Tarihteki İlginç Olaylar

www.MaximumBilgi.com

DOSYA ER

1. Blm: Dnya Tarihinde lgin Olaylar

1

2. Blm: Trkiye Tarihinde lgin Olaylar

130

Aratrma Serisi No.26

Tarihteki lgin Olaylar

Aratrma Serisi No.26 Tarihteki lgin Olaylar

__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM

1

1.BLM DNYA TARHNDE LGN OLAYLAR

YRY N YANLI YOL SEERSEN Makedonya Kral Philip'in M 4. Yzylda lm

Makedonya Kral Philip hkmettii yllar boyunca kt nnden ve ileri derecedeki aalk kompleksinden ok ekti. Kralln, Yunan dnyasnda hatr saylr glerden biri haline getirmi olmasna ramen, Korintliler, Atinallar ve Spartallar gibi gneydeki daha kltrl komular kendisini ve arkadalarn hep vahi, dada yaayan barbarlar olarak grd. Kiisel gemii ve grn de yksek yerlerde sayg grmesine yetmiyordu. ncelikle ordusunu sava alanna kendi gtren askeri bir liderdi. Bunun sonucu olarak da birok yerinden yara almt. Ald kt darbelerden biriyle bir gzn kaybetmi ve bir mzrak darbesiyle de baldrndan yaralanmt. Bu yaralarn ikisi de doru dzgn iyilemeyip srekli irin aktyorlard. zellikle bacandan ok kt bir koku geliyordu. Ayrca dedikodulara gre, taht ele geirebilmek iin anne katili olarak affedilmez bir su ilemiti. zel yaam da ayn derecede skandallarla doluydu. lk kars Dionysius rahibesi, yani bugnk sylemle tapnak fahiesiydi. O zamanlar byle bir i ok kabul gryordu ve o da kk bir kraln kz olduunu iddia ediyordu. Gerek skandal ise halkn nnde kavga etmeleriydi. Philip'e bir oul dourdu, efsanevi skender'i ve sonra skender'in babasnn Philip olmadn, tanr Zeus'un bir ylan klna girerek odasna girdiini ve ocuun Zeus'dan olduunu her yerde konumaya balad. Gnmzn politika ve seks skandallar Pella'nn bakentinde kraliyet saraynda dnen olaylar karsnda hi kalr. Kars, Philip'i resmen boynuzladn aklyordu. Kadnn ylanlarla dolat bilinmekteydi. Kral da, kendisiyle yatmak isteyen herkesle, erkek-kadn ayrt etmeden yatma arzusuyla tannyordu. skender'le olan ilikisi sevgi-nefret ilikisi olarak tanmlanabilir. Bir yandan aralarnda gerekten sevgi dolu anlar geiyordu. Philip, zamann en nl hocas Aristoteles'i skender'e ders vermesi iin getirtmi ve burnu havada Yunanllarn ocua sayg gstermeleri iin yanp tutumutur. skender de katld ilk byk savata babasnn etraf dman askerleriyle evrildiinde onu kurtarmak iin ileri atlmtr. skender, kelimenin gerek anlamyla kendisini babasyla dman mzraklar arasna atmt.



2

Dier bir yandan da aralarnda bir nefret vard. zellikle ocuk erkek olma yana geldiinde. ocuun annesi ve babas arasndaki krgnlk yllarca srmt. Philip, skender yalarnda bir kzla ikinci evliliini yapt srada iler iyice kzt. Dn leninde Philip'in sarho arkadalarndan biri yeni evliliin ve tahta yasal bir varis olaslnn erefine kadehini kaldrd. Sonu olarak da baba-oul yumruklamaya baladlar ve ayn gece skender ve annesi ehirden kat. Bu ok akllca bir hareketti, nk Philip sarho fkesiyle ikisini de ldrtebilirdi. Bir sre baba ve ana-oul arasnda sava srd. Sonunda bir bar anlamas yapld ve ana-oul geri dnd. Bu arada Philip'in tm Yunan dnyasn dize getirme ryas gereklemeye balyordu. 338'de geen tarihi Chaeronea Sava'nda Philip, glerini birletirerek kendisinden iki kat byklkte bir ordu oluturan Atina-Theb glerini yendi. Bir sonraki ylda Korint'te Korint Anlamas yapld. Bu mttefik anlamasna gre btn Yunanistan Philip'in himayesinde olacakt. Her ne kadar sosyal adan eit grlmese de, ordusunun gc sayesinde Yunanllarn en byk savas olarak sayg grmesine ve Pers mparatorluu'na kar Asya'ya doru harekete geme hazrlklarna balamasna neden oldu. Ama skender durumu bozan tek unsurdu. Makedonya Kral tarafndan eli olarak gnderildii Yunanistan'da trenlerle zaferler kazanm bir kahraman gibi karlanmt. Babayla oul arasndaki fark ok akt. skender, ne pis kokulu yaralar olan sinirli bir sava, ne de alkolden ve ar seksten yorulmu yal bir adamd. Birok kii gen skender'i dnyada vcut bulmu bir tanr gibi akll, esprili, iyi huylu, fiziki adan gl, ok yakkl, mkemmel bir Yunanl olarak grd. skender'in baarl Yunanistan gezisi Philip'in kulana geldi ve daha fazla huzursuzluk yaratt. Ordular yneten, savalar kazanan yal krald. Ama btn hreti bu gen adam topluyordu. Dahas, bir zamanlar kars Olympias'n azndan dklen rahatsz edici sylentiler ortada dolamaya devam ediyordu; skender'in damarlarnda Philip'in deil, bir tanrnn kan dolayordu. Pers mparatorluu'na yaplacak sefer hazrlklar srasnda Pella'da dini bir festival ve oyunlar dzenlendi. Philip kral olduundan ayn zamanda ba rahipti. Trenleri balatmak iin ba rahip olarak maiyetiyle beraber tapnaa ve sonra da arenaya gitmek onun greviydi. Btn Yunan devletlerinin temsilcileri de orada bulunacakt. ounun Pella'ya ilk geliiydi. ehir kendini hazrlklara verdi. Ne de olsa Pella artk bir barbar ehri deildi, kendisini Yunan medeniyetinin ve kltrnn yeni merkezi olarak kantlamalyd. Festival, Philip'in yeni kars ve yeni doan oluyla daha bir coku kazanmt. Philip'in yal iki arkadalar ve yeni karsnn ailesi de gayri meru bir lekeyle kirlenmi tahtn sonunda meru bir varisi olduunu uluorta konuuyorlard. Ayrca gerginlii artran bir baka olay daha vard. Philip'in ayn zamanda zel koruma grevlilerinden olan eski erkek sevgililerinden biri, Philip iin rakiplerinden biriyle kavga etmiti. Rakibi bir atmada lm ve son istei de kendisiyle yarmaya kalkan korumann ortalk bir yerde aalanmas olmutu. len rakibin istei yerine getirildi; Philip'in eski



3

a bir partiye davet edilip burada elleri kollar baland ve klelerle hizmetilerin aalamas iin sokaa ylece atld. Philip'e ikayet etmeye ve adalet dilemeye gittiinde, Philip bu olay ok komik bir aka olarak buldu ve kendisini koruyamad iin kahkahalarla glerek sarayndan kartt. Bu gibi olaylar, kumpaslar artk had safhaya gelmiti. Maalesef tam da bu srada Philip'in aklna harika sand bir fikir geldi. Grn yznden maruz kald alaylardan, tercihlerinden ve zorbaca davranyor bulunmaktan bkan Philip, trene Yunan usulnde katlmaya karar verdi... Yani yrrken yannda silahl korumalarndan hibiri bulunmayacakt. Yunan kent devletlerinin yneticilerinin ou tiran olarak adlandrlmaktan korktuklarndan, sokaklarda rahat rahat dolarlar, resmi trenlere dier vatandalar gibi tek balarna, korkmadan, silahsz ve korumasz katlrlard. nk sadece nefret edilen bir kral yannda koruma grevlisi bulundurma ihtiyac hissedebilirdi. Bylece Philip, festival sabahnda en gzel kyafetlerini giydi, geit treninin nnde yerini ald, ar aksak, topallayarak ilerledi ve halkn alklarna el sallayarak karlk verdi. Elbette byle asil bir hareketle yabanc konuklardan ok olumlu eletiriler ald... ve canndan oldu. Arenaya giden tnelin iine girer girmez reddedilen eski a birdenbire elinde bir hanerle ortaya kt ve Philip'in gsne haneri saplad. Philip arenaya doru sendeledi ve kendi kan glnn iine dt. anssz suikast da hemen o anda skender'in arkadalar tarafndan yakaland ve ldrld. Birka saat sonra yeni gelin de kaderiyle karlat. Philip'in eski ei Olympias onu br keye sktrd ve intihar etmenin hunharca ldrlmekten daha iyi olduunu syleyerek gen kadnn ve bebein ortadan kaldrlmasn izledi. Gnn sonuna doru artk skender'in tahta kmas kesinlemiti. Kumpas olabilir mi? Dnemin tarihileri, Byk skender zamannda olaylar naklederlerken onun susuzluunu yazmlar ama Olympias'la ilgili deerlendirmelerin ucunu ak brakmay yelemilerdir. En azndan Philip, hep istedii gibi sosyal adan takdir toplayabilmi ve evresinde kendisine yardm edecek korumalar olmadan gerek bir Yunanl gibi lmt.



4

KOMUTAN OLMAK KOLAY DELDR ift Konsl Sistemi ve Hannibal

Cumhuriyetin ilk gnlerinde Romallar halkla devlet arasnda varolan anlamann ne olduunu hemen anladlar. Tabiat gerei devlet, ne kadar dzenli olursa olsun, her zaman vatandalarnn zgrlklerini kstlamaya alr. Elbette buna da devletin hep en iyisini bildii gereke gsterilir. Toplumun gvenliini salamak iin bir devletin eline baz glerin verilmesi, herkesin iyilii iin baz zgrlklerden fedakarlk edilmesi gerekmektedir. Romallar, elinde byle gler bulunduran, zellikle sava zamannda bakumandanlk yapan yneticilerine baktklarnda kendisini kolaylkla diktatr olarak ilan edebileceini grerek korkuya kapldlar. Bu yzden Roma'ya zg bir ynetim tarz olarak, bir yllna grev yapan ift konsl seim sistemini getirdiler. Bu sistem, pratik bir zm gibi gzkyordu, nk bir eyin yaptrlmas iin toplu karara varlmas gerekiyordu. Sava zamannda da konsllerden sadece biri "sava konsl" olarak tannacakt. Bu adam ordularla beraber sava alanna gidecek, birliklere dorudan emir verecekti. Dier konsl de Roma'da kalacak ve devleti ynetecekti. Roma'da kalan konsl, yerel muhafzlara, Roma etrafndaki birliklere dorudan emir verme yetkisinde olacakt. Bylece orduya hkmeden, seferdeki konsl megalomanca fikirler beslemeye baladnda bir eit denge salanabilecekti. Tek sorun, iki konsl arasnda yaplan grev dalmnn iki adam arasndaki ortak karara bal olmas ve nceden belirlenen bir pozisyona sahip olmamalaryd. Romallar iin bu mkemmel bir fikirdi. Senato'da kardevrim yapmak isteyen bir grup olsa bile, seecekleri konsln sava zamannda orduya komuta etmesini garanti edemezlerdi. Dier konsl bunu engellerdi. Byle bir krdm yaansa bile, kabul gren zm her iki konsln de sava alanna gitmesi ve ayr ayr gnlerde orduyu ynetmeleriydi. Burada da dndkleri uydu; aklndan diktatrlk geiren bir kumandan olursa, blnm bir ynetim emellerine ulamasna engel olacakt. Eilim, sadece savala bakent arasndaki ayrm koymaktan ibaretti ve bylece sistem yllarca baaryla srd. Hatta Roma, talyan yarmadasnda en byk g olmutu. 3. yzyl ortalarnda Kartacallarn gl donanmasn yenmilerdi. Kartacallar, 241'de yenildikten sonra sarslan itibarlarn yerine getirmek iin karlk verecekleri an bekliyorlard. 219'da Hannibal'in ynetimindeki Kartaca ordusu spanya tarafndan gelerek Romallarla savamaya balad. ki yl ierisinde Kartaca ordusu Romallar birka kez yenmi, Alpler'de bir geit oluturmu, Roma kaplarndan bir hafta yry uzaklndaki Trasimene Gl kenarnda krk bin kiilik Roma ordusunu malup etmiti.



