmloạn,khôngphụctùngphươngĐôngnữa,lạicùngvớiTrấnTâytướngquânHànToạicâukếtvớinhaukếttìnhhuynhđệ,banđầurấtthânthiết,saunàymớichuyểnsangngấm ngầm thù ghét nhau, đổi thành thù địch. Đằng đánh Toại, Toại bỏ

chạy,lạihọpquânlínhthuộchạquaylạiđánhĐằng,giếtvợconĐằng,liênquânkhôngthểhoàgiảiđược.KiếnAnnămđầu,kỷcươngquốcgiađượcnớilỏng,triềuđìnhbènsaiTư

đãi Giáo uý Chung Do, Lương châumục Vi Đoan đến hoà giải hai bên.TrưngtậpĐằngvềđóngbinhởHoèLý,đổilàmTiềntướngquân,banchogiả tiết, phong tước Hoè Lý hầu. Đằng phía Bắc liên hệ với rợ Hồ, phíaĐôngkếtvớiquânBạchkỵ,đãikẻsỹtiếnngườihiền,cứugiúpdânchúng,đấtTamPhụđượcyênổnnênrất lấy làmkính trọngĐằng.NămKiếnAnthứmười(23)(năm),ĐằngđượcvờivềkinhlàmVệuý(24),Đằngnghĩmìnhtuổiđãcao,mớivàotriềulàmTúcvệ(25).Khi trước, Tào công làmThừa tướng, cho vời con trưởng củaĐằng là

Siêuđến,Siêukhôngchịu.SaunàySiêuđượclàmTưđãiGiáouýđốcxuấtviệcquân,đánhdẹpQuáchViên,Siêucótàibắntên,khiđánhtrậnthườngđeotúiởchân,pháđượcđịch,chémlấythủcấpcủaQuáchViên.VuaxuốngchiếuphongchoSiêulàmTừchâuthứsử,saulạibáilàmGiánnghịđạiphu.Đến khi Đằng về kinh, nhân việc ấy mới xuống chiếu ban cho Siêu làmThiêntướngquân,sainắmquânsỹtrongdoanhcủaĐằng.LạiphongchoemtraiSiêulàHưulàmPhụngxaĐôuý,emtraiHưulàThiếtlàmKỵĐôuý,dờicảgiathuộckhỏixứấyđếnởhuyệnNghiệp,chỉcònmìnhSiêuởlạimàthôi.Siêuđãnắmđượcđạibinh,bèncùngvớiHànToạihợpquân,lạigặpđược

bọnDương Thu, LýKham, ThànhNghimới cùng câu kết với nhau, tiếnquânđếnĐồngQuan.Tào công cùngvớiToại -Siêumộtmìnhngồi trênmìnhngựanóichuyện,Siêucậyquânđông,ngấmngầmđịnhbắtTàocôngtrướctrận,HứaChửđứngcạnhTàocôngnổigiậnquắcmắtnhìn,Siêuchẳngdámvọngđộng.TàoCôngdùngmưucủaGiảHủ,lygiánSiêu-Toại,khiếntướnglĩnhbênấynghingờlẫnnhau,quânấyđạibại.Sơn dương công tái ký viết: Ban đầu, Tào công đóng quân ở Bồ Bản,

muốnsangphíaTây,SiêubảoHànToạirằng:“TanêngiữBắcsôngVịcựđịch,bấtquáchỉchừngmươingày,vùngHàĐônghếtlương,bênkiatấtbỏchạy.”Toạinói: “Mặckệđịchqua sông, ta tràn ra chặnđánhgiữachừng,chẳnghayhơnư?”.BởithếkếcủaSiêuchẳngđượcthihành.Tàocôngngheviệcấynói:“ThằngranhhọMãchẳngchết,tachếtkhôngcóđấtmàchôn.”SiêuchạytrốnđếnchỗngườiNhung,TàocôngđuổiđếntậnAnĐịnh,hội

quânbànviệcphươngBắc,rồidẫnquânvềphíaĐông.DươngPhụnóivớiTàocôngrằng:“SiêucócáidũngcủaLãBố,rấtđượclòngngườiKhương,Hồ.Khiđạiquânquayvề,ắtkhôngcóđủlựclượnggiữvữngxứnày,cácquậnLũngthượngsẽchẳngcòncủaquốcgianữa.”QuảnhiênSiêuđốcxuấtngườiNhungtấncôngcácquậnhuyệnởLũngthượng,cácquậnhuyệnLũngthượnghưởnghứngtheo,giếtchếtLươngchâuthứsửViKhang,chiếmcứ

Kýthành,thuhếtbinhsỹởđấy.SiêutựxưnglàChinhTâytướngquân,lĩnhchứcTinhChâumục,đốcxuấtviệcquânởLươngchâu.Khangchếtrồi,đámđề lại làDươngPhụ,KhươngTự,LươngKhoan,TriệuCùcùngbànmưuđánh Siêu. Phụ-Tự cất binh ở Lỗ Thành, Siêu ra đánh, không hạ được;Khoan-Cù đóng cửa Ký Thành, Siêu không vào thành được. Tiến thoáilưỡngnan, đành phải chạy vàoHánTrungnươngnhờTrươngLỗ (26).Lỗchẳngbiếtxétviệc,khôngdùngSiêu,choởngoài,Siêunghe tinTiênchủđangvâyLưuChươngởThànhĐômớigửithưxinhàng.Điển lượcviết:NămKiếnAn thứmười sáu,Siêucùngvớicác tướngở

Quan Trung là bọn Hầu Tuyển, Trình Ngân, Lý Kham, Trương Hoành,DươngThu,HànToại,gồm10lộquân,cùnglàmphản,quânlínhđôngđến10vạnngười,chiếmgiữvùngHà-Đồng(27),đóngtrạiluỹgiăngthànhhàng.Nămấy,TàocôngTâychinh,cùngvớilũSiêuđánhnhauởvùngHà-Vị(28),bọnSiêu thua trậnbỏ chạy.Siêu tớiAnĐịnh,Toại chạyvềLươngChâu.Triềuđìnhxuốngchiếubắtgiếthếtgia tộcSiêu.Siêu lại thua lớnởLũngThượng.SauphảichạyvàoHánTrung,TrươngLỗlấylàmĐôgiảngTếtửu,muốngảcongáicho,cókẻcanLỗrằng:“Ngườinhưthếchẳngnênyêumếnthângần,saocóthểcầuthânđược?”Lỗbènbỏýấy.Mớiđầu,lúcSiêuchưalàmphản,vợlẽlàĐệChủngởlạiTamPhụ,đến

khiSiêuthuatrận,ChủngchạyvàoHánTrungtrước.Mộtsớm,ChủngchếtởchỗSiêu,Siêuđấmngựcđếnthổhuyếtthanrằng:“Cầmlòngsaođược(29),mộtsớmcùngnhau,nayhaitacáchbiệtrồisao?”SiêumấylầnđếngặpLỗxinbinh,muốnvềBắclấylạiLươngchâu,Lỗchođi,khôngđượcviệc.KhiấytướngcủaLỗlàDươngBáchmuốnhạiSiêu,SiêubènchạyvàovớirợĐêởVũĐô,rồibỏsangđấtThục.BấygiờlànămKiếnAnthứmườichín.TiênchủsaingườinghênhđónSiêu,SiêutiếnbinhthẳngđếnThànhĐô.

DânchúngởThànhđôhoangmangsợhãi,Chươnglậptứcrahàng,Điểnlượcviết:BịnghetinSiêuđến,cườirằng:“TatấtlấyđượcÍchchâu

vậy.”Bèn sai người bảo Siêu không vội tiến binh, lại ngầm lấy binh củamìnhgiaochoSiêu.Siêuđếnnơi,hạlệnhđóngquânởphíaBắcThànhĐô,Siêuđếnchưađầymộttuần(30)màlòngngườiởThànhĐôtanlởcả.TiênchủlấySiêulàmBìnhTâytướngquân,ĐốcLâmTự,nhậntướcĐô

đìnhhầu(31).Sơn dương công tái ký chép: Siêu nhân thấy Bị hậu đãimình, khi nói

chuyệnvớiBị,thườnggọitêntựcủaBị,QuanVũnổigiận,đòigiết.Bịnói:“Ngườitacùngquẫnmớitheovềvớita,cáckhanhphẫnnộvìviệcngườiấygọi tên tự của tamà đòi giết đi, sao yên được lòng người thiên hạ vậy!”TrươngPhinói:“Nhưthế,cầnphảilàmchohắngiữlễmớiđược.”Hômsaumọingườigặpmặt,BịgọiSiêuvào,Vũ-Phiđềuchốnggậycầmđaokính

cẩnđứnghầu,Siêutìmchỗđểngồi,chẳngđểýgìđếnPhi-Vũ,chợtthấyhaingườinghiêmtrangđứngđó,Siêuthấtkinh,nhânvìthếchẳngdámgọitêntựcủaBịlầnnàonữa.Hômsauthanrằng:“Tanaymớibiếtmìnhkémcỏivậy.Gọihẳntêntựcủachủnhânra,khiếnchoQuanVũ-TrươngPhicứmộtmựcđòigiết.”Từđấyvề sau rất lấy làm tônkínhBị.ThầnTùngChixétrằng,bởiSiêuthếcùngmớitheovềvớiBị,chịunhậntướcvị,saodámngạomạnmàgọithẳngtêntựcủaBịra?VảlạikhiBịvàoThục,lưuQuanVũtrấnthủkinhchâu,VũchưatừngtớiđấtÍchchâu.ViệcVũnghetinMãSiêuquyhàng,đãgửithưhỏiGiaCátLượngrằng:“Siêulànhântàithếnàomàđượcđứngvàohạngấy”,chẳngđúngnhưviệcchépởchỗnày.SaoVũlạicùngvớiPhicungkínhđứnghầuđược?Phàmlàngườihànhsự,đềulàngườikhácả,biếtviệckhôngthểlàm,tấtchẳngdámlàmvậy.SiêunếuquảcógọitêntựcủaBị,cũngnênphảisửalạingay.ĐếnmứckhiếnchoVũđòigiếtSiêu,Siêuvẫnchẳnghaybiếtgì,chỉthấyhaingườiđứnghầuởđó,saovìthếmàbiếtvìviệcmìnhgọitêntựcủaBị,màkhiếnchoQuan-Trươngcứmộtmựcđòigiết?Nóikhôngtheolẽthường,thậtkhiếnngườitatứcgiận.BọnViên(32),NhạcTư(33)chépđầyrẫynhữngđiềuxằngbậyhãohuyền,đạiloạinhưvậy,ngờrằngchẳngthểlấyđểbànluậnvậy.TiênchủxưngHánTrungvương,phongchoSiêulàmTảtướngquân,ban

chogiả tiết.NămChươngVũnguyênniên, đổi thăng làmPhiêukỵ tướngquân,lĩnhchứcLươngchâumục,lạiphongthêmtướcUyHươnghầu,chiếurằng:“Trẫmchẳngcóđức,trộmkếngôichítôn,phụngthừatôngmiếu.ChaconTàoTháo,tội lỗichấtchồng,gâytaivạngậpđầu,trẫmlấylàmxótxađau đớn. Người trong nước đều oán giận, theo về chính nghĩa, đánh kẻnghịchtặc,naycáctộcĐê-Khươngđãquythuận,ngườiHuân (34)mếnmộchínhnghĩa.TướngquântínnghĩalantoảđấtBắc,uyvũsángrõtậnTinhchâu, nay uỷ thác cho tướng quân trách nhiệm lớn lao, chống giữ địch ởDươngBình,kiêmquảnviệcđốctráchtrongvạndặm,saochodânđượcyênvui, khiến chođức lớn củavương triều lanđếnnơi xa, hãynhớgiữvữngbiêncương,việcthưởngphạtphảithậntrọng,vữngtinvàonghiệpHán,đểứngphóvớicảthiênhạ”.HainămsauSiêuchết,khiấymớicó40tuổi.Lúcchết,dângsớlênbềtrênrằng:“Trongcửanhàthầncó200nhânkhẩu,đãbịMạnhĐứcgiếtsạch,chỉcònngườiemlàĐại,gánhvácviệcnốidònghuyếtthốngănlộcnốiđời,xinkýthácnơiBệhạ,dẫunóicũngchẳngthểhếtlời”.TruytặngthuỵhiệuchoSiêulàUyhầu,conlàThừanốidõi.ĐạilàmquanđếnchứcBìnhBắctướngquân,lĩnhtướcTrầnThươnghầu.CongáiSiêulấyAnBìnhvươngLý.Điểnlượcviết:LúcSiêumớichạyvàoThục,vợlẽcủaSiêulàĐổngcùng

vớiconlàThu,lưulạinhờvảTrươngLỗ.Lỗbạibinh,TàocôngbắtđượcvợconSiêu,mớilấyĐổngbanchoDiêmPhố,giaoThuchoLỗ,Lỗtựtaygiết

đi.

TRIỆUVÂNTRUYỆNTriệu Vân tự Tử Long, người ở quận Thường Sơn huyện Chân Định.

Trước theohầuCôngTônToản,ToảnsaiTiênchủgiúpĐiềnKhảichốngViênThiệu,Vânliềnđitheo,đốcxuấtquânkỵchoTiênchủ.VânBiệttruyện(35)viếtrằng:“Vânmìnhcaotámthước,tưnhan(36)hùng

vĩ, dân trong quận nổi dậy,Vân vì nghĩamộ binh theo về vớiCôngTônToản.Bấy giờViênThiệu xưng làKýChâumục,Toản rất lo lắng ngườitrongchâuấysẽtheovềvớiThiệu,vừahaylúcVânđếntrợgiúp,ToảnmớicaohứngbảoVânrằng:“NghetinngườiởquýchâuđềutớivớihọViên,saomộtmìnhngươivềvớita,chẳnglàbỏlốimêmàphảntỉnhđấyư?”Vânđáprằng:“Thiênhạloạnlạc,chưabiếtaithếnào,dânchúngchaođảothốngkhổvì chiến loạn, người ở bỉ châu nghị luận, mong theo về bậc chính nhân,chẳngphảivìxarờiViêncôngmàthângầnvớitướngquânvậy.”RồicùngvớiToảnđiđánhdẹp.ThờiấyTiênchủcũngnươngnhờToản,vẫnthườnggặpVân,VânrấtmuốngửithânkếttìnhtheoBị.SauVânnhânvìcótanganhtrai,bèntừgiãToảntạmthờivềquê,TiênchủbiếtVânkhôngtrởlại,nắmchặttaykhôngnỡrờixa,Vântừtạrằng:“Saunàychẳngthểquênơnđứcvậy.”TiênchủtớichỗViênThiệu,VânbiếtnênđếnNghiệpquận.Tiênchủ với Vân ngủ cùng giường, bí mật sai Vân chiêumộ đượcmấy trămngười,đềuxưnglàbộhạcủaLưuTảtướngquân,Thiệukhônghềhaybiết.RồiVântheoTiênchủđếnKinhchâu.LúcTiênchủbịTàocôngtruyđuổiởĐươngDươngTrườngBản,bỏcả

vợconchạytrốnvềphíaNam,Vântựthânbồngấuchủ,tứchậuchủ,bảohộCamphunhân,làmẹhậuchủ,đềuthoátđượcvềNam.VânđượcthănglàmNhamôntướngquân.TiênchủvàoThục,VânởlạiKinhchâu.VânBiệttruyệnviết:“Lúctrước,Tiênchủthuatrận,cóngườinóiVânđã

bỏvềBắc,Tiênchủtrỏtayvàongườiấynóirằng:“TửLongchẳngkhinàobỏtamàtrốnđivậy.”Chốclát,Vânđãđếnnơi.KhibìnhđịnhGiangNam,lấyVân làmThiên tướngquân, lĩnh chứcQuếDương thái thú, thayTriệuPhạm.PhạmcóngườichịdâugoáchồnglàPhànthị,làbậcquốcsắc,PhạmmuốnđemgảchoVân.Vântừchốirằng:“Tavớingươivốncùnghọ,anhngươicũng làanh ta”.Rồicố từ tạkhôngnhận.BấygiờcóngườikhuyênVânthunhậnngườiấy,vânnói:“Phạmbịbứcmàtheohàng,tâmđịachưabiếtthếnào;đànbàcongáitrongthiênhạđâucóthiếugì.”Nhấtđịnhkhôngchịu. Sau nàyPhạmquả nhiên bỏ trốn,Vân chỉ lặng lẽ cười thầm.Trướcđấy,VâncùngHạHầuĐônđánhnhauởgòBácVọng,bắt sốngđượcHạHầuLan.LanvớiVânvốnlàngườicùnglàng, lúcnhỏcóquenbiếtnhau,Vânbạch(37)vớiTiênchủthachếtcho,lạitiếncửLanquảnviệcphápluật,

lấylàmQuânchính(38).Vânchẳngbaogiờnhờvảngườithângần,mưutínhthậntrọngtuỳtừngviệcnhưthế.TiênchủvàoÍchchâu,VânlĩnhchứcTưmãđốctráchviệcgiữquândoanh.ThờiấyTiênchủTônphunhânlàemgáiQuyềnvốnkiêucăng,cónhiềubinhtướngNgôlà thủhạ, thaotúngngangngược chẳng có phép tắc. Tiên chủ thấy Vân nghiêm nghị cẩn trọng, tácphong đường hoàng,mới giao cho đặc trách chưởng quản nội sự. QuyềnnghetinBịTâychinh,liềnsaimangthuyềntớiđónemgáivề,phunhânlạimuốnmangHậu chủ vềNgô,Vân cùng với Trương Phi giăng binh chẹnsông,mangđượcHậuchủvề.TiênchủtừHàManhquayvềđánhLưuChương,triệugọiGiaCátLượng.

LượngđốcVâncùngvớiTrươngPhingượcsôngtiếnvềphíaTây,bìnhđịnhcácquậnhuyện.ĐếnGiangchâu,chiaquânsaiVântiếnngượcsôngGiang,cùngvớiLượnghẹngặpnhauởThànhđô.Thànhđôđãđịnhđược,TiênchủlấyVânlàmDựcquântướngquân.Vânbiệttruyệnviết:Íchchâuđãđịnh,bấygiờcóngườibànnênlấynhà

cửaởThànhđôcùngnhữngđấtđaivườntượcquanhđóbanchochưtướng.Vânbácđinóirằng:“XưakiaHoắcKhứBệnh(39)từngnóirằngHungNôchưabịdiệt,saonghĩđếnviệcnhà,nayquốctặcchẳngphảichỉnhưHungNô,chưathểcầuanđượcvậy.Nênđểlúcthiênhạyênđịnh,mọingườiđềutrởvềquê,cầycấynơiruộngcũ,việcấymớinênlàm.NaydânchúngÍchchâu,mớimắcnạnbinhđao,nhàcửaruộngvườnrấtnêntrảvềchohọ,đểdânđượcancư lạcnghiệp, saunàymớicóbinh lươngquândịch,như thếdânsẽhoanhỉvuimừngvậy.”Tiênchủliềnnghetheo.HạHầuUyênbạitrận,TàocôngtranhchiếmđấtHánTrung,vậnlươngở

dướichânnúiBắcSơn,mấyngànvạnhộc(40),HoàngTrungchorằngcóthểcướpđược,Vândẫnbinh theosauTrungđi lấy lương.QuáhẹnmàTrungchưavề,Vândẫnmấychụcquânkhinhkỵphávây,đónđượcTrung.TàocôngởDươngBìnhxuấtđạiquânvâyhãm,Vânđitiênphongđánhlại,kịchchiến trong vòng vây, quân địch rất đông, thếmạnh,Vân xông pha trướctrận,vừađánhvừalui.QuânTàothuatrận,lạihọpnhauđuổi,Vânphátanquân địch, xông thẳng vào vòng vây. Khi ấy tướng quân Trương Trứ bịthương,Vânlạicứuđượcrồiđỡlênngựaruổichạyvềdoanh.Tàocôngdẫnquântruybứcđếntậnnơi,lúcấytướnggiữtrạiMiệnDương(41)làTrươngDựcmuốnđóngcửadoanhchốngcựđịch,Vânvàotrongdinh,saimởtoangcổngtrại,hạcờimtrống.TàocôngnghiVâncóphụcbinh,dẫnquânquayvề(42).Vânmớisaithúctrốngvangtrời,lệnhchoquâncungnỏbắnloạnxạvàosaulưngquânTào,quânTàokinhhãi,dẫmlênnhaumàchạy,rơixuốngsôngHánThuỷchếtrấtnhiều.HômsauTiênchủtựmìnhđếndoanhquâncủaVânxemxétchiếnđịa,khenrằng:“TửLongquảthậtmộtthântoànlà

đảm(43)vậy.”Rồichotấunhạcuốngrượuđếntậnđêmkhuya,từđấytrongquângọiVânlàHổoaitướngquân.Tôn Quyền đánh úp Kinh châu, Tiên chủ giận lắm, muốn sang đánh

Quyền.Vâncanrằng:“QuốctặcchínhlàTàoTháo,khôngphảiTônQuyền,víbằngđãdiệtđượcNguỵ,tấtNgôphảiphụctùng.Tháotuyđãchết,conlàPhi làm chuyện soán đoạt, nhân tâm bất phục, nếu ta sớm đồ đượcQuanTrung,chiếmgiữthượnglưuhaisôngHà-Vịđểthảophạtkẻhungnghịch,cácnghĩasỹởQuanĐôngtấtgóilươngdắtngựanghênhđónvuatôichúngta.NếuquênviệcđánhNguỵ,màđánhNgôtrước;việcbinhđãxảyra,chẳngthể nào dứt ngay được.” Tiên chủ không nghe, dẫn quân đông chinh, lưuVânởlạiđốctráchGiangchâu.TiênchủthuatrậnởTỷQuy,VântiếnbinhđếnVĩnhAn,QuânNgôbènluivề.NămKiếnHưng nguyên niên, lấyVân làm trung hộ quân, chứcChinh

Nam tướng quân, tướcĐô đình hầu, sau đổi làmTrấnĐông tướng quân.Năm Kiến Hưng thứ năm, theo Gia Cát Lượng ra Hán Trung. Năm sau,Lượngxuấtquân,phôtrươngthanhthếởđườngTàCốc,TàoChânpháiđạiquânchốnggiữ.LượngsaiTriệuVânvàĐặngChicựđịch,cònLượngthântấncôngKỳSơn.Vân-Chibinhyếuđịchmạnh,gặpthấtlợiởCơCốc,mớilàm nghi binh cố thủ, chẳng chịu thua trận. Sau phải lui binh, biếm chứcxuốngTrấnquântướngquân.Vânbiệttruyệnviết:Lượngnói:“ViệcrútquânởNhaiĐình,binhtướng

ta chẳng ai không bị thiệt hại, việc lui quân ởCơCốc, binh tướng ở đấychẳngmấytổnthất,saovậy?”Chithưarằng:“Vântựthânđiđoạnhậu,quântưtrangvậtdụng,đềukhôngbỏsót,binhtướngđượcvôsựnênkhôngtổnthấtgì.”Vânlấyđượcnhiềuquântưtrangvàvải lụathừa,LượngsaiđemnhữngvậtấybanchotướngsỹcủaVân,Vânnóirằng:“Việcquânđãbấtlợi,saocóthểnhậnphầnthưởngđược?Xinđưahếtnhữngvậtphẩmấyvàophủkhố(44)ởXíchngạn,đợiđến tháng10sangĐônggiá rétmàban thưởng”Lượngrấtlấylàmphảivànghetheo.Năm70tuổiVânchết,truỵthuỵhiệulàThuậnBìnhhầu.Khitrước,thờiTiênchủcònsống,chỉcómìnhPhápChínhđượcbanthuỵ

hiệu;sangthờiHậuchủ,GiaCátLượngcôngđứccáithế,TưởngUyển-PhíVỹgánhvácviệclớnquốcgia,mớiđượcđặtthuỵ;saunữađếnTrầnChi(45)mớichosủngđãi,việctưởnglệđãkháchẳn,HạHầuBáởnơixatheohàngvới Thục, chết cũng được ban thuỵ; khi QuanVũ, Trương Phi,Mã Siêu,HoàngTrungcùngvớiVânđượctruythuỵhiệu,bấygiờbànxétlấyđólàmvinhdự.VânbiệttruyệnchépHậuchủviếtchiếurằng:“XưakiaVântheoTiênđế,

trảinhiềukhónhọc.Khi trẫmcònnhỏdại,bướcđườnggiannan,nhờcậy

lòngtrung,vượtđượcnỗihiểmnguy.Banchothuỵhiệuđểtỏrõcôngtrạnglớnlao,ngườingoàichớbànbạcmàdịnghị.”ĐạitướngquânKhươngDuybànrằng,VântrướctheoTiênđế,trảinhiềulaokhó,sửasangthiênhạ,tuânthủphép tắc, công trạngđángghivàosáchvở.TrậnchiếnĐươngDương,nghĩanhưvàngđá,tậntrungvớichúa,vuatưởngnhớbanthưởng,lễnghĩađủđầy,đếnkẻbầytôiđãquêncảthânmình.Chếtvẫnbiếtrằng,thândanhchẳngnát;sốngcảmânđức,danhchẳngphaimờ.Kínhcẩntheokhuônphépmàxétthuỵ,nhuthuậnhiềnhậuấylàThuận,làmviệcthuậnngôithứ,khắcchếđượctaihoạ,ấylàBình,ứngtheophépđặtchothuỵlàThuậnBìnhhầu.ConcủaVân làThốngnối tự, làmquanđếnHổbônTrung lang tướng,

Đốchànhlĩnhquân.ConthứlàNghiễm(Quảng),làmNhamôntướng,theoKhươngDuyraĐạpTrung,chếtkhilâmtrận.

[CHÚTHÍCH](1)Gồm4quậnVõLăng,LinhLăng,QuếDươngvàTrườngSa.(2)ChỉQuanVũ,MãSiêu.(3)MãSiêu,TrươngPhi.(4)QuanVũ.(5)Đánhgiặckhănvàng.(6)Tướngtábinhsĩdướitrướng.(7)ĐạitướngquânởđâychỉýrằngNhanLươnglàđạitướngcầmquân

củaViênThiệuchứkhôngphảimanghàmĐạitướngquâncủanhàHán.(8)Nguyênvănlà‘phúctà’,phúclàtốtlành,tàlàcongqueo-dịchthoát.(9)BịvớiThừakývào‘chiếuđaiáo’củaHánHiếnđếướcthềgiếtTào

Tháo.(10)SiêumớitheohàngđượcthăngquantướcnganghàngvớiQuanVũ,

VũgiậnchorằngSiêuchưacócônglaogì,saođượcđứngnganghàngvớiVũnêngửithưhỏiGiaCátLượng.(11)KìnhBố,BànhViệtlànhữngdũngtướngcủaHánCaoTổ.(12)Tàigiỏikỳtuyệthơnđời.(13)Nguyênvăn‘đạiduyệt’ tức làrấthài lòng, tháiđộcủaVũrấtngạo

mạnnêndịchrõnghĩalàrấtđắcý.(14)Khôngrõnhữngđịadanhnào,cólẽlàmấyvùngđấtởgầnHứahuyện

củaTàoTháo.(15)Cầuhôn,kếtthônggia.(16)NhắclạichuyệnngàyVũcònởvớiTàoTháo.Hoảng,LiêuvàVũđều

cónghĩakhínênrấtquýtrọngnhau.(17) Ý rằng người ta vẫn khen Quan Vũ là bậc tuyệt trí siêu quần, Vũ

chẳngthểnàohàngNgôđược.BùiTùngnóivậycóhàmýlàviệcnóirằngQuyềnmuốnchiêuhàngVũlàkhôngcóthật,tứclàThụckýnóisaiviệcấy.(18)ChữThiênnàylà‘mộtbên’,khôngphảiThiênlàtrời.(19)MãViệntứcPhụcBatướngquân,làdanhtướngnhàĐôngHán,từng

sangđánhnướcViệttathủaBàTrưng,BàTriệu.(20)Nguyênvăn:dânvươngquốc,tứclàngườitrongnước,ýchỉvàovùng

biênảinêndịchlàngườitrongvùng.(21)Mộtchứcquannhỏ.

(22)ĐịadanhnàycólẽởđâuđóthuộcvùngLũngTây.(23)KhônghiểuTrầnThọviếtthêmchữ(năm)sauchữ‘thập’lànghĩagì?

ChiếutheocácsựkiệnxảyraởcácthiêntruyệnvềnhữngnhânvậtkháccóliênquanthìviệcnàyxảyravàonămKiếnAnthứ10.CólẽTrầnThọnghingờ việc này nên ý là có thể việc Đằng vào kinh là năm Kiến An thứ 5chăng?Nhưvậythìcóvẻkhôngđúng.(24)Vệuýlàmộtchứcquanlớntrongtriều,dựvàohàngCửukhanh.(25)Tuổicao,chinhchiếnvấtvả,nênvề triều làmchứcquanhộvệcho

Vua.(26)Siêu lấycácquậnLũngThượng,DươngPhụ-LươngTựởLỗThành

cấtquânđánhSiêu,LươngKhoan-TriệuCùgiữKýthành,SiêuxuấtbinhrakhỏiKýThànhđánhđuổi,khiquayvềbịKhoan-Cùđóngcửkhôngchovào,phảichạysangHánTrung.(27)VịThuỷ,ĐồngQuan.(28)VịThuỷ,ĐồngQuan.(29)Nguyênvăn:‘hạpmônbáchkhẩu’,tứclà‘đóngcửatrămmiệng’,dịch

ý.(30)MộttuầnthờixưaởTrungQuốctínhbằng10ngày.(31) Trướcđây triềuđìnhnhàHánđãphong choSiêu tướcnày.Lúcấy

tướccủaMãSiêucaonhất,hơncảPhi,Vũ,chỉkémmỗiLưuBịmàthôi.(32)Mộtchữtênngườikhôngdịchđược,khôngbiếthọViênấytênlàgì.

NDtìmđọcmộtsốđiểntíchtrêncáctrangwebtiếngHánthìthấycóđoạnbổchúlàTrầnThọchorằngViên-NhạcTưlàmsáchghichépnhữngđiềunhảm nhí, có rất nhiều chuyện xằng bậy, hình tượng ấy chỉ việc nói màkhôngsuynghĩthấuđáo,chépviệcdẫunhiềunhưngchẳnghiểubiếtgì.(33)MộtbộtộcrợởphươngBắcTrungQuốc.(34)Theophép‘chủ -khách’ thìkhiTrầnThọviếtTamQuốcchíđã lấy

nướcNguỵlàchủđểlậpkỷcươngđếvương,màNguỵ-Ngôlàkhách.Rõnétnhấtlàviệcbộsửnàycóphần‘đếkỷ’dànhchocácvuanhàNguỵ,còncácđếnhàThụcthìchỉ‘Thụcchủ,Ngôchủ’màthôi,đềulàliệttruyện,khôngcóbảnkỷ.Câuviétnàycũngthểhiệnphầnnàoviệcấy.RõrànglàcâunóicủaSiêu,màSiêuhậnTháođếnthấuxương,nhưngvẫngọiTháorấtkínhtrọnglàMạnhĐứcquảlàlạ.CólẽSiêuđãviếtlà‘đãbịgiặcTháogiếtsạch’chứkhôngphảiviếtrõtêntựcủaTháolàMạnhĐứcnhưthế.(35)TácgiảcuốnBiệttruyệnlàTrươngThức,phầnviếtvềTriệuVângọi

làVânBiệttruyện.

(36)CólẽdiệnmạoVâncónétcongáinênsáchviết làtưnhan, thườngkhitảdángngườisắcmặtđànôngphảiviếtlàdungmạo.(37)Bạchnghĩalàlờikẻdướithưavớingườitrên,cũngcónghĩanhưchữ

‘bẩm’vậy.(38)Mộtchứcquancoixétviệchìnhluật.(39)HoắcKhứBệnhlàdanhtướngnhàHánthờiHánVũđếtừngđánhdẹp

quânHungNô.(40)Nguyênvănlà‘nang’cónghĩalàtúi,bị,bọng.Tạmdịchlà‘hộc’.(41)VânđicứuTrung,phótướngTrươngDựcgiữtrại.(42)Trạitựalưngxuốngsông,chínhlàđấtchếtvậy.Tháonghingờrằng

VânbàybinhtheolốiHànTíntrướckianênsợcóphụcbinhmàluivề.(43)Chữ‘đảm’cónghĩalàQuảmật,ýnóiVânlớnmật,dũngcảm.(44)Khotàngcủadoanhtrại.(45)KhiTrầnChicoiviệcThượngthưthìnướcThụcđãsắpbịdiệt.

QUYỂN7-BÀNGTHỐNGPHÁPCHÍNHTRUYỆN

BàngThống,PhápChính

BÀNGTHỐNGTRUYỆNBàngThống, tựSĩNguyên,ngườiởTươngDương.Thuởnhỏchấtphác

nguđộn,kiến thức thiếusót.TưMãHuy (1)ởDĩnhXuyênlàngười thanhnhã,cómắtnhìnngười,nămThốngvừatrưởngthànhtớigặpHuy,Huyháiládâutrêncây,Thốngngồidướigốccây,haingườinóichuyệntừsángtớiđêm.Huyrấtkìlạ,gọiThốnglàkẻsĩhàngđầucủacácchâuphíanambấygiờ,bởithếdanhtiếngThốngdầnvangxa.Tương Dương kí chép: Gia Cát Khổng Minh là Ngọa Long, Bàng Sĩ

NguyênlàPhượngSồ,TưMãĐứcTháolàThủyKính,đềulàlờicủaBàngĐứcCôngcả.ĐứcCônglàngườiởTươngDương.KhổngMinhthườnghaytớinhà,mộtmìnhlạyởdướigiường,ĐứcCôngbanđầuchẳngchỉbảogì.ĐứcTháotừngtớichỗĐứcCông,gặplúcĐứcCôngquasôngMiện,lêntếmộtổtiên,ĐứcTháobènvàothẳngnhà,gọivợconĐứcCông,bảonhanhchóngchuẩnbịcơmnước,“TừNguyênTrựchướngvàonhànóicókháchlạiđểcùngBàngCôngđàmluận”.VợconĐứcCôngđềuralạychào,quỳkhắpcảnhà,rồivọivãchạyđibàytiệc.Chốclát,ĐứcCôngvề,vàothẳngnhàgặpgỡ,chẳngbiếtsaolạicókhách.ĐứcTháonhỏhơnĐứcCôngmườituổi,tônĐứcCônglàmanh,gọilàBàngCông,bởithếngườiđờibènbảoBàngCôngchínhlàtêncủaĐứcCông,chẳngphảinhưvậy.ConĐứcCônglàSơnDân,cũngcódanh tiếng, lấychịgáinhỏcủaGiaCátKhổngMinh, làmHoàngmôn lại bộ thị lang của Ngụy, mất sớm. Con Dân là Hoán, tự Thế Văn,nhữngnămgiữaniênhiệuTháiKhangnhàTấnlàmtháithúTangCa.ThốnglàcháugọiĐứcCôngbằngchú(bác), tuổinhỏkiến thức thiếusót,chỉcóĐức Công coi trọng Thống, năm Thốngmười tám tuổi, sai đến gặp ĐứcTháo.ĐứcTháocùngtròchuyện,látsauthanrằng:ĐứcCôngthậtbiếtnhìnngười,ngườiấyquágiỏivậy.Sau quận cho Thống làm Công tào. Tính Thống yêu thích đạo lý làm

người,siêngnăngphụngdưỡngngườicaotuổi.Nóichuyệnthườnghaybàytỏquámức,nhiềuđiềuvượtcảchứcphận,ngườiđươngthờilấylàmlạhỏiThống,Thốngđáp:Hiệnnaythiênhạđạiloạn,chínhđạosuyđồi,thiệnnhânthìítmàácnhânthìnhiều.Ýtôimuốnchấnhưngphongtục,nângcaođạonghiệp,đàmluậnmàkhônghaytứcthanhdanhchưađủngưỡngvọng,chưađủngưỡngvọngthìđiềuthiệnsẽítvậy.Naytôinêulênmườiđiềuchắcrơirụngmấtnăm,cũngcònđượcmộtnửa,cóthểtruyềnbásựgiáohóa,khiếnkẻcóchíđượckhích lệ, cũngkhôngnênhay sao?TướngNgô làChuDugiúpTiênchủ lấyKinhChâu,nhưng lại làmthái thúNamQuận.Duchết,ThốngđưatangvềNgô,ngườiNgôđaphầnđềunghedanhThống.Đếnlúcquayvềphíatây,mọingườitụhọpởXươngMôn,LụcTích,CốThiệu,ToànTôngđềutới.Thốngnói:Lục tiênsinhvínhưconngựachạychậmmàcó

sứcchânnhanh,Cốtiênsinhvínhưcontrâuhènmàcóthểkéonặngđixavậy.TrươngBộtngôlụcchép:CóngườihỏiThốngrằng:Cứnhưtôithấy,Lục

tiênsinhcóvẻgiỏihơnông?Thốngnói:Ngựachạychậmtuytinh,nhưngcái tàiấychỉđủchomộtmìnhvậy.Trâuhènngàyđiba trămdặm,nhưngcũngchỉđủmangmộtmìnhmàthôi.ThiệutớichỗThốngngủlạimộtđêm,tròchuyện,nhânđóhỏi:Ngàicótiếnglàbiếtnhìnngười,xinhỏitôivớingàiaihơn?Thốngđáp:đàotạothếtục,kénchọnnhântài,tôikhôngbằngngài;bànluậnkếsáchđếvương,nắmhếtcáithiếtyếunhấtcủachínhtrị,tôihơnhẳnngài.ThiệuphụcnhữnglờiấymàthânthiếtvớiThống.ThốngbảoToànTôngrằng:Ngàilàngườimẫumực,yêudanh,cóthểví

vớiPhànTửChiêuởNhữNam,TưởngTếvạncơluậnnóiHứaTửTươngkhenchêkhôngcôngbằng,để

nângPhànTửChiêumàdìmHứaVănHưu.LưuDiệpnói:TửChiêuthànhđạttừviệcbuônbán,tuổiđãsáumươi,luicóthểgiữđượccáitĩnh,tiếncóthểkhôngcẩuthả.Tếđáp:TửChiêutừtrẻtớigiàgiữtrọntiếttháo,nhưngquansátlờiăntiếngnói,phongtháiđàmluận,thìchẳngsánhbằngVănHưuvậy.tuytrílựckhôngnhiều,songcũnglàkẻcódanhmộtthờivậy.Tích,Thiệu

bảoThốngrằng:Nếuthiênhạ tháibình,xincùngngài liệuđoánkẻsĩbốnbiển.HaingườicùngThốngkếtbạnthâmgiaorồiquayvề.TiênchủnắmKinhChâu,Thống làm tòngsự,giữchứchuyện lệnhLỗi

Dương,nhưngchẳngngóngàngtớihuyện,bịmiễnchức.TướngNgôlàLỗTúcđểlạithưchoTiênchủnóirằng:CáitàicủaBàngSĩNguyênchẳngphảichỉtrongvòngtrămdặm,nêncholàmTrị trungbiệtgiá,mớipháthuyhếtsứcchâncủaconngựaKí(2)vậy.GiaCátLượngcũngnóivớiTiênchủvềThống,Tiênchủbèngặp,cùngđàmluậntâmđắc,vôcùngcoitrọngThống,lấylàmTrịtrungtòngsự.Giang biểu truyện chép: Tiên chủ cùng Thống ung dung ăn tiệc, trò

chuyện,hỏiThốngrằng:KhanhlàmCôngtàochỗChuCôngCẩn,Cô(3)tớiNgô,nghethấyngườiấybímậttâutrình,khuyênTrọngMưu (4) lưu ta lạiđó,cóviệcấykhông?Theochủnênvìchủ,khanhđừnggiấuta.Thốngđáp:Cóviệcấy.Bịthanrằng:Côđươnglúcnguycấp,phảitớicầucạnh,khôngđượckhôngđi,sợchẳngthoátđượckhỏitayChuDu!Kẻmưutrítrongthiênhạ,cáchnhìngiốngnhauvậyư.LúcđóKhổngMinhcanCôđừngđi,vốnchỉ có ý nhưvậy,KhổngMinhhẳn cũng lo nghĩ việc ấy.CôdùngTrọngMưu để phòng phương bắc, TrọngMưu lại nhờCô làm viện trợ, việc ấyquyếtđịnhchẳngcóchútnghingờ.Ấythậtlàđivàochỗnguyhiểm,chẳngphảikếvạntoànvậy.

TiênchủthânthiếttiếpđãiThốngchẳngkhácgìGiaCátLượng,chocùngLượnglàmQuânsưtrunglangtướng.CửuChâuxuân thu chép:Thống thuyếtBị rằng:KinhChâuhoang tàn,

nhân tàiđiêu tán,đôngcóTônNgô,bắccóhọTào,cáikế tạo thànhchânvạc,khómànhưýđược.NayÍchChâunướcgiàudânmạnh,hộkhẩutrămvạn,binhmãbốnbộ,đềuđầyđủcả,kinh tếchẳngcần tớibênngoài,nênquyềnbiếnmượnlấymàđịnhđạisự.Bịnói:NaytavớiTàoTháonhưnướcvới lửa,Tháocấpbách, takhoan thai;Tháo tànbạo, tanhân từ;Tháoxảoquyệt,tatrunghậu;cáigìcũngngượcvớiTháocả,việcmớithànhđượcvậy.Nayđượccáinhỏmàmấtđitínnghĩavớithiênhạ,takhônglàmđâu.Thốngnói:Bâygiờlàlúcquyềnbiến,yênđịnhthiênhạchẳngphảichỉcómộtlốivậy. Sát nhập những nước nhỏ yếu, chính là việc của ngũ bá ngày xưa.Nghịchchiếmmàthuậntrị,báođápấylànghĩa,saunàymọiviệcđãđịnh,phongcho(LưuChương)mộtnướclớn,saolạiphụtínđược?NaykhônglấyÍchChâu,cuốicùngkẻkhácđượclợimàthôi.Bịnghetheo.LượngởlạitrấngiữKinhChâu,ThốngtheoTiênchủvàoThục.ÍchchâumụcLưuChươngcùngTiênchủgặpmặtởPhùhuyện,Thống

dângkế rằng:Naykẻ ấyđếnhộihọp, ta tiện thểbắt lấy, thời tướngquânchẳngmấtmộtbinhmộttốt,ngồimộtchỗmàđịnhÍchChâuvậy.Tiênchủnói: Mới vào nước người ta, ân, tín đều chưa đủ, cách ấy không được.ChươngvềThànhĐôrồi,TiênchủgánhvácviệcbắcchinhHánTrunggiúpChương,Thốnglạithuyếtrằng:Ngầmtuyểntinhbinh,bấtkểngàyđêm,tậpkích thẳngvàoThànhĐô;Chươngvốnbấtvũ, lại là chỗquenbiết khôngphòngbị,đạiquânchợttới,tấtchỉmộttrậnlàđịnhđược,ấylàthượngsách.DươngHoài,CaoBái,haidanhtướngcủaChươngcậybinhcườngthủnơicửakhẩuhiểmyếu,nghenóiđãmấy lầndângbiểu cangiánChương,xinđuổitướngquânvềKinhChâu.Naytướngquântớiđó,saingườibáotrướcchohọbiết,nóiKinhChâucóviệcgấp,muốnquayvềcứuviện,lạichobinhlínhđềusắpxếphànhtrang,bênngoàilàmravẻquayvề;haingườiấyđãnghetiếnganhhùngcủatướngquân,lạimừngrỡvìtướngquânbỏđi,tấtsẽcưỡikhinhkịlạiđón,tướngquânnhânđóbắtlấy,rồimạnhdạnxuấtbinh,nhắmhướngThànhĐô,đólàtrungsách.QuayvềBạchĐế,rồidẫnbinhvềKinhChâu,thongthảtínhkếquaylạilấyÍchChâu,đólàhạsách.Nếudodựchẳngđi, tấtsẽnguyto,khôngthểđợithếđược.Tiênchủchọntheotrungsách,chémngayđượcHoài,Bái,hướngvềThànhĐô,đitớiđâuđánhđượctớiđó.TiênchủmởhộiởPhùhuyện,bàytửuyếnănmừng,bảoThốngrằng:Hộihômnay,cóthểnóilàvuivậy.Thốngnói:Đánhnướcngườitamàlấyđólàmvui,thậtkhôngđánglàquâncủabậcnhângiả.Tiênchủsayrượu,nổigiậnmàrằng:VũVươngphạtTrụ,trướccasaumúa,cũngkhôngphảilàbậcnhângiảư?Khanhnóichẳnghợplẽ,nênđứnglênmàbướcngayđi!Bởithế

Thốngđắnđo từchức.Tiênchủhốihận, thỉnhThống trở lại.Thốngphụcchứccũ,cũngchẳngnghĩtớiviệctạlỗitrước,cứănuốngtựnhiên.Tiênchủbảorằng:Bànluậnbữatrước, làai thất thốvậy?Thốngđáp:Vuatôicùngthấtthốcả.Tiênchủcườiầmlên,lạivuivẻnhưtrước.Tập Tạc Xỉ (5) nói: Kẻ bá vương tất lấy nhân, nghĩa làm gốc, cậy tín,

thuậnlàmchủ,mộtđiềukhôngđủ,thìđạosẽkhônghòa.NayLưuBịđánhúp,đoạtlấyđấtcủaChương,tuyquyềnbiếnđểnênnghiệplớn,songphụtínlìatình,đức,nghĩađềusai,tuycôngcólớn,songcáimấtcũngnhiều,chẳngkhácgìchặttayđểgiữlấythânthể,saovuiđượcđây?BàngThốngsợlờinóiấylanrangoài,biếtchắcrằngquânchủsẽthấuhiểu,chonêncôngkhaichỉnhsửalỗilầm(củaBị)màchẳngquantâmđếnđạolýkhiêmcung.Lờitráchmắngtuyquákịchliệtnhưngđãbiểulộ tácphongcươngtrực,khẩuphonglanhlẹ.Quânchủlầmlỗinhưngbiếtcảisửalànhờbàytôibiếtcangiánvậy.Dungnạpýkiếnchínhđángmàkhôngchấpvàoýkiếncánhânlàthuận theo lývậy.Cóbày tôigiỏi thì vươngquyềnhưng thịnh; theo lý thìmọi chính sắch đều đươc thi hành. Một lời mà thu đủ ba điều lợi; (lời)khuyênngắnmàsángsoingànđời.Cóthểnóiđãđạtđượcđạithể(củađạotrịquốc)Nếuchỉchămchămcái thua thiệtnhỏ thìđánhmất lợi íchquốcgia. Nếu bo bo giữ ý kiến sai lầm mà phế bỏ rường mối dài lâu, (quânvương)nhưvậymàmonghoànthànhđạinghiệp,chưatừngcóvậy.ThầnTùngChichorằngmưutậpkíchLưuChương,tuylàkếcủaThống,

nhưngtráivớinghĩađểnêncông,vốnlàcáiđạodốitrá,lòngThốngđãáynáy,tấtcáivuivẻtựtắt,bởithếngheBịnóilàvui,bấtgiácbuộtmiệngmàđáp lại vậy.Bị thỏa thuêyến tiệcchẳngđúng lúc, việcấygiốngnhưcườitrênnỗiđaukẻkhác,tựsomìnhvớiVũVươngmàchẳnghềxấuhổ,ấylàBịkhôngđúngchứThốngchẳngsai,Thốngnói:“Vua tôicùng thất thốcả”,chỉ là lờicheđậy,cùngchiasẻcái lỗivậy.LờibàncủahọTập, tuyđạiýkhôngsai,nhưngnhữnglờisuydiễnnhưthế,cũngcóchútphóngtúngvậy.Quân vây Lạc huyện, Thống suất binh công thành, bị trúng tên lạcmà

chết,nămấyThốngbamươisáutuổi.TiênchủthươngtiếcThống,nhắctớilà rơinướcmắt.Phongchophụ thâncủaThống làmNghị lang, sau thănglàmGiánnghịđạiphu,doGiaCátLượngđíchthânbổnhiệm.Thốngđượctruytặngtướcquannộihầu,tênthụylàTĩnhhầu.ConThốnglàHoành,tựCựSư,tínhcươngtrựcgiảndị,dámkhendámchê,vìngạomạncoithườngThượngthưlệnhTrầnChi,bịChiđènén,khichếtcũngchỉlàmtớiTháithúPhùLăng.EmThốnglàLâm,làmTrịtrungtòngsựởKinhChâu,theoTrấnbắctướngquânHoàngQuyềnchinhNgô,thuatrận,theoQuyềnhàngNgụy,NgụyphonglàmLiệthầu,quantớiTháithúCựLộc.TươngDươngkýchép:VợcủaLâmlàemgáiTậpTrinh(6),ngườicùng

quận.Sự tíchcủaTrinhđượcchép trongPhụ thần táncủaDươngHí.Tào

Công đánh phá Kinh Châu, vợ Lâm cùng Lâm chia cách, trông coi nuôidưỡngđứacongáinhỏmớihơnmườituổi,sauLâmtheoHoàngQuyềnhàngNgụy,mớiđượcđoàntụ.NgụyVănĐế(7)nghevợLâmhiền,banchomànchiếuyphục,đểnghĩatiếtđượcvẻvang.

PHÁPCHÍNHTRUYỆNPhápChính tựHiếuTrực,ngườiquậnPhùPhong,Mihuyện.Tổphụ là

Chân,nổitiếngthanhkhiết.Tamphụquyết lục chú chép:Chân tựCaoKhanh, thuởnhỏđãhiểu rõ

NgũKinh, lại rànhviệcđoán lànhdữ, khônghọc lâuởmột thầynào, nổitiếnglàtàicao.ThườngquấnkhănxếpgặpquantrấnthủPhùPhong,quantrấnthủnói:AiCông(8)tuybấttài,nhưngkẻthầntửTrọngNi(9),LiễuHạHuệ(10)cũngchẳngbỏquêchađấtmẹmàđi,ý tôimuốnngàikhuất thânlàmCôngtàođượckhông?Chânnói:Minhphủ(11)tiếpđãihữulễ,chonênChânđãbốn lầnbáiyết,nhượcbằngmuốnChân làmquan lại,ChânsẽởphíabắcBắcSơn,phíanamNamSơnvậy(12).SauquantrấnthủPhùPhongkhôngdámlấyChânlàmlại.Trước,khiChânchưađầyhaimươituổi,phụthânởNamQuận,Chânđibộtớingóng,phụthânbèngiữlạiănmùngmộttết, choxemcácquan tụhội lúc sángsớm.Hộicómấy trămngười,Chânchọccáilỗtrêncửasổdòmngórồithìthầmvớiphụthân.Hếthội,mớihỏiChân:Ai làngườihiền?Chânđáp:TàoduyệnHồQuảngcóđộ lượngcủabậccôngkhanh.SauquảnhiênQuảngcólàmtớingôitamcôngcửukhanh,ngườiđờibởi thếphục tàinhìnngườicủaChân.Trướcsaumấy lầnChânđượcvờilàmquan,nhưngđềukhôngtới,nhómbạnQuáchChínhđềukhenngợi,gọiChânlàHuyềnĐứctiênsinh.ChânmấtvàonămTrungBìnhngũniên,đượctámmươichíntuổi.PhụthânPhápChínhlàDiễn,tựQuýMưu,làmTưđồduyện,Đìnhúytảgiám.KiếnAnsơ,thiênhạmấtmùa,ChínhcùngvớingườiđồngquậnlàMạnh

ĐạtcùngvàoThụcnươngnhờLưuChương,mãivềsaumớiđượclàmTânĐôlệnh,rồiđượcgọivềtạmlàmQuânnghịhiệuúy.Chínhđãkhôngđượcdùng,lạibị lũkháchởnhờchâuấpchêbai là thiếuđứchạnh,nênbấtđắcchí.ÍchChâubiệtgiáTrươngTùngchơithânvớiChính,nghĩChươngchẳngcó tương lai, thường than thởriêngvớinhau.TùngởKinhChâu thấyTàoCông về (bắc), khuyênChương đoạn tuyệt với TàoCôngmà liên kết vớiTiênchủ.Chươngnói:Aicóthểlàmsứgiả?TùngbèntiếncửChính,Chínhtừtạkhôngđượcđànhđi.Chínhquayvề,cùngTùngkểTiênchủanhhùngthaolược,haingườibímậtmưutínhkếhoạchhiệplực,muốncùngphụngsự (Tiên chủ),mà chưa có dịp. SauChươngnghe tinTàoCôngmuốn saitướngđánhTrươngLỗ,tronglòngsợhãi,nhânđóTùngbènthuyếtChươngnênnghênhđónTiênchủ,khiếnđiđánhLỗ,ChươnglạisaiChínhđi.Chínhtruyềnýchỉxong,ngầmhiếnkếchoTiênchủ rằng:Tướngquân làngườianh tài, nên thừa cơ Lưumục (13) nhu nhược (mà lấy ÍchChâu); TrươngTùng,cánhtayđắclựccủachâuÍch,sẽlàmnộiứngbêntrong;sauđónhờ

cáigiàucócủaÍchChâu,cậycáihiểmtrởtrờicho,nênnghiệplớnnhưtrởbàntayvậy.Tiênchủtánđồng,theosôngvềtây,hộihọpvớiChươngởPhùhuyện.(Tiênchủ)bắctiếntrấnảiHàManh,rồihoànnamtấncôngChương.TrịnhĐộkhuyênChươngrằng:Hoadươngquốcchíchép:ĐộlàngườiQuảngHán,làmtòngsựởchâu.Tảtướngquân (14)dẫnmộtđámquâncôđộctậpkíchta,binhchẳngtới

vạnngười, tướngsĩ chưaphục, lại chỉ trôngvào thóc lúangoàiđồng,chứkhôngcólươngthực.ChibằngrờihếtdânởBaTây,TửĐồngvềtâyPhùThủy,cònbaonhiêukholươngđồnglúađốthếtmộtlượt,giữthànhcaohàosâu, lấy tĩnhmàcựđịch.Bênkia tới khiêu chiến, ta chẳng ra, địch chẳngtrôngcậyvàođâuđược,chẳngquátrămngàytấtphảirútchạy.Họchạy,tabèn đuổi đánh, tất bắt được (Bị) thôi. Tiên chủ nghe được kế ấy, lo lắngkhôngyên,bènhỏiChính.Chínhnói:(Chương)khôngdùngđâu,chẳngnênlovậy(15).QuảnhiênnhưlờiChínhnói,Chươngbảovớiquầnthầnrằng:Tachỉnghecựđịchđểandân,chứchưanghephiềndânđểtránhđịchvậy.RồibãiquancủaĐộ,khôngdùngkếấy.Đến lúc quân vây Lạc thành, Chính thư cho Chương trước, viết rằng:

Chínhvốnbuôngthảvôthuật,mànayminhhảogiữahainướcđãtổnhại,sợquần thầnkhôngrõđầuđuôi, tấtđềuquy tộicho tôi,khiến tôihổ thẹn tớichết,cònlàmnhụctớingài,bởivậyđànhbỏthânởngoài,chứkhôngdámtráilệnh.Lạisợngàinghethấynhữnglờidơbẩn,chẳngdámkínhthưvấnan,lònghoàiniệmcáitìnhtiếpđãikhixưa,màchỉdámtrôngxanhớnhungkhôngdứt.TrướcsauduycóChínhdámbiểulộtimgan,từthuởbanđầutớitậnbâygiờ, thậtchẳngdámgiấugiếmýriêng,haycólòngkhônghếtsức,chỉhiềmChínhngutốikếmỏng,tấmlòngthànhchẳngđủcảmđộngngài,mớiđếnnôngnỗinhưbâygiờvậy.Nayquốcgialâmnguy, taivạậpđến,tuyChínhđãvứtthânbuôngthảbênngoài,chịunhữnglờioánghét,nhưngvẫnthamlamhếtlònglonghĩ,lấyđóđểbiểulộsựtrungthành.BổnýcủatướngquânChínhhiểurõ,thậtkhôngmuốnđánhmấtcáiýviệntrợcủaTảtướngquân,sởdĩcuốicùngtớinỗinày,cũngbởitảhữubênngàivốnchẳngthôngsuốtcáiđạohànhsựcủakẻanhhùng,cóthểnóiđãtráilờithềước,lạithêmlấytìnhcảmđểkếtgiao,nhậtnguyệtcùnglặn(16),xunịnhmongcầulọttaivừamắt,aduaýchỉ,màchẳngmàngtớikếsáchtrịquốcsâuxavậy.Naybiếncốphátsinh,chẳngbiếtcânnhắccáithếcườngnhược,lạicholàTảtướngquânbinhítviễnchinh,khôngcólươngthực,hònglấynhiềuđánhít,lôithôikéodài.Nhưng(Tảtướngquân)theocửaquantớiđây,điđếnđâuđánhđượcđếnđó,binhcủatướngquântrấnởhànhcung,chỉtrongmộtngàyđã tự suy bại.Dưới Lạc thành binh tuy tới vạn, nhưng chết cả trong trậnchiến,tướngđãbạiquân,cònmuốntranhthắngtrậnchiếntrongchốclát,xétthế, lựcbinh tướnghaibên, thật chẳng tươngđươngvậy.Bên tướngquân

muốndùngkếtiêuthổlâudài,nhưngbênnàydoanhtrạithủgiữbềnchắc,lươngthựcchấtđống,màtướngquânđấtđaimỗingàymộtmất,báchtínhmỗingàymộtkhốn,đốiphươngđãnhiều,màbêntướngquâncungứnglạirỗng tuếch.Cứnhưnguý, tấtbên tướngquânkiệt lương trước,chẳngkéodàilâuhơnđượcvậy.Cứthủchẳngchiến,cònchẳngkhamnổi,nayTrươngDựcĐứcmangquânmấyvạn,đãlấyBaĐông,vàotớiranhgiớiKiềnVi,lạichiabinhlấyTưTrung,ĐứcDương,bađườngtiếntới,tướngquânlấygìđểngănđược?Trướcngườitabàymưuchotướngquân,tấtbảobênnàyquâncôđộcđiđánhnơixa,đãchẳngcólương,lạicungvậnkhôngkịp,quânđãítlạichẳngcóbổsungvậy.NaylộKinhChâuđãthông,quânđãgấpmấychụclần, lại thêmTônXa kị (17) sai em cùng Lí Dị, CamNinh làm hậu viện.Nhượcbằngmuốntranhcáithếchủkhách,cậyđấtnhàđểgiànhchiếnthắng,thìnaybênhọđãchiếmđượcBaĐông,QuảngHán,KiềnVi,hơnnửađãđịnh,mộtquậnBaTây,cũngchẳngcònlàcủatướngquânnữa.TínhraÍchChâuchỉdựavàođấtThục,thìnayThụccũngtổnhại,baphầnmấthai,dânchúngmỏimệt,nghĩrằngmườihộcótớitámhộlàmloạnvậy.Nếunhưđịchcáchxathìbáchtínhchẳngkhamnổiviệcnôdịch,địchởgầnthìđấtđổichủchẳngphải chỉ trongchốc lát sao.CáchuyệnQuảngHán, làmộtví dụ rõràngvậy.LạinhưNgưPhụcvớicửakhẩuthậtlà“phúchọachimôn”củaÍchChâu,mànayhaicửanàytấtthủng,thànhkiêncốmấycũngmất,quânlínhtanvỡ,binh, tướngđềuhết,màđịchtheomấylộcùngtiến,đãvàotớinơiyếuđịa,chỉngồimàthủThànhĐô,LạcThành,cáithếtồnvong,thậtrõràngvậy.Chínhchỉbànđạilược,cònnhưchitiết,thậtkhómànóihếtbằnglời.NhưChínhvốnngudốt,cònbiếtviệcấy(18)chẳngthểlàmđược,huốngchinhữngmưu sĩ thôngminh sáng suốt bên cạnh tướng quân, há chẳng thấyđượcsốmệnhnhưthếư?Nhữngkẻấychỉ làphườngsángtối tranhgiànhsủnghạnh,cầuchốndungthânđểxunịnhbềtrên,màchẳngbiếtlotínhmưuxa, chẳng tận tâm hiến dâng lương kế vậy.Ví như tình thế cấp thiết, cáctướngliềnmạnhainấytìmđườngsống,cầuxinđượcquacửangõ,trăntrởtrằntrọc,ngàytrướcsovớibâygiờxétrakhácxa,họthậtkhóvìtướngquânmà tận tâm tớichết.Nhà tướngquânđành tựgánhvácnỗiưu tưmà thôi.Chính tuychịunhững lờiphỉbángbất trung,nhưngtựvấn tâmchẳngphụthánh đức, lòng hoài niệm cái nghĩa chúa tôi mà đau đớn thảm thiết. Tảtướngquântừtrướctớinay,tấmlòngcũchẳnghềthayđổi,thậtchẳngcóýbạcbẽo.Nguýchorằngcóthểtínhchuyệnquyềnbiến,chínhlàđểbảotoàngiađìnhtướngquânđó.NămKiếnAnthứmườichín,(Tiênchủ)tiếnbinhvâyThànhĐô,tháithú

ThụcQuậncủaChương làHứaTínhđịnh trèo tườngrahàng,việcbịphátgiác,khôngthành.ChươngbởinguyvonggầnkềnênkhônggiếtTĩnh.LúcChươngđầuhàng,Tiênchủvìviệcấymàbạcđãi,khôngdùngTĩnh.Chính

khuyên rằng:Thiênhạ cónhữngkẻhữudanhvô thực,HứaTĩnhchính lànhưvậy.Nhưngnaychúacôngmớitạodựngđạinghiệp,chẳngthểgiảithíchrõràngchotừngngườitrongthiênhạ,cáihưdanhcủaTĩnhđãlanrộngbốnbể, nếu như thiếu lễ, thiên hạ tất cho chúa công là khinh rẻ người hiền.Chẳngbằngcàngnênkính trọng, làmmêhoặcxagần,nhưngàyxưaYênVươngđãiQuáchNgỗi(19)vậy.DovậyTiênchủbènhậuđãiTĩnh.TônThịnhnói:Hạmìnhcầuhiền,tôntrọngcáiđức,làđạolýquantrọng

củaquốcgia;phongtặngphầnmộ,điquacửa(củabậctiênhiền)làcáchcácbậc tiênvương lập rakhuôn thước ( cho thiênhạbiếtmình tôn trọngngườihiền).Dođóătphải thểnghiệmvà thựchànhđạo lýnhìnxa trôngrộng,nghĩacaongúttrời,maisaucóthểnhìnxakhắpbốnbể,chấnphụclêdân.Nếuchẳngphảingườinhư thế, thì đạiđạo chẳngđược thực thi vậy.HứaTĩnh,ỏnhàthìhuynhđệbấthòa,xuấtsĩthìquankhôngxứngchức,xétvềtínnghĩathìthờithếvừađổiganruộtcũngđổi,luậnvềkiếnthứcthìlàđầumốihọahoạn.Thìlàmsaocóthểkhiếnngườihiềntàicăncứvàokẻsĩđược trọng dụng mà đầu phục đuợc? Nếu như chỉ chuộng cái danh hãohuyềnmàkhinhthườngvinhnhụccánhân,thìnhữngkẻsĩchínhtrựctrọngnghĩadựavàocáigìđểphụcđây?Chínhchỉchuyêndùng thuậtmêhoặc,đánhmấtphongtháicủangườicaoquý,lạivíHứaTĩnhnhưQuáchNgỗi,thậtbấtbìnhthườngvậy.ThầnTùngChichorằngQuáchNgỗichẳngphảingườihiền,chỉbởikếquyềnbiếnmàđượchưởngânsủng,huốnghồVănHưudanh tiếngvangxa, thiênhạđềubảo làngười tàinăngkhác thường,tuycuốiđờicólầmlỗi,songviệcấychẳngdễhiểurõđược,nếukhôngdùnglễmàđãi,làmsaogiảithíchnhữngnghihoặcxagần?PhápChínhlấyTĩnhsovớiNgỗi,vịtấtđãkhôngđúng,màThịnhlạilấyviệccácbậctiênvươngphongmộ,quacửa(bậctiênhiền)đểbắtbẻ, thật làquálắm!ThếthìYênVươngcũngsai,saochỉcómìnhLưuông(20)được?Xétviệcbấthòatrongnhà,saiởTửTương,cứtheolờiTưởngTếthìchẳngphảilỗicủaVănHưuvậy.CònviệcTônThạnhmỉamaiTĩnh làmquankhôngxứngchức,ắtchỉviệcTĩnhlàmquanvớiĐổngTrác,Tráclúcvừachấpchính,hếtlòngđềbạtnhântài,ngườiđượcTráctuyểnchọn,nhiềukhôngkểxiết.NhưngHứaTĩnhbướcvàohoạnlộ,trướckhiĐổngTrácchuyênquyền.SauthănglàmTrungThừa,khôngthểnói(nhờTrác)màvượtcấp.LấyviệcnàymàbêuriếuthìdanhsĩnhưTuânSảng,TrầnKỷđềubịđờighétbỏhaysao?(Tiênchủ)lấyChínhlàmTháithúThụcQuận,DươngVũtướngquân,bên

ngoàithốnglĩnhcảkinhkỳ,bêntronglàmthammưutrưởng.Mộtbữacơmânđứchaymộtcáitrừngmắtoángiận,Chínhcũngchẳngbỏsót,lạichuyênquyềnbắtgiết,pháhoạimấyngườicho thỏa lòngriêng.CóngườinóivớiGiaCátLượngrằng:PhápChínhởThụcQuậntunghoànhquámức,tướngquânnênbẩmvớichúacông,hạnchếbớtquyềnhànhcủaôngtađi.Lượng

đáp:“ChúacôngkhiởCôngAn,phíabắcúykịTàocôngcườngmạnh,phíađônglolắngTônQuyềnbứcbách,ởgầnlạisợTônphunhân(21)sinhbiếnngaysátnách.Tình thế lúcấy, thật là tiến thoái lưỡngnan,maynhờPhápHiếuTrựcgiúpcho,chúacôngmớicấtcánhbayliệngtựdođược,chẳngsợaikiềmchếmìnhnữa.NaytalòngnàocấmđoánPhápChính,khiếnôngấychẳngthỏađượcýriêngsao?”.NguyêntrướcTônQuyềngảemgáichoTiênchủ,Tônphunhânvốnlàngườitàigiỏi,nhanhnhẹncươngmãnh,cóphongtháicủacácanh,thịtìhơntrămngườiđềuquencầmđaođứnghầu,Tiênchủmỗilầnvàođềuthấylạnhcảngười.LượnglạibiếtTiênchủrấtquýtrọngtintưởngChính,nênmớinóinhưthế.TônThịnhnói:Thưởngphạttùytiện,làcáiđạomấtnhàhạinước;bắtthả

theoyêughét, lànguồngốccủaviệcphákhuônphép, loạnđạo lý.Chẳngphải(Chính)cậymìnhlàcôngthầnmàphóngtúngcùngcực,cậyânhuệmàlợi dụng quyền lực sao?XưaĐiênHiệt (22) tuy cần cù, cũng chẳng thoátđượchìnhphạtvìtráilệnh;DươngCan(23)tuythânthiết,cũngbởilàmloạnmàsuýtbịphanhthây,vươngphápxưachẳngnểtìnhthânvậy.CứnhưlờiGiaCát,chẳnglẽbỏquaviệcphạtChínhhaysao?NămKiếnAnthứhaimươihai,ChínhthuyếtTiênchủrằng:TàoTháochỉ

mộttrậnmàhàngphụcTrươngLỗ,bìnhđịnhHánTrung,lạichẳngnhânđàấymàlấyBa,Thục,chỉlưuHạHầuUyên,TrươngCáptrấnthủ,rồiquayvềbắc,chẳngphảibất trímàdo lựckhôngđủvậy,hiểnnhiên trongnướccóđiềulonghĩbứcbách.NayUyên,Cápthaolượcchẳngbằngchủsoái(TàoTháo),takhởibinhthảophạttấtđược.Saukhithànhcông,tatíchcựctrồngtrọt,tíchtrữlươngthực,chờđợisơhởcủađịch,haynhấtlàcóthểđánhđổquân giặc, tôn trợ vương thất, thứ đến có thể chiếm dần hai châu Ung,Lương,mởrộngbờcõi,hoặcítracũngcóthểcốthủnơihiểmyếu,tínhkếlâudài.Đólàcơhội trờicaobanchochúngta,khôngthểđánhmấtđược.Tiênchủnghekếấy,suấtchưtướngtiếnbinhlấyHánTrung,Chínhcũngđitheo.NămKiếnAnthứhaimươi tư,TiênchủtừảiDươngBìnhquasôngMiệnThủyởphíanam,mentheomặttrướcnúi,lậptrạiởĐịnhQuânsơn.HạHầuUyênđưaquântớitranhđịathế.Chínhnói:Cóthểđánh.TiênchủralệnhchoHoàngTrungtừtrêncaogõtrốngreohòđánhxuống,đạipháquâncủaUyên,Uyêncùngcác tướngđềuphảinộpđầu.Tàocôngdẫnbinh tâychinh,nghekếsách(24)củaChính,bènrằng:TavẫnbiếtHuyềnĐứcchẳngđủsức,kếấytấtcóngườichỉchovậy.ThầnTùngChichorằngThụcvớiHánTrung,nhưmôivớirăngvậy.Sao

Lưuchủlạikhôngbiếttớiđiềuđóđược?Sáchlượcchưakịptriểnkhai,thìChínhđãnóitrướcmàthôi.Vảlạibiếtnghe,dùngmưuhayđểthànhcôngnghiệp,bávươngchichủcóaikhôngnhưthế?NgụyVũ(25)cũngchoviệc

cóngườichỉdạylàkémư!Nhữnglờithừathãiđầysựsỉnhụcoángiậnấy,chưachắcđãlàlờicủaNgụyVũvậy.TiênchủlênngôiHánTrungVương,lấyChínhlàmThượngthưlệnh,Hộ

quântướngquân.NămsauChínhmất,lúcấybốnmươilămtuổi.TiênchủthươngtiếcChính,rơilệnhiềungày.ChínhđượcđặtthụylàDựcHầu.ConChínhđượcbantướcquannộihầu,làmquantớiPhụngxađôúy,TháithúHánDương.GiaCátLượngvớiChínhtuykhôngcùngsởthích,nhưngđềulấyviệccônglàmtrọng.LượngthườngngạcnhiênvớitríthuậtcủaChính.Tiênchủvừaxưngđếxong,lậptứctínhviệcđôngchinhTônQuyềnđểrửanhục cho Quan Vũ, quần thần can gián rất nhiều, nhưng Tiên chủ chẳngngheai.NămChươngVũnhịniên,đạiquânbạitrận,luivềBạchĐế.Lượngthanrằng:NếucònPhápHiếuTrực,hẳncóthểngăncảnchúathượngkhôngđisangđông;hoặccósangđông,tấtcũngkhôngnguyhiểmvậy.TiênchủgiaochiếnvớiTàocông,ởthếkhônglợi,nênluibinh,màTiênchủtứcgiậnvôcùngkhôngchịulùivề,chẳngaidámcan.Tênbaynhưmưa,Chínhbèntới chắn trước Tiên chủ, Tiên chủ rằng: Hiếu Trực đừng lên. Chính nói:Minhcôngcòntựmìnhđứngtrướcmũitênhònđá,huốngchilàtiểunhân.Tiênchủbènnói:HiếuTrực,tavớingươicùngđi.Rồilùivề.Bìnhrằng:BàngThốnglàngườichínhtrựchòanhã,họcnhiều,suynghĩ

sâuxa,làtuấnkiệtđấtKinh,Sởđươngthời.PhápChínhthấurõthànhbại,cómưukế lạ,nhưngkhôngđượckhenvềphẩmhạnh.Sovớicácđại thầnnướcNgụy,ThốngvớiTuânÚcgầnnhưmộtcặp,ChínhvàTrình,Quách(26)cũngtươngđươngvậy?

[CHÚTHÍCH](1)TưMãHuytựlàĐứcTháo.(2)NgựaKílàconngựahay,ngàyđiđượcnghìndặm.Ýởđâylànêncho

ThốnglàmTrịtrungbiệtgiá,mớixứngvớitàinăngcủaThống.(3)LưuBịtựxưngmìnhlàCô.(4)TrọngMưulàtêntựcủaTônQuyền.(5)TậpTạcXỉlàtácgiảcủaHánTấnxuânthu.NhữnglờitrênBùiTùng

ChitríchtừHánTấnxuânthu.(6)TậpTrinh làngườinổi tiếngởđấtKinhChâu.HọTập làmột trong

nhữnghọlớn,cóảnhhưởngởđấtđó.KhiLưuBịlấyđượcKinhChâu,TậpTrinhcũnghỗtrợviệcổnđịnhchínhquyềnrấtnhiều.(7)TàoPhi.(8)LỗAiCông,vuanướcLỗthờiChiếnquốc,cùngthờivớivuaPhùSai

nướcNgôvàCâuTiễnnướcViệt.(9)TrọngNilàtêntựcủaKhổngKhâu,thườnggọilàKhổngTử,ôngtổ

của đạo nho, tác giả (hoặc người chỉnh lý) nhiều bộ kinh sách quý củaTrungQuốcnhưKinhThi,Thư,Lễ,DịchvàKinhXuânThu.KhổngTửsinhtạiấpTrâu,làngXươngBình,nướcLỗ.KhổngTửtừnglàmtểtướngnướcLỗ,giúpLỗtrởnêncườngthịnh,nhưngbịlygián,dèmphanênrađi.SauđóôngvẫnquayvềLỗvàmấtởđó.(10)LiễuHạHuệtênthậtlàTriểnHoạch,ngườiđấtLiễuHạ,nướcLỗthời

Chiến quốc, trong lịch sử nổi tiếng làmột chính nhân quân tử. Ông làmquanbalầnbịtruấtmàkhôngbỏnước.TuynhiênôngkhôngsốngởthờiLỗAiCôngmàsốngvàothờiLỗHiCôngtrướcđóhơnmộttrămnăm.KhôngrõvìsaoquantrấnthủPhùPhonglạiđưacảLiễuHạHuệvàocâunóivềLỗAiCông.(11)PhủởđâychỉquanphủquậnPhùPhong,minhlàcáchxưnghôtôn

kính.VídụnhưMinhcông,Minhphủ.(12)KhôngrõýPhápChânlàgì.CólẽChânmuốnnói:Chânphiêudubất

định,khôngmuốnlàmquan.(13)ChỉLưuChương.DoChươnglàmchứcÍchChâumụcnêngọilàLưu

mục.(14)ChỉLưuBị.ChứccủaBịlúcnàylàTảtướngquânnhàHán.

(15)ÝPhápChínhnóibầytôicủaLưuChươngtoànnhữngkẻgiaoduvớinhaubằngtìnhcảm,xunịnhbềtrên,mặttrời(LưuChương)xuốngthìmặttrăng(bầytôi)cũngxuốngtheo,thếlàtráivớilẽthường.(16) Chỉ TônQuyền. TheoNgô chủ truyện, TamQuốcChí, thì vào thời

điểmnàyTônQuyềngiữchứcXakịtướngquân,doLưuBịbiểutấulêntriềuđình.(17)ViệcchốngcựquâncủaLưuBị.(18)YênVươngthờichiếnquốcmuốncầungườihiền,hỏikếQuáchNgỗi.

Ngỗinói:Đạivươngnêntrọngdụngngaytôiđây.Ngỗitôivốnbấttàicònđượcngàitrọngdụng,kẻhiềnkhácthấyvậytấtlạivớiđạivương.(19)ChỉLưuBị.Lưuônglàcáchgọilịchsự.(20)TửTươnglàtêntựcủaHứaThiệu,anhHứaTĩnh.(21)TônphunhânlàvợLưuBị,emgáiTônQuyền,cósáchnóitênlàTôn

ThượngHương.(22)ĐiênHiệtlàtướngcủaTấnVănCông,ghentịvớiHỉPhụCơlàngười

cóơnvớiTấnVănCôngnênđốtnhàHỉPhụCơ.Việcbạilộ,bịxửchết.(23)DươngCanlàemTấnĐiệuCông.Làmtráiquânpháp,suýtbịnguyên

soáinướcTấnlàNgụyGiánggiết.(24)ỞđâychỉýkiếncủaPhápChínhvềtầmquantrọngcủaHánTrung.(25)ChỉTàoTháo.NgụyVănĐếTàoPhicướpngôinhàHán,đặtthụycho

chalàNgụyVũĐế.(26)TrìnhDục,QuáchGia.

QUYỂN8-HỨAMYTÔNGIẢNYTẦNTRUYỆN

HứaTĩnh,MyChúc,TônCàn,GiảnUng,YTịch,TầnBật

GIẢNUNGTRUYỆNGiảnUng tựHiếnHoà,ngườiquậnTrác,kếtbạnvớiTiênChủ từ thưở

nhỏ,tuỳtùng(TiênChủ)đikhắpnơi.TiênChủđếnKinhChâu,UngcùngMiTrúc,TônCàncùnglàTòngSựTrungLang,thườnglàmthuyếtkhách,vâng mệnh qua lại (các nơi) như sứ giả. Tiên Chủ vào Ích Châu, LưuChươnggặpUng, rấtmếnmộ.SauTiênChủvâyThànhĐô, saiUngđếnthuyếtphụcChương.ChươngthuậncùngUngngồichungmộtxera thànhnghe lệnh.TiênChủbáiUng làmChiêuĐức tướngquân(1). (Ung)ưađùabỡn rong chơi, thích chỉ trích châm biếm, tính cách cứng cỏi khinh mạnchẳngchịuđènén,ởchỗngồicủaTiênChủmàvẫncònxoạcchânngồidựanghiêngvào,chẳngbiếtcungkínhuynghi,cứbuônglungýmình.(Ung)saithuộchạcủaGiaCátLượng)kêmộtchiếcgiườngnhỏ,nằmgốiđầucaomàbànviệc,khônggìkhuấtphụcnổi.Vàolúchạnháncólệnhcấmnấurượu,ởnhàngườikia tìmđượcđồnấu rượu,mọingườibànbạcmuốn ra lệnhxửphạt(ngườiấy)cùngtộivớinhữngngườinấurượu.UngcùngTiênChủrangoàidungoạn,gặpmộtđôinamnữtrênđường,bènnóivớiTiênChủrằng:”Ngườikiamuốnhànhdâm,saokhôngbắtmàtróilại?”TiênChủhỏi:”Saokhanhbiếtvậy?”Ungđáp:”Bọnhọcódâmcụ,vớingườimuốnnấurươulàcùngtìnhhuống.”TiênChủcườilớn,liềnthachongườimuốnnấurượukia.TínhUngkhôihài,đạiloạilànhưvậy.Ngờrằng:UngvốnhọCảnh.NgườiUChâunóichữCảnhrathànhchữ

Giảnnênthuậntheomàthayđổi.

