tarımsal araştırma master planı

TARIMSAL ARATIRMA MASTER PLANI

(2011 - 2015)

T.C.GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLII

TARIMSAL ARATIRMALAR VE POLTKALAR GENEL MDRL

GR ........................................................................................................................................ 9

1. NCELK BELRLEME YNTEM ...................................................................................... 10

1.1. Yntemin Amac ........................................................................................................... 10

1.2. Aratrma ncelikleri erevesi ................................................................................... 10

1.3. alma Grubu ncesi Hazrlk .................................................................................... 11

1. Aratrma Frsat Alanlar ............................................................................................ 11

2. Veri Deerlendirme Raporlar .................................................................................... 12

3. Aratrma Matriksleri ................................................................................................. 12

1.4. alma Grubu ............................................................................................................. 13

1. alma Grubu Ak Plan ...................................................................................... 13

2. alma Grubu Sonras Tamamlayc almalar ...................................................... 13

2.20062010 DNEM MASTIR PLAN FAALYETLERNN DEERLENDRLMES ............ 14

2.1. Bykba Hayvanclk .................................................................................................. 14

2.2. Toprak ve Su kaynaklar .............................................................................................. 18

2.3. Gda ............................................................................................................................. 24

2.4. Meyve-Ba ................................................................................................................... 28

2.5. Endstri Bitkileri ........................................................................................................... 36

2.6. Doal Kaynaklar ve evre ........................................................................................... 41

2.7. Tahllar .......................................................................................................................... 46

2.8. Kkba Hayvanclk .................................................................................................. 55

2.9. Su rnleri ................................................................................................................... 59

2.10. Sebzeler ve Ss Bitkileri ............................................................................................ 65

2.11. ayr Mera ve Yem Bitkileri ........................................................................................ 72

2.12. Yemeklik Dane Baklagiller .......................................................................................... 74

2.13. Kanatl ve Kk Evcil Hayvanclk ............................................................................ 78

2.14. Veteriner lalar ve Hayvan Alar ............................................................................ 81

2.15. Sert Kabuklu Meyveler ............................................................................................... 82

3.PROGRAM NCELKLER VE ARATIRMA STRATEJLER (2011-2015) ....................... 85

3.1.Biyoeitlilik ve Genetik Kaynaklar ........................................................................... 89

1. Bitki Genetik Kaynaklar ............................................................................................. 89

2. Hayvan Genetik Kaynaklar ....................................................................................... 92

3. Su rnleri Genetik Kaynaklar ................................................................................. 94

4. Biyogvenlik ve Biyoteknoloji ..................................................................................... 96

5. Genetik Kaynaklar Veri Taban Oluturulmas ........................................................... 97

6. Mikrobiyal Genetik Kaynaklar ve Mikro Flora ............................................................ 99

3.2.Bykba Hayvanclk ............................................................................................... 101

1. Islah ve Yetitirme ...................................................................................................... 101

2. Hayvan Sal ve Refah .......................................................................................... 103

3. Hayvan Besleme ........................................................................................................ 104

4. Sosyo-ekonomik Aratrmalar .................................................................................... 106

5. Organik Yetitiricilik .................................................................................................... 107

3.3.ay-Mera ve Yem Bitkileri ........................................................................................ 108

1. Yem Bitkileri .............................................................................................................. 108

2. ayr Mera ............................................................................................................... 110

3. ayr-Mera ve Yem Bitkilerinde Mekanizasyon, Bilgi ve letiim ................................ 112 Teknolojilerinin Uygulanmas

4. ayr-Mera ve Yem Bitkilerinde Sosyo - Ekonomik almalar ................................. 114

5. ayr-Mera ve Yem Bitkilerinin Entegre Mcadele Ynetimi .................................... 115

6. Yem Bitkilerinde Organik Tarm ................................................................................. 117

3.4. Endstri Bitkileri ....................................................................................................... 118