5

Halk arasnda Hannibal'in yaknda Roma'ya da gireceinden korkulduundan ehirde panik kmt. Bu olaslk, yetenekli Romal taktisyen Quintus Fabius'un art saldr tekniiyle ksa bir sre geciktirildi. Hannibal'in erzaklarna yapt saldrlarla Kartacallarn erzan olduka azaltt, Kartacallar etrafn arkadan evirdi ve genel olarak dzensiz bir sava yapt. Bu, hi Romallara zg bir teknik deildi. Onlarn tercihi dorudan saldrdan yanayd. Bu nedenle tarihte baarl sava teknii "Fabian Taktikleri" diye adlandrlrken Fabius ise grevinden alnacakt. Roma, 216 yl iin Lucius Aemilieus Paul us ve Gaius Terentius Varro adlarnda iki yeni konsl seti. Yaa byk olan Paulus'un sava tecrbesi vard, temkinli oluu ve profesyonel tarzyla tannyordu. Varro ise onun tam zddyd; fevri, dierlerinin ynetimine kar sabrsz ve hret tutkunuydu. Fabius'un grev yapt bir sene boyunca byk apta deiimler yaplmt. Roma seksen bin kiinin stnde yeni bir ordu yaratt ve askerleri sava eitiminden geirdi. Her ne kadar sava deneyimleri olmasa da, yksek rtbeler nceki savalara katlm deneyimli askerlere ve daha nceki savalardan sa kalanlara verilmiti. Artk gney talya'da ilerleyen Hannibal'in bu ezici g karsnda boyun eecei ve mahvolaca gr hakimdi. ki askeri kumandann olmas kimin alana gidip savaaca ve kimin oturup bekleyecei problemini dourdu. Her zaman ie yarayan saduyulu davran bu sefer ilemedi. Paulus deneyimliydi, bu yzden de sava alanna uygun komutan oydu. Hannibal'in yaratt tehlikenin boyutunu anlayan da sadece oydu. Karlarndaki rasgele bir ansla dize getirilebilecek bir kumandan deildi. Savamas zor bir alanda kar karya gelseler ve sayca ok stn olsalar bile, yine de yenmesi kolay olmayan bir dmand. Varro bu neriye iddetle kar kt. Kendisinin de en az Paulus kadar yetenekli olduunu iddia etti, dahas Paulus'un ehirde kalmasn ve ihtiyatlar kontrol etmesini nerdi. htiyar adamn byle bir sava iin ok temkinli olduunu, Romallarn tek ihtiyacnn sayca stn ordularn kullanarak hzl ve atak bir saldr dzenleyebilecek birisi olduunu syledi. Varro, Hannibal'in kafasn Kartaca'ya geri gndereceine ve Roma ordusunun sava hepten bitireceine sz verdi. Varro'nun Paulus'a kolay elde edilecek bir zaferi rahata brakmayacak olmasnn yan sra Paulus'un da Varro'nun eline seksen bin adamn kaderini teslim etmeyecei kesindi. Sonunda savaa ikisi beraber gitmeye ve ynetimi blmeye karar verdiler. Bylece 216 yaznda Roma'nn gelmi gemi en byk ordusu gneye doru yola kt. Hannibal onlar bekliyordu. Dmana yaklatka Varro'nun evki azalmaya balamt. Belki Paulus'la yapt konumadan etkilenmi, belki de bir orduyu ynetmenin, savata olmann sadece hedefi gsterip ileri komutunu vermekten ibaret olmadn aniden anlamt. Hannibal'in bulunduu blgeye yaklatka Varro aslnda biraz daha temkinli olmaya balad. Orduyu ynetme sras kendisine geldii gnlerde, Paulus'un o gn yaplmas gereken harekatlarla ilgili sylediklerini de dinlemeyi ihmal etmedi. Paulus, sayca stn olmann getirdii avantajn farkndayd. Yapmalar gereken i,



6

Hannibal'i ektikleri yerde sayca stn olan ordularnn olaylarn akn belirleyebilecek bir konumda olmalar, bir terslik annda geri ekilebilecek gvenli alanlar bulunmas ve Hannibal'in her hareketine karlk verebilecekleri bir mevkiyi tutmalaryd. Ama Romallar Hannibal'in yapt hareketi beklemiyorlard; Hannibal arkalarndan dolaarak bir gece seferi balatt. Cannae ehri yaknlarndaki bir erzak deposuna saldrd. Depoyu ele geirdikten sonra yaknlardaki bir nehri geerek nehre arkalarn verdiler. Varro'nun komutasndaki gne rastlayacak bir ekilde harekatlarm ayarladlar. Her ey ok iyi planlanmt. Depoyu kaybetmeleri Romallarn gururunu ok yaralamt. Bir kumanda hatas olarak da deerlendirilebilirdi. Paulus'un grev yapt gn ve gece gerekleen bir hatayd bu. Varro, Kartacallarn pozisyonunu fark edince birdenbire saldrgan bir cesarete kapld. Hannibal tam da istedii yerdeydi, gururlu Kartacallarn bu noktada ok byk bir hata yaptklarn dnyordu. Savunmas bir yklsa, ordusunun geri ekilecek hibir yeri yoktu. Ya nehre dp boulacaklard ya da kltan geirileceklerdi. Varro tm ordunun saldrya hazrlanmasn emretti. Paulus bu durum karsnda dehete dt. Temkinli davranmas iin Varro'yu uyard. Hannibal aptal bir kumandan deildi. Deponun ele geirilmesi gururlarn incitmek iin zel olarak gerekletirilmiti. Hannibal'in setii pozisyon bile ne kadar kolay yem olabileceklerini dndrtmek amacyla seilmemi miydi? Kesinlikle bunun aksi doru olmalyd. Hannibal, Romallarn kendisine saldrmalarn istiyordu. Birdenbire farkl bir tuzakla karlarna kacak ve sava kazanacakt. Varro, Paulus'un sylediklerinin hibirini dinlemedi. Paulus'u fazla ihtiyatl davranan yal bir adam diye umursamad. Bu, saldrgan, cesaretli bir askerin iiydi, her aacn arkasnda canavarlar gren, havadan nem kapan birinin ii deildi. Ayrca Varro, bugn ynetme srasnn kendisinde olduunu hatrlatt ve gnn komutu 'ileri'ydi. Belki de Paulus onu orackta ldrmeliydi. Ama Romallar kanunlara sayglydlar. O gnk konsl dahi de olsa, aptal da olsa, yasalar o anda gc elinde tutann yanndayd. Bylece Varro ordusuyla saldrya geti. lk birka saatte her ey ok iyi gidiyor gibi gzkyordu. Kartacallarn savunmas Roma saldrsnn arl altnda kyormu gibiydi. Romallar onlar sonunda nehre doru ekilmek zorunda braktklarnda, Hannibal'in ordusu bir yay eklini almt. Savan kontroln elinde tutmaya devam eden Hannibal'in ordusunun asl gc her iki taraftaki kanatlaryd. Varro, tm birliklerine saldr emrini verdi, bylece ortalk karnca gibi kaynaan bir kalabalkla doldu. Sayca stnlklerine gvenerek merkeze doru yklenmeye baladlar. Tam o srada Hannibal o zaman kadar pek bir eye katlmam olan yanlardaki birliklerine saldr emrini verdi. Romallar ieriye doru dnerken Kartacallarn gl svarileri Roma askerlerinin arkasna geip bir anda arpmann akn deitirdiler. Ksa bir sre iinde Roma ordusunun etraf sarlm ve her taraftan hcuma maruz kalmlard.



7

Panik ba gsterdi. Koskoca ordu tuzaa dm, korkmu bir kalabala dnd. Binlercesi kendi arkadalar tarafndan ldrld, ya ayaklar altnda inenerek ezildiler, ya da kendi canlarn kurtarmak iin ilerlemeye alrlarken kl darbeleriyle para para oldular. Gn sonunda neredeyse yetmi bin Romal lm ya da esir alnmt. Kumanday ikiye blme fikri Roma ordusunun kt sonu olmutu. Ama btn bunlara ramen her eyin sorumlusu kamay baard. Varro ve birka arkada tuzaktan kmay baardlar ve Roma'ya katlar. Dndklerinde hepsi yaptklar hatadan dolay srgn edildiler. Paulus'a gelince... verdii iyi fikirlerin ona salad tek ey Cannae'de rahat bir mezar oldu. Sava, on drt sene daha devam edecekti.



8

DENGE OLUTURALIM DERKEN Tirana lm, Yaasn Yeni mparator

10, Roma Jul Sezar'n ynetimi altndaki Roma sava ganimetleriyle glenmi ve zenginlemi bir imparatorluun merkeziydi, yzyllarca nce Roma'nn soylu ailelerinin yaadklar ve hatta zerinde tarm yaptklar topraklar, imdi zengin Romal senatrler kle altrarak iletiyorlard. mparatorluun zgr vatandalar yoksullayordu. Ne iftlikleri onlarn verimli topraklaryla, ne de gleri kle fabrikalarnn retimiyle boy lebilecek durumdayd. Roma ehrinde yaayanlarn says birka bin kiiden iki milyonun stne kmt. Bu kadar insan beslemek imdiden hazineye ve tccar denizcilere zor geliyordu. ehir halkn beslemek iin gereken tahl, Msr' ve bugn Balkanlar diye bilinen Romallarn Panoria adn verdikleri blgeyi fethetmelerinin nemli bir nedeniydi. Her iki blgede de tahl bol miktarda vard. Nfusu artan, a Roma kendisini ynetenlerden ok ey bekliyordu. Btn hkmetlerde olduu gibi brokrasi kendi kendine varolmaya balamt. Rvet yeme toplumun her kesiminde alm ban gidiyordu. Genellikle rvet, alnmamasn kontrol etmekle grevli zengin senatr aileleri tarafndan destekleniyor ve korunuyordu. Lejyonlar az sayda talyan, daha ok da yeni fethedilmi lkelerin vatandalarnn egemenliindeydi. Ortalkta huzursuzluk hakimdi; itfaiyecilik bile bir sorundu. Roma genellikle birka katl tahta evlerden oluan bir ehirdi. tfaiyecilik, ehir iin ok nemliydi. Ama ayn hkmet gibi, o da rm bir kurum haline gelmiti. Geni alanlar fahi fiyatlarla zel irketlere ruhsatlanmt. Bunlar da karlnda, bir yangn ktnda evlerini kurtarmak ya da korumaya almak iin her bir ev sahibiyle anlamaya baladlar. ounlukla bu irketler ev tam yanarken geliyorlar ve yangn sndrmeye alrken ek bir para talep ediyorlard. Politikaclar da intizamsz ve kuralsz ortamda siyasi katillere dnmlerdi. zel eteleri, hizipler ellerinde tutuyorlard. Hatta ordu bile bamsz hareket ediyordu. Senato, orduyu kontrol altnda tutmak iin oktan bir yasa koymutu. Buna gre hibir kumandan, senatonun izni olmadan Rubicon nehrini aarak ordusunu bakente yaklatramayacakt... ki hibir zaman da byle bir izin verilmedi. Birka general Roma'ya girecekleri tehdidinde bulundular; hatta bir tanesi ordusunu yasal snr olan Rubicon nehrinin ilerisine geirdi. Bu general, Roma'nn ounluunu oluturan pleplerin desteini alm Jul Sezar'd. Ama Lepidus gibi dier liderlerin kendi lejyonlar vard. Mesela Crassus'un emrinde imparatorluun zenginliinin byk blmn ellerinde bulunduran bir grup adam bulunuyordu.



9

nde gelen liderler haricinde, politikaclara yaplan suikastlar ok artmt. Bir zamanlar son sz syleme yetkisine sahip olan Senato hzla g kaybediyordu. Zengin ailelerin ve nemli ilerin banda olan senatrlerin bir karar vermeleri gerekiyordu. Daha fazla demokrasi halk tarafndan kontrol edilmek demekti. Pleplerin zengin elit zararna kendi artlarn iyiletirmek iin hareket etmeleri nlenemezdi. Dier yandan, Sezar gibi liderlerde gl bir temel, zenginlik ve halk ynetmek iin gerekli yetenek vard. Bu, btn yetkilerin bu liderlerden birine verilmesi demekti. Bu dei toku sayesinde huzur gelecek, bu da zenginlerin mali ve sosyal pozisyonlarn salama alacakt. Ya da Senato, birok yesinin nerdii gibi, geleneklerin yannda yer alabilir ve imparatorluun kontroln elinde tutmaya alabilirdi. Ama varolan durum Senato'nun halktan hi destek almadn ve atan gler tarafndan yaknda bir kenara atlacan gsteriyordu. Bylece senatrler bir araya geldiler ve en az kar kmay getirecek olan zmde karar kldlar. Jul Sezar zaten birinci konsld, eit konumda olanlar arasnda en nde oland. Zengin ve soylu bir aileden geliyordu, kendi ordusu vard ve gemite Galya savalarnda gcn kantlamt. Eer Senato imparatorluu ynetmek iin gl birisini seecekse en uygunu oydu. Jul Sezar'n baa gemesi ve huzur ortam yaratmas her eylerini kaybetmelerinden daha iyiydi. Jul Sezar'n hayat boyu birinci konsl seilmesinin, en azndan kendileri iin bar ve refah salayacan dnyorlard. Bylece, Roma'nn soylu aileleri, bir kriz srasnda deil de, bar zamannda bir diktatrn baa gemesi iin oy verdiler. Jul Sezar bunun nasl bir balang olacan biliyordu. Bu nedenle kez, Roma sisteminin esasn oluturan kurallar deitirmek istemiyormu izlenimini brakarak kendisine yaplan teklifi reddetti. Aslnda bu mevkiye gelmek iin ne kadar ura vermiti. Sonunda kabul etti ve Senatodaki herkes rahat bir nefes ald. Sadece birka geleneki tm sisteme ihanet edildiini dnyordu. Bu adamlar 1776'da Amerika Birleik Devletleri'nde Sam Adams'n ve Kurucu Atalarn yapt gibi btn Romallarn haklarndan ve Senatonun kutsal ynetme yetkisinden bahsettiler ve yaplacaklar kendi balarna yapmaya karar verdiler. Tarihi kaynaklara gre Sezar' uyaran herhangi bir kehanet yoktu. Gnlerden 15 Mart't, kaytsz artsz kabul edilmesi gereken yasa taslaklaryla birlikte Senato Salonu'na doru ilerledi. Ksa bir zamanda Jul Sezar Roma mparatorluu'nun her yerinde mutlak gce sahip olmutu. Sonraki birka yl boyunca da Pompeius ve dier askeri tehdit oluturan rakiplerini tasfiye etti. Bar ve huzur ksa bir sreliine geri geldi ama rnek oluturan bir Senato'nun ortadan kalkmasna ve Roma mparatorluk Sistemi'nin kurulmasna mal oldu. Bundan sonrasnda gerekleenler ise iyi kaydedildi ve Shakespeare'in yazd oyunla lmszleti. Gelenekiler, sorumluluklarn tekrar stlenmesi iin Senato'ya gzda vermek ve Sezar'n baa gemesinin verdii zararlar telafi etmek zere Birinci Konsl ldrdler. yleyse yaplmas gereken ve en iyi olduu dnlen iki karar vard ortada; birincisi, Jul Sezar' hayat boyu diktatr olarak atamak, ikincisi de Konsln