YTỊCHTRUYỆNYTịchtựCơBá,ngườiSơnDương.Từnhỏnươngnhờngườiđồnghương

TrấnNamtướngquânLưuBiểu(2).KhiTiênChủởKinhChâu.Tịchthườngqualạicậynhờ.Biểuchết,(Tịch)theoTiênChủvượtsôngchạyvềphíanam,rồi theoTiênChủvàoThục.SaukhianđịnhÍchChâu,TiênChủlấyTịchlàmTảtướngquânTòngSựTrungLang, trọngđãigầnnhưbọnTônCàn,GiảnUng.Lạisai(Tịch)sangsứĐôngNgô,TônQuyềnnghedanh(Tịch)cótàibiệnluận,muốnlấylờilẽđốiđápmàbắtbẻ.Tịchvừavàobáilạy,Quyềnnói:”Hầuhạhônquâncómệtmỏichăng?”Tịchđápngayrằng:”Lạymộtlạyrồiđứngdạychưađủđểnóilàvấtvảgì.”TàitinhtếmẫntiệpcủaTịchđạikháilànhưvậy,Quyềnrấtlấylàmlạ.Sau(TiênChủ)thăng(Tịch)làmChiêuVăntướngquân,(Tịch)vớibọnGiaCátLượng,PhápChính,LưuBa,LýNghiêmcùngviếtnênphápluậtnướcThục.PhápluậtnướcThụcđượcđặtralànhờnămngườiđó.

MYTRÚCTRUYỆNMiTrúc tựTửTrọng, người đấtCù vùngĐôngHải.Tổ tiên nhiều đời

giàucó,nôbộctânkháchhàngvạnngười,tiềncủatàisảncựclớn.SưuThầnKý(3)chép:CólầnTrúcđiLạcDươngvề,còncáchnhàchừng

mườidặm,bênđườngthấymộtngườiđànbàxinTrúcchođinhờ.Điđượcmấydặm,ngườiđànbàấycámơnmàđi,bảoTrúcrằng:”Tađượctrờisaixuống,đếnđốtnhàMyTrúcởĐôngHải,cámơnngàithấymàtrởgiúpchonênbáođểôngbiết.”Trúcnhânđóxinriêng(chomình).Ngườiđànbànói:”Khôngthểkhôngđốtđược.Nhưthếnày,ngàicóthểnhanhchóngtrởvề,tôiđichậmlại,trongngàylửasẽcháy.”Trúcbènvềnhà,gấprútchuyểntàisảnrangoài,quảnhiêntrongngàylửacháylớn.SauTừChâuMụcĐàoKhiêmmời(Trúc)làmBiệtGíaTòngSự.Khiêm

chết,TrúctheodimệnhcủaKhiêmđếnđónTiênChủởTiểuBái.NămKiếnAnthứnhất,LữBốthừalúcTiênChủrachốngViênThuật,tậpkíchHạBì,cướpcảvợconTiênChủ.TiênChủchuyểnquânvềđóngởHảiTâythuộcQuảngLăng.ỞđóTrúcdâng emgái choTiênChủ thu làmvợ, (ngoài racòn)nô tỳgiakháchhainghìnngười, (lạiđem)vàngbạc tiềncủa ragiúpviệcchidùngtrongquân.Giữalúckhốnkhổthiếuthốn,(TiênChủ)nhờvàođólạichấnhưng(đượcsựnghiệp).SauTàoCôngdângbiểu(tiếncử)TrúcnhậnchứcDoanhQuậnTháiThú.TàoCôngtậptáicôngbiểuchép:QuậnTháiSơnphạmvirộnglớnxaxôi,

dânphầnlớnkhinhmạnhunghãn,hiệntạinênquyềnbiến,cóthểtáchnămhuyệntạothànhDoanhQuận,lạikénchọntuyểnlựangườithanhliêmlàmTháiThú.ThiênTướng quânMiTrúc hành vi cao khiết, trung liệt khẳngkhái, văn võ rỡ ràng hiển hách, xin lấy Trúc làmDoanhQuận Thái Thú,chiêudụvỗvềdântìnhquanlại.EmTrúclàPhương,làmBànhThànhtướng,cùngbỏquan,theoTiênChủ

đikhắpnơi.TiênChủsắp tớiKinhChâu, saiTrúcđưa tin tứcqua lạivớiLưuBiểu, lấyTrúc làmTảTướngquânTòngSựTrungLang(4). ÍchChâuđượcbìnhđịnh,bái(Trúc)làmAnHánTướngquân(5),ngôithứởtrênQuânSưTướngquân.Trúclàngườiungdungthànhkhẩnthanhcao,songkhôngcósởtrườngcủakẻphụtárườngcột.Vìthế(TiênChủ)lấylễthượngkháchmàkhoảnđãi,chưatừnggiaochoquyềnbính,nhưngbanthưởngânsủngthìkhôngaibìkịp.PhươnglàmTháiThúNamQuận,cộngsựvớiQuanVũ,nhưngngầmcó

hailòng,làmphảnnghêngđónTônQuyền.DođóVũthấtbạinghiêngngả.Trúctựtróixinchịutội.TiênChủtruyềndạyanủirằnganhemkhôngphảichịutộilẫnchonhau,vẫntrọngđãinhưlúcbanđầu.Trúcuấtgiậnhổthẹn

sinhbệnh, hơnmột năm sau thì chết.Con (Trúc) làUy, quan tớiHổBônTrungLangtướng.ConUylàChiếulàmHổKỵGiám.TừTrúctớiUyđềugiỏinghềcungngựa,quenbắntêndongxe.

TÔNCÀNTRUYỆNTônCàntựCôngHữu,ngườiBắcHải.TiênChủnhậnchức(Mục)ởTừ

Châu,lấy(Càn)làmTòngSự,TrịnhHuyềntruyệnnói:HuyềntiếncửCànvớichâu.Cànđượclệnhmời

làdoHuyềnđềxuất.Sau (Càn) tuỳ tùng (TiênChủ)đikhắpnơi.TiênChủbỏTàoCông, sai

CànchủđộngliênkếtvớiViênThiệu.KhisắpđếnKinhChâu,CànlạitheoMiTrúccùngđisứ(đếnchỗ)LưuBiểu.Mỗi lần(đingoạigiao)đềuhoànthành nhiệmvụ. SauLưuBiểu cùngViênThượng(6) trao đổi thư từ, đàmluậnchuyệnanhem(Thượng) tranhchấpvớinhaucóviết: ”ThườngcùngLưuTảtướngquân(7),TônCôngHựunhắcđếnviệcnày,lầnnàocũngđauđớn tận tâm can, rất lấy làm buồn thương.”Như vậy (Càn) rất được xemtrọng.TiênChủbìnhđịnhÍchChâu,thăng(Càn)từTòngSựTrungLanglênlàmBỉnhTrung tướngquân(8), cùngGiảnUngđượchậuđãigầnbằngMiTrúc.Chẳngđượcbaolâuthìmất.

TẦNMẬTTRUYỆNTầnMậttựTửSắc,ngườiMiênTrúcquậnQuảngHán.Từnhỏđãcótài

học,châuquậncholệnhđòithườngcáobệnhkhôngtới.DângthưchochâuMục Lưu Biểu, tiến cử nho sĩ NhậmĐịnh Tổ(9) rằng: ”Xưa Bách Lý(10),KiểnThúc(11)lấykinhnghiệmtuổigiàmàhoạchđịnhsáchlược.CamLa(12),TửKỳ(13)làtiểuđồngchưađộimũmàlậpđượccônglao,chonênThưtántụngngườicaotuổimàDịchkhenngợiNhanUyên(14).Cốnhiênđãrõrằngchọnlựakẻsĩnănglựclàcầnnhất,khôngphângiàtrẻmớisángsuốtvậy.Từđóđếnnay,việcxemxétđềcửtrongnướcđạikháicoitronganhtàimàbỏxótngườicaotuổi,nhiềucáchbìnhluậnkhônggiốngnhau,phảnbácvàđồngtìnhmỗibênmộtnửa.Âýlàthuậntheohìnhthếtốtlànhanổn,khôngphải sựvụcấpbáchcủa thời loạn thế.Kẻmuốncứugiúpnguynanvỗanloạnlạc,(tự)sửamìnhmàđịnh(lòng)người,cólẽlàbậcsiêuquầntrácviệt,vớiđươngthờiđoạntuyệtmọithúvui,làmlânbangchấnđộngkinhhãi,bốnphươnghoảngsợrungđộng,trênthuậnthiêný,dướihợplòngngười.Trờingườicùngyênổn,chẳnghổthẹntronglòng,dùgặploạnlạchiểmnguy,hácóđiềugìlosợ!XưaSởDiệpCông(15) thíchrồng,rồngthầngiánghạ.Cáiyêuthíchchưachínhđínhcònthấuđếntrời,huốngchilòngthànhthật?NayẩnsĩNhậmAngiữđạonhânnghĩa,nổidanhkhắpbốnphương, theođúngnhưlệnhxemxéttuyểnchọnthìmộtchâuđượcvuilòng.XưaThangđềcửY Doãn (16) không phải là người nào xa xôi cả, Hà Vũ(17) tiến cử NhịCung(18) danh tự sóng đôi trên tre lụa. Cố tham cái tài giỏi của đám tầmthườngmàlơlàvớichỗchótvótcaovạnnhận,thíchtrangđiểmbềngoàimàquênsựanvuicủathiênhạ(là)cáchxalòngchânthànhcẩnthậntừcổvậy.Đụcđá tìmngọc,mổ trai lấychâu làTuỳhayHoà(19)đã rõ rànhnhưbanngàyvậy,hácònhồnghigìnữa!Lòngthànhnghĩrằnggiữatrưathìkhôngcầncầmđuốc,mặttrờiđãthừachiếusángrồi.Nhonhỏmộtchútýriêngngudạimêmảitỏbàyđể(ngài)hiểurõ.”ÍchBộkỳcựu truyệnchép(20):An,ngườiQuảngHán, lúcnhỏ thamgia

mờiđónDươngHậu(21)nghiêncứuđếntậncùngcácthưtịch,bảnvẽ.Từngđếnchơikinhđô(22)sauvềnhàdạyhọc,nổidanhngangvớiĐổngPhù(23)vềchuyệnhọchành.QuậnvờilàmCôngTào(24),châumờilàmTrịTrungBiệtGía(25)songkhônggiữchânđượcbaolâu.ĐượcđềcửlàmHiếuLiêm,MậuTài; TháiUý lại vời làmBác Sĩ(26) cho xe đến đón nhưng đều thác bệnhkhôngra.ChâuMụcLưuYêndângbiểutiếncửAn(làngười)nghiềnngẫmlầuthôngtiêuchuẩnđạolý,khítiếtnghiêmtrangsiêuviệt,tàinăngcaothâmkhódò,làbáuvậtcủaquốcgia,nêndùnglàmphụtárườngcộtđểhoágiải

taihoạphithường,đángdùnglễhuyềnhuânmàđónrước.Nhưngđườnglớnbịngăntrởnênkhôngcólệnhtìmđòi.Thọbảymươichíntuổi,mấtvàonămKiếnAnthứbảy.Họctròmếnmộkínhngưỡng,lậpbiaghinhớ.SauThừatướngLượngcóhỏiTầnMậtvềsở trườngcủaAn,Mậtđáp:”Nhớtàicủangười,quênlỗicủangười.”ThờiLưuChương,ngườicùngquậnvớiMật làVươngThường làmTrị

TrungTòngSựgửithưchoMậtnói:”Nghèohènkhốnkhổthờinàocũngcóthể trọn đời. (Nhưng)BiệnHoà khoe ngọc là để chiếu sáng cho thiên hạ.Nên tới một lần, cùng quan châu gặp gỡ.” Mật viết thư đáp rằng: ”XưaNghiêuưuđãiHứaDo,khônggìkhôngphátdương,mà(Do)rửacảhaitai.SởmờiTrangChu,khônggìkhông rộng rãi,mà (Chu)giữ sàochẳng tới.Dịchghi:‘bềnchắcbiếtbao,khônggìthayđổinổi’nàoaicókhoegì?Vảchăngquốcquânlàngườiđứchạnh,concháuđềulàtrợthủtàinăng,khônglấyđượcchỗ(hay)đóđểdựnglênkếsáchTiêu,Trương(27)củabâygiờthìcòntàitrínàomàchưađủdùng.Kẻhènnàyđượcởtrênbờruôngdơlưngmàphơinắng,ngâmcâugiỏcơmbầunướchọNhan(28),ngânngathúcửacỏlều tranhcủaNguyênHiến(29), thườngbay lượnnơi rừngchằm, cùngủê,trầmmêkếtbạn,nghetiếnghuyềnviênhúthanvan,coitiếnghạckêutrênchơivơi.Lấyanphậnlàmvui,lấyvôlolàmphúc,coidanhnhưhãohuyềntrốngrỗng,giữmìnhnhưconrùakhôngthôngtỏsựđờichỉmonghiểulấychínhmình,coibảnthânlàquý.Xacáchlàthứkhiếnkẻhènnàythoảchíđó,sao lại buồn rầu khốn khổ được!”SauThường lập đền thờNghiêmQuânBình(30),LýHoằng(31).Mậtgửithưrằng:”Đauốmlạilui,vừamớibiếttúchạlậpđềnthờchoNghiêm,Lýcóthểnóilàkẻsiêngnăngvậy.Xemxétvănchương của họ Nghiêm đáng cho là đứng đầu trong thiên hạ. (Như) Do,Di(32)ẩntránhsựvụ,đinhninhchốnnúicao,khiếnngườixưngtụngchẳngthởthan.CònnhưLýTrọngNguyênkhônggặplờilẽđúngphép,tiếngtămtốtđẹpắtđắmchìm,erằngcũngkhôngcóvânvằnnhưhổbáo,cóthểnóilàngười nương rồng dựa phượng vậy.Hay nhưDươngTửVân(33) bền lòngbiênsoạnhọcthuật,cóchỗgiúpíchchođời,bùnđấtkhôngvấybẩn,trảiquathamcứuthánhsư,ngàynaytrongcảnước(vẫn)đàmluậnngâmvịnhlờilẽ(củaông)ấy.Vùngtacónhữngngườinày,đãđủrạngrỡvớibốnphươngkỳlạlàcháuconđờisauđốivớihọlạikhônglậpđềnthờ.Thụcvốnkhôngcósẵnhọcsĩ,VănÔng(34)saiTươngNhư(35)sangđôngnhậnThấtkinh(36)vềtruyềnlạichoquanlạivàthứdân,nhờđósựhọcởThụcmớisánhđượcvớiTề,Lỗ.VìvậyĐịaLýchí(37)chép:‘VănÔngđềragiáohoá,TươngNhưlàbậctônsư’.TừđờiHán,(Thục)cóđượckẻsĩtrởnênhưnghưngvượng,họctròcủaTrọngThư(38)khôngthôngsuốtviệctếlễphongthiện,TươngNhưchế ra lễ ấy.Người ta có thể định ra lễ nhạc qua đó thay đổi phong tục.

Khôngthứgìhữuíchvớisựngănnắpcủathếgianhơnlễ!BởivậycóđượcràngbuộcđiềucungthuậnchovươngthấtlànhờởKhổngTửhơnlànghiệpbá của Tề Hoàn(39), nhờ ở cái hiền của Công Dương(40) hơn cái nhượngcủaThúcThuật(41).KẻhènnàycũngthíchgiáohóacủaTrườngKhanh,(thấyrằng)nênlậpđềnthờ,mauướcđịnhmàđịnhliệu.”Lúc trướcLýQuyền theoMậtkhenngợiChiếnQuốc sách(42).Mật nói:

”ChiếnQuốctunghoànhthìcótácdụnggì?”Quyềnnói:”TrọngNi,NghiêmBìnhtụtậpcácloạithưtịch,làmthànhKinhXuânThu,SáchChỉQuy.Biểnvìhộitụcácsôngmàhoáravĩđại,ngườiquântửvìkiếnthứcsâurộngmàthànhcaocả.”Mậtđáprằng:”ThưtịchkhôngphảisửkýđờiChu,TrọngNikhôngngóđến;Đạomàtráivớilẽhưvôcủatựnhiên,NghiêmBìnhchẳngxiển dương. Biển vì hưởng được sự ứ đọng mỗi nămmột bát ngát xanhtrong. Bậc quân tử kiến thức quảng bác thì điều phi lễ không nhìn. NayChiếnQuốcSách(chỉcó)phươngkếphảnphúccủaNghi,Tần(43)giếtngườiđểmìnhsống,bỏngườiđểmìnhcòn,đốkỵtầmthường.TrướcđâyKhổngTửphátgiậnlênsoạnraKinhXuânThu,quantrọngnhấtlàđểgiữlẽphải,lạisoạnHiếuKinh,quảngbátrìnhbàynhữngviệclàmđạođức.Ngănchăndầndần,đềphòngsựviệc(xấu)phátsinh,dựđoántrướccáchđènén,nhờđócácnghànhhọcổcắtđứthoạhoạnởlúcchưathànhhình,hákhôngtintưởngđượcchăng.ThànhThanglàbậcthánhminh,nhìnthấyconcángoàiđồnghoangmàbiếtviệcsănbắtcóđượcmất.ĐịnhCônglàngườihiềnđức,thấynữnhạcmàquêncôngviệctriềuchính,ThầnTùngChixét:ThưtịchchéptruyệnLỗĐịnhcôngkhôngcóchỗnào

có thểgọi làhiềnđức.Mậtnói (ĐịnhCông)hiền, (thần)sởhọcnôngcạnchưalấylàmthôngsuốt.hoặclà(nhữngchuyện)giốngnhưvậy,nhờđócóthểtuyêndươngnhững

điềutốtđẹp.Đạogiapháp(44)viếtrằng:Khôngthấysựhammuốn,khiếncholòngkhôngloạn!Âýlàcốlấychínhđínhxétsoitrờiđất,lấyngaythẳnglàmrạngrỡnhậtnguyệt.Thẳngnhưtênbắnmớilàhànhvicủangườiquântử.Khuônmẫughilạitaihoạchủyếuphátsinhtừlờilẽvỏngoài,hàhuốngcáiquỷquyệtởbêntrongcủaChiếnquốcsáchvậythay!”CóngườinghihoặcbảoMậtrằng:”TúchạmuốntựsánhmìnhvớiSào,

Hứa,TứHạo(45),vìcớgìmàcứphôbàyvănchươngrađầungọnbútvậy?”Mậtđáprằng:”Kẻhènnàyvănchươngkhôngthểnóihếtlời,lờikhôngthểtỏhếtý,làmgìcóvănchươngmàphôbày!XưaKhổngTửbalầnyếtkiếnAicông,lờinóighithànhbảyquyển,sựviệcđạikháikhôngaicóthểcườicợtđược,SáchThấtLượccủaLưuHướngviết:KhổngTửbalầnyếtkiếnAicông,

balầnlàmlễtriềukiến,ghilạitrongbảythiênsáchngàynaydựavàođóđể

cửhànhcácđạilễquantrọng.Thần Tùng Chi bàn: Trong các bộ Kinh có tám thiên sách chép việc

KhổngTửbalầnlêntriều,mộtthiênlàmụclục,cònlạigoilàbảyquyển.TiếpDư(46)vừađivừahát,bànluậnchuyệnnhàmàlàmsángtỏchínhsự;

NgưPhụ(47) tảlànsóngtrongxanhmàsoirõvănchươngngườihiềnđức.Haingườinàycũngcómongcầugìvớithếthờiđâu.Conhổđẻrađãcóvằnlồlộ.Conphượngsinhracũngcósẵnnămmàu.(Conhổ)hálấyđượcnămmàu(củaconphượng)màcheđậyđượctaihoạhaysao?Đólàthiêntínhtựnhiên thôi.DấuấnLạc,Hà(48) nhờvănmàhiện lên,LụcKinhdovănmàphátxuất,ngườiquântửbởivănđứcmàđượcngợikhen,saophảihaotổn(trílực)màchọnlọctrangđiểm!Kẻhènnàyvốndốtnátnhưngcũnglấylàmxấu hổ với lầm lẫn của Cách Tử Thành, có lẽ nào lại đi tôn sùng chínhmình!”ThầnTùngChibàn:NayLuậnNgữdựng lên truyệnCáchTửThành(49)

nói:”Quân tử bản tínhmộcmạc sao phải lấy văn tựmà ràngbuộc!”BẻconglờicủaTửCống(50)nêncholàlầmlẫnvậy.TiênChủanđịnhÍchChâu,QuảngHánTháiThúHạHầuToảnmờiMật

làmSưHữuTếTửu(51),đốcxuấtNgũquanDuyện,gọi làTrọngPhụ.Mậtcáobệnhnămởcôngquán.ToảncùngCôngTào(52)CổPhác,ChủBộ(53)VươngPhổ(sai)nấunướngchuẩnbịđồăn,ởgầnnơiMậtnằmmàbàytiệcđàm luận, Mật vẫn nằm như cũ. Toản hỏi Phác rằng: ”Cho đến chuyệndưỡngsinhquýchâucũngđầyđủ,thậtlạsovớicácchâukhác,khôngrõcónhânsĩnhưcácchâukháckhông?”Phácđáprằng:”TừtrướcthờiHánđếnnay,nóivềnhữngngườicó tướcvịhoặcgiả (ÍchChâu)khôngđượcbằngcácchâukhác,cònnóivềnhữngngườisoạnvănviếtsáchlàmkhuônmẫuphéptắcchođờithì(ÍchChâu)khôngkém.NghiêmQuânBìnhxemHoàng,LãosoạnraChỉQuy.DươngHùng(54)xemDịchsoạnraTháiHuyền,xemLuậnNgữ sáng tácPhápNgôn.TưMãTươngNhưvìVũĐếchế ranghithức Phong Thiện. Đến bây giờ thiên hạ đều nghe danh vậy.” Toản nói:”Trọng Phụ thì như thế nào?”Mật lấy cái hốt đánh vàomặt nói: ”MongMinhPhủchớlấychữTrọngPhụramàgiảtrávớilãonhàquêtầmthườngnày.XinMinhPhủđểlãodântrìnhbàysửsáchcănbản.ThụccónúiVấnPhụ,sôngtừlòngnúichảyra,làchỗhưngthịnhnghiệpđếvương,nơithầnlinhdựngphúclành,chonêncóthểtướitắmvạndặmruộngđồng.HàĐồquátđịatượngchép:MânSơnnằmởphíađông(đấtThục),lànơi

đếvươnghưngvượng,thầnlinhtạophúc,trêncógiếngtrời.TảTưThụcĐôPhú(55)chép:PhíaxalànúithầnMẫnSơn,trêncógiếng

trờilànơilinhkhíđấttrờixoaychuyểntụhội,phúclớnthầnminhdấymãi

lên.Hoài,TểTứĐộc(56),đứngđầucácsông.Đólàmộtvậy.Númđánơivua

VũsinhranaylàquậnVấnSơn,Đếvươngthếkỷchép:CổnthuthịnữởđấtHữuSằntênlàChí,khenrằng

biếtsửalỗimình.Đilênnúi, thấysaoMãorơi,cảmtưởngnhưđangtrongmộng, lạinuốt thầnchâu,đoánrănghoàibão tronglòngsẽđổnát thấtbạinhưngsinhraVũởnúmđá.TiếuChuThụcbảnkỷchép:VũngườihuyệnQuangNhuquậnVấnSơn,

sinhraởnúmđá,đấtấyngườiđờisaumoimócthànhrabằngphẳng,ThếĐếKỷviếtnhưvậy.ĐờiNghiêuxưagặpcơnhồngthuỷ,Cổnkhôngthểloliệutrịlýđược,Vũ

bènkhơisôngtháonướcdẫnđổvềđôngratậnbiểnkhơi,vìdânmàtrừhại,đốivớiđờisốngcủabáchtínhđếnnaykhôngcóaicôngđứclớnhơnđược.Đó làhaivậy.ThượngĐếsắpđặtkhuônphépđànhặc trị tội,khuônphépđànhặctrịtộiấylàđịaphậnÍchChâu.TamHoàng(57)nhânlúcngẫunhiêncưỡixerakhỏicốckhẩu,(cốckhẩuấy)naylàTàCốc.ThụcKýchép:TamHoàngnhânlúcngẫunhiêncưỡixerakhỏicốckhẩu,

chưarõvìđâuMậtlạibiếtđólàTàCốc.Nhưvậyháphảichâu tầm thườngnày lànơibờ ruộng.Minhphủ lấyý

caonhã thửluậnxemcó theokịpvớicácchâukhácchăng?”KhiấyToảnngầnngừchẳngbiếtđáplạithếnào.ÍchChâulấyMậtlàmTòngSựTếTửu.TiênChủvừaxưngtônhiệulại

sangđôngđánhNgô,Mậttrìnhbàyrằngthiênthờikhôngcólợi,bịbuộctộigiam vào ngục tối sau được khoan hồng thả ra.NămKiếnHưng thứ hai,ThừatướngLượngnhậnchứcÍchChâuMục,chọnđónMậtlàmBiệtGía,lạibái(Mật)làmTrườngThuỷHiệuUý.NgôSaiTrươngÔnsangSứthămhỏi,(lúcÔnvề)trămquancùngđếntiễnchân,mọingườiđềuđãđếncảmàMậtvẫnchưa lại,Lượng lệnhchongườiđi thúcgiục.Ônnói: ”Ngườiấy làaivậy?”Lượngnói:”LàHọcsĩđấtÍchChâu.”Đếnkhi(Mật)tới,Ônhỏirằng:”Ngàicóhọcchăng?”Mậtnói:”Đồngtửcaonămxíchcòncóhọchuốngchitiểunhân!”Ônlạihỏirằng:”Trờicóđầukhông?”Mậtnói:”Cóchứ.”Ônhỏi: ”Ở phương nào?” Mật nói: ”Ở phương tây. (Kinh) Thi nói: ‘Lạinghoảng về tây’. Từ đó suy ra, đầu ở phương tây.” Ôn nói: ”Trời có taikhông?”Mật đáp: ”Trởitên caomà nghe được dưới thấp. (Kinh) Thi nói:‘Hạckêuởchíntầngcao,tiếngthấuđếntrời.’Nếukhôngcótai,saolạingheđược?”Ônnói:”Trờicóchânchăng?”Mậtnói:”Có.(Kinh)Thinói:‘Trờibướckhókhăn,giốngnhưtrẻthơ.’Nếukhôngcóchânsaolạibướcđược?”Ônhỏi:”Trờicóhọkhông?”Mậtđáp:”Có.”Ônhỏi:”Họgì?”Mậtđáp:”HọLưu.”Ônhỏi:”Saobiếtthế?”Mậtđáp:”ThiêntửhọLưuchonênbiếtvậy.”

Ônnói:”Mặt trời xuất hiệnở phươngđôngđúng chăng?”Mật đáp: ”Tuyxuấthiệnởphươngđôngmàẩnnáuởphươngtây.”(Mật)trảlờicâuhỏinhưtiếngvọng, theo thanhâmmàphátxuất,vìvậyÔnrấtkínhphục.Lý luậnvăn chương củaMật đại loại đều như vậy. (Mật) được thăng làmĐạiTưNông(58),năm(KiếnHưng)thứtưchết.KhitrướcMậtxemsáchĐếHệthấychépNgũĐế(59)đềulàngườicùngmộttộc,Mậtphântíchvốndĩchẳngphảilànhưvậy.LạigiảithíchchuyệnHoàngĐế,bávươngnuôirồngrấtrànhrẽmạch lạc. Tiêu Duẫn Nam(60) lúc nhỏ mấy lần đến bái phỏng hỏi han,(muốn) ghi chép lại lời (Mật) bàn vềKinhXuân Thu nhưng không đượcđồngý,vănchương(củaMật)phầnlớnvìthếmàkhôngbiênchéplại.Bìnhrằng:HứaTĩnhvốncótiếngtốt,đãvìtrunghậumàđượctándương,

lạibởichuyệnngườimàbịnghingờ.TưởngTếcoinhư”đạigiáclangmiếukhí”VạnCơLuận luậnHứaTửTương(61) viết:HưaVănHưu đại giác lang

miếukhímàTửTươngchêbai.Nếuquảthậtkhôngbiếttôntrọngnhưvậythìthậtlàkhôngsángsuốt.(Tĩnh)làngườichânthànhtốtbụngbiếtviệc,đạiđểlàlươngthiện.MiTrúc,TônCàn,GiảnUng,YTịchđềuchứachấtphongđộungdung,

thấyđượclễnghĩatrênđời.TầnMậtlúcđầuưachuộnglẽcaoquýtránhđờimàkhôngphảithậtthànhưkẻnguhèn,saucáchđốiđápđặcbiệtcònđểlại,vănchươnghàotrángmỹlệ,cóthểgọilàbậctàidanhmộtthờivậy.

HỨATĨNHTRUYỆNHứaTĩnhtựVănHưu,ngườiBìnhDưquậnNhữNam,từnhỏđãcùngnổi

danhvớingườiemhọtênlàThiệu.Cảhaiđềuđượckhenngợiởchỗcótàiluậncáihaydởcủangườinhưngtìnhriêngchănghoàthuậnđượcvớinhau.ThiệulàmCôngTàoởquận,ruồngrẫybàixíchTĩnhkhôngkểđếntuổitácthứtự.Tĩnhphảilàmnghềchănngựa(62)nuôithân.ĐếnkhiLưuDựcởDĩnhXuyên làmThái ThúNhữNammới cửTĩnh làmKếLại(63), xét cho làmHiếuLiêm,rồiđượcbổnhiệmlàmThượngThưLanglođềbạttuyểnchọn.LinhĐếbăng,ĐổngTráchnắmchínhsự,lấyChuBíởHánDươnglàmLạiBộThượngThư,cùngvớiTĩnhtrùhoạchlựachọnđườngtiếnthoáichokẻsĩtrongthiênhạ,gạtbỏnhữngkẻxấuxagianác,vinhdanhđềbạtẩnsĩhiềnnăng.TiếncửbọnTuânSảng,HànDung,TrầnKỷởDĩnhXuyêndùngvàcácchứcCông,Khanh,QuậnThú.LạibáiThượngThưHànPhứclàmKýChâuMục,báiThịTrungLưuĐạilàmDuyệnChâuThứSử,báiTrươngTưởDĩnhXuyênlàmNamDươngTháiThú,báiKhổngTrụởTrầnLưulàmDựChâuThứSử,báiTrươngMạcởĐôngQuận làmTrầnLưuTháiThú.ĐếnlúcđổiTĩnhlàmBaQuậnTháiThú,TĩnhkhôngtheonênsungvàochứcNgựSửTrungThừa(64).BọnPhứcđếnnhiệmsở,mỗingườiđềucấtquânđánhvềKinhĐômuốntiêudiệtTrác.Trácgiận,bảoBírằng:”Cácvịnóinaylàlúcđềbạttuyểndụngkẻsĩtàiba.Trácnaynghetheolờicácvị,chẳngmuốnlàmtrái lòngngườitrongthiênhạ.Nhưngnhữngngườicácvịdùng,ngaytrongngàynhậmchứcđãquaylạiđịnhgiếtta.Trácnàyhácóthểdùngnhữngkẻphụmìnhsao!”QuátđuổiBírachémởbênngoài.AnhhọTĩnhlàTrầnTươngSướng lại hợpmưuvới (Khổng)Trụ.Tĩnh sợbị giết, bènbỏchạyđếnchỗTrụ.ThụcKýchép:NgàysauTĩnhtự thổlộrằng:”Giặccướpxin thamạng,

tìnhcũngcóchỗbấtnhẫn.Làmquangiữchứctướcđểrướctaihoạ,dẫuchếtcũngkhôngnênnghĩa.Trộmnghĩđếncổnhândùnglẽthườngđểgánhvácnguynanchonênmớiquyềnbiếnmàcứulấyđạo.”Trụchết,(Tĩnh)nươngtựavàoDươngChâuThứSửTrầnY.(Saukhi)Y

chết,NgôQuậnĐôUýlàHứaCống,CốiKêTháiThúlàVươngLãngđềuvốnlàbạncũcủaTĩnhnênTĩnhđênchỗhọgiữthân.Tĩnhlạithunhậncứugiúphọhànglàngxóm,gánhvácviệcanủicấpdưỡng,tỏralàngườinhânhậu.Tôn Sách vượt sông đông tiến, mọi người đều chạy xuống Giao Châu

tránh nạn. Tĩnh tự ngồi giữ ở bến sông, trước tiên nâng đỡ những ngườinươngtựacùngtheo, thânsơhết thảylênđãlênđườngrồimớiđi.Đươngthờiaitrôngthấycũngthởthankhenngợi.KhiđếnGiaoChỉ,GiaoChỉThái

ThúSĩNhiếpđốiđãicàngthêmnồnghậukínhtrọng.ViênHuyngườinướcTrần(lúcấy)gửithânởGiaoChâu,gửithưchoThượngThưLệnhTuânÚcrằng:”HứaVănHưulàkẻsĩtàinăngkỳvĩ,mưukếthaolượcđủđểtrùliệusựnghiệp.Từkhi trôidạt lưu lạcđếnnay thườngkếtgiaovớinhânsĩcácnơi,mỗikhicóhoạnnạnnguycấpthườngtrướclochongườisaumớinghĩđếnthân,cùngtrămhọtrongngoàichungchịuđóirét.Phéptắc(củaTĩnh)lúcnàocũnggiốngnhau,lànhânhậukhoandungthànhkhẩnthươngxót,tấtcảcôngviệcđềuđạthiệuquảrõràng,khôngthểkểlạichitiếtriêngmộthaichuyệnđược.”TrươngTườngngườiCựLộcVạnCơLuậnchép:Tường tựNguyên Phượng.nhận lệnh vua đi sứGiaoChâu, nhân đó chiêumộTĩnh,muốncũngTĩnhthêthốthẹnướcnhưngTĩnhkhướctừkhôngđồngý.TĩnhlạiviếtthưgửiTàoCôngrằng:”Ngàynayđườnglốibinhnhungđắcthế,hoạhạinguynanvìvậynảyra,

(tôiđây)yếuhènkhiếpnhượcmàtrộmsống,tựẩntránhnơiđấtmanmọi,thoángchốcđãđượcmườinăm,bỏlễ tiếtđểtránhtaihoạ.XưaởCốiKê,đượcthưgửitới, lời lẽýtứkhẩnkhoảngầngụi,hẹncũnàocódámquên.NgặtnỗiViênThuậttráilệnhlàmhạithânthuộc,khíchđộngnghịchtặc,làmđường lối bốnphươngđềubị ngăn trở.Vì vậy dù tấc lòng treo lơ lửngởcảnh tượng nơimiền bắc,muốn lên đườngmà chẳng có cơ duyên. QuanChánhLễvừađi,binhcủaThuậtđãđến.CôiKênguyngâpngảnghiêng,CảnhHưngmấtnơinươngtựa,tamgiangngũhồ(65)đềulàđấtđịch.Ởvàocảnh gian nan khốn quẫn không có cách gì biện bác cho được, liền cùngViênBá,ĐặngTửHiếucácngườibơirangoàibể,đixuốngphíanamđếntậnGiaoChâu.VượtquacácnướcĐôngÂu,Mân,Việt, trảiđếnvạndămđường,khôngcònnhìnthấyđấtTrungQuốc, trôidạtgiữasónggió, lươngthảocạnkiệt,chịuđóinhiềuphen,chếtmấtquánửa.ĐếnkhiquađượcNamHải,gặpgỡđượcngườicóđứchiếuthảolĩnhchứcquậnthúởđó,mớibiếttúchạnổilòngtrungnghĩa,sắpđặtchỉnhđốnbinhnhung,đisangphíatâytiếpđónthánhgiá,kiểmsoátTrungNhạc(66).Nhậnđượctinấymớingừngthămhỏi,nửabuồnnửavui,liềncùngViênBáivàTừNguyênHiềnlạikhẩncấpsửasoạnhànhtrang,địnhđilênphíabắctrởlạiKinhChâu.Đúnglúcấy,dânDiViệt ở các huyện thuộc ThươngNgô cùng nhau nổi dậy, châu sởnguyngânnghiêngngả,đườngxángăncáchđứtđoạn,NguyênHiềnbịhại,ngườigiàkẻyếuđềuchết.Tĩnhtìmdọctheobờbãibênsôngđếnhơnnămnghìndặm,lạithêmmắcbệnhnặng,cảbámẫu(67)cũngquađời.Lúcgặplạiđượcnhữngngườicùngđithìvợconđộtnhiênđãbịchiếmmất.Lạicốnângđỡsănsóc lẫnnhau, tiếnđến trị sởquậnấy.Tínhranhữngngườibịquânbinhgiếthạicùngmắcbệnhmàchếtmườiphầnchỉcònlạimộthai.Sinhralàmngườitrongthờigiankhổthậtcayđắngkhôncùng,hácóthểkểhếtchođược.

ThầnTùngChitừngngheKhổngTửnói:”Hiềnnhântránhđời,thứnhânchạyloạn”.Cáiquantrọnglàtrithứcnhậnrađiềuanviệcnguy,trốnlánhthìđạtđượcđiềugì.HứaTĩnhlàmkháchtrọởCốiKê,lànhânsĩgiữadângian.TônSáchdùđến,vớiTĩnhnàocóchuyệngì?Màbèntrôinổivạndặmxangoàibiển,đitớixứsởcủabệnhtật,đếnnỗikhiếnchobậctôntrưởng,ngườiyếuđuốilâmcảnhlầmthan,chịuđựngtrămđiềusầukhổ,cóthểnóitựmìnhgâynênvậy.Mưuthầnmànhưthếấykhógọilàtàitrí.Nếunhưsuynghĩkỹcàng, lo liệu thuận theo thời thếyênổn,ngayngắn thôi thúcNgôViệt,cùngTrươngChiêuTrươngHoànhkếtbạn,bảohộ trămhọ thìcó tốthơnkhông?Sợ rằngcuối cùngđiênđảongảnghiêng,vĩnhviễn thànhkẻnô lệ,mệt

mỏiâusầubị thươnguámquêncảănngủ.Mongnương tựavàosứđoàndângcốngvềtriều,tựtrùhoạchđườnglốiđivề,dẫuchếtcũngquaylạinơicung khuyết. Nhưng đi sangKinh Châu thuỷ bnộ đều không có lói, giaothôngbằngdịch trạmcủa sứđoànbị ngăn chặn.Muốnđi lên ÍchChâu lạimắc tuầnphòngnghiêmnhặt.Quanchứccũ,nha lạixưa,mộtngười cũngkhôngquađược.TrướcđãcómệnhlệnhcủaGiaoChỉTháiThúSĩUyNgạnhếtlònggửigắmphântáchvớianhemởÍchChâu.Tĩnhlạicũngtựgửithưcựcnhọcvancầu.Songhồiđápchỉlàimlặng,chưathấykếtquả.(Vìthế)dùngưỡngvọngquangcảnhtốtlànhmàđànhkiễngchânnghểncổchứkhôngphảivìgiảdốimàcốcheđậyđếncùngđâu?BiếtrằngThánhChúaanhminh,giaochotúchạtráchnhiệmvẻvangtoàn

quyềnđiđánhdẹp.Phamnhữngkẻ làmtrái tiếtnghĩaphần lớnđãbị thảophạttrudiệt.Ướcgìđượcmộtlònghếtsứctranhđua,cùngquayvềlàmkẻthuậntòng.LạicóTrươngTửVânxưaởkinhsư,cóchíkhuôngphòvươngthất,naydùởchốnxaxôi,khôngđượcthamdựvàocôngviệctriềutanhưngcũnglàcănbảncủaquốcgia,ngoạiviệncủatúchạđó.TửVântênlàTân,ngườiNamDương,làmGiaoChâuThứSử,đượcnhắc

đếnởNgôChí(68)

HánThưHoắcQuangtruyệnchép:”QuangrờikinhsưhọctheocácquanVũLâm,lúclênđườngxướngtoCảnhTất.”CònchữHổBônchưarõtừđâuxuấthiện.GỉasửKinhSởyênổnêmđềm,hoàngânthâuđếnphươngnam,túchạ

bỗngcótintứcmạnglệnhhướngđếnTửVân,âncầntỏlộtháiđộphóthácbảo hộ thì người được lệnh nên theo đường Kinh Châu xuất phát. BằngkhônglạiphảichịuqualạigiớithiệuvớianhemởÍchChâu,thunhậnsứgiảlẫncủanhau.Nếunhư trờiđợichomộtvàinăm,ngườihoãnđượchạnkỳgâyhoạ,(đểtôi)đượcvềchếtởquênhà,xoáđicáilỗilầmchốnchạythìdẫuphảinátthânchôncửutuyềncũngchẳngcógìânhậnnữa!Cònnhưthờithếđổithaytrắcchở,sựviệccóchỗnhanhchậmkhácnhau,sốmạngconngười

khóđoántrước,chếtđivẫnchưahoànthànhtâmnguyệnthìđànhômmốinợlỗilầmchôntheoxuốngđấtbiênthuỳvậy.XưaDoanhKhâu(69)giúprậpnhàChu,cầmphủviệtnắmđạiquân,rộng

đườngphù trợgiốngHán,hùngdũngmạnhmẽphòngbị lốiđường.Ngàynaytúchạcứunguyđỡnghiêng,làcộtđácủanướcnhà,đãgiữtráchnhiệmcủaSưVọng(70)lạinắmquyềnthếcủaHoắcQuang(71).Ngũhầucửubá(72)túchạđềucaiquảntrongtay.Từcổđếnnay,kẻthầntửđịavịchícaochỉcótúc hạ.Người tước vị cao thì lo lắng nhiều, bổng lộc lắm thì trách nhiệmnặng.Túchạchiếmchứcvịcóngôithứcao,giữđịavịgánhtráchnhiệmcótrách nhiệm lớn,mỗi lời nói ra lập tức thành lẽ thưởng phạt,mỗi ý niệmtronglònglậptứcthànhchuyệnhoạphúc.Làmviệcđúngđườngthìxãtắcyênổn.Làmviệcsaitráithìbốnphươngtantác.Annguyquốcgiađặthếttrênngườitúchạ;Sinhmạngcủabáchtínhtreoởngườichấpchính.TừHoatớiDi,aicũngchămchămngưỡngvọng.Túchạnhậncôngviệcấy,hácóthểkhôngxemkỹtrongthưtịch,hiểurõduyêndocủahưngphế,thenchốtcủavinhnhục,bàitrừxoábỏlầmlỗicũ,khoandunghoàhợpvớibáquan,thẩmđịnhngũtài(73),vìcôngviệclựatĩnhcách?Víthửđượcngườitrúngcách,dẫulàkẻthùcũngđềcử;Víthửđượcngườikhônghợp,dùthâncũngkhôngtraochức.Vìanninhxãtắc,vìcứuvớtlêdân,lậpcôngtạonghiệp,nối tiếp tiếngđànđiệysáo,ghi tạchuân laovàovàngđá,mongngàigắngsứcthêm!Vìquốcgiatựbảotrọng.Vìlêdântựthươngthân.”TườnghậnTĩnhkhôngchấpthuận,lụctìmtrướctácthưtừTĩnhgửikhi

trướcvứttấtcảxuốngnước.SauLưuChươngsaisứđónrướcTĩnh,TĩnhbènvàoThục.Chươngdùng

Tĩnh làmBaQuận, rồiQuảngHánTháiThú.TốngTrọngTửngườiNamDương đang ở Kinh Châu gửi thư cho Thái Thú Thục Quận là CươngThươngrằng:”VănHưuàigiỏilạlùng,cóbảnlĩnhgánhvácthờithế,túchạnêndùnglàmngườihướngdẫn.”ÍchChâuKỳCựuTruyệnchép:ThươngtựVănBiểu,ngườiQuảngHán,

nổidanhhọcthứctàiba,tiếngtămrựcrỡtrongchâu,đượcLưuChươngmờilàm Trị Trung Tòng Sự. Lúc bấy giờ đường lớn bị ngăn cách đứt đoạn,nhữngngườigiữchứcMụclàmbáởcácchâucũnggiốngnhưchưhầuthờiThấtQuốc(74). RiêngChương yếu hèn lười biếng lại đa nghi không dùngđượcđạithầnngaythẳngtrungthực.ThươngdânglờicanChương.Chươngcóphầnđộnglònghiểura.Tước,HànToạivàMãĐằngkhởiloạnởQuanTrungmấy lần cùng chaChương làYên traođổi tin tứcqua lại.Đến conĐằng là Siêu lại cùngChương gửi thư cho nhau, có ýmuốn liên hợp vớiThục. Thương bảoChương rằng: ”Siêu dũngmãnhmà bất nhân, thấy lợikhôngkểđếntìnhnghĩa,khôngthểkếtlàmmôirăngđược.LãoTửnói:‘Thế

mạnhcủaquốcgia,khôngthểđemchongười.’NayÍchChâunày,dânnhiềutướnggiỏi,sảnvậtđầyđủ,lạixacáchnhữngkẻhiểmáccólòngkhuynhđảophảnphúc.BọnSiêuvìthếmànhòmngóphíatây.Gỉasửlôikéothângầnbọnchúng,thìcũngnhưnuôihổ,chẳngkhácnàotựgieomầmhoạ.”ChươngtheolờiThương,cựtuyệtSiêu.KinhChâuMụcLưuBiểuvàdanhnhoTốngTrungthảyđềunghedanhThương,gửithưbàytỏtìnhcảmâncần.HứaTĩnhđượcxựngtụnggiỏixemngười,đếnThục,gặpThươngmàcònkhenrằng:”Gỉa sửThương sinhởHoaHạ thì dùVươngCảnhHưng(75) cũng khônghơnđược.”ChươngdùngThươnglàmTháiThúThụcQuận.ỞThànhĐôcóCầmKiênlàmviệcchíhiếu,ThươngđếndựngbiatrênmộlạitruytặngchứcHiếuLiêm.LạicùngNghiêmQuânBình,LýHoằngdựngđềnlậpminh(76)tuyêndươngcácbậctiênhiền.Ngoàiratusữaviệchọc,khuyếnkhíchnghềnông, làm lợi cho bách tính.Gĩư chứcmười năm, chết ở côngmôn.HứaTĩnhkếnhiệm.NămKiếnAnthứmườisáu,TĩnhđượcchuyểnlàmTháiThúThụcQuận.Sơn Dương Công Tái Ký chép: NămKiến An thứ mười bảy, Hán lập

HoàngTửHilàmTểÂmVương,ÝlàmSơnDươngVương,ĐônlàmĐôngHảiVương.Tĩnhnghetinnói:”Sắpmuốnthulạitấtcốthảra,sắpmuốnlấyvềtấtcốtraocho.ÂýlàMạnhĐứcvậy!”NămKiến An thứmười bảy, Tiên Chủ thu được đất Thục, dùng Tĩnh

lamgTảTướngQuânTrưởngsử.LúcTiênChủlàmHánTrungVương,lấyTĩnh làmTháiPhó.Đếnkhixưng tônhiệu,phongTĩnhrằng:”Trâmđượcsuytônkếthừanghiệplớn,caitrịvạnquốc,sớmtốibànghoàng,sợchẳngthểyên,chưagầngụivớitrămhọ,chưakhiêmnhượngvớiquầnthần.LậpngươilàmTưĐồ,kínhbàyraNgũGiáo(77),xemxétviệckhoanthứ,vìvuamàgắngsức.Ngươigiữđứcchớlườibiếng,choxứngvớiýcủatrẫm.”Tĩnhdù tuổiđãquábảymươivẫnyêuquýcácnhân sĩ, thườngkhuyên

bảo thu nhân hậu tiến, cùng nhau đàm luận không biếtmệt. Thừa TướngLượngđềubáiphục.NămChươngVũthứhaiTĩnhchết.ConlàKhâm,chếttrướcTĩnh.ConKhâmlàDu,trongnhữngnămCảnhDiệulàmThượngThư.TrướckiaanhTĩnhphụngsựchoTrầnKỷởDĩnhXuyên,cùngvớibọnViênHoánởTrầnQuận,HoaHâmởBìnhNguyên,VươngLãngởĐôngHảirấtthânthiết.Hâm,LangvàconcủaKỷlàQuânvàothờiNguỵsơđềulàmphụchính đại thần, thảy đều gửi thư choTĩnh, tỏ bày tình cũ, ân nghĩa thànhkhẩn,vănthưđaphầnkhôngđượcghichéplại.NguỵLượcchép:VươngLãngviếtthưchoVănHưurằng:”VănHưutúc

hạ.Nghetinvẫnđượcbìnhan.Thậtmừngthậtmừng.Cónhớchăngthấmthoátchiatayđãhơnbamươinămchưacóduyêngặpgỡ!Thinhânsomộtngàyxacáchvớinămvớitháng,huỗngchidằngdặctrảiquađãbaonăm.Từ

khicùnganhlybiệt,tínhchixiếtnhữngchìmrồilạinổi,tínhchixiếtnỗidứtrồi lạinối.NhưngnayđếnsaucùngsốngởThăngBình trongKinhĐô(78)nương tựa dưới cánh rồng bay Thánh Chúa. Bạn hữu cùng bối phận dầnvắngbóng,maycònđượclênlãocùnganhliệtvàohàngtuổicaocònsótlại,chỉngặtnỗiphảichịucáchxanhautínhđếnhàngnghìndặmlạithêmkhácbiệtkhóđổithay.Gìơnghethấytintứcâmhao,tìnhhoàiniệmgửigắmvàonhung nhớ, chăm chăm gửi đến chốn xa xăm, thật với thời thế lạ kỳ nàycũngkhôngphảichuyệngìkỳlạlắm.TrướcđâytheoquântớiKinhChâu,gặpĐặngTửHiếuvàHoànNguyênTươngbướcđầunghethấutìnhhìnhtúchạ.BiếtrằngTúcHạhiệnđãgiữchứcđứngđầumộtquậnởÍchChâu,khuônphépđứcđộvốncótuytuổiđãcaomàkhônghềrơirụng.Thờiấy,phụngsựVũHoàngĐế(79)vớiGiangLăngLưuCảnhThăngtrênsảnhđườngbànđạisự,cùngtúchạđàmluậnthâuđêm,thiếtthathànhkhẩn,thậtchẳngnỡrời.TừkhiTháiTửcònỏĐôngCungchođếnsaukhitứcvị,mỗilúccùngcácbậchiền tài thảo luậnvềnhữngngười tài tuấncòn tại thế,đâuphảingườingười ai cũng dễ dàng thành kẻ anh tàimà giới sĩ phu lại khó lòng chọnđược tay tuấnkiệt,dođó longạikhôngmuốn lấychấthủbạicủaNguyênNhưỡngmàcảmđộngđếnsựquantâmcủaPhutử;Mỗikhinhắcđếntúchạ,cholàngườimưutríhàngđầu,từđóthườnglưutâm,lạicònhơnsovớithờitrước.Thưnói:‘Ngườichỉtìmbạncũ”;Dịchviết:‘Đồngthanhtươngứng,đồngkhítươngcầu’.LưuTướngQuân(80)vớiĐạiNguỵđôibêncùngđứng,tínhlạicũnglàhainghĩaấy.Nhữnggặpgỡtrongquákhứ,muốnđồngnhấtmàrakhácbiệtthậtkhôngphảilàýđịnhcủaVũHoàngĐế.Sainhầmlầmlỡđãquađi,thuậnlợibỗnghoáthànhkhôngcũngchẳngphảimongmuốncủatúchạ.(HoàngThượng)hiểurõýnghĩaThưvàDịch,biếtrằngkếtgiaoquýởchỗphânlýsongvẫngiữđượctìnhhữuhảo.Vìvậy(tôi)sainhữngngườimớiđếnhàngđưa tớiđấtNgôdângbiếungựahay, lôngđiêu,áoấmcũngchẳngbịhiềmnghi.Đườngxámớikhaithông,vộitỏbàytìnhcũđểcốtthểhiệnlờithămhỏi.Nhớnhungtíchtụsaulâudàixacáchkhôngphảibútmựctầmthườngcóthểviếtrachohếtđược,cũnglàmongtúchạcócùngýniệm.Nay, traigái túchạsinhrađượcmấyngười?Tuổi tácđãđượcbaonhiêu?Tôiđâyliêntiếpmấtmộttraimộtgái,giờchỉcòncóhaitrai.ĐứalớntênlàTúc,đượchaimươi chín tuổi, sinhởCốiKê.Đứanhỏmớihơnmột tuổi.Viếtthưmàbuồnlòngđauxót,nhungnhớtriềnmiên.”Laịviết:”Từngnghe:‘ThụchungưVănTổ’(81)làlờiởThượngThư.Lại

nghe:‘Lịchsổtạicung,duẫnchấpkỳtrung’(82) làlờiởLuậnNgữ.Đấyháphảilàcâuchuyệnhạnggiàlãotựnghĩđượcra.NgaybâygiờlàlúcchúngtagặpdịpThánhChúanhậnmệnh trời, tựhiểurõba lần thoái tháckhiêmnhượngrànhrành,xemxétthấumọiđiềmtriệutốtlànhcùnghộitụ,thấyđạilễnghiêmcẩnđoan trang,ngắmkhóixanh từđuốc tếbốc lên rực rỡ.Đến

bâygiờbỗngcótựcóvậnhộicủathờiĐườngNgu(83),ấylàsốmạngởcungTửVi trênThiênĐình.Lại thươngcảmchẳngđượcdắt tayanh,cùng thếthờiđượcliệtdanhlàcóhaingườiđượcnghecâu‘KhâmThử’củaĐườngtriều.Anhtuyởđấtxaxôingoàibiênải,nghĩcũngmútmắtngóngtrôngvề,nghiêngtaixalắngnghe,dàicổnhưhạcđứng.XưaTrầnCôngởNhữNammớiđượcthăngquan,khôngcưxửtheothóithường,nhườngchứcThượngKhanhchoLýNguyênLễ.Nhìnviệc từnhượngấy, tanên tự luimàtránhchỗchoanh.Víthửđượctránhanhmàtrộmnhườngtênrồisauấnthụdâythaogửigắmlại,ngaoduđàmluậnvùngBìnhBột.Cùngkểlểvớianhnỗigianlaocựckhổtrênđườngtrốnlánhthờigianqua.Saychénrươu,vuibữatiệc,caogiọngluậnbàn,lớntiếngbậtcười,đủđểquênnỗilotuổigià.Gĩưchặtngọnbútbàytỏtâmtìnhthuântheonỗimừngvui.”Lạiviết:”Mùahẻtrướccógửithưmàchưađến(tayanh)được.Naylạicó

thưmàhết lòng thămhỏiynhư trước.HoàngĐế rất đỗi tiếc thươngLưuTướngQuân sớmquađời, lại lo lắngcon côi củangười khôngbiết đườngthayđổi,màcũngđautiếcchonhânsĩbầytôinhưTúchạ,KhổngMinhphảichịuđắmchìmửvùngKhươngDidịchủng,vĩnhviệnbấthoàđoạntuyệtvớiHoa Hạ, không có duyên được đón vào chầu ở Trung Quốc mà chiêmngươngđấtcũquêxưađãtrôngngóngướcmong.Chonênlạidùngtìnhyêuthươngtừáiđểuýlạonhântâm.Trinhtrọngbanminhchiếumàhiểnlộântình,nóirõlờirăndạy,bàytỏnỗiđợichờ.Đặcbiệtsai(tôi)gửithưđếnbọntúchạ.Túchạvốnthôngminhchắcđolườngđượcsựâncầntrongthánhý,nhậnrađượcnúiTháibểsâuvẫnluôncònđó,hiểurađượctrămsôngnêntrútnướcvềđâu.XưaYDoãnbỏHạtheoÂn,TrầnBìnhbộiSởđầuHán,đềuvìđứcsángsoitỏngườichấpchánh,huânlaoghitạcbậccôngthần.Nếutúchạcóthểgiúpđỡđứaconcôi,anđịnhlòngngườiđangdodự,bỏnguỵhiệutrái lẽ thường, theovềphụngthờnhậnmệnhtừĐạiNguỵthìnơichủkháchtêntuổisẽhiểnđạtphithường,cảtrêndướicùngđượccậynhờsángsoivĩnhviễn.Cônglaosựnghiệpsánhkềnhau, thanhdanhthànhtựuđềughi khắc.Xét công tích cống hiến đủ để vượt quaY, Lữ.Vừa vâng theochiếuchỉvừakhôiphụctìnhxưa,tìnhbạncũthươngnhờchẳnghềngưng.Nếukhôngbànbạcnhưngviệctúchạcóthểlàm,nhữngđiềutúchạcóthểthấy,thìkhôngthểbanbốrõchiếuchỉmệnhlệnh,thểhiệnânhuệrựcrỡlớnlao, sắp đặt trướcmongmỏi trongmộng tưởng ngày xưa.Gỉa sử trờimởlòngngười,anhcóýrờinướcThục,thìquảthậtbâygiờtôiđãmongngàynắmtaynhau.Còngiảsử,đườngđitrắctrởchửabìnhyên,khôngtheonhưđiềuanhđịnhliệu,thìnêntheotintứcdòhỏicóđángsợhaykhôngđểxétkỹđườnglốirờiđi.Trướcsauhaithư,mỗikhiviếtđếnchỗnày,ítkhikhôngđộngđếnnỗithathiếttronglòng.Túchạchudukhắpgianghồ,đãtớiNamHải,quansát trắcnghiệm tập tụcngườiDi,có thểnói làđikhắpnơivậy.

NhưngđoánchắclòngtúchạvẫnđọnglạinỗinhớvềHoaHạvôcùngsâusắcvậy.VìmìnhmàchọnchỗancưvẫncógốcrễlàTrungThổ.Vìchủmàlựađiềuyênổn,hácó thểkhôngnhớvềKinhSưmàcứdodựmãiởnơihoangải?Monganhxétrõlờingudạicủatôirồisớmngàybáolại.”

[CHÚTHÍCH](1)ChiêuĐứctướngquân:Quanhàmngũphẩm,(ỞThụcbaogồm:phụ

hán,anhán,đãngkhấu, thảonghịch, thảokhấu, thảo lỗ,chiêuđức,chiêuvăn,bỉnhtrung,kiếnnghĩa,phụngnghĩa,trungtiết,kiếntín,quânsư,chấpthận,phủnhung,tuyvũ,dựcquân,hưngnghiệp,phóquân,dựcvũ,phụquân,tuyquân,nhamôn.)(2) Lưu Biểu quê ở SơnDương, trước khi được giao chứcMục ởKinh

ChâulàTrấnNamtướngquân.(3) SưuThầnKý:DoGiảnGiới đờiTấn soạn, chépnhưng việc thần kỳ

quáidịtrongdângian.(4) Tòng Sự Trung Lang: Chức danh, vào thời HánNguỵ tương đương

thammưu.LưuBịlúcấymangquanhàmTảTướngquân,TảTướngquânTòngSựTrungLangdiễnnômlàthammưucủaquanTảTướng.(5)AnHánTướngquân:Chứcdanh,hàmngũphẩm,cùnghàmnhưngvề

trậtđứngcaohơnQuânSưTướngquânlàchứcdanhcủaGiaCátLượng.(6)ViênThượng:ConViênThiệu,saukhiViênThiệuchếtcácconlàĐàm

vàThượngđánhlẫnnhau.(7)LưuTảTướngquân:LưuBị.(8)BỉnhTrungtướngquân:Quanhàmngũphẩm,vềtrậtđứngngaydưới

ChiêuVăncủaYTịch.(9)NhậmĐịnhTổ:NhậmAntựĐịnhTổ,đạinhothờiTâyHánthầyhọc

củaĐỗVi,ĐỗQuỳnh.XemthêmĐỗVi,ĐỗQuỳnhtruyện-Thụcthưquyển12.(10)BáchLý:NgũCổĐạiPhuBáchLýHề.Tuổitrẻcótàimàkhôngđược

dùng lưu lạc khắpnơi, đượcTầnMục côngdùngnămbộdadê chuộc vềdùnglàmĐạiPhulúcbảymươituổi.(11)KiểnThúc:AnhkếtnghĩacủaBáchLýHề.SaukhiBáchLýHềlàm

ĐạiPhutiếncửKiểnhúcchoTầnMụccông.(12)CamLa:CamLanămmười hai tuỗĩnin vuaTần cho sang sứnước

Triệu,bằngbatấclưỡithuyếtphụcvuaTriêugiaonămthànhvùngHàGianchoTần.(13)TửKỳ:DuẫnTửKỳ,mườituổihiếnkếanđịnhthànhĐôngAnướcTề.

ĐượcTềTuyênvươngphonglàmthànhchủ,thốnglãnhquândânĐôngAđánhbạiquânNguỵ.(14)NhanUyên:NhanHồitựTửUyêncũnggọilàNhanUyênngườinước

LỗthờiXuânThuđệtửđắcývànhỏtuổinhấtcủaKhổngTử.(15)SởDiệpCông:Chưabiếtai.(16)VuaThànhThangđềcửYDoãnlàmTểtướngphòtrợmìnhlậpranhà

ThươnglúcôngnàyđangđicàyởđấtHữuSằn.(17)HàVũ:DanhthầnTâyHán.(18)NhịCung:CungHoà,CungThắnghaianhemnổidanh tàibacao

khiết thờiHánAiĐếđượcCátHồngđờiTâncangơi rằng:”Tưhungdữsao, do đồng thì; VươngMãng dữNhịCung cộng thế, nhi bất năng hiệudã.”(19)Tuỳ,Hoà:ĐoạntrênnhắcđếnviệcđụcđátìmngọcnênHoàchắcthợ

đáBiệnHoànướcSởnhìnrakhốingọctrongtảngđácònTuỳthìchưarõlàai.(20)ÍchBộkỳcựutruyện:DoTrầnThọtácgiảTamQuốcChísoạn,chép

sựtíchcácnhânvậtnổitiếngởÍchChâu.(21)DươngHậu:DươngHậutựTrọngHoàn,ngườiQuảngHánđạinho

đờiHán,giỏiđoánĐồSấm.(22)Kinhđô:ChỉLạcDương.(23)ĐổngPhù:DanhnhocuốithờiĐôngHán,xemthêmLưuYêntruyện-

Thụcthưquyển01.(24)CôngTào:Chứcdanh,đượcđặtratừthờiTâyHán,làthưlạichính

củangườiđứngđầuQuận,Huyện.(25)TrịTrungBiệtGía:CấpphóquantrọngnhấttrongChâu.(26)BácSĩ:Chứcdanh,chủyếuchưởngquảnthưtịch,thườngcũnglàm

cốvấncấpcao.(27) Tiêu, Trương: TiêuHà, TrươngLương haimưu thần hàng đầu của

HánCaoTổ.(28)HọNhan:NhanHồi(cũnglàNhanUyên)lấytừmộtcâutrongLuận

Ngữ:”Hiềnthay,anhHồi!mộtgiỏcơm,mộtbầunước,ởngõhẻm,ngườikhác u sầu khong chịu nổi cảnh khốn khổ đó, anhHồi thì vẫn không đổiniềmvui.”(29)NguyênHiến:HọctròKhổngTử,tínhcáchđạmbạc,trọnđờivuicảnh

thanhbần.(30)NghiêmQuânBình:TâyHánhọcgiả,ngườiThànhĐô,giỏibóitoán.(31)LýHoằng:Chưarõlàai.(32)Do,Di:HứaDo,BáDiđãchúbênTiêuChútruyện.

(33)DươngTửVân:DươngHùngtựTửVânđãchúbênTiêuChutruyện.(34)VănÔng:VănĐảngtựTrọngÔng(156tcn-101tcn)ngườiLưGiang,

làmThụcQuậnTháiThúdướitriềuHánCảnhĐế,cửhọctròvềTrườngAnhọchọchỏi,chấnhưnghọcphongđấtThục.(35) Trương Như: TưMã Tương Như(179TCN - 117TCN) nổi tiếng với

khúcPhượngCầuHoàng và truyện tình cùngnàngTrácVănQuân, tự làTrườngKhanh,ngườiThànhđôrờiquêhươngđiTrườngAntrongthờiHánCảnhĐếkhitrởvềmangtheokiếnthứcthulượmđược,cóảnhhưởnglớnđếnvănhoáđấtThụcthờikỳđó.TuynhiênemkhôngtìmthấytàiliệunàonóiôngtarađitheosựsếpđặtcủaVănÔng.(36)ThấtKinh:CácsáchchỉnóiđếnNgũKinhkhôngrõiThấtKinhởđây

lànhữngthưtịchgì.(37)Địalýchí:TứcphầnĐịalýchítrongHánThưcủaBanCố.(38)TrọngThư:ĐổngTrọngThưdanhnhođờiHán.(39)TềHoàn:HoànCôngnướcTề thống lĩnhchưhầu, tônphù thiên tử

nhàChumộttrongcácvịbáchủthờiChiếnquốc.(40) CôngDương: CôngDươngCao người nước Tề, tác giả cuốn sách

diễn giải nghĩa lýKinhXuânThumà ngày nay người ta vẫn quen gọi làXuânThuCôngDươngtruyện.(41)ThúcThuật:AnhtraicủaThúcThuậtlàDiPhụNhanbịkếttộichết,

ThúcThuậtđượcchỉđịnhkếvịnhưngkhôngnhận,chỉquảnlýquốcsự,saukhiDiPhụNhanđượcgiảioan,ThúcThuậtlạinhượngquyềnchoconcủaanh.(42)ChiếnQuốcSách:DoLưuHướngđờiĐôngHánsoạn.(43) Nghi, Tần: Trương Nghi, Tô Tần hai thuyết khách lớn thời Chiến

quốc.(44)ĐạoGiaPháp:Chưarõnóiđếnthưtịchnào.(45)Sào,Hứa,TứHạo:SàoPhủ,HưáDohaingườihiềnthờivuaThuấn

vàThươngSơnTứHạobốnngườihiềnsốngvàothờiTầnmạtHánsơkhôngmuốnlàmquanởẩntrongnúiThươngSơn.(46) Tiếp Dư: Lục Thông tự Tiếp Dư người nước Sở thời Chiến quốc

thườnggiảđiêncuồngcahátđểnóichuyệnđạo lý thườngđượcnhắcđếnvớidanhxưngSởCuồngTiếpDư.(47)NgưPhụ:TênmộtthiêntrongSởtừcủaKhuấtNguyên,kểchuyệnmột

ônglãođánhcáthấyKhuấtNguyêntiềutuỵkhốkhổthìkhuyênnêntuỳtheodòngđờichìmnổimàsôngnhưngbịKhuấtNguyêncựtuyệt.Thểhiệnýchí

thanhcaocủaKhuấtNguyên.(48)Lạc,Hà:ChỉLạcthư,Hàđồ.(49)CáchTửThành:Emchưarõlàai.(50)TửCống:HọctròKhổngTử.(51)SưHữuTếTửu:Chứcdanh,làngườicóđịavịtốicaotrongđámthư

lạihoặcthammưutrongphủtrưởngquanởđịaphương.(52)CôngTào:Thưlạichủyếutrongquậnhoặchuyện.(53)ChủBộ:Ngườichưởngquảnvănthưtálạitrongquận.(54)DươngHùng:DanhnhothờiHán,nhảylầutựtử(nhưngkhôngchết)

đểtỏýbấthợptácvớiVươngMãng.(55)HàĐồquátđịatượng:Chưarõlàthưtịchnàodoaiviết.(56)TảTưThụcĐôPhú:BàiThụcđôPhúcủaTảTưthờiTâyTấn.(57) Hoài, Tể Tứ Độc: Vương chế trong Lễ Ký chép Hoàng Đế (Trung

Hoa)cổđạitếnúicaosônglớnlàNgũNhạcvàTứĐộc.TrongđóTứĐộcgồm:ĐôngĐộc-ĐạiHoài,NamĐộc-ĐạiGiang,TâyĐộc-ĐạiHà,BắcĐộc-ĐạiTểlàbốnconsônglớnchảyrabiển.VàothờiĐôngHán,HoàngHàchuyểndòngởvùngVũTrác,TuVũchảyvàochảyvàosôngTểThuỷnênngàynayTểThuỷlàđoạnhạlưucủaHoàngHàcònHoàiHàthìđoạnhạlưu bị tắc ngẽn nên chảy vàoTrườngGiang.HoàiHà, Tể Thuỷ đều xuấtpháttừđịaphậnHàNam.(58)ĐạiTưNông:Chứcdanh,đượcđặttừđờiTần,lúcđầuquảnlýkinhtế

tàichínhquốcgiasaulàngườicaiquanquốckhốhoặckhuyếnkhíchnôngnghiệp.(59)TamHoàng:Bavị tổđầutiêncủacáctộcngườiHán,tuytheotừng

thưtịchmàdanhtựbavịnàybiếnđổikhácnhau.(60)NgũĐế:NămvịminhquânđầutiêncủangườiHán.TiêuDuẫnNam:TiêuChu,xemthêmTiêuChutruyên-Thụcthưquyển

12(61)VạnCơLuậnlàbàibiểuTưởngTếdângchoTàoPhi,HứaTửTương

làHứaThiệuanhhọHứaTĩnhngườiđãxemtướngchoTàoTháolúccònhànvi.(62)Nguyênvăn:马磨(63)KếLại:Quanchứccấpquận,phụtráchbộtịchvàkếhoạch.(64) Ngự Sử Trung Thừa: Là một chức danh được đặt ra từ thời Tần.

TrongđờiHánquảnlýthưtịchsáchvở,kiểmsoátvănchươngbiểutấucủa

côngkhanh.(65)TamGiang:TrườngGiang,NgôTùng,TiềnĐường;NgũHồ:Động

Đìnhhồ,PhiênDươnghồ,Tháihồ,Sàohồ,HồngTrạchhồ.(66)TrungNhạc:TrungSơn,ngầmchỉkhuvựcHàNam,LạcDương.(67)BámẫuởđâycólẽchỉmẹcủaTừNguyênHiền.(68)NgôChí:ỞđâylàphầnNgôthưcủaTamQuốcChí.(69)DoanhKhâu: Là đất phong cho con cháuKhương TháiCông từng

giúpChuVũVươngdiệtTrụ.(70)SưVọng:Nguyênvăn:师望(71)HoắcQuang:Phụchínhđạithầnthời(72)NgũHầu:Công,Hầu,Bá,Tử,Namnămtướchiệudùngđểphongcho

chưhầu;CửuBá:TrưởngquantạichínchâulớncủaTrungHoacổ.(73)NgũTài:SáchLụcĐạo,thiênLongThao,phầnLuậnTướngchongũ

tàilàDũng,Trí,Nhân,Tín,Trung.(74)ThấtQuốc:Tần,Tề,Sở,Triệu,Nguỵ,Hàn,YênbảynướcthờiChiến

Quốc.(75)VươngCảnhHưng:VươngLãngdanh thầnTàoNguỵ làmđếnTam

Công.(76)Minh:Một lạivănbàighi lạicôngđứchoặcrănbảochépvàobia,

chuông,bìnhphonghayquạt.(77)NgũGiáo:Phụnghĩa,Mẫutừ,Huynhhữu,Đệcung,Tửhiếu.(78)Nguyênvăn:居升平之京师(79)VũHoàngĐế:ChỉTàoTháo(80)LưuTướngQuân:ChỉLưuBị.(81)ThụchungưVănTổ:受终於⽂祖:NhậnhếttừVănTổ.VănTổlàtổ

củavuaNghiêu.Nghiêunhườnghiền,nhườngngôichoThuấn.ThuấnđượcnhậncơnghiệptruyềnlạitừVănTổ.(82) Lịch sổ tại cung, duẫn chấp kỳ trung:历数在躬,允执其中: Liệt kê

côngviệcbênmình, chấp thuậnchongườinắmgiữ.Nghiêunhườngngôi,liệtkêhếtcôngviệctrongngoài,giaochoThuấnnắm.ThưnàyviếtvàolúcTàoPhimới soán ngôi nhàHán. Vương Lãng làm quan tới TamCông ởNguỵ,viếtthưchoHứaTĩnhkhôngchỉđơnthuầnlàtìnhcảmbèbạnriêngtưmàcònmuốntrìnhbàylậptrườngchínhtrịcủaphemìnhvàtỏýchiêuhồi.(83)Đường:TriềuđạicủavuaNghiêu,họlàĐàoĐường;Ngu:Triềuđại

củavuaThuấn.

QUYỂN9-ĐỔNGLƯUMÃTRẦNĐỔNGLÃTRUYỆN

ĐổngHòa,LưuBa,MãLương,TrầnChấn,ĐổngDoãn,LãNghệ

ĐỔNGDOÃNTRUYỆNĐổngDoãntựHưuChiêu,contraiquanChưởngQuânTrungLangtướng

ĐổngHoà.TiênChủlậpThái tử,DoãnđượctuyểnlàmXánhân, theohầudắt ngựa. Hậu Chủ kế vị, phong (Doãn) làmHoàngMôn Thị lang. ThừatướngLượnghuyquânbắcchinh,đóngởHánTrung,loHậuChủphúquýliềnnăm,khóphânvàngđá, lại thấyDoãn lòngdạkiêncườngcôngminhliêmchính,muốnuỷ thác sựvụ trongcung.Dângsớ tâu rằng: ‘’BọnThịTrungQuáchDuChi,PhíY,ThịLangĐổngDoãn,đềudoTiênĐế tuyểnchọnđềbạtđểlạichoBệhạ,đếnlúcsuyxétnguyêntắclợihại,dânghếtlờitrungchínhlànhiệmvụcủahọ.Vínhưtrongcungcóviệc,bấtkểlớnnhỏ,tấtthảycùngthươngnghịắtcóthểsửachữa,bổkhuyếtlỡlầmthuđượclợiích.Cònnhưkhôngcólờilẽbàytỏđượcđứcsáng,thìphảitráchphạtbọnDoãn,đểlàmrõsựlườibiếngcủahọ.’’LượnglạimờiYlàmThamQuân,DoãnlênlàmThịTrunglĩnhHổBônTrunglangtướng,chỉhuyTúcvệthânbinh.DuChitínhtìnhcaokhiếthiềnhoà,làngườichuđáo.SởQuốc tiênhiền truyệnviết:DuChi ngườiNamDương, tài danhnổi

tiếngđươngthời.Nhậntráchnhiệmdânglờicangián,Doãnchuyêntâmlàmviệc.Lấyngăn

ngừađềphòngmàgiảiquyếtsựvụ,dốc lònghếtsứckhuôngphònêucaođạolý.HậuChủthườngmuốntuyểnthêmmỹnữsungvàohậucung,Doãndẫn sự tíchcácvị cổđại thiên tửhậuphikhôngquámườihaingười,naycung tần đã đủ, khôngnên tăng thêm, cuối cùng cố giữ khôngnghe theo.HậuChủcàngthêmtôntrọngnểvì.ThượngThưLệnhTưởngUyểnlĩnhÍchChâuThứSử, dâng sớ nhường choY vàDoãn, lại có biểu rằng: ‘’Doãnphụcvụtrongcungđãnhiềunăm,phòtávươngthất,nênbandanhvịđấtđaiđểtándươngcônglaokhónhọc.’’Doãncốtừkhôngnhận.HậuChủtrưởngthànhdần, tuổi caoquýhoạnquanHoàngHạo.Hạo có tài xunịnh, thuậntheo ý vua, muốn tham dự triều chính. Doãn thường trước nghiêm mặtkhuyênchủ,sautráchmắngcậtvấnHạo.HạosợDoãn,khôngdámlàmtrái.Doãncòntạithế,chứcvịcủaHạochỉlàHoàngMônthừa.Doãn từnghẹnhòngaoduyến ẩmcùngbọnThượngThưLệnhPhíY,

TrungĐiểnquânHồTể,cùngnghiêmcẩnphụnggiáhànhsự,nhưngLangTrungTươngDươngĐổngKhôiđếnnhàsửađạochínhchoDoãn.Khôituổitrẻchứcthấp,đềnghịDoãnhuỷbỏcuộcvui,quayngựatrởvề,Doãnkhôngđồngýnói:‘’Tasởdĩrangoàichỉlàmuốncùngbạntốtdạochơiđàmluận,nayngàicốýbẻconglýlẽ, thổiphồngsựviệc,bỏcuộcđàmluậnnày,dựbuổiyếntiệckia,chẳngcóýnghĩagìcả.’’Bènralệnhcởixe,cùngbọnY

bỏcuộckhôngđinữa.(Doãn)giữđạochínhvớikẻdướithườnglànhưthếvậy.TươngDươngkýchép:ĐổngKhôitựHưuTư,ngườiTươngDương.Vào

Thục,làmTuyênTínTrungLangtheoPhíYsangsứnướcNgô.TônQuyềntừngsayrượuhỏiYrằng:‘’DươngNghi,NguỵDiênđềulàloạitrẻtrâunhỏmọn,tuytuỳnơituỳlúclàmđượcđiềunọđiềukiahữuích,songkhigiaochotrọngnhiệm,tấtkhôngthểxemthường,nếumộtmaikhôngcònGiaCátLượng,tấthọsẽgâyhoạlàmloạnvậy.Cácôngbốirối,saokhôngbiếtđềphòngnỗi lo này, đãđể lạimưu lượcquyết sách cho cháu con chưa?’’Yngạc nhiên ngoái lại nhìn, không thể đáp ngay được.Khôi nhìnY nói: ‘’Ngắngọncóthểđáprằng,lâudàikhônghoàhợpcùngnhauđượctấtsinhranhữngthùhậnriêngtư,nhưngchưacódấuvếtbiểuhiệngìcũngkhódựngtườngmàchếngựýniệmcủangườita.Nayđanglúcđánhdẹpcườngđịch,cônglaodonănglựcmàcó,sựnghiệpnhờtàitrímàthành,nếuthôikhôngdùngnhữngngườiấyđểphònghậuhoạnthìcũngnhưdùngsáchlượcđụcthuyềnbẻchèomàphòngsóngtogióngược,khôngphảilàkếlâudàivậy.’’Quyền vừa ý cười lớn.Gia Cát Lượng nghe chuyện, cho là lời hiểu biết.(Khôi)trởvềchứccũđượcbangày,vờivàoThừatướngphủdặndò,thănglàmBaTâyTháiThú.ThầnTùngChixét:HánTấnxuânthucũngchépcâunày,songkhôngnói

làlờicủaĐổngKhôi,ngôntừcũnghơikhácbiệt.Vậyxemrahaisáchchéphaichuyệnbấtđồng.Bổntruyệnviết:‘’Khôituổinhỏchứcthấp’’,nếunhưtừngvàoThừatướngphủnghedặnbảo,ralàmBaQuậnTháiThú,tấtchứcvịkhôngphảinhưđãchép.Cóthểthấysáchnàycólờiđángngờchưathểthẩmđịnhrõràngđượcvậy.NămDiênHithứsáu,thăngthêmchứcPhụQuốctướngquân.Năm(Diên

Hi)thứbảylàmThịTrungthủThượngThưLệnhlàmphóchoĐạiTướngquânPhíY.Năm(DiênHi)thứchín,chết.HoaDươngquốcchíchép:Đương thờingườiThụcgọiGiaCátLượng,

TưởngUyển,PhíYcùngDoãnbốntướnglàTứAnhđệnhấthàokiệt.TrầnChikếnhiệmDoãnlàmThịTrung,cùngHoàngHạotrongngoàihỗ

trợgiúpđỡlẫnnhau,Hạobắtđầuđượcthamdựvàochínhsự.SaukhiChichết,HạotừHoàngMônlệnhlênlàmđếnTrungThườngthị,PhụngXaĐôUý,nắmgiữquyềnbính,thaolộngtriềucươngchođếnkhimấtnước.NgườiThụckhôngaikhôngtưởngnhớDoãn.ĐếnkhiĐặngNgảiđếnThục,nghetiếngHạogianác,bènbắtgiữ,muốnđemgiết,nhưngHạohốilộnhiềuchobộhạcủaNgải,đượctha.ChitựPhụngTông,ngườiNhữNam,cháungoạicủaanhtraiHứaTĩnh.