1. Yal Tohumlu Bitkiler ................................................................................................. 118

2. Pamuk ....................................................................................................................... 121

3. Endstri Bitkilerinde Entegre Mcadele Ynetimi ...................................................... 124

4. Patates ..................................................................................................................... 126

5. Endstri Bitkilerinde Mekanizasyon ve Biliim Teknolojilerinin Kullanlmas ............. 128

6. Tbbi Aromatik Bitkiler ................................................................................................ 131

7. Dier Endstri Bitkileri ............................................................................................... 133

8. Endstri Bitkilerinde Organik Tarm ........................................................................... 135

9. Endstri Bitkilerinde Sosyo-Ekonomik Aratrmalar ................................................... 137

10. Yenilenebilir Tarmsal Kaynaklardan Biyoyakt ve Endstriyel ................................. 139 rnlerin Elde Edilmesi

3.5. Gda ve Yem ............................................................................................................... 142

1. Gda -Yem Gvenilirlii ve Kalitesi ............................................................................. 142

2. Geleneksel Trk Gdalar ........................................................................................... 144

3. Gda ve Yem retiminde Modern Tekniklerin Kullanlmas ve rn Gelitirme ......... 145

4. Gda ve Yem Analizlerinde Yeni Yntemlerin Uygulanmas ....................................... 146

5. Gda-Yem Muhafaza ve Ambalajlama Tekniklerinin Gelitirilmesi ............................. 147

6. Gda Sanayii Artk ve Atklarnn Deerlendirilmesi ................................................... 148

3.6.Kanatl ve Kk Evcil Hayvanclk .......................................................................... 149


2. Hayvan Besleme ........................................................................................................ 152


4. Sosyo-ekonomik Aratrmalar .................................................................................... 154


3.7.Kkba Hayvanclk ................................................................................................ 156



3. Sosyo-Ekonomik Aratrmalar ................................................................................... 160

4. Hayvan Besleme ........................................................................................................ 161


3.8. Meyve-Ba .................................................................................................................. 163

1. Sert ekirdekli Meyveler ............................................................................................ 164

2. Turungiller ................................................................................................................ 166

3. Yumuak ekirdekli Meyveler .................................................................................... 167

4. Baclk ...................................................................................................................... 169

5. Meyve Baheleri ve Balarda Entegre Mcadele Ynetimi ....................................... 170

6. Zeytin ......................................................................................................................... 171

7. ncir ............................................................................................................................ 173

8. Organik Meyve-Ba Aratrmalar .............................................................................. 174

9. Subtropik Meyveler .................................................................................................... 176

10. zms Meyveler .................................................................................................... 177

11. Meyve-Ba Sektrnde Sosyo-Ekonomik Aratrmalar ........................................... 178

3.9. Sebzeler ve Ss Bitkileri ............................................................................................ 180

1. rt Alt Sebze Yetitiricilii ....................................................................................... 180

2. Patlcangiller .............................................................................................................. 181

3. Sebze ve Ss Bitkilerinde Entegre Mcadele Ynetimi ............................................. 183

4. Kabakgiller ................................................................................................................. 184

5. Baklagiller .................................................................................................................. 185

6. Organik Sebze Aratrmalar ...................................................................................... 186

7. Kk ve Yumrulu Sebzeler .......................................................................................... 187

8. Kesme iekler, ve D Mekn Ss Bitkileri .......................................................... 188

9. Doal Ss Bitkileri ...................................................................................................... 189

10. Dier Sebzeler ......................................................................................................... 190

11. Mantar Yetitiricilii .................................................................................................. 191

12. Sebzeler ve Ss Bitkilerinde Sosyo-Ekonomik Aratrmalar .................................... 192

3.10.Sert Kabuklu Meyveler .............................................................................................. 193

1. Antepfst ................................................................................................................. 194

2. Dier Sert Kabuklu Meyveler (Ceviz, Badem ve Kestane) ........................................ 196

3. Fndk ......................................................................................................................... 198