10

hayatna son vererek bu karar tersine evirmekti. Birinci kararn baarl olabilmesi iin Sezar dmanlarn yenmeli ve gcn pekitirmeliydi. Bunun sonucunda lejyonlar arasnda tarihte o zamana kadar grlmemi apta bir dizi sava oldu. Sezar ldrldnde, dzeni salamak iin glerini devrettikleri dier liderlere dnmekten baka are kalmad Senato asndan. Sezar'n lmnden sonraki birka yl hemen bir i sava ortam egemen oldu. nce er liderden oluan iki grup birbirleriyle savat. Augustus, Anthonius ve Crassus dierlerini yendikten sonra bu sefer birbirleriyle savamaya baladlar. Heba edilen insan says ve maddi hasar inanlmaz boyuttayd. Dier lider de birbirleriyle savaa baladklarnda i sava daha da derinleti. Sonunda Augustus Caesar galip geldi ve sonraki bir yzyl boyunca bar hkm srd. Tabii ki imparatorluk da bir kiinin keyfi ynetimine kald. Ama i savalarn sonuna doru Roma artk yaylmac politika izleyen bir imparatorluk olmaktan kmt. Birbiri ardna elde ettikleri zaferler de gemite kalmt. Zamanla daha az yetenekli imparatorlar baa gemeye balad. Sonraki iki yzyl boyunca deien koullara bal olarak imparatorlar da deiiyordu. Ynetim sistemi iinde hibir denge kalmamt. Senato nemini kaybetti ve sadece bir paravan olmaya balad. Ksa bir denge dnemi iin imparatorluk diktatrlk ynetimine dnm ve hatta Caligula gibi bir deli imparatorun eline gemiti. ou kii tarafndan sevilmeyen Brts ve suikast grubu Senato adna yaptklar suikastlaryla ileri daha da iinden klmaz hale getirmeyi baarmlard. Be yzyl sonraki klerine kadar, imparatorlardan hibiri ne dzenli olarak Senato'ya bavurma, ne de tavsiyelerine uyma ihtiyac hissetti. Belki de Caligula, bir zamanlarn gl kurumuna atn tayin ederek en iyi aklamay yapm oldu. Ama Sezar'n seimi, hatta ldrl bile o zamanlar ok doru bir fikir gibi gzkmt.



11

KIZ KARDEN GNAHLARININ AIR BEDEL Koskoca Bir Ktann Kiisel Nedenle Kayb

S 1001 11. yzyl Viking halklarnn en gl olduu dnemdi. Kanunlar ok iyi dzenlenmi, vahetleriyle nlenmilerdi. Yneticileri dnyann en zengin ve en gllerindendi. Bizans mparatorluu'nun gurur duyduu eylerden biri, mparator Varangian'n muhafzlarnn tamamen Rusya'dan ve skandinavya'dan gelme Vikinglerden olumasyd. Vikingler gemileriyle Dublin'den Kiev'e kadar yelken aarlard. Ama artc bir ekilde, Amerika ktasna yerlemediler. Hem de Avrupallar arasnda yerleme olanana ilk onlar sahip olmuken... Vikinglerin toprak hrslar, neredeyse altna duyduklar kadard. Nova Scotia kylarndaki yemyeil 'Vinland' harika bir dl olacakt onlar iin. Ayrca Vikinglerin yerletii zlanda'dan ve Grnland'dan daha iyi bir iklimi vard. Topra verimsiz, havann hep kasvetli olduu anavatanlar Norve'ten de iyiydi. Yerlilerin kar koymas yerlemelerine bir engel tekil etmedi. Amerika'ya yerleen Avrupal gmenlerin yerlilere kar sahip olduklar tfek gibi teknolojik stnlkleri olmasa da zrhlar ve elik silahlar yetmiti. Hem de pek uzak deildi. Grnland'dan Amerika kysna gitmek, Norve'ten zlanda'ya ya da zlanda'dan Grnland'a gitmenin yars kadard. Bugn bile Nova Scotia'da durursanz, ufukta yksek Grnland zirvelerinin glgesini grebilirsiniz. yleyse Avrupa'nn en yaylmac, en dinamik insanlarndan olan Vikingler yamaya bylesine hazr bu ktay neden tercih etmediler? Bunun yant, Viking tarihinin en nl iki adamnn karanlk gemilerinde yatyor. Birisi Kzl Eric, ya da nam- dier Kanl Eric; dieri de oullarndan Leif Ericson'du. Vikingler, tecavz ve apulculukta kt bir ne sahip olsalar da, Kzl Eric onlar iin bile ok vahiydi. Norve'te ufak bir kavga sonucunda silahsz bir komusunu ldrd iin nce Norve'ten zlanda'ya srgne gnderildi. Orada olu Leif dodu. zlanda'ya yerletikten sonra yeni bir kavgaya tututu ve orada uzun sredir yaayanlardan birini ldrd. O sralar onu srgne gnderecek baka bir yer olmad iin, Eric'e birka komusunun olduu zlanda'nn bat kesimine yerlemesi emredildi. Bu da bir ie yaramad. 982 ylnda Eric yeniden kavga sonucunda birisini ldrmesiyle 'Kanl' lakabyla anlmaya balad. Bylece Eric zlanda'dan da uzaklatrld. Ama katil ayn zamanda insanlar etkilemesini de biliyordu. Etrafna bir grup memnuniyetsiz, sklm Viking'i toplad. Uzun yola dayanakl gemiler ina ettiler ve batya doru yelken atlar. Eric ve arkadalar, kara grene kadar be yz mil yol aldlar. Eric, yeil lke anlamna gelen Grnland adn, buzla kapl blgeye yeni insan ekmek iin koymutu. Eric ve arkadalar zlanda'ya geri dndler ve orada bir koloni



12

kurmak zere birka yz Vikingli aileyi ikna ettiler. Hava kt, toprak kayalk olmasna ramen burada yaayan baka kimsenin olmamas her eyi katlanlr klyordu. Bylece Eric'in bilfiil komutas altnda belki de be yz kiiden oluan bir koloni Grnland'e yerleti. 1001 ylnda, o zamanlar btn Vikingleri eken gezi tutkusu Eric'in olu Leif in de kanna girdi. Ama gitmek iin kesin bir hedef belirlemiti. eitli belirtilere ve sylenenlere gre daha batda baka bir ada daha vard. Babas hala Grnland'n yneticisiydi ve bu da Leif'in gemisine adam toplayarak, bu aday kefetmek zere yelken amasna olanak verdi. artc bir ekilde ksa sren bir yolculuktan sonra Nova Scotia'nn kysna vardlar. Babas gibi, Leif de iyi bir ismin insanlar ekeceini bildiinden buraya Vinland adn verdi. Vinland'n anlamnn zmle pek bir ilgisi yoktu, doru tercmesi "bereketli" ya da "dostane" lke olabilir. Sonra, artk bin be yz kiilik kalabalk bir toplulua sahip Grnland'a dnd. Babas gibi o da Vinland'n kefini duyurmak, yerleecek insan ekmek ve babasnn Grnland'da yaptklarn yapmak istiyordu. Ama kader buna izin vermedi. Kzl Eric tahtn Leif'e brakarak ld. Anladmz kadaryla Grnland' iyi ynetmi ve liderlii zamannda koloni genilemiti. Ama Leif, ynetiminin ilk birka ylnda lkesiyle ilgilenmekten Vinland'a hi vakit ayramad. Bu yzden Vinland'la ilgilenme grevini kz kardei, Freydis'e verdi. Freydis'in aratrma gezileri sonucunda ilk kez Vikingler ve Amerika yerlileri birbirleriyle karlam oldu. Vikingler ta ev yapmaya baladklarnda kalmaya karar verdikleri anlalnca, yerliler evrelerinde kk bir kontrol halkas oluturdular. Bir araya geldiler ve elli kadar Vikingi gemisini geri pskrttler. Vikingler kaybetmi olsa da Freydis bu kaybedilen atmada bile bir kahraman olmutu. Geri dnp yerlilerin stne vahi bir ekilde saldrarak, gemiler gvenle yola kana kadar geri ekilmelerini salamt. Freydis, birka yl sonra daha byk bir grupla geri dnd. Bu sefer daha iyi silahlanmlard, sayca daha fazlaydlar. Ama koloninin kaderi oktan kt izilmi gibiydi. Freydis'in gemisi karaya ilk kanlardan deildi. Freydis geldiinde, sahiplenmeyi dnd eve daha nce gelen iki erkek karde ve ailelerinin yerletiini grd. Babas, Kanl Eric'in geleneini srdren Freydis bunu kabullenemedi. Her iki kardei birden ldrdnde kimse araya girme gereini duymad. Ama karlarnn ve ocuklarnn da ldrlmelerini emrettiinde kimse bunu yapmaya yanamad. fkeden deliye dnen Freydis, eline bir sava baltas ald ve bu ii de kendi halletti. O yl smrgeciler k geirmek iin Grnland'a dndler. ki ailenin katlinin duyulmamas iin aba harcand ama birileri yine de konutu. Bu, Leif'i ok zor bir duruma soktu. Kz kardei nedensiz yere, Leif'in korumakla sorumlu olduu kadnlar ve ocuklar ldrmt. Kurallara gre katili ldrtmesi gerekiyordu, ama ayn zamanda kendi kz kardeini lme gndermesi Viking kurallarn inemesi anlamna geliyordu. Sonunda, zntyle ve kendini zorlayarak Leif bir zm buldu, kz kardeini srgne gnderdi ve Vinland'a gidilmesini yasaklad.



13

Belki de, Vinland'da hi yerleim olmazsa, hafzalardan bu kt any silebileceine ve kz kardeini geri getirebileceine inanyordu. Ya da bu fiyaskodan o kadar hayal krklna uramt ki, katliamn gerekletii yerin bir daha ne adn duymak, ne de grmek istiyordu. Bylece yllar boyunca yasak srp gitti. Hatta Leif'in lmnden sonra kt hasatlar, zor klar yaanmasna ramen koloniyi batya, Kuzey Amerika'ya doru yaymamalar, bunu akllarna bile getirmediklerini gsteriyor. Bunun yerine birok kii Grnland'da kalmalarnn olanakszln anladlar ve tekrar zlanda'ya dndler. Birka kalmaya devam etti, ama iki yz elli yl sonra Grnland, tekrar kta Avrupasndan kimsenin olmad bir yere dnd. Bu arada btn bu yllar srasnda, sadece ailede bir katil olduu iin Leif'in Vinland'a koyduu yasak sayg grd. Sonu olarak, dnemin en dinamik rk Kuzey Amerika'y igal etme ansn karm oldu. Eer Eric'in olu, kz kardeinin gzden drd topraklara gitmeyi yasaklamasayd, bugn dnya ne kadar farkl olurdu? Ama o zaman, yaplacak en iyi ey gibi grnmt.