Thửơ nhỏmồ côi, lớn lên trong nhà Tĩnh. Tuổi trẻ đã nổi tiếng, dần dầnđượctuyểnvàochứcTàoLang,diệnmạothầntháirấtuyvõnghiêmtrang.

Nhiềutàinăng,giỏitoánthuật,PhíYrấtlấylàmlạ,cốđưalênkếtụcDoãnlàmnộithị.LữNghệchết,ChilạilênlàmThịTrungthủThượngThưLệnh,themTrấnQuântướngquân,ĐạitướngquânKhươngDuytuyngôivịởtrênChi,songluônthốnglĩnhtướngsĩbênngoài,hiếmkhiđíchthânvàochầuthamdựchínhsự.Chitrênphụngmệnhvua,dướithânhoạnthị,quanhệmậtthiết, tình cảm sâu xa, quyền lớn hơnDuy.NămCảnhDiệu nguyên niênchết,HậuChủđau tiếc, khóc thương rơi lệ, bènhạ chiếu rằng: ‘’Chigiữchứcmộtkỷ,ônhoàgiữphép,cungkínhhữulễ,thuậnnghĩaíchdân,côngnghiệphuyhoàng rạng rỡ.Mạng chẳngdài lâu, trẫm lấy làm thương tiếc.Ngườisốngđểtiếngtốt,tấtchếtthêmmỹthuỵ,thuỵlàTrungHầu.’’.BanchoconlàXántướcNộiHầu,đềbạtconthứlàDụvàochứcHoàngMônthịlang.TừkhiChiđượcsủngái,HậuChủnhớlạirấtgiậnDoãnngàyxưa,địavị

(củaDoãn)từđóbịxemthường,cũngbởiChilàngườixunịnh,cùngHạoởbên trongcấukếtdầndần thêmbớtxúcsiểmchuyệncũmà lygián.CháuDoãnlàHoành,thănglàmBaTâyTháiThú.ThầnTùngChi lấy conTrầnQuần làThái, conLụcTốn làKháng,đời

trướctruyềnlạiđờisau,connốitheochatínhcáchtáihiệnkhôngkhácbiệt,cùngVươngTúc,ĐỗThứ,TrươngThừa,CốThiệumột dòng, tuyệt chẳngkhácnhau,duychỉcóDoãnmộtmìnhsaitrái,kiếngiảichưađượcrõràng,sovớiđươngthờiDoãncótiếngtămđịavịtốtđẹpcaosang,sựtíchlạicàngsailạc.CùngvớiHạHầuHuyền,áocũđềucósừngthúsắcđỏtranghoàng,cũng là người xa xỉ, Nguỵ thư đề danh tự trong quyểnChưHạHầu Tàotruyện,vậymàđếnlúcchếtkhôngmặcthêmchútđồhoalệ;HayTrầnVũvớibiểucùngtậnThiênTướngQuân,đềulànhữngviệcđãquakhôngxétrõđượcvậy.

ĐỒNGHÒATRUYỆNĐổngHoàtựẤuTể,ngườiNamQuận,tổtiêngốclàmnghềchàilướiở

BaQuận.ThờiHánmạt,Hoàdẫnngườitronghọđisangphíatây(vàođấtThục ). ÍchChâuMụcLưuChương lấy làmhuyện trưởngởNgưuBỉ, rồihuyệntrưởngGiangNguyên,saulàmThànhĐôLệnh.KhiấyđấtThụcgiàucómànhiễm thóixaxỉ,nhữngnhàquyềnquýăn

uốngtốnkém,phụcsứchoalệ,machaycướihỏilinhđìnhđếnkhuynhgiabạisản.Hoàdẫndắtlốisốnggiảndị,tựmặcáothôăncơmrau,ngănchặnhoangphíbừabãi,tạoranềnnếp,làmphongtụcnơiấybiếnchuyểntốtlên,ngườikínhmàtheo.Nhưngbọncườnghàotrongvùngsợphápchếnghiêmminh củaHoà, thuyết phụcChương đổi làmĐô uý thuộc quậnBaĐông.Quan viên, dân nghèo, phụ lão cầu khẩn lưuHoà lại kể đến hàng nghìn.Chươngnghedânxinsuốthainăm, lạichuyểnHoàvề làmÍchChâuTháithú,thựchiệnsựgiảnkiệmtốtđẹpnhưtrước.HoàlàmviệcvớingườiManchânthànhnhườngnhịn,dânphươngnamyêumàtintheo.TiênChủvỗyênđấtThục,lấyHoàlàmChưởngquânTrungLangtướng,

cùngQuân sư Tướng quânGia-cát Lượng cộng sự tạm lo việc ở phủ TảTướng quân,ĐạiTưmã, phân biệt lợi hại, quan hệ thânmật.Hoà ăn lộcquanhơnhaichụcnăm,ngoàithìtựchănnuôi,trongthìtựdệtvải,đếnlúcchếtgiasảnchẳngcógìđánggiá.Lượng sau làm Thừa tướng, dạy thuộc hạ rằng: ” Kẻ đảm đương việc

nướcphảibiếttậphợpnhữngýkiếnthẳngthắn,xuấtpháttừtrítuệcủasốđông.Nếuvìnhữnghiềmkhíchnhỏmàxalánhmọingườisẽkhóđượcbiếtcáccáchnhìnkhácbiệt,khôngtránhkhỏithiệthại.Cóquanđiểmbấtđồngđể đánh giá sự việc,mới chặn được điều xấu thu được điều tốt. Phải nỗingười ta rất khó hết lòng, chỉ riêng Từ Nguyên Trực ngày ấy giao thiệpchẳngnghingờ,lạithêmĐổngẤuTểthamchínhbảynăm,mỗikhixảyviệcchưanghĩđếntậncùng,dùcómườicáchnhìnkhácnhaucũngkhôngngạimànóihết.Mongngườingườiđềuchuyên tâmnhưNguyênTrực, ân cầnnhưẤuTể,tậntrungbáoquốc,giúptatránhkhỏisainhầm”.Lạinói: ”Ta lúcxưaquenbiếtvớiChâuBình, thườngđượchọchỏi lẽ

mất còn, rồi khi qua lại vớiNguyênTrực, hay đượcmởmang thêm kiếnthức;trướccóThammưuÂúTể,mỗilờiđềucẩnthận,tậnlý,SaucóTòngsựVĩĐộ,canngăngópýrấtthẳngthắn.Tuytathiênbẩmtốităm,khôngthểhoàntoànhiểuhếtýhọ,songtavớibốnvị tiênsinhấy thuỷchungvẫn làbạntốt,tuyệtđốichẳngvìlờilẽchânthànhcủahọmàchẳngvừalòng”.LượnghoàiniệmHoàthểhiệnrađếnthếvậy.VĩĐộhọHồtênlàTể,nghĩakhíhơnngười.KhiLượnglàmchủbộ,trung

thànhhết sứcgiúpviệc, rất đượckhenngợi.Lượng chết, làmTrungĐiểnquân,thốnglĩnhbinhmã,phongtướcThànhDươngĐìnhhầu,sauđổilàmTrungGiámquânTiềntướngquân,đượcbangiảtiếtlĩnhchứcDuyệnChâuThứsử.EmTểlàBáclàmThượngthư,TrườngThuỷhiệuuý.

LỮNGHỆTRUYỆNLữ Nghệ tự Quý Dương, người Nam Dương. Cha (Nghệ) là Thường,

trướcđưatướngcũLưuYênvàoThục,gặplúcđườnglớnbịngăntrởnênkhôngquayvềđược.Nghệmồcôitừthưởnhỏ,thíchđọcsáchgẩyđàn.TiênChủbìnhđịnhÍchChâu,đặtrachứcDiêmphủGiáoUý,coisócnguồnlợitừmuốivàsắt.DướiGiáoUýVươngLiênmờiNghệcùngbọnNamDươngĐỗKì,NamHươngLưuCáncùnglàmĐiểnTàoĐôUý.NghệđượcthănglàmTânĐô,rồiMiênTrúcLệnh,bởicólòngthươngxótcứugiúpngườinghèokẻkhónênđượcbáchtínhkhenngợitándương,trởthànhngườiđứngđầucácthànhtrongvùng.VàđượcthănglênlàmBaTâyTháiThú.ThừatướngGiaCátLượngxuấtquânnhiềunăm,phânphốisaipháicácquận(mộbinh),đa phần (các quận) khônggiúp được (Lượngviệc này).Nghệ lựa chọn tổchứcđượcnămnghìnngườichoLượng.Lạianủivỗvề,caiquảnkiểmsoáthọkhiếnchokhôngcómộtngườinàođàongũ. (Nghệ)Đượcdờiđến làmHánTrungTháiThú,kiêmchứcĐốcNông, sắpđặtcungcấpquân lương.Lượng chết,Nghệ chuyển đến làmQuảngHán, rồi ThụcQuậnThái Thú.ThụcQuânlàthànhlớn,nhânkhẩurấtnhiềumàsaukhiLượngchếtbinhđộilười biếng, trốnbướcgiannan trì trệ giả dối gianxảobất nhất.Nghệđếnnhậm chức, vừa cấm đoán ngăn ngừa, vừa hướng dẫn khuyến khích, chỉtrongvàinămnhữngngười trốn tránh tựrađăngkýcóđếnhàngvạn.Sau(Nghệ)vềlàmThượngThư,lạikếtụcĐổngDoãnlàmThượngThưLệnh,việccủadânkhôngđểchừalại,tânkháchchẳnggiữtrongnhà.Nghệtrảiquachứcvụtrongngoài,tựmìnhcầnkiệm,khiêmtốnthanhtĩnhchẳngnhiềulờiloliệuviệcnướcđơngiảntiệnlợikhônggâyphiềnnhiễudángkểvàohàngtrongsạchtàinăng;Nhưnggiữluậtcứngnhắcthíchdungđiểnchươngnhưkẻthưlại tầmthườnglạicốnắmđạiquyềnnênthanhdanhgiảmsútởcácquận huyện.NămDiênHi thứmười bốn chết. Con là Thần, trong nhữngnămCảnhDiệulàmThànhĐôLệnh.EmThầnlàNhã,rấtcótàinăng.Nhãthanhbạchnghiêmtrangcóvăntài,sángtácramườilămthiênKhuônphépluận.ĐỗKì từng làmQuậnThú,GiámQuân,ĐạiTướng quân,TưMã.Lưu

Cán quan chức đến Ba Tây Thái Thú đều là người thân thiết với Nghệ,đươngthờicũnglànhữngngườinổitiếngnhưngcầnkiệmgiữkhuônphépkhôngbằngđượcNghệ.Ba líbình rằng:ĐổngHoàhànhvimộcmạccaokhiết.LưuBakhí tiết

thanhbạchcaothượng.MãLươngtrungtrinhthànhthậtđánggọi làkẻsĩ.TrầnChấntrungthànhkínhcẩn,tuổicaocàngđắcdụng.ĐổngDoãngiúpchủ,đạonghĩahiểnlộranétmặt.ThảyđềulàlươngthầnđấtThục.LữNghệcaiquảncácquậnđểtiếngthơm,songcoisóctriềuchínhgặpphải lờichê

trách,cũngcoinhưthấtbại,xếpvàohạngthấphơn.

LƯUBATRUYỆNLưuBatựTửSơ,ngườiởnamLinhLăng.Nổitiếngtừthưởnhỏ,LinhLăng tiênhiền truyệnviết:Tổphụ củaBa làDiệu, từng làmThái

ThúThươngNgô.ChaBa làTường,nguyên làGiangHạTháiThú,ĐãngKhấutướngquân.KhiTônKiêncửbinhđánhĐổngTrác,NamDươngTháiThúTrươngTưkhôngchịucấpquânlươngnên(bịKiên)giếtchết.Tườngcũngđồng lòng (vớiKiên),NamDươngnhânsĩvìvậyoánhận tường,cửbinh đến đánh, trong lúc giao tranh (Tường) bại trận, chết. LưuBiểu vốncũngkhôngcóquanhệtốtvớiTườngnêngiamlỏngBa,muốngiết,songlạicânnhắc, saingười thân tíncũcủaTườnggiảmậtbáovớiBa rằng:”LưuMục(1)muốnhạitôi,cóthểchotôicùngchạytrốnchăng.’’Balầnnhưthế,Bađềukhôngđápứng.Biểuđượcthuậtlạiviệcnày,bènbỏýđịnhgiếtBa.Nămmười tám tuổi, (Ba) làmTàoSửChủkýchủbộởquận(2).LưuTiênChủmuốnsaiChuBấtNghi(3) theoBahọc tập.Bađáprằng:”(Tôi) trướclãngduđấtKinhBắc,naylặnlộichốnquantrường,hỏiđếnsựhọc,chẳngcóđủphéptắccủabậcdanhgia,trongđãkhôngcóthủthuụâttrầmổncủaDươngChu(4),ngoàilạithiếuphongđộgiúpđờicủaMặcĐịch(5),giốngnhưsaoCơởtrờinam,hãohuyềnvôdụng.(Ngài)viếtthưmuốn(tôidạy)cháungài từchỗcóvẻđẹpcủaloài loanloàiphượngthànhrabiếtmúađiệuvũcủa chim yến chim sẻ, sao có thể gọi là chỉ rõ đạo sáng (cho cháu ngài)được. (Tôi) tự thẹnrằng(họcvấn)cómànhưkhông, tưởngđầyđủhoáratrốngrỗng,saodámtuânlời.”KinhChâuMụcLưuBiểuliêntụcgọimời,tiếncửlàmMậuTài,(Ba)đều

không tới. Biểu chết. Tào Công đánh Kinh Châu. Tiên Chủ chạy xuốngGiangNam,kẻsĩvùngKinhSởđềuchạytheovềphíađó,riêngBađi lênphía bắcbái phỏngTàoCông.TàoCông lấy làmDuyện, sai đi chiêunạpTrườngSa,LinhLăng,QuếDương.LinhLăngtiênhiềntruyệnviết:KhiTàoCôngbạiởÔLâm,trởvềphía

bắc,muốndùngHoànGiai.LờiGiaikhônggiốngvớiBa.BanóivớiTàoCôngrằng:‘‘KhôngthểđểLưuBịchiếmlấyKinhChâuđược.”(Tào)Côngđáp:”Bịnếucóthamvọngấy,Côđãcósẵnkếsáchbộbinh.”KhiTiênChủthuđượcbaquận,Bakhôngthểtrởvề(vớiTàoTháo)nữa,

rútcuộctránhđếnGiaoChỉ.Linh Lăng tiên hiền truyện chép: Ba đến Linh Lăng, nhiệm vụ không

thành,muốnquaGiaoChâumượnđườngtrởvềkinhsư.KhiGiaCátLượngởLâmChưng,BagửithưchoLượngnói:”Nhânkhikhốnđốn,trảilúcnguynanđếncaiquảnnhữngngườidânbiếthướngvềđạonghĩa,tựmìnhgiúpđỡchúngsinh,nươngtheoýtrời, thuậnvớivạnvật,chẳngphảitatựmìnhcó

khảnăngmưutoanmàkhuyếnkhíchđược(6).Cònnếubànđếncùngxétđếnhết thì lờiuỷtháclúclâmchungnhưbiểnrộngkhôngthểquaylạicoisócKinhChâunữa.”Lượngđáplạirằng:”LưuCônghùngtàicáithế,thuphụcđấtKinhChâu,chẳngaikhôngcảmđứcmàquyphục,trờingườicùngtheovềlàviệccóthểthấyvậy,túchạcònmuốngìnữa?”Banói:”Thụmệnhmàlàm,việckhôngthànhthìtrảlại,đómớilàđúnglý,lờicủatúchạsaokhôngngaythẳngvậy!”TiênChủrấtcămhận.BatheođườngGiaoChỉđếnThục.LinhLăngtiênhiềntruyệnchép:BatớiGiaoChỉ,đổi thànhhọTrương.

CùngTháiThúGiaoChỉSĩKhê(7)thươngthảokếsáchkhônghợp,bèntheođườngTangCatrởvề.BịgiamgiữởquậnsởquậnÍchChâu,TháiThú(ÍchChâu) muốn giết Ba. Người Chủ Bộ can rằng: ‘’ Đây là kẻ phi thường,khôngthểgiếtđược.‘’ViênChủBộlạixintựgiảiBalêntrụsởchâu,yếtkiếnÍchChâuMụcLưuChương.ChaChươnglàYênkhixưadochaBalàTườngtiếncửlàmHiếuLiêm,(Chương)gặplạiBavôcùngxúcđộng,mỗikhicóviệclớnđềuđếnhỏihanthươnglượng.ThầnTùngChibànrằng:LưuYênvàothờiHánLinhđếlàmKinhTôngchánhTháiThường,rồiranhậnchứcÍchChâumục.TườngthìkhiTônKiênquậtkhởiởTrườngSamớibắtđầulàmGiangHạTháiThú,khôngthểtiếncửYênlàmHiếuLiêm.Nayxétrõvậy.ÍtlâusauTiênChủbìnhđịnhÍchChâu.Bacólờitạtộitráilệnhlúctrước,

TiênChủkhôngtrách.LinhLăngtiênhiềntruyệnchép:ChươngsaiPhápChínhđónLưuBị,Ba

can rằng: ”Bị là ngườimạnhmẽ, vào (Thục) tất gây hoạ hoạn, không thểdung nạp được.” (Bị) vào Thục, Ba lại can rằng: ”Nếu dùng Bị để đánhTrươngLỗ,ấylàthảhổvềrừngnúivậy.’’Chươngkhôngnghe,Bađóngcửacáobệnh.BịđánhThànhĐô,ralệnhtrongquânrằng:”AilàmhạiLưuBa,sẽtrudiđếnbahọ.”ThuphụcđượcBa,(Bị)rấtmừng.(LưuBa) đượcGiaCátKhổngMinh tán dương cân nhắc tiến cử, Tiên

ChủdùnglàmTảTướngquânTâyTàoduyện.LinhLăngtiênhiềntruyệnchép:TrươngPhitừngđếnchỗBaở,songBa

khôngcùngbànluận(vớiPhi),Philấylàmtứcgiận.GiaCátLượngnóivớiBarằng:”TrươngPhi tuyđúng làvõ tướngnhưngrấtkính trọngquýmếntúchạ.NayChúacôngmuốnhộitụvănvõđểxấyđạinghiệp,túchạtuytínhtìnhcaokhiết,trungtrựcgiỏigiangnhưngsaothiếuthànhýhạcốcùnghoàhợpvậy.”Bađáprằng:”Đạitrượngphuởtrênđời,hướngđếnanhhùngbốnbểmàquanhệ,cònnhưvớimấygãnhàbinhthìcóchuyệngìmànói.”Bịnghechuyện,giậnnói:”Cômuốnyênđịnh thiênhạ,nhưngTửSởcứmộtmìnhgâyrối.Lẽnàomuốnquayvềphíabắc,nếuchíhướngnhưvậyđâucóphảimuốn giúp Cô xây thành đại nghiệp.” Bị lại nói: ”Tử Sơ tài trí hơn

người,nhưta,cóthểdùngđược,ngoàitarakhóaidùngnổi.”Lượngcũngnói: ”Ngồi trongmàn trướng trù liệukế sách, tôi cònkémTửSơxa lắm!Cònnhưsođoởchỗcầmdùitrốngratrướctrămquân,khiếnbáchtínhvuivẻmàliềuchếtthìcũngcònphảinghexemmọingườinghịluậnthếnào.’’LúcđầuđánhLưuChương,Bịhẹnvớiquânsĩrằng:”Nếuxongviệc,vạnvậttrongkhođụn,Côkhôngcanthiệpđến.’’KhichiếmđượcThànhĐô,quânsĩđềubỏvũkhíchạyđếncáckhotàngmàđuanhaulấytàivật.Quândụngchidùngkhôngđủ,Bị rất lobuồn.Banói:”Dễ thôi,nếuđúcngay tiền trịgiámột trăm, điều hoà giá trịmọi vật, dùng thư lại làmquan kiểm soát.’’Bịnghetheo,chỉkhoảngvàitháng,khotànglạiđầyđủsungtúc..NămKiếnAn thứhaimươibốn,TiênChủxưngHánTrungvương,Ba

làmThượngThư,saukếtụcPhápChínhlàmThượngThưLệnh.Gĩưhànhvikhiêmhoàliêmkhiết,khônglođếnsảnnghiệpcánhân,lạitựnghĩviệcquyphụccủamìnhkhôngtrongsáng,sợmắchiềmnghinêncungkínhtrầmmặc,từchốiquanhệriêngtư,khôngphảiviệccôngthìkhônglêntiếng.Linh Lăng tiên hiền truyện chép: Thời bấy giờ ở Trung Nguyên lòng

người chưa định, ngheBị ở Thục, bốn phương dài cổ ngóng chờ.MàBịcũngcóýmuốnmauchónglênngôi,Bachorằng(vộivàng)nhưvậychưayên được thiên hạ, hãy tạm hoãn lại. Cùng Chủ bộUngMậu can Bị, BịmượncớkhácgiếtMậu,nhữngngườiởxavìthếkhôngquyphụcnữa..TiênChủxưngtônhào,bốcáotrờiđất thầnminh,đạikháicácloạivăn

cáosáchmệnhđềudoBachấpbút.NămChươngVũthứhaichết.SaukhiBachết,quanThượngThưphóxạnướcNguỵlàTrầnQuầncóviếtthưgửiThừaTướngGiaCátLượnghỏithămtintứccủaBa,gọiBalàLưuquânTửSơ,vôcùngkínhtrọng.LinhLăngtiênhiềntruyệnchép:PhụNgôtướngquânTrươngChiêunói

vớiTônQuyềnvềtínhkhíhẹphòilàmnêntaihoạcủaBa,chorằngchẳngđángphảicự tuyệtTrươngPhiquá thế.Quyềnnói: ‘’NếuTửSơtheođờichìmnổi,rộngrãilàmđẹplòngHuyềnĐức,saođủđểxưnglàcaosĩ?’’

MÃLƯƠNGTRUYỆNMãLương tựQuýThường,ngườiđấtNghiThành thuộcTươngDương.

NhàLươngcónămanhemđềulàbậcanhtài,riêngLươnglôngmàycósắctrắng, người trong vùng thường nói: ‘’Họ Mã năm người, mày trắng tàinhất.’’TiênChủthuđượcđấtKinhChâu,vờiLươnglàmTòngsự.LúcTiênChủvàoThục,rồiGiaCátLượngsaucũngtheovào,LươngởlạiKinhChâugửithưchoLượngnói:‘’NgheLạcThànhđãđổ,đúnglàvậnhạnhtrờiban.Tônhuynhgánhváckỳvọnggiúpđời,sắpxếpsựnghiệpquangquốchẳnthấyđiềunày.ThầnTùngChinghĩLươngcùngLượngkếtnghĩaanhem,hoặcthànhbạn

bèthânthiết;Lượngtuổicaohơn,LươngquengọiLượnglà‘’tônhuynh’’.Namnhithờiloạnthếnhờvàosuynghĩsâuxa,xétđoánrõràngsautrước,

dẫuchẳngtàiba,vẫnmongtươnghợpcùngthờithế.Thuậntheophongđộtừhoànhãđạm,ýchícaocảlớnlao,cầncùgieođứcvớiđấttrời,khiếnchongaynaylạiđượcngherõphéptắc,thếsựlạiđượcphụchồichínhđạo,nhưâmđiệucaodiệucủakhúcnhạcnướcTề,lờilẽchánhtrựccủanướcTrịnh,nướcVệ.GiốngnhưtâmtưcủaốngsáocâyđànmongbàntaythưtháicủaBáNha(8) sai sử, dẫu chẳng cóChungKỳ(9)màkhôngbị bỏquên!’’TiênChủdùngLươnglàmTảTướngquânduyện.Sau (Tiên Chủ) sai (Lương) sang sứ nước Ngô. Lương nói với Lượng

rằng: ‘’Nayphụngquốcmệnh,bànviệchoàhảohainước,mừng thaychoLươngđượclàmtrunggianvớiTônTướngquân.’’Lượngnói:‘’Xinngàitựviếtđiệpvăn.’’Lươngliềnviếtrằng:‘’VuachúngtôisaivănthầnMãLươngởvàohànghậubối,cònchưacócôngdanhquathămnốitìnhhữuái.Thỉnhcácvịnhânsĩhàokiệt,quanchứcanhtàihaixứKinhSởtậnsứcgiúpchođểngười thường làm nổi việc hay, đảm đương công chuyện tốt đẹp đến tậncùng. Lòng thànhmong được xét xoimà chấp thuận, cung kínhmà nghelệnh.’’(Tôn)Quyềnrấtkínhtrọng.KhiTiênChủ xưng tôn hào, lấyLương làmThịTrung.Lúc sang đông

đánhNgô, saiLươngđếnVũLăng chiêunạpngườiManởNgũKhê, thủlĩnhngườiManđềunhậnấn tín,nghe theomệnh lệnh.TiênChủbạiởDiLăng,Lươngcũngbịhại.TiênchủdùngconLươnglàBỉnhlàmKịĐôuý.EmLương làTắc, tựÂúThường, vốn làmTòngSựởKinhChâu theo

TiênChủvàoThục,đượcphongMiênTrúc,rồiThànhĐôlệnh,saulàmViệtTuyểnTháiThú.Tàichíhơnngười,giỏibànkếsách,ThưaTướngGiaCátLượngtrọngđãikhácthường.TiênChủkhisắpmấtbảoLượngrằng:‘’MãTắcnóilờiquásựthật,khôngthểđảmđươngviệclớn,ngươinêncẩnthậnđánhgiángườinày!’’Lượngcònkhôngcho lời ấy làphải, dùngTắc làm

ThamQuân,thườngcùngđàmluậntừsángđếntối.TươngDương ký chép: ‘’NămKiếnHưng thứ ba,Lượng đi đánhNam

Trung,Tắctiễnhơnmườidặm.Lượnghỏi:‘’Tuycùngbànthảosuốtnămqua, nay còn có đổi thay sang suốt nào đáng nói ra chăng?’’ Tắc đáp:‘’NgườiNamTrungdựavàođịa thếxaxôihiểm trở , lâunaykhôngchịuphục tùng. Tuy hôm nay dẹp tan, ngàymai lại làm phản. Nay ngài đangmuốntiếnraphươngbắcthảophạtcườngtặc.Bọnhọnếubiếtđượcbinhlựctrongnướcsuygiảmsẽlạitứckhắclàmloạn.CònnhưgiếtsạchngườiDiđểtrừhậuhoạn thậtkhôngphảiviệc làmcủangườicó lòngnhân,màdẫucómuốncũngkhôngphảilàviệccóthểlàmngayđược.Kẻbiếtcầmquântấtphảilấycôngtâmlàmđầu,pháthànhlàphụ,thâutómlòngngườilàchính,cửbinhquyếtchiến là thứyếu,xinThừaTướngxétkỹmà thuphụcnhântâmcủangườiDi.’’Lượngnghelờiấy,thaMạnhHoạch,bìnhđịnhphươngnam.ĐươngthờikhiLượngcònsống,ngườinamkhôngdámlàmphản.NămKiếnHưngthứsáu,LượngdẫnquânrahướngKỳSơn,tướngtàinhư

bọnNguỵDiên,NgôNhất(10)khiấyđềuratrận.Trongquânđàmluậnmọingười đều muốm lấy (Trương) Nghi(11) chấp chưởng quân tiên phong.NhưngLươngkhôngnghe,đềbạtTắcthốnglĩnhđạotiềnquân,giaochiếnvớiNguỵtướngTrươngCáptạiNhaiĐình,bịCápđánhbại,quânsĩtantáchết.Lượngraquânkhôngthuđượcchútcôngnào,phảirútvềHánTrung.Tắcbịgiamtrongngụcrồichết,Lượngxótthươngrơilệ.Lươngchếtnămbamươisáutuổi,Tắcchếtnămbamươichíntuổi.TươngDươngkýchép:”TắcsắpchếtgửithưchoLượngviết:”Minhcông

coi Tắc như con, Tắc coiMinh công như cha.MongMinh công nhớ đếnphongtháigiếtCổnmàdùngVũ,đểquanhệbìnhsinhgiữachúngtakhôngvìviệcnàymàđứtđoạn,Tắcchếtxuốnghoàngtuyềncũngkhôngânhận.”Đươngthờiaicũngrơilệxótthương.Lượngthânđếnbáitế,lạiđãiconcôicủaTắcnhưkhiTắc còn sống.TưởngUyểnkhi ấyphụngmệnhđếnHánTrungthămhỏicócanLượngrằng:”XưanướcSởgiếtĐắcThần(12)màTấnvăncông(13) lấy làmmừngrỡ.Nay thiênhạchưađịnhđãvộibỏngười tàichí,háchẳngđángtiếclắmsao.”Lượngsalệđáp:”TônVũsởdĩcóthểkhắcchế người trong thiên hạ là nhờ có pháp luật nghiêmminh.Âý là chuyệnDươngCan(14)làmtráiphép,NguỵGiáng(15)giếttuỳtùng.Naybốnbểchialìa,chínhlàlúcviệcbinhđaovừamớibắtđầu,nếukhôngthihànhphápluậtthìbiếtlấygìđểthảophạtgiặcgiã.”TậpTạcXỉluậnrằng:”GiaCátLượngchẳngcótàilotoanhếtmọiviệc

quốcgia,háchẳngphảithếsao.Ngườilàmtểphụcầnnghelờicangiánmàgiúpnướcsaonỡcốlàmsaiđểthuxếpviệccông;SởThànhVươngkhixưahônámmàĐắcThầnchỉbiếtnghĩđếnmình,cốđánhnênsuybạinặngnề.

NaynướcThụcởnơixaxôinhỏhẹp,nhântàiítỏi,lạigiếtngườituấnkiệt,trở lạichọndùngkẻ tầm thường, lấyphápkỷnghiêmminh thaychonănglực,ấylàcáilẽkhôngđánhmàbạivậy,dẫucóthànhđạisựcũngkhólắmthay.VảlạiTiênChủtừngrănbảo,Tắckhôngthểchođảmđươngviệclớn,háchẳngphảinóihắnbấttàisao.Lượngnghelờinhắcnhởmàchẳngvângtheo, không xét raTắc là kẻ không dùng được. LàmTểTướngmột nước,muốntậndụnghếttàilựctrongthiênhạnhưngkhôngxéttàitraoquyền,tuỳchígiaoviệc.Hiểuracơsựthôiđãmuộn,lạitráilờikhuyênrăncủachủ,xétviệctrongthấtbạiliềngiếtngườihữuích,thậtkhógọilàtrígiảvậy.”

TRẦNCHẤNTRUYỆNTrần Chấn tự Hiếu Khởi, người Nam Dương. Tiên Chủ lên làm Kinh

ChâuMục, lấy (Chấn) làmTòngSự,xếpđặtcôngviệccácquận,sau theoTiênChủvàoThục.ĐấtThụcbìnhđịnhxong,(TiênChủ)dùng(Chấn)làmThụcQuậnBắcBộĐôUý,nhânkhiđổi têncácquận, sang làmVấnSơnThái Thú rồi chuyển về Kiện Vi. Năm Kiến Hưng thứ ba, được thăngThượng Thư sau lên Thượng Thư Lệnh, phụngmệnh sang sứ nướcNgô.Năm(KiếnHưng)thứbảy,TônQuyềnxưngtônhiệu,(HậuChủ)lấyChấnlàmVệUý,sangchúcmừngQuyềnlênngôi.GiaCátLượnggửithưchoanhlàCẩn(16)nói:‘’HiếuKhởitínhtìnhtrunghậu,tuổicaolạicàngthuầnphác,gặp lúc ngợi ca quan hệ Đông Tây, cùng vui khúc ca hoà hiếu, chính làngườitônquýthíchhợp.‘’ChấnvàođấtNgô,nóivớiquanviêntiếpđónrằng:‘’ĐôngcùngvớiTây,

tínsứvẫnthườngqualại,mũđộicheđỡlẫnnhau,thểhiệntínướctốtđẹptừthưởtrước,ngàynaylạicótìnhhìnhmới.Đôngthuậntheosuycửlênngôiđại bảo, thông cáo khắp nơi, tiếp nhận mệnh trời, phân định cương thổ,ngườingườihưởngứng,chỗchỗtheovề.Nếuvàolúcnày,đồnglòngđánhgiặc,liệucókẻđịchnàomàđươngcựnổi.TriềuđìnhphíaTây,vuatôitấtthảyđềumừngđóntinlànhtới.Chấnvốnbấttài,đượclàmsứgiảsangchúchạ,phụngmệnhbàytỏtìnhgiaohảo,bướcquacươnggiớivuimuốnnhảylên,vào (nướcNgô)mànhư trởvềnhà.Phấnkhíchphát tiết ra cóchỗ lốlăng,phạmđiềukiêngkị,thậtđángchêcườimãi.Tâmnguyệnmongđượcbẩmbạch rõ lên trên, cũng làviệcngườiđi sứkết tìnhhoàmụcphải làmvậy.Naylậptứcbốcáovớimọinơi,hainướcnguyệnýkếtminh.Theodòngxét việc, thấy quốc pháp hai bên có chỗ bất đồng nên sinh ra những điềunghingờlosợ,monglấyviệcmừngmàkhuyênrăndậybảo,làmchorõlẽgiaohoà.‘’ChấnđếnVũXương,TônQuyềncùngChấnđăngđànthềước,giaokếtcùngchiathiênhạ:cácchâuTừ,Dự,U,ThanhthuộcNgô;cácchâuTinh,Lương,Kí,DuyệnthuộcThục,cònđấtchâuTưLệlấycủaHàmCốclàmranhgiớiphânchia.ChấnvềnướcđượcphongThànhDươngđìnhhầu.Năm(KiếnHưng)thứchín,ĐôHộLýBình(17)phạmtộivukhốngdốilừabịbãichức;GiaCátLượngviết thưchoTrưởngSửTưởngUyển,ThịTrungĐổngDuẫn nói: ‘’HiếuKhởi lúc trước sangNgô, cùng ta đàm luận biệnphápthíchđángtrongbụngchứađầybinhgiáp,khôngphải làngườiđồnghương phe phái có thể thân gần lợi dụng được(18). HiếuKhởi vẫn là tâmphúccủatasongchưađượcnghebiếtviệcphạmphápxấuxakiachứkhôngcóliênquangìđếnmưuđồphảnphúc.Việccanhtânsửađổinếucóchuyệngì,cóthểchoHiếuKhởicùngbiết.‘’Năm(KiếnHưng)thứmườiba,Chấn

chết.Connốinghiệp.

[CHÚTHÍCH](1)LưuBiểugiữchứcKinhChâumụcnêngọi làLưuMục.Cũngcókhi

gọilàLưuKinhChâuđểphânbiệtvớiLưuDựChâuLưuBị,LưuÍchChâuLưuYên,LưuUChâuLưuNgu.(2)QuânLinhLăng.(3)CháuhọvềbênngoạicủaLưuBị.(4)Chưabiếtai.(5)Hiệpsĩ,triếtgiaTrungquốcsánglậpraMặcpháimộttrongcửulưu

củaTrungHoacổđại.(6)⾮余⾝谋所能劝动khôngbiếtdịchđãsátchưa.(7)CácsáchkhácđểlàSĩNhiếp.(8)BáNha:CaothủâmnhạcTrungHoacổđại.(9)TửKỳ:CòngọilàChungTửKỳrấthiểuâmluậttriâmcủaBáNha.(10)NgôNhất:Vốn làNgôÝ,TrầnThọkỵhúyTưMãÝviết thànhNgô

Nhất(11)TrươngNghi:Thụctướng,xemthêmTrươngNghitruyện(12)ĐắcThần:ThànhĐắcThầnmãnhtướngnướcSởdướitriềuSởThành

vươngthờiXuânThu.Đượcbanmiễntửbài.TiềnnhiệmLệnhdoãnĐấuTửVăntiếncửlàmngườikếnhiệm.LúcThầndẫnquânSởđitranhbáởTrungNguyên,SởThànhvươngralệnh,chắcthắngmớiđánh,bằngkhôngphảixửhòađểbảotồnthựclựcvàvịthếnướcSở.Thầnquyếtgiaochiến,đạibạiởThànhBộc.BịSởvươngxửchết.ViGiảnhắcchuyệnmiễntửbài,chorằngThầnkiêudũngnếucóngườitrầmtĩnhgiúpđỡtấtcóngàykhôiphụcđượcuydanhquốcgia.SởVươngvộibanlệnhânxánhưngThầnđãchết.(13)TấnVănCông:MộttrongNgũBáthờiXuânThu,đốithủcủaThành

ĐắcThần.(14)(15)DươngCan,NgụyGiáng:chưabiếtlàai.(16)GiaCátCẩnanhruộtGiaCátLượng,đạithầnĐôngNgô.(17) Lý Nghiêm, lúc Lưu Bị chết, lấy Lý Nghiêm là cố mệnh đại thần,

phong làm TrungĐô hộ lưu thủ Vĩnh An cung. Lý Nghiêm đổi tên là LýBình.(18)LýNghiêmvốnngườiNamDương,đồnghươngvớiTrầnChấn.

QUYỂN10-LƯUBÀNHLIÊULÝLƯUNGỤYDƯƠNGTRUYỆN

LưuPhong,BànhDạng,LiêuLập,LýNghiêm,LưuDiễm,NgụyDiên,DươngNghi.

BÀNHDẠNGTRUYỆNBànhDạng tựVĩnhNiên,ngườiQuảngHán,mìnhcao támthước,dung

mạorấttuấntú,tĩnhcáchkiêungạo,coithườngphầnlớnmọingười,riêngchỉkínhtrọngTầnTửSắcởcùngquận.Viếtthưtiếncử(TầnMật)vớITháiThúHứaTĩnh rằng: ”XưaCaoTôngmơPhóThuyết(1), ChuVăn cầuLữThượng(2).DovậyđếnthờiHánTổmớithunạpnhữngngườiănlộccảtừtrong đám người áo vải. Nhờ đó mà khởi xướng được nghiệp đế vươngtruyềnlạichođờisauchắpnốichấnhưnghuânnghiệpcủamình.NayMinhCôngnghiêm trangkhảo sát cổhọcđến tận cùng, lại được thận linh thuậnchonắmgiữquyềnhành.Làmviệc công lưu lại đức sáng, cưxử chớdứtđườngântrạch.Miếuthiêngxâytừchỗbanđầu,đạonghĩaphẩmbìnhngaytừthưởmớidựnglên.Chỉcóđiềulôngcánhcònchưađủvậy(3).Kínhxemđến ẩn sĩ TầnMật ở Miên Trúc, trong lòng có chứa đức lớn của TrọngSơn(4),việclàmcótínhchínhtrựccủaTuyểnSanh(5).(Ôngta)Gốiđầulênđá,uốngnướcdướisông,ngâmvịnhgiữacảnhcơhàn,giữyênđường lốinhânnghĩa,annhiênthắpsángvùngkhíhạonhiên,khípháchcaothượng,hànhsựtiếttháo,giữlòngkhôngsuysuyển,dùlàẩnsĩthờixưacũngkhônghơnđượcvậy.NếuMinhCôngcó thểvờiđượcngườinày thì tấtcóđượcngườidanhdựlỗilạcbiếtnóilờitrungtrực.Côngnghiệptolớn,lợiíchsâudày,tạonênthànhtíchlậpđượchuânlao,rồimớiđượcghilạithànhtưunơiVươngPhủ,thanhdanhtruyềnđếnđờisau,cũngchẳngphảitốtlắmsao!”Dạngralàmquanởchâu,chứcvịchẳngquaThưTá.Saulạibịmọingười

dèm pha chê bai vớiChâuMụcLưuChương.Chương cắt tóc đóng gôngDạngnhưtộiđồbịbắt.LúcấyTiênChủvàoThục,ngượcsôngđilênphíabắc. Dạng muốn dâng lời thuyết phục Tiên Chủ, bèn đến yết kiến BàngThống. Thống với Dạng không quen biết nhau từ trước, lại đúng lúc cókháchđến,DạngđithẳnglêngiườngThốngmànằm,bảoThốngrằng:”Chờhếtkhách rồi cùngngàiđàm luậnhayhơn.”KhikháchcủaThốngvềhết,Thống đến gần chỗDạng ngồi, Dạng lại đòi Thống cho ăn, rồimới đàmluận.LạinhânđóngủlạitrongnhàThôngđếnhômsau.ThốngrấtquýDạngmàPhápChínhvốntrướccũngđãbiếtDạng.HaingườibèncùngchiêudụDạngchoTiênChủ.TiênChủcũng lấy làm lạ,mấy lần ra lệnhchoDạnggiảng giải thuyếtminh việc quân cơ, chỉ bảo cho các tướng.Những ngườinhậnlệnhsaikhiếnđềukhenngợi,hiểubiếtmỗingàymộttăngthêm.SaukhibìnhđịnhThànhĐô,TiênChủlĩnhchứcÍchChâuMục,đềbạtDạnglàmTrịTrungTòngSự.Dạngbướcđầuthăngtiến,mộtsớmđãthànhrabậctrêncủangườitrongchâu,dángvẻngạomạnphóngtúng,rấthaytỏtháiđọvênhvang tựmãn.GiaCát Lượng bề ngoài qua lại chàomờiDạng nhưng bên

trongkhônghoàhợpthânthiện,thươngmậtnóivớiTiênChủ,Dạnglònglớnchícao,khócóthểgìngiữyênổnđược.TiênChủđãkínhtrọngtintưởngLượngbèn tăngcườngkiểm trahànhvi củaDạng, tìnhcảmdầndần thưathớt,cuốicùnggiángchứcDạnglàmGiangDươngTháiThú.Dạngnghetinphảirangoàiđảmđươngcôngviệc,tronglòngkhôngvui,

bènđếnthămMãSiêu.SiêuhỏiDạngrằng:”Ôngtàinăngđầyđủ,ưutúhơnngười.ChúaCôngđốiđãirấtđặcbiệt.ĐịavịđangcùngvớiKhổngMinh,Hiếu Trực các người đều chân ngang hàng cùng bước, lẽ nào lại phải rangoàinhậnmộtquậnnhỏ,làmlỡlàngniềmtrôngngóngcủamọingườingàynay vậy?”Dạng nói: ”LãoCách lú lẫn ngang ngược, đáng để lại bàn đếnchăng!”DươngHùng(6)phươngngônnói:Kê,Tai,Can,Đô,Câu,Cáchấylàgià

(lão)đó.QuáchPhác(7)chúgiảirằng:Ngườigiàdavàlôngtrêncơthểđềukhôhéo,tiềutuỵ.ThầnTùngChithấydabỏhếtlônggọilàCách(dathuộc).NgườixưathườngdùngCách(dathuộc)đểdùngtrongviệcbinh,vìvậymớicóchữBinhCách(chỉáogiáphoặcviệcquân).ChữCáchdùnggiốngnhưchữBinh.DạngchửiBịlàLãoCáchgiốngnhưnóiLãoBinh(tênlínhgià).Lại bảoSiêu rằng: ”Ngàiởngoài, tôi ở trong, thiênhạkhôngđủđể an

địnhhaysao.”Siệubịbóbuộclúcxanhàmớitheovề,vẫnthườngcóýlosợ,nghelờiDạngrấtkinhhoảng,lặngimkhôngđáp.Dạngđivề,SiêulàmbiểukểrõlờiDạng.DựavàođóbắtDạnggiaochoHữuti.Dạngởtrongngụcviết thưgửiGiaCátLượngrằng:”Kẻhènnàytrước

từngphụngsựchocácchưhầu.ChỉvìTàoTháobạongược,TônQuyềnvôđạo,ChấnUy(8)umêhènyếu,đương thờichỉmìnhChúaCôngcókhiđộvươngbáchonêntôibènmáuchóngthayđổi,coikhinhviệctiếnthân.KhiChúaCôngsangtây,kẻhènnàynhờPhápHiếuTrựckhoekhoanghộcho,lại được Bàng Thống ở giữa châm chước, cuối cùng được tới bái phỏngChúaCông,khoachânmúataybànbạc,Phântíchcôngviệcthờithế,giảnggiảiđạonghĩavươngbá,xâydựngkếhoạchgiànhlấyÍchChâu.ChúaCôngcũngdự tínhgiàdặn, suynghisángsuốt, liềnđồngýngay rồikhởisự.Kẻhènnàyởchâuquêđâykhôngtránhđượcthóithường,vẫnbuồnrầuvìnỗikhổbịvuhãm,naybỗngđượcgặphộigiómây,bắntêntrúngđích,cầuminhchúađượcminhchúa,thựchiệnđượcnguyệnvọng,hiểnlộđượctiếngtăm.Từtrongđámáovảicấtmìnhthànhquốcsĩ,riêngtrộmnghĩlầmmìnhlàkẻtàiba.Phậnlàmconđượcđốidãinồnghậunhưthế,ailạicònhơnđượcnữa.ThầnTùngChinghĩ:”Phậnlàmconđượcđốiđãinồnghậu”câunàylà

Dạng nói LưuChủ lấy ân tình sâu nặng dành cho con cáimà đối xử vớimình.Vìvậyđoạnsaucủathưnàycóchỗviếtrằng:”Phụbạcngườichatừáicủamình,tộiđángtrămlầnchết”.

Dạngmột sớm điên rồ bội bạc, tựmong bị băm vằm làm con quỷ bấttrungbấtnghĩa.Tổtiêntacócâurằngtaitraigiữbảnđồthiênhạ,tayphảitựđâmvàoyếthầu,dùlàthằngngucũngkhônglàm.Hốngchikẻhènnàycònhơibiếtphânbiệtđâu làgạo,đâu làđỗ!Sởdĩ cóýdườngnhưoánvọng,không tự do lường lấy thân, cẩu thả nghĩmình là người quan trọng trongtrongcuộctrunghưngmàcólờiđàmluậnlúcsắpđếnGiangDương,làvìkhông hiểu ý của Chúa Công, tình cảm đột nhiên kích động, lại có phầnngấmhơimen,thậtđãlỡlờinóirachữ”lão”.Đấylàchỗnôngcạndốtnátthấpkémtrongsuynghĩcủakẻhènnàyvậy.ChúaCôngthậtrachưagià.Vảchăngngười xâyđại nghiệpháở chỗgià hay trẻ.TâyBá(9) tuổi đến chínmươi,trongkhoảngấycólúcchờýchísuysụthaysao.Phụbạcngườichatừáicủamình,tộiđángtrămlầnchếtvậy.Đếnnhưlờinộingoại(10),chỉ làmongkhiếnchoMạnhKhởu lậpđượccông laonơi cácchâuphươngbắc,chung sức vớiChúaCông, cùng dánhTàoTháomà thôi, há dám có ý gìkhácđâu?MạnhKhởigiảnggiảicâuấynhưngmàkhôngphânbiệtýnghĩabêntrong,thậtlàmchongườitaphảiđaulòngvậy.XưatôivớiBàngThốngthường cùng thề ước, gần như theo sau dấu chân túc hạ, tận tâm với sựnghiệpcủaChúaCông,đuổitheothanhdanhngườiđờitrước,ghilạicôngtíchvàotrelụa.Thốngbấthạnhđãmất,kẻhènnayhưhỏngtựchuốclấytaihoạ.Đấylàdomìnhhuỷhoạilấymình,lạicònoántráchđượcai!TúchạlàY,Lữ thờinaynêncùngChúaCôngmưu tínhcôngviệccho thật tốt, làmnênđạisự.Trờisoitỏđấtchứngminh,thầnlinhcóthiêngliêng,xétkỹlờitôinóilúcnày!Kínhkhiếnchotúchạhiểurõchântìnhcủakẻhènnàymànỗlựchànhsựvậy.Bảotrọng!Bảotrọng!”’Dạngbịtộichết,lúcấymớibamươibảytuổi.

LƯUPHONGTRUYỆNLưuPhong,vốnlàconcủaLahầuhọKhấu,làcháungoạicủaLưuthịở

Trường Sa. Tiên chủ đếnKinh châu, bởi chưa có người kế tự, mới nhậnPhonglàmconnuôi.KhiTiênchủvàoThục,từHàManhquayvềtấncôngLưuChương,bấygiờPhongmớingoàihaimươi tuổi,cóvõnghệ,khí lựchơnngười,đượccầmbinhcùngvớibọnGiaCátLượng-TrươngPhingượcsông tiếnvềphíaTây, thắng trậnởxứấy. Íchchâuđãđịnh,Tiênchủ lấyPhonglàmPhóquânTrunglangtướng.Khitrước,LưuChươngpháingườiởPhùPhonglàMạnhĐạtlàmphócho

PhápChính,mỗingườimangtheohainghìnngười,saiđếnnghênhđónTiênchủ(11),TiênchủnhânđólệnhchoĐạtlĩnhsốbinhấy,lưulạiđóngởGiangLăng.SaukhibìnhThục,lấyĐạtlàmTháithúNghiĐô.NămKiếnAnthứhaimươibốn,lệnhchoĐạttừphíaBắcTỷQuytấncôngPhòngLăng,TháithúPhòngLănglàKhoáiKỳbịquâncủaĐạtgiếttạichỗ,ĐạtlạitiếncôngThượngDung,Tiên chủ sợmộtmìnhĐạt khónênviệc, bèn saiPhong từHánTrungxuôi theoMiệnThuỷhợpvới quân củaĐạt, cùngvớiĐạt hộiquânởThượngDung.TháithúThượngDunglàThânĐamdẫnbinhsỹrahàng,đưavợconcùnghọtộcđếnởThànhĐô(12).TiênchủthăngĐamlàmChinhBắctướngquân, lĩnhchứcTháithúThượngDungtướcViênhươnghầunhưcũ,lấyemcủaĐamlàNghilàmKiếntíntướngquân,TháithúTâyThành,đổiPhonglàmPhóquântướngquân.Bởi Quan Vũ vây Phàn Thành-Tương Dương, liên tục gọi Phong-Đạt,

lệnhphảiphátbinhtrợgiúp.Phong-Đạttừchốirằngsơnquậnmớitheovề,chưadámkinhđộng,khôngtheolệnhVũ.ĐếnkhiVũbạitrận,Tiênchủoángiậnhaingười.GặplúcPhongvớiĐạtgiậnnhaubấthoà,PhongđịnhcướpcờvàtrốngcủaĐạt(13).Đạtđãsợtội,lạicămgiậnPhong,bèndângbiểutừbiệtTiênchủ,dẫnbinhởđótớihàngNguỵ.NguỵlượcchéplạibàibiểutừgiãTiênchủcủaĐạtrằng:“Cúimongđiện

hạsớmdựngnghiệpY-Lã, theođượccôngnghiệpcủaHoàn-Văn(14),khởiđầuđạisự,mượnthếNgô-Sở,bởithếđượcnhữngkẻsỹnhìnxahiểurộngtheovề(15).Thầntừlúctheovềđếnnay,tộilỗichấtchồngnhưnúi,thầncòntựbiếtnhưthế,huốnghồbậcquânvương!Nayvươngtriềuhưngthịnh,anhtàiđầy rẫy,mà thần thì trongkhôngcó tàiphò tá,ngoàikhôngđủ tài làmtướng, thếmàđược xếpvào hạng công thần, tự lấy làmhổ thẹn lắmvậy.ThầnngherằngPhạmLãibiếtluivềởẩn,chudunơiNgũHồ;CữuPhạmtạtội,quanhquẩntrênsông(16).Ôi,khigặpgỡxumhọp,cũnglàlúcxinkhấtthânbáibiệt.Làcớvìsao?Ấybởiđãbiếtsâusắcđếncáilẽtiếnluitanhợpvậy.Phươngchithầnlàkẻtibỉ,chẳngcócônglaotolớn,đemthânvương

vàoviệcđời,trộmáimộcácbậctiênhiền,nghĩsâuxalạicàngthêmxấuhổ.XưaThânSinhchíhiếumàbịngườithânngờvực,TửTưchí trungmàbịquânvương trudiệt,MôngĐiềmmởmangbờcõimàchịuđạihình,NhạcNghịpháTềmàvôcớbịkẻnịnhthầnxúcxiểmdèmpha(17), thầnmỗikhiđọcsáchấy,khôngkhỏicảmkháibùingùi rơi lệ,mànay thânmìnhcũngnhưvậy,lạicàngcảmthấyxaxótthươngđau.Vìsaođây?ViệcKinhchâunghiêng đổ, đại thần thất tiết, trăm người không về đượcmột. Thần nghĩrằng, tự trả lạiđấtPhòngLăng-ThượngDung,màgiữlấytấmthân,buôngmìnhtạingoại.Cúimongđiệnhạrủthánhân,xótthươngtâmcảnhcủathần,màđoái thươngchoviệcthầnđãlàmvậy.Thầnlàkẻtiểunhân,chẳngthểthuỷ chung, biết saimà vẫn làm, đâu dám chốimình không có tội! Thầnthườngngherằngtuyệtgiaothìkhôngnóixấunhau,kẻbầytôibỏđicũngchẳngnêntaoán,thầnnhớlờingườiquântửdạythế,mongquânvươnghãycốgắnglên.”NguỵVănđếkhenĐạtcóphongtưtàimạo,lấylàmTánkỵThườngthị,

Kiến vũ tướng quân, phong làmBìnhDươngĐình hầu. Lại gộp ba quậnPhòng Lăng-Thượng Dung-Tây Thành làm quận Tân Thành, lấy Đạt làmTháithúTânthành.RồipháiChinhnamTướngquânHạHầuThượng,HữutướngquânTừHoảngcùngvớiĐạtđánhPhong.ĐạtgửithưchoPhongrằng:“Cổnhâncócâu:‘Sơbấtgiánthân,tânbất

giacựu(18).Thếnênngườitrênsángsuốtmàkẻdướichínhtrực,thìlờidèmphanhảmnhíchẳng thểđược thihành.Cònnhưbậcquânchủquyềnbiếnquỷquyệt,dùlàchahiềnyêucon,thìdẫucólàtrungthầncócôngcũnglomắc hoạ, hiếu tử có lòng nhân cũng gặp nguy nan, Chủng-Thương-BạchKhởi-HiếuKỷ-BáKỳ, đều là hạng ấy vậy(19).Những việc như thế, chẳngphải cốt nhục dính liền, chungvui chung lo tronghoạn nạnhay sao.Ngờrằngkhilòngyêuđãhếtthìtìnhthânsẽđổithay,cũnglàlúccólờigièmphalygián,dẫubiếttrungthầnchẳngthểrờibỏchúa,hiếutửchẳngthểlìacha.Song vì cái lợi hơn người, thân thích còn biến ra thù nghịch, huống chichẳngphảilàkẻthângần!XưakiaThânSinh-VệCấp-NgựKhấu-SởKiếnởcáithếnhậnngôikếthừa,đangđượclậplàmnốitựchínhthống,màcònnhưthế(20).NaytúchạcùngHánTrungVương,vềđạolýchỉlàkẻquađườngmàthôi,thânchẳngphảicốtnhụcmànắmgiữthếnắmquyền,nghĩachẳngphảivuatôimàởngôicao,chinhchiếnlậpuyởxathìbịđốixửthiênlệch,ởgầnchỉgiữdanhhiệuPhóquân,xagầnđềungheđượcnhư thế.Bởiđã lậpAĐẩu làmThái tử, nhữngkẻ có tri thứcđều thấy lạnh lòng.NếunhưThânSinhtheolờiTửDư,hẳnđãlàmtháibá;VệCấpnghemưucủaem,chẳngphụthânnàocóthểtráchchê(21).LạinhưTiểuBạchbôntẩurangoài,khitrởvềđượclàmBá;TrùngNhĩvượttường,màsaunàyphụcnghiệp(22).Tựxưa

đãthế,chẳngphảichỉbâygiờmớicóvậy.Kẻcótríquýởchỗtránhđượchoạ, sáng suốthơnngườiởchỗ sớm thấuhiểu lý lẽ;kẻhènnày liệu rằngHánTrungVươngloviệcyênđịnhbêntrong,màngờvựckẻởbênngoài;loviệcyênđịnhthìtronglòngcốchấp,ngờvựckẻkhácthìsinhlòngsợhãi;họaloạndấylên,chưabaogiờkhôngphảilàởlúcphếlậpvậy.Cáitìnhđờioángiậnriêng tư,chẳng thểnàokhông thấy,sợrằng tảhữu tấtcókẻdèmphavớiHánTrungVươngvậy.Thế thì vì nghi ngờnên khi nghe lời oángiận,lờiấytựnhiênsẽnhưrótvàotai.Naytúchạởxa,bềtrêncóthểgiảvờvỗvềnhấtthời;nhượcbằngđạiquântiếntới,túchạquayvềmàchẳngcóchỗdựa,thiếttưởngcáinguyđãcậnkề.XưaViTửbỏnhàÂn,TríQuảlìatôngtộc,làlìamốinguytránhtaivạ,cũngđềulànhưthếđấy(23).Naytúchạquênbỏchamẹmàtheongườikhác,làphilễvậy;biếthọasắptớimàvẫnlưulại,làbấttrívậy;thấylẽphảichẳngtheomàcònngờvực,làphinghĩavậy.Tựhàolàkẻtrượngphu,màphạmbađiềuấy,saocònđángtrọngđây?Cứnhưcáitàicủatúchạ,nếuliềuthânsangđông,kếnghiệpLahầu,ấylàkhôngbộibạcvớingười thân;ngoảnhmặtvềbắc thờvua, làđúngvớikỷcương, đó là không quên gốc cũ vậy; giậnmà không loạn, để tránh nguyvong, đó là không phạm tội vậy. Lại thêm bệ hạ mới nhận ngôi trời(24),khiêmtốnbaodung,lấyđứcphủkhắpnơixa,nếutúchạmauchónghướngvề,chẳngphảichỉngangbằngvớikẻhènnày,đượcnhậnphongbatrămhộ,nốitheocaitrịLaquốcmàthôi,màcònchẻphùvớiđạibang,làmmộttânvương(25).Bệhạlàđạihoàngđế,chấnđộngcổkim,nayđươngchuyểnquânravùngUyển-Đặng;nếuhaikẻđịchkiachẳngchịukhuấtphục(26),binhsĩsẽchẳngquayvề.Túchạnênnhânlúcnàysớmđịnhkếhay.KinhDịchcócâu:‘Lợikiếnđạinhân(27)’;KinhThicócâu:‘Tựcầuđaphúc(28)’,chínhlànhưvậyđó.Naytúchạgắngtheođườngđúng,chớnênbắtchướcHồĐộtđóngcửakhôngrađếnbênngoài.”PhongkhôngnghelờiĐạt.QuốcNgữchép:TríTuyên tửsắp lậpDao làmconnối tự,TríQuảnói:

“Chẳng bằng lậpTiêu vậy”. Tuyên tử nói: “Tiêu vốn ngang ngược”.Đáprằng:“Tiêuchỉngangngượcngoàimặtmàthôi,Daocónămđiềuhơnngười,lạicómộtđiềuchẳngbằngngườitavậy.Râuđẹpmàdàilàhơnngười,đánhxebắncungđềutàilàhơnngười,nhiềukỹnghệgồmđủlàhơnngười,xảotrá biện bác lanh lẹ là hơn người, mạnh mẽ cương nghị quả cảm là hơnngười,đãthếlạivôcùngbấtnhân.Đãcónămđiềulấnápngườita,màlạihànhđộngbấtnhân,thếthìcònaimongđợiđượcgìnữa!NếuquảquyếtlậpDao,tôngtộchọTrítấtbịdiệt!”Tuyêntửkhôngnghe.TríQuảbỏtộc,đếnquanTháisửxinđổilàmhọPhụ.LúchọTrídiệtvong,duychỉcóPhụQuảđượcyên.

Thân Nghi làm phản Phong, Phong thua trận chạy về Thành đô. ThânĐamrahàngNguỵ,NguỵtạmphongĐamlàmHoàiTậptướngquân,rờiđếnNamDương,Nghi làmThái thúNguỵHưng, tấn phongChân hương hầu(Viênhươnghầu),đóngquânởTuânKhẩu.Ngụylượcchép:AnhcủaThânNghitênlàĐam,tựNghĩaCử.Khitrước

ởTâyBình-ThượngDungtụtậpđượcmấynghìnbinh,saucùngvớiTrươngLỗthôngđồng, lạisaisứđếnchỗTàocông,Tàocôngban thêmchodanhhiệuTướngquân,nhânđósailĩnhchứcĐôúyThượngDung.ĐếnnămKiếnAnmạt, vì bị Thục vây đánh,mới đemquận ấy lệ thuộc phươngTây(29).NămHoàngSơtrung,Nghilạivềhàng(30),lậptứccóchiếubanchoNghitônhiệucũcủaanh,nhânđócholàmTháithúNgụyHưng,phongtướcLiệthầu.NămTháiHòa trung,NghicùngvớiMạnhĐạtbấthòa,mấy lầndâng tấurằngĐạt cónhị tâmđịnhvềThục, lúcĐạt làmphản,Nghi cắt đứtđườngsangThục,khiếnquâncứukhôngtớiđược.SaukhiĐạtchết,NghiđếnUyểnThànhdiệnkiếnTưMãTuyênVương,TuyênVươngkhuyênNghivàotriều.Nghiđếnkinhsư,cóchiếuthăngNghilênlàmLâuthuyềntướngquân,việcấythuậnlễthuậntình.PhongvềtớiThànhĐô,TiênchủtráchPhongđãxâmlấnĐạt,lạikhông

cứuVũ.GiaCátLượnglorằngPhongvốncươngcườngdũngmãnh,saunàythờithếđổithayrútcụckhómàchếngựnổi,khuyênTiênchủnhânviệcấytrừbỏđi.BởithếTiênChủbanchoPhongcáichết,đượctựxử.Phongthanrằng:“TahậnrằngkhôngtheolờicủaMạnhTửĐộ”.Tiênchủvìlờiấymàsalệ.ĐạttrướccótựlàTửKính,vìkiêngtênchúcủachúruộtTiênchủlàKính,mớiđổiđi.ConPhonglàLâmlàmNhamôntướng,nămHàmHinguyênniêndờivề

HàĐông.ConĐạtlàHưnglàmNghịđốcquân,nămấydờivềPhùPhong.

LƯUDIỄMTRUYỆNLưu Diễm tự Uy Thạc, người nước Lỗ. Khi Tiên Chủ ở Dự Châu lấy

DiễmlàmTòngSự,lạicoilàngườicùnghọ.Diễmtínhcáchphonglưu,giỏiđàmluận,đượcđốiđãinồnghậunhưngườithâncận.SautuỳtùngTiênChủđi khắp nơi giữ địa vi tân khách. TiênChủ bình định xong ÍchChâu, lấyDiễmlàmCốLăngTháiThú.KhiHậuChủlênngôi,phongDiễmlàmĐôHươngHầu, ngôi vị thường sát dướiLýNghiêm, lĩnh chứcVệÚyTrungQuânSưHậuTướngQuân.Sau lại đượcphong làmXaKỵTướngQuân,nhưngkhôngthamgiadựbànviệcnước,chỉthốnglĩnhhơnmộtnghìnquân,theoquanThừaTướngLượngtràophúngnhữngviệcphảiluậnbàn.Xẹcộ,quầnáo,ănuốngửưdụngthứxaxỉhoalệ.Thịtỳtínhđếnmườingười,đềucótàitấunhạchátca,tấtcảlạicònđượcdạydỗngâmngợiLỗLinhQuangĐiệnPhú(31).NămKiếnHưng thứmười,Diễmbất hoàvớiTiềnQuânSưNguỵDiên, lời nói ngôn từ cànbậyhỗnhàovì thếbịLượng tráchmắng.DiễmgửithưchoLượngtạlỗirằng:”Diễmtôibẩmsinhtínhcáchhãohuyềntrốngrỗng,thaolượctrongcôngviệclạimỏngmanh,hơnnữamắcthóichìmđắmtrongrượuchè.TừthờiTiênĐếtớinayvẫncứđàmluậnlungtunggầnnhưsắplàmnghiêngngảsựnghiệp.MaynhờMinhCôngvốncứmộtlòngvìnược,nguyênlượngchotỳvếtkhiếmkhuyếtcủatôi,dắtdìugiúpđỡtôivượt quamọi sự, lại cấp cho bổng lộc địa vị thì mới có được ngày nay.Tronglúcsaysưamụmị,lờinóicủatôinhiềuchỗsaitráilỡlầm.NhờơnMinhCôngbaodungkiênnhẫnvớitôi,khôngđemraxửphạtkhiếnchotôihoàntoàngiữnguyênvẹnđượcmọithứ,bảotồnsinhmệnh.Tôinaymongkiềmchếbảnthân,tựtráchlấymình,sửachữalỗilầmđếntậncùng.Xinthềvớithầnminh,nếukhôngthihànhđượclờinàythìkhôngcònmặtmũinàonhìnainữa.”DođóLượngsaiDiễmquayvềThànhĐô,giữnguyênchứcvụcũ.Diễmmấthếtýchí thành racưxửmơhồ.Năm(KiếnHưng) thứmười

hai,vợDiễmlàHồthịvàocungchúcmừngTháiHậu.TháiHậuralệnhđặccáchlưuHồthịởlạitrongcung,trảiquamộtthángmớixuấtcungvềnhà.Hồthịcóchútnhansắc,Diễmngờ(vợmình)có tư tìnhvớiHậuChủ,gọinămtrămngười línhđếnđánhHồ.Sai línhdùnggiàyđậpvàomặtvợ, rồiđuổibỏ.HồkểlạimọichuyệntốcáoDiễm.Diêmbịhạngục.HữuTiluậntộirằng:”Línhkhôngphảiđểđánhvợ,mặtkhôngphảilàchỗđểgiàyxéo.”CuốicùngDiễmbịgiết,phơithâyngoàichợ.Cũngtừđóvợ,mẹđạithầnbịcấmvàotriềuchúchạ.

LÝNGHIÊMTRUYỆNLýNghiêmtựChínhPhương,ngườiởNamDương.Khicòntrẻlàmchức

lạiởquận,đượckhenlàngườicótàicán.KinhchâumụcLưuBiểuliềnsaiNghiêmđikinhlýcácquậnhuyện.ThờiTàocôngđếnKinhchâu,NghiêmcoiviệcởTỷQuy,liềnbỏvềphíaTâyđếnxứThục,LưuChươnglấylàmThành đô lệnh, xét ra cũng có danh vọng.NămKiếnAn thứ 18, tạm cấtNghiêmlàmHộquân,đểchốngcựTiênchủởMiênTrúc.NghiêmdẫnbinhsỹđếnhàngTiênchủ,TiênchủphongNghiêmlàmBỳtướngquân.Thànhđôđãđịnh,lấyNghiêmlàmKiệnVitháithú,Hưngnghiệptướngquân.NămKiếnAnthứ23,bọnđạotặclàMãTần-CaoThắngcùngkhởisựởÂmThê.Tụhọpbộtốtđượchơnnămvạnngười,tớithẳnghuyệnTưTrung.ThờiấyTiênchủđangởHánTrung,Nghiêmchẳngcầnthêmquân,chỉcầntướngsỹtrongquậncóhơn5.000ngườiđếnthảophạt,chémđượcthủcấpbọnTần-Thắng.Dưđảngcủagiặctanrã,thuphụcđượcdânởvùngấy.VềsauCaoĐịnhlạisuấtlĩnhcáctộcngườiDi-ViệtbaovâyhuyệnTânĐạo,Nghiêmlạiđếncứuứng,bọngiặcđềubịphá.ĐượcbanthêmtướcPhụhántướngquân,thốnglĩnhcácquậnhuyệnnhưtrước.NămChươngVũthứhai,TiênChủchovờiNghiêmđếnVĩnhAncung,

bái làmThượng thư lệnh.NămChươngVũ thứba, tiênchủbịbệnhnặng,Nghiêm cùng vớiGiaCát Lượng đều nhận di chiếu phụ giúp ấu chủ; lấyNghiêmlàmTrungđôhộ,thốnglĩnhviệcquânsựtrongngoài,lưubinhgiữVĩnhAn.NămKiếnHưngnguyênNiên,phonglàmĐôhươnghầu,banchogiảtiết,thêmtướcQuanglộchuân.NămKiếnHưngthứtư,đổiphonglàmTiền tướng quân. Gia Cát Lượng dẫn binh ra Hán Trung, Nghiêm đảmđương việc hậu cần, đổi đến đóng binh ởGiangChâu, giao choHộ quânTrầnĐáotrấnthủVĩnhAn,thaychoviệccủaNghiêm.NghiêmgửithưchoMạnhĐạtrằng:“TavớiKhổngMinhđềuvângmệnhnhậnsựkýthác,tráchnhiệmnặngnề,mongmỏicóđượcmộtngườibạntốt”.Lượngcũnggửithưcho Đạt nói: “Xử lý công việc trôi chảy, không hề ứ đọng, đó là ChínhPhương.”Trong Gia Cát Lượng tập có chép việc Nghiêm gửi thư cho Lượng,

khuyênLượngnênnhậncửutích,tiếntướcxưngvương.Lượngviếtthưtrảlờirằng:“Tavới túchạvốnbiếtnhauđã lâu,chẳnglẽcònchưathấuhiểunhau!Túchạthẳngthắndạybảoviệcchấnhưngđấtnước,khuyênrăntachớcâu nệ đạo lý, như thế thật chưa được phải lắm. Ta vốn là kẻ hèn sỹ ởphươngĐông,bởiTiênđếlầmdùng,chongôivịnhânthầncựccao,ơnlộckểhơntrămvạn,nayviệcthảophạtquângiặcchưathành,ơntringộchưabáođápđược,saomiễncưỡngsosánhđượcvớinhữngbậctônquýđờiTề-Tấn, lẽấy tráinghĩavậy.VíbằngđãdiệtđượcNguỵchémđượcDuệ (32),

vuađược trởvềcốđô,khiấycácvị tiếncử,dẫu thập tíchcũngxinnhận,huốngchichỉlàcửutích!”NămKiếnHưngthứ8,thăngchứcNghiêmlênPhiêukỵtướngquân.Năm

ấy Tào Chân cất ba đạo quân nhằm vào hướng Hán Xuyên, Lượng saiNghiêmdẫn2vạnquânđếnHánTrungchiviện.LạiviếtbiểusaiconcủaNghiêmlàPhonggiữchứcĐôđốcGiangChâuđốcxuấtquânmãxứấy,loviệcởphíasauthayNghiêm.Lượngđịnhnămsauxuấtquân,mớidângbiểuđểNghiêmcoiviệctrongphủTrungđôhộ.NghiêmđổitênthànhBình.NămKiếnHưngthứchín,quânLượnglạiraKỳSơn,Bìnhđốctráchviệc

vận chuyển lương thực. Đến cuối hạ đầu thu, trời đổmưa dầm, việc vậnlương không được đều đặn, Bình phái Tham quân Hồ Trung, Đốc quânThànhPhantruyềndụchỉ(33),gọiLượngtrởvề;Lượngvângmệnhluibinh.Bìnhnghetinđạiquânđãlui,bèntỏrakinhhãi,nóirằng“quânlươngvẫnđầyđủ,saolạirútquânvề!”nhữngmuốnbàytỏrằngmìnhchẳngcólỗigì,nhưthếLượngtấtchẳngthểắttộimình.LạiviếtbiểutâuHậuchủ,nóirằng:“Quântaluibinhlàmưukế,ấylàmuốndụđịchđểquyếtchiến”.LượngvềđemhếtcảnhữngthưtừcóthủbútcủaBìnhtrướcsauvềviệcấyxemxét,Bìnhtráimệnhcólỗithếnàođềuđượcphântỏrõràng.Bìnhhếtđườngchốicãi,phảicúiđầunhậntội.LượngviếtbiểukểtộiBìnhrằng:“TừkhiTiênđếquađờiđếnnay,Bình

luônquảnviệcởgầnnhà,chorằngởngôicaomàđượcơnhuệnhỏ,mớianthân cầu danh, không chăm lo việc nước. Đương khi thần xuất quânBắcphạt,muốnđểBìnhnắmquângiữHánTrung,Bìnhthấykhókhănliềnbỏngang,nghĩrằngviệckhôngnhưýmình,yêucầuđượclàmBachâuthứsửcaiquảnnămquận.NămtrướcthầnmuốnTâychinh,mớivờiBìnhchủđếnđốcxuấtviệcởHánTrung,BìnhlạinóirằngbọnTưMãÝđãmởchiêuphủ(34).ThầnbiếtBìnhtybỉhẹphòi,muốnnhânviệcấyđểđểbứcbánhthầnhòngthủlợiriêng,bởithếthầnđãdângbiểuphongchoconBìnhlàmđôđốcGiangChâu,khoảnđãihậuhĩnh,muốnnhânđóđểđượcviệclúcnhấtthời.NgàyBìnhđến,thầnđãuỷthácmọiviệc,quầnthầntrêndướiđềulấylàmlạsaothầnlạiđốiđãivớiBìnhquáhậu.Chínhbởiđạisựchưađịnh,Hánthấtcònnghiênglệchnguynan,nếuphạtBìnhvìlỗinhỏ,chẳngbằngkhenngợiBìnhởchỗhơnngười(35).NhưvậythìcáitìnhcủathầnvớiBìnhcònhơncảvinhlợi(36)nữa,ngờđâuđượctâmtríBìnhđảođiênđếnthế.Mọisựtrìtrệ,cẩuthảgâyhoạ,nhưthếthầnquảchẳngbiếtsángsuốtnhìnngười,nóinhiềucàngthêmxấuhổ.”HậuchủbènphếBìnhlàmthứdân,đàyraquậnTửĐồng.NămKiếnAnthứ12,BìnhhaytinLượngmất,phátbệnhmàchết.Bình

vẫnmongmỏiLượngcònsốngtấtsẽlạibổdụngmình,nghĩrằngngườisau

chẳnglàmviệcấy,chonênbiphẫnvậy.ConBìnhlàPhonglàmquanđếnchứcTháithúChuĐể.(TrongbảndịchbỏđimộtđoạnchúdẫncủacụTùngChidẫnlờiôngTập

TạcXỉkhenngợiLượngvàbàichiếuxinxửtộiBình,bởilờilẽgầngiốngvớiývănmàcụTrầnThọđãdẫn)

NGỤYDIÊNTRUYỆNNguỵDiêntựVănTrường,ngườiởNghĩaDương.Từnglàmbộtướngđã

theo Tiên chủ vào Thục, lập nhiều chiến công, được thăng làmNhamôntướng.KhiTiênchủxưnglàmHánTrungVương,đóngdinhởThànhĐô.LúcbấygiờcầnmộttướnggiỏitrấngiữHánXuyên,mọingườiđềubànluậncho rằng tất sẽ làTrươngPhi,Phi cũngnghĩnhưvậy.Tiênchủ lạiđềbạtDiên làmđôđốcHánTrung, tướcTrấnViễn tướngquân,HánTrung tháithú,mọingườiđềukinhngạc.Tiênchủhọpquầnthần,hỏiDiênrằng:“Nayuỷthácchokhanhgiữtrọngtráchnày,khanhcảmthấythếnào?”Diênđáprằng:“NếuTàoTháocửquânthiênhạđến,thầnsẽvìđạivươngmàkhángcự;nếucửmộtviênthượngtướngdẫn10vạnquânđến,thầnsẽvìđạivươngmànuốt gọn”Tiên chủ khen hay,mọi người đều cho rằng lời ấy là hùngtráng.Tiênchủxưngđếhiệu,tiếncửDiênlàmTrấnBắctướngquân.NămKiến Hưng nguyên niên, Diên được phong làm Đô đình hầu. Năm KiếnHưngthứnăm,GiaCátLượngđóngquânởHánTrung,đổiDiênlàmđôđốcquântiênphong,lĩnhchứctưmã,Lươngchâuthứsử.NămKiếnHưngthứtám,saiDiênđivềphíaTâyvàosâuxứKhương,HậutướngquânnhàNguỵlà Phí Dao (Diệu) cùng Ung châu thứ sử Quách Hoài cùng với Diên đạichiếnởDươngKhê,DiênđạipháQuáchHoài,đượcbổthêmchứctiềnquânsưChinhtâyđạitướngquân,đượcthêmtướcNamTrịnhhầu.DiênthườngtheoLượngraquân,muốnxinriêngmộtvạntinhbinh,men

theođườngđểhẻmhộiquân(vớiLượng)ởĐồngQuan,nhưviệcnămxưacủaHànTín,Lượngnhấtđịnhkhôngcho,DiênvẫnthườngnóiLượngnhútnhát,thanthởrằngtàicủamìnhchẳngđượcdùnghết”.Nguỵlượcviếtrằng:HạHầuMậulàmAnTâytướngquân,giữởTràng

An,LượngởNamTrịnhcùngcác tướngbànđịnhkếsách,Diênnói rằng:“NghenóiHạHầuMậucòníttuổi,làconrểcủachủ,hènnhátmàvômưu.Naycấpchotôi5.000tinhbinh,5.000quântảilương,tôithẳngtheolốiBaoTrungtiếnra,mentheoTầnLĩnhnhằmhướngĐôngmàđến,lạitheohướngTýNgọmàtiếnvềBắc,bấtquáchỉ10ngàycóthểđếnđượcTràngAn.MậuthấyDiêntôiđếnbấtngờtấtgióngngựabơithuyềnbỏchạy.NhưthếtrongthànhTràngAnchỉ cònbọnngự sử,kinh triệu, thái thủ coi giữ,ởHoànhmôn,Đềcácdântấtchạynáoloạn,ắttachiếmđượchếtcảlươngthựcvậy.ĐịchquântừphíaĐôngtiếnlạicũngphảimất20ngày,khiấytướngquânđãtheolốiTàCốcmàđến,tấtcũngkịpvậy.Nhưthế,chỉmộtlầnvọngđộngmàtừHàmDươngvềphíaTâycóthểđịnhđượcvậy”.Lượnglorằngkếấynguyhiểm,chẳngbằngcứyênổntheođườngthẳngmàtiến,cóthểlấyLũngHữu, thập toàn có thể khắc địchmà chẳng phải lo lắng gì, bởi thế khôngdùngkếcủaDiên.