4. Sert Kabuklu Meyvelerde Entegre Mcadele Ynetimi ............................................. 200

5. Organik Sert Kabuklu Meyveler Aratrmalar ............................................................ 201

6. Sert Kabuklu Meyvelerde Sosyo-Ekonomik Aratrmalar .......................................... 203

3.11. Su rnleri Aratrma ............................................................................................. 204

1. Su rnleri Islah ve Yetitiricilii ................................................................................ 204

2. Balklk Ynetimi ve Teknolojisi ............................................................................... 206

3. Su rnleri Sal ..................................................................................................... 207

4. leme, Muhafaza ve Pazarlama .............................................................................. 209

5. Su rnleri Sektrnde Sosyo-Ekonomik Aratrmalar ............................................. 211

3.12.Tahllar ....................................................................................................................... 212

1. Ekmeklik Buday ...................................................................................................... 212

2. Makarnalk Buday .................................................................................................... 215

3. Msr .......................................................................................................................... 217

4. eltik ......................................................................................................................... 220

5. Arpa .......................................................................................................................... 222

6. Tahllarda Entegre Mcadele Ynetimi ...................................................................... 224

7. Tahllarda Tarmsal Mekanizasyon, Bilgi ve letiim Teknolojilerinin Kullanlmas ...... 226

8. Tahllarda Sosyo - Ekonomik Aratrmalar ................................................................. 227

9. Dier Serin klim Tahllar ........................................................................................... 229

10. Dier Scak klim Tahllar ........................................................................................ 231

11. Tahllarda Organik Tarm .......................................................................................... 232

3.13. Toprak ve Su Kaynaklar ve evre .......................................................................... 233

1.Tarm klim Deiiklii Etkileimi .............................................................................. 234

2.Su Kullanm Etkinliinin Arttrlmas ............................................................................ 235

3.Toprak Kalitesi ve Toprak Kirlilii ................................................................................ 236

4.Toprak Verimlilii ......................................................................................................... 238

5.Su Toplama Havzalarnda Toprak ve Su Kaynaklarnn Korunumu ............................ 239 ve Gelitirilmesi

6.evre Toksikolojisi ile Bitki Koruma rnlerinin evreye Etkisi .................................. 240

7.Toprak ve Arazi Bilgi Sistemleri ................................................................................... 241

8.Toprak ve Su Kaynaklarnn Gelitirilmesine Ynelik Sosyal ve ................................. 242 Ekonomik Analizler

9.Tarmsal Yatrmlarda Girdi Optimizasyonu ve Krsal Alandaki ................................... 243 Toplumlar in Mali Modeller

3.14. Yemeklik Dane Baklagiller ...................................................................................... 245

1. Nohut ........................................................................................................................ 245

2. Mercimek ................................................................................................................... 247

3. Kuru Fasulye ............................................................................................................. 249

4. Yemeklik Dane Baklagillerde Entegre Mcadele Ynetimi ........................................ 251

5. Yemeklik Dane Baklagillerde Tarmsal Mekanizasyon .............................................. 253 Bilgi veletiim Teknolojilerinin Kullanlmas

6. Yemeklik Dane Baklagillerde Sosyo - Ekonomik Aratrmalar ................................... 254

7. Yemeklik Dane Baklagillerde Organik Tarm .............................................................. 255

8. Dier Yemeklik Dane Baklagiller ............................................................................... 256

Aratrma Mastr Plan Toplant Gndemi ...................................................................... 258

Katlmc Listesi .............................................................................................................. 259

4. ARATIRMA MATRKSLER ............................................................................................... 264

1. Biyolojik eitlilik ve Genetik Kaynaklar ....................................................................... 264

2. Bykba Hayvanclk .................................................................................................. 270

3. ayr-Mera ve Yem Bitkileri .......................................................................................... 273