14

DEALST BR SAVATAN DAHA KT BR EY YOKTUR Ortadou'ya Yaplan Hal Seferleri

Kuds, 1095

Her ey ideallerin en asiliyle, szde barbar kafirlerin elinde olan kutsal topraklar kurtarmak arzusuyla balad. Bununla da bin yl sren savalar ve bugne kadar artan bir iddetle gelen ve tehdit eden, her an patlamaya hazr bir bomba ortaya kt. Ama bu idealizmin arkasnda daha pratik ve ticari sebepler vard. Avrupa'dan her yl binlerce turist blgeyi ziyaret etmeye gidiyor ve ticareti canlandryorlard. Avrupallara ilaveten, yedinci yzylda Bizans mparatorluu'ndan Kutsal Topraklar alan Araplar da blgeyi ayn ekilde kutsal sayyorlar, Kuds' Mekke ve Medine'den sonra nc kutsal ehir kabul ediyorlard. 11. yzylda daha dindar bir gre sahip olan Seluklu Trkleri blgeye geldiinde iler biraz kzmaya balad. Artk, ara sra turistlerin saldrya urad oluyor, yeni vergiler demek zorunda kalyorlar, katrlar karlyor ve cinayetlere kurban gidiyorlard. Elbette, Avrupa'ya bunlarn haberi geliyordu. Yaplan hakszlklar anlatla anlatla abartl boyutlara varyordu. Ama ayn ekilde bir gemi dolusu Mslman on birinci yzyl Paris'ine ya da Londra'sna gelmi olsayd, balarna neler geleceini ancak Allah bilir. Konstantinopolis ehrinin kar karya kald tehlike, endieyi daha da artrd. Seluklularn Kuds' almasndan bir sene nce, 1071'de Bizans ordusu Malazgirt Sava'nda ar bir yenilgiye uramt. Sonraki yirmi sene boyunca Trkler Anadolu'nun ilerine doru ilerlemilerdi. yle ki artk Konstantinopolis bile gl bir saldr karsnda teslim olacak gibiydi. Bizans imparatorlar, zellikle papaya mektup yazarak Bat'ya acil yardm arlarnda bulunmaya baladlar. Katolik kilisesi ve Bizans mparatorlar arasndaki iliki yzyllardr gergindi. Aralarndaki en nemli anlamazlk imparatorun papann stnln kabul etmemesiydi. Yaklaan Seluklu tehlikesiyle imparator keye skt ve papayla anlamay kabul etti. Ayrca, eer Konstantinopolis derse Avrupa'nn kaplarnn alacan ve yaknda Orta Avrupa'nn sava alanna dneceim syleyerek ikna etti. Sonunda, Papa II. Urban, tabii baka nedenlerin de etkisiyle 1095'de harekete geti. Bizansllarn ne srd gibi, ehrin Avrupa savunmasnda bir n cephe olmasnn ne denli nemli olduunu anlad. Ayrca ortalkta bota gezen ok fazla zrhl valye vard ve sadece iddet kullanmay biliyorlard. 11. yzyl Avrupa'snda ba gsteren sknt, baz alardan gnmzn kentlerinin bana bela olan silahl etelerin durumuna benziyor, silahsz birok kii arada kalyordu. Katliamn nne geemeyen papann aklna bir zm yolu geldi. Madem birbirlerini ldrmelerini engelleyemiyordu, belki de onlar kafirlerin stne



15

salmak daha akllca bir fikirdi. Hristiyan olmayanlar Tanr adna ldrmek gnah deildi, saldrgan enerjilerini kullanabilirlerdi ve bu arada daha da nemlisi iddet baka bir yerde olurdu. Sonunda, Kutsal Topraklar kurtarmann ok iyi olacana ve Tanrnn zaferine hizmet edeceine karar kld. Bylece, II. Urban 1095'de yapt ateli bir konumayla Kutsal Topraklar kurtarmak iin Kutsal Sava ilan ettiini aklad ve o zamana kadar tahmin edilemeyecek byklkteki saldrgan bir kitleyi serbest brakt. 11. yzylda lojistik destek salamadaki en byk sknt insan toplamak olduundan Urban, hal seferinin, profesyonel askerlerin yardmyla iyi dzenlemi, yirmi, otuz binden fazla olmayan kk bir ordudan oluacan sanyordu. Maalesef birka ay ierisinde Kei Peter'in ynetiminde neredeyse yz bin kadar kyl kendi Halk Hal Birlii'yle yola kt. Peter, kulland dz bir mantkla hayli ikna ediciydi; Tanr'nn basit insanlar sevdii iin, Kutsal Topraklar kurtarma onurunu de kesinlikle onlara bahedeceini anlatyordu. Bu gruh Macaristan'a girdii zaman bir ksm oktan alktan krlmaya, dier ksm da apulculua balamt. Konstantinopolis'e geldiklerinde imparator, hi bekletmeden kylleri hemen Anadolu'ya gnderdi. Orada kendilerini beklemekte olan Trkler tarafndan da hemen kltan geirildiler. lk hal seferi 1097'de Konstantinopolis'e geldiinde ok korkmu imparator Alexius'la karlatlar. Yz bini aan saylar ne bir dzenlemeyi, ne de yiyecek salamay mmkn klyordu. mparator, kendisine sadakat yemini edecek ve esas amac dorultusunda, yani Anadolu'yu geri almak iin savaacak kk, profesyonel bir birlik istemiti. Kutsal Topraklar her zaman sadece ideal bir ama olmu, ama bunun baarlabileceine kimse inanmamt. imdiyse on binlerce kavgac, disiplinsiz valyeyle, serflerle ve kibirli prenslerle kar karya kalmt. Bunlarn ou da daha birka sene nce Bizansllara kar savamlard. Bu kalabaln eline frsat geerse kendi tacn bandan alacaklarndan korkan imparator, ehrin kaplarn kapattrd. Hallar da Bizansllardan hi holanmyorlar ve gl olmalarndan nefret ediyorlard. Bu kadar yolu, sadece bir imparatorun kiisel karlar uruna savamak iin gelmemilerdi. Kutsal Topraklar almak, bylece btn gnahlarn affettirmek ve bu uurda lp ehit olurlarsa cennete kesin bir gidi bileti elde etmek istiyorlard. Bizansllar bu yeni orduyu beslerken skntl bir zaman gemeye balad. Hal askerleri bir ekilde kar salamann yollarn hzlandrmay dnmeye baladlar. Yksek amalar yava yava arka planda yerini alyordu. Sefer szm ona Bizansllarn ynetiminde bir sonraki bahar balad. Sonraki iki sene ok kanl geti. klim ve blge Fransz, Alman ve ngiliz askerlerine tamamen yabanc olduundan byk skntlar ekildi. Yakc scaktan ve savalardan adamlarn en azndan te ikisi yolda ld. Sonunda, neredeyse sene sonra hedeflerine, Bar Prensinin Kutsal ehri olan Kuds'e vardlar. atma balad, surlarda gedikler ald. Bylece tarihin en kt ve en kanl katliamlarndan biri, ehirdeki hemen hemen herkesin kltan geirilmesiyle gerekleti. Saldrganlar ruhlarnn ebedi kurtulula korunduuna



16

inandklarndan kentin yarsndan fazlasnn Yahudi ve Hristiyan olmas onlar pek etkilemedi. Bylece Birinci Hal Seferi sona erdi. arpmalarn devam etmesine ramen seksen yl boyunca Kutsal Topraklar Hal eyaletlerine blnd. Papann planyla aslnda Kutsal Topraklar kurtarlmt, ama bu uurda yz binlerce insan canndan olmutu. Ama bu arada durum giderek ktleiyordu. Tarihiler olaylar belli gruplarda snflandrmay sevdiklerinden daha sonra kitaplarda kinci Hal Seferini, nc Hal Seferini okuruz. Halbuki hepsi birbiriyle balantl bir srecin parasdr. Blgeye, iki yzyldan fazla bir sre Hal Seferleri yapld. Bazlar gerek dini duygularla, bazlar da gnahlarnn affolunmas iin gidiyordu. Ama byk bir ksmn ilgilendiren, toprak ya da elde edecekleri ganimetlerdi. 12. yzyl boyunca Fransa'dan, hatta Norve'ten ve Danimarka'dan bile hallar geldi. skandinavya'dan gelenlerin ou Kuds'e varabilmek iin Rusya byklnde yol kat ettiler. Art arda sren saldrlarn en nls, efsanevi Aslan Yrekli Riar'n yrtt nc Hal Seferi'ydi. nc Hal Seferi, gerekten de akla yatkn bir sebeple balad. 1187'de, kendi Mslman Hal Seferi'ni yapan Selahaddin Kuds' Hristiyanlarn elinden geri almt. Batl glere yaplan bu hakaret karsnda ngiltere, Fransa ve Kutsal Roma mparatorluu krallar, eski anlamazlklarn bir kenara brakarak kutsal seferde bir araya geldiler. Riar alt yldan fazla savat. Savunma o kadar kuvvetli ve akllcayd ki, ancak bir kere Kuds yaknlarna gelebildiler. Sonunda en iyi eyi yaparak bir bar anlamasnda karar kldlar. Anlamaya gre, Batl turistler Kutsal ehir'i ziyaret edebileceklerdi. Riar lkesine geri dnerken yolda bir dman tarafndan pusuya drld. Aslnda ngilizler, Riar' karana teekkr bile edebilirlerdi. nk efsanevi olmasnn bir nedeni de tahta ktndan beri ngiltere'ye ayak basmamasyd. ngiltere onun iin dipsiz bir para kuyusu ve asil amalarn gerekletirmek iin adam yollayan bir yerdi. Sonunda lke iflas etti ve kendisi iin istenilen fidyeyle daha byk bir maddi sorun yaratt. in en garibi, John kardeini kurtarmaya alrken lkenin kt bir durumda olmasnn tm suu onun omuzlarna ykleniyordu. Riar lkesine dndnde, yeni bir ordu hazrlklarna girierek lkeyi daha da fazla borca soktu. Sonra da eski mttefiki Fransa'ya saldrd ve ksa bir sre iinde orada ldrld. John, hkmdarl boyunca yaplan zarar onarmakla urat ve daha da kt bir ne sahip oldu. Hal Seferleri hala devam ediyordu. Bir sonraki yzylda bir dzineden fazla sefer dzenlendi; bunlarn arasnda en ykc olan Drdnc Hal Seferi'dir. Fransa'dan yola kan ordu Venedik'te ulam arac ararken yine tarihte grlmemi bir "iyi fikir" bulundu. Diplomatik zekalaryla nl Venedikliler, Franszlar Kutsal Topraklara gtrmeden nce kendi karlar iin Zara'y (bugnk Zadar) Macaristan'dan geri almak iin cretli asker olarak kiralamak istediler.



17

Franszlar bu anlamay kabul ettiler. Zara geri alnd ve yama edildi. Bunun sonucunda Papa tm orduyu aforoz etti. Ondan sonra her ey ktye gitmeye balad. Venedikliler, kiralk ordularna imdi de Bizans'taki zenginlikleri anlatmaya baladlar. Bizans mparatoru'nun tahttan indirilen bir akrabasna yardm etmek amacnn arkasna snan Hallar Konstantinopolis'e girdiler. ehri yakp yktlar, yamaladlar ve nfusun hatr saylr bir blmn katlettiler. Sonra da tahta kukla bir imparator oturttular. Hallarn esas amac olan Konstantinopolis'i Trklere kar korumak tamamen braklmt ve bu hain saldrnn Avrupa'ya da zarar ok byk oldu. Sonunda, eski Bizans mparatorluu ailesi yava yava bu kadim ehrin tahtna tekrar geti, ama artk eski g ve prltnn sadece glgesi vard. mparatorluun k ise batakilerin o andan itibaren taknd tutum yznden hzland. Drdnc hal ordusu savatan elde ettikleriyle geri dnd. On yl sonra papa tekrar denedi. Bu ordu Msr'da bir saldr ss oluturmaya alt. Bu, srad bir pland ve sonunda Nil deltasnn salgn hastalklarla dolu ortamnda gereklemesi mmkn olmad. Ama yine de aba gsterildi. 1260'larda blge Mool istilasna uradnda sava olarak yetitirilen klelerden gelen bir hanedan, Memlkler Msr' ynetiyordu. Kendi aralarndaki anlamazlklar yznden hallarla ibirlii yapma eilimindeydiler. ki taraf da yaknda oraya ulamas beklenen Moollara kar hallarla birlemek istiyordu. Ancak buna gerek kalmad nk Moollar Kuds' getikten sonra geri ekildiler. En korkun hal seferlerinden biri ocuklarn katld hal seferiydi. Avrupa'nn ortaadaki ehirleri yetim ve ksz ocuklarla doluydu. Baz insanlar, yetikinlerin yapamadklarn, ocuklarn yapacaklarna inanyordu. nk gnahsz olduklar iin, kutsal topraklara ilerlerken tanr onlar koruyacakt. Binlerce Avrupal ocuk yollara dkld. Yol boyunca hayatta kalmak iin de dileniyor ve hrszlk yapyorlard. Kilise ocuklar vazgeirmek iin aba gsterdiyse de masum bir ekilde kendilerini ortaya atmalarna hibir ey engel olamad. talya kylarna ulaan ocuklar topland ve liderler gemi sahipleriyle ocuklar kutsal topraklara gtrmeleri iin anlat. Ama bu ocuklarn hepsi gemilere yklenip Kuzey Afrika'ya gtrld. Orada da kle olarak satld. Hal seferlerinden birinde ise Fransa'nn dna bile klamad. Fransz kral papayla ibirlii yapp lkenin gneyinde yaayan Albigenlere kar bir kutsal sava ilan etti. Kuzeyde yaayan binlerce Fransz asilzadesi de bu savaa katld. Oluturulan g Provence blgesine girdi ve Albigen olanlar da olmayanlar da ldrd ve topraklarn ellerinden ald. Hal ruhu sonunda 14. yzylda, Kuds'n Memlk ve Osmanl saldrlarna kar koyamayp dmesiyle son buldu, yzyl savalar, talyan ehir devletlerinin anlamazlklar ve Byk Salgn Hal Seferlerini bitirdi. Sonu korkuntu. Bizans mparatorluu darmadan oldu. Yz binlerce insan ld ve Mslmanlar Avrupallar mutlaka pskrtlmesi gereken igalciler olarak grmeyi rendi. Sava ve zgrlemenin ardndaki olumlu fikirler her zamanki



18

gibi hrsa, idealizm lgnlna, dinsel bir nefrete; zalim ve uzun bir acya dnt.