Diênkhéodưỡngsĩtốt,dũngmãnhhơnngười,lạicótínhkiêucăng,lúcbấygiờngườidướiđềucóýkiêngdè.ChỉcóDươngNghikhôngtheoýcủaDiên,Diênrấtlấylàmtứcgiận,haingườiấythườngnhưnướcvớilửa.NămKiến Hưng thứ 12, Lượng xuất quân theo lối Tà Cốc, lấy Diên làm tiênphong.Diênở cáchxaquândoanhcủaLượngchừng20dặm,Diênmộngthấy trên đầumọc sừng, nhân thếmới hỏi quan chiêmbốc làTriệuTrực,TrựcnóidốiDiênrằng:“GiốngKỳLântrênđầucũngcósừngmàđạidụng,ấylàđiềmchẳngcầnphảiđánhmàgiặctựtanvậy.”Rồicáoluivềnóivớingườikhácrằng:“ChữGiốcchiếttự,làdùngởdướiđao,trênđầucóđao,ấylàđiềmrấtdữ.”Mùa thu,Lượngbịbệnhnặng,bímậtcùngTrưởngsửDươngNghi,Tư

mãPhíVỹ,HộquânKhươngDuy rằngsaukhimìnhchết sẽ luiquân, saiNguỵDiênđoạnhậu,tiếpnữalàKhươngDuy,nhượcbằngDiênkhôngvângmệnh,cứtựdẫnquânrútvề.LúcLượngmớimất,cáctướngbímậtkhôngphát tang, Nghi lệnh cho PhíVĩ tới thăm dò ý tứDiên. Diên nói: “Thừatướngtuymấtđi,nhưngtavẫncònđây.Vậychỉnênpháiphủquanloviệctang lễ đưa thi thể thừa tướngvề chôn cất, ta sẽ thống suất baquânđánhgiặc,hàcớgìvìmộtngườichếtđimàphảiphếbỏviệclớnthiênhạnhỉ?VảlạiDiêntalàngườithếnào,saocóthểchịusựchỉhuycủaDươngNghi,đểnhậnviệcđiđoạnhậunhưvậysao!”ThếrồicùngvớiVỹbànchuyệntheovềhayởlại,saiVỹviếtthưcùngvớimìnhkýtên,thôngbáovớichưtướng.Vỹ nói dốiDiên rằng: “Bây giờ tôi trở về nói lại vớiDương Trưởng sử,Trưởngsửnghethấynhưthế,vốníttrảiviệcquân,ắtchẳngtheomệnhtrướcnữavậy.”LúcVỹ rakhỏi cửavộivã ruổingựa trởvề,Diênmớihốihận,đuổitheothìđãkhôngkịp.DiênsaingườidòxétbọnNghi,thấymọingườivẫntheomệnhtrướccủa

Lượng,cáctướngtrongdoanhlầnlượtdẫnquântrởvề.Diêngiậnlắm,thấyNghimớiđichưaxa,mớikhinhsuấtđốcquântheolốitắttrởvềNamCốctrước,đóngquânchẹnđườngđốtsạnđạo.CảDiênvàNghiđềucùngdângbiểukểtộiphảnnghịchcủanhau,trongvòngmộtngày,biểuvănkhẩncấpđưavề liên tiếp.HậuchủđemviệcấyhỏiThị trungĐổngDoãn,LưuphủTrưởng sử TưởngUyển, Uyển-Doãn đều bảo đảm choNghimà ngờ vựcDiên.BọnDươngNghi phạt cây thông đường sạn đạo, hành quân đêm ngày,

theosauDiên.Diênđếntrước,đóngởNamCốckhẩu,pháibinhđónđánhbọnNghi,Nghibèn lệnhchoHà (Vương)Bìnhđến trước trậnđánhDiên.BìnhtiếnlênmắngDiênrằng:“Thừatướngmớimất,thithểcònchưalạnh,bọn ngươi sao dámnhư vậy?”Binh sỹ củaDiên nghe thấy biết lỗi đều ởDiên,chẳngaitheomệnhnữa,quânsỹđềutanđicả.Diênbịcôlậpmớidẫnconcáicùngmấykẻtaychânđàotẩu,chạyvàoHánTrung.NghisaiMãĐại

đuổi theochémđược,đemthủcấpdângchoNghi,Nghiđạpchân lênđầuDiênmắng:“Đồnôtài,ngươicònlàmácđượcnữachăng?”.LạimuốngiếtcảbahọnhàDiên.Khitrước,TưởngUyểndẫnquântúcvệđinhanhvềBắctớidoanhquân,

còncáchhơn20dặm,hỏithămthìbiếtDiênđãchết,bènluivề.NguyênýDiênchẳngphảivềBắchàngNguỵmà lạichạyvềNam,chỉnhữngmuốngiết bọnNghimà thôi. Bình nhậtDiên cùng chư tướng vốn có bất đồng,đươngthờibànluậnrằngDiêntấtlàngườithayLượng.Việcvốnchỉcónhưthế,chẳngphảilàlàmphảnvậy.Nguỵlượcviết:GiaCátLượngbịbệnh,bảobọnDiênrằng:“Saukhi ta

chết,phảihếtsứcthậntrọng,chớcónhưthếnữa”.LạisaiDiênthaymìnhđiềuhànhmọiviệc,bímậtlàmlễtangvàluivề.Diênnhânthếbèngiấuviệcấy, lui binh về đếnBao khẩumới phát tang. Trưởng sửDươngNghi vớiDiênvốnbấthoà,thấyDiênnắmquyềnquânsự,sợbịhại,bènnóiphaolênrằngDiênmuốndẫnquântheovềphươngBắc,nhânđódẫnquânđánhDiên.Diênvốnkhôngcóbụngdạấy,khôngđánhmàdẫnquânbỏchạy,bịquânđuổitheogiếtchết.

DƯƠNGNGHITRUYỆNDươngNghitựUyCông,ngườiởquậnTươngDương,giữathờiKiếnAn,

làmKinhChâuthứsửgiữchứcPhóquầnchủbộ,sauđếnTươngDươnglàmTháithúchoQuanVũ.VũđánhquânTào,NghiphụngmệnhđisứvàoTâyThụcđếnchỗTiên chủ.Tiên chủ cùngNghibàn luậnquânquốckế sách,phép tắc trị dân những điều đượcmất, rất hài lòng, nhân đó cho làm TảtướngquânBinhtàoduyện.KhiTiênchủxưnglàmHánTrungVương,đềbạtNghilàmThượngthư.Tiênchủxưngtônhào(đế),đôngchinhphạtNgô,NghicùngvớiThượngthưlệnhLưuBabấthoà,bịgiángchứcđiềuđếnnơixalàmHoằngnôngTháithú.NămKiếnHưngthứba,ThừatướngLượnglấyNghilàmThamquân,cho

ở phủ sự, cùng tiến vềNam (BìnhMan).NămKiếnHưng thứ năm, theoLượng đến Hán Trung. Năm Kiến Hưng thứ tám, Nghi được thăng làmTrưởng sử, thêm chức Tùy quân Tương quân. Lượngmấy lần xuất quân,Nghithườngbàykếhoạchrõràngmạchlạc,loliệuviệclươngthảo,Lượngchẳng cần phải chỉ bảo nhiều, lại rất nhanh chóng và tiện lợi. Việc quânnhungcókhuônphép,Nghiloliệurấtkhéoléo.Lượngrất tiếctàicáncủaNghi,cũngnhưsựkiêudũngcủaNguỵDiên,thườnghậnhaingườiấybấthoà,chẳngnỡtráchcứthiênlệchđểphếbỏai.NămKiếnHưng thứ12,Nghi theoLượngđóngbinhởTàCốc.Lượng

chếtởnơiđóngquân.Nghidẫnbinhluivề,giếtchếtDiên,tựchorằngmìnhcócôngto,nênbấygiờnghĩrằngđượcthayLượngnắmgiữđạiquyền,mớisaiĐôuýTriệuChínhlấysáchChuDịchrabóicỏthi,đượcquẻGiaNhân,thìyênlặngkhônghàilòng.KhiLượngcònsốngđãngầmbiết,Nghicótínhnhỏnhen,cóýgiaoviệcchoTưởngUyển,UyểnđượclàmThượngthưlệnh,Ích châu thứ sử.Nghi vềđếnnơi, đượcphong làmTrungquân sư, khôngđượcthốnglĩnhquân,rấtnhànhạ.”Khi trước, thời Tiên chủ còn sốngNghi được làm Thượng thư, Tưởng

UyểnchỉlàmThượngthưlang,saunàyNghiđitheoThừatướnglàmThamquânTrưởngsử,mỗikhitheotrongquân,nhậnviệclaokhổ,tựnghĩmìnhlàmquantrướcUyển,tàinănghơnhẳn,mớiphẫnchíoánhậnthểhiệnrõrabênngoài, than thởquátmắng ra lời.Bấygiờmọingười sợngônngữbấttiết,chẳngaidámhùatheo,chỉcóHậuquânPhíVỹtớithămnomanủi.VỹđếnNghinói rằng rấtoánhận, trướcsaukhông thayđổi, lạibảoVỹrằng:“LúcThừa tướngmớimất, nếu ta dẫn quân theo về với họNguỵ, có đâuchìmđắmnhưbâygiờ,naycóhốihậncũngkhôngkịpnữarồi”.Ymậtdângbiểukểrõlờiấy.NămKiếnHưngthứ13,phếNghilàmdânthường,bắtdờiđếnởquậnHánGia.Nghiđếnđó,lạigửithưphỉbánglênbềtrên,lờilẽgaygắtkhôngphục,triềuđìnhsaingườiđếnbắtNghi.Nghitựsát,vợconNghi

trởvềThục.

LIÊULẬPTRUYỆNLiêuLậptựCôngUyên,ngườiởquậnVũLănghuyệnLâmNguyên.Khi

TiênchủlĩnhchứcKinhchâumụcmớichovờivềlàmtòngsự,khiấyLậpchưađến30tuổi,saucấtlênlàmTrườngSatháithú.TiênchủvàoThục,GiaCát Lượng trấn giữ đất Kinh châu, Tôn Quyền sai sứ đến giao hảo vớiLượng,nhânđóhỏi thămnhữngkẻsỹdọcngangkhắpxứấy làai,Lượngthưarằng:“BàngThống,LiêuLậplàlươngtàiởđấtSở,gánhvácviệcgiúpchúahưngnghiệp.”NămKiếnAnthứ20,QuyềnsaiLãMôngđánhlénbaquậnphíaNam,Lậpbỏquanmàchạy,quayvềchỗTiênchủ.Tiênchủbiếtviệc ấy song vẫn tiếp đãi ân cần, chẳng trách cứ gì, lấy làmThái thúBaquận.NămKiếnAnthứ24,tiênchủxưnglàmHánTrungvương,vờiLậpvềlàmThịtrung.Hậuchủkếvị,đổiLậplàmTrườngthuỷTháiuý.Lậpvốnnghĩ,mìnhcótàidanhđánglàmphóchoGiaCátLượng,lạiđổi

xuốngxếpbêndưới cả bọnLýNghiêm (37), vẫn thường tỏ ra ấmức. SauThừa tướng muốn chọn người phó trợ giúp mình, (Lý Cáp), (Lý Thiệu),TưởngUyểnđến,Lậpphánrằng:“Thừatướngđangởnơixa,ngươivàmọingườihãyxétkỹviệcnày.TrướckiaTiênchủchẳngchịulấyHánTrung,lạicùngvớingườiNgôtranhgiànhbaquậnphíaNam,rútcụcbaquậnấylạivềvớingườiNgô,khiếnviệclaodịchquansairấtkhónhọc,vôíchlạiphảivềtaykhông.ĐấtHánTrungmấtđi (38), lạikhiếnchoHạHầuUyên,TrươngCápthâmnhậpvàođấtBa,chỉcòntrôngmongvàocómộtchâu.RồimấtcảHán Trung, khiến Quan hầu một thân đơn chiếc chết đi chẳng còn gì,ThượngDongcũngmấtnốt,chỉcònmỗimộtphương.ẤycũngvìVũcậydanh tiếngoai dũng, làmviệcquânvôpháp, lỗmãngxúcphạmngười ta,việctrướcsaugìcũngnhưnhauvậy.NhưHướngLãng,VănCung,lànhữngkẻphàmtục.CunglàmTrịtrungchẳngcócươngkỷgì;LãngtrướctônsùnganhemMãLương,bảolàthánhnhân,giờlàmTrưởngsử,khôngđượchợpđạo lý cho lắm. Trung langQuáchDiễn tuổi đã cao, theo hùa với người,chẳngđủđểdựvàoviệc lớnnhànước, thếmà lại đượcnhấc lên làmThịtrung.Nay thếnướcsuyyếu, tamuốngánhvácviệcchobangườiấy,màchẳngđượcvậy.LạicònVươngLiênlàkẻtụctằn,làmviệccẩuthảbònmótcủadân,khiếnbách tínhmỏimệt,hết thảyviệcngàynay lànhư thếđấy.”Cáp,UyểnthưalạihếtnhữnglờiấyvớiGiaCátLượng.Lượngviếtbiểu(39)kểtộiLậprằng:“TrườngthuỷTháiuýLiêuLậptựchomìnhlàquýhiển,phỉbángchúngsỹ,côngnhiênnóirằngquốcgiachẳngbiếtdùngkẻhiềntàimàtrọngdụngnhữngkẻtụclại,lạichorằnghếtthảymuônngườiđềulàbậctiểutử;phỉbángcảTiênđế,soibớilỗilầmhuỷhoạidanhtiếtchúngthần.Ngườitanóivìquốcgiamàkénchọnbinhsỹ,bộngũphảiphânminh,Lậptựtiến

cửmìnhởngôiđầu,thếmàlạitứcgiậnnóinăngxằngbậy,phàmngườinhưthếchẳng thểdùngđược.Condêchạybừabãi còncóhại, huốngchiLậpgánhváccôngviệcởngôicao,dùngngườinhưthếthìngườidướilàmsaophânbiệtđượcthậtgiảthếnào?”TrongGiaCátLượngtậpcóbiểucủaLượngviếtrằng:“LậpđitheoTiên

đếmàchẳngtrunghiếuhếtlòng,trấngiữTrườngSalạimởcửađóngiặc(40),caiquảnBaQuậnlàmviệcámmuộikhiếnmọisựrốiren,đốivớibậcĐạitướngquânthìphỉbángchêbai,vớikẻhầucậntrongcunglạikèncựaghétbỏ,vớingườicaiquảnchốncungvithìcholàkẻhènhạ.SaunàyBệhạtứcvị(41),banchothêmchứchào,Lậplạisuybìvớicáctướngtrongquân,đếngặpnóiriêngvớithầnrằng:‘Cớgìmàtaphảicùngvớichưtướngởtrongquân!Saochẳngdângbiểusaitagiúpcôngkhanh,ởtrêncoixétnămviệc!’Thầnđáp:‘Tướngquân,chớsosánhnhưvậy.Đếnbậccôngkhanhcũngthếthôi,ChínhPhươngcũngđâuhẳnlàbậccôngkhanh.Vảlạicũngnênphânđịnhrõnămviệcvậy.’Bởithếvềsau,Lậptấmtứcoánhậnmãi.”Hậuchủbèn giáng chiếu rằng: “Đến ba lần làm loạn phép nước,mắc lỗi liên tiếp,LiêuLậpthậtngôngcuồng,trẫmchẳngthểnhẫnnhịnphảirahình,ngaylậptứcđầyảiđếnxứcâykhôngmọcđược”.HậuchủliềnphếLậplàmdânthường,dờiđếnởquậnVấnSơn.Lậpthân

dẫnvợcontựmìnhcầyruộng,lúcnghetinGiaCátLượngchết, liềnphụcxuốngkhócthanrằng:“Tatrọnđờilàmkẻmọirợởvớibọncàivạtáoquatrái (42)mà thôi.”Sau này quân đội củaKhươngDuyhànhquân quaVấnSơn,đếnthămLập,cókhenrằngLậpchíkhíchẳnghềsuygiảm,nóinăngbànxétrấttựnhiên.SauLậpchếtởđấtấy.VợcontrởvềđấtThục.

[CHÚTHÍCH](1)PhóThuyết:ĐạithầnphòtávuaCaoTôngnhàÂnThương.(2)LữThượng:ThượngPhụKhươngTháiCôngvẫnquengọi làôngLã

VọngphòtáchaconChuVănVương,ChuVũVươngdựnglênnhàChu.(3)Dịchthoát:Nguyênvăn:然⽽六翮未之备也:Nhiênnhilụccáchvịchi

bịdã.LụcCáchlàsáuchiếclôngcánh,trongvănhọcViệtcũngtừngđượcnhắcđếntrongcâunóicủaTrầnQuốcTuấn:”…Chimhồngchimhộcbaycaobayxalànhờcósáuchiếclôngcánhcứng…”(4)TrọngSơn:TrọngSơnPhủphòtávuaTuyênVươngnhàChu.(5)TuyểnSanh:Emchưarõlàai.(6)DươngHùng:HọcgiảTâyHán.(7)QuáchPhách:HọcgiảĐôngTấn.(8)ChấnUy:LưuChươngvvónđượcphongChấnUytướngquân.(9)TâyBá:TâyBáCơXươngtứcChuVănVươngnhàChu.(10) Nội ngoại: Chỉ câu BàngDạng bảoMã Siêu: ”Ông ở ngoài, tôi ở

trong”.(11)ĐâylàlúcChươngđếncầuthânvớiBị,mờiBịvàoThục.(12)Gửivợcon,ngườithânlàmcontin.(13)Cướpcờtrốngtứclàcướpấntướngquânvậy,cólẽlàtheolệnhcủa

Bị.(14) YDoãn, Lã Vọng là những khai quốc công thần nổi tiếng đời nhà

Thương,nhàChu.TềHoànCông,TấnVănCông,đềulànhữngvịvuanổidanhđờiXuânThu,dựng

đượcnghiệpbá,saikhiếnchưhầu.(15)Nguyênvăn:‘thâmđổquythú’tứclàthấylẽsâuxaquythuận.(16)PhạmLãi làcôngthầncủanướcViệtcuối thờiXuânThu,giúpCâu

Tiễn phục quốc đánh diệt nướcNgô, sau đi chơiNgũHồ để tránh vạ sátthân.CữuPhạmtứcHồYển,ngườinướcTấnthờiXuânThu,từngtheocôngtửTrùngNhĩbônbalưulạcmấymươinăm,rồigiúpđỡTrùngNhĩ trởvềTấnlênngôivua,sautránhtội,bỏđi.(17)ThânSinhlàcôngtửnướcTấnthờiXuânThu,rấtcóhiếu,vìbịmẹkế

ghétbỏ,saubịchangờvựcphảichết.NgũTửTư,ngườinướcSởthờiChiếnQuốc,saulàtrungthầngiúpvuanướcNgôlàPhùSaidiệtnướcSở,thếmàvềsaubịvuanướcNgôgiếtchết.MôngĐiềmlàcontrưởngcủaTầnThuỷ

Hoàng,cócôngxâyđắpVạnLýtrườngthành,đánhrợHồđểbảovệvàmởmangbờcõinướcTần,bịgianthầnTriệuCaovàLýTưhạichết.NhạcNghịlàngườithờiChiếnQuốc,cócônggiúpvuanướcYênđangsuyyếumàđánhhạđượcbảymươihaithànhcủanướcTề,saubịgianthầnsàmtấuhãmhại.(18)Ngườisơchẳngbonchenđượcvớingườithân,ngườimớichẳngtranh

hơnđượcvớingườicũ.(19)VănChủngngườicuốithờiXuânThu,thờvuaViệt,giúpViệtVương

đánhbạiPhùSai,nênnghiệplớn,bịvuaViệtbứcchết;ThươngƯởngngườinướcVệthờiChiếnQuốc,thờvuaTần,đưanướcTầnlênhàngBáchưhầu,saubịvuaTầngiết;BạchKhởilàdanhtướngbậcnhấtnướcTần,lậpvôsốchiếncônggiúpvuaTần,saucũngbịvuaTầnhạichết;HiếuKỷlàconvuaVũĐinh thời nhàThương, rất có hiếu, bị dèmpha, chịu kiếp lưu đàymàchết;BáKỳlàđạiquannhàChu,thờmẹkếrấthiếu,changhelờimẹkếvuhãmmàđàyảiBáKỳ.(20)ThânSinh,xemchúởtrên;VệCấplàthếtửnướcVệ,bịthiếpyêucủa

VệTuyênCôngdèmphaphảichết;NgựKhấulàthếtửnướcTrần,bịTrầnTuyênCôngnghicóâmmưucướpngôi,bịgiết;SởKiếnlàthếtửnướcSở,bịPhíVôCựcdèmpha,saubịSởBìnhVươnggiết.ĐềulàcáctíchcổthờiXuânThu.(21)ThânSinh,xemchútrên;TửDưlàtựcủaTriệuThôi,đạithầnnước

Tấn;VệCấp,xemchúởtrên;EmcủaVệCấplàcôngtửThọ,biếtđượcanhmìnhsắpbịvuachagiết, khuyênanh trốnđi,VệCấpkhôngnghe,Thọđichếtthayanh,VệCấpsauvẫnbịgiết.(22)TiểuBạchtứclàTềHoànCông,xemchútrên;TrùngNhĩtứcTấnVăn

Côngxemchútrên.(23)ViTửlàquannhàÂn,TrụVươngtànác,ViTửcankhôngđượcnên

đóng cửabỏđi, tránhđượcnạn.TríQuả là người nhàTríBá, đờiChiếnQuốc,vì lìabỏTríBánênkhihọTríbịbanhàHàn,Nguỵ,Triệudiệt,TríQuảthoátkhỏihoạhoạn.(24)TàoTháochết,TàoPhi lênthay,xưngĐếthayHánHiếnđế, lúcấy

MạnhĐạtđếnhàng.(25)Đạt dỗdànhPhong rằngnếunhưPhong theoNgụy sẽ đượcphong

vươngởquêchađấttổ,nốinghiệpLahầu.(26)ĐạtýnóihainhàTôn-Lưu.(27)Câunày khóhiểu,Dịchgiảng làRồngbay trên trời, ấy là điềmcó

ngườilênngôichítôn.(28)Tựcầulấyphúclộcchomình.

(29)ThụclấyđượcHánTrung,đánhlấyThượngDung,NghitheovềvớiThục.(30)ThụcmấtKinhchâu,đánhmấtThượngDung,NghilạihàngNguỵ.(31)LỗLinhQuangĐiệnPhú:Bàiphúcủanhà thơ lớn thờiĐôngHán

VươngDiênThọ.(32)TứcTàoTuấn.(33)MộtdạngđạochiếucủaVua.(34)PhủTíchTriệu,cólẽlàphủchiêuhiền.ÝbấygiờđóngởphíaĐông

coiviệcbốphòngởĐôngchiếntuyến,ÝmởphủởphíaấytứclàchiếntuyếnphíaĐông,nơiquânThụcdoLýNghiêmquản(GiangChâu)bịảnhhưởng.LượngmuốnkểtộiNghiêmlấylýdotrốnviệcphảiraHánTrung.(35)Nguyênvăn:PhạtBìnhchỗngắn,khôngbằngkhenchỗdài,dịchthoát

ý.(36)Danhvọng,lợilộc.(37)Bịlúc‘tháccô’đãtraochoLýNghiêmquyềnhànhgầnnhưGiaCát

Lượng.LiêuLậpchorằngmìnhcótài,xứngvàochứcấy.(38)Đây làLậpnóiđến việc lúcBịmới lấyđược Ích châu, khôngđánh

HánTrungmàlạidẫnquânvềtranhgiànhbaquậnvớingườiNgô.TháolấyđượcHánTrungcủaLỗ,BịlạiphảicắtbaquậnởKinhchâutrảchoNgô.(39)BiểuvăngửiHậuchủ.(40) Chính là việc bỏ chức quan ởKinh nammà chạy khi bị quânNgô

đánhđãnóiởtrên.(41)Hậuchủlênngôi.(42)ĐấtVấnSơnkhiấylànơibộlạcngườiPhiênsinhsống.Yphụccủa

dântộcnàycónétđặctrưnglàvạtáovắtquabêntrái.

QUYỂN11-HOẮC,VƯƠNG,HƯỚNG,TRƯƠNG,DƯƠNG,PHÍTRUYỆN

HOẮCTUẤNTRUYỆNHoắcTuấntựTrọngMạc,ngườiChiGiang,NamQuận.AnhlàĐốc,từng

ởtrongthônchiêu tậpmấytrămngười làmbộhạ.SaukhiĐốcchết,KinhChâumụcLưuBiểu lệnh choTuấn thống lĩnh đámngười này.Biểu chết,Tuấn dẫn quân đi theo Tiên Chủ, Tiên Chủ phong Tuấn làm Trung langtướng.TiênChủtừảiHàManhtiếnxuốngphíanamtậpkíchLưuChương,giữTuấnởlạithủHàManh.TrươngLỗsaitướngDươngBạchdụTuấnđầuhàng,Tuấnnói:“Lấyđượcđầu(Tuấn),khônglấyđượcthành.”Bạchđànhlùiđi.SauChươngsai tướngPhùCấm,HướngTồndẫnhơnvạnngười từtrênLăngThủyvâycôngTuấn,hơnmộtnămvẫnkhôngthểhạ.TrongthànhcủaTuấnquânsỹchỉcómấytrămngười,chờlúcsơhở,lựaquântinhnhuệxuấtkích,đạipháđịch,chémđầuTồn.TiênChủbìnhđịnhđượcđấtThục,khenthưởngcôngTuấn,phânQuảngHánthànhTửĐồngquận,phongTuấnlàmThái thúTửĐồng,Tì tướng quân.Làmquan ba năm, bốnmươi tuổichết,tángtạiThànhĐô.TiênChủvôcùngthươngtiếc,bènhạchiếubảoGiaCátLượng: “Tuấn là tướng tốt, có côngvới nước, cần tới bái tế.”Sauđóđíchthândẫnquầnthầntớiđiếutế,vì(TiênChủ)ngủlạimộ,đươngthờirấtlàvinhhiển.ConTuấnlàDực,tựThiệuTiên,làmTháitửXáNhân(1)nhữngnămcuối

đờiTiênChủ.SauHậuChủđăngcơ,phonglàmYếtGiả.ThừatướngGiaCátLượngbắcphạtđóngquânởHánTrung,mờiđến làmKý thất, choởchung với con trai mình là Gia Cát Kiều để hai người qua lại với nhau.Lượngchết,đượcphongHoàngMônThị lang.HậuChủ lập thái tửToàn,phongDựclàmTrungThứTử(2),Toànhamsănbắn,ravàovôđộ,Dựcviệndẫn tíchcổ,hết lờikhuyêncan,màidũađưavàoquycủ.SauđượcphonglàmThamQuân tạiphủĐồnPhóNhịĐôĐốc tạiLaiHàng (3), lạichuyểnlàmHộQuân,quảnviệcnhưtrước.LúcđóDiLiêu(4)ởquậnVĩnhXươngkhôngphụcnổidậy,mấylầnxâmphạmvàocõi,DựckiêmnhiệmchứctháithúVĩnhXương,dẫnquânđiđánh,chémđượcđầuthủlĩnhgiặc,phátannhàấp,quậnbiênđượcyênổn.Được thăng làmThamquân,DựcQuân tướngquân,kiêmchứcthái thúKiếnNinh,cònquảnviệcNamQuận.NămCảnhDiệuthứsáu,đượcthănglàmAnNamtướngquân.Nămđó,ThụcbịNgụychiếm,DựcởBaĐôngvàLaHiếnởTươngDươnglĩnhquânbảotoànmộtphương,giữnguyênquânbảnbộxinhàng,dođóđượcgiữnguyênchức,lạiđượcvuaNgụysủngái.SáchHánTấnXuânThuviết:“HoắcDựcngheNgụyquântới,muốntrở

vềThànhĐô,nhưngHậuChủđãđịnhkếhoạchđầuhàng,khôngnghetheo.ThànhĐô không hề thủ giữ,Dựcmặc áo tang gào khóc, cả ba ngày trời

khôngthôi.Cáctướngđềukhuyênnênmauchónghàng,Dựcnói:“Hiệngiờđườngđi cách trở, chưabiết chúaannguy thếnào,đạiđịchkhôngbiết rasao,khôngthểtùytiện.NếuchúathượngvàNgụyhòa,lấylễmàđãi,tasẽbảotoànbiêncảnhmàhàng,khiđócũngkhôngmuộn.Nếuvạnnhấtcóđiềugìnguynhục,tasẽlấycáichếtcựtuyệt,quantâmchiđếnnhanhchậm!”Saukhi được tin của Hậu Chủmới dẫn tướng thủ ở sáu quận dâng biểu nói:“Thầnnghenóiđờingườicóbamối(5)màphụngsựcảbachỉmột(nguyêntắcthôi).Gặplúcnguynan,ắtphải(cốnghiến)sinhmệnh.Naythầnnướcthuachủhàng,chẳngthểthủnữa,chỉđànhdânglễtỏlòng,khôngdámphảnbội.” TấnVănVương nghe vậy, liền phong làmĐô đốcNamTrung, giữnguyênđấtcũ.SaunàysaibinhtướngtớicứuviệnLữHưng,bìnhđịnhbaquậnGiaoChỉ,NhậtNam,CửuChân,đượcphong làmLiệthầu, tiếnhiệuthăngchức.CháuDựclàBưu,TháithúViệtTâyđờiTấn.SáchTươngDươngKýcóviết:LaHiếntựLệnhTắc.ChalàMông,tránh

loạnmàtớiThục,quanlàmtớitháithúQuảngHán.Hiếntừnhỏđãhọcgiỏinổitiếng,nămmườibatuổiđãcóthểviếtvăn.HậuChủlậptháitử,phongcholàmTháiTửXáNhân,sauthănglênThứTử(6),ThượngThưSửbộlang,lĩnhchứcchứcTuyênTínHiệuÚysangsứđấtNgô,ngườiNgôrấttántụng.LúcđóHoàngHạocandựvàochínhsự,mọingườiđềuhùatheo,Hiếnmộtmìnhkhôngtheo,Hạoghét,đẩyđilàmTháiThúBaĐông.LúcấyHữuđạitướngquânDiêmVũlàđôđốcBaĐông,HậuChủphongHiếnlàmphóchoVũ.NgụyđiđánhThục,(HậuChủ)gọiVũvềtây(7),lưulạihaingànngườicủaVũ,lệnhHiếnđithủthànhVĩnhAn.NghetinThànhĐôthấtbại,trongthành náo động, các Trưởng Sử ở bên sông đều bỏ thànhmà chạy, HiếnchémchếtmộtngườinóiThànhĐôđãloạn,báchtínhmớiổnđịnh.ĐượctinHậuChủgọivề,Hiếnvẫndẫnquânđónglạiđó.NgônghetinThụcbại,khởibinh tiến về phía tây (Thục), nói dối là cứu viện, thực ramuốn đánh lénHiến.Hiếnnói:“Bảntriềusụpđổ,Ngôlàmôirăng,khôngnhữngkhôngcứugiúpmàcònnhân loạnđikiếm lợi,phảnbộiminhước.MàHánđãvong,Ngôliệucònđượcbaolâu,saocóthểđihàngNgôchứ!”Bảovệthànhtrì,chỉnhđốntrangbị,thềcùngtướngsĩ,thàmấtmạngcũngphảigiữtiếtnghĩa.NgônghetinChung,Đặng(8)thấtbại,ThànhĐôvôchủ,liềncólòngchiếmThục,màBaĐôngcốthủ,binhkhôngthểvượtqua,liềndẫnbinhtướngtiếnvềphíatây.Hiếnthấynơiđógầnsông,khôngthểphòngthủ,saiThamQuânDươngTôngđộtvây lênphíabắc,cáocấpvớiAnĐông tướngquânTrầnKhiên,lạiđưacảấntínvănvõ,tỏlòngmuốnhàngTấn.Haibêncùngnhaugiaochiến,Hiếnrathànhứngchiến,đạipháquânNgô.TônHưutứcgiận,liềnsaiLụcKhángdẫnbavạnquânđivâyđánhHiến.Bịđánhtớisáuthángmàviệnquânkhôngtới,trongthànhbệnhtậtquánửa.Cóngườihiếnkếnênbỏchạy,Hiếnnói:“Kẻsĩphảilấynhânlàmchủ,báchtínhmongngóng,đã

khôngthểlàmancáinguy,vộivãbỏchạy,quântửháđâulạilàmnhưvậy,dùmấtmạngcũngphảithủlạinơinày.”TrầnKhiêntấulênTấnvương,TấnvươngliềnsaiThứsửKinhChâulàHồLiệtđicứuHiến,Khángđànhphảilui.TấnVươngchoHiếngiữnguyênviệccũ,phonglàmGiangLăngtướngquân, Vạn Niên đình hầu. Về sau bốn huyện ở Võ Lăng phản Ngô hàngNgụy,HiếnliềnđượcphonglàmTháithúGiangLăng,GiámquânBaĐông.NămTháiThủynguyênniêncảiphonglàmTâyNgạchuyệnhầu.Hiếnđưavợ con về ởLạcDương,Vũ đế (9) phong conHiến là Tập làmChấp Sự.Thángbanăm(TháiThủy)thứtư,trongtiệcrượucủanhàvuatạiHoaLâmviên,vuahỏivềcácđạithầncủanhàThục,nhữngaicóthểdùng,HiếntiếncứThườngKị,ĐỗChẩn,ThọLươngởThụcQuận,TrầnThọởBaĐông,CaoQuỹởNamquận,LữNhã,HứaQuốcởNamDương,PhíCungởGiangHạ,GiaCátKinhởLangTà,TrầnDụởNhữNam, tấtcảđềuđượcdùng,côngdanhđủcả.KhiHiếnvẫncòn,TậplấyđượcVuThànhcủaNgô,nhânđó còndângkếđánhNgô.Hiến sốngnghiêmchỉnh, đãi binh sĩ không tệ,khônghamtiềntàithíchlàmviệcthiện,khôngđểlạinhiềusảnnghiệp.Năm(TháiThủy) thứsáu thì chết,đượcbanchứcAnNam tướngquân, thụy làLiệthầu.ConlàTập,làmLăngGiangtướngquânthốnglĩnhbộthuộccũcủacha,chếtsớm,đượctruyphonglàmTháithúQuảngHán.ConTậplàHuy,làmNộisửởThuậnDương,nămVĩnhGiathứnămchếtvìloạncácvương.Nhữngcốnghiếnnày,đồnđạikhácnhau,cũngkhôngđượcrõràngcholắm.

VƯƠNGLIÊNTRUYỆNVương Liên tự Văn Nghi, người Nam Dương. Thời Lưu Chương, vào

ThụclàmhuyệnlệnhởTửĐồng.TiênChủkhởisựởHàManh,tiếnquânvềnam,Liênđóngcửathànhkhônghàng,TiênChủchorằnglàngườinghĩakhínênkhôngbứcbách.Khi(TiênChủ)bìnhđịnhThànhĐô,phongLiênlàmhuyện lệnh Thập Phương, sau lại chuyển đến Quảng Đô, do làm việc cóthànhtích,đượcthănglàmDiêmtiHiệuúy (10),nghiêncứucái lợicủasắtmuối,thuđượcrấtnhiềulợinhuậnvềchonhànước,vìvậytuyểnchọnđượcnhiềuhiềntàivềlàmquan,nhưLữNghệ,ĐỗKỳ,LưuCan (11),cuốicùngđều làmquan to, tất cả đều doLiên đề bạt. Sau được thăng làmThái thúThụcQuận,HưngNghiệptướngquân,vẫnquảnviệcmuốinhưtrước.KiếnHưng nguyên niên (12), được thăng làm Truân kỵ Hiệu úy (13), lĩnh chứcThừatướngTrưởngsử(14),phonglàmBìnhDươngđìnhhầu.KhicácquậnởphươngNamdấybinhlàmphản,GiaCátLượngđíchthânđiđánhdẹp,Liêncanrằng:“Đólàđấtnghèotúng,ôndịchlạinhiều,khôngxứngđểmộtngườiđượccảnướckínhngưỡngnhưThừatướngphảiđíchthânđi”.Lượngnghĩcáctướngtàinăngkhôngbằngmình,nhấtýmuốnđi,nhưnglờicủaLiênrấtthànhkhẩn,đành tạmdừng lại rất lâu.SauLiênchết, con làSơnkếchức,làmquantớiTháithúGiangDương.

HƯỚNGLÃNGTRUYỆNHướngLãngtựCựĐạt,ngườihuyệnNghiThành,quậnTươngDương.TươngDươngkýviết:sưphụhồinhỏcủaLãnglàTưMãĐứcTháo,cùng

TừNguyênTrực,HànĐứcCao,BàngSĩNguyênrấtthânthiết.KinhChâumụcLưuBiểudùng làmhuyện trưởnghuyệnLâmTự.Biểu

chết,theoTiênChủ.TiênChủbìnhđịnhkhuvựcbờphíanamsôngTrườngGiang,choLãngquảnviệcquândânbốnhuyệnTỷQuy,DiĐạo,Vu(Sơn),DiLăng.SaukhibìnhđịnhThục,saiLãnglàmTháithúBaTây,khônglâusauthìchuyểnđếnTườngKha,vềsaulạirờitớiPhòngLăng.HậuChủđăngcơ,LãngđượcphonglàmBộbinhHiệuúy,thayVươngLiêngiữchứcThừatướngTrưởngsử.ThừatướngLượngnamchinh,Lãngởlại lochuyệnhậuphương. Năm Kiến Hứng thứ năm, theo Lượng vào Hán Trung. ThườngngàyquanhệgiữaLãngvàMãTốcrấttốt,Tốcchạytrốn,Lãngbiếtnhưngkhôngbáo,Lượnggiậnlắm,bãichứcquanđuổivềThànhĐô.Mấynămsau,nhậm chức Quang lộc huân(15), sau khi Lượng chết, được phong làm Tảtướngquân,khiluậnđếncônglaocũ,lạiđượcphonglàmHiểnMinhđìnhhầu,tướcquanĐặctiến(16).Lúcxưa,khiLãngcòntrẻtuycóxemquavănhọc,nhưngkhôngnghiêncứutìmtòiđiểntịch,ôngvìtàilàmquanmàđượcmọingườikhenngợi.TừsaukhibịbãichứcTrưởngsử,nhànnhãvôsựgầnbamươinăm,ThầnTùngChixét:LãngvướngvàovụMãTốcmàmấtchứcTrưởngsử

làvàonămKiếnHưngthứsáu.ĐếnnămDiênHithứmườithìchết,tấtcảchỉhaimươinămmàthôi,ởđâyviết“bamươi”,chữnghĩacósailầm.vìthếmàchuyêntâmnghiêncứusáchvở,cầnmẫnkhôngngơinghỉ.Khi

quatámmươituổi,cònchínhtayhiệuđínhsách,sửachữalỗisai, thưtịchmàôngcấtgiữlànhiềunhấthồibấygiờ.Ôngcònmờcửatiếpkhách,hướngdẫnchiêunạphậubối,chỉbànluậnviệcxưa,khôngđểýđếnchuyệnthờisự,vìthếmàđượckhenngợi.Trênchođếnquanviênchấpchính,dướichotớitrẻconđểchỏm,aicũngđềukínhtrọng.NămDiênHithứmườitámchết.TươngDươngkýviết:Lãngđể lại lời răndạyconmình:“Thườngnghe

rằngđánhthắngtrậnquantrọngởchỗđoànkếthòahảo,nhấtchíchốngđịch,chứkhôngphảidựavàosốđông.Lờinàyýrằngtrờiđấtyênbìnhthìvạnvậtsinhra,vuatôihòathậnthìquốcgiavữngvàng,cửutộchòahảothìaicũngthỏa nguyện, có được bình yên, cho nên thánh nhân giữ vững cái sự hòathuận, tồnhayvong cũngđềudođó cả.Ta, chỉ làmột tên tiểu tử củaSởquốc,từsớmđãmồcôi,đượcnhịhuynhnuôidạy,tínhtìnhcũngkhôngđếnnỗitheolợilộcmàsađọa.Naytùyrằngnghèo,nhưngnghèokhôngphảicáihọacủangườita,hòathuậnmớilàđiềuđángquýnhất,conhãycốgắngnhớ

lấylờinày!”ConlàĐiềuthừakế,giữanămCảnhDiệunhậmchứcNgựsửTrungthừa.TươngDươngKýviết:ĐiềutựlàVănBáo,cũnghọcnhiềuhiểurộng,đến

đờinhàTấnlàmTháithúGiangDương,NamtrungquânTưmã.ConcủaanhLãnglàSủng,làmNhamôntướngthờiTiênChủ.Trongthất

bạiởTỷQuy,chỉcóđộiquâncủaSủnglàcònđượcnguyênvẹntrởvề.KiếnHưngnguyênniênđượcphonglàmĐôĐìnhhầu,saulạilàmTrungbộđốc,caiquảnquânTúcvệ.KhiGiaCátLượngsắpđilênphíaBắc,ôngdângbiểutâuvớiHậuChủ rằng: “TướngquânHướngSủng,phẩmchất lương thiện,hànhvinghiêmtúc,hiểubiếtviệcquân.TrướcđâykhidùngthửTiênđếđãtừngkhenlàngườicótài,dođómọingườitiếncửSủngnhậmchứcTrungbộđốc.Theoýthần,chuyệntrongquânđềucóthểđếnhỏingườinày,nhưthếnhấtđịnhcóthểlàmchoquânđộiđượchòathuậnvàăný,ngườigiỏikẻkémđượcphânđịnh rõ ràng.”Sauđược thăng làmTrung lĩnhquân.NămDuyênHi thứba, đi đánhquânMaDiởquậnHánGia, gặpnạn.EmcủaSủnglàSung,từnglàmnhữngchứcnhưXạThanhHiệuúy,Thượngthư…TươngDươngkýviết:Tháng sáuHàmHinguyênniên củaNgụy,Trấn

Tây tướngquânVệQuán tớiThànhĐô, lấyđượcmộtviênBíchngọcấn,hoavănbêntrêndườngnhưlàhaichữ“THÀNHTÍN”,saukhiđemnórakhoevới cácquan liềncấtvào trongphủTướngquốc.Sungnghe thếbènnói:“TatừngngheTiêuChunóirằng,TiênĐếtênhúylàBị,chữ“bị”ýrằnglàcụbị (cóđủ) ,HậuChủtênhúy làThiện,chữ thiện trong thiệnnhượng(nhườngngôi).ĐiềunàyýrằngvươngtriềunhàLưuđãcóđủcảrồi,giờnênnhườngchongườikhác.MànayTrungphủquântênlàViêm,niênhiệucuốicùngcủanhàHánlạidừngởViêmHưng,ThànhĐôcóđiềmlành,lạiđượcthuvềphủTướngquốc, đây chắcđúng là ý trời rồi.”NămấySungđượcphonglàmTháithúTửđồng,thángmườihainămsauTấnVũĐếlênngôi,từViêmHưngquảđãứngnghiệm.Tôn Thịnh viết: Khi xưa Công Tôn khởi nghiệp từ Thành Đô, hiệu là

ThànhThị,haichữtrênviênngọcchắclànóiđếnsựtíchcủaôngta.

TRƯƠNGDUỆTRUYỆNTrươngDuệtựQuânTự,ngườiThụcQuận,ThànhĐô.Nghiêncứusách

“CôngDươngXuânThu”(17),tinhthôngcảSử,Hán(18).HứaVănHưu(19)ởNhữNamsaukhivàoThục,chorằngDuệlàmviệcchínhxácmẫntiệp,làloạingười tựanhưChungNguyênThường(20) ởTrungNguyên.ThờiLưuChương,đượccửlàHiếuliêm,huyệntrưởnghuyệnNgưPhục,khivềtrongchâutạmthờilàmTùngsự,kiêmcảchứcTưmãtrongquân.TrươngPhitừKinhChâuvàoThụcquaĐiếmGiang,ChươngsaiDuệcầmquân,bàytrậnngăncảnTrươngPhiởMạchHạthuộcĐứcDương,quânthua,trởvềThànhĐô,làmsứgiảchoChươngđếnchỗTiênChủ.TiênChủhứarằngsẽdùnglễquânchủđểđãiChương,sắpxếpthỏađángchodânchúngtrongthành,Duệtrởvề,cửathànhđượcmởra.TiênChủchoDuệlàmTháithúBaQuận,saukhitrởvềđượcphongchứcTưkimTrunglangtướng,chưởngquảnviệcchếtạonôngcụvàvũkhíchiếntranh.Trướcviệcnày,ngườidânÍchchâunổilên,giếtTháithúChínhNgang,lãotướngtạibảnđịalàUngKhảinổitiếngânđứclễnghĩaởphíanampháisứgiảđibốnphương,thôngđồngvớiTônQuyền ở xa. Tiên Chủ choDuệ làm Thái thú Ích Châu, Duệ trực tiếp đithẳngtớichâuquận.Khảingôngcuồngkhôngchịuquyphục,saukhibắtlấyDuệliềngiảlờiQuỷgiáonói:“Trươngphủdoãnnhưchiếchồlô,bênngoàituybóngnhưngtrongthựcralạithôráp,khôngđángđểgiết,saingườitróilạiđemđưatớiNgô.”VìthếliềnđưaDuệđếnchỗQuyền.GặplúcTiênChủquađời,GiaCátLượngsaiĐặngChiđisứNgô,Lượng

bảoChisaukhinóixongnhữngchuyệnchủyếuthìxinthảDuệvề.DuệđếnĐôngNgôđãđượcmấynăm,lưuvongẩnnấpkhắpnơi,Quyềnkhôngbiếtđến,dođóđápứngChichoDuệvề.LúcDuệsắpđi,QuyềntriệukiếnDuệđến, hỏi rằng: “Đất Thục có vị nữ tử ở góa họ Trác, tư bôn theo TưMãTươngNhư,phongtụccủaquýthổsaolạicóthểnhưvậy?”Duệđáprằng:“TheonguýcủathầnthìgóaphụhọTrácsovớivợcủaChuMãiThầncònhiềnđứchơn.”QuyềnlạinóivớiDuệrằng:“Saukhingàitrởvề,nhấtđịnhsẽđượclàmquantrongtriềuđìnhTâyThục,cuốicùngcũngchẳngcầnlàmlãonôngởnơiđồngruộngnữarồi,ngàisẽbáođáptanhưthếnàođây?”Duệđáp rằng: “Duệmang tộimà trởvề, tínhmạngnày sẽ phải giao choquanchấpphápxửtrí,nếumaymắnđượcmiễntộimàtoànthân,nămmươitámnămtrướclàcủaphụmẫubancho,từđóvềsaulàânđiểncủađạivương.”Quyềnnghevậythìvuivẻcườilên,tỏvẻcoitrọngDuệ.Duệsaukhirakhỏicửangách,vôcùnghốihậnvìđãkhônggiảvờngungốc,ngaysauđóliềnlậptứclênthuyền,giatăngtốcđộgấprútkhởihành.TônQuyềnquảnhiênpháingườiđuổitheo,DuệđãvàotrongcảnhgiớiVĩnhAnđượcmấychụcdặm,kẻđuổitheokhôngthểđuổikịp.

ĐếnđấtThục,ThừatướngLượngdùnglàmThamquân,thayquyềngiảiquyếtnhữngviệc trongphủThừa tướng, lạikiêmnhiệmcảchứcTrị trungTùngsự(21) ÍchChâu.LượngxuấtbinhđóngởHánTrung,Duệdùng thânphậnXạthanhHiệuúykiêmnhiệmchứcLưuphủTrưởnglại (22).ThườngkhenGiaCátLượngrằng:“Thưởngcôngkhôngbỏsótngườiởxa,phạttộikhôngngạikẻthâncậnbêncạnh,tướcvịkhôngthểkhôngcócônglaomàlấyđược,hìnhphạtkhôngthểvìngườiphúquýmàmiễnbỏ,đâychínhmànguyênnhânkhiếncảngườihiềnlẫnkẻnguđềuquênmìnhnỗlực.”Nămthứhai,đi lênphíabắcđểbànchuyệnvớiLượng,ngườiđưa tiễncómấytrăm,xechậtcảđường.Duệviếtthưchongườithântíncủamìnhrằng:“Gầnđâyphảiđiđườngxa,ngàyđêmnghênhđónkháchkhứa,khôngđượcngủngon. Mọi người tự nhiên là đều tôn kính Thừa tướng Trưởng lại, (thếnhưng)contraiTrươngQuầnchỉlàphụgiúpvềmặtnàymàcũngmệtmỏimuốnchết.”Giọngđiệucủaôngvẫnluônkhôihàivàtrôichảynhưvậy.ThầnTùngChixét:nóinăngkhôihàiquýlàởchỗtâmcơmẫntiệp,sách

cósơsótthìcầnphảilưuý.Naythấysáchviếtrằnglànóichuyệnkhôihài,thựckhôngđúngvớiđạolý.Thuởnhỏ thân thiếtvớiDươngCungởKiênVi,Cungchết sớm,để lại

đứaconcôicònchưađượcmấytuổi,Duệđónvềvàgiữlại,chiaphòngchocùngở.DuệcònhầuhạmẹCungnhưvớimẹmình.ConcủaCunglàTứclớnlên,Duệlấyvợ,muanhàcửaruộngvườncho,đểTứctáchhộrariêng.Duệ giúp đỡ bạn cũ, cứu tế cho những người nghèo đói trong tông tộc,nhữngnghĩacửnhưvậyrấtnhiều.SaulạiđượcgiaphonglàPhụHánTướngquân,kiêmcảchứcTrưởnglạinhưcũ.NămKiếnHưngthứtámchết.ConlàMạokếnghiệp,nhiềulầnđảmnhiệmchứcQuậnthúGiámquânởbaquận.EmMạolàĐô,giữchứcTrungthứtửhầuhạchoTháitử.

DƯƠNGHỒNGTRUYỆNDương Hồng tự Quý Hưu, nguời Vũ Dương quận Kiện Vi, thời Lưu

Chươngđãtừnglàmquanởcácquận.TiênChủbìnhđịnhThục,TháithúLýNghiêmlệnhchoDươngHồnglàmCôngtào.Nghiêmmuốndichuyểnquậnnha,HồngkiênquyếtngăncảnnhưngNghiêmkhôngchịunghetheo,vìthếbèn bỏ chứcCông tào, xin từ quan.Nghiêm tiến cửHồng đến châu phủ,Hồng được nhậm chức Thục Bộ tùng sự. Lúc Tiên Chủ tranh đoạt HánTrung,gửithưkhẩncấpvềmuốnpháithêmbinh,QuânsưtướngquânGiaCátLượnghỏiHồngvềchuyệnnày,Hồngđáp:“HánTrunglàyếthầucủaÍchChâu, lànơiquan trọng liênquanđếnchuyện tồnvong,nếukhôngcóHánTrungthìsẽkhôngcóThụcnữa,đólàcáitaihọaởtrướccửanhà.Trậnchiến này, đàn ông phải tham gia chiến đấu, đàn bà phải tham gia vậnchuyển, chuyện phát binh thì có gì phải nghi ngại nữa?”Khi ấyThái thúThụcQuận làPhápChính theoTiênChủ lênphíaBắc,vì thếLượngdângbiểuxinchoHồnglĩnhchứcTháithúThụcQuận.MọichuyệnDươngHồngđềulàmrấttốt,vìthếđãchínhthứcđểHồngnhậmchứcđó.Khônglâusau,đượcđiềulàmTrịtrungtùngsựÍchChâu.SaukhiTiênChủxưngtônhiệu,đánhĐôngNgôkhônggiànhđượcthắng

lợi,khitrởvềlưulạiởVĩnhAn.TháithúHánGialàHoàngNguyênvìtrướcnayluônbịGiaCátLượngchorằnglàngườikhôngtốt,nghetinTiênChủbịbệnh,sợcótaihọa,dođóliềndẫnquântoànquậntạophản,thiêuhủythànhLâmCùng.Khi ấyLượngđangđi về phíaĐông thămhỏi bệnh tìnhTiênChủ,ThànhĐôtrốngrỗng,chonênNguyêncàngthêmkhônghềsợhãiđiềugì. Hồng lập tức khởi tấu với Thái tử, xin phái thân binh của thái tử, đểtướngquânTrầnHốt,TrịnhXướcđiđánhNguyên.MọingườiđềuchorằngnếuNguyênkhôngthểbaovâyThànhĐô,nhấtđịnhsẽđiquaViệtTâytớichiếmNamTrung,Hồngnói:“TrướcnayNguyênvốn tính tìnhhungbạo,khônghềcóântìnhtínnghĩavớiai,saocóthểlàmđượcnhưthếchứ?ChắcchắnlàhắnsẽngồithuyềnđixuốngphíaĐông,hivọngchúathượngcóthểbìnhan,hắnsẽđầuhàngvàtrởvềchịuchết;nếucóđiềugìdịthường,hắnsẽchạy đến nướcNgô đểmong được sống.” Hốt, Xước theo lời Hồng, quảnhiênbắtsốngđượcNguyên.KiếnHưngnguyênniên,HồngđượcbantướcQuannộihầu,lạitrởlạinhậmchứcTháithúThụcQuận,TrungTiếttướngquân,saulạilàmViệtKỵhiệuúy,caiquảnquậnnhưcũ.NămKiếnHưng thứnăm,Thừa tướngLượng lênphíaBắcđóngởHán

Trung,muốndùngTrươngDuệlàmLưuphủTrưởngsử,hỏiHồngxemthếnào?Hồngđáprằng:“Duệtrờisinhthôngminhcẩnthậncóthểbiếtđượcthịphi,sởtrườnglàxửlýnhữngsựvụkhẩncấp,tàicủaDuệcóthểđảmđươngđược chức này. Thế nhưng tínhDuệ không công bình, sợ rằng không thể

chuyêncầnvớichứcvụ,khôngbằnglưuHướngLãnglại.Lãngcóíttật,hợpvớiviệcấyhơn.CònDuệnênđểtheohầudướitrướngngài,đểycóthểcốnghiến tài năng, như thế là tiện cả đôi đường.”Lúc xưa,Duệ vàHồng thânthiệnvớinhau.KhiDuệbịđàyởNgô,HồngcaiquảnquậnmàDuệở lúctrước.ConDuệ làUất làmQuận lại,vìphạmphải lỗinhỏmàbịxửphạt,khônghềđượcđặccách.SaukhiDuệtrởvềnghethế,vôcùngcămhận,tìnhcảmvớiHồnggiảmbớtrấtnhiều.Hồngsaukhi thấyLượngđi ra liềnđếnchỗDuệ, thuật lạinhữnglờimàmìnhđãnóivớiLượng.Duệtrả lờiHồngrằng: “ÝThừa tướngmuốnđể taở lại đã rất rõ ràng,Thái thú sao có thểngăn cản nổi.”Khi ấymọi người đều hoài nghiHồngmuốn tựmình làmTrưởngsử,cóngườithìnghiHồngbiếtDuệghétmình,khôngmuốnđểDuệnhậmchứcquantrọng,quảnviệcởhậuphương.SaunàyDuệbấthòavớiTỳDiêmHiệuÚy(23)làSầmThuật,haingườicămhậnlẫnnhau.LượnggửithưchoDuệrằng:“NgàitrướcđâyởMạchHạbịbạitrận,doanhtrạibịhủyhoại,tavì ngàimà lo lắng, cơmănkhôngbiết ngon; saungài lại lưuvongđếnNamHải,tavìngàimàcảmthấybuồnrầu,ngủkhôngđượcangiấc;đợilúcngàitrởvề,taủythácchongàinhiệmvụquantrọng,cùngphòtávươngthất,tavốnchorằngtavàngàiđãlàgiốngnhư‘thạchgiao’màcổnhânnóirồi.Ýcủa‘thạchgiao’chínhlàđềcửchokẻthùđểchohaibêncùngđạtđượclợiích,cắtxươngcắtthịtđểbiểuthịtấmlòng,cònkhôngđượckhướctừlờinhờvả,huốngchitacònphảidựavàoNguyênKiệm(24),vậymàngàikhôngthểnhịnsao?”NgườibìnhluậnvìvậymàchorằngHồngkhôngcótưtâm.ThuởnhỏHồngkhônghiếuhọc,nhưngtrunghậutrongsángvàthật thà

bộc trực, coi việc công như việc nhà, phụng dưỡngmẹ kế rất hiếu thuận.NămKiếnHưngthứsáu,chếtkhiđanglàmquan.BanđầuHồnglàmCôngtàochoLýNghiêm,saunàyNghiêmcònchưarờikhỏiKiênViđểđinhậmchứcthìHồngđãđượclàmTháithúThụcQuậnrồi.HồngcấtnhắcmônhạlàthưtáHàChi,Chirấtcótàinăngvàmưulược,tiếncửlàmQuậnlại,mấynămsauChiđãđượcthănglàmTháithúQuảngHán,khiấyHồngvẫncònởThụcQuận.Vì thếnhữngngườiởvùngphíaTâyđềukhâmphụcGiaCátLượngcóthểđểngườitapháthuyđượchếttàinăngcủabảnthân.ÍchBộKỳCựu truyện tạpký chép:Mỗi lần triềuhộiChi đềungồi sau

Hồng.Mộtlầnhaingườigặpnhau,Hồngđùarằng:“Ngựacủangàiđinhưthếnào?”Chiđáp:“Ngựacủakẻdướikhôngdámđi,nhưngTháithúcũngđâucóđánh.”Mọingườibiếtđượcchuyệnnàyđềucảmthấytứccười.ChitựlàQuânTúc,thuởnhỏnghèokhó,làngườiđộlượngrộngrãi,hìnhthểtolớn, lại năng ăn uống, thích thanh sắc, không chủ trương tiết kiệm, vì thếkhôngđượcnhiềungườicoi trọng.CólầnChimơthấycâydâumọctronggiếng,Chi đem chuyện này đi hỏi người coimộngTriệuTrực, Trực đáp:“Dâukhôngphảilàvậttronggiếng,ắtphảitrồngnơikhác;bốnmươithêm

támlàbốntám,tuổingàiekhôngquanổiconsốđó.”Chicườinói:“Đượcvậylàđãtốtrồi.”ChilàmTháithú,saukiêmthêmĐốcquântùngsự.KhiấyGia Cát Lượng dùng pháp luật rất nghiêm khắc, thầm nghe Chi vui chơibuông thả, không chuyên cầnvới chức trách,muốnbắtChi bỏngục.MọingườiđềusợthaychoChi.Chinghethấytinnàythìrấtsợhãi,nửađêmthắpđènđigặptùphạm,đọchếtcáccáotrạng.GiaCátđếnnơi,Chiđãngầmhọcthuộclònghết,đốiđápgiảithíchđềurấtổnthỏa,Lượngvôcùngkinhngạc.SaunàyđượcbổnhiệmchứcHuyệnlệnhThànhĐô,khiấyBìHuyệnthiếuchứcHuyện lệnh, choChi kiêm luôn hai huyện.Nhânkhẩu hai huyện rấtnhiều,lạigầnsátvớikinhđô,chonênkẻgiancũnglắm.MỗilầnthẩmvấnphạmnhânHàChiđềungủgật.Nhưngsaukhitỉnhlạilàcóthểnóirõhếtnhữngchuyệntốtxấumàngườikhácđã làmra,mọingườiđềusợHàChinhắclộrachuyệnxấucủamình,lạichorằngChicóphépthuậtlợihạigìđó,khôngcóaidámlàmchuyệnxấu.Lạicólầnbảongườiđếmmộtdãycácsố,Chichỉngheliềncóthểnhớđược,khôngsaichútnào,sựtinhminhcủaChicóthểthấyquađó.NgườiDiởquậnVấnSơnkhồngyên,ChiđượccửlàmTháithúVấnSơn,ngườiDiđềutinphục.SaunàyChidờiđếnQuảngHán,ngườiDiliềntạophản,họnói:“CácngươitìmđượcngườinàonhưTháithútiềnnhiệmthìmớicóthểkhiếnchúngtakhuấtphục!”KhiấyHàChithânmangnhiệmvụnặngnề, triềuđìnhchỉđànhpháingười trong tộccủaChiđảmnhiệmchứcấy,nhờthếmàVấnSơnlạiđượcyênổn.SaunàyChilạichuyểnđến làmThái thúKiênVi.Nămbốnmươi tám tuổi thì chết, đúngnhưlờiTrựctừngnói.SaunàylạicóVươngLyởQuảngHáncũngrấtcótàinăng,đượcbổlàmĐốcquântùngsự,làmviệcchắcchắn,cẩntrọng,saukhiChichết thì thay thi làmThái thúKiênVi,cai trị rất tốt, tuykhông thôngminhbằngChinhưngtàihoathìlạihơnhẳn.

PHÍTHITRUYỆNPhí Thi tự Công Cử, người quận Kiến Vi huyện Nam An. Thời Lưu

ChươnglấyThilàmhuyệnlệnhhuyệnMiênTrúc,lúcTiênchủđánhMiênTrúc,Thi sớmđầu hàng.ThànhĐô đã định,Tiên chủ lĩnh chức Ích châumục,lấyThilàmĐốcquânTòngsự,rồiđổirangoàilàmTangCatháithú,khivềlạiÍchchâuđượclàmTiềnbộTưmã.TiênchủxưnglàmHánTrungVương,pháiThiđếnphongQuanVũlàm

Tiềntướngquân,VũnghetinHoàngTrungđượcthănglàmHậutướngquân,bènnổigiậnnói:“Bậcđạitrượngphusaocóthểcùngđứngnganghàngvớitên línhgià!”Rồinhấtquyếtkhôngnhận thụphong.PhinóivớiVũ rằng:“Kẻ lập vương nghiệp, phải biết dụng hết nhân tài. Xưa Tiêu (Hà) -Tào(Tham)cùngvớiCaoTổthânthiếttừthủanhỏ,màTrần(Bình)-Hàn(Tín)làkẻvongmệnhđếnsau,khiluậncôngbantước,Hànđượcngôicaonhất,cũngchưanghe thấyTiêu–Tàobuông lờioángiận.NayHánVươngxétcônglao,sùngkínhHánThăng,chẳngcóýgìkhinhtrọnggiữaquânhầuvàHoàngtướngquânvậy!VảlạiHánVươngvàquânhầucũnggiốngnhưmộtthể,cùnghưởngyênvuicùngchunglolắng,hoạphúccùngchia,theonguýcủa tôi thì quân hầu chẳng nên so đo quan hiệu cao thấp, tước lộc ít haynhiềuvậy.Kẻhènnàychỉlàviênsứgiả,vângmệnhngườikhácmàđến,nếuquânhầuchẳngnhậnthụphong,tôicũngphảitrởvềthôi,songtôithựcsựtiếcvềhànhvicủatướngquân,sợrằngsaunàytướngquânphảihốihận.”Vũtỉnhngộra,vộivàngcúinhậnấnthụ.Saunàyquần thầnbàn luậnmuốnHánTrungVươngxưng tônhào,Thi

tâurằng:“ĐiệnhạnhânvìchaconTàoTháobứcvua(HiếnĐế)cướplấyngôicaonênmớiphảiđixavạndặm,tậphợpquầnsỹ,thảophạtphảntặc.Nayđạiđịchchưadiệtđược,đãmuốntựlậplàmvua,sợrằngnhântâmnghihoặc.XưaCaoTổcùngvớiSở(HạngVũ)ướchẹn,aipháđượcTầntrướcthì làmvương.ThếmàkhivàođượcHàmDương,bắtsốngđượcTửAnh,còn lo lắngnhúnnhườngmà từchối,huốngchiĐiệnhạcònchưa rakhỏimônđình,đãmuốntựlậplàmđếsao!NguthầnthànhthậtxinĐiệnhạchẳngnên”.Bởithếnênbịchorằngđãnóilờingỗngược,mớigiángchứcxuốnglàmTòngsựquậnVĩnhXương.NămKiếnHưngthứba,theoGiaCátLượngxuôiNam,khivềđếnhuyện

HánDương,hàngtướngLýHồng(Nguỵtướng)đếngặpLượng,LượngtiếpkiếnHồngởđó,bấygiờTưởngUyểncùngvớiPhíThicũngngồiđấy.Hồngnói: “Khi trước tôi từng gặpMạnhĐạt, lúc tôi sắp vềNam lại gặp đượcVươngXungởđó,ôngtanóirằnglúcMạnhĐạtbỏđi,minhcôngnghiếnrăng tức giận,muốn tru lục hết vợ conĐạt,maymàTiên đế không nghetheo.Đạtnói:‘GiaCátLượngxétviệccónguồncóngọn,thuỷchungchẳng

thểnhưvậyđược’.NhấtđịnhchẳngtinlờiXung,vẫntỏlòngkínhngưỡngminhcông,songvẫnchưadámquayvề.”LượngbảovớiUyểnvàThirằng:“KhivềThànhĐônêngửi thưchoyđểnghengóngtintức”.Thidânglờirằng:“MạnhĐạtlàkẻnhỏnhen,khitrướclàmviệcgiúpchúa(Chương)màbấttrung,saunàylạiphảnbộiTiênđế,thậtlàkẻphảnphúc,saođángthưtừhứahẹnđây!”Lượngchỉlặngyênsuynghĩmàkhôngđáp.Lượngmuốn dụĐạt làm ngoại viện,mới gửi thư choĐạt rằng: “Năm

ngoái tôiNamchinh, lúctrởvề,mớicùngLýHồngởgặpgỡHánDương,nhờđóbiếtđượctintứccủangài,cứcảmthánbùingùimãi,xétchíhướngcaokhiếtcủatúchạ,(nguyênvăncâunàylà‘bìnhtốchichí’mà‘tố’chỉcáimộcmạc,trắngtrong-chẳngphảilànóirằngchíhướngcủaĐạtlàcaokhiếtsao?CơmàlãoĐạtnàycaokhiếtcáiquáigì,phảnphúcvôthườngbỏmịađiấychứ,hayanhKhổng‘nịnhthô’đấynhỉ?)háphảibậccầulấychútdanhphận vinh hoa hư hão, bám lấy sự quý hiển trái lẽ như thế! Hỡi ôi ngàiMạnh,thậtchỉbởiLưuPhongngấmngầmbứchiếptúchạ,làmphươnghạiđếncáinghĩađãingộkẻsĩcủaTiênđế.LạingheLýHồngnóiVươngXungcố ý nói xằng bậy,mà túc hạ vẫn hiểu được lòng ta, chẳng nghe theo lờiXung.Đểtrảitấclòngmìnhcùngtúchạ,tỏrõcáitìnhngàytrước,đoáitrôngvềphíaĐông,saigửithưnày”.ĐạtnhậnđượcthưcủaLượng,rấtđỗivuimừng,mớiphảnlạinướcNguỵ.

Nguỵ sai TưmãTuyênVương đến đó (TânThành), tức khắc chémđượcĐạt.LượngcũngvìĐạtkhôngthànhtâmnênchẳngđếncứutrợ.KhiTưởngUyểnnắmviệcchínhsự,lấyThilàmGiánNghịđạiphu,sau

Thichếttạigia.

[CHÚTHÍCH](1)TênchứcquanthờiTầnHán,làngườithâncậnchuyênởcạnhTháitử.(2)ChứcquantươngđươngvớiThịtrung,chuyênđitheohầuQuốcquân,

Tháitử,Tướngquốc.(3) Nhà ThụcHán đặt ra phép quận đồn, Lai Hàn đồn hiện ở khu vực

huyệnKhúcTĩnh,tỉnhVânNam.ChứcThamQuângiốngnhưcốvấn.(4)Ýchỉcácdântộcthiểusố.(5)Tứcquân,sư,phụ.(6)Tênchứcquan,ngườiđitheosátTháiTử.(7)ChỉTâyThục.(8)ChungHội,ĐặngNgải.(9)TưMãViêm.(10)Tênchứcquan,LưuBịđặtrakhibìnhđịnhÍchChâu,quảnviệckhai

thácsắtvàmuối.(11)LữNghệtựQuýDương,xemquyển39,LữNghệtruyện.ĐỗKỳ:người

NamDương,từngnhậmchứcĐiểntàođôúy.LưuCan:ngườiNamHương.(12)Năm223saucôngnguyên.KiếnHưng:niênhiệuđầu tiêncủaHậu

ChủLưuThiện.(13)Tênchứcquan,chuyênquảnbộđộiđặcchủng.(14)Tênchứcquan,quảncácviệctrongphủThừatướng,tươngđươngvới

thưkýtrưởng.(15).ChứcquanthờiTầnHán,phụtráchcanhgiữcửacungđiện.(16).Khôngphảichứcquanchínhthức,phongchongườicóđịavịđặcthù,

khingồitrongtriềuchỉdướiTamcông.(17). Còn gọi là “Công Dương Xuân Thu truyện” hay “Công Dương

truyện”,mộttrongnhữngtácphẩmkinhđiểncủanhogia,doCôngDươngCaothờiChiếnQuốcviết.(18).Sửchỉ“SửKý”doTưMãThiênViết,Hánchỉ“HánThư”doBanCố

thờiĐôngHánviết.(19).HứaTĩnh,tựVănHưu,quyển38.(20).ChungDo,tựNguyênTrường,quyển13.(21).MộttrongcácchứcTùngsự.

(22).LưuphủTrưởnglại:tênchứcquan,làvịTrưởnglạilưulạiphủThừatướngđểxửlýcácviệctrongphủ.(23) TỳDiêmHiệuÚy:Chức danh do LưuBị đặt ra khimới vào Thục,

chuyênlosảnxuấtvàkinhdoanhmuối.(24).TêntựcủaSầmThuật

QUYỂN12-ĐỖ,CHU,ĐỖ,HỨA,MẠNH,LAI,DUẪN,LÝ,TIẾU,KHÍCHTRUYỆN.

ĐỖVITRUYỆNĐỗVi tựQuốcPhụ,ngườihuyệnPhùquậnTửĐồng,khicònnhỏ theo

họcNhậmAnngườiQuảngHán.LưuChươngdùnglàmTòngSự,(Vi)cáobệnh từquan.KhiTiênChủanđịnh ÍchChâu,Vi thường tựnhậnbịđiếc,đóngcửakhôngrangoài.NămKiếnHưngthứba,ThừaTướngLượngnhậmchức ÍchChâumục,khéo léogiảnướcviệc tuyểnchọnnghêngđón tất cảnhữngngườiphẩmhạnhnổitiếnglâunay.LấyTầnMậtlàmBiệtGía,NgũLươnglàmCôngTào,VilàmChủBộ.Vimộtmựctừchốimàkiệucứđưađi.Đếnnơi,LượngdắtVivàogiớithiệu,Vivẫntỏýchốitừ.LớntiếngmàVikhôngnghethấy,bènmời(Vi)ngồi,traochogiấyviếtrằng:”Từngnghe,việcthihànhchínhđứcđãtrảiquacơnkhaokhát,trongđụcđôidòng,khôngthểgặpnhau.CácvịVươngNguyênThái,LýBáNhân,VươngVănNghi,DươngQuýHưu,ĐinhQuânCán,anhemLýVĩnhNam,VănTrọngBảothườngkhenngợicaochí(củangài,làmtôi)chưagặpmặtmàngỡnhưbạncũ.(Tôinay)thấpkémchỉcóhưdanh,thốnglĩnhquýchâuthậtlàđứcbạcmàphảigánh trọng tráchnên longhĩưu tư.ChúaCôngnay tuổimớivừamườitám,tínhcáchnhântừtưchấtthôngtuệ,lạicólòngkínhđứcnhượngsĩ.NgườitrongthiênhạđềutưởngnhớHánthất,(tôi)muốncùngngàinhânkhitrờithuậnlòngdân,phùtrìminhchúa,kiếnlậpcônglaohưngthịnhsâudày,ghi lạihuânnghiệpvàotre lụa.Cònnhưngaichorằngkẻhiênngườingukhôngthểcùngmưusự,cốtìnhdứtbỏ,tựgiữlấymìnhchínhlàtựmìnhchịuuỷkhuấtvậy.”Vivẫnkêuxingiàyếuđòivề.Lượnglại lấygiấyviếtrằng:”TàoPhitiếmngôi,thíchúa,tựlậplàmvua,cócáitiếngtămgiantrácủaloàirồngđấtchórơm.(Tôi)Muốncùngchưvịhiềngiảnhânlúcsựtàácsaitráicủanóđãrõràng,dùngchínhđạomàtiêudiệt.Ngài(tínhcách)đặcbiệtchưacólờigìchỉbảochonhauđãmuốnquayvềnơisơndã.(Tôi)TuânphụnglạiphảiđạihưnglaodịchđivềNgô,Sở.Nayngườiđềubậnrộn,hãytạmđóngcửachămloviệcruộngđông,dưỡngsứcdânnuôisảnvật,lạisửasangquânđội, đợi chờ cơhội rồi saumới ra đánh.Có thểkhiến cho línhkhôngphảiđánhnhau,dânkhôngphải laodịchmàanđịnhđượcthiênhạ.(Tôichỉmong)Ngàigánhvácviệclấyđứcgiúpđờimàthôi,khôngđòihỏingaiphảithamdựviệcquân.Saongàimáumắnđòivềlàmvậy!”(Lượng)KínhVinhưvậy.BáiVilàmGiánNghịđạiphu,cũnglàtheonguyệnvọng(củaVi).NgũLươngtựĐứcsơn,NgườiđấtNamAnquậnKiệnVi.Nổitiếngtiết

tháo,giỏiNhohọc.LàmTòngNghịLang,được thăngGiánNghiđạiphu,NgũQuanTrunglangtướng.

CHUQUẦNTRUYỆNChuQuầntựTrọngThực,ngườiLãngTrungquậnBaTây.Cha(Quần)là

ThưtựThúcBố,lúcnhỏtheohọcDươngHậungườiQuảngHán,danhtiếngngangvớiĐổngPhù,NhậmAn.Vàiba lầnđượcgọi (ra làmquan)nhưngcuốicùngđềukhôngtới.Ngườiđươngthờihỏirằng:Sách“XuânThuSấm”cónói:‘ThaythếnhàHánlà‘ĐươngĐồCao’,lờinàynghĩalàsao?Quầnnói:“ĐươngĐồCaolà(nhà)Ngụyđấy.”Kẻcóhọctrongvùngngầmtruyềnnhaulờinày(củaThư).QuầnđượcThưdạydỗtừthưởbé,chuyêntâmvàoviệcxétthờitiết.Nhà(Quần)giàunhiềunôbộc,trongsândưngmộtngôilầunhỏ,thườngsaigianhânluânphiêntúctrựcquansátthiêntượngbấtkểngàyđêm,vừathấymộtbiểuhiệnnàolậptứcbáovớiQuầnđểQuầntựthânraxemxét.Vì vậyhễ có thayđổi thời tiết, không cógì (Quần) không trôngthấy,dođólời(Quầnnóivềkhíhậu,điềmtriệu)đaphầnchínhxác.ChâuMụcLưuChươngmờilàmSưHữuTòngSự.TụcHánthưchép:”NămKiếnAnthứbảy,ViệtTâycónamtửhoáthành

nữnhân.lúcấyQuầnnóithờiAiĐếđãtừngcóchuyệnnày,đâylàđiềmsắpcóviệcthaytriềuđổiđại.ĐênnămKiếnAnthứhaimươilăm,HiếnĐếquảnhiênnhậnphongvềSơnDương(1).Thángmườinăm(KiếnAn) thứmườihai,cósaochổivớiđuôichimthuầnxuấthiệnởđịaphậnKinhChâu.QuầnnóiấylàđiềmKinhChâuMụcchếtvàmấtđất.Mùathunămsau,LưuBiểuchết, Tào Công dẹp yênKinhChâu. Thángmười hai năm (KiếnAn) thứmườibảy,cósaochổivớinămquầng.Quầnnóiấylàđiềmcácthổhàođịaphươngcátcứmiền tâyđềumấtđất.Lúcbấygiờ,LưuChươngchiếmÍchChâu, Trương Lỗ chiếmHán Trung, Hàn Toại chiếm Lương Châu, TốngKiếnchiếmPhuHãn.Mùađôngnămsau,TàoCôngsaiThiênTướngđánhLương Châu. Năm (KiếnAn) thứmười chín, (Tào Công) bắt được TốngKiến; Hàn Toại chạy vào Khương Trung rồi bị giết.Mùa thu cùng năm,ChươngmấtÍchChâu.Mùathunăm(KiếnAn)thứhaimươi,TàoCôngtấncôngHánTrung,TrươngLỗrahàng.TiênChủbìnhđịnhđấtThục,anbài(Quần)làmNhoLâmHiệuuý.Tiên

ChủmuốncùngTàoCôngtranhđoạtHánTrung,hỏiQuần.Quầnđáprằng:”Đượcđấtmàkhôngđượcdân.Nếutiếnquânvàochỗhẻolánhxaxôi,tấtgặp bất lợi, phải cẩn thận đề phòng!”Thời ấyChâuHậu bộTưmãThụcQuậnTrươngDụcũnghiểuviệcchiêmbốc,tàivượtquáQuần,DụtựNamHoà,canTiênChủrằng:”KhôngnêntranhchiếnHánTrung,raquântấtbấtlợi.”TiênChủkhôngdùnglờiDụ.Qủanhiênđượcđấtmàkhôngđượcdân.(TiênChủ)saibọntướngquânNgôLanLôiĐôngtiếnquânvàoVũĐô,đềuchếtchẳngquayvề,đúngnhưlờiQuầnnói.VìthếcửQuầnlàmMậuTài.

Dụlạinóiriêngvớingườirằng:”SaoTháiTuếởphươngCanhTí,thiênhạcóviệcđổitriều.KhísốhọLưuđãhết.ChúaCôngđượcÍchChâu,sauchínnăm,vàokhoảngDầnMãothìmất.”Ngườiấymậttrình(vớiTiênChủ)lờiấy.TrướcTiênChủcũngLưuChươnggặpgỡởPhùThành(2),DụlàmTòngSựchoChương,ngồihầubêncạnh.TiênChủnóivuirằng:”XưatôiởhuyệnTrác(3), (huyện ấy) đặcbiệt cónhiềungười rậm râu.Đông tâynambắcđêu làcác loại râu.TrácLệnhgọi làChưmaonhiễuTrác(4)”.Dụ liềnđáp rằng: ”Khi trước có người làmTrưởng ở vùngLộ đất ThượngĐảng,đượcthănglàmLệnhởhuyệnTrác.Sautừquanvềnhà,ngườiđươngthờinếuviếtra,ghilàLộtấtthiếuTrác,ghiTráclạithiếuLộbènviếtlàLộTrácquân.(5)”TiênChủvốnkhông râu,vìvậyDụmớiđemchuyệnnày ranói.TiênChủ(đốivớitruyệnngàyấy)vẫnômgiữtronglòngchẳngbỏqua.Naylạicàng thêmgiậnvì lờinói (Dụ)mới tiết lộ ra,bèn(lấycớrằng)DụcảntranhchiếnHánTrungkhôngchínhxác, giamDụvàongục, rồi đemgiết.GiaCátLượngđângbiểuxintộicho.TiênChủđáprằng:Hoalanthơmngátnảynởcửangoài,khôngthểkhôngbẻ”.Đem(xác)Dụbêungoàichợ.Saunày,nướcNguỵđược lậpnên,TiênChủquađờiđềunhưDụđãđoán.Dụhiểutướngthuật,mỗilầngiơgươnglênsoiđềutựbiếtmìnhsẽphảitộitửhình,vìthếthườngđánhrơigươngxuốngđất.Quầnchết,conlàCựkhôngtruyềnđượcthuật(chiêmbốc).