4. Endstri Bitkileri ............................................................................................................ 278

5. Gda ve Yem ................................................................................................................. 286

6. Kanatl ve Kk Evcil Hayvanclk ................................................................................ 288

7. Kkba Hayvanclk .................................................................................................. 290

8. Meyve-Ba .................................................................................................................... 293

9. Sebzeler ve Ss Bitkileri ............................................................................................... 304

10. Sert Kabuklu Meyveler ................................................................................................... 310

11. Su rnleri .................................................................................................................... 315

12. Tahllar ........................................................................................................................... 318

13. Toprak Su Kaynaklar ve evre ..................................................................................... 325

14. Yemeklik Dane Baklagiller ............................................................................................. 331

Tarmsal Aratrma Master Plan 2011-2015

9

GR

AratrmaGelitirme (Ar-Ge) harcamalar bir lkenin teknoloji yeteneini tanmlamakta yaygn olarak kullanlan birimdir. Teknoloji yeteneinin temel unsurlarndan olan Ar-Ge harcamas, gerek byme performansnn gerekse uluslararas piyasalardaki rekabet gcnn en kritik belirleyicilerinden biridir. Teknolojiyi elinde bulunduran ve bylelikle gelimi bir sanayiye sahip olan lkeler, nc dnya l-kelerini giderek kendilerine daha fazla baml hale getirmektedir.

Teknolojik anlamda gelien rekabet ortamnda, dnya lkelerini teknolojiyi reten lkeler ve teknolojiyi satn alan lkeler olarak ikiye ayrmak mmkn grnmektedir. Gelimekte olan lkeler, her yl milyon-larca dolar deyerek teknoloji transfer etmekte ve bu yolla sanayileme ve teknolojinin gelimesine aba harcamaktadr. Teknoloji retimi ise Ar-Ge ile gereklemektedir.

Bu nedenle de Ar-Genin verimsiz bir yatrm olduu, harcanan kaynan boa gidecei zihniyeti mutla-ka terk edilmelidir. Ar-Ge yatrmlarna harcanan parann ksa vadede olmasa bile orta ve uzun vadede ok daha fazlasyla geri dnd artk herkese bilinen bir gerektir.

Dolaysyla Ar-Geye nem veren, yeteri kadar kaynak aktaran ve teknoloji gelitirerek bunu pahal bir ekilde pazarlayan lkeler Ar-Ge giderlerini dolayl olarak gelimekte olan lkelerden fazlasyla geri almaktadrlar.

ou gelimekte olan lkede Ar-Ge faaliyetlerine yeterli nemin verilmemesi sebebiyle sanayileme konusunda yeterli baarya ulaamamakta ve teknoloji ithal etmek durumunda kalmaktadr.

Btn bu nedenlerden dolay Ar-Ge almalarnda Trkiyede ve Dnyada ne durumda olduumuzu bilmemiz gerekmektedir. Bu konuda baz istatistikler bize fikir vermesi asndan nemlidir.

Trkiyede Gayri Safi Yurtii Ar-Ge Harcamas 2009 ylnda 8.492 Milyon TL olarak hesaplanmtr. lkemizde Ar-Ge harcamalarnn GSYH iindeki younluu; % 0,85lerde iken, Amerika, Japonya, Almanya, sve gibi gelimi lkelerde % 2,5larn zerinde yer almaktadr.

Trkiyede Ar-Ge harcamalarnn GSYH iindeki payna bakldnda Trkiyenin OECD ve AB orta-lamasnn olduka gerisinde olduu grlmektedir. OECD lkelerinde ortalama % 2,3, AB 27de ise ortalama % 1,8lerde bulunmaktadr.

spanya, Polonya, Yunanistan gibi gelien lkelerde ise bu oranlar ok dk seviyelerde bulunmakta-dr. Polonyada % 0. 56larda, Yunanistanda % 0,5lerdedir.