19

AVRUPA ANTAKYA'DA BLND mparator Alexius ve Antiokya (Antakya) Kuatmas

1097, Bizans mparatorluu Avrupa'da hem politik, hem de dinsel olarak bir g blnmesi yaanyordu. Dokuz yz yllk tarihinde Roma mparatorluu'nun dousu ve bats arasndaki fark ok belirgindi ve ayrlmas doald. O zamanlar Bat'da Bizans mparatorluu pek nemli grlmyordu. Asillerin ve batakilerin gnlk yaamlar ise merak ediliyordu. znik Konslnn ald kararlar bile Hristiyanlarn karlarndan daha az nemliydi. Hkmetler blnm olsa bile Byk Roma mparatorluu'ndaki yerlerini hatrlyorlard. Bu yle gl bir imajd ki, bin yl sonra bile Avusturya monarisi kskanln srdrecekti. Yunanca konuan ve kendilerine Rhomaio, imparatorluklarna Romania diyen vatandalar da vard. Avrupa'y blen din deildi, Konstantinopol'de tahta kan imparator Alexius'du. slam ordular Suriye'yi ve Balkanlarn ounu fethettiinde Bizans'n vergi geliri de hayli dt. Sonu olarak imparator gelirlerini artrmann yollarn arad. Birok abasndan biri de Roma'daki Papa'y yardma armak oldu. Uydurulan bahane de kutsal topraklar zgrletirmekti. Papa'nn ise bir sorunu vard. Pek ok isiz asker etrafta ba bo dolanyordu. Alexius'dan yardm isteyen bir mektup alnca, Tanr'nn iki soruna birden bir zm gnderdiine inand. Papa Urban kutsal topraklar kurtarmak iin yaplacak bir hal seferi iin arda bulunmaya balad. siz ve sabrsz askerler, topraktan yeterince kazanamayan iftiler ve onur kazanmak isteyen soylular ya da evlerinde sklanlar sz verilen cennet mekanlarn kazanmak iin orduya katld. Alexius birka bin adam beklerken binlerce valye ve askerin arsna yant verip Konstantinopol'e gelmekte olduunu rendi. Bu kadar ok insan kendi ehrinde barndramazd Alexius. Ayrca gelenlerin, lkesinden arta kalan elinden alma ihtimali de yksekti. Gelenlerin ounun burnu byk, iddet dkn ve ayn zamanda cahil olmas da durumu zorlatryordu. Zaten bir yzyl sonra bu korkulan da gerekleecekti. Konstantinopol Osmanl Trklerine getiinde nfus yzde altm azalm olacakt. Bizans mparatoru bir zm buldu. Hal ordusu ulatnda askerler ona ballk yemini etmeden kimseyi ieri almayacan aklad. Bu ayn zamanda fethettikleri topraklarn da ona ait olmas anlamna geliyordu. Bu, iyi gzeldi de, ballk ilan edilen lordun da sorumluluklar vardr. En nemlisi de yardm ve koruma salamalyd. Bat krallklarnda bu ou zaman yakalanan bir valye iin gerekli fidyeyi deyip onu kurtarmak anlamna gelirdi. Bu, btn valyelerin hatta dmanlarn bile birbirini tand kk Bat krallklarnda uygulanan bir yntemdi. Ama Alexius, gten dm olsa da byk bir imparatorluun bandayd. Byk bir ihtimalle o zamanlarda Konstantinopol'de Paris'tekinden ok insan yayordu.



20

Alexius yeni "kullarm" apar topar savaa gnderdi ve birka ay iinde bu ordu bir Seluklu Trk birliini yendi, Antiokia'y'u (Antakya) kuatt. Kuatma uzun srd, bu da Seluklulara yeni bir ordu kurmak iin zaman kazandrd. Hallar Alexius'un zamannda gnderdii erzak sayesinde kuatmay baaryla sonulandrd. Ama birka ay sonra bu kez Seluklu ordusu Antioch'u kuatt. Ancak Seluklular surlar aamad ama bir sre sonra yeni bir ordu daha oluturdular. Bat'da beklendii gibi Hallar ballk yemini ettikleri lordun gelip kendilerini kurtarmasn beklediler. Alexius'un ise sadece bir ordusu vard. Hem Konstantinopol' korumak, hem de igale kar savamak gibi iki ilevi vard ordunun. Alexius'un kullarna yardm etmesi gereken bir tanr gibi mi, yoksa lkesini korumas gereken bir imparator gibi mi davranacana karar vermesi gerekiyordu. Antioch'a ilerlerse hzl ve kaypsz bir zafer kazanmas gerekirdi, nk ordusu zarar grrse Konstantinopol' savunacak kimse kalmayacakt. Oraya kadar gidip de baaramazsa geri dn, telafisi yoktu. Trkler koruma sz verdii milyonlarca insana ulaacakt. Karar Romal stratejisine uyuyordu. Ordusu bir garanti olarak duracakt ve hallar kendi imkanlaryla brakacakt. Onlarn sadece lordu olmutu ve imparatorluu daha nce gelirdi. Hallar bunu bir ihanet olarak grd ve ok sinirlendi. Ama fke nemsiz bir tepkiydi. Bir ay sonra byk bir srpriz yaparak, hal ordusu Antioch'dan kamay baard. Bu kan ardndan moral bulan askerler baka ehirleri ele geirdiler. Alexius'a verdikleri ballk sznden Alexius'un ihaneti dolaysyla kurtulmulard. Artk kendi krallarnn emirlerine uymaya karar verdiler. Bu hallar artk kahraman olmutu. Bat Avrupa'ya dndler ve Alexius'un onursuzluundan ve iki yzllnden bahsettiler. Alexius'un korumay setii ehir sakinlerinden biri olsaydnz doru karar verdiini dnrdnz. Hallar zaten gszletii ve onlardan umut kesildii iin askeri adan da doru karar buydu. Ancak Bat dnyasnn soylularn yardma ihtiyalar olduunda yalnz brakmakla iki Avrupa'y birbirinden ayrd ve bu ayrm hala devam ediyor. Zaten abalar da bakenti kurtarmak iin yeterli olmad. Alexius'un ald bu karar yznden Bizans'n dmanlar olduu fikriyle byyen bir sonraki nesil, Konstantinopol' Hristiyan dnyasnn bir paras olarak grmedi. ehir 1453'te de Trklerin eline geti.



21

SAKALLARI YAKARSAN SONRASINI DA DNECEKSN ah Alaaddin Muhammed ve Cengiz Han

13. Yzyl Harzem mparatorluu 13. yzylda Harzem mparatorluu dnyann en zengin lkesiydi. Bugnk ran, Pakistan, Afganistan ve Orta Asya'nn byk bir blm bu imparatorluun snrlar iindeydi. ah Alaaddin Muhammed bu bykln eitli sorunlar da beraberinde getireceini biliyordu. pek Yolu nemli bir gelir kaynayd. in, Hindistan, Ortadou, Dou Rusya ve hatta Bat Avrupa'dan tccarlar ticaret merkezleri olan Merv, Buhara ve Semerkand'da bir araya geliyordu. Semerkand'n nfusunun yarm milyondan daha fazla olduu syleniyordu ki, o zamanlar Paris ve Londra'nn nfuslar ta atlasa otuz-krk bindi. Dnyann bu uzak kesinde geni zevk baheleri vard. Egzotik meyve aalar, rl rl akan emeler eliinde dnyann drt bir yanndan gelen asiller hayatn tadn karyordu. Ayn zamanda entelektel bir merkezdi bu imparatorluk. Her byk ehirde niversiteler, ktphaneler olmas ahn imparatorluunu slam dnyasnn sanat, iir ve bilgi merkezi haline getirmiti. Ayn zamanda bolluk inde olmas da buna etkendi. Bir dizi baarl sava sonucunda imparatorluk her ynde genilemi ve Fransa, Almanya, ngiltere gibi lkeler Hal Seferlerine bile ancak elli bin kiilik bir ordu gnderebilirken, Harzem mparatorluunun tm zrhl ve tam donanml be yz bin askeri vard. Hibir devlet Harzem mparatorluu'nu kzdrmaya cesaret edemiyordu. Ancak ah kt haberler almt. Pek ciddi bir ey deildi ama can skcyd. Sinek kktr ama mide bulandrr. bin kilometre kadar douda yeni bir g douyordu. Ne olduklar belli olmayan, adrlarda yaayan, gmen bir krallk. 1206 ylnda bu barbarlar, ad Krallarn Kral ya da Savan Kusursuz mparatoru anlamna gelen Cengiz Han'n ynetimi altnda topland. Cengiz Han in Seddi'nin ardna gemeyi baarm ve kuzeydeki in ehirlerini ele geirmiti. Bir Tatar hkmdar olan Kuluk, Harzem mparatorluu'na komu olan Karakitai'de (bugnk bat in) bu yeni kaana kar isyan etme cesaretini gsterdi. Btn byk hkmdarlarn yapaca gibi Harzem ah da bu isyana gizliden gizliye destek verdi. Bylece barbar devletini paralayabilecei. Eer bu Kuluk denen adam fazla glenirse desteini Cengiz Han'dan yana eviriverirdi. Ama Cengiz Han sadece yirmi bin adamdan oluan iki tmen asker gnderdiinde yolunda gitmeyen bir eyler olduuna anlamalyd. Bu adamlar Cengiz'in en iyi komutanlarndan epe'nin kumandasndayd. epe dalardaki isyan bastrmakla grevliydi ve alt yl sren bir arpma sonucunda isyan bastrd. Cengiz'in askerleri ilerlemi ve imparatorluun dou snrnn ok kk bir blgesini kontrol altna almlard. Bu igal iin mantkl bir rota deildi nk o



22

tarafta Pamir Dalar vard. Bu dalarn ykseklii zaman zaman yedi bin metreye kadar kyordu. Ticaret her zamanki gibi devam etti. Dnyann her yanndan kervanlar geliyor, vergilerini dyorlar ve ehirlerdeki teki tccarlarla alveri yapyorlard. Bu yeni hkmdarn elileri zaman zaman aha gelir, dostluk belirtisi olarak ufak tefek hediyeler verirdi. Karlnda da ayn ekilde hediyeler giderdi. Ama rahatsz edici bir eyler olmaya balamt. Barbar Moollar da kervanlarla gelmeye balamt. Kendilerine tccar diyorlard ancak sadece in'den bozulmu artk eyler getiriyorlard. ahn ajanlar durumun farkndayd ve hi holarna gitmiyordu. Bu tccarlarn aslnda ajanlar olduu ve surlarn ne kadar gl olduuyla ilgili notlar aldklar, askerlerin nerelerde durduklar ve surlarn zerinde ne kadar mancnk yer ald gibi bilgileri ele geirdikleri ortaya kt. Ayn zamanda Cengiz Han'n ordularnn ne kadar gl olduu dedikodusunu halk arasnda yayyorlar ve Harzem mparatorluu halkn korkutuyorlard. Tarih boyunca bu taktik hep kullanlmtr. Rapor hazrlamaya gelen tccarlar, rakibin savunma hattn renip bilgileri hemen geri ulatran diplomatlar ve ailelerin resimlerini kprnn, savunma birliklerinin nnde eken turistler. Bu iin trl trl yollar vardr. Bu nc snf barbarlarn gnderdikleri ajanlar yakalanp, mallarna el kondu ve apar topar dar atld. Barbarlar iin iyi bir uyar yaplmt. Aylar geti ve ah seeneklerinin neler olduuna bakt. Moollar binlerce kilometre uzaktayd ve in ile olan savalarna dalmt. Casuslarn gnderilmesine tepki gsterecek olsalar bile ordularn Sibirya'nn geni bozkrlarndan geirip ulamalar en az alt ay alrd. Harzem mparatorluu'nun snrna geldiklerinde ise karlarnda be yz bin Harzem askerini bulacaklard. ylece mide bulandran sinek ldrlm, ahn n dnyaya bir kez daha yaylm olacakt. Cengiz Han'n elileri aha ulat. Dilleri ve tarzlar slam dnyasnn elilerinin dilleri kadar kibar deildi, ancak anlalmt ki durum Cengiz'in pek houna gitmemiti. Cengiz, iyi niyetle Harzem mparatorluunun tccarlarnn kendi lkesinde ticaret yapmasna izin verirken, kendi lkesinin tccarlar Harzem ehirlerinde soyulup dar atlyordu. zr dilenmeli, tccarlarn zararlar karlanmal ve Mool kervanna kt davranan sorumlular cezalandrlmalyd. Bir ders vermenin tam zamanyd ve ah Muhammed'in bu dersi vermek iin harika bir fikri vard. Eli olarak gelen Moollarn sakallar ah ve yanndakilerin huzurunda yakld. Sakallar yanarken baya naho bir grntnn ve ayn zamanda kokunun olutuu kesindir. Baz kaynaklara gre ise sakal yakldktan sonra Mool elisi yle zensiz tra edilmi ki az daha kafas kopuyormu. Her neyse, insan, acaba ah neden byle yapt, demekten alamyor kendisini. Casuslar, Moollarn "modern" bir ordu tarafndan kolaylkla durdurulabilecek sradan barbarlar olduundan emin miydi acaba? Acaba kazanacandan emin olduu bir sava m balatmaya alyordu? Tarihte resmi bir bildirim yaplmadan savaa giriildii olmutur. ahn uygulad taktik ise Cengiz'i