ĐỖQUỲNHTRUYỆNĐỗQuỳnhtựBáDu,ngườiThànhĐôthuộcThụcQuận.Thưởnhỏtheo

họcNhậmAn,chuyênnghiêncứuthuậtanđịnh.LưuChươngmờilàmTòngSự.TiênChủthuđượcÍchChâu,lĩnhchứcMục,dùngQuỳnhlàmNghịTàoTòngSự.HậuChủlênngôi,bái(Quỳnh)làmGiánNghịĐạiPhu,sauthănglênTảTrungLangTướng,ĐạiHồngLư,TháiThường.(Quỳnh)Làngườitrầmtĩnhítlời,đóngcửgiữmìnhkhôngmàngthếsự.TưởngUyển,PhíVĩđều trọng tàinăng.Tuykiến thứcởvàobực thâmsâu, lúcđầukhôngdựavàothiênvănđểđưaraluậnthuyếtcủamình.BậcdanhnhođờisaulàTiếuChutừnghỏikiếngiải(củaQuỳnh)vềchuyệnnày.Quỳnhđáprằng:„Muốnhiểuthuật(xemthiênvăn)nàylàrấtkhó.Cầnphảigánhvácnhữnggìmìnhnhìnra,phânbiệtrõhìnhtháicủanó,lạikhôngthểthôngbáochomọingườicùngbiếtđược.Ngàyđêmkhổsở,rồisaumớibiếtrõsựtình,lạisợviệcbịtiếtlộra.Khôngnhư(người)khôngbiết(xemchiêmbốc)nhìnthấymàlạilàkhôngnhìn ravậy.’’Chunhânđóhỏi: „XưaChuTrưngQuân(6) cho rằngđươngđồcaolàNguỵ(7),saocâuấylạicónghĩanày?’’Quỳnhđáp:„Nguỵvốnchưacótên.Đươngđồnhicaolàphéptắcthánhnhândùnglờimànóicho ta nghe vậy.’’ Lại hỏi Chu rằng: „Có thấy lại có điiêù gì kỳ quáichăng?’’Chuđáp:„Cònchưathôngsuốtlàchuyệngì.’’Quỳnhlạinói:„Từcổquandanh,chứcvịkhôngcóchữTào.BắtđầutừđờiHánđếnnay,quandanh,chứcvịtậncùngbằngchữTào.SửquangọilàChúcTào,ngườihầugọilàThiTào.Đâychắclàthiênývậy.’’Quỳnhthọhơntámmươituổi,chếtvàonămDiênHithứmườiba.SángtácHànThivănchươnghơnmườivạnchữ,khôngdạyhọctrò,tàihọckhôngcóngườithừakế.Chuđượcnhờlờitinhmỹ, lâu saumớibèn cảmxúcnói rõphép tắc: „XuânThu truyệnghiTháitửcontraiTấnMụcHầutêngọilàCừu(8),emtênlàThànhSư(9).Thầy(ĐỗQuỳnh) lại nói:Lạ thay chuyện cái tên của con bậc quân vương!VợhiềngọilàPhi,vợchồngoánhậnnhaugọilàCừu.NayvuađặttênconlàCừu,emlàThànhSư.Đấyphảichănglàtriệuchứngđầutiêncủathờiloạnlạc, em thay thế anh? Sau này quả nhiên như lời (thầy - ĐỗQuỳnh) giảithích.ĐếnthờiHánLinhĐếđặttênhaiconlàSửHầu,ĐổngHầu(10)rồilậplàmvua,sautấtcảđềubị truấtxuốnglàmchưhầu,cùngvới lờigiải thíchcủa thầy là tương tự đó.TiênChủhúy ”Bị”, nghĩa là ”đủ”.HậuChủhúyThiện,nghĩalà”traocho”.ÝlàhọLưuđãhoànbịnaytraochongườikhác.ÝnghĩavượtxaviệcMụcHầu,LinhĐế(đặttênchoconcháu).Ngàysauhoạn quan Hoàng Hạo lộng quyền trong cung đình. Năm Cảnh Diệu thứnăm,mộtcâyđạithụtrongcungbỗngdưngvôcớbịgãy.Churấtlobuồn,không biết ngỏ cùng ai, bèn viết lên gốc cây rằng: ”Đông đúcmà to lớn,

đếnkỳhạnmàhộitụlại,đãhoànbịthìtraolại,saocóthểhồiphụcđược?”Đôngđúc(chúng)nghĩalà”Tào”(đôngđúc)vậy.Ngụynghĩalàtolớnvậy.Đôngđúcmàtolớn.Thiênhạhộitụởđó(ởchỗTàoNgụy).Hoànbịrồitraochongườikhác,thìlàmsaokếlậpđượcnữa?Thụcmấtnước,tấtcảnhữnglờiChunóiđềuứngnghiệm.Chunói:„Điêùnàytuytựdotatìmtòisuynghĩđoán ra nhưng cũng có nguyên nhân là do lời của Chu Quân truyềnmãitrongtai,tuyệtkhôngcóthầnthánhgìmàmộtmìnhtựnghĩraviệckỳlạđếnnhưvậy.’’

HỨATỪTRUYỆNHứaTừtựNhâmĐốc,ngườiNamDương.ThờLưuHilàmthầy,giỏicái

họccủaTrịnhthị,nghiêncứuDịch,Thượngthư,Tamlễ,Maothi,Luậnngữ.TrongnhữngnămKiếnAncùngbọnHứaTĩnhtheođườngGiaoChâuvàoThục.Đương thời lạicóThụcQuânHồTiềm,TựlàCôngHưngkhôngrõquêởvùngnàotrongđấtÍch.Tiềmtuyhọcthuậtkhôngsâurộngnhưngkiếnthứctráchviệthơnngười,khuônmẫuchếđộcủatổtông,phéptắctiêuchuẩncủatanglễtấtcảchỉcầnvạchvẽdướiđất,cấttaycóthểchỉrõrađược.TiênChủanđịnhđấtThục, (thấy) trảiqua thángnămchịunhiều tao loạn,việchócuykémlụnbạibèngomgóptụtậpkinhđiểnthưtịch,chọnlọchọcsinh.LấyTừ,TiềmđềulàmHọcSĩ,cùngbọnMạnhQuang,LaiMẫnquảnlýcoisócviệcsancảiluậtcũ.Gặpnhiềuchuyệnvìcôngviệcmớibắtđầuthườngphảibànbạcthảoluậnnhữngchỗchưaminhbạch.Từ,Tiềmluânlưumâuthuẫnvớinhau.Bỉbaiđộcđịa,phẫnnộtranhhành,bộclộrahếttronglờinóisắcmặt;Thưtịchcócũngnhưkhông,chẳnghềchungsứcgiúpđỡlẫnnhau,thườngchỉtìmchỗcôngkíchbàibác,làmcảhaiđềuchấnđộng.Tâmchíđểmãiởchỗkhenmìnhchêngười.TiênChủ lấy làmlo lắngmuốn tách(haingười)ra,tụtậpbáchquan,saiconhátgiảdungmạohaingười.Bắtchướctìnhcảnhhaingườitranhbiệncãilộn,tấunhạcuốngrượu,lấyđólàmvui.Lúcđầu(conhátđónggiả)đôibêncậtvấnnhaubằnglời lẽđạolý,saulà(thểhiệnsongphương)gâygổvớinhaubằnggậybằngdao.Cócôngdụnglàmmọingườicảmđộngthiết tha.Tiềmchết trước.TừdướithờiHậuchủdầndầnthănglênđếnĐạitrườngthu,rồichết.TônThịnhnói:Thụcítnhântài,xưachỉcóbọnTừTiềmlàđềuthônghiểu

cáilẽtảiđạovậy.Con(Từ)làHuânkếthừasựnghiệpcủacha,lạilàmBácSĩ.

MẠNHQUANGTRUYỆNMạnhQuangtựHiếuDụ,NgườiLạcDươngthuộcHàNam.Đồngtộccủa

TháiUýnhàHánMạnhÚc.TụcHánThưchép:Úc,emcủaTrungThườngThịMạnhBí.VàoCuốithờiLinhĐế(MạnhQuang)lamGiảngởbộLại.KhiHiếnĐế

thiênđôvềTrườngAnbènbỏtrốnvàoThục.ChaconLưuYênlấylễtânkháchmà đối đãi. (MạnhQuang) thông tỏ vạn vật, hiểu rõ thế sự, khôngsáchnàochưađọc,kiếngiảivềtamsửcựckỳsắcbén,sởtrườngởcácđiểncốHán triều.Giỏidùngnghĩa lýCôngDươngXuânThuchâmbiếmmócmáyTảThị,mỗilầncùngLaiMẫntranhluậnýtứcủahaisáchnàythườngcướplờimànóiầmĩồnào.TiênChủanđịnhÍchChâu,(MạnhQuangđược)bái làmNghịLangcùngbọnHứaTừchưởngquảnviệc thiết lậpphápđộ.Hậu Chủ lên ngôi, (Mạnh Quang) làm Phù Tiết lệnh, Truân Kỵ hiệu uý,TrưởngNhạcThiếuphủ,rồithănglàmĐạiTưNông.NămDiênHithứchín,có lệnhđaịxá,Quangởgiữađámđông tráchĐại tướngquânPhíYrằng:„Ngườitađạixáthiênhạ,(làvàolúc)vạnvậtkhôhéo,khôngphảilàđiềuthích hợpmàminhquân thịnh thế nên làm. (Khi)Suybại khốnđốn cùngcực,bấtđắcdĩmớiphảilàm,rồisaubèncóthểquyềnbiếnmàhànhsự.NayChúa thượngnhân từhiềnđức, trămquanxứngđángvớichứcvụ,cómốinguynàohiệnratrongsớmtốihaychuyệnnghiêmtrọngnàotreolơlửngmàlạicânnhắcviệcthựchànhânđiểnthihành,banơnchoácnhângianđảngnhưvậy?Lạinhưchimưngchimcắttừđầuđãđisănbắtmàbăngquacánhđồnglạiđượcthatội,trênphạmthiênđạo,dướitráinhântình.Lãophugiàyếu,khônghiểuquycáchpháptrị,riêngnóivềtưphápkhótheokinhđiểntừxưa,đànhvuivẻsửasoạnngămxemtàibađẹpđẽ,ướcmongtựanhờđứcsáng.“Ychỉlậtđậtcungkínhcốnhậnlỗimàthôi.Quangchêtráchphêphánđếnđauxótphầnlớnlànhưvậy,cốtìnhnóivớiđạithầnphụchính,khôngnghĩ dến chuyện làmđẹp lònghaynể nang tước vị của ai.Vì thườngnóithẳngkhôngtránhné,(cùngthời)cónhiềungườikhôngbằnglòng.BọnTháiThườngQuảngHánĐàmThừa,HoaDươngQuốcChíchép:ThừatựCôngVăn,từnggiữchứcQuậnthủ

Thiếuphủ.QuangLộcHuânHàĐôngBùiTuấntuổi tác tưcáchđềuởdướiQuang

nhưngleolênchiếmhàngtrên,đượcđốiđãihơnQuang,đạiđểlàvìthế.Phó sướng Bùi thị gia ký chép: Tuấn tự Phụng Tiên, Em của Nguỵ

ThựơngThưlệnh(Bùi)Tiềm.AnhrểTuấnlàmTrưởngSửtrongđấtThục,Tuấn đi tiễn, lúc ấymới hơnmười tuổi, nhân gặp thờiHánmạt đại loạn,không quay lại được. Chẳng bao lâu trưởng thành nổi danh, được người

Thụctiếncửvàochứcvịquantrọng.Con(Tuấn)làViệtlàmĐốcquânnướcThục,ThụcmấtnướcchuyểnvềLạcDương,đượcbáilàmNghịLang.VănsĩhậutiếnlàKhướcChínhthườngtheoQuanghọchỏithươnglượng.

QuanghỏiChínhTháiTửhọcsáchbaogồmđượcnhữngđứctínhgìthìlàtốtnhất.Chínhđáprằng:„Thờchamẹthànhkhẩncungkính,sớmtốikhônglườibiếng,đólàphongđộcủaThếtử.Khitiếpđãibáchquancửchỉhiểnlộra vẻkhoandungnhân ái.“Quangnói: „Như lý lẽ củangài nghemọi giađìnhđềuphảicó,naycâuhỏicủatôilàmuốnbiếtcânnhắcmưulượctàitríđiềuhoàtheocáchrasao.“Chánhnói:„CáiđạocủabậcThếtửlàởchỗcóchívui lòng tận lựckế thừađại thống, rồikhôngđược tuỳ tiện làmtheoýmìnhmàlạihoàibãotàibađiềubátởtronglòng.Quyềnbiếnmưulượctuỳthờimàhiểnlộ,nhưcónhưkhông,thìmớicóthểyênđịnhđượcnhữngviệccầnthiếtchăng?“QuangthấyChínhcẩnthậnphùhợpkhôngphảilàkẻbànluậnbuôngtuồng,bènnói:„Tôihaynóithẳng,khônghềnétránh.Mỗilầnbắntênlàcóíchchokhuyếtkhẩu,làmchongườiđờimỉamaioánghét.Màxemýtứcủangàicũnglàrấtkhôngưalờilẽcủatôinênbànluậncóchỗhấptấp.Naythiênhạchưađịnh,mưukếsáchlượclàquantrọngnhất.Mưukếsáchlượcdùtựnhiênmàcónhưngkhôngcókhảnăngcưỡngépmànghĩrađược.BâygiờTrùquânđọcsách,coinhưđứngbắtchướcchúngtakiệtlựchọchỏithậtnhiềukiếnthứcđểđốiphóvớicâuhỏi.Giốngnhưanhhọctròtra cứu đường lối trình bày bài thi để cầu tước vị! Đấy là việc gấp đó.“ChánhcholờiQuanglàrấtđúng.SauQuangmắctộibịcáchchức.Hơnchínmươituổichết.

LAIMẪNTRUYỆNLaiMẫntựKínhĐạt,ngườiNghĩaDươngthuộcTânDã,làhậunhâncủa

LaiHấp(11).Cha(LaiMẫn)làDiễmtừnglàmchứcTưKhôngdướithờinhàHán.HoaKiệuHậuHánthưchép:Diễmhọcgiỏikhiênnhượng,mởtrườngnuôihọcsinh, tuổi trẻđãđịavịhiểnhách, thờiLinhĐế làmđếnchứcTưKhông.ThờiHánmạtđạiloạn,MẫntheoanhrểchạyvàoKinhChâu.Anhrể(Mẫn)tênHoàngUyểnlàcháucủabàLưuChương.VìvậyChươngsaingườiđónvợ (chồng)Uyển.MẫnbèncùngchịvàoThục, thường làm tânkháchcủaChương.(Mẫn)baoquátthưtịch,thíchđọcXuânThuTảThị,đặcbiệt tinh thông ý nghĩa cổ thư Thương, Nhã; giỏi văn chương chính đạo.TiênChủanđịnhÍchChâu,anbàiMẫnlàmĐiểnHọcHiệuuý.ĐếnkhilậpTháiTửdùngMẫnlàm(TháiTử)GiaLệnh.HậuChủnốingôi,dùng(Mẫn)làmHổBônTrunglangtướng.ThừatướngLượngđóngởHánTrung,mờiMẫn làmQuânTếTửu,PhụQuân tướngquân. (Mẫn)phạmphápphải rờichứcvụ.Lượngtậpcótruyềnlạirằng;„TướngquânLaiMẫnnóivớithượngquan

rằng:‚Tânnhâncócôngđứcgìmàtranhdànhvinhdiệutađượcbancho?Mọingườicùngghét ta làvìcớgìvậy’?Mẫntuổicaongạomạnlàmtrái,sinh ra lời oán thánnày.Khi xưaThànhĐomới anđịnhđã cóngười chỉtríchMẫnlàmloạnquầnthần,TiênĐếlấylẽtếnhịkhiviệcmớiyên,vìvậybèn nhẫn nạimà thu nạp. SauLưuTửSơ(12) chọnMẫn làmTháiTửGiaLệnh,TiênĐếchẳngđẹplòngnhưng(nểLưuBa)khôngnỡcựtuyệt.HậuChủkếvị,taumêkhônghiểuđượcngười,bènlạiđềbạtlàmTướngQuânTếTửu,(thật)ngượcvớíýkiếnthâmsâucủangườitrướcđãbìnhluận,làmtrái chỗ bài trừ xa lánh (Mẫn) của TiênĐế, vốn là để có thể thành khẩnkhuyếnkhíchngườihènmọnkẻbìnhthườngtheođạonghĩatuântheođạonghĩa.Nayđãkhông thể, dângbiểu (choMẫn) thôi chức, sai đóngcửa tựngẫmlỗilầm.”SaukhiLượngchết,(Mẫn)trởvềThànhĐôlàmĐạiTrườngThu,lạibị

miễn chức. Sau lại được thăng thêm lần nữa làmQuangLộcĐại phu, lạiphạmlỗibịcáchchức.Trướcsaubịtráchmắngbiếmtruấttướcchứcđềuvìlời lẽ không giữ lễ tiết, hành vi trái với đạo lý.Đương thờiMạnhQuangcũngvìnhữngchỗthenchốttinhtếkhôngthậntrọngmàtạothànhnghịluậnmột thời, nhưngvẫncònhơnMẫn, cùngcácbậckỳ túchọc sĩ trong triềukínhlễ(lẫnnhau).MẫnvốndòngdõidanhgiađấtKinhSở,lạilàthuộchạcũcủa(HậuChủlúccònlàm)Đôngcung,đượchưởngânhuệđặcbiệtnênmấylầngiángrồilạithăng.SaulấyMẫnlàmChấpThậntướngquân,muốnlệnh(choMẫn)giữđịavịquantrọngmàtựbiếtgiớihạnbảnthân.(Mẫn)thọ

bẩymươituổi,chếttrongnhữngnămCảnhDiệu.ConMẫnlàTrung,cũngbáclãmcổkim,kếthừatướcphongcủaMẫn,cùngbọnThượngThưHướngSunghếtlònghiệptrợĐạitướngquânKhươngDuy.Duyrấtyêuquý,dùnglàmThamQuân.

DUẪNMẶCTRUYỆNDuẫnMặctựTưĐiềm,ngườihuyệnPhùquậnTửĐồng.ÍIchChâuphần

lớnthíchlốihànhvănmớimàkhôngcoitrongtừchươngđiểncố.Mặchiểu(vănmới)làkhôngsâusắc,bènviễnduđếnKinhChâu,theohọccổvănởcácvịTưMãĐứcTháo(13),TốngTrọngTử(14).Cácloạikinhsáchthảyđềuhiểubiết,lạitậptrunghọchỏitỉmỉTảThịXuânThu.TừLưuHâmđiềulệ,TrịnhChúng,chaconCổQuỳ,TrầnNguyên,PhụcKiềnchúthuyếttấtcảđạilượcđềunoitheomàhọcthuộckhôngcầnxemlạibảngốc.TiênChủlấyÍchChâu,lĩnhchứcMục,dùng(Mặc)làmKhuyếnHọcTòngSự.ĐếnkhilậpTháiTử,(TiênChủ)lấyMặclàmBộc,giảng(XuânThu)TảThịtruyệnchoHậuChủ.HậuChủ lênnốingôi,bái (Mặc) làmGiánNghịĐạiphu.ThừaTướngLượngđóngởHánTrung,mời(Mặc)làmquânTếTửu.Lượngchết,(Mặc) trởvềThànhĐôđượcbái làmTháiTrungĐạiphurồichết.Con làTôngnốinghiệp,làmBácSĩ.TốngTrọngTửvềsauởnướcNguỵ.NguỵLượcchéprằng:”Con(củaTốngTrọngTử)cùngNguỵPhúngmưu

phản,nhận tội chết.NguỵThái Tử viết thư trả lờiVươngLãng rằng:XưaThạchHậucùngChuHu(15)qua lại, cha là (Thạch)Thướcbiết trước rằngchúngsẽlàmloạn.HànTửthânvớiĐiềnTô,MụcTửnhậnralàngườinhânhậu.Từtrướcquântửngaodutấtcóchốncónơi,ởđâuắtcũngthànhkẻĩ,chuyệnđólàcóthật.Chaoôi!TốngTrungkhôngcócáisángsuốtđểhiểuconmình như họThạch, rất lo buồn trước cái hoạ này.Nay dẫu vậy vẫnthànhthậtmongcầulàmviệctrudiệtngườithân,giữvữnglễtiếtcủakẻthầntử,cóthểcholàcaothượngvậy.”

LÝSOẠNTRUYỆNLýSoạntựKhâmTrọng,ngườihuyệnPhùquậnTửĐồng.ChalàNhân,

tựĐứcHiền,vớingườicùnghuyệnlàDuẫnMặcđiKinhChâutheohọccácvịTưMãHuy,TốngTrung.Soạnkế thừađầyđủ sựnghiệp (của cha) lạitheoMặcgiảnggiảiphân tíchnghĩa lýNgũKinh,Chư tử.Khôngcó sáchnàokhôngđọcqua.Lạithêmhiểubiếtsâurộngnhiềumôn.Sốhọc,bóitoán,chữabệnhbốcthuốc,cungnỏ,cơgiới(16)đềusuyngẫmđếncùngcực,đâuvàođó.Lúcđầu làmthư táởChâusau làmThượngThư lệnhsử(17).NămDiênHithứnhất,HậuChủlậpTháitửlấySoạnlàmThứTử(18) thănglàmBộc(19), sau chuyển làmTrungTánTrungĐại phu,HưũTrung lang tướngvẫnphụngthịTháiTử.TháiTửmếnmộ(Soạncó)kiếnvănquảngbác,rấtyêu quý. Nhưng (Soạn) thân thể gầy nhỏ, thịch cười nói đùa cợt, vì thếkhôngđạt được sựkính trọng củangười đời.Soạn (lại) cổvănnhưDịch,ThượngThư,MaoThi,TamLễ,TảThịtruyện,TháiHuyềnchỉquyđềudựavàomẫumực củaGiả,Mã(20)mà khác vớiTrịnhHuyền(21).CùngVươngthị(22)ngăncáchkhubiệtchưatừnggặpgỡtraođổivớinhausongýtứkiếngiảigóplạiphầnlớntươngđồng.ChếttrongnhữngnămCảnhDiệu.ĐươngthờicòncóHánTrungTrầnThuật,tựlàThânBácũngbáchọcđatàisoạnThíchVấnbảythiênđượcnhắcđếntrongÍchbộkỳcựutruyện,từngtrảiquađịavịTháithúởbaquận.

TIÊUCHUTRUYỆNTiêuChutựDuẫnNam,ngườiởthuộcquốcTâySungvùngBaTây.Cha

(củaChu)làTịnh,tựVinhThuỷ,nghiêncứukỹThượngThư(23),đồngthờihiểubiếtsâuxanhiềuliệukinhsáchvàĐồ,Vĩ(24).Châuquậnthỉnhmời,đềukhôngchịunhận.Châu lạiđặt làmGỉaSưHữuTòngSự.Chu lúcnhỏmồcôi,sốngvớimẹvàanh,đếnkhitrưởngthànhđammêcổsựkiêntrìhọctập,nhànghèomàchưatừnghỏiđếnchuyệntàisản.Thườngtụngđọcsáchvởđiểntịch,mừngrỡcườimộtmìnhquêncảănngủ.Thamcứutinhtườnglụckinh,văn thơcànggiỏi.Hơihiểu thiênvăn,nhưngkhôngchuyên tâmvàođó.Vănchươngchưtửchẳngcólòngnghĩtới,khôngnoitheobấtcứmộtai.Mìnhcaotámthước,tướngmạomộcmạcgiảndị,tínhcáchkhiêmnhườngthànhkhẩnkhônggiảdối,chẳngcótàibiệnbácnhanhnhạynhưngẩntàngkiếnthứcthôngtuệ.Trong những nămKiến Hưng, Thừa tướng Lương lĩnh Ích ChâuMục,

lệnhchoChulàmKhuyếnHọcTòngSự.Thục Ký chép: Lần đầu Chu yết kiến Lượng, tả hữu (của Lượng) đều

cười.Khi(Chu)đãđira,cóviênquanđềnghịkhôngcườinữa,Lượngnói:”Tangồitrêncònkhôngnhịnnổi,huốngchitảhữu.”Lượngchếtnơiđấtđịch,Chuởnhàngheđượctin tứcliềnhoảtốcchạy

đến.Lúcđócóchiếuthưngănchặncấmđoán,chỉmộtmìnhChunhờnhanhchânmà đi được tới nơi. Đại tướng quân Tưởng Uyển lĩnh Thứ Sử (ÍchChâu),dời(Chu)làmĐiểnHọcTòngSự,đứngđầuviệchọctrongchâu.Hậu Chủ lập Thái Tử, lấy Chu làm Bộc(25), rồi chuyển làmGia Lệnh.

ĐươngthờiHậuChủrấthayrangoài,đichơicácnơi,tiếngxấuhưởnglạccàngthêmlanrộng.Chudângsớcanrằng:”XưaVươngMãng(26)bạivong,anhhàocùngquậtkhởi,chiếmcứchâuquận,muốnđoạtthầnkhí(27).Lúcđóhiềntàichísĩsuynghĩmongmỏicóchỗđểtheovề.Chưahẳnlà(cânnhắc)ởđiểmthếlựclớnhaynhỏmàchỉởchỗđứcdàyhaymỏng.CanhThuỷ(28),CôngTônThuật(29)thờibấygiờđềucóvâycánhrấtnhiều,thếlựcmạnhmẽ,tuyệtchẳngkiềmchếhammuốnphóngđãng,lườilàmviệcthiện,săntìmđồănuống,khôngbiếtquantâmđếndântình.KhiThếTổ(30)mớiđếnHàBắc,bọnPhùngDị(31)khuyênrằng:‘Hànhvicủangười(cầmquyền)đươngthờilàkhông thể theođược.’ (ThếTổ)bènxét lạicácvụánoan, tiếtkiệmchidùng,luôntuântheophápđộ.Bởivậybắcchâucangợi,thanhdanhvangxakhắp bốn phương. Vì thế Đặng Vũ(32) từ Nam Dương đuổi theo; NgôHán(33),KhấuTuần(34)chưabiếtThếTổmàởxađãnghevềđứcđộviệclàmnêndungmưukếquyềnbiếnkhởisựởNgưDương,ThươngCốc,dùngkỵ

binhđếnđón(ThếTổ)vềNghiễmA.NgoàiraxemlềlốiphongtháimàhâmmộphẩmhạnhđếnmứcmắcbệnhvẫnmangtheoáoquancốđếnđểnươngnhờnhưbọnBiDung,CảnhThuần,LưuThựcđếmkhônghếtđược.Nhờđócó thể từ yêú hoámạnh, giếtVươngLang(35), nuốtĐồngMã(36), bẻXíchMi(37)làmthànhđếnghiệpvậy.ĐếnkhiđóngtạiLạcDương,thườngmuốnkhinhxuấtrangoài,xagiáđãđượcđánhra,DiêuKỳ(38)canrằng:‘Thiênhạchưađượcyênbình,thầnquảthậtkhôngchịuđượcthấybệhạvìnhữngviệcnhỏnhặtmàtínhchuyệnrangoài.’(ThếTổ)lậptứcquayxevề.ĐếnlúcđánhNgỗiHiêu (39), giặc cướp ởDĩnhXuyên nổi dậy. Thế Tổ đã về đến LạcDương, chỉ sai Khấu Tuần đến (DĩnhXuyên đánh dẹp). Tuần nói: ‘DĩnhXuyênvìbệhạđiđánhgiặcnơixa,chonêngiantặclàmphản,chưabiếtbệhạđãvềtới,sợkhôngcócơhộimàđầuhàng.BệHạtựthânđếnnơi,phảntặcDinhXuyên tấtsẽ lập tứcquyphục.’ (ThếTổ)bèn tớiDĩnhXuyên, rốtcụcnhưlờiTuầnnói.Cốsựkhôngcóviệcgìgấp,khôngthammạomuộirathành;khichuyệnkhẩnyếuđến,khôngtheohammuốntựcầuan,củabậcđếvươngcólòngmongcầuđiềuthiệnxưalànhưvậy.Truyệncũchép:‘Trămhọkhôngtínhtrướcbướccậynhờ’,thành(đượcđạinghiệp)làvìlấyđứclớnlàmđầumàthôi.NaynhàHángặpvậnkhígiannan,thiênhạchiaba,đúnglàlúckẻsĩmongmỏichờtrôngbậcanhhùngsángsuốtvậy.Bệhạlàngườichíhiếu,đểtangquábanăm,hễnhắcđến(tiênđé)làrơilệ,dùchồngchấtxótthươngmàkhôngquáđộ.Lạikínhngườihiền,dùngngườitài,khiếnchohọtậnhếtkhảnăng,đãđầyđủlạicàngthêmyênổn.Vìthếtrongnướchoàhợp thốngnhất, lớnnhỏcùngchungsức.Thầnkhông thểdãibàygìđượcnữa. Song thần không đảm đương nổi một nguyện vọng lớn lao, nguyệnvọngmàquảngđại lêdânkhônglàmnổi.Ngườigánhvácsựnghiệpquanyếutrọngđại,phảidùngtàisứcvấtvảkhácvớingườithường,vượtquavôvàn gian khó, giỏi đi con đường khổ ải chẳng ai hay, mà lại kế thừa sựnghiệp nơi tôngmiếu chứ không phải kẻ truy cầu hạnh phúc.Vì thếmớiđượcmuôndântuântheomàsuytônlàchúathượngvậy.Chođếnlúcbốnmùa tế tự,bệhạhoặccóviệckhông tới, cònbậnđi thưởngngoạn thượnguyểnlongtrì,hoặcđãxuấtcungởbênngoài.Thầnvốndốtnáttrìtrệ,lòngriêngkhôngsao tựanổnđược.Người longhĩđến tráchvụbản thânmìnhgánhvác,khôngcólúcrảnhrangmàtậntìnhvuivẻ.ChínguyệncủaTiênĐế, sự nghiệp vẫn chưa thành, quả thật không phải lúc tận tình hoan lạc.Mongbệhãemxétgiảmbớtquanchứloviệcnhạcnhãvàkiếnthiếtcungsởchốnhậucung.Tusưasuy tônân trạchcủaTiênđế,dưới lạidạydỗcháucon tựchành tiếtkiệm.” (HậuChủ)dờiChu làmTrungTánĐạiPhu,vẫntrôngnomTháiTử.Vào thờiấy,quânbinh (ThụcHán)nhiều lầnxuấtchiến, trămhọ tàn tạ

mệtmỏi.ChucùngThượngThưLệnhTrầnChi(40)bànlẽlợihạicủaviệcấy,

bác bỏ hết (luận điệm củaChi) bằng bài luận quốc thù.Bài luận ấy viết:”Nhânvìtaởnơitiểuquốc,nhưngbắtđầuxâydựngquốcgialớnmạnhlên,cùngtranhgiànhthếcụcvớicừuđịch.TrongnướclạicóbậccaohiềnhỏiPhụcNguTửrằng:‘Nayviệcnướcchưayên,trêndướiđềunhọclòng,trongnhữngbiếncốthờicổđạiđãqua,cónhữngchuyệnyếucóthểthắngmạnh,phương pháp (của nhưng việc đó) là thế nào?’ Phục Ngu Tử đáp: ‘Tôithườngnghe,kẻ coi sócchỗ lớnmàkhôngbiết lo âu thườngbịngười coikhinh,kẻloliệuchỗnhỏmàbiếttoantínhluônđượcnhiềungườiyêuthích.Nhiềungườicoikhinhtấtsinhloạn,nhiềungườiyêuthíchtấtbìnhan,đấylàđạolýthôngthườngvậy.XưaChuVăn(41)nuôidân, lấyít làmnhiều;CâuTiễn(42)anủitrămhọ,dùngyếuhạmạnh,chínhlàphươngphápnày.’Bậccôngkhanh cao hiền nói: ‘Trước kiaHạngmạnhHányếu, giao chiến vớinhau, không có ngày nào an ổn,màHạngVũ cùng nhàHán hẹn ước lấyHồngCâuphânđịnhgiớituyến,mỗibêncùngmuỗntrởvềanủidânmình;TrươngLươngchorằnglòngdânđãđịnhthìkhólòngcửsựđược,bèntìmthốngsoáiđểđuổiVũ,cuốicùngdiệtđượcHạngthị,hálàmongdùngcáchcủaVănvươngmàloviệchaysao?Bátđầukiếnlậpquốcgia,phươngpháplàđịchcóhoạhoạn, tanhânsơhởấy,vâyhãmchốnbiênthuỳ,monggánthêm tai vạ cho chúng rồi nhân đómà trừ diệt nó đi.’ PhụcNguTử nói:‘TrongkhoảngÂnChugiao thời,vươnghầunhiềuđờihưởng tônkính, lễquânthândàilâubềnchắc,dândãchuyênchúthànhquen,gốcrễthâmsâukhónhổ lên,nền tảngvữngchắckhóđổidời.Cònvào lúcbấygiờ,háchỉmộtHánTổcóývungkiếmquấtngưadànhthiênhạhaysao?KhiấylàbuổisaukhinhàTầnbãibỏ lệphânphong,chấmdứtđặtquận thú.DânchúngmỏimệtvìlaodịchchoTầntriều,nếptốttrongthiênhạbănghoạisụplở,khingờsaoTuếđổingôi,lúcnghĩmặttrăngmấtquânbình,chimthúcũngsợ hãi, không biết theo về nơi đâu.Hào kiệt thì nhau tranh đấu, hùm sóigiằngco,nhanhchóngchiếmlấythìthuhoạchnhiều,chậmrãiđisauthìbịnuốtgọn.Naytađemsosánhvớichuyệnkiếnlậpquốcgiathìđềucókhácbiệtvềthờithế,đãkhôngphảilúcTầnmạtgiữacơnnáoloạnmàquảthựccóhìnhthếcủakhisáunướccùngcátcứ.ChonêncóthểtheoVănvương,khó theoHánTổ.Lêdânmệtnhọc làđiềmbáo trướcsinh rabấtmãn, rốiloạn.Trênphóngtung,dươíbuôngtuồngthìtìnhhuốngtanvỡbắtđầuphátlộ.Ngạnngữnói:‘Vừabắncầumayvừalongã,khôngbằngnhắmkỹ’,làvìkẻsĩchẳngđưamắtnhìntheođiềulợinhỏ,khôngđểbịthànhkiếnbiếnđổisuytính.Cơhộithíchhợpsaumớixuấthiệnthìtínhtoánđúngđắnsaumớiđưara.TrướcđâyquâncủaThang,Vũ(43)khôngcầnnhiềulầnchinhchiếnmàthắngđịch,thậtđãcoitrọngsứcdânmàtínhtoánthờicuộckỹcàngvậy.Víthửgấpdùngvũlực, lạmdụngchiếntranh,đất tanthếlạ,bấthạnhgặpphảinguynan,dầucóbậctrígiảphùtrởcũngkhôngthểtrùhoachhếtđược.

Cònnhưhấptấpxoátrộnloạnxạlớnlao,xuấtnhậpkhôngcólúcyênbình,đểsóngtrannướccuốnhếtconđườngcũ,quanúivượtsôngkhôngcầnchèoláimàvẫnsangđượcbờbếnmới, ta làkểnguxuẩn thậtnghĩ rằngkhônglàmđược.”Sau (Chu) được thăng Quang Lộc Đại Phu(44), ngôi vị chỉ dưới Cửu

Khanh.TuyvậyChukhôngthamdựchínhsựchỉlấyviệcthựchànhnềnếpmà xây phép tắc. Người đương thời có hỏi han bàn luận việc lớn (Chu)thườngytheokinhsáchmàứngđốinhưngsausinhrasựviệctốtlànhcũnglànhờởtưvấn(củaChu)thíchhợpvậy.MùađôngnămCảnhDiệuthứsáu,NguỵĐạitướngquânĐặngNgảihạ

được thànhGiangDo, ruổidàimà tiến,nhưng trongThục tấu sớnói rằngđịchquânkhôngtiếnđượcnữanênkhốngắpxếpphòngthủcácthành.ĐếnkhinghetinNgảitheođườngÂmBìnhthâmnhập,báchtínhhoảngloạn,tấtcảnháonhácchạyvàonơisơndã,khôngthểngăncấmnổi.HậuChủkhiếnquầnthầnhọpbàn,songkhôngainghĩđượckếsáchgì.HoặcbànThụcvớiNgôvốnlàđồngminhnêncóthểchạysangNgô.HoặcnghĩđấtNamTrungcóbảyquậnnêncó thểchạyxuốngphíanam.RiêngChunói rằng:”Tựcổđếnnay,khôngcóbậcthiêntửbỏnướcmàđisốngnhờ.NaynếunếuvàođấtNgô,tấtnhiênphảithầnphục(Ngô).Màchínhlýchẳngkhácđượclàlớncóthể thôn tính được nhỏ, đó cũng là quy luật tự nhiên thôi. Từ đómà nói,NguỵcóthểgồmthâuNgôcònNgôkhôngthểthôntínhNguỵlàchuyệndễhiểuvậy.Cùngnhỏbéphảixưngthần,aiganfgũihơnthìlớn,nhiềulầnchịunhụcphảiđầuhàngsaosođượcvớimộtlầnchịukhuất?Cònnhưmongchạyxuốngphíanam,thìphảilàkếsáchđượcchuẩnbịtừlâurồisaumớicóthểthihànhnổi.Nayđạiđịchđãđếnnơi,hiểmhoạthấtbạingaytrướcmắt,mỗingười đầu giữ lòng riêng, khôngmột ai có thể nương tựa được.Ngay lênđườngnỗisợhãibùnglên,tìnhthếbiếnhoákhônlường,saođiđượcđếntậnphíanam!”QuầnthầncóngườicănvặnChurằng:”NayNgảiởcáchchẳngxa, sợ rằngkhôngnhậnđầu hàng, nếu vậy phải làm sao?”Chunói: ”NayĐôngNgôchưachịukhuất,tìnhthếkhôngthểkhôngcho(hàng)được.Saukhiđãnhận(chohàng)khôngthểkhôngdùnglễ(màđốiđãi).NếuBệHạhàngNguỵ,NguỵkhôngcắtđấtđểphongchoBệHạ,Chuxinđemthântớikinhđô,dùngcổnghĩamàtranhđấu.”MọingườikhôngthayđổiđượclýlẽcủaChu.HậuChủđốivớiviệcchạyvềphíanamcòndodự,Chudângsớrằng:”Có

người nói với Bệ Hạ rằng bắc binh tiến đã sâu, mong dùng kế chạy vềphươngnam, thânngumuội lấy làmbấtan.Saovậy?NamphươngxaxôivốnlàđấtcủangườiDi,bìnhthườngkhônghềnghetheosắpđặtchonênđãmấylầnphảnloạn.TừkhiThừatướngLượngnamchinh,lấysứcmạnhquânsựmàbứcbách,cuốicùngmớimaymắnbuộcđượchọphảiphụctùng.Sau

đó(họ)cungứngchoviệctrưngthucủanhànước,chủyếudùngvàoviệcbinh,vẫnlấylàmoánhận.Đólànhữngngườigâylolắngchoquốcgiavậy.Nayvìquẫnbách,muốnđếnnươngnhờ(họ),sợrằngtấtlạiphảnloạn,ấylàmột.Bắcbinhđánh tới, tất chẳngphải chỉ lấyThụcmà thôi, nếu chạyvềnam,tấtnhânkhithếlựccủangườisuygiảm,thừacơđuổitheo,ấylàhai.Nếuđếnđượcnamphương,ngoàiphảichôngchọikẻđịch,trongphảicungứngchidùng,phí tổn tăngcaomàkhôngcóchỗđể thu lại, (vậtchấtcủa)ngườiDisẽhaotổnrấtlớn.(Haotổn)lớntấtnhanhlàmloạn,ấylàba.XưaVươngLangởHàmĐantiếmhiệu,lúcấyThếTổởTínĐô,sợbứcbáchcủaLang,muốnbỏvềQuanTrung.BiDungcanrằng:‘MinhcôngtrởvềphíatâythìdânthànhHàmĐankhôngnguyệnquênbỏchamẹ,quaylưnglạivớithành chủ mà ngàn dăm tiễn đưa nữa, như vậy có thể mong tránh đượcnghịchtặchaysao.’ThếTổnghetheo,cuốicùngpháđượcHàmĐan.Nayquânbắcđếnnơi,BệHạmuốnchạyvềphíanam,thậtsợlàlờixưacủaBiDunglạiứngvàoviệcbâygiờ,ấylàbốn.MongBệHạsớmđịnhliệu,cóthểthuđượcchứctướcđấtđai;nêuđixuốngphíanam,tìnhthếkhốncùngmớichịuquythuận,taihoạsẽrấtsâusắc.Dịch(45)viết:‘Cươngtrựclàởlờilẽ.Biếtđượcmàkhôngbiếtmất,biếtgiữmàkhôngbiếtbỏ.Biếtđượcmấttồnvongmàkhônglàmtráilẽ,chỉbậcthánhnhânmớilàmnổi!’Lờithánhnhânkhi hiểu số mệnh mà không cẩu thả tất là như vậy. Cho nên Nghiêu,Thuấn(46) thấy con không tài giỏi, biết trời có người để trao cho mà tìmngườiđểnhườngngôi.Contuykhôngđượcnhưcha,nhưnghoạchẳngnảymầm,mà hướng đến việc trao ngôi giúp đỡ cho người hoạ sao đến được.XưaTửVilàconcháuÂnThươngtựtróicầmngọctheovềVũVương,hálấylàmvuisao,làbấtđắcdĩthôi.”(HậuChủ)vìthếbèntheokếcủaChu.HọLưukhỏiphảiưutư,mộtnướcđượcnhờ,đềudomưucủaChucả.TônXước(47) bình rằng: ”TiêuChu khuyênHậuChủ ra hàng.Có thích

hợp chăng? Rằng: ‘Thân làm Thiên Tửmà phải xin hàng cầumạng, cònnhụcnàohơn?Ôinếuxãtắcchếtthìchết,nếuxãtắcmấtthìmất.TiềnnhânsửasanglạiviệctiếmđoạtcủaNguỵquốc,cùngNguỵchẳngđộichungtrời.Màđổlỗichocha,cúiđầuthờkẻnghịch,cóthểnóilàcẩuthảmàtrộmsống.Saolạikhoatrươnglàgiữchínhđạođược.TônThịnh(48) nói: ”Nghĩa lýXuânThu là quốc quân chết theo xã tắc,

khanhđạiphuchếtcùngchứcphận,huốngchiThiêntử,saocóthểchịunhụcvớingười!Chukhiếnđấngquânvươngcaovạnbậcsốngtrộmtránhtạm,bỏlễcầulợi,rútlạitrôngmongtíchútvẻvang,thậtđángngờvậy.Vảchănglời(Chu bàn) thế sự, vẫn còn chưa tận lý. Sao vậy? Thiện tuy là chúa tầmthường,songthậtchưatànácnhưKiệt,Trụ;Chiêntranhtuythườngxảyramạnbắcnhưngcònchưađếnmứctanlở.Chodùvuatôikhôngthểdựalưngvào tường thành cùngnhauquyếtmột trận tử chiếnvẫn còn có thể lui về

phíađôngmànghĩkếvềsau.LúcấyLaHiến(49)nắmđạiquângiữBạchĐế,HoắcDoặclĩnhtinhbinhthủDạLang.ĐấtThụchẹpmàhiểmtrở,sôngsâunúicao, sóngdữđỉnhnhọncáchngăn,khôngbướcnàođi trót lọtmàquađược.Gỉasửlấyhết thuyềnbè, thủgiữGiangChâu,mộbinhNamTrung,cầuviệnĐôngQuốc(50) thìKhương,Liêu(51) năm tướng tựnhiên là thuậntheo,baquânnướcNgôvângmệnhcũngnhanhchóngkéo tới.Saokhôngnghĩđếnnhững lẽđómàgửi thânvàochỗ tấtmấtnướcvậy?QuânNguỵđánh tới,đãdốc toàn lực,muốnđuổi theo thìphảidựavào thuyềnbè lướttheongọnsóng,muốnởlạithìquânbinhhếthạnnhiềulolắng.Vảchăngcoduỗicóthời,tìnhthếbiếnđộnglớnlao,từtừdựavàolòngdânmànghĩmưugắngsức;lấysứcquânđểđánhkẻtựmãnbiếnglười,ấylàcáchViếtVươngđánhbạiHạpLư,ĐiềnĐan(52)bẻgãyKỵKiếpđó.Saophảivộivãđíchthânđilàmtùbinhvậy,cứxuốnggiữvữngtườngthànhvớiđịchnhân,đếnhếtlòngchémđáđànhômhậnchứ.CátSanh(53)hátrằng:‘Khônggiúpgìchocôngviệc thìđừngnghe, lúcyênổncó thểxétkỹvềkẻdưới!’Lời lẽhàohùngcóthểdựngnênýchícủangườilườibiếng.XemxétthấtbạingàyxưacủaYên,Tề,Kinh,Việt,hoặclànướctanchúamấthoặclấctreochimchạy,cuốicùngkhảdĩkiếncôngdưngnghiệp,khôiphụcxãtắc,hárằngtrờigiúphaycũngnhờởmưungười.Ngảtheocáchdùngkếmòngcẩuthảmàtồntại,nhận lờicủaTiếuChu,có thểxâydựngnềnmóngcủađấtphongnào, thuđượctiếngtămtốtđẹpgì?Thiệnđãlàchúahônám,Chucũngthậtlàđứanôthần. Phương lược của Thân Bao(54), Điền Đan, Phạm Lãi,(55) Đại PhuChủng(56)thậtcũngcònxamớinghĩra!”Đươngthời,TấnVănVươnglàmtướngquốcnướcNguỵ,vìChucócông

bảotoànchoquốcgia,nênphong(choChu)làmDươngThànhĐìnhHầu,lạihạthưvờiChu.ChulênđườngđiđếnHánTrungthìốmnặngkhôngđiđượcnữa.MùahạnănHàmHithứhai,BaQuậnVănLậptheođườngLạcDươngvềThục,đếnbáiphỏngChu.ChumờiLậpnghỉngơi,nhânđóviếtvàotấmvánbảoLậprằng:”ĐiểnNgọthìnhlìnha,NguyệtDậukếtthúca.”ĐiệnNgọlàchỉTưMã,NguyệtDậuthìchỉthángtám.ĐếnthángtámquảnhiênVănVươngbăng.HoaDươngQuốcChí(57)chép:VănLậptựNghiễmHưu,thưởnhỏnghiên

cứuMaoThi,TamLễ(58),cácsáchđềulầuthông.ThứsửPhíYchọnlấylàmTòngSự,rồivào(cung)làmThượngThưLang(59)saulạiđượcmờilàmĐạitướngquânĐôngTàoDuyện(60).NguỵgồmthâuThục,đặtraLươngChâu,trước tiên lấyLập làmBiệtGíaTòngSự(61), tuyển chọn tú tài.NămTháiThuỷ thứ ba nhà Tấn được bái làmTể Âm Thái Thú, thăng làm Thái TửTrungThứTử.Lậptâulênrằng:”ConcháucácđạiquanđãtậntrungchếtvìchứcvụcủanướcThụccũ,dùlàkẻsĩtrongquậntrongnướchaylàngười

bấttàiđềusốngnhưthườngdân.LạicóbọnconcháucủaGiaCátLượng,TưởngUyển,PhíY lưu lac trôi dạt trong cươnggiới.Mỗi người đều nênđượccânnhắctàinăngsắpxếpthudụngđểanủivỗvềlòngngườiđấtBa,đất Thục, (đồng thời) làm sụp đổ tham vọng của ngườiNgô”. Công việcđượcthihành,(Lập)đượcchuyểnlàmTánKỵThườngThị(62),dânglờithayđổiphủquyếtphầnlớnđượcchấpthuận.DầndầnthănglênchứcVệUý(63),ngườitrongtriềuđềubộiphụclàkẻtàinăngcaothượng,nổidanhhiềnthầnđương thời. Tâu chương thơ phú đàm luận ca tụng củaLập tổng công cómườithiên.NhàTấn lênngôi, lạihạchiếusaiđịaphươnggiụcChukhởihành.Chu

(đành)ngồixenhanhchóngđếnLạcDương,nămTháiThuỷthứbathìtớinơi.Vì bệnh chưa thuyêngiảmmà lại đượcbái làmKỵĐôUý(64) bèn tựtrìnhbày(rằng)khôngcócônglaogìmàđượcphong,xintrảlạichứctướcđấtdainhưngđềukhôngđượcphép.Năm (TháiThuỷ) thứ năm,DữThường vốn là người trung chính trong

châu, làmxongcôngviệcđãđịnh,xinvềnhànghỉngơi,qua từbiệtChu.Chunói(vớiThường):”XưaKhổngTửthọbảymươihaituổi;LưuHướng(65),DươngHùng(66)bảymươimốttuổichết.Naytatuổiquabảymươi,vẫnhâm mộ phong độ Khổng Tử còn lưu lại, có thể cùng kết cục với Lưu,Dương.Sợ rằng chẳng sốngđượcbao lâunữa, chưa chắcđãquanổinămsau,khôngcódịpnào táikiến.Chubiết thuậtdự tínhnênmớicó lờinày.Mùathunăm(TháiThuỷ) thứsáu, làmTánKỵThườngThị,vìbệnhnặngkhôngnhậnchức,đếnmùađôngthìchết.TấnDươngThutáichiếuchép:”Trẫmrấtcảmthương,bantriềuphụcmột

bộ,áomộtthếp,tiềnnămmươivạn.”ConcháuChuthuậnthảotâulên:”LúcChulâmchungbìnhtĩnhtrốilạirằng:‘(Ta)ốmbệnhđãlâu,chưatừngtriềukiến,nêuquốcgiabanântặngchotriềuphục,áoquầnđồđạcđừngmặcchota.Khiđemvềmảcũ,đườngxáhiểmtrởđilạikhókhăn,(nên)làmsẵnrachiếcáoquanthậtnhẹ’.Việctẩmliệmđãxong,xingửilênnhữngthứđượcbantặng.”Chiếubanđemyphụctrởlại,cấpngaychoáoquan.Tổngcộngsáng táchọc thuậtcủaChunhưSoạnĐịnhPhápHuấn,Ngũ

Kinhluận,CổSửKhảocònđểlạihơnmộttrămthiên.ÍchBộKỳCựutruyệnchép:ÍchChâuThứSửĐổngVinhvẽ tranhChu

treo trong trườnghọc của châu.Lệnh choTòngSựLýThôngviết bài tánrằng:”ThâmsâuTiêuHầu,giỏicổnhohọc,nhắcnhởchântính,làbáuvậtcủađạolàmngười,chiếusoicõithếngậptràndốigian,têntuổithanhcao,côngnghiệprạngrỡ,ghitạctrướcsau.Hậuhọcvãnsinhkhâmphụctàiđức,không lời nào không tán thưởng, nương vào các vị tiền nhân, lấy nét đanthanhlamnênbứchoạ.Chaoôi,ngàivềtrêntranggiấy,rỡràngkhuônmẫu

gươngsoi.”Chu có ba con trai làHiền,Hi,Đồng.Con út làĐồng rất yêu thích sự

nghiệp của Chu, cũng lấy trung hậu thành thật, chất phác mộc mạc làmđường lối, được cử làmHiếuLiêm, rồi phongTíchLệnh, được triệu làmĐôngCungTẩyMã(67)songkhôngtới.ConTrưởngcủaChu làHi, conHi làTú tựNguyênNgạn.TấnDương

Thuviết:Tútínhtìnhthanhcaođiềmđạm,khôngquanhệvớithếnhân,biếtsắpcóđạiloạn,dựđịnhcắtđứtmọiliênquanvớingườiđời,theohuynhđệxalánhcảnhữngngườihàngxómthâncậnnhất.Châuquânđòimời,đếnkhiLýHùng(68) chiếmThụccóanbàixeđếnđónTú, lại cóchúcủaHùng làTương, con củaTương làThọđều ra lệnh đòi, (Tú) đều khôngđến.NămVĩnhHoà(69) thứba,AnTây tướngquânHoànÔn(70)bìnhđịnhđấtThục,dângbiểutiếncửTúnhưsau:”Thầnnghechấtphácquáthìthiệtthòinhưnglàtiêuchíbiểulộlòngcaothượng,(chẳngnhữngthế)vàolúctămtốiđạobịđắmchìmcònlàcáchtuyêndươngphéptắctrungtrinh.Chonêncóngườixuốngchỗnướcsâumàrửatai(71)đểchấnchỉnhtậptụctối tămởchốnxaxôi; lạicóngườivữnglòngsửanghiệpđể liên tụckhuyếnkhíchtiếtnghĩatrênđời.Bậcquânvươngcủamộtthờikhôngailàkhôngcoitrọngsựnghiệpriêng, lấyđómàkiên trì thói tụcđểdạydân,anđịnhmộtdòngcầu thắng.Cúi nghĩ Đại Tấn ta ứng vào điềm lành cai quản thiên hạ, vận số khôngthườngthuậnlợi,đươngthờigặpphảigiannan,thầnchâugòđồihoangphế,tamphương ly tan đổ nát, rừng sâu vắng thanh âm lưới săn thỏ rung lên,hangnúibặttiếngvócâurộnrã.Nhữngngườihiểubiếtlấythếlàmđaulòng,bậcnhãsĩcũngvìđiềuấymàthántiếc.BệHạkếthừahưngkhởithánhđức,sẵnmangphươnglượckhôiphụcnghiệptrời.Thầnphụngmệnhđituầnthú,bắthếtkìnhnghê,tuyêndươnggiáohoá,thămhỏicácbậckỳlão,tìmkiếmnhữngnguời tàihoaẩndật;như làVũLavùngđâthoangNghê,Trác, lạinhớđếnVươngThục(72)còngiữlòngtrunglúcnướcTềsắpmất.RiêngngheBaTâyTiêuTúchămlotiếttháo,ngaythẳngvữngvàng,ômđứclớnmàởẩn,tiếngthanhcaotruyềntrênsóngVịHà.Ởvàothờihoànggiagặpđườngmònmỏi,TrungHoangườingườingoảnhnhìnmàđauxót,núisôngnàoaicảibiếnđểchờmong.Mọingườixôngphanghiêngngảgiannan;mệnhkhổthườngchốc lấy, quyền thếgian tàbứcbách luôn, phảiđànhgửi thânnơimiệnghổ,mốinguychungđãsớmphôbày,màvẫnđứngdângcaokhítiết,thềkhôngkhuấtnhụcđầuhàng.Đóngcửadấuthân,khôngramặtvìnguỵtriềukhôngchínhthống.Tiênchẳngchịutuântheo,vượtlênhiểmhoạdiệtthân; luikhôngtiếcmưukếlạ,ứngphókẻtuầntra.DùViên,Ý(73) lưulạivùngThang,LạchayMặcTrữ(74)giữyênbiểnLiêuĐông,phươngsáchnàocũng là trác việt. (Thần) mệt mỏi cũng chẳng dám bỏ không không bái

phỏng,(thấy)ởphíatâyngàynay(Tú)rấtđượcmọingườicatụng.Ôituyêndươngđứcđộ,kínhlễhiềnsĩlàđầumốicủagiáohoá;tônsùnggươngsáng,phânbiệtlễtiếtlàsựvụcaocảcủathánhminh.Naysáucõichưaanđịnh,sài langvẫnchắnđườngcẩu thảbạcbẽobỏ lêdân, làmcho lờiđạonghĩachẳngvangvọng.Lạicàngnênchấnchinhđắpxâynghilễđểsửasangcáitệlưulạcẩnlánh.Nếukẻtàibađượcmangơntriệutậpbằnglụatrắngcũngđủngănchặnphonghoáđổnát,đưathóiphóngtúngtrởlạiquỹđạophéptắc,vềvớitràolưukĩnhngưỡngsâuxa,phụctùngvươnghoálâudàivậy.”Đếnkhi Tiêu Kính làm phản gây loạn, (Tú) tị nạn ở Đãng Cừ thuộc XuyênTrung.Tôngtộcvàngườicùngquêđênnươngnhờtínhđếnhơntrămngười.NămTútammươituổi,mọingườilàmlễthọlênlão,muônluânphiêngánhvác(chămsóc).Túkhướctừrăng:”Cácvịđềucóngườigiàyếu(phảitrôngnom),naytrướchếtphảimưucứugiúphọ.Tôicònđủkhoẻđểlolấymình,thât khôngmuốn những năm cuối đời phải phiền quý vị.” Sau hơnmườinăm,chếttạinhà.

KHÍCHCHÁNHTRUYỆNKhíchChánhtựLệnhTiên,ngườiYểnSưthuộcHàNam.TổphụChánh

làKiệm,cuốithờiLinhĐếlàmÍchChâuThứSử,bịgiặccướpsáthại.Lúcấy thiên hạ đại loạn nên chaChánh làẤp phải lưu lại đất Thục.Ấp làmDoanhĐôĐốcdướitrướngTướngQuânMạnhĐạt,theoĐạthàngNgụyrồilàmđếnTrungLệnhSử.ChánhvốntênlàToản.Lúcnhỏchachết,mẹđilấychồng khác, lẻ loi trơ trọi cô độcmộtmình nhưng chămhọc thư thái vớicảnhthanhbần,đọchếtcácthưtịchcổ.Nămhaimươituổiđãcóthểsángtácvănchương,đượcvàotriềulàmBíThư,sauđổilàmLệnhSửrồithăngthành (Thượng Thư) Lang sau lên đến (Thượng Thư) Lệnh. Tính Chánhkhônghamdanhlợichỉđặcbiệtsaymêývịvănchương,từTưMã,Vương,Dương,Ban,Phó,Trương,Tháicácloạivănsáchđểlạichođếnsáchhay,bài luậnđẹpđươngthời,nếuÍchbộmàcó làcậycục tìmtòi,nhữngđiểmchínhyếuđềucóxemqua.Từlúc làmviệc trongnộicungbắtđầuởcạnhnhàhoạnquanHoàngHạo.Trảiquabamươinăm,Hạolênđếnmựctônquý,thaotúngquyềnhành,vũlộnguythế.ChánhkhôngđếnnỗibịHạoghétmàcũng không được Hạo ưa. Vì vậy chức quan không quá sáu trăm thạchnhưngtránhđượclolắngưutư.Chánhdựavàokhuônphéptiênhiền,mượnlờivăngiãibàytâmsự,đặt

tênlàThíchCơ,bàivănnàykếtiếpđượcýtứthôngđạtcủaThôiNhân(75).Vănviếtrằng:Cóngườimangýmỉamainóivới tôirằng:”Nghechuyệnxưaghichép

lại,kẻmưusựvíthửbaogồmđượccảthờithếthìthanhdanhvàsựnghiệpsẽvẹntoàn.Thứnữalàđếnkẻtiếngtămtạodựngnhờhànhđộng,cácbậchiềnminhthờitrướccholàcưxửhấptấpvộivàng.Âýthếchonênsángtácquy chế, xây dựngkhuônphép khôngphải đúng thời thì không thành tựuđược.Ngườicódanhthơmđểlại,tiếngkhenlưutruyềnmàchẳngxâynênhuânnghiệpthìcũngkhôngđượcsáchvởghichép.Cônglaorõrệtthìdanhvọngtấtthành.Cònnhưmưusựcũnglạiđợichờthìthếxemnênlàmhaybỏthì thân chết danhmất, vốn là nỗi hổ thẹn của người quân tử vậy.Vì thếngườithấutriệtsựđờiphảinghiêncứuphươngpháp,tìmtòisâuxađếnhếtnhữngđiềuẩngiấu,xemxétdấuhiệuxoayvầncủađấttrời,kiểmtralẽthịnhsuycủa loàingười.Kẻ thuyếtkhách thì rong ruổiđàmluận.Bậc tài trí thìứngphóbiếnbáo.Mưuthầnthìtínhtoánkếsách.Võsĩthìgắngsứcrauy.Sươngtụmâyhợp,gióbaychớpphóng.Xétđoánchothíchhợp,cânnhắclấycơhội,lựachọnsửdụngđặcđiểmcủathếcuộc.Gặpnhỏthờico,gặplớnthờiduỗi,chămloviệccông,saonhangviệcriêng.Tuytuỳchỗbịuốncongnhưngchẳngbaolâulạithẳng,cuốicùnghiểnlộđượcquanghuy.Naychânvạcchiaba,đãlâuchưađượctháibình,bốnbểđềuâusầuphiềnmuộn,trẻ

traiđềumắchoạsuy tàn.Thươngchođạonghĩabịvùi lấpchìmđắm,xótcholêdânphảinghiêngngửahoanghoá.Qủathậtđúnglàlúcthánhhiềnrataycứuvớt,làbuổiliệtsĩhếtsứclậpcôngvậy.Tôiđây(76)vốntàicaorựcrỡ,khíchấtngọcchâu,xemrộngbiếtnhiều,đểtâmtớiđạothuật,khôngcóchỗsâuxanàokhôngnghiđếncùngcực,khôngcóchỗkinđáonàokhôngsuyđến tường tận;Đứng thẳngngườimànhận lệnh,chủyếuchăm lochỗthâmubímật(77),thoảmãnvớidâythaođỏcánhcửacon,đúnglànắmgiữchỗyếthầuđầulưỡi,chínlầntraxétkhôngdờiđổi,chỉcóvàomàchẳngcóra,ThượngThưviết:Balầnghichépthìtraxétđượcsựtích,balầntraxétthì

cầmnắnđượcsựthănggiángcủauminh.Chínlầntraxétlàhaimươibảynăm.tìmtòichỗthậtgiảtừtrướcđếnnay,toantínhcholẽđượcmấtcôngviệc

thời thế. Dù có lúc hiến một kế, ngẫu nhiên dâng một lời, cơi nới tráchnhiệmlàmquannọ,anủimiếngcơmđạmbạckianhưngvẫnchưacó thểdâng nạp hết lòng trung, tưới trọn ruột gan, xếp đặt phương lược, dùngkhôngthiênlệch,raânchođámlêdân,khiếnchonhữngvănbảnhènmọnvôíchcủatôicóđượcchútanhdanh.Màcũnglànớilỏngdâycương,cânnhắcổn thoả, quayvềnẻo cũ.Thayđổi đường lối cũngphải giữvữngxekiệu.Mạctìnhđiêùkhiểncàngnênthươngchongựakéo.Đilạinhiềulầnrấtcần thẩmđịnh nghiêmngặt.Niêmyết rõ ràng có lợi cho đường lối đi về.Quantrọnglàsoitỏconđườngbìnhan,gieovãigiốnglanthuđểlạitiếngthơmchođời.Dùchođườnglốicủatôilàđườnglốitầmthườngcũngkhôngtheođóhưngthịnhhaysao!”Tôinghemàthanrằng:”Hỡiôi!Lạicólờisaitráiđếnthếnàysao!Con

ngườitalòngdạchẳnggiốngnhau.Sựthậtnếunhưchỉnhìnởbênngoàidùlàsángsủađẹpdễ,đãtốtlạixinhcũngchỉnhưnhìnquaốngnhỏ,chọnlấygiỏcon.Gĩưmãiđiềumìnhthấychưathểnóilàđãhìnhdungđượcgiớihạncủatámphương,hiểubiếtrõngràngtỉmỉđượcvạnsự”Lạicóngườinóngnảyhấptấp,cốkiềmchếmàdươngmắtnói:”Thếlà

thếnào!Thếlàthếnào!”Tôiđáplờirằng:”NguĐế(78)dùngchuyệnngoàimặttuântheođểkhuyên

răn(79),KhổngThánhlấyviệctựthảomãnchinhmìnhlàmlầmlỗi.Nếulờicủaanhđúngvớiđiềutôinghĩsẽgiảnggiảiđượclờitôiđàmluậncùnganh.Xưavào thờihồnghoang,banđầu làmôngmuội,TamHoàng(80)ứngvàoĐồLục(81),NgũĐếnhậnđượcđiềmlành,rồithìđếnnhàHạ,nhàThương,đấylàđiểntíchtrongsáchvở.SauhọCơ(82)suỵbạiđạolýkhiếmkhuyết,nhưngđượccácvịbávươngphòtágiúpđỡ.RồihọDoanh(83)hungáctànbạo,nhainuốttámcõi.Lúcấydọcngangmâynổi,nhưngkẻgianácxảotrá

nhiềunhưsaotrêntrời,nhữngchuyệnxấuxaquáilạnổilêntựađànong.Vìvậymưukếtàikhéomớibắtđầumanhnhanảymầm,hoặcdùngđểtôđiểmsựthậtmàđốiđápvớigiảdối,hoặcdùngđểỷvàocáixấumàcầumonghiểnđạt,hoặcdùngđểlàmtráiđạolýmàbứcbáchngườitrên,hoặcdùngđểnuôidưỡngtàinghềmàkiêungạolấy thân.Quaylưngvới lẽphảimàtônsùngđiều gian trá, bỏ quên sự chính trựcmà về theo thói xu nịnh. Lòng trungkhôngđượcrõràngchắcchắn,đạonghĩakhôngđềuđặnsửasang.ChonênƯởng(84) tậnhếtphươngphápmàchỉthànhsainhầm,Tư(85) làmhỏngđạonghĩamà xây nên gian trá, Lữ (86) ngôi vị cao sangmà tông tộc bị diệt,Hàn(87)lậpralýluậnmàphảichịugiahìnhchứcóaicốtìnhđâu?Điềulợilàmngườitathaylòng,ânsủngkhiếnngườitaloámắt.Lẫylừngcờbiểnvẽrồng,xinhxinháoquầnxecộ, cẩu thảmàgặpmay, tạmbợmà thành sự,hoặctráihoặcnghiêng,dâmtàchìmđắm,tựmìnhbuôngthả,ngangngượccùngcực.Nhạcngựachưatreođãrađứnggiữcàngxe,nhàchínhchưavàođãlậtkèobẻcột.Thếlàtrờithuánhsánglại,đấtrútântrạchvề,ngườixótlấythân,quỷbỏhạnđịnh.Lúcđầulêntớinúicaocuốicũngrơixuongrãnhtối.Sángmanhvinhhiểntốttươi,tốithànhhồnmatiềutụy.Cũngchỉbởicácbậchiềnnhânquântửmưutínhsâusuyngixa,sợhãitrướctộilỗinày,đềcửnhững thứquácaosiêu,dấuđuôi trongchỗbùn lầy(88), tránhxacõiđờiôtrọcvậy.Đấyháchẳngphải làkhinhnhờnchủ, coi thườngdânmàchểnhmảngvớithếsựhaysao?Saochẳngthayđổitrướctác,tạonênlờidạybảongăncấm,vịnhtụngkhenngợichỗkhiêmhoàthầmlặngđểthầnminhnghethấumàsửdụngthắpsángđườnglốichođời.TừnhàĐạiHánta,ứngvớiđiềmtrời,thuậntheolòngdân,pháplệnhlo

liệusâudày,sángtựamặttrờimùaxuân.Cúixuốngbắtchướcphéptắccủađất,ngẩnglênlàmtheochuẩnmựccủatrời,gieorắcânđiểnlớnlaođểchấnhưngthờithế,banbốgiaohoátốtđẹpmàchuyênnhất,vuatôibướcvàoquyphạm,mọingườigiữ lấy lòng thành, chiểmđượcniềm tin rộng rãi truyềnmãimãi,biểudươngtráchnhiệmcứugiúpchođời.Kẻsĩkhôngchuộngvẻvanghãohuyềngiảdối,ngườidâncócôngcũngsẽkhắcghi,rõràngminhbạchkhôngmỏimệt,nhữngmongtạophúcđếnhếtlòng.Nhưngđạocólúchaylúcdở,vấtcólúcdùnglúcbỏ,lúcâmvang,lúccâmlặng,lúcchóisáng,lúcmịtmờ.NhưChuDươngkhôngcógiữamùathu,HuyềnÂm(89)bịchặnlúc đầu xuân. Cho nên cái yên hoà thời PhụcHi đã trôi đimà ược vọngthongdongcòntreođó,vậnkhíđãẩntránhmàtinhanhthầndiệuvẻvangvẫn còn mãi được tuyên dương. Xung, Chất không được lâu dài; Hoàn,Linh(90)đổngãsuysụp.Anhhùngphântánkhắpnơi,hàokiệtchùmlợpcõiđời.Nhànhà lén lút luậnbànđoạn tuyệt,ngườingườichấtchứa toan tínhchia lìa.Vìvậykhách tunghoành thình lìnhphơibàyhoàibão,kẻxảo tráđộtnhiênthổlộmiệngmồm.

Naylướitrờiđãnốiliền,ântrạchdựnglênphíatrờitây.Tuântheokhuônphépbaolacủatổtiên,ràngbuộcnhânsĩbằngtướcvịđườnghoàng.ChấnhưngNgũGiáođểsửasangphongtục,tăngcườngCửuĐức(91)đểcứuvớtlêdân.Cungkínhsoisángchuyệnthờtựđểtếxuân(92),tínhtoanđườngHoàngĐạođểgiúpsựthật.Tuykẻđối lậpchưachịu theovề,ngườisai tráichưađượcminhbạch,nhưngthánhnhânđãđểlạilờikhuyêndạy,đạikháikhôngcần thamlam.Vìvậyvua tôihai lònghoàhợpchốn triềuđình,muôndânhớnhởtônkínhnơisơndã.Độngtheonguyêntắcnghiêmcẩn,tĩnhtheoquycủđờiđời.Uynghiêmtàigiỏihơnđời,thếthưnhưthờiNguyênKhải(93);Cólỗilầmtấthiểura,nhânđứckhácgìNhanTử;Khuônphépvìdâncứngcỏi,thái bình giống thửơNhiễm,Quý(94);ƯngDương(95) tung cánh oai hùng,mưusưnhưlàY,Vọng(96).Tổnghợplươngsáchcủaanhhào,dungnạpbakếcủanhàhọTiết(97).XếpđặtmưukếcủaTrươngTrần(98),dốcsứcchinhphạtđểcứuđời.Âýlànắmgiữtàibamàkhônggấpgápchứnàophảirảnhrangngồibócbẹmăngkhôtrongbụicỏumtùmhaysao.Riêng tôi đâybất tài, bị trói buộcbởi chuẩnmực triều cương, phó thác

sinhmệnhnơitrời,tâmcannhờcậyvàolẽphải.Vuicùngchỗsâurộngcủabiểnxanh,tántháncáivútcaocủaTrungNhạc(99),ngheTrọngNi(100)khennhàThương,cảmcáitìnhxómlànggiáodưỡnggiúpíchchobảnthân,ấylàcáchnấucanhtronglúcbìnhthời,cũngcóchútnỗlựcđểbỏđiềusaitrái.Vivậytôichỉmùmờmànóibừa,đươngthờicóquanhệvớivănhiếnlànhữnglúchộihọpvớibạnvănởchỗchợlàng,cùngnhaungơngẩnrongchơinơibờ ruộng, mong mỏi tăng thêmmay mắm cát tường, nỗ lực tích cóp lờikhuyênbảo.Nếunhưphùhợp thì lấy chỗu tối củamìnhhoà lẫn vào cáisánglángcủangười,tiếnlênnhậnlấydấuhiệuchởche.Cònnhưtráingượcthìlàdochínhmìnhthânphậntầmthường,lạitựluivềgiữcáidốtnátcủabảnthân.Tiếnluimặclòngtínhtoán,khônggiảdối,chẳnghãohuyền,tuântheobảnchấtvuivẻcùngtrời.Làmngườinhưthếcòngìphảiânhậnnữa?Thế là chỉ nhậpmà không xuất, cómà dường như không.Hẹp hòi ở chỗthường tỉnh táonhưKhuấtNguyên(101),dung tụcởchỗmongsaysưanhưNgư Phủ(102). Rầy rà ở chỗ xem thường hành vi đáng xấu hổ như LiễuQuý(103), nóng nảy ở chỗ cao giọng giận dữ như Di, Thúc(104). Phù hợpkhôngcholàđược,tráingượckhôngcoilàmất.Đượckhônghạnchếsựbàixích,mấtchẳngusầuvìsợhãi.Khôngvuivìngườiđitrượchạcốtângbốc,khôngtheođuôingườiđisaumưutínhchêbai.Khôngbándanhdựđểcầuântrạch,khôngchốitộidanhđểtránhbiếmtruất.Thếthìcònphậnsựnàophảicởibỏ?Còncómiếngcơmnàophảiquantâm?Còncósáchlượcnàophải phản bác?Còn có lời trung nào phải dự phần?Cửu khảo không đổithay,vữngchắcmànắmgiữđiềuấyvậy.

Naykẻsĩhăngsaychấtchồngnhưnúi,ngườitàixuấtchúnghiệncórấtnhiều,giốngnhưloàicóvảyẩnmìnhtrongbiểnlớn,chẳngkhácloàicólôngtụhộiởĐặngLâm(105).Loàichimbayquakhôngthểgọilàít,loàicámènổikhôngkịpgọi lànhiều.Vảchăngdương thầnẩnkingiữa thờiĐường(106),âmtính línhứngở thờiThương,cầukhấnDươngHuthìbiếtđược tin tứchồngthuỷ,tếlễởTangLâmthìnướcngọtthấmnhuần.Hoài Nam Tử chép(107): Vua Vũ trị thuỷ, đích thân cầu khẩn ở sông

DươngHu.ThờiThangđạihạn,vuatựmìnhcầuđảotrongrừngTangLâm.Thánhnhânlochodân,làmnhưthếlàsángsuốtvậy.LãThịXuânThuchép(108):XưavuaThànhThangnhàÂnthắngvuaKiệt

nhàHạmàthiênhạđạihạn,banămkhôngdứt.ThangbèntựmìnhcầuđảoởTang Lâm rằng: ” Tôi là một người có tội, không liên quan gì đến vạnphương.Vạn phương có tội, là domộtmình tôi.Không thể vìmột ngườichưagắnggỏimàkhiếnthượngđếhuỵđiđạivậnmệnhcủadânThương.”Thangởđócắttóc,bẻmóngtay,địnhtựmìnhhysinh,đểcầuphúcởthượngđế.Dânrấtđẹplòng,mưalớnrơixuống.Làmhaynghỉvốncóđạolý.Mởhayđóngvốncókỳhạn.Thầytađãđể

lạilờidạydỗ,khôngcógiậndữthìkhôngcólỗilầm,giaophósinhmệnhmàtỏ lòngcungkính thi sao ta lại từnan?Lờinóiđã tậnhết,đườngchỉmộtmìnhđi.Quay lại đoạnbanđầu, tổnghợp tiếng thơmnơi thư tịch cổ, tìmkiếmvănchươnghọKhổngcònlưulại,trangđiểmlờilẽdiệukỳđểxéttớiđạo lý, noi theo phép tắc tổ tiênmà đưa vao pháp chế. Phải lẽ nhưThúcHật(109)lúcnhàntànggiaodu,đángkhennhưhọSở(110)đirachốnxaxôi.Thulấylẽbiếtdừngbiếtđủmàtrởvềđàmluận,thểhiệncáichínhkhihạonhiênmàtusửabiênthuỳ.Mừngcótườngváchxungquanhmàannhiênvuivẻ, bỏ bớt việc trách móc hối hận ở thói đời hiện tại. Xét đến lòng nàychưayên tịnh thư thái để biết sợ cại đoạn cuối đường lấm bùn nhơ. Luônthẳngthắntìmtòimàtăngthêmhiểubiết,phơibàyhoàibãobêntrongmàrănbảokhuyênnhủ.XưaCửuPhươngxemxétlấytinhchấtlàquýnhất,TầnNhalẳnglặngsuytưởhìnhtháiđặcthù.HoàiNamTửchép:TầnMụcCôngbảoBáNhạcrằng:”Ôngtuổiđãcao

rồi,tronghọnhàôngcóaicóthểdùngđểtìmngữahayđeựơcchăng?”Đáprằng: ”Tướngngựahay có thể từhìnhdánggân cốtmàbiết được.Tướngngựatốtnhấtthiênhạthìhoặcchìm,hoặcmất,hoặctráingược,hoặcchẳnglộra.Mộttrongnhữngchỗhoặcấylàtướngcủaconngựahaynhấtthiênhạđó,trênđờikhócócáchnhìnra.Concủathầnđềuvàohàngkémcỏi,cóthểchỉrađượcconngựahaymàkhôngthểchỉraconngựatốtnhấttrongthiênhạ.Vớingựa tốtnhất thiênhạ, thầnvốncó lòngkính trọngngườiđangiỏkiếmcủi làCửuPhươngNhân.Ngườinayxemtướngngựakhônghềkém

thần.Xinhãysaingườiđó.”MụcCônggặpngườinày,saiđitìmngựa.Bathángsau,ngườiấytrởvề,bảorằng:”Đãtìmrangựa,hiệnởSaKhâu(111).”Mục Công nói: ”Ngựa thế nào?” Đáp rằng: ”Ngựa cái sắc vàng.” (MụcCông)Saingườiđếnlấythìlạilàconngựađựcsắcđen.MụcCôngkhôngvui, triệuBáNhạcđếnhỏi rằng: ”Hỏng rồi!Cái người ông tiến cửđi tìmngựađó!Đếnmàulôngvàđựccáicònkhôngkhôngthểphânbiệtnổi, lạicòncóthểbiếtđượcloạingựanào?”BáNhạcbùingùithởdài than:”Đếnmứcchuyênchúlànhưthếđấy!Chínhvìvậymànghìnvạnngườikhácthầnkhôngkểtới.GỉasửNhânquansátthiêncơthìchỉcầnchỗtinhchấtmàbỏquachỗthôhào,dựavàobêntrongmàquênmấtbênngoài,xemcáicầnxemmàkhôngxemchỗkhôngcầnxem,nhìnchỗcầnnhìnmàbỏxótchỗkhôngcầnnhìn.Nếunhưôngấylấycáchlàmấymàxemtướngngựathìđấysẽlàconngựaquývậy.”Ngựađemvềđếnnơi,quảnhiênlàngựatốtnhấtthiênhạ.HoàiNamTửlạichép:BáNhạc,TầnNha,HànPhong,CátThanhmỗingườixemtướngngựatheomộtcáchsongđều lànhữngngườihiểungựa;ĐạiđểlàCửuPhươngquansáttinhthần,TầnNhakiểmtrahìnhdáng.TiếtTrúcphânbiệtbảovậtmàthanhdựtrảidàiViệtTuyệtThư (112)chép:XưaViệtVươngCâuTiễn cónăm thanhbảo

kiếm,nổidanhkhắpthiênhạ.Cóngườikháchcó tàixemkiếmtên làTiếtTrúc.Vươngbènvờiđếnhỏi:”Tacónămthanhkiếmbảokiếm,mờiôngchỉbảocho.”Rồilấyra(haithanh)HàoTào,ThầnKhuyết.TiếtChúcnói:”Đềukhôngphải(làbảokiếm).”LạilấyraThầnCâu,TrạmLư.Chúcnói:”Xemkiếmsao,thấynhuầnnhuyễnnhưviệclàmcủahànglãoluyện.Xemđộsáng,thấyvẩnvẩnnhưnướcmớitrànđê.Xemđườngvân,thấyđứtgẫynhưbăngsắptan lở.Câynaygọi làThầnCâuchăng?”Vươngnói:”Đúngvậy.”Lạihỏirằng:”Cóngườinếulấygiátrịbalàngcóchợ,tuấnmãnghìncon,haithànhnghìnnhàrađổi,cónênchăng?”TiếtChúcnói:”Khôngnên!VàothờitạokiếmnàyphảiphánúiXíchCân(113)đểlấythiếcchônvùitrongđó,làmcạnkheNhượcTà(114)đểchọnđồngdướiđáysâu.Thầnmưađổnướcquétdọn,thầnsấmđánhtrống,TháiẤtxuốngxem,thiênthầngiánghạ.ÂuDãTưnoitheotinhkhícủatrời,gomhếtkỹxảomàlàm.KiếmđầugọilàThầnCâu,kiếmsaugọi làTrạmLư.NaynúiXíchCậnđãđóng,kheNhượcTàsâuchẳngthểdò.ÂuDãTửthìđãchết.Dùchonghiêngthànhđongvàng,đổngọclấpsuốicũngkhôngđổiđượcmộtvậtnhưthế.Balàngcóchợ,tuấnmãnghìncon,haithànhnghìnhộcũngchẳngđủđểnóilờiđồngý!”HồLươnggửigắmtiếngđànmàtiếngtămđểlại.HoàiNamTửchép:”HồBađánhđànsắtmàcáTầmngheđược.Lạiviết

rằng:TiếnghátcủaHồLươngcóthểlàmgiốngthếnhưngngườikháchátthìkhôngthể.

TềKháchvỗđùimàgiúpđỡĐiềnVăn.Thần Tùng Chi chép: Xét chỗ này nói tân khách dưới trướng Mạnh

ThườngQuânĐiềnVăncóthểlàmtiếnggàgáysangđểgiúpôngnayvượttaiách.Thườngthìkhilàmgiảtiếnggàgáysángtấtnhiênđầutiênphảivỗđùiđểlàmhiệunhưcongàvỗcánh.SởKháchăntrộmđểbảovệKinhSở.HoàiNamTửchép:TướngnướcSởlàTửPhátthíchtìmtòikẻsĩcótài

nghềkỹxảo.NướcSởcóngườigiỏinghềăntrộm,đếnbáiphỏng(TửPhát)mànói:”Nghenóingàitìmkẻsĩcótàinghềkỹxảo,tôicónghềămtrộm,vốncũnglàkỹxảođủđểlàmmộttênngườilínhvậy.”TửPhátngheđược,áokhôngkịpthắtđai,mũkhôngkịpđộithẳngvộirangoàilấylễmàtiếpđãi.Tảhữucanrằng:”Ăntrộmlàđạotặctrongthiênhạ,saolạilấylễmàđãi?”TửPhátđáp:”Điềunàykhôngphảilàcáicácngươihiểuđượcđâu.”Chẳngbaolâu,nướcTềxuấtquânđánhSở.TửPhátcầmquânrađịch,balầnthuatrận.CácquanĐạiphuđượccoitrọngởnướcSởtấtcảđềuhếtcách.QuânTềcànglúccàngmạnh.Vàolúcấyngườilínhvốnlàămtrộmtiếnlênthưa:”Thầncónghềmọn,xinvìngaimà ra sức.”TửPhápđáp:”Ừ.”Ngườiăntrộmngayđêmấyrađi,tháotrướngcủatướngnướcTềđemvềdângchoTửPhát.TửPhátsaingườiđemtrả,nóirằng:”Cóngười línhđikiếmcủi, thuđược trướngcủa tướngquân.Saisứ trả lạiđể lấychỗ làmviệc.”Hômsau(ngườiăntrộm)lạiđếnlấycáigối.TửPhátlạisaiđemtrả.Hômsaunữalấycáitrâm.TửPhátlạisaiđemtrả.QuânTềbiếtchuyệncảsợ.TướngTềnóivớithưlại,mưusĩrằng:”Hômnaykhôngquayvề,sợrằngquânSởlấyđầuta.”Tứcthìtoànquânrútlui.UngMôncầmđànmàgiảnggiảithôngsuốt.HoànĐàmTânLuận(115)chép:UngMônChulấytiếngđànmàyếtkiến.

MạnhThườngQuân nói: ”Tiên sinh gảy đàn, có thể khiếnVăn này buồnthươngchăng?”Đáprằng:”Nhữngngườibịtiếngđàncủatôikhiếnchonảydạubuồnlànhữngngười trướcđượckính trọngmàsaubịkhinhkhi,xưagiàu sang mà nay bần hàn, bị ruồng bỏ đè nén nơi hang cùng ngõ chật,khônggiaotiếpđượcvớihàngxómbốnbên.Hoặclànhữngngườitàinăngvượtbậc, giữkhí chấtmang lòng thànhmàbị gièmphagặpmaimỉa, tạothànhthùoánmàchẳngcóngườitin.Hoặclàngườikềcậntìnhnhânsinhraânai, chẳngcóhận sầuđãphải chia lý,điđến tậngóc trờimàchẳnghẹnngàytáihội.Hoặclàngườilúcnhỏkhôngcómẹcha,lớnlênkhôngcóthêtử,rangoàilấyđồnghoanglàmxómgiềng,trởvềlấyhanghốclàmnơiở,khốn khó từ sáng đến chiều không ai xót thương chiếu cố.Nếu là nhữngngườiấy,chỉnghequạlượnkêuvang,gióthuthổikhẽlàđãđaulòng.Thầnchuyênchúđưarađiệuđànnhưtiếngthởdài,chưacóaikhôngbithốngmàrơi lệkhóc.Cònnhư túchạ thìởnơi lầucaonhà lớn,buồngsâucửa liền,

trương là buông rủ, giómát luồnqua, xướng ca cười nói ngay trướcmặt,nịnhnọthầuhạởkềbên.Hễvỗtaygõnhịp,Trịnhthiếpliềncamúa.Lấyâmthanhréorắtlàmvuitai,sắcđẹptịnhtếlàmsaymắt.Đuatrênmặtnướcthìcưỡithuyềnrồng,dựngcờlôngchim,khuacầncâucáchẳngđovựccósâu.Chơingoàicánhđồngthìdẫmlênchỗphẳng,rongruổinơirộngrãi,dùngnỏcứngbắnchimbaytrêncao,lấydũngsĩcảnmãnhthú.Đặtrượu,tấunhạc,sayđắmquênvề.Vàolúcbấygiờ,dùtrờiđấtcósậpxuôngcũngchẳngbằngmộtchúttrôngmong.Dùtôicóthảogảyđànvẫnchưathểlayđộngđượctúchạ.”MạnhThườngQuânnói:”Cốnhiên!”UngMônChunói:”Nhưng tôitrộmnghitúchạcũngcóchuyệnbuồn.VuatrongxónhàmàkhiếnnướcTầnkhốnđốnchính làngài,LiênhợpnămnướcmàđánhSở lại cũng làngài.Thiên hạ ngàynay chưađược vô sự, khônghợp tung thì liên hoành.HợptungtấtSởlàmvương.LiênhoànhtấtTầnxưngđế.NgườingườiđềubiếthễTầnSởmàmạnh tấtđếnbáo thùnơiđấtTiết(116) cỏncon.Tình thếgiốngnhưmài rìu mà chặt cây nấm vậy. Bậc thức giả trong thiên hạ không aikhôngvì túc hạmà lạnh lòng.Đạo trời khôngphải luôn luôn thịnh, nónglạnhluânphiênnhautiếnlùi.Thiênthuvạntảivềsau,tôngmiếutấtkhôngđược tế tự, lầucaocũngsụp rồi, sôngconghoá ra thẳng.Mộphầncỏgaimọc,chocầycáotrúthân.Mụcđồngtuổinhỏlữngthữngbướcchânquacaogiọngca rằng: ”Tônquý thayMạnhThườngQuân, cũng làgiốngnhư thếnày thôi!”MạnhThườngQuânnghemàbùingùi than thở, lệ trànmivẫnchưarơi.UngMônChulấyđànrađánh,từtừlayđộngCungChuỷ,vỗgõGiốcVũ(117)cuốicùngthànhgiaiđiệu.MạnhThườngQuânliềnsụtsùinói:”TiênsinhgẩyđànkhiếnVănthànhranhưkẻvongquốcvậy.”HànAigiữcươngnênnứctiếng.LữThịXuânThuchép:HànAnlàmngheđánhxengựa.VươngBaoThánhChúaĐắcHiềnThầnTụng(118)viết:Kípđếnkhiđóng

ngựa vào cho khuyết thì co gối, sớm đứng xen vào giữa đám xe, VươngLương(119) cầm dây cương,HànAi bám thành xe, phóngminh rong ruổi,nhanhnhưánhsánglướtđi,quathànhvượtquốctựađạptrênchỗđấtbằng,đuổitheotiachớp,truytìmgióbay,chuyểnđộngkhắptámphương,mộthơiđivạndặm,saokhoảngkhoátvậythay!Nhờngườingựatươngđắcđó.LôNgao(120)baylượnnơiHuyềnKhuyết(121),NhượcSĩđứngthẳnggiữa

mâyxanh.HoàiNamTửchép:LôNgaodungoạnởBắcHải,điquaTháiÂm,vào

nơiHuyềnKhuyết,đến tậnMôngCốc thìgặpởđómộtngười.Ngườinàymắtsâumàmũiđen,cổcong,vaidiềuhâu,tránrộngmàmặtgầythanhthaođứnggiữatrờiđóngiónhảymúa.NgườiấyngoailạinhìnthấyLôNgaothìthongthảhạtayxuống,ẩnmìnhdướikhốiđá.LôNgaocúixuốngxem,thấy

ngườiấycuồnmìnhnhưxác rùamàăn tráiHợpLê(122).LôNgaonóivớingườiấyrằng:”ChỉcóNgaolàngườibỏbèlìabạn,xemđếntậncùngngoàisáucõiởđâyngoàiNgaothìchẳngcóai!Ngaotừnhỏđãthíchlangthang,lớnlêncũngkhônghiểubiếtmàthayđổiđượcnênđãđikhắpbốnphương.Riêngcónúinoncựcbắclàchưađượcngắmnhìn.Nayrốtcuộcgặpđượcngàiởđây.ChắclàngàicóthểkếtgiaovơiNgaochứ!”NhượcSĩấycườimànóirằng:”Haha!NgườilàngườiTrungChâu,bằngvàođâumàkhẳngđịnhđâyđãlàxa?Chỗnàythuậntheoánhsángnhậtnguyệtmàđeotinhtú,làmnênâmdương,sinhrabốnmùa,làchỗthườngnhâncholàvùngđấtvôdanh,vì vậymàchất ngất thâmảovậy.Nêu taởđâyđi vềphíanamđếnđồngVõngLượng thì sẽnghỉ tại làngTrầmMặcởphíabắc,đến tậnxómMinhMinhởphíatây,thôngvớianhsángHồngMông(123)ởphíađông.Nơinàydướikhôngcóđất, trênkhôngcó trời, tainghekhôngrõ,mắtnhìn tấthoa,bênngoàigiốngnhưcódòngnướcrẽngangluânlạcđắmchìm,tấtcảcònlạiđêuxangoàingàndặm.Vìthếtacũngchưathểở.Nayngươivừadungoạnđãđếntậnđây,rồilạinóiđãxemtấtcảmọinơi,hácũngchẳngphảinơinàykhôngcònlàxanữahaysao!Nhưthếthìngươiởlạiđây,tahẹnvớimênhmangmịtmù ở xa xôi hoang vu khác, không thể ở đây lâu được.”NhượcSĩnóiđoạnvungtaythẳngngườiđứnglênthìđãtiếnvàogiữađámmây.LôNgaongửacổnhìntheothìkhôngthấyđâunữa,bènthan:”Tasosánh với người này như con trùng dưới đất so với chimHồngHộc, đi cảngàychưanổimộtlymộttấcđãnghĩrằngxa,thấtchẳngđángbuồnsao!”Tôithậtkhôngcótàinghệnhưnhữngngườivừakểchonênbènbìnhtĩnh

tạichỗmàchờđợi.NămCảnhDiệuthứsáu,HậuChủtheokếcủaTiếuChu,saisứxinhàng

ĐặngNgải.ThưhangdoChánhviết ra.Thánggiêngnămsau,ChungHộidấyloạnởThànhĐô,HậuChủchuyểnsangđôngđếnLạcDương.Lúcbấygiờrốiloạnvộivã,đạithầnnướcThụckhôngcóaiđitheogiúpđỡ.ChỉcóChánhcùngĐiệnTrungĐốclàTrươngThôngngườiởNhữNambỏvợconđơnđộctheohầu.HậuChủnhờChánhgiúpđỡphươnglượcrấtvừaý,hànhđộngkhônglầmlỡ,bènthanthởbùingùi,hậnhiểuChánhquámuộn.Ngườiđờinghịluậnđềukhenngợi(Chánh).(Chánh)đượcbantướcquanNộiHầu.TrongnhữngnămTháiThủyđượcbổdụnglàmAnDươngLệnh,sauthănglàm Ba Tây Thái Thái Thú. Năm Thái Thủy thứ tám có chiếu ban rằng:”ChánhxưaởThànhĐô,giannangiữnghĩa,khôngtráilòngtrung.Đếnkhiđượcbổdụng,hếtlòngvớichứcvụ,cócônglaosửasangviệcnước,vìthếlấyChánhlàmTháiThúởBaTây.”NămHàmTrữthứtưChánhchết,thơphútừluậncònđểlạihơntrămthiên.Bìnhrằng:ĐỗVituthânđiềmđạm,khôngxuphụngườiđươngthế.Chu

Quầnbóitoánviệctrờicóbằngcớ.ĐỗQuỳnhtrầmmặctỉmỉcẩnthận,mọi

việclàmrađềuthôngthạo.Hứa,Mạnh,Lai,Lýkinhlịchsâurộng,hiểubiếtrấtnhiều.DuẫnMặctinhthôngTảThị.Tuyhọchẳngđượctándươpngvềđạođứccùngsựnghiệpnhưngchắcchắnđềulàhọcsĩmộtthời.TiếuChubiệnluậnloliệuuyênbáclưuloát,làbậcđạinhomộtthưở,cóđượcphongphạm củaĐổng,Dương.KhíchChánh văn từ tươi sáng, có thần thái củaTrương,Thái lạiđượcngợikhenởviệclàm, làbậcquântửbiếtchọnvậy.HaingườisaucùngởTấnkhôngcótíchtrạnggì,phầnlớnlàởThục,vìvậychépvàothiênnày.TrươngPhanxétTiêuChutrìnhbàykếsáchhàngNgụy,đạikháivốnđã

dựliệuLưuThiệnyếuhènnhunhược,khôngcólòngdạcongqueomàgâyrataihọa,chonênmớicóthểlàmnhưvậy.Nếugặpphảingườikhác,đanglúcphẫnhận,dù(Chu)khôngcóýlàmhạingườita,nhưngngườitachuộngcáichếtvìhổthẹnnhụcnhãhoặcnổigiậnmuốngiếtngườiđểlậpuytrongmộtlúcthìdẫukhônggặphọasátthâncũngbịnghingờvậy.

[CHÚTHÍCH](1)HánHiếnđếbịépnhườngngôichoTàoPhivàđược triềuđìnhmới

phonglàmSơnDươngCông.(2)LưuBịvàoThụcvớidanhnghĩagiúpLưuChươngđánhTrươngLỗ,

ChươngtiếpBịởPhùThành.(3)LưuBịquêởTráchuyện.(4)RâuvâylấyTrác.(5)Cóthểhiểulà:ChàngTráckhôngrâu.(6)LàChuThưbốChuQuần(xemChuQuầntruyện)ôngnàymấylầnbị

trưngtậpralàmquannêngọilàChuTrưngQuân.(7)XemChuQuầntruyện.(8)LàTấnVănHầunướcTấnthờiXuânThu.(9)ÔngnàyđượcphongởthànhKhúcỐc,bảnthânôngtavàconcháu

mườimấyđờitranhngôivớichitrưởng,làtổ15đờicủaTấnVănCông.(10)LàHánThiếuĐếvàHánHiếnĐế.ThiếuĐếbịĐổngTrácphếlàm

HoằngNôngvương,HiếnĐếbịTàoPhisoánngôiphonglàmSơnDươngCông.(11)KhaiquốccôngthầnthờiHánVũĐế(12)LưuBa.(13)LàTưMãHuy,ThủyKínhtiênsinhtrongTamQuốcDiễnnghĩa.(14)ÔngnàylàTốngTrung,TrọngTửlàtêntự(15)ÔngnàylàVệXuấtcôngthờChiếnquốctranhngôivớichalàVệHậu

Trangcông.ThạchThướclàhiềnthầnnướcVệbiếttrướcvàkhắcphụccuộcnộiloạnnày.(16)Ởvàothờiđólàrèn,đúc,chếtạokhungcửidệtvải.(17)LàmvănthưtrongphủThượngThưlệnh.(18)Làmộtchứcdanh,đờiChulàthuộcquancủaquanTưMã,trôngcoi

việcgiáodưỡngthứtử(conngườithiếp,khôngphảilàdòngđích)củachưhầuvàcáckhanhđạiphu.ĐờiTầnvẫngiữ,lậpthêmchứcTrungThứTử,ThứTửViên.ĐờiHántrởvềsau,cảilàmthuộcquancủaTháiTử.LưỡngTấn,NamBắcTriềugọilàTrungThứTử,ThứTử.Tùy,Đườngvềsau,đổithànhTảHữuThứTử,cứthếkhôngđổi,Thanhmạtvẫncòn.(19)Làmộtchứcdanh(BộcXạ)đứngtrongnhómnămngườiThượngthư.

(20)Giả,Mã:GiảQuỳtựLươngĐạo-danhtướngkiêmlươngthầnTàoNgụy,MãDungtựQuýTrường-ĐôngHánkinhhọcgia.(21)DanhnhocuốiđờiHán.(22)Vươngthị:ChỉVươngTúc,danhnhosốngsauTrịnhHuyềnmộtthế

hệ, làhọhàngbênngoại củaTấnVũđế, cùngGiảQuỳ,MãDung,TrịnhHuyềnđềulàdanhgiachuyênvề”khảothuậncổhọc”.ThờiTamQuốc,họcthuậtcủaTrịnhHuyềnrấthưngthịnh.ĐếnđờiTấn,VươngTúccảicáchlạicáccảicáchcủaTrịnhHuyềnởnhiềumặt,nhấtlànghilễ,tếtự…(23)ThượngThư:Bộcổsử tương truyềndoKhổngTửbiênsoạn,gọi là

Thư,từthờiHángọilàThượngThư.(24)Têngọi tắtcủavĩ thư.Tức làsáchmượnnghĩakinhđể luậnvềphù

phépđiềmứng,gồmcóthấtvĩbảybộ:Dịchvĩ,Thưvĩ,Thivĩ,Lễvĩ,Nhạcvĩ,Xuânthuvĩ,HiếuKinhvĩ.Tươngtruyềnlàchilưucủakinh,cũngdotayđứcKhổngTửlàmcả.Ngườisauthấytrongsáchcónhiềucâunóivềâmdươngngũhànhnênmớigọisựchiêmnghiệmxấutốtlàđồvĩhaysấmvĩ.(25)GiaLệnh:TứcTháiTửGiaLệnhmộtchứcquanthuộcphủThái tử,

đượcđặtratừđờiTần,vàohàngngũphẩmhưởnglươngnghìnthạch.(26)VươngMãng:QuyềnthầnnhàTâyHán,saulậtnhàHánlậpravương

triềuTân.(27)Ýnóimuốnxưngvươngxưngđế.(28)CanhThuỷ:TứcHánCanhThuỷĐếtênlàLưuHuyền,thủlĩnhquân

LụcLâm,saukhitriềuTâncủaVươngMãngbịquânXíchMiđậptan,lênlàmvuanốitiếpnhàHán,sauđầuhàngquânXíchMi.(29)CôngTônThuật:Thủ lĩnh cát cứ vùng ÍchChâucuối thờinhàTân

đầuthờiTâyHán,bịHánQuangVũđánhbại.(30)ThếTổ:HánQuangVũĐế.(31),(32),(33),(34)KhaiquốccôngthầnthờiĐôngHán.(35)VươngLang:Nguyênlàmộtthầybói,vàocuốithờiTânđầuthờiTây

HántựxưngconcháuHánThànhĐếnhàTâyHán,xưngvươngởHàmĐanbịHánQuangVũđánhbại,chết.(36)ĐồngMã:Nhómnghĩaquânphát triểnlớnmạnhnhậtvùngHàBắc

cuốithờiTânđầuthờiTâyHán.(37)XíchMi:ĐạonghĩaquânmạnhnhấtđôngTrungquốccuốithờiTân

đầuthờiTâyHán,thủlĩnhlàPhanSùng,bịHánQuangVũđánhbại.(38) Diêu Kỳ: Khai quốc công thần thời HánQuang Vũ, vào thời điểm

đượcnhắctớiđangchỉhuyquâncấmvệ.

(39)NgỗiHiêu:ThủlĩnhcátcứvùngHữuLũngcuốithờinhàTânđầuthờiTâyHán,bịHánQuangVũđánhbại.(40) Trần Chi: Sủng thần nước Thục giai đoạn hậu kỳ Tam Quốc. Kế

nhiệmLãNghệlàmThượngThưLệnh.XemthêmĐổngHoàtruyện.(41)ChuVăn:TứcChuVănvương,vốnlàvuamộtnướcchưhầunhỏcủa

nhàThương,nhờkhoanhậuvàgiảmtôthuếmàpháttriểnđượclựclượng,tạoracơsởchosựhìnhthànhcủanhàChu.(42)CâuTiễn:VuanướcViệtthờichiếnquôc,saukhithuanướcNgô,khéo

anủiđộngviêndânchúngcuốicùngdiệtđượckẻđịch.(43)ThangvươngđánhKiệtlậpranhàThương,ChuVũvươngđánhTrụ

lậpranhàChuđềuchiquyếtchiếnmộttrậnmàđịnhthiênhạ.(44)QuangLộcĐạiPhu:ChứcdanhđứngđầuhàngĐạiPhu,chuyênlo

việcnghịluận,lươnghainghìnthạch.(45)Dịch:TêngọitắtcủaKinhDịch.(46)NghiêunhươngngôichoThuấn;ThuấnnhườngngôichoVũđềutheo

phépchọnngườitàichứkhôngtheohuyếtthống.(47)TônXước:Tácgiả”DuThiênSơnphú”,danhsĩđạithầnthờiĐông

Tấn.(48)TônThịnh:SửgiaĐôngTấn,tácgiả”Nguỵthịxuânthu”,Tấndương

thu”.(49),ThụctướngxemthêmThụcthưquyển11HoắcTuấntruyện.(50)ChỉĐôngNgô.(51)KhươngDuy,LiêuHoá.Trongchiếncuộcnăm263phíaThụcchỉcó

bốn tương chủ chốt thường được nhắc đến là Khương Duy, Liêu Hoá,TrươngDực,ĐổngQuyết.Khôngbiếtởđâynóinămtướngthìngườicuốilàai,ThượngThưLệnhPhànKiếnchănghayHữutướngquânDiêmVũ(52)ĐiềnĐan:Danh tướngnướcTề thờiChiếnquốc, cócôngđánhbại

tướngnướcYênlàKỵKiếpkhôiphụcnướcTề.(53)CátSanh:MộtđiệuháttrongKinhThi.(54)ThânBao:ThânBaoTư trung thầnnướcSở thời chiếnquốc.Sởbị

Ngôđánhbạisắpdiệtvong,ThânBaoTưsangTầncầuviện,đứngkhócởsânrồngnướcTầnmấyngàyđêmlàmvuaTầnđộnglòngmàphátquâncứuviện.(55) (56) Trung thần nước Việt thời chiến quốc, phò tá Câu Tiễn quang

phụcquốcgiađánhbạikẻthù.

(57)HoaDươngQuốcChí:BộsáchchépvềlịchsửbachâuLương,Ich,TrữdoThươngCừđờiĐôngTấnbiênsoạn.(58)TamLễ:Nghilễ,Chulễ,Lễký.(59)ThượngThưLang:QuanchếđờiHán,nhữngngườiđượcđịaphương

cử làmHiếu Liêmmà có tài năng thì tuyển vào phòng Thượng Thư giúpHoàngđếxửlýviệcnước,mớivàogọilàThủThươngThưlangtrung”,saumộtnămgọilàThượngThưLang,saubanămlàThịLang.(60)ĐôngTàoDuyện:Nhưchủnhiệmvănphòngngàynay.(61)BiệtGíaTòngSự:Chứcquanđứngđầuhàngthưlạitrongchâu,mỗi

khiThứSửxuấttuầnđặcbiệtđịtheoloviệccông.(62)TánkỵthườngThị:Chứcdanh,đờiTấnlàcốvấntuỳtùngHoàngĐế.(63)VệUý:Chứcquan,đờiTânchưởngquảnquânkhí,nghitrượng,màn

trướngcủaHoàngĐế.(64)KỵĐôUý:MộttrongbachứcĐôUýđờiTấn,thườngchỉđượcphong

chongoạithích.(65)LưuHướng:Danhnho,nhàvănhoálớnđờiHán.(66)DươngHùng:DanhnhoĐôngHán, khiVươngMãng lập triềuTân

từngnhảylầutựsátđểtỏtháiđộbấthợptác(nhưngkhôngchết)(67)ĐôngCungTẩyMã:TuỳtùngđôikhilàbạnhọccủaTháiTử.(68) Lý Hùng: Người tộc Ba thuộc Đãng Cừ quận Ba Tây, khai quôc

HoàngĐếnướcHánThànhthờithậplụcquốc.(69)VĩnhHoà:NiênhiệucủaTấnMụcĐế,VĩnhHoàthứbalànăm347.(70)HoànÔn:Đạitướng,danhthầnĐôngTấn.(71)HứaDođượctiếnglàngườihiền,vuaNghiêuvờivàođểtruyềnngôi.

Do từchối, cườimàvề rồi ra suối rửa tai.SàoPhủmớidắt trâu tới suốiuốngnước,thấyDorửatai,bènhỏitạisao.Dotrảlời:“ÔngNghiêuđòitôi,biểutôithìlàmvua.”Phủbèndắttrâubỏlêntrêngiòngnướcchouống.Dohỏitạisao,Phủđáp:“Anhrửataianhxuốngđótôisợtrâutôiuốngnhằm.”(72)VươngThực:Trung thầnnướcTề thời chiếnquốc,lúcYênđánhTề,

muốnphongquanchứcchoVươngThụcthìôngtanói“Trungthầnbấtsựnhịquân,trinhnữbấtcánhnhịphu’.(73)Viên,Ý:Chưarõlàai.(74)MặcTrữ:Đượcnhắcđến trongTamQuốcdiễnnghĩanhưbạncủa

HoaHâm,đạinhođươngthời,ẩncưởLiêuĐôngkhiquayvềTrungQuốctheo lệnh đòi của Tấn Vũ đế bằng đường biển gặp bão các thuyền trong

đoànđềuđắmchỉriêngthuyềnMặcTrữthoátnạn,đượccholàcóthầnlinhphùhộ.(75)ThôiNhân:VănhọcgiathờiHán.(76)Tôiđây:KhíchChánhtựxưng.(77)ChỉcôngviệcchứcvụcủaKhíchChánhlàBíThư.(78)NguĐế:ChỉvuaThuấn,đượcvuaNghiêunhườngngôichomà lập

nênnhàNgu.(79)Ngoàimặttuântheo:Nguyênvăn:⾯从diệntòng,lấytừcâu”Nhữvô

diệntòng,thốihữuhậungôn”trongThượngThư(80)TamHoàng,NgũĐế:Lànhữngvịvuađầu tiên trong thờikỳhuyền

thoại củadân tộcHán, có côngđưadân tộc này thoát khỏi tình trạng sơkhai. Ngày nay các học giả bên Tàu không thống nhất được với nhau vềdanhtựcủacácvịvuanày.(81)ĐồLục:Sáchmệnhcủacácthiênthầnbancho.(82)HọCơ:HọcủacácvuanhàChu,bắtđầubằngChuVănVươngCơ

Phát,làtriềuđạitrịvìnướcTàukếtiếpsaunhàThương.(83)HọDoanh:HọcủacácvuanướcTầndiệtnhàChu,thôntínhchưhầu(84)Ưởng:ThươngƯởng.(85)Tư:LýTư.(86)Lữ:LữBấtVi.(87)Hàn:HànPhiTử.Cảbốnngườiđềulànhữngnhânvậtchủchốtđề

xướnghìnhthứcquảnlýPháptrịởnướcTầnvàđềucókếtcụcxấu.(88) Dấu đuôi trong chỗ bùn lầy: Lấy tích vua nước Sở sai người mời

TrangTử.TrangTửhỏirằng:Cóconrùasốngngànnăm,xáckhôđượcvuaSởcấtgĩưtrongtayáo.Liệuconrùaấymuốnsốngmàkéolêcáiđuôitrongbunhaymuốnchếtđểngườitagiữxác.Viênquanđimờinói:Muốnsốngđểlêđuôitrongbùn.TrangTửbảo:Ngươivềđi, tacũngmuốnlêđuôitrongbùnthôi.(89)ChuDương,HuyềnÂm:TheoquanniệmcủaĐạogia,ChuDươnglà

dương khí của trời đất thịnh vàomùa xuân tán vàomùa thu; Huyền Âmngượclại,đạidiệnchoâmkhí,thịnhvàomùathutánvàomùaxuân.(90)Xung,Chất,Hoàn,Linh:XungĐế,ChấtĐế,HoànĐế,LinhĐếbốnvị

vuanhàHánlầnlượttrịvìtrướckhiĐổngTráctiếnvàoLạcDươngphếlậpHiếnĐế.XungĐế,ChấtĐếchếttừlúccònrấttrẻ.HoànĐế,LinhĐếtrịvì

gặpnhiềuloạnlạcnhưHoạnThị,ĐảngCố,HoàngCân.(91)CửuĐức:ThượngThưchépCaoDaodanhthầncủavuaVũnóiThiên

TửcầncóCửuĐức.EmchưarõCửuĐứclànhữngđứcgì.(92)TếXuân:Nguyênvăn:礿祭:DượcTế:ChỉngàytếxuânthờinhàHạ

vànhàThương.(93)NguyênKhải:ĐờiNghiêu họCaoTân có támngười tài gọi làBát

Nguyên,họCaoDươngcũngcótámngườigọilàBátKhải.NguyênKhảichỉnhântàiđôngđúc,thứhạngrõrệt.(94)Nhiễm,Quý:Emchưarõlàai.(95)ƯngDương:Mộtloạichimdữthườngđượcthêutrêncờtrận.(96)Y,Vọng:YDoãn,LãVọng.(97)BakếnhàhọTiết:Khôngrõcóphảilàbamứcthiếtđãitânkháchcủa

MạnhThườngQuânởđấtTiếtchăng?(98)Trương,Trần:TrươngLương,TrầnBình.(99)TrungNhạc:TrungSơnthuộctỉnhHàNam.(100)TrọngNi:KhổngTử.(101) Khuất Nguyên: Người nước Sở thời Chiến Quốc, tác giả Ly Tao,

ThiênVấn.(102)NgưPhủ:NhânvậttrongbàivăncùngtêncủaKhuấtNguyên.(103)LiễuQuý:NgườinướcLỗthờiChiếnQuốc,nổidanhtrungtínthành

thực.(104)Di,Thúc:BáDi,ThúcTề.(105)ĐặngLâm:SơnHảiKinhchép:KhoaPhụđuổi theomặt trời,khát

uống nước Vị Hà mà không đủ, muốn lên phía bắc uống nước ở đại hồnhưngchưađiđếnnơithìđãchếtkhát.GậytrongtayrơixuốnghoáthànhĐặngLâm.RừngnàynằmởphíabắcnướcSở, trong truyền thuyết làkhurừnglớnvàbíhiểm.(106)Đường:NhàĐườngNgucủavuaThuấn.(107)HoàiNamTử:CuốnsáchdoHoàiNamVươngLưuAnvàtânkhách

soạnvàothờiCảnhĐếnhàTâyHán,thuộcloạitạpthưmangtưtượngđạogiathờitiềnTầnkếthợpvớibáchgiachưtử,cógiátrịtrongnghiêncứuvănhoáTầnHán.(108)LữThịXuânThu:CuốnsáchdoLữBấtVitrướctácvàogiaiđoạn

cuốithờiChiếnQuốc.(109) Thúc Hật: Thúc Hướng Dương Thiệt Hật, đại phu nước Tấn thời

ChiếnQuốc,ungdungnhànhạgiúpquânTấnlàmbáchưhầu.(110)Họ Sở:Cháu tằng tôn của SởNghiễm là SởMạnhĐạt dẫn cả họ

chạyđitịnạnởSaLộcSơnngoàiĐôngHảikhiVươngMãngcướpngôinhàHán.(111)SaKhâu:NaythuộcHàBắc.(112)ViệtTuyệtThư:ThưtịchcổchépvềlịchsửhainướcNgôViệt thời

ChiếnQuốc.Xuấtxứ,niênđại,tácgiảhiệnđãthấttruyềnkhôngtracứurõràngđược.(113) XíchCận:Còn gọi là núiCận, thời Xuân Thu nằmở huyệnNgân

thuộcnướcViệt.(114)KheNhượcTà:LàdòngsuốichảyratừnúiNhượcTà,lúchànviTây

ThigiặtlụaởsuốinàynêncòncótênkháclàsuốiHoánSa.(115)HoànĐàmTânLuận:BàiluậndoHànĐàmviếtvàothờiHán.(116)ĐấtTiết:ĐấtphongcủaMạnhThườngQuân.(117)Cung,Thủy,Giốc,Vũ:Cùng vớiThươnghợp thànhnămcung của

nhạccụđôngÁ.(118)VươngBaoThánhChúaĐắcHiềnThầnTụng:BàiTụngcủaVương

Bao.(119)VươngLương:NgươinướcTấn,đánhxechođạiphuTriệuGiảnTử,

nổitiếnggiỏidongxe.(120)LôNgao:CòngọilàLôSanh,thuậtsingườinướcTề(cùngcóthuyết

nóiôngtavốnlàngườinướcYên),từngvìTầnThuỷHoàngcầutiêndượctrườngsinhcủatiênnhân.SauthấyTầnThuỷHoàngkhôngnghelơikhuyêncan,làmviệctráiđạonêntrốnđiđilánhnạnởCốSơn.TầnThuỷHoàngralệnhtruybắtmàkhôngtìmthấy.(121)HuyềnKhuyết,BắcHải,TháiÂm,MôngCốc:Đềulànhữngđịadanh

nằmởcựcbắctronghuyềnthoạicủađạogia.(122)HợpLê:Chắclàtiênquả.(123)VõngLượng,TrầmMặc,MinhMinh,HồngMông:Đềulàđịadanh

tronghuyềnthoại.

QUYỂN13-HOÀNGLÝLÃMÃVƯƠNGTRƯƠNGTRUYỆN

HoàngQuyền,LýKhôi,LãKhải,MãTrung,VươngBình,TrươngNghi

HOÀNGQUYỀNTRUYỆNHoàngQuyềntựCôngHành,ngườiquậnBaTây,huyệnLãngTrung.Khi

cònnhỏlàmquậnlại,ChâumụcLưuChươngtriệulàmChủbộ.LúcBiệtgiáTrươngTùngkiếnnghịnênnghênhđón,khiếnTiênchủđánhTrươngLỗ,Quyềncanrằng:Tảtướngquân (1)cótiếnglàkiêudũng,naymờitới,nếumuốnđãinhưkẻdưới, tấtgâybấtmãn,muốnđãinhưtânkhách, lại thànhmộtnướcchẳngchứanổihaivua.KháchmàannhưTháiSơn,tấtchủnguynhưtrứngđểđầuđẳng.Chỉnênđóngcửabiêngiới,ngồichờthiênhạtháibìnhthôi.Chươngkhôngnghe,saisứđónTiênchủ,đuổiQuyềnraQuảngHánlàmtrưởngquận.SauTiênchủtậpkíchÍchChâu,saicáctướngchiarađánh lấycácquậnhuyện,cácnơichỉnghephong thanh làhàngcả,chỉcóQuyềnđóngcửathànhcốthủ,đếnlúcChươngrahàngTiênchủ,Quyềnmớichịuhàng.TiênchủphongQuyềnlàmThiêntướngquân.TừChúngbìnhrằng:Quyềndốc lòngcangiánchủ, lạibế thànhchống

cự, đãđủ lễ thờ vua.VũVương (2) xuống xe, đắpmộTỷCan, nêu tỏ quêhươngcủaThươngDung(3),biểudươngrõrệthiềnthầntrungthành,chínhlànói rõcáiýquý trọngcủamìnhvậy.TiênchủphongQuyền làm tướngquânlàđúng,nhưngnhưvậyhãycònít,chưalàmsángrõđượccáitiếttháotrungnghĩađểđạikhuyếnkhíchtấmlòngkẻthiệngiảvậy.LúcTàocôngpháTrươngLỗ,LỗchạyvàoBaTrung,Quyềntiếnlênnói

rằng:NếumấtHánTrung,thìchẳngthểcứuđượcTamBa(4),việcấycũngnhư cắtmất chân tay củaThục vậy.Bởi thếTiên chủ lấyQuyền làmHộquân,đưacáctướngđiđónLỗ.LỗlạitrởvềNamTrịnh,đầuhàngTàocông.SaupháđượcĐỗHoạch,PhácHồ (5),giếtHạHầuUyên,chiếmđượcHánTrung,đềulàmưucủaQuyềncả.TiênchủlàmHánTrungVương,lĩnhchứcÍchChâumục,lấyQuyềnlàm

Trị trung tòng sự.Đến lúcTiên chủxưngđế,muốn sangđôngđánhNgô,Quyền can rằng: Người Ngô chiến đấu hung tợn, thủy quân ta lại thuậndòng,dễtiếnkhólui,thầnxinlàmtiềnkhuthămdògiặc,bệhạnêntọatrấnphía sau.Tiênchủkhôngnghe, lấyQuyền làmTrấnbắc tướngquân, cầmquânphíabắcsôngđềphòngbinhNgụy,cònTiênchủtựmìnhởphíanamsông.TướngNgôlàLụcNghị(LụcTốn)(陆议)thuậndòngchặnvây,quânphíanambạitrận,Tiênchủrútbinh.Đườngvềbịcắtđứt,Quyềnchẳngthểvềđược,mớiđưacáctướngdướiquyềncùnghàngNgụy.Quanchấpphápxin bắt vợ con Quyền. Tiên chủ nói: Cô phụ Hoàng Quyền, chẳng phảiQuyềnphụcôvậy.RồiđốiđãivợconQuyềnnhưtrước.ThầnTùngChixétviệcHánVũ (6)dựavàolờivukhốngdốitrá,giếtcả

nhàLýLăng(7),vàviệcLưuchủkhôngchoHiếntichấppháp,thathứchocảnhàHoàngQuyền,cáitốtcáixấucủahaivịchúathậtkhácnhauquáxavậy.KinhThinói:“Quântửthậtkhoáihoạt,tửtônđượcbảohộ”,chínhlàlờinóivềLưuchủvậy.NgụyVănĐế bảoQuyền rằng: Ông bỏ nghịch theo thuận, phải chăng

muốnhọctheoTrần,Hàn(8)khixưa?Quyềnđáp:ThầnchịuhậuâncủaLưuchủ,hàngNgôthìkhôngthể,đườngvềlạichẳngcólối,nênđànhtheovềvớibệhạ.Vảlạitướngbạiquân,đượcthoátchếtđãlàmay,saocòndámhọcđòicổ nhân vậy.VănĐếmếnQuyền, phong làmTrấn nam tướng quân,DụcDươnghầu, sau lại cho làmThị trung,giữởbênmình.Cóvài hàngnhânnướcThụcnóivợconQuyềnđềubịgiết,Quyềnbiếtđólàlờigiảdối,nênkhôngpháttang.HánNgụyxuânthuchép:VănĐếxuốngchiếuchopháttang,Quyềnđáp:

ThầnvớiLưu,Cát(9)đốiđãinhaubằngtấmlòngthành,họhiểurõbổnýcủathần.Thầnngờviệcnàykhôngthật,xinđểhỏithêm.Sauhỏikỹra,quảnhưlờiQuyềnnói.TinTiênchủmấtbaytớiNgụy,quầnthầnđềuchúcmừng,chỉcóQuyền

làkhông.VănĐếxétthấyQuyềncósựkhoandung,muốnthửdọaQuyền,bènsai tảhữutuyêntriệuQuyền,ngườicònchưatới,đã liên tiếpmấylầnthúcdục,ngựasứgiảchạybăngbăngđanxentrênđường,quanlại,ngườihầucủaQuyềnchẳngaikhôngbởvía,màQuyềncửchỉnétmặtvẫnnhưthường.SauQuyềnnhậnchứcÍchChâuthứsử,dờitớiởHàNam.ĐạitướngquânTưMãTuyênVương(10)rấttánthưởngQuyền,hỏiQuyềnrằng:Thụctrungcòncónhữngngườinhưkhanhkhông?Quyềncườiđáp:KhôngngờMinhcônglạiđoáihoàicoitrọngtôinhưvậy.TưMãTuyênVươngthưchoGiaCátLượngrằng:HoàngCôngHành,làmộtkẻsĩhàosảng,thườngngồicảm thán bày tỏ về túc hạ, trước sau nhưmột. NămCảnh Sơ thứ ba đờiNgụyMinhĐế,ởThụclànămDiênHithứhai,QuyềnđượcthănglàmXakỵtướngquân,đốiđãicũngnhưTamTư(11).Thụckýchép:NgụyMinhĐếhỏiQuyền:Thiênhạchiaba,đương thời

lấy nơi nào làm chính? Quyền đáp: Nên lấy thiên tượng mà luận chínhthống.TrướcđâysaoHỏaphạmvàosaoTâmthìVănHoàngĐếmất,Ngô,Thụcnhịchủlạibìnhan,ấylàchứngcớvậy.NămsauQuyềnmất,đượcđặtthụylàCảnhHầu.ConlàUngnốidõi.Ung

khôngcócon,đếnđờinàylàtuyệttự.ConQuyềnlàSùngởlạiThục,làmThượngthưlang,theoVệtướngquân

GiaCátChiêm chống cựĐặngNgải.Tới Phù huyện,GiaCátChiêmbànchuyệnquayvề,SùngluônmiệngkhuyênChiêmcấptốcchiếmgiữnơihiểmyếu,khôngchođịchvàođượcđấtbằng.Chiêmdodựkhôngnghe,Sùngnói

tớirơilệ.LúcNgảithẳngđườngtiếnbinhtới,ChiêmphảilùivềgiaochiếnởMiênTrúc,Sùngkhíchlệquânsĩquyếttử,sauchếttrongtrậnchiến.

LÝKHÔITRUYỆNLýKhôi tựĐứcNgang, làngườiởquậnKiếnNinh,huyệnDuNguyên.

Trướclàmquanđốcbưucủaquận,dượnglàThoánTậplàmKiếnLinhlệnh,cóviphạm,KhôixéttộiTậprồimiễnquanchức.TháithúĐổngHòathấyTập là người thuộc họ lớnở địa phương, nên bỏ qua việc đó khôngngheKhôi.Hoadươngquốcchíchép:TậpsaulàmquantớiLĩnhquân.SauĐổngHòa tiến cửKhôi lên châu,Khôi đang lặn lội trên đường thì

nghe tiên chủ từ ải HàManh hồi binh tấn công Lưu Chương. Khôi biếtChươngtấtthua,màTiênchủtấtthắng,bènthoáithácchứcQuậnsử,lênbắcgặpTiênchủởMiênTrúc.TiênchủkhenKhôi,đưatheotớiLạcThành,saiKhôitớiHánTrunggiaohảovớiMãSiêu,Siêubènvânglệnh.ThànhĐôđãđịnh,TiênchủlĩnhchứcÍchChâumục, lấyKhôi làmCôngtào thưtáchủbộ.SaucótùbinhvucáoKhôilàmphản,quanlạimuốnbắtgiảiđi,Tiênchủbiết rõ chẳng phải như thế, lại thăng Khôi làm Biệt giá tòng sự. NămChươngVũnguyênniên,LaiHàngđôđốcĐặngPhươngchết,TiênchủhỏiKhôi:Aicóthểthayđược?Khôiđáp:Mỗingườiđềucósởtrườngsởđoản,bởithếKhổngTửmớinói:Códùngmớibiếttài.VảlạiMinhchủởtrêncao,kẻbàytôiphảithậtlòng,giốngnhưchiếndịchTiênLinh,TriệuSungQuốc(12)nói:Chẳngaingoài lão thần.Nay thầnchẳngdámđo lườngviệcchọnlựa, chỉxinbệhạxét cho rõviệcấy.Tiênchủcườinói:BổnýcủaCô lànhắmkhanhvậy.Rồi lấyKhôi làmLaiHàngđôđốc,chogiữcờ tiết, lĩnhchứcGiaoChâuthứsử,đóngtạihuyệnBìnhDi.ThầnTùngChihỏithămngườiđấtThục,họnóiLaiHàngcáchThụchơn

hainghìndặm,lúcấychưacóNinhChâu(宁州),gọilàNamTrung,mớilậpchứcTrùHàngđôđốcđểcaitrịcảxứấy.ĐếnthờinhàTấnmớiphânlàmNinhChâu.Tiênchủmất,CaoĐịnh làmbậyởViệtHuề,UngKhảingangngượcở

KiếnNinh,ChuBaonổiloạnởTangCa.ThừatướngLượngnamchinh,bắtđầu từViệtHuề,cònKhôigiữđườngKiếnNinh.Tướngcáchuyện tụ tậplàmloạn,vâyquânKhôiởCônMinh.LúcấybinhKhôiítmàđịchnhiều,lạikhôngngheđượctinvềLượng,mớibảongườiNamrằng:Quanquânđãhếtlương,muốnrútlui,tôixaquêđãlâu,nayđượctrởvề,chẳnglênbắcnữa,màmuốncùngcácôngbànmưutínhkế,bởithếmớichânthànhtươngcáo.NgườiNamtinKhôi,bởithếvòngvâylơilỏng.Khôinhânđórađánh,đạipháquânNam,đuổigiếttànquânđịch,phíanamtớiBànGiang,phíađôngthôngvớiTangCa,cùngvớiLượngthanhthếtươngliên.ĐấtNamđãbìnhxong,Khôicónhiềuquâncông,đượcphonglàmHánHưngĐìnhhầu,An

Hántướngquân.Sauquanquânquayvề,ngườiDiởphíanamlạiphảnloạn,giếtchếtquancaitrịởđấy.Khôitựmìnhđemquânthảophạt,trừsạchkẻác,dờihếtnhữngnhàcóảnhhưởngởđóvềThànhĐô,chothuthuế,trừngườigiàkhôngphảinộp, trâucày,chiếnmã,vàngbạc,da têgiáccủangười rợsungvàoquân,bởithếphídụngđầyđủ.NămKiếnHưng thứbảy,bởiGiaoChâu thuộcvềNgô,Khôiđượccho

thôichứcThứsửGiaoChâu,đổi làmThái thúKiếnNinh,vềởquậnnhà.SaudờitớiHánTrung,nămKiếnHưngthứchínthìmất.ConlàDinốidõi.ConcủaemKhôilàCầu,làmHữubộđốccủaNgựlâmquân,theoGiaCátChiêmchốngcựĐặngNgải,chếttạitrậnchiếnởMiênTrúc.

LÃKHẢITRUYỆNLãKhảitựQuýBình,ngườiquậnVĩnhXương,huyệnBấtVi.TônThịnhThụcthếphổchép:Trước,nhàTầndờihếtconcháuhọhàng

củaLãBấtVivàoThụcHán.ThờiHánVũĐếkhaipháphíatâyNamDi,lậpcácquậnhuyện,dờinhàhọLãtớiđó,nhânthếmớigọilàhuyệnBấtVi.LãKhảilàmNgũquanduyệnvàCôngtàoởquận.BọnUngKhảinghetin

TiênchủmấtởVĩnhAn,lạicàngthêmkiêucăngngạomạn.QuanĐôhộLýNghiêmsáulầnviếtthưchoUngKhải,phântíchlợihại,UngKhảichỉtrảlờicómột lần rằng:Người tanói trêncaochẳngcóhaimặt trời,dướiđấtchẳng có hai vua, nay thiên hạ chia ba, phương nào cũng nóimình chínhthức,bởithếngườiởnơixaxôilosợnghingờ,chẳngbiếttheoaivậy.Rồivẫnphóngtúngkiêungạonhưtrước.UngKhảilạihàngNgô,NgôtừxađặtUngKhảilàmTháithúVĩnhXương.VĩnhXươngnằmởphíatâyquậnÍchChâu,đườnggiaothôngtắcnghẽn,ngăncáchhoàntoànvớiThục,Tháithúquận(UngKhải?)sửachữađườngđi,LãKhảicùngPhủthừacủaThụcquậnlàVươngKhángđốcsuất,khích lệdânchúng,đóngcửabiêngiớicựUngKhải.UngKhảimấylầntruyềnhịchkhắpVĩnhXương,tuyêntruyềnđủthứ.LãKhải đáp lại hịch rằng:Trời giáng xuống loạn lạc, gian hùng thừa cơ,thiênhạđềunghiếnrăngcămhận,vạnquốcđềuthươngtiếc, từkẻbầytôichotớinànghầuchẳngaikhôngdốchếtgânsức,ganóclầyđất,đểtrừquốcnạn.PhụcduytướngquânmộtđờithụHánân,tôichorằngđâychínhlàlúctướngquântụtậpbinhtướng,xônglênphíatrước,trêncóthểbáoquốcân,dướichẳngphụtiềnnhân,côngghivàosửsách,danhđểtớinghìnthu.SaolạiđilàmkẻnôbộcchoNgôViệt,bỏgốclấyngọnvậyư?XưavuaThuấnchuyêncầnviệcdânđếnnỗichếtởThươngNgô(13),thưtịchđềukhenngợiThuấn, tiếng lưu tới vô cùng.Vua băng hà ở bến sông, thật đáng thươngthay!Văn, võ đều nghe lệnh, thịnh vượng khắp nơi nơi. Tiên đế như conrồngbaylên,hảinộiđềunghetiếng,thừatướngsángsuốt,tựnhiêntrờibanankhang.Màtướngquânlạichẳngthấygiườngmốicủathịnhsuy,cáiđiềmcủathànhbại,vínhưlửacháynơicánhđồng,dẫmđạpnơisôngbăng,lửatắtbăngtan,biếtdựavàođâu?NgàyxưatiêntổcủatướngquânlàUnghầu(14)

vốngâyoánnghiệtcònđượcphongchức,ĐậuDung(15)hiểubiếtthếthịnhhưng,trởvềvớicộinguồn,đềulưudanhtớimaisau,hậuthếcangợi.NayGiaCátthừatướngtàitrísiêuquần,thấurõtươnglai,nhậnmệnhtháccôcủaTiênđế,phòtrợấuchúa,chẳngghenghétai,chỉghicôngmàbỏqualầmlỗi.Tướng quân nếu có thể triệt để thay đổi ý định, dừng chân lùi bước, thìchẳngkhótheokịpcổnhân,đánglàngườiđứngđầucõibiênthùyvậy!XưanướcSởchẳngcungkính,TềHoànCông(16)tráchmắngthậtphải,PhùSai

tiếmxưng(17),ngườiTấnchẳngđượclâubền,huốngchikẻthầntửlầmlỗivớichúa,cóaimongmuốntheokhông(18)?Thiếtnghĩchuyệnxưa,kẻbầytôikhôngkếtgiaovượtbiêngiới,bởi thế trướcsaucóđimàkhôngcó lại(19).Nhậnđượccáothịcủatướngquân,nỗlựcquênănquênngủ,chonênlượcbàynhữngsuynghĩcánhân,mongtướngquânxétrõvậy.LãKhảiânuygồmđủ,trongquậntincậy,bởithếgiữđượctrậttựởđó.ĐếnlúcThừatướngGiaCátLượngnamchinhthảophạtUngKhải,đãlên

đường,thìUngKhảibịtướngtácủaCaoĐịnhgiếtchết.Lượngtớiphươngnam, dâng biểu rằng: Quận lại ở VĩnhXương là Lã Khải cùng Phủ thừaVươngKhángở nơi xa xôi vẫn giữ vững lòng trung, hơnmười năm trời;UngKhải,CaoĐịnhápbứcphíađôngbắc,màLãKhải,VươngKhángvẫngiữ trọn tiết nghĩa chẳng chịu cấu kết.Thần chẳngngờphong tụcởVĩnhXươnglạichínhtrựcvôcùngnhưvậy!RồichoLãKhảilàmTháithúVânNam, phong tướcDươngThiênĐình hầu. SauLãKhải bị ngườiDi phảnloạnhạichết,conlàLãTườngnốidõi.CònVươngKhángcũngđượcphonglàmĐìnhhầu,nhậmchứcTháithúVĩnhXương.Thụcthếphổchép:LãTườngsaulàmNamDihiệuúyđờinhàTấn,con

TườngcùngcháulàmTháithúVĩnhXương.LíHùngđánhpháNinhChâu,họLãkhôngtheo,cốthủởquận.VươngKhángcũnggiữtrọnđượctiếttháo.

MÃTRUNGTRUYỆNMãTrungtựĐứcTín,ngườiquậnBaTây,huyệnLãngTrung.Thuởnhỏ

đượcnhàngoạinuôidưỡng,manghọHồtênĐốc,saumớilấylạihọMã,đổitênlàTrung.Trunglàmquậnlại,thờiKiếnAnmạtđượctiếncửlàmHiếuliêm,rồilàmtrưởnghuyệnHánXương.Tiênchủđôngchinh,bạitrậnởHồĐình,Thái thúBaTâyDiêmChi lấy nămnghìn quân ở các huyện để bổkhuyết,saiTrungđưađi.TiênchủlúcấyđãvềVĩnhAn,gặpTrungcùngtròchuyện,bảoThượng thư lệnhLưuBa rằng:TuymấtHoàngQuyền, lại cóHồĐốc,kháthấyđờichẳngthiếukẻhiềntàivậy.NămKiếnHưngnguyênniên,ThừatướngGiaCátLượngmởphủ,lấyTrunglàmmônhạđốc.NămKiếnHưng thứ ba, Lượng vào nam, phongTrung làmThái thú TangCa.QuậnthừaChuBaolàmphản.Saucơnbạoloạn,Trungvỗvềsửatrị,rấtcóânuy.NămKiếnHưng thứ tám,Trungđược triệuvề làmThamquânphủThừatướng,phụTrườngsửTưởngUyểntạmcoisựvụởphủ.Saulạinhậmchức Trì trung tòng sự ở châu. Năm sau, Lượng ra Kỳ Sơn, Trung theoLượng, lo việc doanh trại quân nhung. Đại quân quay về, Trung lại dẫntướngquânTrươngNghithảophạtngườiKhươnglàmloạnởVấnSơn.NămKiếnHưngthứmườimột,cườnghàoởNamDilàLưuTrụlàmphản,nhiễuloạncácquận.LaiHàngđôđốcTrươngDựcđượcgọivề,TrungthaychứccủaDực.TrungchémđượcTrụ,bìnhđịnhđấtnam,đượcphonglàmGiámquân, Phấn uy tướng quân, tướcBácDươngĐình hầu. Trước, quậnKiếnNinhgiếtTháithúChínhNgang,tróiTháithúTrươngDuệđưatớiNgô,bởithếĐôđốcthườngởhuyệnBìnhDi.TớithờiTrung,mớichuyểntớiởhuyệnVị,sốnggiữangườiDi.LạithấyquậnViệtHuềmấtđấtđaiđãtừlâu,TrungcùngTháithúTrươngNghimởmang,phụchồiquậncũ,bởithếlạiđượcgiaquanlàmAnnamtướngquân,tấnphongBànhHươngĐìnhhầu.NămDiênHithứnămTrungvềtriều,tớiHánTrunggặpĐạitưmãTưởngUyểntuyêntruyềnchiếuchỉ, rồiđược thăngchức làmTrấnnamđại tướngquân.MùaxuânnămDiênHithứbảy,ĐạitướngquânPhíYcựNgụyđịchởphươngbắc,lưuTrungởThànhĐôquảnviệcthượngthư.Yvềtriều,Trunglạivềnam.NămDiênHi thứmườihaiTrungmất, con làTunỗidõi.EmTu làKhôi.ConcủaKhôilàNghĩa,đờinhàTấnlàmTháithúKiếnNinh.Trunglàngườikhoandung,rấtcóđộlượng,haynóiđùacườilớn,bựctức

khônglộramặt,xửsựquyếtđoán,ânuygồmđủ,bởithếmandikínhsợmàyêu.LúcTrungmất,ngườingườiđềuđểtang,rơilệxótthương,lạivìTrungmàlậpmiếuthờ,đếnnayvẫncòn.TrươngBiểulàdanhsĩđươngthời,thanhvọngcònhơnTrung.DiêmVũ

làmviệchiệuquả,tinhtếchuyêncần.HaingườitiếpbướcTrung,uyphongthànhtíchđềukhôngkịpTrung.

Íchbộkìcựutruyệnchép:TrươngBiểulàconcủaTrươngTúc(20).HoaDươngquốcchínói:BiểulàconTrươngTùng.Việcnàykhôngrõ.DiêmVũtựVănBình,ngườiNamQuận.

TRƯƠNGNGHITRUYỆNTrươngNghitựBáKì,ngườinướcNamSung,BaQuận.Ích bộ kì cựu truyện chép: Nghi xuất thân nghèo hèn, mà tuổi nhỏ đã

thôngtuệmạnhmẽ.NămhaimươituổilàmCôngtàoởhuyện.ĐúnglúcTiênchủđịnhThục

thìgiặcnúitấncônghuyện,trưởnghuyệnbỏnhàchạytrốn,Nghixôngphatrong gươmđao, cõngphunhân (của trưởnghuyện)mang theo, phu nhânđượcthoát.Bởithếnổidanh,đượcchâugọilàmTòngsự.KẻsĩtrongquậnCungLộc,DiêuTrụlàmquanhưởnglộchainghìnthạch,códanhtiếnglúcbấygiờ,đềucùngNghicógiaotình.NămKiếnHưngthứnăm,ThừatướngLượng lênbắcđóngquânởHánTrung,bọn sơn tặcTrươngMộởQuảngHán,MiênTrúcđánh lén trộmquân tư,cướpbóc lêdân,Nghi làmĐôúyđưabinhthảophạt.Nghinghĩgiặcgiốngnhưđànchimtảnmát,thậtkhóđểđánh,bèngiảbộhòahoãnlàmquen, rồi tổchức tiệcrượumời.Rượusay,NghithândẫntảhữuchémhơnnămmươiđầumụcgiặcMộ,nhữngkẻcầmđầuchếtsạch.Rồilạitầmnãdưđảng,mườingàyđãdẹpyên.SauNghibịbệnhrấtnặng,giacảnhnghèohèn,Thái thúQuảngHánlàHàChiởThụcquận có tiếng là người rộng rãi hiền hậu, Nghi với Chi vốn không thân,nhưngvẫnngồixenhỏđếngặpChi,xingiúpchữabệnh.Chidốchếttàisảnchữa bệnh cho Nghi, vài năm thì khỏi hẳn. Đạo lý, tín nghĩa của nhữngngười ấy đều nhưvậy.Nghi làmNhamôn tướng, theoMãTrung lên bắcthảo phạt ngườiKhương làm phản ởVấn Sơn, xuống nam bình định bốnquậnmandi,luôncócôngtrùđịnhkếhoạch,khắcđịchchiếnthắng.Ích bộ kì cựu truyện chép:Nghi lĩnh ba trăm binhmã, theoMãTrung

đánhngườiKhươngphảnloạn.Nghiđốcsuấtmấydoanhtrại tớiđótrước.Ấpấyvừacaovừadốc,Nghitheothếnúilậpbốn,nămlàngởtrên.NgườiKhươngdựngcửađáởchỗyếuhiểm,trêncửalắpcácgiáđỡ,chấtđầyđá,ngườiqualàđẩyđáxuống,chẳngthoátkhỏicảnhnátnhừngười.Nghitínhchẳng thể côngđược, bèn sai người dịch cáo thị chongườiKhương rằng:Nhữngchủng tộcVấnSơncácngươiphản loạn, làmhạiđếnngười lươngthiện,Thiên tử sai tướngđến thảophạtácđảng.Cácngươinếuchịukhấuđầu trướcquân,chuẩnbị lương thực,sẽhưởngphúc lộcmãimãi,báođápgấptrămlần.Nhượcbằngkhôngtheo,đạibinhtớitrudiệt,sấmvangchớpgiật,lúcấydùhốihậncũngvôíchvậy.MấyngườiKhươngđứngđầunghelệnh,lậptứctớichỗNghi,cungcấplươngthựcchoquân.Binhmãtiếnlênđánhbắtdưđảng,dưđảngnghetinlàngấyđãbịhạ,hếtthảyđềubơvơtrơtrọi,sợhãicuốngquit,kẻ thì rahàng trướcquân,kẻ thìchạy tán loạnvàosơncốc,Nghithảquântấncông,đánhtanbọnấy.SauởchỗngườiDiphíanamLưuTrụlạiphản,MãTrunglàmLaiHàngđôđốcđánhTrụ,Nghilại

theo,khigiaochiếnluônđiđầubaquân,chémđượcTrụ.Việcbìnhnamđãxong, rợLiêuởTangCa,HưngCổ lạiphản,TrungsaiNghiđưaquân tớiđánh,Nghichiêuhàngđượchainghìnngười,đưacảtớiHánTrung.NămKiếnHưngthứmườibốn,ĐêVươngởVũĐôlàPhùKiệnxinhàng,

ThụcsaitướngquânTrươngÚylạinghênhđón,quáthờihạnvẫnkhôngtới,Đại tướngquânTưởngUyển trong lòng rất nghĩ ngợi.Nghi trấn anUyểnrằng:PhùKiệncầuhàngrấtthànhkhẩn,tấtkhôngbiếnđổi,trướcngheemKiệnlàngườixảoquyệt,chẳngthểcùngchungsứcvớirợĐịchdocómâuthuẫn, người ấy tất lưu lại khôngđến.Vài ngày sau, tin tới, emKiện quảnhiênđưabốntrămhộtheoNgụy,chỉcóKiệntớitheoThục.Trước,ởquậnViệtTâytừsaukhiThừatướngLượngthảophạtCaoĐịnh,

ngườiTẩuDimấylầnlàmphản,giếtchếtTháithúCungLộc,TiêuHoàng,TháithúsauđóchẳngdámtớiquậnViệtHuề,chỉởlạihuyệnAnĐịnh(AnThượng), cách quận hơn tám trăm dặm, quận ấy chỉ có cái tên mà thôi.Đương thờinhàThụcHánmuốnphụchồiquậncũ,Nghiđượcphong làmTháithúViệtHuề.Nghiđưaquânmãcủamìnhtớiquận,lấyân,tínđểdỗdành,ngườimandiđềuphục,tấtcảlạihàng.ỞphíabắcbiêngiớitâynamcóbộlạcTrócMãrấtkiêucănghungtợn,khôngtheocaiquản,Nghibèntớiđánh,bắt sốngđược thủ lĩnhNgụyLang, rồi lạiphóng thích,bảo rõ lẽ lợihại,saiđichiêuhàngđồngđảng.RồibiểutấuchoLanglàmHầuởđấtấy,bộlạchơnbanghìnhộđềuancưlạcnghiệp.Cácbộlạckhácnghetin,đaphầndầndầnhàngphục,NghicócôngđượctấntướcQuannộihầu.VuacủađấtTôKìlàĐôngPhùng,emcủaPhùnglàNgỗiCừ,bọnấyđã

hàngsau lạiphản loạn.Nghixét tội,giếtPhùng.VợPhùng làcongáicủaMaongưuVươngđượcNghivìđạicụcmàthatộicho.Cừchạytrốnvềphíatâybiêngiớitâynam.Cừnhanhnhẹnhungtợn,làmcácbộtộcởđórấtsợhãi,CừsaihaingườithântíntráhàngNghi,thuthậptintức.Nghibiết,hứasẽtrọngthưởng,lạisailàmphảngián,haingườiấycùnghợpmưugiếtCừ.Cừchếtrồi,cácbộlạcđềuyênổn.LạicótùtrưởngđấtTưĐồLýCầuThừa,khitrướcđãgiếtCungLộc,Nghiyếtbảngtruynã,lùngbắtđược,kểrõtộitrạngrồichém.TrướcNghithấybốnphươngtườngthànhngoàicủaquậnsụtlở,mớixây

mộtcáiụnhỏ.Nghilàmquanbanăm,dờivềquậncũ,sửasangthànhquách,ngườiDinamnữchẳngaikhôngdốcsức.BahuyệnĐịnhTạc,ĐàiĐăng,TiThủycáchquậnhơnbatrămdặm,lâu

nay sảnxuấtmuối, sắt và sơn,màngườiDi lại chặn các lộđể lũngđoạn.Nghidẫnthânbinhgiànhlấyquyềnkiểmsoát,đặtquanlạitrôngnom.NghitớiĐịnhDâu, thủ lĩnhngườimandiởđó làLangSầm,cậucủaBànMộcVương,rấtđượcngườimanditínnhiệm,giậnNghivôcớxâmphạm,khôngđếnchỗNghi.Nghisaivàichụctrángsĩtớithẳngnhàbắtvề,đánhđòntới

chết,mangthâyvềbộlạc,banthưởngrấthậu,kểrõtộiáccủaSầm,lạinói:Khôngđượclàmxằng,hễlàmgiếtngay!Cảbộlạcđềutựtróitạtội,Nghigiếttrâumởtiệckhoảnđãi,trịnhtrọngbàytỏân,tín,từđóthumuối,sắt,đồdùngrấtđầyđủ.ỞranhgiớiquậnHánGiacógiốngrợMaoNgưuhơnbốnnghìnhộ,thủ

lĩnhlàLangLộ,muốnbáothùchodượng(chồngcôruột)ĐôngPhùng,mớisaichúlàLicùngbộhạcũcủaPhùngdòxéttìnhthế.Nghiliệutrướctìnhhình,đãsaithântínmangtê,ngưuvàrượuúylạo,lạilệnhchochịLilàvợcủaPhùngtuyênrõýđịnh.Lichịunhậnđồthưởng,lạiđượcgặpchị,chịemđềuvuimừng,bènđưahếtngườicủamình tớigặpNghi,Nghi lại thưởngthêm,thếtđãirấthậurồichovề.NgườiMaoNgưubởithếtuyệtkhônggâyloạnnữa.QuậnViệt Tây trước cómột con đường, xuyên qua đấtMaoNgưu tới

thẳng ThànhĐô, bằng phẳngmà lại gần. Do ngườiMaoNgưu chặn conđườngđóđãhơntrămnăm,nênphảiđổiđiđườngAnThượng,vừahiểmtrởvừaxa.NghisaitảhữumanglễvậtbanchoLộ,lạitrịnhtrọnglệnhchocôcủaLộ(vợĐôngPhùng)nóirõýđịnh,LộbènđưahếtanhemvợcontớichỗNghi,cùngNghilậpminhước,khaithôngđườngấy,nghìndặmđềuyênbình,nhữngđình,trạmcũtrênđườngđềuđượckhôiphục.NghibiểutấuchoLộlàmMaoNgưuTìVương,lạisaisứđưaLộvàotriềucống.BởithếHậuchủthăngNghilàmVũNhungtướngquân,vẫntrôngcoiquậnnhưcũ.TrướcNghigặpĐạitướngquânPhíY,tínhYnhânhậu,tiếpđãitintưởng

nhữngngườimới theovề tháiquá,Nghiviết thưkhuyênrằng:TrướcSầmBành(21)thốnglĩnhđạiquân,lạihayvỗvềgầngũimàchẳnggiữmình,bịthíchkháchgiếthại,aicũngthấyviệcấy.Naytướngquânquyềncaochứctrọng,nên trôngvàochuyệnxưa, cảnhgiácmột chút.SauYquảnhiênbịhàngtướngNgụylàQuáchTu(22)hại.TháiphónướcNgôlàGiaCátKhácmớipháđượcquânNgụy,đãrầmrộ

hưng binh tính đánh tiếp. Thị trungGia Cát Chiêm, con của Thừa tướngLượng, là anh em con chú con bác với Khác, Nghi thư cho Chiêm rằng:Đôngchủ (23)mớibănghà, ấuchúa (24) cònnondại,Tháiphónhận trọngmệnhtháccô,saocóthểdễdàngđược!TàicaonhưChuCông(25),màcòncóbiếncốQuản,Sái (26)tungtinxằngbậy;HoắcQuang(27)gánhvácviệclớn,màYên,Cái,ThượngQuan(28)cònâmmưunghịchloạn;nhờcóThành,Chiêu(29)sángsuốt,mớithoátđượcnạnvậy.TrướcthườngngheĐôngchủgiết,tha,thưởngphạt,khônggiaochokẻdưới,lúcbiếtmạngmìnhchỉcòntrongsớmtối,vộivàngtriệuTháiphó,dichúchậusự,suynghĩthậtlàđúngđắn.ThêmnữangườiNgô,Sởvốnnhanhnhẹnnóngnảy,từxưađãcóghichép,màTháiphólạirờiThiếuchủ,xôngvàođấtđịch,sợrằngchẳngphải

kếhay,cáiphéptrọnvẹnlâudàivậy.TuynóiĐôngNgôkỷcươngnghiêmchỉnh,trêndướihòakính,nhưngtínhtrămđiềuthếnàochẳngsótmột,làmthế chẳng giống suy nghĩ của kẻ sáng suốt. Lấy xưa làmkhuôn phép chonay,nayhọctheoxưa,phingàigópýtrungthựcvớiTháiphóthậtchẳngcònaidámhếtlờivậy!Đưaquânvềmởrộngnghềnông,chămchỉthihànhđứchuệtrongvòngvàinăm,rồiđông,tây (30)đềucửsựcũngchưamuộn.Xinngàixét rõvà lựachọn.SauđúngnhưNghinói,Khácbịgiếtcảhọ.Hiểubiết,tầmnhìncủaNghiđaphầnđềucaominhnhưvậy.Nghilàmquanởquậnmườilămnăm,bờcõiđềuanhòa.Nghinhiềulần

xinvề, triềuđìnhchovềThànhĐô.NgườiDiquyến luyếnkhông rời, rơinướcmắt,khóckhôngratiếngbênbánhxe,điquađấtMaoNgưu,vuađấtấyđịuconsaulưngtớinghênhđón,đitheotớibiêngiớiThụcQuận,lạiđưahơntrămngườilũlượttheoNghivàotriềucống.NghivềđượcphonglàmĐãngkhấutướngquân.TínhNghikhẳngkháihàohùng,kẻsĩnhiềungườiyêumến,nhưnglạiphóngđãngkhiếmlễ,ngườitacũnglấyđiềuấymàchêbaivậy.Íchbộkìcựutruyệnchép:XakỵtướngquânHạHầuBábảoNghirằng:

Tôivới túchạ tuyxa lạ,nhưng lại thấyhiểunhaunhưbạncũ, túchạnênhiểuýtôi.Nghiđáp:Tôichưabiếtngài,ngàichưabiếttôi,đạolớn(quyềnthế,lỹlẽ)trongtayngài,hàtấtphảinóihiểunhau!Xinthongthảbanămsauhãyxéttớilờiđó.Kẻsĩcókiếnthứcđềukhenngợinhữnglờiấy.NămấylànămDiênHithứmườibảy.TrưởngthànhĐịchĐạocủaNgụy

làLýGiảngửimậtthưxinhàng,VệtướngquânKhươngDuydẫnNghixuấtbinhraLũngTâynhâncóGiảnlàmviệntrợ.Íchbộkìcựutruyệnchép:Nghicócố tậtphongthấp,khi tớiThànhĐô

dầntrởnặng,sauphảichốnggậymớiđứnglênđược.LýGiảnxinhàng,chưtướngthảoluậnđềuthấyhồnghi,chỉcóNghibảochắcchắnđúng.KhươngDuyxuấtbinh,triềuđìnhbànrằngNghivừamớivề,thêmchâncótậtkhôngtiệnởtạitrungquân,NghilạixintậnlựcvìTrungNguyên,dấnthântrướctrậntiền.Lúcxuấtphát,NghitừbiệtHậuchủ,nói:Thầndướithánhminh,chịuânkhôngkểxiết,lạithêmthânmangbệnhtật,thườngsợnhỡmộtsớmchếtđi,côphụơnđãingộ.Maytrờikhôngphụtâmnguyện,naythầnđượcthamgiaviệcquân.NếuđịnhđượcLươngChâu, thầnxin trấn thủnơiđó,nhượcbằngkhôngđược,xinliềumìnhbáođápthánhân.Hậuchủxúcđộng,rơilệ.TớiĐịchĐạo,Giản đưa hết quan dân trong thành ra nghênhđón.Tiền

quânThụcgiaophongvớitướngNgụyTừChất,Nghingãxuốngtrongtrậnchiến,nhưngcũnggiếtđượcvôsố.Nghichếtrồi,concảlàAnhđượcphonglàmTâyHươnghầu,conthứlàHộHùngkếtướccủacha.NgườiDiởViệtHuềđấtnamnghe tinNghichết,bi thươngkhócđếnkhản tiếng, lậpmiếu

thờNghi,bốnmùacúngtếxintrừthủytai,hạnhán.Íchbộkìcựutruyệnchép:TaxemTrươngNghidángmạohiềntừ,chẳng

làmngườisợhãi,màsáchlượctínhtoánsâuxa,quảcảmmạnhmẽđủđểlậpuy,làngườibầytôicótiếttháo,trungthành,xửsựcóphongtháiđộlượng,chínhtrực,hànhđộngmẫumực,Hậuchủvôcùngtôntrọng.Nhữngdanhsĩngàyxưacũngchẳnghơnđượcvậy!Thục thếphổchép:CháuNghi làDịch,đờinhàTấn làmThứsửLương

Châu.Bìnhrằng:HoàngQuyềnbụngdạrộngrãithuầnchính,độlượngbaola;

LýKhôichínhtrựcthanhcao,cóhoàibão;LãKhảitiếttháokiênđịnh;MãTrungthuầnhậumànghịlực(31),VươngBìnhtrungdũngmànghiêmchỉnh,TrươngNghi hiểu biết, quyết đoán, sáng suốt, quả cảm; tất cả đều có sởtrường,dươngdanhpháttích,gặpđượcthờivậy.

VƯƠNGBÌNHTRUYỆNVươngBìnhtựTửQuân,ngườiởhuyệnĐãngCừquậnBaTây.Nguyên

trướcvốnlàconnuôihọHà,saumớiđổilấylạihọVương.TừngtheoĐỗHoạch - PhácHồđếnLạcDương, được làmGiảThái uý, theoTàoCôngđánhHánTrung,nhânđótheohàngTiênchủ,đượcbáilàmNhamôntướng,Bìtướngquân.NămKiếnHưngthứ6,theogiúpThamquânMãTắclàmtiênphong.Tắc

bỏnguồnnướcđóngquân trênnúi, làmviệc tuỳ tiện.BìnhcốsứckhuyêncanTắc,Tắckhôngtheokế,nênđạibạiởNhaiĐình,binhsỹtantáchếtcả,Bìnhchỉcóhơn1.000quân,saithúctrốnggiữtrận,NguỵtướngTrươngCápnghicóphụcbinh,khôngdám tiếnquân truyđuổi.Thế rồiBình từ từ thugombinhsỹtantácởkhắpnơi,đốcsuấttướngsỹluivề.ThừatướngGiaCátLượnggiếtMãTắccùngvớitướngquânTrươngHưu-LýThịnh,tướcbinhquyềncùngquânsỹcủatướngquânHoàngTập,riêngBìnhbởicócônglaohiểnhách,đượcphongchứclàmThamquân,thốngquảnngũbộkiêmchứcĐươngdoanhbộ,saulạiđượcthănglàmThảokhấutướngquân,Phongđìnhhầu.NămKiếnHưngthứ9,LượngvâyKỳSơn,Bìnhđượcgiữriêngmộtcánh

quân ở phía Nam. Nguỵ Đại tướng quân Tư mã Tuyên Vương tấn côngLượng, Trương Cáp đánh quân của Vương Bình, Bình kiên quyết cố thủkhôngvọngđộng,Cápkhông thắngđược.NămKiếnHưngthứ12,LượngchếtởVũCông,tronglúcrútquân,NguỵDiênlàmloạn,chỉmộttrậnđãbịbại,chínhbởicônglaocủaBìnhvậy.BìnhđượcthănglàmHậuđiểnquân,Anhán tướngquân, làmphóchoXakỵ tướngquânNgôNhất (taynày làNgôÝđây-cụLuộcsợphạmhúynênviếtchệch tên taynàyđi) trấn thủHánTrung.NămKiếnHưngthứ15,BìnhđượctiếnphonglàmAnhánhầu,thayNhấtlàmĐốcquânHánTrung.NămDiên Hi nguyên niên, Đại tướng quân Tưởng Uyển đóng quân ở

MiệnDương,BìnhđượcđổilàmTiềnhộquân,đượcđặtsởthựởngayphủsựcủaUyển.NămDiênHithứ6,UyểndẫnquânvềđóngởPhùThành,báiBìnhlàmTiềngiámquân,TrấnBắcĐại tướngquân, thốnglĩnhquânsựởHánTrung.NămDiênHithứ7mùaxuân,ĐạitướngquânnhàNguỵlàTàoSảngdẫn

quânbộkỵbinhhơn10vạnngườitiếnđánhHánXuyên,quântiênphongđãđóngởLạcCốc.BấygiờbinhsỹgiữHánTrungchưađến3vạnngười,chưtướngđềukinhhoảng.Aicũngnóirằng:“Naybinhlựccủachúngtakhôngđủđểcựgiặc,nên luiquânchốnggiữhai thànhHán -Lạc,phòngngộ lỡquânđịchxâmnhậpvàođược, sauđấy, ta lấyquânởPhùThànhđếncứu

quanảimớiđược”.Bìnhnói:“Khôngnên.TừHánTrungđếnPhùthànhxangàndặm.Vínhưkẻđịchlấyđượccửaquan,ấymớilàhoạvậy.NaynênpháiLưuhộquân,ĐỗthamquângiữvữngởHưngThếsơn,Bìnhtôiởphíasaucựđịch;víbằngquânđịchchiabinhmà tiếnvàosâu,Bình tôisẽ lĩnhhơnngànquânđếnđánh,đếnlúcấy,quânởPhùThànhmớiđếncứukịp,thếmớilàthượngsáchvậy”.ChỉcóHộquânLưuMẫnđồngývớiBình,Bìnhlậptứcthihành.SauđấybaquânởPhùThànhcùngĐạitướngquânPhíVỹtừThànhĐôđếnchiviện,quânNguỵphảiluivề,quảđúngnhưdựliệucủaBình.LúcbấygiờĐặngChiởphíaĐông,MãTrungởphíaNam,VươngBìnhở

cõiBắc,đềulàdanhtàilươngtướngrõrệtvậy.VươngBìnhvốnxuất thân từquânngũ,khôngbiếtđọcviết,chẳngbiết

quá 10 chữ,mànói năngnhậnmệnhnghe thưgiao việc, đều hợpđạo cả.BìnhlệnhchongườikhácđọccáctruyệnởSửký-Hánthư,chỉngheđọcmàhiểurõđạinghĩa,thườngxuyênluậnbànnóinăngchẳngsaiđạolýchútnào.Lạituânthủphápđộ,chẳnghềbỡncợthàihước,ngồilàmviệcsuốtngày,từsớmđến tối, rấtnhẫnnạikhônggiốngvớinhữngviênvõ tướngkhác, tuynhiêntầmnhìnhạnhẹp,thiếuphongtháicủabậcđạitướng,ấycũngbởivìthiếuhọcthứcvậy.NămDiênHithứ11Bìnhchết,conlàHuấnnốitự.Khitrước,cùngthờivớiBìnhcómộtngườiởquậnHánXươnglàCúPhù

vốntrungdũngmàkhoanhậu,ngườiấycũngcóchútcônglao,côngdanhtướcvịkémsúthơnBình,saulàmquanđếnTảtướngquân,đượcphonglàmĐãngCừhầu.HoaDươngquốcchíchép:SaunàyTrươngDực,LiêuHoáđềulàmĐại

tướngquân,ngườithờibấygiờthườngnóirằng:TrướcđâycóVương,Cú;saunàycóTrương,Liêu”

[CHÚTHÍCH](1)ChỉLưuBị.ChứccủaLưuBịlúcnàylàTảtướngquânnhàHán.(2)VũVươnglàvuakhaisángnhàChu,nổitiếnglàmộtvịvuahiềnđức.