23

fkelendirecek kadar aalaycyd. Yoksa ah sadece elenmek mi istemiti? Eliler ac ve aalanma iinde lk atarken ah ve beraberindekiler katla katla glmt. Ardndan da eliler kap dar edilmilerdi. Sonra frtna balad... Sen hem Mool elilerinin sakallarn yak, hem de bunun cezasz kalacan dn. Mool geleneklerine gre taraflardan birinin leceinin bildirilmesiyle sava balar. len tarafn kim olaca ise bilinmez. Yz binden biraz daha fazla askerle Cengiz Han 1219'da Harzem mparatorluu'nun kalbine doru byk bir hzla ilerledi. Birka ay iinde ahn ordusu yenilmekle kalmad, resmen telef edildi. Sonraki yl, o muhteem ehir Semerkand dt, tm nfus kltan geirildi. aha Moollarn kendisi iin bir "av partisi" dzenledii haberi geldi. ki tmen uzman asker ah ldrp Cengiz'e kafasn getirmek iin harekete gemiti. Panik halindeki ah kat. Peinde de Mool generali Subutay ynetiminde yirmi bin asker vard. Takip bin kilometre kadar srd. Sonunda Hazar Denizi'nde bir adaya kat ve korkudan sa sakal beyazlam ekilde ld sylendi. Baz tarihiler Harzem mparatorluunu ykan savan tarihin en ar sava olduunu syler. Tm nfusun yzde 75'i kltan geirilmi, btn ehirler dmdz edilmiti. Sonuta slam'n akademik kalbi artk atmayacakt. Cengiz, giritii savata ahn ordularnn peinden koarken Hint Okyanusu kylarna kadar ulat. Subutay batdaki ve kuzeydeki bilinmeyen lkelere kefe kmak iin izin istedi. 1233 ylnda geri arlana kadar Kafkaslar geecek, Rusya'nn verimli kara topraklarna ulaacak ve en sonunda Dinyeper nehrinde duracakt. Sahne elli yl sonra Moollarn Rusya ve Dou Avrupa'y ele geirmeye almalar iin uygun duruma getirilmiti. ah, birka sakal yakmann cezasn tm bir ktann yaklp yklmasyla dedi.



24

BAKASINA GVENRSEN YAYA KALIRSIN Prester John ve Son Hal Seferi

13. Yzyl Avrupas Her ey Bizans mparatorluu'nun bakenti Konstantinopol'n patrii Nestorius'un syledikleriyle balad. S 5. yzylda gelien olaylarda Nestorius, sa'nn kutsal ruh fikriyle dolu sradan bir insan olduunu ve bu nedenle Meryem'in de tanryla bir ilikisi olmadn sylyordu. Patrik, Dou Roma mparatorluu'nun dini lideri olduundan fikirlerini abucak yaymas kolayd. Bu fikir kilisenin teki patrikleri ve Dou Roma hkmdar tarafndan pek de ho karlanmad. Birka hafta iinde Nestorius grevden alnd. Bundan ylmayan Nestorius "sapkn" fikirlerini yaymaya devam etti. Bir mrit grubu olumaya balamt. natl yznden bu eski patrik ve mritleri srld. O zamanlar srgne gnderilmek, Bizans'n sz sahibi olduu topraklarn ok daha dousuna gitmek anlamna geliyordu. Nestorius ve takipileri Hindistan'a kadar gitti. sa hakkndaki fikirlerini burada da ifade ediyorlard ancak oraya ilk gelen Hristiyanlar olduklar iin bunlar anlattklar Hristiyan olmayanlard. Bir sre Nestorius'un mritleri dikkat ekti ancak Bizans mparatorluu kldke balant kaybedildi. Tm bilinen oralarda, uzaklarda douda bir yerlerde Nestorius'un takipilerinin olduuydu. 12. yzyln sonunda Avrupa tuhaf bir yer haline gelmiti. Dev imparatorluklar paralanmt ve Kiev'den Londra'ya kadar btn devletler klmt. Bu kk devletler zenginlemiti ve Kuds ile kutsal topraklar kurtarmak dnda snrlarnn tesinde olup bitenle ilgilenmiyordu. Bunun nedeni de Avrupa'nn tesindeki ticaretin nnn slam'n ykselii nedeniyle kesilmesiydi. Bu, ayn zamanda Avrupallarn cehaletle geirdii "Karanlk alar"n sonuydu. Bin yl nce Roma'da in'den gelen ipek sayesinde bol bol ipek bulunurken ipek artk bir zenginlik ve asalet iareti olmutu. Basit bir ipek ceket bile bir tarla iisinin be yllk gelirine eitti. Avrasya'nn te ikisi Marco Polo'nun kefetmesini bekleyen bir bilinmeyendi. 13. yzylda Avrupa'nn yz 5. yzyldakinden olduka farklyd, Dou dnyas ise tannmayacak hale gelmiti. slam glenmi, drt kez yaplan Hal Seferleri geici bir sreyle de olsa kutsal topraklar zgrlne kavuturmutu. Sava Mslmanlardan daha nemlisi ise in'i oktan fethetmi olan Mool mparatorluuydu. Moollar yzlerini Bat'ya dnmt. Avrupa ise kk krallklarn, birka asilin ynetimindeki disiplinsiz ordularyla Hal Seferlerine kyordu. Drt sefer Yakndou'yu ticarete at ama bu, Hristiyan dnyasnn yararna olmad. Katolik Kilisesi hala ynetimi elinde tutuyordu ve Papa Avrupa politikasnn en nemli adamyd. Gcnn ou da "Kutsal Topraklar" kafir Mslmanlardan kurtarmak iin dzenledii Hal Seferlerinden geliyordu.



25

Ama Nestorius ve takipilerinin bana gelenler Prester John efsanesinin olumasna yol at. 1122'de Roma'ya Hindistanl bir rahip ulat. Hindistan ve in'de yaayan Nesturilerin (Neter yanls Hristiyan) bir elisi olduunu sylyordu. Aslnda Hindistan'da birka bin Nesturi vard, in'de ise tek kii bile yoktu. Ama Papa'nn duymak istedikleri buydu. Mool mparatorluu'nun bymesiyle ilgili haberler ve hatta ayrntl raporlar Avrupa'ya ulayordu. Bunun iin harekete gemek isteyen Avrupallar Prester John'a yardm bahanesiyle yeni bir Hal Seferi balattlar. Bu Beinci Hal Seferiydi. Prester John gl bir askeri lider ve inanl bir Hristiyan gibi tantlyordu. John, slam dnyasnn yan banda gl bir Hristiyan krallnn bandayd. 1145'de Suriye Barahibi Papa'ya gnderdii mektupta doudaki bir Hristiyan krallnn kutsal topraklarn geri alnmasnda yardmc olmak zere bir ordu gnderdii konusunda bilgi aldn yazd. 1221'de hal seferi iin ar yaplmt. Hristiyan dnyas Prester John'un spanya'dan ran'a kadar her yeri elinde tutan slam ordularndan Avrupal Hristiyanlar kurtarmak iin harekete getiinden o kadar emindi ki, Mool fetihleri bile grmezden geliniyor hatta bunlar Prester John'un yaptklar olarak anlatlyordu. Bat Avrupa iin Prester John gerek, Moollar ise bir efsaneydi. Bylece Papa hal seferini balatt. Filistin'e doru yola kan binlerce valye ld. Sonunda Hristiyanlar kutsal topraklar tamamen kaybetti. Ancak o vakte kadar bu, Hristiyanlar iin nemli deildi, nk Prester John her an ordusuyla ortaya kabilir ve Hristiyanlar kurtarabilirdi. Dahas John, doudan gelecekti ve Mslman kafirleri aralarnda sktrm olacaklard. Bu efsanenin gc Avrupa'nn stratejisine yarm yzyl boyunca yn verdi. Sonunda ise Prester John'un gerekten bir efsane olduu ortaya kt. Ayrca Moollarn da gerekliinin farkna varld. Bat Avrupa Hal Seferleri nedeniyle ikiye blnd. Bazlar destek verirken, bazlar hata olduunu dnyordu. En byk iki Hristiyan krall Polonya ve Macaristan'd. Ama byk olmalar uygar olduklar anlamna gelmiyordu. Bu iki krallk, ikiye blnm Fransa gibi kendi halinde gelimeye braklm olsayd "Karanlk a" bir yzyl daha nce biterdi. Ancak Moollar sonunda Avrupa'ya saldrmaya hazrlandklarnda, Bat'nn askeri gc dalm durumdayd. Macaristan Kral IV. Bela tm Hristiyanla kendilerini ve tabii ki Macaristan' savunmalar iin ar yaptnda yle byk bir ordu oluturulamad. Avrupa'nn her tarafndaki valyelerden yant geldi. Ama beklendii kadar byk bir katlm yoktu. Bat Avrupa'dan tek bir kral bile ordusunu toplayp gelmedi. On be-yirmi yl nce Filistin'de savaanlardan ou lmt ve mali adan da ordularn yeni bir savaa gc yoktu. Moollar, Polonya ve Macaristan' ezip geti. Mool hkmdar lmeseydi ve Mool ordular kendi kendilerine geri ekilmeselerdi, Dublin'e kadar ilerleyip tm Avrupa'y ele geirmekten onlar alkoyacak hibir g kalmamt.



26

Prester John bir efsaneydi. Olmayan bir Hristiyan Krall ile gleri birletirip slam ordularn yenme fikri Papa'ya ve asillere yle ekici gelmiti ki kimse buna kar kamad. Bu yle bir efsaneydi ki, Mool hkmdar lmeseydi, tm Avrupa Mool hakimiyetine girecekti.



27

BEDDUALARIN ASIL HEDEF Sicilya'da Akam Duas Katliam

1282, Palermo, Sicilya Romallar Sicilya'y igal ettiinden beri ve muhtemelen daha da nce, Sicilyallar Akdeniz'in kontrol kimin elindeyse onun paspas olmaktan bkmt. 1282'de Fransz monarisi Sicilya'y kontrol altna aldnda da, 1266'da Anjou'lu Charles Sicilya krallna getirildiinde de durum buydu. Byk bir ihtimalle Charles adann bir deniz ss olmaktan ve vergi getirmekten baka bir yarar olmadn anlamt. Sicilyallar, kendi kar ve ihtiyalar gzetilmeden byk Avrupa devletleri tarafndan yaplan anlamalardan rahatszd. Bugnk milliyetilik koullarnda Sicilyallarn rahatszlnn milli nedenlerden kaynaklandn dnebilirsiniz. Sicilya'da Avrupa'nn geri kalanna gre bu anlamda daha ciddi bir kimliin olutuundan sz etmek mmknse de bu sorunun sadece kk bir ksmyd. Sicilyallar iin en can skc durum Fransz monarisinin paraya ihtiyac olmas ve Sicilya gibi uzak yerleri para makinesi gibi grmesiydi. Ayrca vergi toplamak ve dzeni salamak iin adaya Fransz yneticileri de gelmiti. ou Parisli bu Franszlar Sicilyallar ykanmayan, pis kyller olarak gryorlard. Sicilyallarn ykanmayan kyller olduu doruydu ama asl sorun Franszlarn ada halkn aalamasyd. Bununla birlikte, igalcilere kar kendilerini savunmak iin La Cosa Nostra'y yaratm olan bu halk olduka sakindi. Ufak tefek bir sr olay oluyor, anlamazlklar artyordu. Ama 30 Mart 1282'ye kadar nemli bir ey meydana gelmedi. Paskalyadan sonraki pazartesi gn iler birden kart. Bir grup Sicilyal kilisede akam duas iin toplanmt. Bir gn nce bir grup Fransz askeri Santo Spiro (Kutsal Ruh) kilisesini basm ve vergi borcu olan baz kaaklar yakalamt. Bu, aka tekilere kar gzda vermek iin yaplm bir ibret gsterisiydi. Kilisede otururken kelepelenip gtrlen bu adamlarn oluturduu manzara sadece mrldanmalara yol at ama kimse direnmedi. Ve o pazartesi gn, akam duas balamadan nce ehrin yerlisi Katolikler kilisenin nnde toplanmt. Yetkililer byle byk bir kalabalktan rahatsz olmutu. Bunun sadece dinsel bir kutlama olduundan ve Sicilyallarn silahl olmadndan emin olmak iin iki yz Fransz askeri gnderildi. Aslnda bu ok anlamlyd. nk daha nce benzer toplantlar tartmalara neden olmutu ve bir gn nce ayn yerde kt bir olay yaanmt. Sicilyallar zerlerinin aranmasna ses karmad. Silahszlard. Ama Franszlarn tacizci yaklam Sicilyallarn gururuna dokunmutu. Fransz askerlerinden biri "silah aramak iin" yeni evli bir kadnn bluzunun altna elini



28

sokunca kocas fkelendi. "Franszlara lm" diye barp, Franszn klcn belinden ekerek zerine yrd. Bu hareket kalabal ayaklandrd. Hibiri silahl olmamasna ramen tm Fransz askerlerini ldrmeyi baardlar. Kaytlara gre Sicilyallar da iki yz kayp verdiler. Sonraki gnlerde tm ada halk ayakland. Binlerce Fransz ve onlarla ibirlii yapan ya da evlenenler de ldrld. Charles'n tepkisi iki birlik daha gndermek oldu. Yeni birlikler ayaklanmay kanl bir ekilde bastrp Sicilya'y geri aldlar. Adada isyan ve direni bir yaam tarz halini ald. Halk adadaki ynetime alternatif olarak ad bugn 'Cosa Nostra' olarak bilinen bir kltrel doku oluturdu. Franszlarn tutumu sadece isyana neden olmad, ayn zamanda Amerika'nn ilk organize su mekanizmasnn temellerini att. Bagajlarda bulunan cesetlerin, ayandan betona gmlm, dizlerinden vurulmu insanlarn okuduu beddualar hep dinsel bir kutlamada sorun kmasn engelleme igzarlnda bulunan Fransz yneticilere gitmeliydi.