ÔngđượcKhươngTửNhaphòtálậtđổđượcnhàÂnhungbạo.(3)ThươngDung,TỷCanđềulàđạithầnnhàThương.ThươngDunglàm

thừa tướngba triều, quỳnơi cửacungcangiánTrụVương làmác khôngđược, đành cáo lãohồi hương.TỷCan cangiánTrụVươngquyết liệt tớimứcbịmổbụngmoitim.(4)TamBalàBaĐông,BaTâyvàBaTrung.(5) Theo quyển KhổngMinhGia Cát Lượng của Trần VănĐức thì Đỗ

HoạchlàTháithúBaTây,PhácHồlàTháithúBaĐông.(6)HánVũlàHánVũĐế.(7) Lý Lăng là tướng quân dưới triều Hán Vũ Đế, con cháu của danh

tướngLýQuảng.LăngđembinhđánhHungNô,binhítmàbịHungNôvâychặt,LăngchiếnđấuanhdũngtớikhisứccùnglựckiệtđànhhàngHungNôchờthời.CóngườivucáoLăngđembinhhànggiặc,vuaHánVũĐếgiếtcảnhàLăng.TưMãThiên, tácgiảcuốnSửkýcùngtênnổi tiếng,vìcanvuađừnggiếtnhàLăngmàphảichịucáinhụccunghình.(8)TrầnBình,HànTín.Haingười trướcđều là tướngSở,nhưngkhông

đượctrọngdụng,mớivềvớiLưuBang,lậpnhiềuđạicônggiúpLưuBanglấyđượcthiênhạ.Đoạnnàycóvẻhơimỉamai,vìchínhNgụyVănĐếTàoPhiđãcướpngôinhàHán,rồilạilấyhaiđạithầnnhàHánrađểvídụchoviệcbỏtốitheosáng.(9)ChỉLưuBịvàGiaCátLượng.NgôthưcủaViChiêucóchép:tổtiên

củaGiaCátLượngtrướcmanghọCát,vốnởhuyệnGiathuộcquậnLangNha,vềsaurờitớihuyệnDươngĐô,đểphânbiệtvớimấyhọCátởđómớigọilàGiaCát.(10)ChỉTưMãÝ.(11)TưĐồ,TưMã,TưKhông,bachứcquanđầutriều.(12)TriệuSungQuốclàdanhtướngnhàHán.ĐờiHánTuyênĐế,ôngđã

giàvẫnhăngháixungphongxinđiđánhgiặcKhươngvànóinhưtrên.(13)VuaThuấnmất tạibếnsôngTương trong lúcđi tuần thúởThương

Ngô.(14) Theo sáchKhổngMinhGiaCát Lượng củaTrầnVănĐức thìUng

KhảilàhậuduệcủaHợpHươnghầuUngSỉ.

(15)ĐậuDunglàquantrấnthủđấtHàTâythờiVươngMãngcướpngôinhàHán.SauôngmangđấtHàTâyquyphụcHánQuangVũĐếLưuTú,đượcphongthưởngrấtnhiều.(16)TềHoànCônglàvịvuagiỏicủanướcTềthờiChiếnquốc,nướcTề

lúcấyđượcsựphòtácủaQuảnTrọngtrởthànhbáchủchưhầu.(17)PhùSailàvuanướcNgôthờiChiếnquốc.Banđầuôngdùnghaiđại

thần làNgũTửTư vàTônVũ khiến nướcNgô rất cường thịnh, đánh bạinướcViệt.SauôngthamtranhgiànhquyềnbáchủvớinướcTấnmàkhôngnghelờiNgũTửTưđềphòngtaivạphíasau(nướcViệt)nêncuốicùngbịViệtVươngCâuTiễntiêudiệt.(18)ÝLãKhảiđoạnnàylà:Đếnlàmvuamộtnướcmạnhcònchẳngđược

cácnướckháctheo,nữalàmộtkẻbầytôiphảnchúa,tấtchẳngcóaitheo.(19) ÝLãKhải là: bầy tôi không thể đối xử với người ngoài nướcmình

theokiểubạnbècóđicólạiđược.ĐâyhàmýchuyệnUngKhảivốnlàquancủaHántriềulạitheoNgô.(20)TrươngTúclàanhTrươngTùng.(21)SầmBànhlàđạitướngnhàĐôngHánthờiQuangVũĐế.Ôngthiếu

đềphòngnênlúcđưaquânvàođấtThụcbịthíchkháchgiếtchết.(22)TrongPhíYtruyệnchéplàQuáchTuần(郭循)giếtPhíY.Ởđâylại

chéplàQuáchTu(郭脩)giết.(23)ChỉTônQuyền.(24)TônLượng,conTônQuyền.(25)ChuCôngtênthậtlàCơĐán,làmộtđạihiềnthầnnổitiếngtronglịch

sửTrungQuốc.ÔnglàconvuaVănVương,giúpđỡvuaVũVươngnhàChuđiềuhànhchínhsự,rồilạitiếptụccoisócviệcnướcgiúpconVũVươnglàThành Vương. Người ta hay so sánh những hiền thần với Chu Công – YDoãn.(26)Quản,SáilàQuảnThúc,SáiThúc.HaingườiđềulàconVănVương,

vìmưuđồriêngmàtungtinChuCôngmuốntiếmquyềnđoạtvị,nhưngthấtbại,saudấybinhnổiloạn,bịtiêudiệt.(27)HoắcQuanglàđạithầnphụchínhthờiHánChiêuĐế.Ôngcũnglà

mộtdanhthầnnổitiếngtronglịchsửTrungQuốc.(28)Yên làYênVươngLưuĐán,ĐánvớiHánChiêuĐếđều làconcủa

HánVũĐế.CáilàCáiTrườngcôngchúa.ThượngQuanlàThượngQuanKiệt,mộtquantrongtriềuHán.Bangườinàyâmmưuphảnloạn,giếtHoắcQuang,lậpYênVươnglàmvua,nhưngviệckhôngthành.

(29)ThànhlàvuaThànhVươngnhàChu.ChiêulàChiêuĐếnhàHán.Haivịvuanàyđềusángsuốtnhậnthứcđượcnhữnglờidèmphađại thần,bởithếChuCôngvàHoắcQuangđềuđượcyênổn.(30)ChỉĐôngNgôvàTâyThục.(31)ĐoạnnàycònmộtchúthíchngắncủaBùiTùngChi,đểgiảithíchcho

đoạnTrầnThọbìnhvềMãTrung.NguyênvănđoạnchúthíchcủaBùiTùngChilà:尚书⽈:扰⽽毅.郑⽞注⽈:扰,驯也.致果⽈毅.TạmdịchlàThượngThưghi:Nhiễunhinghị.xuấtxứtừ【書·臯陶謨】擾⽽毅。【註】馴擾⽽果毅CaoDaoMôcủakinhThư.TrịnhHuyềnchúthích:Nhiễulàtuầnphục.Quảcảmgọilànghị.

QUYỂN14-TƯỞNGUYỂNPHÍYKHƯƠNGDUYTRUYỆN

TưởngUyển,PhíY,KhươngDuy

KHƯƠNGDUYTRUYỆNKhươngDuytựBáƯớc,ngườiquậnThiênThuỷ,mồcôichatừthủanhỏ,

ởvớimẹ,hiểuthấuđạohọccủaTrịnhHuyền.PhóTử viết:Duy thích lập công danh, kết giao với kẻ sỹ, chẳng nề vì

mìnhchỉlàkẻáovải.TừnggiữchứcThượngkếduyệntrongquận,rồiđượcvờilàmTòngsựở

trongChâu.KhitrướcphụthâncủaDuytừnglàmchứcCôngtàotrongquận,gặplúcngườiKhương-Nhunglàmloạn,Duậtthânđemquânchốnggiữ,chếtkhilâmtrận,vìthếDuyđượcbanchứcquanTrunglang,đượcthamdựviệcquânởbảnquận.NămKiếnHưng thứ6,quâncủa thừa tướngGiaCátLượngđóngởKỳ

Sơn,bấygiờTháithúThiênThuỷthânhànhrangoàidòxét,DuycùngvớibọnCôngtàoLươngTự,ChủbộDoãnThưởng,ChủkýLươngKiềnđitheo.TháithúnghetinThụcquânsắpđếnnơi,màcáchuyệnđềuhưởngứngtheo(quânThục),ngờrằngbọnDuyđềucólòngkiakhác,mớinhânlúcđêmtốibỏtrốnvềgiữThượngNhai.BọnDuybiếtTháithúđãbỏđi,liềnđuổitheo,đếncổngthành,cửathànhđãđóng,khôngvàođược.BọnDuyliềntrởvềKýthành,KýthànhcũngkhôngchoDuyvào.DuythếcùngbènđếnhàngGiaCátLượng.LúcMãTắcbại trậnởNhaiĐình,Lươngdidờihơn1.000hộdânởTâyThànhcùngDuyvề(Thục),bởithếmàDuycùngvớimẫuthânlýtán.Nguỵlượcviết:TháithúThiênThuỷlàMãTuândẫnDuycùngvớicác

quantheoThứsửUngChâuQuáchHoàiđivềphíaTâyđếnLạcMônxemxét, nghe tin đại quân củaLượng đã tớiKỳSơn,Hoài ngoảnh sangTuânbảo:“Quảlàviệcchẳnglành!”RồivộiquayngựaruổivềĐôngtớiThượngNhai.TuânnghĩrằngKýHuyệnlàbiêntrấnởphíaTây,lạisợrằngquândânởđónáoloạn,muốnHoàitrởvềđó.BấygiờDuynóivớiTuânrằng:“PhủquânnêntrởvềKýChâu”.TuânbảoDuy:“Khanhcùngvớimọingườihãytrởvềđó,cùngchốngđịch”.Mọingườimiễncưỡngquayvề.ThếnênDuykhôngởcùngTuân,màvềnhàởKýthành,bởithếquanlạiởquậnấyđềutrởvềKýhuyện.QuândânởKýhuyệnthấyDuyvềhếtsứcvuimừng,bèntiếncửDuyđếndiệnkiếnLượng,Duykhôngbiếtlàmsao,đànhcùngmọingườiđếnhàngLượng.Lượngđóntiếp,rấthàilòng.Cònchưakịpsaingườiđi đón thân nhân (củaDuy) ởKý thành, thì gặp lúc quân tiền phong củaLượngbịbọnTrươngCáp,PhíDiệuđánhtan,nênthânnhâncủaDuyphảingậmngùiởlạiđó.Duybấtđắcdĩphảiluivề,rồichạyvàoThục.Chưquântấn công Ký thành, bắt được vợ con Duy cùngmẹ già, nguyên Duy vốnkhôngcóýlàibỏngườithân,cũngbởivìviệccôngtưchẳngthểtoànvẹn

mọibềđượcvậy.SaunàyLượng lấyDuy làmThương tàoduyện (1), thêm tướcPhụHán

tướngquân,phonglàmĐươngdươngĐìnhhầu,ấylàđếnnămKiếnHưngthứ 12. Lượng từng gửi thư cho Lưu phủ Trưởng sử TrươngDuệ, ThamquânTưởngUyểnnóirằng:“KhươngBáƯớchếtsứcchuyêncầnvớicôngviệc,lotoancẩnthậnmàtinhtế,xétđoánđầyđủmọinhẽ,ởVĩnhNam,QuýThườngdễmấyaiđượcnhưthế.Ngườiấy,chínhlàkẻsỹđạitàiởLươngchâuvậy.”Lạibảo: “Trướchãy tạmgiao chocai quảnbênmìnhnămsáungànhổbộbinh.KhươngBáƯớcvốn sáng suốt việcquân sự, rất có canđảm,hiểusâubinhpháp.TâmnguyệnngườiấyhướngvềnhàHán,màtàinănghơnngười,tấtsaunàysẽcoisócviệcquân,giờnênpháingayđếncungđình,chodiệnkiếnchủthượng.”Sách Tạp ký của Tôn Thịnh chép: “Khi trước, Khương Duy đến gặp

Lượng,lúcchialìamẫuthân,thìnhậnđượcthưcủamẹgià,muốngọiDuytrởvề.Duythanrằng:“Ruộngtốttrămkhoảnh,saobằngtìmlấymộtvùng,chỉcầncóchícaoxa,háđâucứphảitrởvềquêquán.”SaunàyDuyđượcthănglàmTrunggiámquân,ChinhTâytướngquân.NămKiếnAnthứ12,Lượngmất,DuytrởvềThànhĐô,làmHữuGiám

quân-PhụHántướngquân(2),thốnglĩnhbaquân(3),rồiđượctiếnphonglàmBình tương hầu. NămDiên Hi nguyên niên, theo Đại tướng quân TưởngUyểncoisóccôngviệcởHánTrung.KhiUyểnđượcthănglàmĐạiTưmã,lại lấyDuy làTưmã,đượccầmmấycánhquân tiếnvềphíaTây (4).NămDiênHithứsáu,DuylạiđượcđổilàmTrấnTâyĐạitướngquân,lĩnhchứcLươngChâuthứsử.NămDiênHithứmười,DuyđượcthănglàmVệtướngquân,cùngvớiĐại tướngquânPhíVĩquảnviệcThương thư (5).Nămấy,ngườiKhương-DiởvùngVấnSơnnổilênlàmphản,Duydẫnbinhđếnthảophạtbìnhđược.LạitiếnrađịagiớicácxứLũngTây-NamAn-KimThành,cùngvớiNguỵĐại tướngquânQuáchHoài-HạHầuBáđánhnhauởThaoTây.VuarợHồkínhsợđemcảbộlạcđếnhàng,Duyvỗyênđượcxứấy.NămDiênHithứ12,DuyđượcbanGiảtiết,lạiraxứTâyBình,khôngđượclợiphảitrởvề.BởiDuyởphíaTâyđãlâunênamhiểuphongtụcxứấy,lạicóuyvũ,muốndẫndụcáctộcKhương-Hồtheovề,lạilấyquânấylàmquânVũ dực, bởi thế từ đất Lũng về phía Tây đều hướng về cả.Mỗi khiDuymuốnkhởiquân(đánhNguỵ),PhíVĩthườngkhôngđồngýmàcắtgiảmsốquânđemtheo,sốbinhchẳngquámộtvạnngười.HánTấnXuânThuchép:PhíVĩbảoDuyrằng:“Bọntachẳngbằngđược

Thừatướnglạimuốnlàmđượcquáthếư;ĐếnnhưThừatướngcònchẳngyênđịnhđượcTrungNguyên,huốnghồ làbọn ta;Vậynênchẳnggìbằnggiữyênnướcmàtrịdân,thậntrọngcoigiữxãtắc,bảotrìcôngnghiệp,thu

dụngkẻsỹ,chẳngnênmongcầusựmaymắnmàquyếtsựthànhbạiởmộtlầnvọngđộng.Víbằngchẳngđượcnhưý,cóhốicũngkhôngkịpnữavậy”.NămDiênHithứ16,Vĩchết.Mùahènămấy,Duydẫnmấyvạnquântiến

raThạchDoanh(Thao),theolốiĐổngĐình,tiếnđếnNamAn,NguỵthứsửUngChâulàTrầnTháiđoánbiếtnênđóngquângiữvữngLạcMôn,Duyhếtlươngphảiluivề.Nămsau,Duynắmhếtviệcquânsựtrongngoài.Lạitiếnquân raLũngTây, tướng giữĐịchĐạo làLýGiản dâng thành đầu hàng.DuytiếnquânvâyTươngVũ,cùngvớiNguỵtướnglàTừChấtgiaophong,chémđượcChấtphátanquânấy,Nguỵquânthuatoluivề.Duythừathắngthuphụccảvùngđấtrộnglớn,vâyhãmHàGian,ĐịchĐạo,LâmThao,đemdânchúngbahuyệnấyvềThục,cuốinămDiênHithứ18,lạicùngvớiXakỵ tướngquânHạHầuBá tiến raĐịchĐạo, đại pháquânNguỵ củaUngchâuThứsửVươngKinhởThaoTây,giếtchếthơnmộtvạnquâncủaKinh.KinhluiquângiữchặtthànhĐịchĐạo,DuyvâyhãmKinhởđó.ChinhTâytướngquânnhàNguỵlàTrầnTháitiếnbinhgiảivây,DuyluiquânvềđónggiữChungĐê.MùaxuânnămDiênHithứ19,DuyđượcthănglàmĐạitướngquân.Bèn

chỉnhđốnbinhmã,cùngvớiTrấnTâyĐạitướngquânHồTếhẹnnhauhộiquânởThượngNhai,bởiTểbịlạcđườngkhôngđếnkịp,nênDuybịNguỵtướnglàĐặngNgảiđánhtanởĐoạnCốc,binhmãlytánhếtcả,quânsĩbịchếtrấtnhiều.BởithếnênsốđôngbinhsỹđềuoánhậnDuy,từxứLũngtrởvềTâyđềudaođộngchẳngyên,DuytạtộivớiHậuchúa,xintựbiếmtướcxuốnglàmHậutướngquân,coiviệcĐạitướngquân.NămDiênHi thứ20,ChinhĐôngĐại tướngquânnhàNguỵlàGiaCát

ĐảnlàmphảnởHoàiNam,NguỵphảichiabinhởQuanTrungkéovềĐông.Duymuốn thừacơ lại tiến raTầnXuyên,mớiđốcxuấtmấyvạnnhânmãkéoraLạcCốc, theolối tắtđếnTrầmLĩnh.BấygiờởTrườngThành(củaNguỵ)lươngthảotíchtrữrấtnhiềumàbinhlínhtrấngiữlạirấtít,nghetinDuyđãđến,mọingườiđềukinhhoảng.NguỵĐạitướngquânTưMãVọnghếtsứcchốngcự,ĐặngNgảicũngtừLũngHữukéođến,baquânđềutụtậpởTrườngThành.DuythúcquântớiMangThuỷ,tựavàonúilậpdoanhtrại.Vọng-NgảidựasôngVịkiêntrìcốthủ,Duyhạchiếnthưkhiêuchiến,Vọng-Ngảiquyếtkhôngứngchiến.NămCảnhDiệunguyênniên,DuynghetinĐảnbịthuatrận,bèntrởvềThànhĐô.ĐượcphụchồichứcĐạitướngquân.Khi trước,Tiênchủ lưuNgụyDiên trấn thủHánTrung,đều làđặtbinh

khoẻởvòngngoàiđónđịch,nếunhưđịchđánhtới,ắtkhôngđượcthểxâmnhập.ĐếntrậnHưngThếcựđịch,VươngBìnhchốnglạiTàoSảngcũnglàdựatheophépnày.Duỵxétlạirằng,thếtrậnthủởmộtnơinhưthế,tuyvềnghĩalýrấthợpvớiquẻ“TrọngMôn”trongChuDịch,cóthểchếngựđược

địch,songchẳngthuđượcđạilợi.Chẳngbằngnêndẫndụkẻđịchkéođến,lạigiấukínbinhsỹởnơihẻmnúi,luiquângiữhaithànhHán-Lạc,khiếnkẻđịchkhôngthểtiếnvàonơibìnhđịa,lạiđặtbinhgiữvữngtrọngquan.Nếumộtngàycóđịch,sẽcấtquânnhànhạ tiếnđến lấyhưbinhmàkhắcđịch,địchđánhcửaquankhôngxong,chẳngvượtđượcTánCốc,phảitải lươngngìndặmxaxôi,tấtsinhmỏimệt.Đếnmộtngàynàođóắtphảiluibinh,bấygiờbinhởcác thànhđều tiến ra,quânnhàn tảnđánhquânmệtmỏi, ấy làphépthuậttốicaođểđánhđịchvậy.LiềnđólệnhchoĐềđốcHánTrungHồTếluibinhgiữđấtHánThọ,GiámquânVươngHàmtrấngiữLạcThành,HộquânTưởngBântrấngiữHánThành,lạiđếnTâyAn-KiếnUy-VũVệ-ThạchMôn-VũThành-KiếnXương-LâmViễnlậpđồnthútrấngiữ.NămCảnhDiệuthứnăm,DuyđốcxuấtbinhsỹraHánXuyêntiếnđếnlấy

thànhHầuHà,bịĐặngNgảiđạipháởđó,mớiluiquânvềgiữĐạpTrung.Duyvốnnắmviệcbinhtrongnước,nhiềunămchinhchiến,khônglậpđượcchiếncông,màbèlũhoạnquanHoàngHạolộngquyềnởtrongcung,HữuđạitướngquânDiêmVũcùngvớiHạocấukếtvớinhau,bởiHạocóâmmưuphếbỏDuylậpVũlênthayvàođó.Duycũngnghingờviệcấy.Chonênrấtlolắng,mớikhôngchịutrởvềThànhĐô.SáchHoaDươngquốcchíchép:DuyghétHoàngHạophóngtúngchuyên

quyền,mớibẩmvớiHậuchủmuốngiếtđi.Hậuchủnói:“Hạochẳngqualàkẻhầumọnđểsaibảoviệcvặtmàthôi,xưakiaĐổngDoãnvẫnnghiếnrăngcămgiận,tavẫnhậnviệcấy,ngươisaophảihậmhựcđểýlàmgì”.DuybiếtHạonươngcậyvàoHậuchủ(6),sợcólờithấtthố,mớinhúnnhườngtừtạluirangoài.HậuchủlệnhchoHạođếngặpDuytạtội.DuynóivớiHạorằngmuốnraĐạpTrunglậpđồnđiềntrồnglúa,nhânđótránhtaivạ.NămCảnhDiệuthứsáu,DuydângbiểulênHậuchủrằng:“Thầnnghetin

ChungHộiđangdồnbinhởQuanTrung,ắtcómưutoantiếnthủ,nênsớmsaiTrươngDực,LiêuHoáđốcxuấtbaquânchianhaubảovệcửaảiDươngAnvàđầucầuÂmBìnhđểđềphòngnghiêmcẩn”.Hạolạichovờiđồngcốtđến,nóirằngchẳngphảikẻđịchsẽđến,bẩmvớiHậuchủcứgốiđầungủcao,thếnênquầnthầnchẳngaihaybiếtgìcả.ĐếnkhiChungHộitiếnđếnLạcCốc,ĐặngNgảixâmnhậpvàoĐạpTrung,bấygiờHậuchủvộisaiHữuXakỵtướngquânLiêuHoáđếnĐạpTrunggiúpđỡDuy,TảXakỵtướngquânTrươngDực, Phụ quốcĐại tướng quânĐổngQuyết đếnDươngAnlàmngoạiviệnchoquânởđấy.KhigầntớiÂmBình,nghetinNguỵtướnglàGiaCátTựđangởKiếnUy,chiếmgiữđượcnơiấy.Đếncuốitháng,DuybịĐặngNgảiđánhbại,phảiluibinhgiữÂmBình.ChungHộitấncônghaithànhHán-Lạc,pháibiệttướngtiếnđánhcửaải,TưởngThưmởcửathànhrahàng,PhóThiêmđánhgiếttrongđámloạnquântửtrận.HánTấnXuânThuchép:TưởngThưmuốnrahàng,lấylờidốitrábảovới

PhóThiêmrằng:“Naykẻđịchđếnđâychẳngnênđóngchặtcửa thành tựthủ,chẳngphảilàbậclươngtướngvậy.”Thiêmnói:“Nhậnmệnhgiữthành,ấylàlàmtrọnviệccông,naytráimệnhrađánh,vínhưlỡđánhmấtchỗnàylàlàmmấtchỗdựacủaquốcgia,chếtnhưthếlàvôíchvậy”.Thưnói:“Ôngcoiviệcgiữvữngthànhtrìlàcônglao,tanghĩrathànhđánhđịchấylàcông,ấy làmỗi ngườimột chí hướngvậy.”Rồi lĩnh binhmuốn ra ngoài thành.Thiêmcùngrađánhtheo,đếnÂmBình,ThưrahàngHồLiệt.Liệtnhânđómớiđánhúpthànhtrì,Thiêmđánhgiếttrongđámloạnquânmàchết,ngườiNguỵcholàngườitrungnghĩa.Thụckýchép:“TưởngThưlàmVũHưngđốc,chorằngkhôngxứngchức.

Thụcchongườikhácđếnthayvàođó,nhưngvẫngiữThưđểtrợgiúpchoviệcgiữHánTrung.Thưhậnvìviệcấy,nênmớicóviệcmởcửathànhđầuhàngHộitấncôngLạcThành,khônghạđược,nghetinQuankhẩuđãlấyxong,

mới ruổi ngựa tiến về phía trước. TrươngDực-ĐổngQuyết vừa đếnHánThọ,Duy-Hoá cũng lui về đóng quânởÂmBình, bởi thế cùng vớiDực-Quyếthợpbinhlàmmột,cùngluivềgiữKiếmCácchốngcựHội.Hộigửithư choDuy viết rằng: “Ngài là bậc công hầu kiêm gồm văn võ uy đức,trongbụngtàngchứamưulược,cócônggiúpBa-Hán,tiếngtămtrùmHoaHạ,xagầnđềunứcdanh.Nghĩchuyệnngàytrước,từngcùngởmộtnơi,nhưNgôTrát-TrịnhKiều,ngàinênhiểuý tốtcủa ta.”Duykhôngđáp thư,giữvữngdoanhtrạicậyhiểmcốthủ.Hộikhôngđánhđược,bởilươngthảovậnchuyểnkhókhăn,muốnbànchuyệnquayvề.CònĐặngNgảitừÂmBìnhtheođườngnhỏCảnhCốctiếnvào,đánhtan

đượcquâncủaGiaCátChiêmởMiênTrúc.HậuchủxinhàngNgải,NgảitiếnvàođónggiữThànhĐô.BọnDuymớihay tinChiêmbị thua trận,đồrằngHậuchủcóthểcốthủThànhĐô,hoặcchạysangĐôngNgô,hoặcxuôiNamđếnquậnKiếnNinh,bởithếdẫnquânkéovềQuảngHán,saingườiđitraxétrõthựchư.ChợtthấyHậuchủgửisắcmệnhđến,yêucầubỏgươmcởi giáp, đem toàn quân đến Phù Thành, tướng sỹ đều tức giận, tuốt đaochémxuốngđá.TấnKỷcủaKiềnBảochéprằng:HộibảovớiDuy:“Saoôngđếnchậm

thế?”Duynghiêmmặtchảynướcmắtnói:“Hômnayđếnđâycũnglàquásớmvậy!”Hộirấtlấylàmkinhngạc.HộiđãiDuyrấthậu,trảlạihếttướchiệu,binhquyềntướngấn.Hộicùng

vớiDuyrangoàicùngxe,ngồithìcùngchiếu,lạibảovớiTrưởngsửlàĐỗDựrằng:“ĐemBáƯớcvớisovớicácdanhsỹTrungThổthìCôngHưu–TháiSơkhôngsaobằngđượcvậy(7)”.SáchThếNgữchép:“BấygiờquanchứcxứThụcđềulàbậcanhtàithiên

hạcả,màchẳngaicótàihơnDuyđược.

.HộilạivutộichoĐặngNgải,bắtnhốtNgảivàoxetù,rồicùngvớiDuy

thẳngtớiThànhĐô,làmphảnrồitựxưnglàÍchchâumục.HánTấnXuânThuchép:Hộingấmngầmcómưutoankiakhác,Duybiết

đượctâmýấy,muốngâynênsựnhiễuloạnđểmưuđồkhôiphụclại(Thục),bènlấylờitránguỵbảoHộirằng:“TôinghetừkhitướngquânđánhởHoàiNamđếnnay,mưuviệcchẳnghềsaisót,Tấncôngđượccường thịnhnhưhômnay,đềulàsứclựccủatướngquâncả.MớiđâyngàilạibìnhđịnhđượcđấtThục,uyđứcvangdộikhắpnơi, làmthầndân thìcôngquácao,khiếnchủcôngphảilolắngmưutoan,thếmàlạimuốnyênlànhtrởvềsao!XưakiaHànTínchẳngchịutráilờithềvớiHánlúcnhiễunhương,đểrồibịnghingờmà gặp hoạ,Đại phuVănChủng chẳng theo lời PhạmLãi rong chơiNgũHồ,màchịuchếtdướilưỡigươm,ấyháchẳngphảilàchủtốitămmàquầnthầnngudốthaysao?Cáilợihạiđãrõrànglắmvậy.Naytướngquâncônglớnđãthành,đạiđứcđãrõrệt,saochẳngtheoôngĐàoChuCôngbơithuyềnđituyệttích,giữvẹncônglaomàanthân,haylênđỉnhnúiNgaMi,theo ôngXíchTùngTử tiêu dao ngày tháng?”Hội đáp: “Ngài nói xa xôiquá,tôichẳngthểtheo,vảlạitheođạolýbâygiờ,tôichưathểdừnglạinhưthếđược”.Duynói:“Việcấythìtrílựccủatướngquânhẳncóthừa,chẳngphiềnđếnlãophuphảinóinữa.”Bởithếmốigiaotìnhgiữahaibêncàngsâuđậm.Hoa Dương quốc chí chép: Duy bàn với Hội muốn giết hết các tướng

phươngBắc,saukhithànhviệc,sẽtừtừgiếtnốtHội,saucùnglàchônsốngNguỵbinh,lấylạingôivịnhàThục,lạigửimậtthưchoHậuchủrằng:“XinBệ hạ chịu nhục vài ngày, thần sẽ khiến cho xã tắc nguy rồi lại an,NhậtNguyệttốirồilạisáng.”SáchTấnDương thucủaTônThịnhchép:NămVĩnhHoàsơ,Thịnh tôi

theoAnTây tướngquânđi bìnhThục, thamkiến cácbậcbô lão, kể rằngKhươngDuykhiấyđãrahàng,rồisaulạigửimậtbiểuchoLưuThiện,nóirằngviệctheovềvớiChungHộichỉlàtránguỵ,muốnnhânđósẽgiếtHộiđihònglấylạiđấtThục,bởiviệccủaHộichẳngthành(8),nênđềuchếtcả,ngườiThụcđếnnayvẫncònthươngcảm.Thịnhtôinghecổnhânnóirằng,khôngphảichỗđángbịkhốnmàmìnhbịkhốndanhắtnhục,khôngphảichỗđángdựamàmìnhdựavàothântấtnguy,đãbịnhụclạibịnguy,thìsắpchếttớinơi,saoKhươngDuyđượcgọilàchíđây!ĐặngNgảiđãvàotớiGiangDu,binhsỹ ítỏi,Duy lạichẳngdámtiếnđánh, lòng losợkhi thànhMiênTrúcbịhạ,tổngxuấtbinhquyềnlạichẳngdámluivề,đểgiữngôichoThụcchủ,tínhkếlậpmưuvềsau,màlấyviệcphảnphúcđiênđảodốigian,mongchờ chút tình trong lúc khó khăn vớiHội, hòng lấy lại quốc gia vongđổ,định triệt lũquanbinhTamTần,rồidiệtbỏkẻgiao tình,muốnnhờngoại

lựcmàcấtlên,chẳngphảiuámlắmthay!ThầnlàTùngChicoi lờiThịnhquở tráchDuy, thật làchẳngđáng.Lúc

bấygiờđạibinhcủaChungHộiđangởKiếmCác,Duycùngvớichưtướngvẫncậyhiểmcốthủ,Hộichẳngtiếnđược,đãđịnhluivề,ấylàđãvẹncôngvớiThục,chẳngphảiđãtạođượcchỗdựa(choThục)rồiư?CònĐặngNgảiquỷquyệtmennúimàvào, theo lốiphíasau,GiaCátChiêmbại trận,màThànhĐô tan lở.NhượcbằngDuyhồiquâncứuởphía trong, tấtHội sẽthừacơtiếnvàongay.Cáithếbấygiờlàvậy,saođượctoànvẹnmọibề?màtráchrằngDuylosợkhiMiênTrúcmấtchẳngdámtiếnvề,đểgiữngôichủThục chủ, chênhư thế chẳnghợpđạo lý vậy.Hộimuốn chôn sống khanhtướngnướcNguỵđểlậpđạisự,traochoDuynắmtrọngbinh,sailàmtiềnkhu.VíbằngNguỵtướngđềubịchếtcả,việcbinhtrongtayDuy,giếtHộilấylạiThục,chẳngphảilàkhóvậy.Thànhcôngnhờngoạilực,rồisaulàmđượcviệckỳ lạ,không thểvìnhưvậy,màdèbỉurằngchẳngnênnhưthế.CũngvínhưĐiềnĐanđãlậpkế,việckhônghẹnmàcùng,làmđượcvậymàbảorằngnguámhaysao!HộitraochoDuy5vạnquân,sailàmtiềnkhu.TướngsỹNguỵđềuphẫn

nộ,giếtchếtHộivàDuy,vợconcũngDuyđềubịchémcả.SáchThếngữchép:KhiDuychết,quânsỹmổbụngDuyra,thấyquảmật

lớnbằngcáiđấu(9)

KhướcChínhlàmbàitrứluậnbànvềDuyrằng:“KhươngBáƯớcnắmquyềncaongôitrọng,đốixửvớicôngbằngvớiquầnthần,nhàcửasơsài,giatưchẳngcógìdưgiả,vợlẽhầuthiếpthiếucảáolótmình,hậuđìnhtịnhkhôngnghe tiếngnhạc,yphục tựmayvá lấy,xengựachỉđủdùng,đồănthứcuốngđềugiảndị,khôngxahoacũngchẳngướclệ,chidụngtrongmứccấpphátởcửaquan,cũngchỉđủdùng;xéttừnhữnglẽấy,thấychẳngphảibậcthamlamôtrọc,lạicònbiếttựkiềmchếbảnthân,ngaythẳngđếnnhưthếlàđủ,chẳngthểmongcầunhiềuhơnđượcnữa.Phàmconngườitakhiđàm luận, thườngkhenkẻ thànhchêkẻbại, phùkẻ trêndìmkẻdưới,đềuxemviệcKhươngDuyđầuhànglàkhôngđúng,khiếnthânchếtmàtôngtộcbịdiệtsạch,lấysựấyđểchêbaidèbỉu,làchẳngbiếttoantínhliệulường,vậythìnhữngđiềukhenchêkhácởkinhXuânThucónghĩalýchăng.MàKhươngDuycònhamhọckhôngbiếtmệtmỏi, thanhbạchgiảndị,quả lànghibiểumộtthờivậy.”TônThịnhviết:HọKhíchluậnnhưvậythậtlạlùngsao!Làmkẻsỹdẫucó

trăm lối, nên nghiệp cũng có vạnđường, lấy trungnghĩa hiếu tiết để làmquan cũng có trămđường vậy.KhươngDuy sáng danhở nướcNguỵ,màchạyđếnlàmquanởxứThục,lìabỏquânvươngchạytheodanhlợi,chẳngthểbảolàtrung;bỏrơingườithâncẩuthảchạythoátthân,khôngthểnóilàhiếu;lạithêmtànhạinướccũ,chẳngthểbảolànghĩa;nướcmấtkhôngdám

chết,saodámbảorằngtiết;vảlạiđứcchínhchưađủmàlàmdânmỏimệtđể buông tuồng theo ýmình, nắm giữ việc chống kẻ địchmà sau bị địchkhống chế, ôi người có trí dũng chẳng ai lại nói rằng: Khắp cả sáu cõi,chẳngcómộtai.XemởnướcNguỵkhôngcókẻthầntửđi trốn,nướcmấttướngloạn,mànóirằngngườiấylàbậcnghibiểu,lờiấythậtđángngờvậy.BuônglờikhenrằngDuylàhayđểnóirằngđólàvidiệucaokhiết,hálấylàmlạchokẻtrộmcắprõràngnhưthế,màTrình-Trịnh(10)kiađềulàbậckhéoléosao?ThầnlàTùngChichorằngKhướcChínhluậnnhưthế,ấymớithậtđáng

khen,chẳngthểbảorằngDuytrướcsaulàmviệcđềuđượcchuẩnmựccả.Nóirằng“nghibiểumộtthời”,ấylàchỉởviệchiếuhọcvàthanhbạchthôivậy. Nguyên uỷ truyện này (11) và sáchNguỵ lược đều nói rằngDuy vốnkhôngcóýphảnbội,chỉvìbịbứcbáchmớiphải theovềThục.Thịnh lấyđiềuấyđểchêtrách,nghĩrằngchỉnêntráchDuyđãtráilờimẹgià.Thếđãlàquálắmrồi,saolạicònchêtráchcảKhướcChínhvậy.KhixưaDuychạyđếnxứThục,LươngTựgiữchứcĐạihồnglư,Doãn

ThưởnglàmChấpkimngô,LươngKiềnlàmĐạitrườngthu,đềuchếttrướckhinướcThụcmất.Bìnhrằng:KhươngDuykiêmtàivănvũ,chíhướnglậpcôngdanh,song

chỉcómộtmình,dẫusángsuốtquyếtđoáncũngchẳng thểkiêm toàn,kếtcụcđãhếtsứcmìnhrồiphảichết.LãoTửnóirằng:“Caitrịmộtnướclớngiốngnhưnấuconcánhỏ”,huốngchiởnơimỏnmọn,lạiluônmuốnquấyrốiđượcsao?KiềnBảoviết:KhươngDuylàmtướngnướcThục,nướcmấtchủnhụcmà

thân chẳng chết, lại chết cùngChungHội trong lúc rối ren, thương thay!Chẳngchếtđãlàkhó,biếtchếtlạicàngkhóhơnvậy.Kẻsỹcứngcỏinhưthếxưanayhiếm,biếtnguynanvẫnchịumệnh,biếtkiềmchếmìnhmàquyphụckẻkhác,khôngphảichẳngbiếttrọngviệcchết,cốgiữlấymạngkhôngphảilàmuốnsốnglâudàimàsợrằngchếtrồithìmọiviệcsẽchẳngcònailiệuviệcnữavậy”.

TƯỞNGUYỂNTRUYỆNTưởng Uyển tự Công Diễm, người ở quận Linh Lăng, huyện Tương

Hương.NămhaimươituổicùngvớingườiembênngoạiởTuyềnLănglàLưuMẫncùngnổidanh.Uyểnlàmthưtáởchâu,theoTiênchủvàoThục,sauđượcphonglàmtrưởnghuyệnQuảngĐô.CólầnTiênchủđithịsátđộtngộtởQuảngĐô, thấyUyểnbỏbêviệccông, lạichìmđắmsaysưa,Tiênchủvôcùngtứcgiận,muốnluậntộixửtrảm.QuânsưtướngquânGiaCátLượngxinrằng:TưởngUyểnlàkhíchấtcủaxãtắc,chẳngphảingườichỉcótài trongvòng trămdặm. (Uyển) nghĩ việcquan lấyyêndân làmgốc,màchưabiết thểhiệnsựsửasang,xinchúacôngxét lại thậtkỹ.Tiênchủ rấtkínhtrọngLượng,bènkhôngtrịtội,nhưnglậptứcbãimiễnquanchứccủaUyển.Uyểnsuynghĩviệcmaisau,nằmmơthấymộtcáiđầutrâu,máuchảychan hòa, cảm thấy rất chán ghét giấc mơ ấy, mới nhờ Triệu Trực đoánmộng.Trựcnói:Thấymáu,tứclàmọiviệcsắprõràngphânminh.Sừngtrâughépvớimũi, thành hình chữCông, ngài tất được sự côngbằng, sẽ đượcthăngchức.Sauđókhông lâu (Uyển)được làmhuyện lệnhThậpPhương.TiênchủlàmHánTrungvương,choUyểnlàmthượngthưlang.KiếnHưngnguyênniên,thừatướngLượngmởphủthừatướng,lấyUyểnlàmđôngtàoduyện.Sauđược tiếncử làmMậu tài (12),UyểncốnhườngchoLưuUng,ÂmHóa,BàngDuyên,LiêuThuần,Lượngmớidạyrằng:Tưởngnếuchỉvìsợmấttìnhgiaohảomàvứtbỏkhôngdùngngườicóđức,làhạiđếntrămhọ,lòngngườitấtkhôngyên,nơixagầntấtkhônghiểuđượcđạolí,bởithếôngnênkhuyếnkhíchtiếncử,lấyviệctuyểnchọnsángsuốttrongsạchlàmtrọngmới là phải. SauUyển được thăng làm Tham quân.NămKiếnHưng thứnăm,LượngởHánTrung,UyểncùngtrưởngsửTrươngDuệxửlýmọiviệcởphủ thừa tướng.Năm thứ tám, thayDuệ làm trưởng sử, thăng hàmphủquân tướng quân. Lượng mấy lần ra ngoài (13), Uyển đều cung cấp binhlươngđầyđủ.Lượngthườngnói:CôngDiễmtrungthành,mộtlòngvớicôngviệc,cùngchungsứcvớitagâydựngđượcvươngnghiệpvậy.(Lượng)mậttâu vớiHậu chủ rằng:Nếu thần bất hạnh, việc sau này nên giao phó choUyển.Lượngmất,Uyểnđược thăng làm thượng thư lệnh,không lâu saukiêm

chứcĐôhộ,cócờ tiết, thứsửÍchchâu, rồi lại thăng làmĐại tướngquân,quảnviệcsáubộ,tướcAnDươngĐìnhHầu.Nguyênsoái (14)mớimất,xagầnđềulolắngsợhãi.Uyểngiữaquầnthầnbộclộtàinăngvượttrội,đảmđươngvịtríđứngđầubáquan,khônglộvẻbuồnrầucũngchẳngtỏravuivẻ,vẻmặtcửchỉvẫnnhưmọingày,bởithếcácquanngàycàngkhâmphục.DuyênHinguyênniên,(Hậuchủ)hạchiếuchoUyểnrằng:Giặcvốnkhótrừ,

nayTàoDuệkiêucănghungbạo,baquậnLiêuĐôngkhổvìbạongược,đãliênkếtkhởisự,muốnthoátlithốngtrị.Duệrầmrộxuấtbinh,haibêncôngphạt lẫn nhau. Xưa nhà Tần diệt vong, cũng bởi Thắng, Quảng (15) khởinghĩa,nay(nhàNgụy)cóbiến,chínhlàdịpmaytrờicho.Khanhhãychuẩnbịđầyđủ, thốngsuấtcácquânđóng tạiHánTrung, liênkếtvớiNgôkhởibinh, hai lộ cùng tiến, thừa cơ hội này.Uyển thừa lệnh rời phủ, năm sauđượcthănglàmđạitưmã.ĐôngtàoduyệnDươngHíbảntínhthuầnphác,Uyểncùngbànluận,ông

tachẳngtrảlời.CóngườimuốngièmphaHí,nóivớiUyểnrằng:NgàivớiHíbànchuyệnmàôngtachẳngtrảlời,Híkhinhthườngbềtrên,chẳngphảiđãquáphậnmìnhư?Uyểnđáp:Lòngngườikhácnhau,cũngnhưmặtmũivậy.Trướcmặtthuậntheomàsaulưngphêphán,việcđócổnhânđãrănđe.NếuHítánthànhýtôi,thìtráivớiýôngta,mànếuphảnbáclờitôi,tấtlàmhiệnrõcáisaicủatôi,bởivậymặcnhiênkhôngđáp,đóchẳngphảichỗhaycủaôngtaư?ĐốcnôngDươngMẫntừngphêphánUyểnrằng:Làmviệcmơhồ,không thểsánhvới tiềnnhân.CókẻmáchvớiUyển,ngườichấpphápxintrừngtrịMẫn,Uyểnnói:Tathậtkhôngbằngtiềnnhân,chẳngthểtráchphạt người ta vậy.Người chấp pháp vẫnmộtmực xin truy cứu tội trạng,Uyển nói:Nếu ta cẩu thả không được như tiền nhân, tất xử lý công việckhôngthỏađáng,việckhôngthỏađáng,tấtsẽmơhồ,hàtấtphảitruyvấn?SauMẫnbịtộiphảivàongục,mọingườiđềuchorằngMẫnchắcchết,Uyểnlại chẳnggiữ thànhkiến,miễncho trọng tội.Cácviệcđềunhưvậy,Uyểnchẳngtưtâm,cứđúngphépmàlàm.UyểnchorằngtrướcGiaCátLượnghayraTầnXuyên,đườngđihiểmtrở

vận chuyểnkhó khăn, không thể khắc phục, không bằng theo đường thủyxuốngphíađông (16).Bènchếtạo thuyềnbè,muốntheođườngHán,Miện(17)đánhvàoNgụyHưng,ThượngDung.Songbởibệnhcũtáiphát,chẳngthểtiếnhành.Quầnthầnluậnbànđềuchorằngvínhưkhôngđánhđược,sẽrấtkhóquayvề,đóchẳngphảikếlâudài.Dovậy(Hậuchủ)mớisaithượngthưlệnhPhíY,trunggiámquânKhươngDuycùngtới truyềnýchỉ.Uyểnnhậnlệnh,dângsớrằng:Trừdiệtphảntặc, làchứctráchcủathần.ThầnởHánTrungđãđượcsáunăm,thânthểvốnđãyếunhược,lạithêmbệnhtật,chẳnglậpđượccônglao,thầnsớmkhuyalolắngkhôngyên.NayNgụycóđượcchínchâu,gốcrễngàycàngbámchặt, thậtkhóbìnhđịnh.Nếuđôngtâycùnghợplực,giữthếđầuđuôinươngtựalẫnnhau,tuykhôngthểnhanhchóngđạtđượcýnguyện,cũngcóthểtừtừlấnchiếmnhưtằmănlá,trướchếtdiệttrừbèđảngphảnnghịch.NhưngNgôvàtađãhai,balầnliênhợpmàchẳng có kết quả, nay rất khóđể họ xuất binh, thần thậtmất ănmất ngủ.ThầncùngPhíYbànbạc,đềuchorằngLươngChâuchínhlànơicổhọnghiểmyếu, tiếnthoáiđềuthuậnlợi,quângiặcrấtcoi trọng.Vảlại lòngdân

Khương,HồmongchờnhàHánnhưkhátnước,trướcđâythiênquânvàođấtKhương,QuáchHoàiphảithuatrậnbỏchạy,tínhtoánlợihại,thầnchorằngviệcnày(18)quantrọnghàngđầu,nênlấyKhươngDuylàmLươngChâuthứsử.VínhưDuyxuấtbinh,khốngchếđượchữungạnsông,thầnsẽđưaquânlàmhậuứngchoDuy.NayPhùHuyệnthủybộthôngnhau,nếuvùngđôngbắccónguyhiểm,ứngphóchẳngphảilàviệckhóvậy.BởithếUyểnquayvềở tạiPhùHuyện.Nhưngbệnh tậtchuyểnbiếnxấuđi, tớinămthứchín(DuyênHi)Uyểnmất,đượcđặtthụylàCung.ConUyểnlàBânnốidõi,làmTuyVũtướngquân,hộquânởHánThành.

KhiđạitướngNgụylàChungHộitớiHánThành,thưchoBânrằng:ĐấtBaThụcngườihiềntàivănvõthậtnhiềukhôngkểxiết.Đếnnhưtúchạ,GiaCátTưViễn(19),cũngvínhưcỏcây,tôicũngchỉlàloạiđóvậy.Việcyêukínhtổtiên,xưanayđềuđượccoi trọng.Đếnphíatây, tôimuốnkínhcẩnthămmộlệnhtônđạinhân,xinđượcquétdọnmộphần,khấnbáitỏlòngtônkính.Mongtúchạchỉchonơichốn!Bânthưtrảlờirằng:Tôicảmkíchhậuýcủangàiđoáitớikẻhènnàymàchịukếtgiao,thậtchẳngthểcựtuyệt.Tiênphụkhixưabịbệnh,mấtởPhùHuyện,lờibóinóirằngchôntạiđóđượctốt,nêntạmtángởnơiấy.Đượcbiếtngàitừxatớiphươngtây,mongngàihạcốđếntu sửa thắphươngmộphầngiúpcho.Ngàixemphụ thâncủa tôinhưcủangài, thật là cáinhâncủaNhanTửvậy (20), tôinghemàcảmkíchxótxa,càngthêmtưởngnhớtiênphụ.HộinhậnthưcủaBân,cảmthánkhôngthôi,đếnkhitớiPhùHuyện,làmđúngnhưthưBânnói.SaunàyHậuchủhàngĐặngNgải,BântớichỗHộiởPhùHuyện,Hộilấy

lễbằnghữumàđãi.BântheoHộitớiThànhĐô,bịloạnbinhgiếtchết.EmBânlàHiển,làmTháitửphó,Hộicũngrấtyêutàihọc,cùngchếtvớiBân.LưuMẫnlàmtảhộquân,DươngUytướngquân,cùngvớiTrấnbắcđại

tướngquânlàVươngBìnhtrấnthủHánTrung.NgụysaiđạitướngquânTàoSảngđánhThục,khibànbạccóngườinóichỉnên thủ thành,khôngracựđịch,tấtđịchphảitựlui.Mẫnchorằngtrongcốckẻnamngườinữcàycấylàmruộng,ngheđịch tới, tấtbỏđihết.Bènsuất lĩnhbộhạcùngBìnhgiữHưngThế,cắmcờxítrảidàihơntrămdặm.ĐạitướngquânPhíYtừThànhĐôđemquânchiviện,Ngụyquânlậptứcphảilui,MẫncócôngđượcphonglàVânĐìnhhầu.

PHÍYTRUYỆNPhíY tựVănVĩ,ngườiởGiangHạ,Mãnhhuyện.Ymồcôisớm,sống

nươngtựavàongườichúlàBáNhân.CôcủaBáNhânlàmẹcủaÍchchâumụcLưuChương.ChươngchongườiđónNhânvề,NhâncùngYvàoThụcduhọc.GặplúcTiênchủbìnhđịnhđấtThục,YphảiởlạiÍchchâu,cùngvớiHứaThụcLongởNhữNam,ĐổngDuẫn(21)ởNamQuậnđềunổitiếnglúcbấygiờ.ConHứaTĩnh chết,DuẫnvàYhẹnnhau tới đám tang ấy.DuẫnthưavớibốlàHòaxinmộtchiếcxe,Hòasaimởcửasaucấpchomộtcáixehươukéo.Duẫntỏvẻchẳngmuốnngồixeấy,Ycứthảnnhiênleolêntrướcngồi.Ởđámtang,GiaCátLượngvàcáctônkháchđềutới,ngồixerấtđẹp,Duẫncànglộvẻngạingùng,màYvẫntựnhiênnhưthường.Xaphuquayvề, Hòa hỏi chuyện, biết việc ấy, bèn bảo Duẫn rằng: Ta vẫn chẳng biếtngươivàVănVĩaihơnaikém,nhưngtừnayvềsau,tađãrõvậy.Tiênchủlậptháitử,PhíYvàĐổngDuẫnđềuđượclàmxánhânbêncạnh

tháitử,saulạisangvớiconkế(củaTiênchủ).Hậuchủkếvị,choPhíYlàmhoàngmôn thị lang.Thừa tướngGiaCátLượngnamchinhquayvề,quanviênđềuraxamấychụcdặmnghênhđón,sotuổiđời,chứcvịnhiềungườihơnY,màLượnglạiđặccáchchomìnhYngồicùngxe, từđómọingườiđềunhìnYbằngconmắtkhác.Lượngvừa từphươngnamvề, lấyY làmChiêutínhiệuúy,saiđisứsangNgô.TônQuyềncátínhkhôihài,haytrêuchọckhôngcóchừngmực,GiaCátKhác,DươngBộihọcrộngbiếtnhiều,lạigiỏibiệnbác,đàmluậnsắcbén,nhưngYlờilẽônhòa,lậptrườngkiênđịnh,đốiđáphữulý,chẳngchịukhuấtphục.Ybiệttruyệnchép:TônQuyềnthườngrótrượungonchoY,chuốctớisay

sưa, rồi hỏi quốc sự, cùng đàm luận việc đương thời, hết câu này tới câukhác.Ymượncớsayrượutừchốiđáplại,khivềchéplạilầnlượtcáccâuhỏi,nhấtnhấttrảlời,chẳngbỏsótđiềugì.Quyềnrấttánthưởng,bảoYrằng:Ngàithậtlàhiềntàicủathiênhạ,tấtsẽ

làcánhtayđắclựccủaThụctriều,chỉsợkhôngthườngđếnvớitanữa.Ybiệttruyệnchép:Quyềnrútbảođaovẫnthườngđeobênngườitặngcho

Y,Ynói:Thầnvốnbấttài,chẳngthểkhamnổivinhdựnày.Bảođaovốnđểthảophạtkẻnghịch tặc,diệt trừbạo loạn,chỉmongđạivươnggắngdựngnghiệp lớn, cùnghưngHán thất, thần tuy ngumuội yếu nhược, song chếtcũngchẳngdámphụĐôngNgô.Yvềnước,đượcthănglàmthịtrung.Lượngởphươngbắcđóngquântại

HánTrung,xinchoYlàmthamquân.Bởiđisứkhôngnhụcmệnhvua,YvẫnthườngđượclàmsứgiảsangNgôgiaohảo.NămKiếnHưngthứtám,chuyểnlàmTrunghộquân,saulạilàmTưmã.TướngquânNgụyDiênvà

Trưởng sửDươngNghi vốn cămghét nhau.Mỗi lúc ngồi bàn bạc xảy ratranhcãi,DiêngiơđaodọagiếtNghi,cònNghicũngtứcgiậnphátkhóc.Ythườngngồivàogiữahaingười,khuyêncanphântích,suốtthờiLượngcònsống khiếnDiên,Nghi đều tận sứcmà chẳng xâmphạmnhau, là côngYkhuyên giải vậy. Lượngmất, Y làm hậu quân sư. Sau đó không lâu,ĐạitướngUyểnlấyYlàmthượngthưlệnh.Ybiệttruyệnchép:Dùviệcnướcviệcquânbềbộn,côngvụchấtchồng,

nhưngYthứcngộhơnngười,đọcsáchvở,ghichép,chỉđưamắtliếcqualànắmđượcnộidung,nhanhhơnnhiềusovớingườibìnhthường,lạighinhớkhôngquên.Thườngchỉxétviệctừsángsớmtớiquátrưa,tronglúcấyvẫncó thể tiếpđãi tânkhách,ănuốngvuiđùa,còncó thểchơicờ,vuivẻvớitừng người một, mà chẳng hề bỏ sót việc công. Đổng Duẫn thay Y làmThượngthưlệnh,muốnhọccáchlàmcủaY,chỉtrongmộttuần,côngviệctrễhẹnchất chồng.Duẫnbèn than:Năng lực conngười sao cáchnhauxavậy, ta chẳng thểbằngYđược.Taxét việc cảngày,màchẳng rảnhđượcchútnàoư.UyểntừHánTrungvềPhùHuyện,YđượcthănglàmĐạitướngquân,coi

việcsáubộ(22).NămDuyênHithứbảy,quânNgụyxâmphạmHưngThế,Yđượcbancờ

tiết,đưabinhchốngcự.QuangLộcđạiphuLaiMẫntớitừbiệtY,mờichơimộtváncờvây.Lúcấycôngvănkhẩncấpchuyểnđichuyểnlại,ngườingựađóngsẵngiáptrụ,chỉđợixuấtquân,YvẫnđánhcờtậptrungvớiMẫn,mặtchẳnghềlộvẻcăngthẳngmỏimệt.Mẫnnói:Tôichỉthửngàiđóthôi!Ngàilàngười tự tin, tất sẽđánhđuổiđượcphản tặc.Y tới,địchphải rút lui,YđượcphonglàThànhHươnghầu.ÂnCơthôngngữchép:TưMãÝkểtội,giếtTàoSảng,YđặtGiápẤt(23)

đểbìnhluậnthịphiviệcấy.Giápchorằng,anhemTàoSảngvốnlàngườitầmthường,phẩmchấtthấpkém,nhờcóhọvớiVuanênđượcdichiếuphòấuchúa(24),vậymàlạikiêucăngngạomạn,xahoadâmdật,lộngchứclộngquyền,kếtgiaovớinhữngngườibấtchính,thuthậpbèđảng,âmmưuloạnquốc.Ý hăng hái diệt trừ, chỉmột sớmmột chiều là xong, vừa xứng vớitrọngnhiệm(25),lạithỏalòngtrôngmongcủakẻsĩ,ngườidânvậy.Ấtchorằng,ÝgiậnTàochẳngphóthácchoriêngÝđạiquyền,saođểSảngcùngthamdự?Đãchẳngthểchuyênquyền,ngọcsẽcóvết(26)vậy.Chẳngmộtlờicảnhbáogiáohuấn,chỉmộtbuổisángtiếnhànhđồlục,xuấtkỳbấtý,hálàviệccủađạithầnkinhquốc(27)ư!VínhưSảngthậtcólòngmưutính,muốnlàm việc đại nghịch, chỉ trong ngày khởi sự, tất Phương (28) lọt vào tayhuynhđệSảng.PhụtửÝđóngcửaxuấtbinh,kínhcẩnmàhướngtớiPhương(29),tấtchẳngcósơhở,đóchẳngphảilàviệccủakẻtrungthầnnênvìVua

màlàmư?Cứđómàxét,Sảngchẳngphảilàkẻđạiácvậy.NếuÝthấySảngxahoatiếmquyền,có thểphếđi,xửtheophépnước.NhưngÝgiếtcả trẻthơ,lạiđộichocáitiếngbấtnghĩamàgiếtcảhọTửĐan(30),đếnnhưconHàYếnvốnlàcháungoạivuaNgụy,cũngbịchémcùng,thựclàtiếmquyềnlạmdụngquáđángvậy.(31)

UyểncốnhượngchứcchoY,YlênlàmthứsửÍchchâu.Ygánhvácquốcgia,cônglaodanhtiếng,chẳngkémgìUyển.Ybiệttruyệnchép:Ytínhtìnhhòanhã,khiêmcungtrongsạch,trongnhà

chẳng tíchcủacải.YchoConcáiđềumặcáovải,ăncơmthường, ravàochẳngcóxengựatùytùng,chẳngkhácgìngườibìnhthường.Năm (DuyênHi) thứmườimột, raởHánTrung.TừUyển tớiY, tuyở

ngoài triều, nhưngmọi việc lễ, khen thưởng trừngphạt, đều ra xa xin xétđoántrước,rồimớithihành,haingườiđềuđượctintưởngnhưthế.Mùahènăm(DuyênHi) thứmườibốn,YvềThànhĐô,cácquanchiêm tinhxemthiênvănnóikinhthànhchưanêncóngôitểtướng,bởithếđếnmùađôngYlại về phương bắc trấn thủHánThọ.NămDuyênHi thứmười lăm, (Hậuchủ)choYmởphủ.TạilễmừngthọYsáumươituổi,hàngtướngNgụylàQuáchTuầncũngởđó.Yvuivẻuốngrượusaysưa,bịTuầnđâmchết,đượcđặtthụylàKínhHầu.ConnốidõiYlàThừa,làmHoàngmônthịlang.EmThừalàCung,đượclấycôngchúa.Y biệt truyện chép: Cung làm Thượng thư lang, nổi danh đương thời,

nhưngmấtsớm.CongáilớncủaYlấytháitửTuyền,làmphi.

[CHÚTHÍCH](1)MộtchứcquantrongPhủthừatướng-chứcnàyLượngphong.(2)ChứcnàydoHậuchủphongcho.(3)BaquânởđâychỉlàquânởThànhĐôthôi.(4)RakhuvựccủangườiKhương-thuộcphầnđấtcủaNguỵ.(5)Nguyênvănlà‘lụcthượngthưsự’-lụclàghichép,coixét,thượngthư

làchứcquanlớn,sựlàviệc–nghĩalàcoixétviệcThượngthư.(6)Nguyênvănlà‘phụdiệpliên’chữdiệplấynghĩatừchữ‘kimchingọc

diệp’-trỏbậccaoquý,ởđâylàHậuchúa-dịchthoátý.(7)CôngHưutứctựcủaGiaCátĐản,TháiSơlàtựcủaHạHầuHuyền(8)ViệccủaDuykhôngthànhbởiviệclàmphảnHộichẳngxong.(9)Cáiđấuxưakíchcỡvàhìnhdángnhưcáichénvại.(10)Chưahiểulàtíchgì,bácnàobiếtthìgiúpnhé!(11)ÝnóinhữnglờicủaTrầnThọviếtvềKhươngDuy.(12)Mậutàilàchứcquanchuyênloviệctiếncử,tuyểndụngnhântài.(13)XuấtchinhđánhNgụy.(14)ChỉGiaCátLượng.Ngườiđứngđầumớimất tấtmọi việc thiếuổn

định.(15) TrầnThắng,NgôQuảng, hai lãnh tụ khởi nghĩanôngdân cuối đời

nhàTần.(16)TứclàxuôidòngsôngđánhvềphíađôngcủaThụcHán.(17)SôngHán,sôngMiện.(18)TứclàviệclấyLươngChâu.(19)GiaCátChiêm,concủaGiaCátLượng.(20)ChỉNhanHồi,họctrògiỏicủaKhổngTử.XưaNhanHồixemKhổng

Tửnhưcha,TưởngBânmuốnvíChungHộivớiNhanHồi.(21) Tức làĐổngDoãn theobảndịchTamQuốcdiễnnghĩa của các cụ

PhanKếBính,BùiKỷ.TrongTamQuốcChícủaTrầnThọtênônglàĐổngDuẫn.(22)ĐoạnnàynóivềlúcUyểnbệnhnặng,HậuchủthăngYlênchứccủa

Uyểnđểchuẩnbịtiếpnhiệmđạiquyền.(23)ĐặtGiápẤtnghĩalàđặtracácgiảthuyết,gócnhìnkhácnhau.Vídụ

GiáplàgócnhìnthứnhấtthìẤtlàgócnhìnthứhai.v.v.(24)QuốctínhnhàNgụylàTào.TàoSảngvốnlàconcủaTàoChân,tài

năngtầmthườngnhưngcóhọhàngthânthíchvớinhàvua,nênkhiTàoDuệ(conTàoPhi)mất,tháccôconnhỏlàTàoPhươngchođạitướngquânTàoSảngvàTháiúyTưMãÝ.(25)ChỉviệcTưMãÝđượcdimệnhphòấuchúa.(26)Ýnóiquyềnlựcphảichiasẻ,chẳngkhácgìngọccótìvếtkhôngđược

trọnvẹn.(27)ÝnóiTưMãÝ làđại thầnđượcdimệnh, lẽ raphải lo việc sửa trị

quốcgia,lạiđiđấuđádiệttrừđốithủmàchẳngmộtlờinhắcnhởgiáohuấntrước.(28)TàoPhương,NgụyMinhĐế,connuôicủaTàoDuệ.(29)ÝnóibímậtđưabinhbảovệTàoPhương.(30)TửĐanlàtêntựcủaTàoChân,phụthânTàoSảng.(31)ĐoạnnàyphêphánTưMãÝmộtcáchnặngnề.Đâylàchúgiảicủa

BùiTùngChisaunàythêmvào,nênnóitớiTưMãÝmộtcáchthẳngthắn,khôngnhưTrầnThọởđờiTấnviếtTamQuốcChíphảitránhnóivềTưMãÝ.TrongđoạnnàyPhíYnêucácquanđiểmkhácnhauvềviệcTưMãÝdiệtTàoSảng,rồibìnhluậncácquanđiểmđó,chorằngÝmớichínhlàngườilộngquyềnthamchức.

QUYỂN15-ĐẶNGTRƯƠNGTÔNGDƯƠNGTRUYỆN

ĐặngChi,TrươngDực,TôngDự,DươngHý

ĐẶNGCHITRUYỆNĐặngChitựBáMiêu,ngườiNghĩaDươngđấtTânDã,làhậuduệquan

TưĐồĐặngVũ(1)nhàTâyHán.ThờiHánmạt(Chi)vàoThục,chưaaibiếtđếnmàtiếpđãi.ĐươngthờiÍchChâuTòngSựTrươngDụgiỏixemtướng,Chitới thăm,DụnóivớiChirằng:„Ngàithọquábảymươi,chứcđếnĐạitướngquân,đượcphonghầu.’’ChinghenóiBaTâyTháiThúBàngNghĩa(2)trọngđãikẻsĩ,đếnđónươngnhờ.TiênChủbìnhđịnh ÍchChâu,Chi làmngười coi sóc nhà cửa ở huyệnBì.TiênChủ tuần du qua huyệnBì, cùng(Chi) tròchuyện, rất lấy làm lạ,đềbạt (Chi) làm lệnhhuyệnBì, rồi thănglàmQuảngHánTháiThú.Ởđóthanhliêmnghiêmcẩntrịdâncóthànhtíchtốt,đượcgọivàotriềulàmThượngThư.TiênChu băng ởVĩnhAn. Trước đóNgôVươngTônQuyền cầu hoà,

TiênChủmệtmỏisaibọnTốngVĩ,PhíYđưatinđáplại.ThừatướngGiaCátLượngrấtloQuyềnnghetinTiênChủđãmất,sợcókếkhác,chưabiếtlàmthếnàochothíchhợp.ChiđếngặpLượngnói:„NayChúathượngcònnhỏ tuổi, vừamới lênngôi, nên sai trọng thần sang sứnghiêm túcnối lạiquanhệhoàhảovớiNgô’’Lượng trả lờiChi rằng: „Ta cânnhắcđã lâu,chưatìmđượcngườiđisứ,nayđãthấyrồi.’’Chihỏingườinàylàai?Lượngđáp: „Thì là sứ quân(3) đó.’’ (Lượng) Bèn sai Chi tu sửa lại quan hệ vớiQuyền.Quyềnquảnhiênvẫncònhồnghi,khônggặpgỡtiếpđónChi.ChibènchủđộngdângbiểuxinyếtkiếnQuyềnrằng:„NaythầntớicũngcóývìnướcnướcNgô,khôngphảichỉvìThụcvậy.’’QuyềnbèntriệukiếnChi,bảoChirằng:„CôthànhtâmnguyệnýcùngThụckếtthân,nhưngsợThụcChủcònbédại,nướcnhỏthếnguy,nếubịNguỵđánh,khótựbảotoàn,vìvậyvẫncòndodự.’’Chiđáprằng:„Ngô,Thụchainướccóđấtbốnchâu(4),đạivươnglàbậcanhhùngđươngthế,GiaCátLượngcũnglàkẻhàokiệt thờinay,Thụccóhiểmđịavữngbền,Ngôcóbasông(5)chetrở,kếthợphaithếmạnh,cộngtácnhưrăngmôi,tiếncóthểcùnglấythiênhạ,thoáicóthểgiữđượcthếchânvạc,đấychínhlàđạolýtựnhiêntựnhiênvậy.NaynếuđạivươngthựcmuốnnươngtựavàonướcNguỵ,Nguỵắttrênmuốnđạivươngvàochầu,dướiđòiTháitửlàmnộithị(6),bằngchẳngtuântheo,liềnlấylýdophảnnghịchmàtiễuphạt,(lúcấy)Thụctấtnhândịpthuậndòngmàtiến,nhưvậy,đấtđaiGiangNamkhôngcònthuộcvềđạivươngnữa.Quyềnimlặngmộtlúclâusaumớinói:„Ôngnóiphảilắm.’’RồitừđótuyệtgiaovớiNguỵ,cùngThụckếtliênminh,saiTrươngÔnsangsứThụcđáplễ.ThụclạilệnhchoChiđếnNgô,QuyềnbảoChirằng:„Nếuthiênhạtháibình,haivuaphânchiacaitrị,chẳngphảivuisao!’’Chiđáprằng:„Trờikhôngcóhaimặttrời,đấtkhôngcóhaivua,nếuđếnsaukhidiệtNguỵđạivươngcònchưabiếtrõ

mệnhtrờichoai,mỗivịvuađềuvuntrồngđứctốt,mỗithầntửđềurasứctậntrung,tướngsĩđềucầmdùitrống,tấtlàlúcbắtđầumộtcuộcchiếntranhvậy.’’Quyềncườilớnnói:„Ôngthậtlàthànhkhẩn,quảlànhưvậy!’’QuyềnviếtthưchoLượngnói:„ĐinhQuăngthiểmtrương,thiểmtiếngdi,nghĩalàphảnhoặclàdiễm.ThầnTùngChixétHánThưlễnhạcchícócâu:„trườnglytiềnthiểmquangdiệuminh’’.TrongTưThụcđôphúcócâu:„sitảothiểmthiênđình’’.TônQuyềncólẽnóiĐinhQuănglờilẽquáphùphiếmcầukỳ.ÂmHoákhôngđủkiếnthức;hoàhợpđượchainước,chỉcóĐặngChivậy.’’KhiLượng tiến quân lên phía bắc đóngởHánTrung, lấyChi làmTrungGiámquân,DươngVũtướngquân.Lươngchết,(Chi)đượcthănglàmTiềnQuânsứ,Tiền tướngquân, lĩnhCổnChâuThứSử,phongDươngVũđìnhhầu,coisóccôngviệcGiangChâu.QuyềnthườngcùngChi thămhỏiqualại,quàcápbiếutặngquanhệrấttốtđẹp.NămDiênHithứsáu,đượcthăngXaKịtướngquân,bangiảtiết.NămDiênHithứmườimột,ngườivùngPhùLănggiếtĐôUýlàmphản,Chidẫnquânchinhphạt,chémngayđượcthủlĩnh(củaloạnquân),anủiyênđịnhlêdântrămhọ.HoaDươngquốcchíchép:ChiđiđánhPhùLăng,gặpconvượnđenleo

trênsườnnúi.Chivốnthíchdùngnỏ,liềntựtaybắn,trúngconvượn.Vượnnhổmũitên,cuộnlácâyđắpvàovếtthương.Chithan:„Hỡiôi,talàmtráiđạovạnvật,chắcsắpchếtrồi!’’Lạicóchỗviết:Chithấyconvượnômconởtrêncây,dươngnỏlênbắn,trúngvàovượnmẹ,Vượnconnhổmũitên,lấylácâyđắpvàovếtthương(chomẹ).Chiliềnthanthở,vứtnỏxuốngnước,tựbiếtsắpchết.Năm(DiênHi)thứmườibốnchết.Chi làm (Đại) tướng quân hơn hai mươi năm, thưởng phạt quyết đoán

sángsuốtrõràng,giỏianủiđộngviênsĩtốt,bảnthânănuốngyphụctrôngcậyvàonhànước,cẩnthậntrongsángcầnkiệm,cuốicùngcũngkhônglođến tài sản củamình, vợ con không tránh khỏi đói rét cơ hàn, ngày chếttrongnhàchẳngcònlạibaonhiêutiềnbạc.(Chi)Tínhcáchngaythẳnggiảndị,không thèmchegiấuýnghĩ thần sắc,khônghoàmìnhvớigiới sĩphu.Đươngthờiítkínhtrọngquýmếnngườinào,chỉđặcbiệttôntrọngKhươngDuy. Con là Lương, kế thừa danh vị, trong những năm Cảnh Diệu làmThượngThưTả tuyển lang, sau làmQuảngHánThái Thú dưới triều nhàTấn.

TÔNGDỰTRUYỆNTôngDựtựĐứcDiễm,ngườiAnChúngquậnNamDương.Giữanhững

nămKiếnAn(Dự)theoTrươngPhivàoThục.ĐầunhữngnămKiếnHưng,Thừa tướngLượngdùng (Dự) làmChủbộ, rồi thăng lênThamquânHữuTrunglangtướng.KhiLượngchết,NgôloNguỵcóthểthừalúcThụcsuysụpmàđánhchiếm,bènđiềuthêmhơnvạnquânratrấngiữBaKhâu,mộtphầnmuốnsẵnsàngcứuviện(choThục),phầnkhácmuốntínhđườngxâmlấnchiacắtThục.Thụcnghetin,cũngtăngcườngphòngngựởVĩnhAn,thủgiữcẩnthậnkhácthường.DựsangsứnướcNgô.TônQuyềnhỏiDựrằng:”ĐôngcùngvớiTây,giốngnhưmộtnhà,nhưngtanghetin,TâytăngcươngphòngngữởVĩnhAn.Saolạithế?”Dựđáprằng:””ThầnnghĩĐôngthêmquântrấnthủởBaKhâu,TâytăngcườngphòngngựthànhBạchĐế,cùnglàsựthếtựnhiên,đềukhôngphảihỏigìnhaucả.””Quyềncười lớn,khenlàcươngtrực,tiếpđãi(Dực)rấtthânmật,xemtrọngkhôngkhácgìĐặngChi,PhíY. (Dự về nước) được thăng làm Thị Trung, rồi chuyển làm ThượngThư.NămDiênHithứmườiđượcdùnglàmĐồnKỵHiệuuý.GặplúcXakỵTướngquânĐặngChitừGiangChâutrởvề,lêntriềubảoDựrằng:”TheoLễmànói,sáumươituổikhôngmặcgiáptrụnữa,nhưngnayngàilạiphụngmệnhcầmquân,saolạithế?”Dựđáp:”Ngàibảymươituổichưatrảlạibinhgiáp,saotôisáumươituổilạikhôngnhậnđược.”ThầnTùngChibànrằng:ChituổicaohơnDự,đúnglàkhôngbiếttựxét

mình.NhưngDựđápnhưvậycũnglàphạmvàođiềungườitakiêngkỵ.Màghichépđếncảchuyệnnàythìđãgầnvớiloạivănchươngrườmrànhàmchánvậy.Chitínhcáchkiêucăng,từĐạiTướngquânPhíYtrởđiđềunhúnnhường

tránhnế,chỉcóDựlàlàmộimìnhkhôngchịuphục.DựlạiphụcmệnhsangđôngthôngsứvớiNgô,TônQuyềnnắmchặttayDự,lúcchiatayrơilệnói:”Ôngthườngvângmệnhsangkếtthântìnhhainước.Nayôngtuổiđãcao,Côcũnggiàyếu,sợkhôngthểlạicùngnhautươnghộinữa.”tặnglạiDựmộthộpchânchâuthượnghạng(7).Ngôlịchviết:Dựsắpchiatay,nóivớiTônQuyền:”ĐấtThụchẻolánhbé

nhỏ,dẫuthếvẫnlàlânquốc,Đông-Tâynươngtựalẫnnhau,NgôkhôngthểkhôngcóThục,ThụckhôngthểkhôngcóNgô,vuatôinhờcậy,riêngcóbệhạcoi trọngsuynghĩcủa thần.”Lại tựnói:”Tuổigià lắmbệnh,sợkhôngcònđượctrởlạiđểphụngsựbệhạ.”TônThịnhbìnhrằng:”Ngườigánhvác tráchnhiệmđếvương,chỉ (cần

có)đạolývàtínnghĩa.Đạonghĩađãdựngxâyđầyđủ,dùnhỏcũngcóthểthànhlớn,nhưnhàÂn(8),nhàChu(9)vậy.Cẩuthảđảmđươngthứquyềnthế

hưnguỵ,dẫumạnhmàtấtbại,nhưTần(10),Hạng(11)vậy.Huốnghồchiếmvài thành nhỏ ở chốn biên thuỳ hẻo lánh, cậy vào núi sông bền vữngmàmuốnnối liềnvạndặm,mãimãinươngtựavàonhausao?Xưachínnướctheo kế tụ hội liênminh,mà cuối cùng người Tần(12) gồm thâu thiên hạ;Hiêu(13),Thuật(14) tính kếdựngquândoanhnương tựavàonhau,màcuốicùngQuangVũ(15)kiêmtínhcảLũngThục.Ngườitabằngvàocáimạnhcủachínnước,cáilớncủavùngLũng,Háncòntuyệtchẳngtươngcứunổinhau,(huốnghồ)ngồimàxét đoánchuyệnnghiêngđổ cơđồ, hỏiai có thể làmđược.Cáicănbảnđạođựcvốnkhôngvữngchắcnênviệcmạnhyếutronglòngcũngkhómàvữngchắctheo.Nóirằng:”NgôkhôngthểkhôngcóThục,ThụckhôngthểkhôngcóNgô”háchẳngphảilàsiểmnịnhvậythay.(Dực)trởvề,đượcthăngHậuTướngquân,coisóccôngviệcởVĩnhAn,

sauđượcbáilàmChinhTâyĐạiTướngquân,bantướcQuanNộihầu.NămCảnhDiệuthứnhấtvìcóbệnhphảitrởvềThànhĐô.SaulạiđượcdùnglàmTrấnNamĐạiTướngquân,lĩnhDuyệnChâuThứSử.KhiĐôHộGiaCátChiêmmớilênnắmđạisựtrongtriều,LiêuHoáđếnthămDự,muốncùngDựtớibáiphỏnghứahẹnphụngsựchoChiêm.Dựnói:”Bọntatuổiđãbảymươi,thờiđãquarồi,chỉmộtchútnữalàchếtthôi,hàtấtphảiphảicầucạnhởngườitrẻtuổiđểýtớimàxâyđắpmốimanhcho.”Rồikhôngqualại(vớiChiêm).LiêuHóatựNguyênKiệm,vốntênlàThuần,ngườiTươngDương.Vốn

làmChủBộchoTiềnTướngquânQuanVũ.Vũbại,(đấtKinhChâu)thuộcNgô.(Hoá)muốntheovềvớiTiênChủ,bèngiảchết,đươngthờimọingườiđềutinlàthật,(Hoá)nhânthếđangđêmcõngmẹgiàchạyvềphíatây.KhiTiênChủĐôngchinh,gặpHoáởTỉQuy,rấtmừng,lấyHoálàmNghiĐôTháiThú.TiênChủbăng,(Hoá)làmThamQuânphủThừatướng,saulàmĐốcởQuảngVũ,rồiđượcthănglàmHữuXaKỵTướngquân,bangiảtiết,lĩnhTịnhChâuThứSử,phongTrungHươngHầu,nổitiếngcươngliệt.ĐịavịnganghàngvớiTrươngDựcnhưngrấtthânthiếtvớiTôngDự.HánTấnXuânthuviết:NămCảnhDiệuthứnăm,KhươngDuydẫnquân

raĐịchĐạo, LiêuHoá can: ”Việc dùng binh không kết thúc, tất tự thiêumình”,BáƯớccóbiếtýnghĩacủacâuấychăng.Tríkhônghơngiặc, lựckémhơnthù,dụng(binh)khôngbiếtđủ,saocóthểthànhnghiệplớnđược.KinhThiviết:”Cáigìtrướckhôngphảicủamình,saucũngkhôngphảicủamình”chínhlàviệcngàyhômnayvậy.NămHàmHithứnhất,HoáDựđềubịbắtchuyểnđếnLạcDương,rồimắc

bệnhchết.

DƯƠNGHÝTRUYỆNDươngHí tựVănNhiên,ngườiđấtVũDươngquậnKiệnVị.Tuổinhỏ

cùngTrìnhKỳ(tự)CôngHoằng(16)ởBaTây,DươngThái(tự)QuýNho(17)ởBaQuận,TrươngBiểu (tự)BáĐạtởThụcQuậnđều sớmnổidanh.Híthườngđượcxemlàngườitàibanhất,ThừatướngLượngrấtthưởngthức.KhiHíhơnhaimươituổi,làmĐốcQuânTòngSựthamdựcôngviệctrongChâugiữchứcĐiểnHìnhNgục. (Hí)Phânxửhình luậtxemxét tồnnghi,được gọi là Bình Đương(18), quan trên thăng làm Chúc Chủ Bộ(19). KhiLượng chết, (Hí) đang làmThượngThưHữuTuyểnBộLang(20),ThứSửTưởngUyểnmờilàmThịTrungTòngSựSử.KhiUyểnlậpphủĐạiTướngQuân lại lấy (Hí) làmĐông TàoDuyện, rồi thăng làm ThamQuânNamTrungLang,phụ táTrùHàngĐôĐốc, lĩnhKiếnTrữTháiThú. (Hí)mắcbệnhđượctriệuvềThànhĐôlàmHộGiámQuânsauranhậnchứcTửĐồngTháiThú,rồilạitrởvềtriềulàmXạThanhHiệuUý.Địaphương(Hítừngcaiquản)đềuđượctháibình,dầntìnhgiữphépkhôngcóviệclôithôi.NămDiênHitứhaimươi,(Hí)theoĐạiTướngQuânKhươngDuydẫnquânđếnMang Thuỷ. Hí vốn trong lòng chẳng phục Duy, những khi uống rượuthườngcólờilẽchâmchọckhinhnhờn.Duyngoàikhoandungtrongkiêngdè,thànhkiếnkhôngcởibỏ.Đạiquântrởvề,cóngườivânglệnh(Duy)tấutrìnhsựviệclên.Hibịbãichứcthànhthườngdân.SauchếtvàonămCảnhDiệuthứtư.TínhHígiảndịlườibiếngkhôngquancách,ítkhilấylờilẽngọtnhạtđối

xửvớingườichỉquachântìnhmàgầngũisựviệc.Viếtphùlệnhchỉđạosựvụkhôngmấykhiđầyđủgiấytờ.Nhưngđốivớibạncũrấtchântình,giữlòng thànhquan tâm sâu nặngđếnnhau. (Hí) với người ởBaTây làHànNghiễmvàLêThaochơivớinhau từ thưởnhỏ.SauNghiễmmắcbệnh rangườitànphế,Thaokhôngcósựnghệpgì,muốntựvẫn.Híloliệugánhvácgiúpđỡanủi,tìnhthânkhăngkhítnhưlúcbanđầu.Lạithêmbấygiờngườiđờiđàmluận,chorăngTiếuChuchẳngphảiđươngthếnhântài,ítngườicoitrọng.RiêngHíđánhgiá (Chu) rấtcao, từngkhenrằng:”Concháubọn tacuốicùngvẫnkhôngbằngđượcngườitrẻtuổitàibanày.”KẻsĩđươngthờivìvậymàquýmếnHí.TrươngBiểudángdấpphongđôuynghiêm,lúcđầudanhvịngangbằng

vớiHí,saulàmđếnThượngThư,nhậnchứcTrùHàngHậutướngquân,chếttrướcHí.(Trình)Kỳ,(Dương)Tháiđềumấtsớm.HícùngngườitronghuyệncótiếncửmộtngườilàLýMật.TổphụMậtlà

Quang từng làmTháiThúChuĐề,cha(Mật)mấtsớm,mẹhọHà,cảigiátheongườikhác.Mậtnhờtổmẫunuôidưỡngchođếnlớn,nghiêncứuXuân

ThuTảtruyện,đọcnhiềuhiểurộng,kiếnthứcuyênbáclạinhanhnhẹnmẫntiệpgiỏibiệnluận.Thờtổmẫurấtcóhiếu,khitrôngnom(tổmẫu)đauốmthìlénthởdàirơi lệ,đêmngàykhôngcởiáo(21),ănuốngthuốcthangnhấtnhấtđềutựnếmtrước.Mệnhlệnhvàlễlạtởbảnquận(Mật)đềukhôngđápứng.Châumời làmTòngSựThượngThưLang, sau làmĐại tướng quânChủBộ,rồiTháiTửTẩyMã,đượcsaisangsứnướcNgô.NgôChủhỏiThụcngựanhiềuhayít,(Mật)đáp:”Củacôngcóthừa,dângiantựđủ.”NgôChủcùngquần thầnbàn luậnchuyệnđạonghĩa, cho rằngđịavị của lợn là emngười.Mậtnói:”Đúngraphảilàanhngười.”NgôChủnói:”Saocóthểlàanh?”Mậtđáp:”Làanhnêncungđốnnuôidưỡngngười tađãbaongày.”NgôChủcùngquầnthầnđềukhenhay.SaukhiThụcmất,ChinhTâytướngquânĐặngNgải,nghedanh,mời(Mật)làmChủBộ,gửithưgọi,muốncùnggặpmặtmàMậtkhôngchịutới.Vìtổmẫutuổicao,lòngdạchỉchuyênchúvàoviệcchămlophụngdưỡng.TấnVũĐếlậpTháiTử,gọiMậtlàmTháiTửTẩyMã.Chiếuthưhạxuống,quậnhuyệnliềnbứcbáchsaibảo(Mậtlênđường).Mậtdângthưrằng:”Thânmangđiềmtriệunguynan,sớmgặpưuphiềnhoạnnạn.Sanhvừađượcsáutháng,từphụđãquađời.Sốngmớiđượcbốnnăm.dượnglạiđoạtlòngmẹ.Tổmẫugiànua,thươngthầnmồcôinonnớtđemvềnuôi.Thầnlúcnhỏlắmbệnhtật,chíntuổichưacứngcáp,côkhổlinhđinh.Đếnkhi trưởngthànhđãkhôngcònchúbác,cũngchẳngcóanhem. Của nhà sa sút, phúc khí mong manh, muộn con thiếu cháu. Ngoàikhôngcóhọhànggầngũilàmnênhuânnghiệp,trongthiếucảthưđồngsaucủađáplời.Âusầucôđộc,bóngtreovàohình.Hơnnữa(tổmẫuthần)vốnxácxơsớmđeobệnhtật,luônởtrêngiường,lệthuộcvàothuốcthang,chưatừngtáchrờitrừbỏđược.Kípđếnkhithờphụngthánhtriều, tắmgộigiáohoásángtrong,trướccóTháiThúcủathầnxemxétmởđườngchothầnlênchứcHiếuLiêm,saucóThứSửbảnchâutiếncửchothầngiữchứcTúTài.Thầnvìkhôngcóngườichămnuôi(tổmẫu)đãtạtừkhôngdámnhận.Chiếuthưđặccáchbanxuống, traocho thầnchứcLangTrung, lạinhờquốcân,phongthầnlàm(TháiTử)TẩyMã,khôngchêlàhènmọnbầntiệnchothầnđảmđươnghầuhạĐôngCung.Nếukhôngcóthầnthìlấyđầungườilocôngviệcởđịaphươngvềhồibáo.Thầnđãsoạnbiểuvăn,tạkhôngnhậnchức.Nhưngchiếuthưuynghiêm,cậtvấnthầnlườibiếngvôlễ.Quanlạiởquậnhuyệncũngbứchiếpépbuộc,dụcthầnsớmlênđường.Tisởđịaphươngđếntậncửa,nóngnảynhưlửacháy.Thầnnhữngmuốntuấnchiếuruổirong(tớiKinhSư) thì bệnh (của tổmẫu) hôm ấy liền trở nặng.Thần đành cẩu thảthuậntheotưtình,kêuxinthỉnhcầuchođượckhôngtheolờihứa.Việctiếnthoáicủathầnthậtlàkhốnkhóvậy.Cúinghĩrằngthánhtriềutalấyđứchiếumà trị thiênhạ,phàmngườigià lãođềuđượcđộiơn trên thươngxótđến,huốngchithầncôđơnkhổsở,tìnhcảnhcàngthêmđặcbiệt.Vảchăng,thần

chỉlàkẻsĩkémcỏicủagiảtriều(22),trảiquamộtchứcquannhỏ,trênđườnghoạn lộ chẳng giữ được danh tiết. Nay chỉ như một kẻ vong quốc tầmthường,nhỏbéđếnthấphèn,môngơnđộtnhiêncấtnhắcđềbạt,đượcưuáimàlosợ,rấtđỗibànghoàng,hácònquanhcomàmongngóngđiềugìkhác?Chỉcóđiềungàydàimàvầngdươngđãchiếuchốnnontây,(tổmẫuthần)hơithởtrầmtrầm,mệnhngườinhỏnhoingắnngủi,sớmchẳnglođượcđếnchiều.Thầnkhôngcótổmẫusaocóđượcngàyhômnay.Tổmẫuvắngthần,tấtcũngchẳngcòngìtrongnhữngthángnămsaucuối.Bàcháuhaingườisốphậngănkếtvàonhau,vìthếchútchútchẳngdámbỏđixa.Thầnnămnaybốnmươibốntuổi,tổmẫugiànuatuổiđãchínmươisáu.Thếlàngàythángđể thần tậnhết lòng trungvới bệhạ còndàimà thời gianđể thầnbáoơndưỡngdụcchẳngcònbaolâunữa.Chimquạtưtình(23),thầnxinđượcbệhạkhoanthứmàsănsóctổmẫuchotrọnvẹn.Nỗiđắngcaykhổsởcủathần,nhịvịchâumụcbáchủcùngnhânsĩđấtThúcđềusángsuốthiểurõ,hoàngthiênhậuthổcũngcùngchứnggiámkhôngsai.Mongbệhạthươngxótphậnngu hèn, thành toàn cho chí nguyện làm kẻ thảo dân, gánh vác đạo hiếutrongnhữngnămthángcuốicủathần.Thầnkhônghơnkhuyểnmãnguyệnsốngdângđầu,chếtkếtcỏbáoơn!”VũĐếxembiểunói:”Mậtkhôngphảilàngườichỉcódanhmàthôi”,lạikhenlàngườichânthậtthànhkhẩn,banchonôtìhaingười,truyềnchoquânhuyệnlolắngsănsócđếnviệcănuôngcủatổmẫuMật.KhitổmẫuMậtchết,đoạntang,MậtgiữhàmThượngThưLang,đảmnhiệmchứclệnhởÔnhuyệnthuộcHàNội,dậydỗdântìnhphápluậtrấtnghiêmminh.CácvươnghầuởTrungSơnmỗikhiđiquaÔnhuyệntất đòi hỏi được cung phụng, là nỗi ưu tư của dân chúng và quan lại địaphương.KípkhiMậtđến,TrungSơnVươngđiquahuyệnmuốnđòihỏirơmcỏcủiđuốc.Mậttrướcdẫntích(Hán)CaoTổvềđấtBái,lấylễđốixửvớigiàtrẻ,cungđốnchoquêhương,khôngchútphiềnnhiễu,”cúinghĩcácvịminhvươngđềusuyxétrõkhuônphépcủađạohiếu,trướcđãhiểuđượclờikhuyênrăncủatổtiên,nhinralềlốicủanướcta.Nayđangcalạimúa,yêusáchđòihỏitừnhữngthứnhỏnhặt,tôichưatừngthấymạnglệnhnàonhưvậy.”Từđóvềsau,cácvươngđiqua (Ônhuyện)khôngdámphiềnnhiễunữa. LũngTâyVươngTưMãTửThư rất kính trọngMật nhưng các nhàquyềnquýkhácthìrấtsợsựcôngtrực(củaMật).Mậtrờichứcvụ,vềlàmĐạiTrungChính(24)ởchâu, tínhcáchngay thăng trung thực,khônghềnétránhkiêngkỵkẻcóquyềnlựcđịavị.Sau làmtráiphươnglượccủaTuânÚc(25),TrươngHoa(26)bịchuyểnlàmHánTrungTháiThú,cácvươngphầnlớnrấtcămghét.ĐượcmộtnămMậttừquan,lúcsáumươitưtuổithìmất.Để lại trước tácmười thiên lý luận,AnĐông tướng quânHồHùng cùngHoàngPhủSĩAnđềukhenngợi.VàonămDiênHithứtư,HísoạnraQuýHánPhụThầnTán(27) theolối

văn xưng tụng.Nay phần lớn những điều chép trongThụcThư đều đượcnhắcđếnởđó.Dovậycônghầuchếtnếuchưađượctruythuỵ,sựviệccònhoàinghicóchỗxemxétrõđầumốimàkhôngcònnghingờvàothưtịchnữa. Những người được Hí ngợi ca song không được chép thành truyệntôi(28)đềuchúthíchtrầnthuậtrõđầucuốiởbêndưới,đểkhảdĩphảngphấtbiếtđượcsựtích.XưaVănVươngđượcngợicanhờđứcsáng,VũVươngđượcngợicanhờ

nghiệpdựnglên.Ngườilàmchủsốmạngtrongđời,lậpthânhànhđạokhôngphảichỉởtrongmộtlúcmàlạibởimởmangnềnmóng,vuntrồngsựnghiệprựcrỡđếnmaisau.TrunghoatatừthờiHánmạtgiềngmốivươngđạobỏmấtgốcrễ,anhhùnghàokiệtcùngnhauquậtkhởi,đườnglốithịnhvượngkhôngthểhìnhthành,mạngngườinhưbùnđất.Ởvàothờithếấychủtavốncólònglonghĩxótthương.BanđầutừYên,Đạinêugươngnhânhiệptiếngtămrỡràng.ĐườngđitựTề,Lỗphongđộanhhùngkhắpchốnlưutruyền.SựnghiệptạmgửinơiKinh,Dĩnhlòngdântheochủhướngvề.TrôngnomcứugiúpđấtNgô,Việtkẻhiềnngunươngnhờtintức.Uynghiêmphấnchấnvùng Ba, Thục vạn nhà rung động đón mời. Quân binh hùng mạnh gồmDong,Hánđầugiặc thuvề tíchcònđây.Chonêncó thểkế tụcđiềmtriệuứngvàoCaoTổ,khôiphụchươnghoảhoàng triềunhàHán.Nhưngkẻáchung tàn gian hiểm, nhiều lần chinh phạt chưa xong.Bởi vậy quân chínhnghĩa bếnMạnhTân(29) lại đợi chờ bày trận trên đấtMinhĐiều(30). Khóđoánviệcbấtngờ, lộc trờicó lúc tận.Dù thuhútnhân tâmquy tụvềmộtmối,vạnquốcđềucókẻtheovề,đươngthờituấnkiệtdìudắtanđịnhgiangsơn, tận tâmsứcmang trongmìnhđức sáng, songnhữngbậcuynghi trácviệtcóthểthẩmxét(mànêudanh)được.Nhânđóbènbầytỏhếtphongđộtốtlànhđểđờisauđượcrõ.Lờiấynói:Gốc rễHoàngĐế còn để lại, thấmnhuần khắp bốn phương, đặc biệt ở

TrungSơn(31), anh linh chungđúc lại, theo kỳ vọng sinh ra, như rồng cấtmìnhvútcaolênvượtđờithường.TrướclấyđấtYênđấtĐại,làmbáđấtDự,làmchủđấtKinh.NgôViệtphảinươngnhờ,xatrôngphongtháikhẩncầukếtminh.GĩưBa,chiếmThục,DongHáncùngtheo.Khôiphụcthứtựcủađấttrời,mưunghianđịnhviệctếtự.Bướctheonềntảng,tiếptụcviệcxưa,gieođức tốt, để tiếng thơm.HoaHạ cùngxưng tụng, làmbá trời tây,mởmangđiềmlànhchothờithếtới,trảiquachuyểnvậnđiđếnchấnhưng-TánChiêuLiệtHoàngĐế.TrungVũxuấtchúngtàiba.Dângkếchỗbếnsông,dựavàoNgô,nắmlấy

Thục,quyềnbiếncủabản thânxácđángvới thờicuộc.Nhậndichiếu làmchấpchính,sửasangvõbị,sắpđặtđiểnchương,bàyragiáohoáphẩmhạnh,loliệuđổithaylềlốikhiếnkẻhiềnngườinguđềuhếtlòngđếnquêncảthânmình. Gĩư yên khắp trong nước, luôn luôn vào đất giặc, làm rạng rỡ uy

phong.Mộtlòngvìviệcnước,hậnchưathoảướcmong-TánGiaCátThừaTướng.TưĐồphongtháithanhcao,khiđàmluậnkhibànbạc,mởlòngthương

đếnnhânquần,âmvangnhưtiếngngọckhua-TánHứaTưĐồ.Quan,Trươnghùngdũng,xuấtthângiúpđời,dìudắtvươngsư,mạnhmẽ

oai hùng, che trở cho tả hữu, chuyển thân bay bổng như điện chớp.Vượtgiannangiúpchúathànhđạinghiệp,côngtíchngangHàn,Cảnh,thanhdanhđứcđộkềnhau.Đốivớingườikhôngkểlễ,xétrõđượckẻgian,thươngnỗicoinhẹđiềulonghĩmàvìnướcbỏmình-TánQuanVânTrường,TrươngÍchĐức.Phiêu Kỵ quật khởi, liên kết các nơi, tập hợp thủ hạ, đứng đầu Tam

Tần(32),giữvừngĐồng,Hà(33).Tổtôngmưutínhchotriềuđìnhmàbịnghingờnàynọ,đểkẻthùthừacơxíchmíchnênranỗibinhbạinhàtan.Ngượcđườngvềvớiđức,gởigấmvàophượng,nươngtựavàorồng-TánMãMạnhKhởi.DựcHầucaomưu, lo liệu thời thếhưngsuy,phó thácchí lớnvàochân

chủ,lúcthuậntòngkhithươngthảo,vừatoantínhđãđịnhrasáchlược,nhìnsựviệcbiếthuyềncơ-TánPhápHiếuTrực.QuânSưtàigiỏi,ngờingờiphongđộthanhcao,dốchếtvậnsốvìminh

chủ,trungthànhtừtậntrongtâm,chỉnghĩaấyđãđủđểtônsùng,huốnghồbáođứcquênmình-TánBàngSĩNguyên.TướngQuânđônhậuhàohùng,bẻnúicao,vượtgiankhó,dựnglênhuân

lao lập thành sự nghiệp, chính là cốt cán củamột thời - TánHoàngHánThăng.ChưởngQuân thanh thao cần kiệm, chẳng theo lề lối ngày thường, lời

thẳng thắnchỉ lochoviệcnươc,dânvẫnnhớđếnphép tắccủangài -TánĐổngÂúTể.AnViễnýchícươngcường,nghingơivẫncònhiểnhách,coinhẹtàivật

thànhtíchlớnlao,gắpkhókhănchẳngsờnlòng,lấyítthắngnhiều,giữtrònsựnghiệpmộtphươngxa-TánĐặngKhổngSơn.KhổngSơntênlàPhương,ngườiNamQuận.LàmKinhChâuTòngSựrồi

theoTiênChủvàoThục.ĐấtThục đượcbình định, ra làmKiệnVịChúcQuốcĐôÚy,nhânkhiđổi têncácquậnchuyển làmChuĐềTháiThúrồiđượcchọnlàmAnViễnTướngQuân,TrùHàngĐôĐốcđóngởhuyệnNamXương.Chết nămChươngVũ thứhai.Việc làmbị thất truyềnnênkhôngviếtthànhtruyện.DươngUylàbậc tàinăng, thở thanvănvũ,gánhvácquốcsự,sửasang

chứctrách,vuivầyđặtralềlốiluậnđàm,mưutoanviệckinhthươnglạicótàithựchiện,cónghĩalý,biếtthứtự-TánPhíTânBá.

TânBátênlàQuan,ngườihuyệnMinhquậnGiangHạ.MẹLưuChươnglàcôhọQuan.ChươnglạigảcongáichoQuan.VàonămKiếnAnthứmườitám,QuantheoquânLýNghiêmrachốngTiênChủởMiênTrúc,rồitheoNghiêm cùng ra hàng. Tiên Chủ bình định Ích Châu, bái Quan làm TỳTướngQuân, sau làmBaQuận Thái Thú, rồi GiangChâuĐôĐốc.NămKiếnHưngnguyênniên(Quan)đượcphongĐôĐìnhHầu,thêmchứcChấnUytướngQuân.Quangiỏigiaotiếp.ĐôHộLýNghiêmtínhcáchkiêungạotựcao.HộQuânPhụKhuôngtuổi tácchứcvịnganghàngvớiNghiêmmàNghiêmkhôngchịu thângần.QuankémNghiênhơnhaimươi tuổinhưngthườngcùngNghiêmthâncậnnhưngườicùngbốiphận.Nămbamươibảytuổichết.Việclàmbịthấttruyềnnênkhôngviếtthànhtruyện.TruânKỵgiữvữnglòngxưa,khitiếtbềnchắcchẳngđổidời.Tớilúctheo

vềnghemạnglệnhtậntâmtrùliệuchothếnhân,chidùngtrongquânđượccậynhờ,giỏibiệnbác,giỏilotoan-TánVươngNghiVăn.ThượngThưưachuộngthanhcao,sửaviệclàmtựtuthân,nângýchígiữ

đạonghĩ,thưởngthứcvănhọcđiểnchương,hoàtheophongđộcaocaocũ,tranhđuatiếnghiềnvớicổnhân-TánLưuTửSơ.AnHánchứachấtthuậnhoà,vừalàthânnhânvừalàkhanhkhách,đương

thờiđượckínhlễchínhvìđịavịlươngthầnđó-TánMyTửTrọng.ThiếuPhủcẩntrọngsửamình,HồngLưsángtrongchânthật,GiánNghi

ẩnthânhànhsự,NhoLâmhiểurõthiênvăn.Tuyềntruyềnbàyragiáohoá,ngườigópcôngkẻdẩnđầu -TánVươngNguyênThái,HàNgạnAnh,ĐỗPhụQuốc(34),ChuTrọngThực.VươngNguyênThái tên làMưu, ngườiHánGia, đầyđủdungmạo tiết

tháotàinăng.ThờiLưuChươnglàmBaQuậnTháiThúrồivềchâulàmTrịTrungTòngSự.TiênChủbìnhđịnhÍchChâu, lĩnhchứcMục,dùng(Mưu)làmBiệtGía.ĐếnKhiTiênChủlênlàmHánTrungVươnglấynhữngkẻsĩđấtlãoluyệnđấtKinhSởlàLạiCungởLinhLănglàmTháiThường,HoàngTrụởNamDươnglàmQuangLộcHuân,MưulàmThiếuPhủ.ĐầunhữngnămKiếnHưng, (Mưu) được ban tướcQuanNộiHầu, sau kế nhiệmLạiCunglàmTháiThường.Cung,Trụ,Mưuviệclàmtrongđờiđềuthấttruyềnnênkhôngchépthànhtruyện.ContraiCunglàQuănglàmTâyTàoLệnhSửphủThừaTướng,theoGiaCátLượngraHánTrung,chếtkhicòntrẻ.Lượngrấttiếcthương,viếtthưchoTrưởngSửThamQuânlưulạiphủThừaTướnglàTrươngDụê,TưởngUyểnrằng:”LệnhSửLạiQuăngchết,DuyệnChúcDươngNgungmấtdềulàtổnhạitolớncủatriềuđình.”NgungcũnglàngườiKinhChâu.Về sauĐại TướngQuân TưởngUyển hỏi TrươngHưu rằng:”QuậnHánGiathờitrướccóVươngNguyênThái,naycóaikếtụcchăng?”Hưuđáp:”ĐạtđếnnhưVươngNguyênThái,trongcảchâukhôngtìmđượcngườikếtục,huốnggìmộtquậnnhỏbénày!”XemthếđủthấyMưuđược

kínhtrọnglắmlắmvậy.TươngDươngKýchép:DươngNgung tựTửChiêu, làbàconđồng tộc

vớiDươngNghi, vàoThục làmBaQuậnTháiThú rồiChủBộ choThừaTướngGiaCátLượng.Lượngthườngtựmìnhtraxétsổsách.Ngungthẳngthắnvàocanrằng:”Thiếtlậpviệccaitrịcầncóquychế,trêndướikhôngthểlấnátlẫnnhau.XinMinhCônglấyviệcsắpđặttrongmộtgiađìnhlàmthídụmàxem.Naycóngườisaikhiếnđầytớloliệuviệccàycấy,tỳnữcoisócthổi nấu, con gà phụ trách báo sáng, con chỏtong coi canh trộm, con trâuđảmnhiệmchởhàng,conngựalặnlộiđườngxa.Việcnhàkhôngcógìbỏphế,mọisựcầnthiếtđềuđủcả.Ungdungkêcaogốimànằm,ănuốngthongthảđườnghoàng.Bỗngmộtngày,(ngườiđó)muốntựmìnhlàmhết tấtcảmọichuyệntrongnhà,khôngchịusuyxétmàgiaophócôngviệc.Tấttoànthânmệtmỏi vì những chuyện nhỏ nhặt, dáng vẻ nhọc nhăn, thần trí suynhượcmàcuốicùngcũngkhônghoànthànhđượcviệcnào.Nàophảivìtàinằngngườiấykhôngbằngđầy tớ,nô tỳ,gàchómàbởisai lầmởphươngthứclàmchủgiađìnhvậy.VìthếcổnhâncócâurằngngồimàluậnđạoấylàTamCông,đứngralàmviệcấylàSĩĐạiPhu.XưaBíchCát(35)khônglođạolý ngang ngược gây chết ngườimà đi lo trâu thỏ dốc. Còn Trần Bình(36)khôngnguyênxemđếnsốsáchlươngthảotiềnbạcmàbảorằngvốnsẵnđãcóngười trôngcoi.Nhưthếquả thật làđã thôngsuốtởchỗphânchiacấpbậctrongquychếvậy.NayMinhCôngloviệcnướcmàtựmìnhtraxéttừsổsáchtrởđi,mồhôiđổcảngày,khôngphảicũnglàqíavấtvảsao!”Lượngnhậnlỗi,sauđềcửNgunglàmĐôngTàoChúcĐiển.Ngungchết,Lượngrơilệkhócbangày.HàAnhNgạntênlàTông,ngườihuyệnBìthuộcThụcQuận.ThờNhậm

An ở Quảng Hán làm thầy, nghiên cứu tinh tường cái học của An. HọcchungmộtthầyvớiĐỗQuỳnhmàdanhtiếngthìhơnhẳn.ThờiLưuChươnglàmKiệnViTháiThú.TiênChủbìnhđịnhÍchChâu, lĩnhchứcMục,mời(Tông)làmTòngSựTếTửu,sau(Tông)việndẫnĐồ,SấmkhuyênTiênChủmauchóngxưng tônhiệu.TiênChủ lênngôixong, thăng (Tông) làmĐạiHồngLư.(Tông)chếttrongnhữngnămKiếnHưng,việclàmbịthấttruyềnnênkhôngviếtthànhtruyện.ConTônglàSongtựHánNgẫu,cườinóilanhlẹ khôi hài, có phong độ của Thuần Vu Khôn, Đông Phương Sóc. LàmTrưởngởhuyệnSongBách,mấtsớm.XaKỵ cứng cỏi giỏi giangmà chỉ hiển lộ tình thân thiết, lấy yếu quản

mạnh,chẳngchịuthuacảnhnguynan-TánNgôTửViễn.TửViễntênlàNhất,ngườiTrầnLưu.TheoLưuYênvàoThục.ThờiLưu

ChươnglàmTrungLangTướng,thốnglĩnhquânbinhrachốngTiênChủởPhùThànhrồirahàng.TiênChủbìnhđịnhđượcÍchChâu,lấyNhấtlàmHộQuânThảoNghịchTướngQuân, lại thu emgáiNhất làmphunhân.Năm

ChươngVũnguyênniên,Nhất làmQuanTrungĐôĐốc.NămKiếnHưngthứtámcùngNguỵDiênxâmnhậpđịaphậnNamAn,đánhbạitướngNguỵPhí Dao(37), được chuyển làm Đình Hầu rồi phong thăng lên thành CaoDươngHầu,TảTướngQuân.Năm(KiếnHưng)thứmườihai,ThừaTướngLượngchết, (HậuChủ) saiNhất cai quảnHánTrung, chứcXaKỵTướngQuân,banchogiả tiết, lĩnhchứcUngChâuThứSử,phong lênTảDươngHầu.Năm (KiếnHưng) thứmười lămchết.Việc làmbị thất truyềnvì thếkhôngchépthànhtruyện.EmhọNhấtlàBan,tựNguyênHùng,contraiviênphóquancủaĐạiTướngQuânHàTiếnnămxưalàNgôKhuông.Nổitiếngvìhàohiệp,địavịquanchứcthườngtươngđươngvớiNhất.ThờiTiênChủlàmLĩnhQuân.ĐếnthờiHậuChủdầnđầnthănglênđếnPhiêuKỵTướngQuân,đượcbangiảtiết,tướcphongMiênTrúcHầu.AnHánđứngđầucõinam,đánhgiặcchấnđộngquêxưa,dẹpsạchcỏdại

umtùm,duychỉphôbàyphéptắc.BiếnđổikhắpvùngMan,Bộc(38), giúpchoquốcdụnghùngcường-TánLýĐứcNgang.PhụHánsuyđoánmẫntiệp,đãkhéo léo lại thôngminh,qua lờinóixét

sâuxa,hỏiđúngchỗđáprõràng,giúpđờiphúclộctốt lành-TánTrươngQuânTự.TrấnBắcnghĩsuythấuđáo,trùtínhvạchvẽđúngđường,dẫndắtvương

sư tránh điều ô uế, thuận thế sựmà thành thứ tự.Hết lòng gánh vácmặtđông,vậnsốcuốicùngchẳnghanhthông,thươngthaychílớnchịuđàycõixa-TánHoàngCôngHoàng.ViệtKỵchỉbiếtlòngtrung,ýkhínghiêmtrangtronglòngcungkính,lĩnh

chứcnộingoạichỉnhớviệccôngchẳngnhớchuyệnriêng-TánDươngQuýHưu.ChinhNamkhoandungthậntrọng,ChinhTâygánhváctrungtrinh,làkẻ

sĩ tinh tuyểnmột thời, làmãnh tườngmạnhmẽcương liệt -TánTriệuTửLong,TrầnThúcChí.ThúcChí tên làĐáo,ngườiNhữNam,đi theoTiênChủ từởDựChâu.

DanhvịthườngdướiTriệuVânsongcũngđượckhenlàngườitrungdũng.Đầu những nămKiếnHưng quan chức đếnVĩnhAnĐôĐốc,ChinhTâyTướngQuân,đượcphongĐìnhHầu.TrấnNamthôHàongaythẳng,GiámQuântrunghậuhơnđời,cùngnhau

gánhvácviệcquân,đảmđươngtừngoàibiêngiới-TánPhụNguyênBật,LưuNamHoà.PhụNguyênBậttênlàKhuông,ngườiTươngDương,theoTiênChủvào

Thục.KhiÍchChâuđãbìnhđịnh,làmBaQuậnTháiThú.TrongnhữngnămKiếnHưng đổi thành TrấnNam,Hữu TướngQuân, phong TrungHươngHầu.

Lưu Nam Hoà tên là Ung, người ở Nghĩa Dương, thao Tiên Chủ vàoThục.KhiÍchChâuđãbìnhđịnh,làmGiangDươngTháiThú.TrongnhữngnămKiếnHưngdầndầnđượcthănglàmGiámQuân,HậuTướngQuân,bantướcQuanNộiHầurồichết.Con làThứcnốinghiệp.Con thứ làVũ,giỏivănhọc,danhtiếngngangvớiPhànKiến,quancũngđếnThượngThư.TưNôngbảnchấttàiba,tỏbàyđiểnchươngđúngphép,màigiũavăntừ

diễmlệrạngrỡvinhdiệulờilời-TánTầnTửSắc.ChánhPhươngvângtheodimệnh,dựnghephéptắcmaisau,chẳngtuyên

dươngkhôngcùngnói, riêngdựng tâm tư,đương thờingười ruồngbỏ, sựnghiệpgánhvácđểdởdang-TánLýChánhPhương.VănTrườngcứngcỏivụngvề,nhận lệnhgiữa lúcnguynan,phánđoán

chỗ quan yếu, chế ngự mặt bên ngoài, canh giữ biên giới bảo vệ quốcthổ.Khổvìkhônghoàhợpchẳngthuậnthảo,quênlễtiếtnóilờixằng.Ghétcáikếtcụcmàthươngchothửơbanđầu-TánNguỵVănTràng.UyCôngnóngnảyhẹphòi,việclàmkhácvớithườngnhân.Thongdong

tấtkếtụcđượcthếthứ,bứcbáchắttốnhạiđếnbảnthân.Bỏthuậntòngnênthutaihoạ,đổithaylớnchínhvìnhưthế-TánDươngUyCông.QuýThường lương thiện thành thật,VănKinh siêngnănghiền lành,Sĩ

Nguyênnóilờikhuyênrăn,XửNhiênhiểubiếtsáchlược,KhổngHưu,VănTrườngcótrítuệcótàiba,chíhướngrỡràngkhắpnơi,thanhdựlưutruyềnđấtSở-TánMãQuýThường,VệVănKinh,HànSĩNguyên,TrươngXửNhân,ÂnKhổngLâm,TậpVănTrường.Văn Kinh, Sĩ Nguyên tên thật, việc làm cùng quê quán đều đã bị thất

truyền.XửNhânvốntênlàTồn,ngườiNamDương.LàmKinhChâuTòngSựrồi

tuỳtùngTiênChủvàoThục,theoquânđivềphíanamđếntậnLạcThành,được lấy làm Quảng Hán Thái Thú. Tồn vốn không phục Bàng Thống.Thốngtrúngtênchết,TiênChủcấtlờikhênngợithantiếc.Tồnnói:”Thôngtuytậntrungđángtiếcthương,nhưng(khócthươngđếnthế)làtráivớiphéptắcđạonghĩa.”TiênChủgiậnnói:”Thôngbỏmìnhđểlàmtrọnđạo,đổithay(lễtiết)mộtchútthìcósaigì?”BènmiễnquanchứccủaTồn,chẳngbaolâusau,Tồnmắcbệnhchết.Việclàmbịthấttruyềnvìthếkhôngchéptruyện.KhổngHưutênlàQuan,làmKinhChâuChủBộ,BiệtGíaTòngSựthấy

chépởTiênChủtruyệnnhưngkhôngrõquêquánởđâu.VănTườngtên làTrinh,ngườiTươngDương, theoTiênChủvàoThục,

trảiquachứcLệnhởcáchuyệnLạc,BìrồilàmQuảngHánTháiThú.Việclàmbịthấttruyền.ConlàTrung,làmquanđếnchứcThượngThưLang.TươngDươngKýchép:TậpTrinhphongđộkhoángđạt,giỏiđàmluận,

danhtiếnggầnnhưBàngThốngmàlạilàngườithâncủaMãLương.Conlà

Trungcunglàngườinổitiếng.ConTrunglàLong,làmBộBinhHiệuUý,ChưởngHiệuBíThư.QuốcSơndángdấptốtlành,VinhNamtâmtìnhchìmđắm;ThịnhHành,

ThừaBánói lời tâmphếhợp thời;TônĐức cươngquyếtmạnhmẽ,VĩnhNam lòng luôn chuyên nhất; Đức Tự, Nghĩa Cường chí hùng khí mạnh.Chỉnhtềuynghi tuchí,đấtThụcngátngáthươngbay-TánVươngQuốcSơn,LýVĩnhNam,MãThịnhHành,MãThừaBá,LýTồnĐức,LýVĩNam,CungĐứcTự,VươngNghĩaCường.QuốcSơntênlàPhủ,ngườiđấtQuỳthuộcQuảngHán,đểlạilờinghiluận

rằngcólòngnhân.ThờiLưuChương,làmThưTáởchâu,SaukhiTiênChủbìnhđịnhđấtThục,ralàmLệnhởMiênTrúcrồitrởvềKinhChâulàmNghịTàoTòngSự.TheoTiênChủđiđánhNgô,gặpnạnkhiquânthuaởTỷQuy.ConPhủ làHữu,cóphong tháicủacha, làmđếnThượngThưHữuTuyểnLang.VĩnhNamtên làThiệu,cũng làngườiởđấtQuỳquậnQuảngHán.Sau

khiTiênChủbìnhđịnhđấtThục, làmThưTáTòngSựởchâu.NămKiếnHưngnguyênniênđượcThừaTướngLượngmờilàmTâyTàoDuyện.KhiLượngđiđánhphươngNam,đểThiệulưulạilàmTrịTrungTòngSự,Thiệuchếtcùngnămấy.HoaDươngQuốcChíchép:AnhThiệu làMạc, tựHánNam.ThờiLưu

Chương làmTrưởng ởNgưuBính.Khi TioênChủ lĩnh chứcMục, (Mạc)làmTòngSự.VàotiếtNguyênĐáncólệnhbàytiệcrượu.Mạcđượclênyếtkiến,bèn tráchTiênChủ rằng:”ChấnUy(39)nghĩTướngQuân làhọhànggan ruộtmớiuỷnhiệmviệcđánhgiặccho.Côngviệccơbảnchưacókếtquả,kẻthùđầusỏchưabịdiệttrừ.VậymàTướngQuânvượtlêngiànhlấychâunày, rất là không thíchhợpvậy.”TiênChủnói: ”Biết rằng ta khôngthíchhợp,saokhônggiúp(LưuChương)?”Mạcđáp:”Chẳngphảilàkhôngdámđâu,chỉvì lựckhôngđủđấythôi.”Cácquanmuốngiết(Mạc)nhưngGiaCátLượngxincho,đượcmiễntội.RấtlâusaulạilàmKiệnViTháiThú,ThamQuânphủThừaTướngrồilàmAnHánTướngQuân.NămKiếnHưngthứ sáu, Lương dẫn quân tây chinh.MãTắc ở tiền tuyến bại trận. Lượngmuốn đem giết. Mạc can rằng: ”Tần tha Mạnh Minh thì làm Bá ở TâyNhung.SởgiếtTửNgọcthìhaiđờikhôngtranhđuanổi”,làmtráiýLượng,phảiquayvềThục.Năm(KiếnHưng)thứmườihai,Lượngchết.HậuChủmặcáotrắnglộýđauthươngsuốtbangày.Mạcdângsớrằng:”Trọngthầnnhư Lộc, Hoắc, Vũ (40) chưa chắc ôm lòng làm phản tặc. Hiếu Tuyên(41)cũngkhôngthíchlàmbậcquânchủsáthạicôngthần.Bấtqúathầntửthìsợbịứchiếp,quânvươngthìngại(bàytôi)cóoaithế,vìvậymầmmốnggiandốimớiphátsinh.Lượngtựnắmgiữhùngbinh,nhưhổchựcsóirình.Ngũđại(42)lạikhôngcóaiởngoàibiêngiới,thầnvẫnthầmlo.NayLượngchết,

tôngtộcđượcbàotoàn,vùngTâyNhungtintứclạiyênbình,trêndướiđềunênmừngmớiphải.”HậuChủgiận,saihạngụcrồigiết.ThịnhHànhtênlàHuân,thừaBátênlàTế,đềulàngườiLãngTrungquận

BaTây.HuânvàothờiLưuChươnglàmThưTáởchâu.KhiTiênChủbìnhđịnh xong đất Thục, (Huân) được mời làm Tả Tướng Quân Chúc, sauchuyênsang làmBiệtGíaTòngSựởchâurồichết.Tế làmCôngTàochoThái Thú Trương Phi, được Phi tiến cử với Tiên Chủ, làm Thượng ThưLang.TrongnhữngnămKiếnHưnglàmTòngSựDuyệnởphủThừaTướng,sauđượcthănglàmQuảngHánTháiThúrồilạivề(phủThừaTướng)làmThamQuân.SaukhiLượngchết,(Tế)lênlàmThượngThư.Huân,Tếđềulàngườinhờtàinăngmàvinhhiển,nhưngkhiếnngườitrongxómtrongchâutinphụcthìkhôngbằngDiêuTrụ.TrụtựTửTự,cũnglàngườiLãngTrung.KhiTiênChủbìnhđịnh ÍchChâu, (Thường) làmCôngTàoThưTá.NămKiếnHưngnguyênniên làmQuảngHánTháiThú.ThừaTướngLượngđilênphíabắcgiữHánTrung,lấyThườnglàmDuyện,coilàkẻsĩvănvõgồmtài,khenngợirằng:”Việctrungthànhlợinướckhônggìbằngtiếncửhiềntài,tiếncửhiềntàilàviệcquantrọngnhấttrongmọisựvụ.NayDiêuDuyệnchưíachấtmạnhmẽlẫnônhoà,cóthểrộngdùngởcảhaibanvănvõ,đủđểnói là người uyênbác cao thượngvậy.Trong cácbậcphóquanhiếmgặpchuyện thế này, đúng là chỗ để gửi gắmký thác niềmmong đợi.”ThăngThườnglàmThamQuân.SaukhiLượngchết,Thườngdầndầnđượcthănglên Thượng Thư Bộc Xạ. Đương thời mọi người kính trọng là bậc chânthànhtrunghậumàchínchắn.ChếtvàonămDiênHithứnăm,saukhibàiTánnàyđượcviếtra.TônĐứctênlàPhúc,ngườihuyệnPhùquậnTửĐồng.SaukhiTiênChủ

bìnhđịnhÍchChâulàmThưTá,rồiTâySungQuốcTrưởng,sauchuyểnlàmThànhĐô Lệnh. NămKiếnHưng nguyên niên được thăng thành Ba TâyTháiThú,giữchứcGiangChâuĐốc,DươngUyTướngQuân.SauvềtriềulàmThượngThưBộcXạ,phongBìnhDươngHầu.ĐầunhữngnămDiênHi,ĐạiTướngQuânTưởngUyểnđemquânraHánTrung,(Phúc)lạiđượcdùnglàmTiềnGiámQuânlĩnhhàmTưMãrồichết.ÍchBộKỳCựuTạpKýchép:GiaCátLượngbệnhnặngởVũCông.Hậu

ChủsaiPhúcrathămnomphụcthị,nhânđóhỏiđạikếcủanhànước.Phúcđến, tuyênđọcmọi thánh chỉ, nghe lờiLượngdặnbảo, đếnkhi từbiệt điđượcmấyngàybổngnhớlạivẫnchưahếtchỗhoàinghi,bènlạicưỡingựarongruổitrỏvềyếtkiếnLượng.LượngbảoPhúcrằng:”Côbiếtngàiquaylạilàcóýgì.Mấyhômtròchuyệnvừarồi,tuytraođổisuốtngàysongvẫncóchỗchưanói tới.Ngàiđi rồinhấtđịnh sẽquay lạiđểnghe.Điềungàymuốnhỏi,CôngDiễmlàthíchhợpvậy.”Phúctạrằng:”Lúctrướcđúnglàsơthất khôngkhẩn cầuhỏi ýCông, ví thử saukhiCông trăm tuổi, ai có thể

gánhvác đượcđại sự?Vì thế phải vội vàng trở lại.Xin lại đượchỏi, sauTưởngUyển,aicóthểđảmđươngđược?”Lượngđáp:”VănVĩcóthểnốitiếpvào.”Lạihỏithêmsauđấyđếnai.Lượngkhôngtrảlời.Phúctrởvềtheoý(Lượng)saikhiếnmà tâu lên.Phúc làngười tinh thôngkiên thức,quyếtđoánmạnhmẽ,gắnggỏilàmviệc.ConPhúclàTương,tựThúcLong,cũngnổitiếng,làmquanđếnchứcThượngThưLang,QuảngHánTháiThú.VĩNam tên làTriêu, là anh củaVĩnhNam.LàmCôngTàoở quận rồi

đượcđềcửlàmHiếuLiêm,sauralàmLệnhởLâmCung.ĐượcgọivềtriềulĩnhchứcBiệtGíaTòngSự.TheoTiênChủsangđôngđánhNgô,chếtnămChươngVũthứhaiởVĩnhAn.ÍchBộKỳCựuTạpKýchép:Triêu lạicòncómộtngườiemkhác,mất

sớm.Baanhemđềucódanhvọngtàinăng,ngườiđươngthờigọilàLýThịTamLong.Hoa Dương Quốc Chí chép: Quần hạ dang sớ tôn Tiên Chủ làm Hán

TrungVương,bàisớlàdoTriêuviết.ThầnTùngChixét: (ÍchBộ)KỳCựuKýlấyTriêu,Thiệuvàngườimất

sớmnọlàmTamLong,thậtngạomạnkhinhnhờnquálắm,khôngthểcoilàthậtđược.ĐứcTựtênlàLộc,ngườiAnHánquậnBaTây.TiênChủbìnhđịnhÍch

Châu,lấy(Lộc)làmQuậnTòngSựNhaMônTướng.NămKiếnHưngthứbalàmViệtTuyểnTháiThú,theoThừaTướngLượngđiđánhphươngnam,bị ngườiMan hai chết, lúc ấymới bamươimốt tuổi. Em làHành, trongnhữngnămCảnhDiệulàmLĩnhQuân.NghĩaCườngtênlàSĩ,ngườihuyệnThêquậnQuảngHán,làanhhọcủa

QuốcSơn.KhiTiênChủvàoThục,(Sĩ)đượcđềcửlàmHiếuLiêm,saulàmTrưởngởPhùTiết rồiđược thăngNhaMônTướng, ra làmĐãngCừTháiThú,rồilạiđổilàmKiệnViTháiThú.ThừaTướngLượngnamchinh,lấySĩlàmÍchChâuTháiThú,cùngđiđánhmặtnam,bịngườiManhạichết.HưuNguyên khinh địch, hoạ hại vô cùng huỷ hoại thời thế, Văn Tiến

phẩmcáchkiêncường,cùngnhautrongcơnnghiêngngả,hoạnnạnlạisinhngười,chílớncàngrựcrỡ-TánPhùngHưuNguyên,TrươngVănTiến.HưuNguyêntênlàTập,ngườiNamQuận,theoTiênChủvàoThục.Khi

TiênChủsangđôngđánhNgô,TâplàmLĩnhQuân,chỉhuytướngsĩ,đạibạiởHàoĐình.VănTiếntênlàNam,cũngtừKinhChâutheoTiênChủvàoThục.Làm

LĩnhQuântheoTiênChủđiđánhNgô,chếtchungvớiTập.LúcấycòncóPhóDung,ngườiởNghĩaDương.TiênChủluibinh,Dungởlạiđoạnhậucựđịch,binhsĩchếthết,tướngNgôgọibảoDunghàng.Dungchửi:”ChóNgô.Lam gì có tướng nhà Hán đầu hàng!” Rồi chiến đấu cho đến chết.Con

(Dung)làThiêmđượcbáilàmTảTrungLang,saulàmQuanTrungĐôĐốc,vàonămCảnhDiệuthứsáulạinhậnlệnhgiữalúcnguynan.Ngườiđờibànluậnkhenrằngchaconnốiđờitrungnghĩa.ThụcKý chépTấnVũĐế chiếu viết rằng: ”TướngQuân nướcThục là

Phó Thiêm, lúc xưa trước của thành chống cự quan quân, đến chết đầukhôngngoảnglại.ChaThiêmlàDunglạivìLưuBịmàchếttrận.Thiênhạđều khen giỏi, há phải vì phân chia đây đómà đánh giá khác đâu.” ConThiêmlàTrứVàMộ,sauchìmđắmvàoHềQuan(43)bịmiễnlàmthứdân.GiangDương cương cường chính đính, dựng nên tiết nghĩa sáng trong.

Tướngsĩcùnggặpgiặc,giữthânchẳngchịukhuất,mộtmìnhđánhmộttrận,bỏmạnggiữatrậntiền-TánTrìnhQuýNhiên.QuýNhiêntênlàKỳ,ngườiLãngTrungquậnBaTây.ThờiLưuChương

làm Trưởng ở Hán Xương. Trong huyện có tộc người Tung, dong giốngmạnhmẽcứngcỏi,xưavốnđượcCaoTổanđịnhởQuanTrung.BaTâyTháiThúBàngHi thấy thiênhạđang lúcphiềnphứcnhiễu loạn,cácquậnnêncóquânđộiđểphòngvệbèntậphợpphầnnhiều(ngườitộcTung)làmBộKhúc(44).Cóngườidempha chuyệnấyvớiChương,kể rằngHimuốnlàmphản.Chương thầmnghihoặc.Hibiết tin, rấtsợ, toan tínhkếsách tựgiữmình.SaiconKỳlàÚcbanbốmệnhlệnh,cấtquântựcứu.Kỳbảorằng:”QuậntậphợpBộKhúc,vốnkhôngphảilàlàmphản,tuycókẻvucáohãmhạinhưngquantrọngyếunhấtvẫnlàhếtlòngthànhthực;Nếunhưtỏrasợhãi,nhânđómanglòngkhácthìcósaigìvớitintứcởkinhkỳ.”LạicũngbảoÚcrằng:”Tachịuơncủachâu,nênvìChâuMụctậnhếttiếtnghĩa.Maylàquanchứctrongquận,nênvìTháiThúdốctoànsứclực.Khôngnênvìtamàmanglòngnàykhác.”HisaingườibảoKỳrằng:”Conngươiđangởtrongquận,nếukhôngchịunghetheoTháiThú,giađìnhsẽgặptaihoạ.”Kỳnói:”XưaNhạcDương(45) làmtướng,uốngcanh thịtcon,khôngphải làkhôngcótìnhphụtửmàvìđạinghĩađấythôi.Naydùđemcanhthịtcontađến,tấttacũnguốngthôi.”HibiếtKỳắtchẳngvìmình,saukểlểtạtộisâusắcvớiChươngnênkhôngbịbắtlỗi.Chươngnghebiếtchuyện,thăngKỳlàmGiangDươngTháiThú.TiênChủlĩnhchứcÍchChâuMục,vời(Kỳ)làmTòngSựTếTửu.SauKỳtheoTiênChủđiđánhNgô.Gặplúcđạiquâncôngnghiẹpthất bại, (Kỳ) đi ngược sôngmàquay về, có người bảo rằng: ”Quânđuổitheođãtới,bỏthuyềnmàđichomauthìmớicóthểthoátđược.”Kỳnói:”Taở trongquân,chưa từnggặpđịchmàbỏchạy,huốngchigiữa lúc theoThiênTửgặpnguynan!”QuânđuổitheobắtkịpthuyềnKỳ.Kỳtựcầmkíchrachiếnđấu,thuyềnđịchvâykínxungquanhcùngđếnđánh.Kỳtửtrận.CôngHoằngsinhsau,tráctuyệthơnđờiởđiềutinhtế,tuổimớihaimươi

sao đành yểumạng, chẳng lộ tài năng lộ buồn thương - Tán Trình CôngHoằng

CôngHoằngtênlàKỳ(46),concủaQuýNhiên.Tựcổthầntửchốnđi,ngườibịbứcbáchthìcólễ,ngườivichứcquanthì

bịkhinh,songđềukhôngphảibậccóđứclớn.Làmtannátđươngcứugiúp,bộiphảnrồibỏchạy,tựcắtđứtvớingười,gâycườikhắphainước-TánMyPhương,SĩNhân,HácPhổ,PhanTuấn.MyPhươngtụTửPhương,ngườiĐôngHải,làmNamQuânTháiThú.Sĩ

NhântựQuânNghĩangườiQuangDương,làmTướngQuân,đóngởCôngAn, là bộ thuộc của Quan Vũ, cùng Vũ có thù oán, làm phản đón TônQuyền.HácPhổ tựTửThái, ngườiNghĩaDương.TiênChủ từKinhChâuvàoThục,lấyPhổlàmTháiThúLinhLăng,mắcmưutướngNgôLãMông,mỏthànhrabáiyếtMông.PhanTuấntụThừaMinh,ngườiVũLăng.TiênChủvàoThục,dùngTuấn làmKinhChâuTrịTrung, lưu lại coi sóccôngviệctrongchâu,cũngcóbấthoàvớiQuanVũ.TônQuyềnđánhúpVũ,Tuấnbèn hàngNgô. Phổ làmquan (ở nướcNgô) đếnĐìnhUý,Tuấn đếnTháiThường,đượcphongHầu.ÍchBộKỳCựuTạpKýchép:VươngTự,ThừơngBá,VệKếđêulàngười

củahọLưuthờiThụccònthịnhvượngnênchépvàothiênnày.VươngTựtụThừaTông,ngườiTưTrungquậnKiệnVi.Tổtiên(củaTự)vàonhữngnămDiênHinhờcôngđứcmàtiếngtămrựcrỡ.(Tự)đượccửlàmHiếuLiêmdầndầnđượcchuyểnsangTâyAnlàmĐốc,rồiVấnSơnTháiThú,thêmchứcAnViễnTướngQuân.(Tự)vỗvềtậphợpdânKhương,Hồtấtthảyđêuquyphục.Cáctộcvốnhungbạodữtợnđếnxinhàng,Tựđốixửbằngânhuệtínnghĩa,làmchobiêngiớiphíabắcmộtthờiyêntĩnhhẳn.MỗilầnĐạiTướngQuânKhươngDuyxuấtquânbắcchinh,cáctộcKhươngHồđêmngựatrâudêcừu lông thúđếnNghĩaCốcgiúpđỡquân lương,nhờđógiảmnhẹchidùngtrongnước.TựđượcthănglàmTrấnQuân,vìvậyđốcxuấtcôngviệctrong quận. Sau theo KhươngDuy chinh chiếnmạn bắc, trúng tên lạc bịthương,quamấythàngthìchết.NgườiNhung,ngườiDitụtậpmaitang,đưatiễntínhđếnnghìnngười,aicũnggàothétkêukhóc.Tựđốivớingườinồnghậuchânthành,mọingườiđềutinyêu.ConcháuTựđượcngườiKhương,Hồcoinhưruộtthịthoặckếtlàmanhem.Ântìnhđếnnhưvậy.ThườngBá tụVănBình,ngườiGiangNguyên thộcThụcQuận.Bá làm

ChủBộCôngTàoởhuyện.HuyệntrưởnglàChuDungườiQuảngĐô,trongnămKiếnHưng thứmười lămbị quan trêndànhặcvu cáovì tội giấubỏquân lương,phánxétxửvào tộinặng.Báđếnngục tranhcãibiên luận, tựthânnhậnđếnnghìngậy, da thịt ráchnát, đauđớn thê thảmcùng cực.Bịcấmcốcóđếnhơenhainăm,trảiquabanhàgiam.Mỗilầnsắpđánhđậptrakhảo, ngục quan trước đều cật vấn vặn hỏi.Bá khôngđáp, chỉ nói: ”Maudùnghìnhđi,khôngcầnhỏinhiều!”Lờikhaigiữnguyênxuyênsuốtkhôngthayđổi,cuốicùngsựviệcđượcrõràng.Đượcvĩnhviễnmiễntội.Lúcbấy

giờchỉcóChủBộlàDươngNgoạncũng làmchứngchovụkiện làcó lờikhaigiốngvớiBá.MọingườikhenBáquênmìnhvìchủ,tiếtnghĩacươngtrựclẫmliệt,đềcửlàmHiếuLiêm.SauđượcbổnhiệmlàmTrưởngởhuyệnThê.Nămhơnnămmươituổithìchết,TheoghichépởCựĐứctruyệnthìngàysauhuyệnLệnhDĩnhXuyênlàTriệuĐôncóchovẽlạihìnhBá,khenngợitántụng.VệKếtựlàTửNghiệp,ngườihuyệnNghiêmĐạoquậnHánGia.Nhàcó

nămanhem,chalàmCôngTàoởhuyện.LúcKếcònnhỏ,thườngcùnganhem theo cha đến chơi đùa trong dinh sở huyện quan. Huyện Trưởng làTrươngquânngườiởThànhĐôvốnkhôngcócon,mấylầnlệnhchoCôngTàogọiconđếnquansátngắmnhìn, tỏrarất thươngyêu.Trươngbènsaibàytiệctrongnhà,nóivớiCôngTàomuốnxinKế.CôngTàođồngýngay.Rồi(Trương)nuôiKếnhưcon.Kếthôngminhsánglángsớmtrưởngthành,họcthứcsâurônguyênbác,lênlàmquantrênquântrênchâu,trảiquanhiềuchứcvụcàngtỏrõthanhcao.Bốnngườianhemcònlạiđềukhôngchịunổithờithế.Cha(Kế)nhắcmãirằngmìnhsắplụnbại,quanhuyệnTrươngsángsuốtsắphưngthịnh.Thờiấyphápchếcấmngườikháchọkếthừa,vìvậyKếlạilấylạihọVệ.KếluônđượcchuyểnlàmPhụngXaĐôÚy,rấttrunghậuthànhthật,đượcmọingườicoitrọng.TrongloạnChungHội,chếtởThànhĐô.Bình rằng:ĐặngChi cứng cỏi trung thành, thanh cao giản dị, làmviệc

côngquêngiađình.TrươngDựccựlạicáimạnhmẽcủaKhươngDuy.TôngDựchốnglạicáiuynghiêmcủaTônQuyền.Đềulàbậccó thểngợikhen.DươngHíbànbạcsáchlược,kiếngiảikhácngườinhưngtàibakhíđộcóchỗkhiếmkhuyết,elàkhônghợpvớithờiloạnthế.

TRƯƠNGDỰCTRUYỆNTrươngDựctựBáCung,ngườiởVũDươngquậnKiệnVi.CaotổlàHạo

làmđếnTưKhông.Tằng tổ làCươngnguyên làmQuảngLăngTháiThú,đềucódanhtiếng.ÍchBộkỳcựu truyệnchép:Hạo tựThúcMinh,quản lý luậtpháp, thưở

xưaduhọckinhsư,cùngĐàmXánngườiQuảngHán,LýCápngườiHánTrung,TrươngBángườiThụcQuậnkết thâmgiao.ĐạiTướngquânĐặngChấtthíchHạo,dầndầnthănglênđếnThượngThưphóxạ,rồiralàmBànhThànhtướng.(Hạo)tiếncửđượcẩnsĩLưKhâulàngườitàibaxuấtchúngnênđượcvờivềlàmĐìnhUý.NămDiênQuangthứba,AnĐếbànviệcphếTháiTử,chỉcóHạocùngTháiThườngHoànYên,TháiPhóLaiLịchluậnrằng không nên. ThuậnĐếmới lên ngôi,mờiHạo làmTưKhông. (Hạo)sốngđếntámmươibatuổi.TụcHánThưviết:CươngtựVănKỷ,tuổitrẻlàconcủabậcTamCônglạihànhsựtrongsạchđúngđạođượccửlàmHiếuLiêm.Tuy(triềuđình)khôngvờilàmTưĐồ,songvìlàconcháucaomônnênbổdụngvàochứcNgựSử.NămHánAnnguyênniên,nhậnchứcQuangLộc đại phu, cùng bọn Thị TrungĐỗKiều cả thảy tám người cùng vângchiếumột ngày, giữ gìn lễ tiết phânminh rành rẽ, tra xét việc làm thamnhũngthanhliêm(củaquanchức) trongthiênhạ.Ôlạiphạmtộicó thể tựtiệnthuchức,ThứSửNhịThiênThạchcólỗicũngdângbiểutheodịchtrạmbáovề.Uynghiêmnhânái,trongsạchtrungthành,tiếngtămlừnglẫytrongngoài,hiệuxưnglàBát tuyển.Thờiấy,Đại tướngquânLươngKýgâyrốilàm hại bách tính. BọnKiều bảy người đều phụngmệnh đi bốn phương,riêngCươngvùibánhxengaygiữađôthànhLạcDương,nói:„Sàilangngaytrướcmặt,saocònđihỏihồly.’’Rồidângthưrằng:„ĐạiTướngquân,HàNamDoãnLươngKýlàkẻvônghì.(Kývốn)nhờngoạithíchnângđỡ,chịuđạiâncủaquốcgia,chíkhínhưcànhcâyngọncỏ,anổnlàmkẻcậnthần,chẳngđủtàituyêndườngNgũgiáohồphótátántrợhoànggia,nhưngđặcbiệtlàkẻxấuxađộcác,phóngtúngthamtànvôđộ,camlònghủhoá,buôngthảkhôngbiếtthoảmãn,nhiềulầnaduanịnhhótlàmhạitrunglương.Quảthậtthiênuykhódungtha,phảitrịtộithíchđáng.Naykínhcẩnrànhmạchtrìnhlênmườilămviệclàmsaitráikhôngđểquânvươngởtronglòngcủay,đềulànhữngviệclàmkẻtrungthầnnghiếnrăngcămhậnvậy.’’Thưđượcdânglên,kinhsưchấnđộng(mọingười)kinhhãi.Đươngthời,emgáiKýlàHoàngHậu,trongcungrấtđượcyêuchiều,anhemnhàKýquyềncaohơnchủ.Thuậnđế tuybiết lờiCungkhôngphải là vukhốngnhưngkhông cólòng trừngphạtKý.KýhậnCương lắm.Gặp lúc bọn giặcTrươngAnhởQuảngLăngtụtậphàngvạnngườigiếtThứSửNhịThiênThạch,KýmuốnhạiCương,bènkhuyênThươngThưlấyCươnglàmQuảngLăngTháiThú;

nếu(Cương)khôngbịAnhgiếtthìsẽlấyquânpháprahãmhại.TiềnnhiệmTháiThú trướcđây thườngxin thêmquân,khiCươngnhậmchức,vuahạchiếuhỏihiệntạibinhmãcóđủhaykhông.Cươngđáprằngbinhmãkhôngdùngđến, rồimộtmìnhmộtxe ra trấnnhậm,đến thẳngcửa trại củaAnh,giảnggiải (choAnh)chuyệnhoạphúc.Anhlấy làmkinhhoảng,đóngcửatrạimuốnbỏchạy.Cươnglạiởngoàicửatrạisaigiảitánhếtquanbinh,chỉlưulạibênmìnhhơnchụcngườithântín,còngửithưbáovớicácvịtrưởnglãolàchỗquenbiếtcũđángtincậycủaAnh,mờiragặpmặt,đểthămhỏivềsựbiến(ởđịaphương)vànhândịpchiêuanhọ,rồisaivềmờiAnh(ragặpmặt).AnhthấyCươngcóthànhýliềnrangoàiyếtkiếnCương.Cươngmờivàongồighếtrên,thămhỏinhữngnỗikhổđauphảichịu,nghithứctrọnvẹnrồimớinóirằng:„Trướcsau(đềudo)NhịThiênThạchlàmnhiềuđiềusaitrái với dân, ngăn cản ân huệ của nhà nước,mặc ý thoảmãn lòng riêng.Quậntaởchốnxaxôi,ThiênTửchẳngthểtrongsớmtốimàbiếtchuyện,vìthếdânchúngphảitụhộimàtránhhoạ.NhịThiênThạchđúnglàcótộilạilàmchocácvịthànhrangườibấtnghĩa.Naytrungthầnkhônglàmviệckhiquânđểmưu lấyvẻvang,hiếu tửchẳngmong làmhạichađểcầu lợi lộc.Thiên tử là bậc thánhnhân, nhữngmong lấy ân tìnhhoànhãphánxét vụnày, bởi vậymới saiTháiThúđếnđây,cóýban cho tước lộcđể cùng anhưởng,khôngnghĩđếnviệcphảidụnghình.Nayquảthậtchuyệnhoạphúcquyết định chínhở lúc này đây; nếu các vị không chịu nghe lời phải trái,thiênoainổi trận lôiđình,đạiquân tụhội, sao tránhđượcnguynan!Nênnghĩkỹlẽhoạphúcvậy.’’Anhngherồikhócrằng:„(Tôilà)kẻngudânởchốnbiên thuỳhoanghoáxaxôi,bịNhịThiênThạchhạioan,khôngchịunổikhốnkhổtụtậpnênđànhléntụtậpmàsốngtrộm.Minhcôngkhoanhậuthươngđếncảcỏcây,ânđứcnàybanchobọnAnhmộtđờisốngnữa,songchỉ sợ đến ngày đem binh về quy phục, không tránh khỏi tội lây đến vợcon.’’Cươngnói:„Saolạinhưthếđược!Hẹntrướcđấttrời,thềcùngnhậtnguyệt,từnayngàiđảmđươngtướcvịvẻvang,làmgìcóhoạhoạnnào?’’Anhnói:„Nếuđượcxá tội,giữvữngcáiđầu trêncổ, trở thànhngười làmruộngđã làhoàibãođội trênđầu.Tướclộckhôngphải làướcmơnguyệnvọngcủatôivậy.’’Anhtuylàđạitặc,nổidậytrongbạotànhungdữ,vẫntựnghĩlàphảichết,đếnkhingheđượclờiCươnghốtnhiêntỉnhngộ.Bèntừbiệttrởvềdoanhtrại.Hômsau,liềnđembộthuộchơnvạnngười,cùngvợconđíchthânchịutróiđếnhàngCương.Cươngdẫnvàoanủi,lạicởitróicảchorồinóivớiAnhrằng:„Ngàimộtsớmgiải tánhếtmọingười,cõibiênthuỳ thế là yên ả, đáng liệt danh tấu lên chúa thượng.Tất sẽ được phongthưởng.’’Anhđáp:„(Tôi)xintrởvềnghiệpcũ,chẳngmuốnđemdanhtiếngxấuxalàmvấybẩnthờithịnhthếđâu.’’Cươngthấy(Anh)cóýchânthànhthìcũngthuậncho,tựmìnhcoisócviệcổnđịnhnhàcửa(choAnh).Đệtử(củaAnh)aimuốnragiúpviệcquanthìtuỳtàimàbổdụng,aimuốnvềlàm

dânthìkhuyếnkhíchtheonghềcàycấy.Nghiệpnôngtangvườnruộngđềuthịnhvượng,mộtdảiphíanambìnhanvôsự.Luậncông,Cươnghyvọngkếtliễusựviệcởđịaphươngnêndấukíncôngsứccủamình,khôngmuốnnhậnphonghầu.Thiên tửkhenngợi thành tích,muốnvờivề triềuđểsaikhiến.CươngmangchứcThượngThư,xinlưulạiquậnhainăm.NămKiếnKhangthứnhấtbịbệnhmất tạinhiệmsở, lúcấymớibamươisáu tuổi.BọnAnhhơnbatrămngườiđềuchốnggậyđưalinhcữuCươngđếntậnLạcDương.MaitángCươngxongcònxâyđềntrướcmộ,bốnmùacúngtế,tưởngniệmkhôngkhácgìchamẹquađời.Thiêntửnhớtiếckhônnguôi,hạchiếungợikhen,lạiphongquanchomộtconlàLang.Tiên Chủ bình định Ích Châu, lĩnh chức Mục, Dực làm Thư tá. Cuối

nhữngnămKiếnAnđượccửlàmHiếuLiêm,huyệntrưởngGiangDương,sauchuyểnlàmPhùLăngLệnhrồithănglàmTửĐồngTháiThúlạichuyểnsangQuảngHán,ThụcQuânlàmTháiThú.NămKiếnHưngthứchín,làmTrùHàngĐôđốc,TuyNamTrunglangtướng.Dựcbảntínhnghiêmtranggiữđúngphápluật,khôngbiết thânáivớiphongtụctậpquánđịaphương,(đểxảyraviệc)kỳlãoLưuTrụbộiphảnlàmloạn.DựccửbinhphạtTrụ,chưadẹpđượcthìgặplúcbịtriệuvềtriều.Thuộchạ(củaDực)đềunghĩhaylà tiệndịpngay tứckhắcnhanh chóng trởvềđể tránhgiankhổ.Dựcnói:”Khôngđược.TalàmMandibạođộng,khôngxứnggiữchứcvụnênbịtriệuvề.Songngườikếnhiệmchưatới,tađangởnơichiếntrườngphảigánhváclấytráchnhiệm,tíchtrữvậntrùlươngthảonghĩcáchphágiặc,saocóthểvìviệcbịthuchứcmàlàmhỏngcôngvụcủaquốcgia.”Bèncứởđóthốnglĩnhchứcvụkhônghềtrễnải,ngườikếnhiệmđếnnơimớikhởihành.MãTrungngàysaunhờvàocơsởsẵncó(màDựcchuẩnbị)dễdàngtậnpháđượcTrụ.ThừaTướngLượngnghechuyệnkhenDựclàhay.LượngrađánhtrậnlấyDực làm Tiền quân Đô đốc, lĩnh Phù Phong Thái Thú. Lượng chết, Dựcđượcbái làmTiềnLĩnhquân, lại luậncông lao trongvụpháLưuTrụkhitrướcmàđượcbanthêmtướcQuanNộihầu.NămDiênHithứnhấtvềtriềulàmThượngThư,dầndầnchuyểnđigiámsátquậnKiếnUy,đượcbangiảtiết,phongĐôĐìnhhầu,ChinhTâyđạitướngquân.Năm Kiến Hưng thứ mười tám, theo Vệ tướng quân Khương Duy về

ThànhĐô.Duybànlạixuấtquân,trêntriềuchỉcóDựcphảnđối,chorằngnướcnhỏdânmếtkhôngnênlạmdụngchiếntranhnữa.Duykhôngnghe,saiDựccùngđi (đánhNgụy), lại tiếncửDực làmTrấnNamĐại tướngquân.DuyđếnĐịchĐạo,đạipháUngChâuThứSửnướcNgụylàVươngKinh.Quân Kinh chết ở Thao Thủy có đến hàng vạn. Dực bàn: ”Nên dừng lạikhôngtiếnnữa,tiếnthêmcóthểphámấtcônglớnvừarồi.”Duyvôcùngtứcgiân.Nói:”Vẽrắnthêmchân.”rồi lạivâyĐịchĐạonhưngkhôngphánổithành.TừkhiDựccókiếngiảikhác, trong lòngDuykhông thân thiếtvới

Dực,nhưngluôncokéodẫndắtDựccùnghànhsự.Dựccũngbấtdắcdĩmàqualại.NămCảnhDiệuthứhai,(Dực)thănglênlàmTảXakịtướngquân,lĩnhKíChâuThứ Sử.NămCảnhDiệu thứ sáu, phụ giúpKhươngDuy ởKiếmCác, cùngđếnhàngChungHộiởPhùThành.Nămsau theoChungHộivềđếnThànhĐô,bịloạnquângiếtchết.HoaDươngquốcchíchép:”ConDực làVi,đốcchíhiếuhọc,quanđến

QuảngHánTháiThú.”

[CHÚTHÍCH](1)ĐặngVũlàkhaiquốccôngthầnthờiHánQuangVũ.(2)BàngNghĩangườiNamDươngthủlĩnhĐôngChâuquândướitrường

LưuChương,xemLưuChươngthêmtruyện.(3)ChitừnglàmTháiThúQuảngHánnêngọilàsứquân.(4)KinhChâu,DươngChâu,ÍchChâuvà(mộtphần)LươngChâu.(5)TrườngGiang,NgôTùng,TiềnĐường.(6)Ýnóibắtlàmcontin.(7)Nguyênvăn:遗预⼤珠⼀斛:didựđạichâunhấthộc.(8)Ân:NhàÂn là triềuđạiđầu tiênđượccôngnhậnvềmặt lịchsửcủa

Trungquốc,khởiđầulàmộtchưhầunhỏnằmởphíatâysôngVịcủanhàHạ,saukiêmtínhcảnước.(9)Chu:NhàChu,triềuđạitiếpsaunhàÂn,khởiđầucũnglàmộtchưhầu

nhỏnằmởphíatâycủanhàÂn.(10) Tần:Chỉ nhà Tần, gồm thâu thiên hạ nhưng chẳng bao lâu bị diệt

vong.(11)Hạng:ChỉHạngVõ.(12)NướcTầnphávỡcácliênminhcuốithờiĐôngChuthốngnhấtTrung

Quốc.(13) Hiêu: Thủ lĩnh cát cứ khu vực Lũng Tây, đông namCam Túc thời

VươngMãng,liênminhvớiCôngTônThuậtởThục.(14) Thuật: Công Tôn Thuật thủ lĩnh cát cứ đất Thục cuối thời Vương

Mãng.(15)QuangVũ:HánQuangVũđếsángtổHoàngđếnhàĐôngHán.(16)TrìnhKỳ:ThờiLưuChươnglàmhuyệntrưởngởHánXương,thờiLưu

BịlàmTòngSựTếTửu,theoLưuBịđôngchinhđánhNgô,chếttrongtrậnHàoĐình.(17),DươngThái:Chưatrađượcsựtíchnhânvậtnày.(18)BìnhĐương():LấyýCôngBìnhDuẫnĐươngnghĩalàphánxétcông

bằng.(19)ChúcChủBộ:PhóChủBộ,chưởngquảnvănthư.(20) Thượng ThưHữu TuyểnBộ Lang:Quan viên lo văn thư trong phủ

ThượngThưđảmnhiệmchứcvụđượcmộtnămgọilà(ThượngThư)Lang.

HữuTuyểnBộtươngđươngBộLại,chuyênvềtuyểndụng,bộnhiệmquanchức.(21)Ýnóiđinghỉ(22)Gỉatriều:ChỉnướcThụcđãbịdiệt.(23)Chimquạtưtình:Ôđiểutưtình,quạnonbiếtmớmmồichoquạgià,

vìvậyđạohiếuđượcnóiđếnmộtcáchtựkhiêmlàtìnhnghĩacủaloàichimquạ.(24)ĐạiTrungChính:Chứcdanh, thờiNguỵTấnđặt raởcácchâu,có

tráchnhiệmpháthiệnnhântài.(25) Tuân Úc: Tự Công Tằng, người Dĩnh Xuyên, danh thần Tây Tấn.

TrướclàmĐạitướngquânDuyệnchoTàoSảng.SaucùngBùiTú,DươngHỗ trở thành thân tíncủaTưMãChiêu.SaukhinhàTấn thành lập,cùngGỉaSungxâydựnghìnhpháp, lạicùngTrươngHoa,LưuHươngchính lýtàngthưtrongnộicung.(26)TrươngHoa:(232-300)TựMâuThiên,ngườiởPhươngThànhthuộc

PhamDương,danhthầnTâyTấn,đứngđầuphechủchiến,cócôngkhuyênnhủTấnVũĐếhạquyếttâmphạtNgô.ĐượccoilàngườicùngDươngHỗphácthảokếhoạchđểthốngnhấtTrungQuốcthờibấygiờ,saubịcácđạithầnphechủhoà(tiêubiểulàGỉaSung)dèmpha,thấtsủng,chếttrongBátVươngchiloạn.(27)QuýHánPhụThầnTán:Quýởđâycónghĩalàcuối,nhưQuýThu,

QuýXuân.(28)ỞđâylàtácgiảTrầnThọ.(29)MạnhTân:BếnMạnhTânlànơiChuVũVươngdựngcờnghĩatụhội

támtrămchưhầuđiđánhTrụ.(30)MinhĐiều:ĐồngMinhĐiềulànơidiễnratrậnđánhquyếtđịnhđể

vuaThànhThangnhàThươnglậtđổHạKiệt.CảcâunàyýnóiquânnhânnghĩacủaThụcHánvẫnchưahoànthànhcôngnghiệp.(31)LưuBịđượccoilàdòngdõiTrungSơnTĩnhVương.(32)TamTần:HạngVũdiệtTần,phongChươngHàmlàmUngVương,Tư

MãHânlàmTắcVương,ĐổngẾlàmĐịnhVương,gọichunglàTamTần.ĐờisauthayđổigọiThiểmBắc,QuanTrung,ThiểmNamlàTamTầnđâylàđịabàncủaMãSiêu.(33)Đồng,Hà:ĐồngQuan,HoàngHà.(34)ĐỗPhụQuốc:Thụcthưquyển10cótruyệncủanhânvậtĐỗVi,làm

GiánNghịĐạiPhunhưngtựlàQuốcPhụ,chắclàdochépnhầmtừnguiyên

bản.(35)BíchCát:TểTướngthờiHánTuyênĐế.(36)TrầnBình:KhaiquốccôngthầnthờiHánCaoTổ,TểTươngthờiHán

VănĐế.(37)PhíDao:TrongTamQuốcdiễnnghĩanhânvậtnàyđượcdịchtênlà

PhíDiệu.(38)Bộc:MộtdântộcthiểusốởTrungQuốc,sốngởvùngHồNamngày

nay.(39)ChấnUy:ChỉLưuChương,lúctrướcđượcTàoTháophongChấnUy

tướngquân.(40)Lộc,Hoắc,Vũ:HoắcchắclàHoắcQuang,cònhaivịkiachưabiếtlà

ai.(41)HiếuTuyên:Emchưarõlàai.(42)NgũĐại:LấytừtíchNgũĐạibấttạibiên,ngũTếbấttạiđìnhtrong

TảTruyện.TrongđóNgũĐạigồmTháiTử,emmẹ,quýsủngcôngtử,côngtôn,chánhkhanhđạithần.ÝcảcâunóikhôngcóngườithânthuộctincậyđềphòngLượng.(43)HềQuan:Nguyênvăncảcâu:后没⼊奚官Hậumộtnhậphềquan,

khôngrõcóphảilànghềcahátlàmhềkhông?(44)BộKhúc:MộthìnhthứcquânđộithờiTamQuốcđượchìnhthànhtừ

họ hàng, môn khách, nông nô. Thời bình canh tác, bảo đảm trị an. Thờichiếnđiđánh trận.Tương tựnhưgiabinh.Đôikhihoạtđộngđộc lậpvớiquânđộichínhquycủatrungương.(45)NhạcDương:NgườinướcTrungSơn,làmtướngnướcNguỵ,convẫn

ở quê nhà. Nước Trung Sơn đánh nước Nguỵ, Nhạc Dương được cử rachốngcự.VuaTrungSơnđemtínhmạngconNhạcDươngrauyhiếpkhôngđược,bèngiếtconNhạcDương,nấucanhgửiđến.NhạcDươnguôngcanhthịtcontỏlòngtrungrôìđánhbạiquânTrungSơn.(46)HaibốconôngnàycùngtênlàKỳ.BốlàKỳvơinghĩaKỳtrongKinh

Kỳ,conlàKỳvớinghĩaKỳtrongKỳHàn-rétlớn.