29

FARELER MEYDANI BO BULUNCA Kediler in Kara Bir Gn

1300'lerde Avrupa 'Kara lm' olarak bilinen veba salgn ilk olarak 1300'lerde in'de ortaya kt. Kurbanlarn ikayetleri arlar, ate ve bulantyla balyordu. nsanlarn dirseklerinde ve kasklarnda mor kabarklklar oluuyor ve ksa srede yumurta byklne ulap sertleiyordu. Bu yumurtalar patladnda iinden pis kokulu siyah bir madde fkryordu ancak bu rahatlama kurban iin ok ge oluyordu. nk hasta be gn iinde lyordu. Bunun bilinen bir tedavisi yoktu ve alnan hibir nlem ie yaramyordu. Seksen yl iinde hastalk in nfusunu te bir orannda azaltmt. yi ileyen ticaret yollar araclyla da salgn batya doru, Hindistan ve Ortadou'ya ilerliyor, her gn binlerce insann lmne neden oluyordu. Hastala neyin sebep olduu bulunamyordu. 1347'de bozkr savalar bir Ceneviz ehrini kuatp mancnkla hastalktan lm cesetleri ehre frlattlar. Bylece ehrin ounluu hastala yakaland. Bu cesetler toplanp yakld ve ardndan da gmld ancak hastaln yaylmas engellenemedi. ehir mahvolduu iin Cenevizliler Sicilya'ya geri dnd ve hastal orada da yaydlar. Hastalk, yeni ve kendisiyle ilgili hi bilgisi olmayan bir nfusa yaylacakt. Sicilya zerinden Avrupa ve Kuzey Amerika da hastalkla tant ve milyonlarca insan ld. Bu salgna hastann derisinin son aamalarda koyu mor bir renge dnmesinden dolay "Kara lm" ad verildi. Derinin bu renge dnmesi, soluma sorunlar yznden kanda oksijenin azalmasndan kaynaklanyordu. Hastalk bir kere bedene girdikten sonra o gnn hibir tp teknii tedavi edemiyordu. Kara lm ehirlerin tmn darmadan ederken Avrupa uygarlnn da panie kaplmasna yol at Doktorlar salgn durdurmann yollarn aradlar. Hastalar evlerinde karantina altna alndlar ancak hastalk yine de bir orman yangn hzyla yayld. Birok insan kara lmn, Tanrnn onlara gnahkar yaamlar yznden gnderdii bir ceza olduuna inand. Tanrnn fkesini yattrmak iin insanlar gnah keileri aramaya koyuldu. Baz dindarlar Tanrnn fkesini kendi zerlerine ekip insanlar kurtarmak iin kendilerini krbalad. zellikle Brksel ve Strasburg'da bazlar olanlar Musevilerin varlna balad. Bu panik dneminde binlerce insan ld. Salgnn cadlar yznden ortaya kt da sylendi. Zararsz erkek ve kadnlar evlerinden alnp hastaln yaylmasn nleme amacyla yakld. Kedilerin ise parlayan gzleri ve geceleri darda ok dolamalar yznden bu "cadlarn" byl hayvanlar olduu dnlyordu. Binlerce kedi katledildi.



30

Aslnda Avrupallar kedileri ldrerek salgna kar en birinci savunma hatlarn kaybetmi oluyorlard. nk veba salgn, teki adyla Yersinia Pess yaygn bir fare biti tarafndan tanyordu. Ortaada her yer fare doluydu. Kanalizasyon ilkeldi. Caddeler insan dks, p ve l hayvan artklaryla doluydu. Kara veba, hastal tayan bitlerin fareler yoluyla yaylmas sonucu artmt. Cenevizlileri Avrupa'ya geri getiren gemide insanlarla birlikte karaya kan fareler hastal tamlard. Limanda yaayan bir sr kedi ldrlmemi olsayd fareleri yiyeceklerdi ve hastalk yaylmayacakt. Ancak bu kemirgenler kontrolsz kald ve getirdikleri hastal korumasz binlerce eve yayd. 14. yzylda salgn hastalk Avrupa'da be kez daha ba gsterdi. Salgn sona erdiinde nfusun te birinden fazlas lmt. Kediler ldrlmemi olsayd lm oran ok daha az olurdu.



31

HEDYE BR TOPU ASLA HOR GRMEYN Tam Bir ehirli Yaklam

1453, Konstantinopol Bir savata insan sadece kendi teknolojisinin durumunu deil, rakibinin de hangi yeni teknolojileri karsna karabileceini hesaplamaldr. Konstantinopol ehri yedi yzyldan daha uzun bir sre slam dnyasnn saldrsna uramtr. nce 7. ve 9. yzyllar arasnda Araplar, sonra da 12. yzylda blgeye gelen Trkler. ehri kurtaran o gn iin ileri teknoloji saylabilecek Rum Ateiydi. Neft ve ziftten oluan bir karmd bu. O gnn napalm bombas diyebileceimiz forml sakl olan bu gizli madde gemilere ykleniyor ve bronz bir toptan ateleniyordu. Elli metreden daha geni bir alan ierisinde tahtadan yaplm hibir gemi yaklaamyordu. Buna benzer alev atan mancnklar da kale duvarlarnda sabit bir biimde duruyorlard. Bylece yedi yzyl boyunca ehir saldrlara gs gerebilmiti. mparatorluun geri kalan para para elden ktysa bile ehir Bizans'n elindeydi. 15. yzyl balarnda Roma mparatorluu'ndan geriye kalan bu ehir ve birka kk Ege adayd. 1451'de daha sonra "Fatih" unvann alan II. Mehmet tahta geti ve yedi yzyllk amac gerekletireceine ant iti. Gl Konstantinopol ehri Osmanl klcna boyun eecekti. Mehmet, kenti alma konusunda parlak fikirlerle gelen herkesin Hristiyan, Mslman ya da Musevi olmasn nemsemeksizin dllendirilecei haberini her yere sald. Top yapmndaki yeniliklerin yaygnlamas henz birka nesillik bir olayd. nceki toplar kkt, yararszd ve hedefi tutturamyordu. Ancak ksa bir mesafe iinde isabet salayabiliyorlard. Barut zamansz patlayabilirdi, tehlikeliydi ve iindeki kmr, slfr gibi maddeler nakliye srasnda ayrlyordu. Bunlar bir arada tutmak iin gelitirilen teknikler henz piyasada deildi. Dolaysyla bu yeni silah sistemi ok ses karan bir oyuncaktan daha fazlas gibi gzkmyordu. Aslnda Wright Kardelerin yapt ilk uak da tehlikeli bir uurtmayd ancak arkasndan gelen Messerschmitt ve Spitfire'lar ok eyi deitirdi. Macaristan hkmdar Urban toplara baylrd. Barutun zamansz patlamas ve isabet sorunlarna bir are bulmay baard. Eer toplarn boyutu ve gleri artrlrsa doru yere isabet etmesinin ok nemi kalmayacakt. Devasa byklkteki top mermisi nereye derse dsn byk bir alana zarar verecekti. Hayallerindeki silah tam bir canavard, bir tondan daha ar ve 120 cm. apndaki bir top mermisini atabilecek bir top. Bu sper topu destekleyecek 90 cm. apl mermi atabilen kk toplar, kk talarla ykl mancnklar kuatlm bir ehirden gelebilecek her trl saldrya kar bu byk topu da koruyabilirdi.



32

Bu silahlarn imal edilmesinin byk bir paraya mal olacan sylemeye gerek yok. Sper silah beraberinde byk bir asker gc ve yzlerce ton barut gerektirecekti. Urban bu silahn zafer kazandracan biliyordu ve iyi bir silah tccar gibi bu fikri satmak iin dolamaya balad. Akla ilk gelen mteri aday tabii ki Konstantinopol'd. II. Mehmet'in ordular anakkale Boaznn dou tarafnda toplanyordu ve Osmanl Trkleri Bizans'a kar kutsal bir sava ilan etmiti. Urban'n teklifini ilk olarak mparator XI. Konstantin'e gtrlmesinde mutlaka az da olsa din ve rk birliinin etkisi vard. Hazrlad sper silahlarn planlarn gstererek buna sahip olacak herhangi bir ehrin tm saldrlar kolayca pskrtebileceini anlatt. Bu gl silahtan atlacak bir mermi, yzlerce saldrgan ldrebilir ya da bir gemiyi batrabilirdi. Dman karlarna ayn byklkteki silahlarla ksa bile onlar daha kullanamadan etkisiz hale getirilebilirdi. Ancak Urban reddedildi. Danmanlar denenmemi silahlara para harcamaktansa o parayla biraz daha kiralk asker tutulabileceine karar verdi. Herhalde Bizans, Urban'n bir silah tccar olduunu ve bir dahaki durann Boazn te yakas olacan dnememiti. II. Mehmet teklifi hemen kabul etti ve Urban'la bu silahlar hazrlamas iin anlat. Bir yl sonra Mehmet'in ordusu ehri kuatt. Kuatmann kaderini Urban'n dev toplar belirledi. Silahlar Bizansllarn Rum Atelerinin menzili dna yerletirildi. Ayrca bu silahlarn yaplmas iin harcanabilecek parayla tutulan askerlerin oklarndan da uzakt. Surlar ykld, Trkler ieri girdi ve XI. Konstantin ldrld. Urban'n silahlarn reddeden danmanlarn da Konstantin ile birlikte ldn dnmek isteyebilirsiniz ancak bu tr bir adalet nadiren gerekleir. Urban'n silahlar Trklere satma fikri uzun vadede yanl bir karar olabilirdi. stanbul artk Trklerin nnde bir engel deildi, dahas Osmanl mparatorluu'nun bakenti olmutu. Bu da tm Gneydou Avrupa'nn sava alan haline gelmesi demekti. Dahas Trkler Viyana'ya kadar uzanacak ve Urban'n kendi lkesi bir sava alanna dnecekti. Maln satp para kazanma tutkusu Macaristan'n bugn bile korkulu ryas olan, be yz yllk bir atmaya neden olmutu.



33

BR BAILAMA OK GRLNCE Papa VIII. Henry'yi Balamay Reddeder

1533, Roma ve ngiltere Papann balamalar, Tanrnn kanunlarna kar gelen insanlar affetmenin bir yoludur ve sk sk gereklememesi gerekir. Ancak Katolik Kilisesi standartlarn ok yksek tutamamt. O ada papalarn metresleri, gayri meru ocuklar oluyordu. Bu artlar altnda balanma katlar Vatikan hazinesine yaplan balarla kolaylkla elde edilebiliyordu. 1503 ylnda spanyol Ferdinand kz kardei Katherine'in 11 yandaki ngiltere Prensi Henry ile evlenmesi iin Papa II. Julius'dan izin istedi. Bir balama gerekiyordu nk Katherine zaten Henry'nin aabeyiyle evliydi ancak kocas lmt. Papa ise Hristiyanln bir adamn kardeinin karsyla evlenmesini yasakladn ve bu tr birlemelerin Tanrnn onlara ocuk vermemesiyle lanetleneceini aklad. Ama Papaya mttefiklik sz verilip byk bir eyiz sunulunca -bu eyiz dorudan Papann sandklarna gitmiti- Papa balamay kabul etmiti. ngiltere'nin gelecekteki kral Henry Tudor iki yl sonra kendinden be buuk ya byk Aragon'lu Katherine ile evlendi. spanya, ngiltere ve Roma bu evlilii pek ciddiye almad ve elde ettikleri maddi kazanmlarla ilgilendi. Dn ise planlanandan drt yl sonra 11 Haziran 1509'da gerekleti. Henry dnden iki ay nce ngiltere kral olarak ta giydi. Gen ift iin her ey toz pembe grnyordu. Henry iyi bir krald. Bir sanat, sporcu ve bilgili bir adamd. htirasl, yaama sevinciyle dolu, kendinden nce gelen krallar kadar iyiydi. Katherine ise tutkulu bir ekilde onu yaptklarnda destekliyordu. yle ki, verimlilik simgesi olan nar kendi sembol olarak kullanyordu. 1518'e kadar alt kez hamile kalm ve kz, erkek dourmutu. Ne yazk ki, bunlardan sadece bir kz hayatta kalmt. Bu kzn ad Mary idi. Arkasndan gelen bir olunun olmamas Henry'nin houna gitmemiti. Ayrca kendinden be ya byk olan, hem de alt doumdan sonra iyice yal grnmeye balayan bir kadnla evli olmak da onu skyordu. irkinlemi ve kendini iyice dine vermiti Katherine. Gen ve tutkulu Henry'nin yzn bir aray iinde gen kadnlara dnmesi kanlmazd, baka bir seenei yoktu. nk halkna bir prens borluydu. Henry'nin ilgisi sarayda Anne Boleyn adyla bilinen bir gen kadna ynelmiti. Henry bu kadn "bir melein ruhuna sahip, tahta yakan bir gen hanm" olarak tanmlyordu. Ama Anne hrsl bir kadnd ve kraln metreslerinden biri olmaya hi niyeti yoktu. Anne kralie olmak istiyordu, Henry de taht iin erkek varisler. Bu kusursuz bir elemeydi. Ancak bir sorun vard, Henry hala Katherine ile evliydi ve Katherine'in Henry'yi brakmaya hi niyeti yoktu.



34

Sorun deil, diye dnd Kral. Kraln danmanlarndan biri olan Kardinal Wolsey hernen yeni papa Clement'e bir bavuru yapt. Henry'nin Katherine ile olan evlilii geersiz saylmalyd, nk ilk balama hatalyd! Bu "hata"nn dzeltilmesi Katherine'in kz Mary'nin de tahtn varisi olmad anlamna gelecekti. nk geersiz bir evlilikten doan bir ocuk muamelesi grecekti. Katherine'in ajanlar ve ailesi oktan Vatikan'la balant kurup kraln bu balamay sadece kiisel zevkleri iin, ona layk olmayan bir kadnla beraber olmak iin istediini aklamt. Wolsey ise olaya, tahta bir erkek varisin gereklilii, Anne Boleyn'in erdemleri ve Katherine'in hastal yznden krala kar olan karlk grevlerini yerine getiremediinden bahsederek yaklamt. Konumalar, anlamalar uzad ve tm Avrupa'y politika, maliye ve sosyal atmalar asndan kartracak hale geldi. Bunlarda Anne'in reformcu inanlarnn da etkisi bykt. Anne ile ilgili haberler spanyol elileri tarafndan hemen Roma'ya uuruldu. Katherine'in kralie olarak kalmas onlar iin gerekliydi. Bir sre sonra Henry'nin sabr tat. Roma, ngiltere ile olduu kadar spanya ile de arasn iyi tutmaya alyordu. Esas sorun Clement'in kendinden nceki bir papann ald karar bozmak istememesiydi. Anne'in acele ettirmesiyle ve taht iin gerekli bir erkek varis beklentisinin verdii tutkuyla sonunda Roma ile giritii tm grmeleri kesti ve yeni bir kilise kurdu. Anglikan Kilisesi. Hemen kendisini kilisenin ba ilan etti, Anne ile evlendi ve ilk evliliini geersiz ilan etti. Henry aforoz edildi ancak bu ok umurunda deildi nk artk kendi kilisesi vard ve istediini yaptrabilirdi. Anglikan kilisesinin mr Anne Boleyn ile yapt evliliin mrnden daha uzun srd. Anne 19 Mays 1536'da idam edildi ve bylece Henry serbest kald. Henry ile aa yukar buuk yl evli kalmlard. Ardnda sadece bir kz evlat brakt. Erkek varis douramamt. Papann aforoz etmeden birka yl nce "nancn Savunucusu" unvann verdii Henry'nin Anne Boleyn'le evlenme fikri tarihin byk fiyaskolarndan biri oldu.



35

STHBARAT OLMADAN SAVA KAZANILMAZ Eksiksiz Bir Donanma Kuzeye Hareket Eder

1588, spanyol Donanmas "En koyu Katolik kral" olarak bilinen spanya kral II. Philip'in ngiltere'yi igal etmek iin bir donanma oluturmasnn son derece mantkl nedenleri vard. ngiltere bir Protestan lkesiydi ve Henry'ye papa tarafndan "nancn Savunucusu" unvan verilmiti. Politik adan ngiltere kolonilemede ve ticarette bilinen spanyol stnlne kar gelien tehdit edici bir g haline geliyordu. Daha yeni spanya, spanyol Hollandasndaki ayaklanmalar bastrmaya alrken ngiltere ile uramak zorunda kalmt. Ayrca bata Sir Francis Drake olmak zere ngiliz korsanlar olduka rahatszlk verici bir hale gelmilerdi. Drake, Panama'daki nemli bir spanyol kolonisini yamalamakla kalmam, baka ngiliz korsanlarla birlikte spanyol hkmetinin btesinin byk bir blmn oluturan altn ve platini tayan filodaki birka gemiyi ele geirmilerdi. gal plan basitti. Medina-Sidonia Dk bir donanma kurmak iin denizci toplayp gemiler ina ettirdi. Krk sava gemisi ve ok sayda yemek ve su tayan nakliye gemisi yapld. Sava gemileri yksek kuleliydi ve dzinelerce ksa mesafeli ama gl topla donatlmt. Filonun asker mevcudu ise on dokuz bindi. Bu byk g spanyol Hollandasndaki savata spanyol ordularnn bandaki Parma Dk ynetimindeki daha byk bir orduyla buluacakt. Donanmann esas amac bu orduyu gemilere alp sonra da ngiltere'ye karma yapmakt. Eer bu baarlrsa ngiltere'nin fethi iten bile deildi. spanyol piyade birlikleri Avrupa'nn en iyi eitilmi ve etkili askeri gcyd. Kl ve mzrak kullanmndaki becerileriyle tm rakiplerini alt edebiliyorlard. Sadece svireli savalar onlarla ba edebilirdi ve ngiltere ile svire'nin mttefik olmamas byk anst. Askerler kyya ktktan sonra ngiliz ordusunun fazla dayanamayaca akt. Bu da ngiltere'nin hayatta kalabilmek iin saldry denizde, yani Man Denizi'nde karlamas gerektii anlamna geliyordu. spanyol donanmasn karlamak iin ngilizler ok daha byk bir donanma ina ettiler. Gney Umanlarnda aa yukar yz altm gemi vard. Ama bunlar spanyol gemilerinden ok farklyd. Daha kk ve daha ince gvdeliydiler. ngiliz gemileri hz ve manevra kabiliyeti dnlerek yaplmt. spanyol gemilerinde ise g ve at nemliydi. ngiliz gemilerindeki silahlar da farklyd. ngiliz toplar uzun namlulu ve spanyol toplarndan daha kk kalibreliydi. Daha uzun olmalar top mermisini daha uzun mesafeye atabilmeleri anlamna geliyordu ama bu mermiler ksa menzilli spanyol toplarnn mermilerinin yars kadard.



36

Yani ngilizler, spanyollarn menzili dndan onlar vurabilecek ancak mermilerinin kkl nedeniyle kaln keresteden yaplm spanyol gemilerine fazla zarar veremeyeceklerdi. Kk ngiliz gemileri zarar verebilecek kadar yakna geldiklerinde ise spanyol toplarnn menzili iine girmi olacaklard. Bir ngiliz gemisi spanyol toplarndan kan bir mermiyle bile batard. Bu nedenle ngiltere'yi bu toplarla savunmak tartlamazd bile. spanyol gemilerine Kanal'dan geerlerken yanap kmak da bir seenek deildi. nk herhangi bir spanyol gemisine yaklaacak bir ngiliz gemisi hemen teki spanyol gemileri tarafndan alt edilirdi. spanyol gemileri birbirine ok yakn ilerliyorlard. ngilizler spanyollar saatlerce devaml ancak etkisiz bir ate altnda tuttularsa da ngilizlerin Charles Howard tarafndan kumanda edilen uzun menzilli atlar spanyol donanmasnn diziliini bozamad. Ayrca byklkle ilgili bir sorun da vard. spanyol gemileri, ngiliz sava gemilerinden daha yksekti ve ilerinde savaa hazr on dokuz bin asker vard. ngilizler spanyol donanmasn Hollanda'ya doru ilerleyip Parma'nn ordusuyla bulumaktan alkoyamad. spanya'nn kayb ok kkt. Zaten o anda ngiliz donanmasn yenmeleri gerekmiyordu. Parma'nn ordusunu ngiltere'de karaya karmak bir spanyol zaferinin garantisi olacakt. ler yolunda gidiyordu ve Medina-Sidonia Dk de bu plann baarl olacana inanyordu. Ancak bu inan donanma Hollanda'ya ulatnda ve Parma'nn askerlerinin gemilere kmak iin hazr olmadklarn grdnde kayboldu. Zamanlama uymamt. Parma'nn kumanda ettii binlerce askerin onlar bekleyen gemilere binmesi birka gn alacakt. Yaklaan sert havadan korkan spanyol donanmas Calais liman yaknlarnda kyya demirledi. Donanma yaklamaya cesaret edebilecek ngiliz gemilerini pskrtmeye hazr bir ekilde yerleti. Bu gecikme ngilizlere dnemin klasik silah olan ate gemileri hazrlama frsat verdi. Donanmann demir atmasndan bir gn sonra, 7 Austos 1588'de sekiz ate gemisi spanyol donanmasna szlmek zere yola kt. Ate gemileri, atee verilmi sradan gemiler deildi. Gemilerin ahab ve yelken bezleri ne kadar kolay yanan maddeler olsa da, o dnemde ngilizlerin kulland ate gemileri batan aa zift, katran ve baka yanc maddelerden yaplyordu. Ayrca iinde bu maddelerden olan variller gvertede krlarak braklyor ve ate yakldktan sonra gemilerin sndrlmesi imkansz hale geliyordu. Dmanlarn ate gemilerini ekmemeleri iin de ateler iindeki gemilere toplar yerletiriliyordu. Gemiciler bu ate gemilerinin mrettebat arasnda olmaktan tabii ki holanmyorlard. Ate gemisiyle yaplan saldrda yelkenleri geminin hedefe doru gitmesi iin rzgara gre sabitlenirdi. Sonra mrettebat gemiyi atee verir ve kk teknelerle gemiyi terk ederdi. Bazen rzgar atei sndrse de ans bu kez ngilizlerden yanayd. Sekiz ate gemisi sk skya kilitlenmi spanyol donanmasna ulatnda panik ba gsterdi. Ateten sadece birka geminin zarar grmesine ramen ngilizleri uzak tutan o disiplinli dzen bozuluverdi. Gemiler kanala gelii gzel yayld ve birka kk ngiliz sava gemisi spanyol gemilerini tek tek sard. Byle bir



37

karklkta hz ve manevra kabiliyeti yksek ngiliz gemilerinin byk avantaj vard. Gece ktnde bir dzineden fazla byk sava gemisi imha edilmi ve spanyol donanmasnn gemileri geni bir alana dalmt. Hala yzden fazla spanyol gemisi vard ve bu gemilerin barut ve mermileri azalm olsa da ngilizlere gleri yeterdi. Bu arada spanyollar bilmiyordu ama ngilizlerin barut ve mermileri kalmamt. Sonu olarak ngilizler geri ekilmek zorunda kaldklarnda spanyol donanmasnn geri kalan tekrar bir araya gelmeyi baard. imdi, bu hikayenin burada yer almasnn nedenine gelelim. Medina-Sidonia Dk bir denizci deildi ama gerekten zorlu bir durumla karlamt. Donanmann gc yerindeydi ancak barut ve cephane azl ngilizlerle tekrar karlamalarn zorlatryordu. O civardaki tek byk limandan karlmlard ve hava bozuyordu. Kayalk kylaryla Man Denizi frtnadan saklanlacak bir yer deildi. Ayrca artk Parma Dknn ordusunu karaya karma umudu kalmamt. En iyi karar, aka grlyor ki, spanya'ya geri dnmek zere yelken amak olurdu. Kn daha ok gemi ina edebilir ve baharda tekrar deneyebilirlerdi. Ne yazk ki, ngiliz donanmas hala kanalda spanyollarn biraz aasnda bekliyordu. Onlarn da kayb vard ve Dk tm cephanelerini bitirdiklerini bilmiyordu. Bylece yaplacak en iyi eyin kuzeye yelken ap ngiltere ve rlanda'y dolaarak gvenli bir ekilde eve dnmek olduuna karar verdi. spanyollarn karar baz karklklara yol at. Gemiler denizci ve asker doluydu. Ksa sre iinde yiyecek sknts balad. Yelken atklar sular spanyol kaptanlar iin yabancyd. Bilmedikleri balk srlerine kar kydan uzak,

Documents

Tarihteki İlginç Olaylar