Trkiyenin gelimi lkelerle rekabet edebilmesi ve ekonomik olarak tam bamsz bir lke olabilme-sinin yolu Ar-Geden gemektedir. Sadece tketen deil ayn zamanda reten bir toplum olabilmek ve bu anlamda farkllaabilmek iin Ar-Geye dayal ekonomi politikalar uygulanmaldr. Bu nedenle de Ar-Ge ynetim stratejimizin bir paras deil bizzat stratejimiz olmaldr.

Btn almalarda olduu gibi tarmsal aratrmalar da belli bir ama dorultusunda, hedefe varmak zere planl bir ekilde yaplmak zorundadr. Bu planlama yaplrken; mevcut kaynaklar da dikkate alnarak, allacak alanlar ve bu alanlarn birbirlerine gre nceliklerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bylece mevcut snrl kaynaklarn en verimli ekilde lke ihtiyalarna gre ncelikli konulara yn-lendirilmesi mmkn olacak, sonuta aratrmann geri dn, ekonomiye katks en yksek oranda olacaktr.

Tarmsal aratrmalarda zel sektrn pay ok yetersizdir. Bu nedenle Trkiyede tarmsal aratr-malar esas itibari ile bir kamu sektr faaliyetidir. Bu hususta, Tarm ve Kyileri Bakanlna bal Aratrma kurulular ile birlikte, birinci derecede sorumluluk sahibi kurulu ise Tarmsal Aratrmalar Genel Mdrl (TAGEM) dr.


10

Tarmsal Ar-Ge daha nceleri farkl Genel Mdrlkler altnda yrtlmekte iken 1991 ylnda Tarmsal Aratrmalar Genel Mdrlnn kurulmasyla Ar-Geye btnlk ierisinde yaklalmaya balanm-tr. 1992 ylnda ise Trk Hkmeti ile Dnya Bankas arasnda imzalanan ikraz anlamas ile salanan kredi ile Tarmsal Aratrma Projesi (TAP) uygulamaya konulmutur. Bu proje ile 10 yllk bir dnem iin lkesel tarmsal aratrma nceliklerinin belirlenmesi iin planl bir sre balatlmtr. TAP iin Dnya Bankas tarafndan 49 milyon $ kredi salanm; bunun 19 milyon dolar TAGEMe kullandrlmtr.

lk adm olarak, ncelikli aratrma sahalar ile bu sahalardaki ncelikli programlarn tespitine, kaynak-larn buralara tahsisine ve organizasyon ile ynetim grev ve sorumluluklarn yerine getirecek tarzda glendirilmesine yardmc olacak Aratrma Mastr Planna ihtiya olduu anlalmtr.

1994 ylnda Bakanlmzdan, dier kamu kurum ve kurululardan, niversitelerden ve sivil toplum rgtleri temsilcilerinden oluan bir grup ile Tarmsal Aratrma Mastr Plan almalar balatlm ve bu plan hazrlanarak 1995 ylnda uygulamaya konulmutur. Aratrma Frsat Alanlarnn greceli ncelikleri, Aratrma Frsat Alanlarnn altnda programlar ve konular belirlenerek, gelecek 5 yl iin aratrma plan ortaya konulmutur.

Bu planda, tarmsal aratrmalardaki frsatlar ve dnyadaki gelimeler gz nnde bulundurularak her be ylda bir mastr plann gzden geirilmesi, aratrma alanlarnn yeniden nceliklendirilmesi ng-rlmtr.

Bu amala ilk Mastr Plan Yenilenmesi almas 812 Mays 2000 tarihinde yaplm, revize edilerek 20012005 yllar almalarn kapsayan dokman hazrlanmtr.

kinci Mastr Plan Yenilenmesi Toplants 1418 Kasm 2005 tarihlerinde Antalyada yaplmtr. Bu revizyonda; tarm sektrnde meydana gelen gelimelerin yannda 2005 ylndaki yeni yaplanmada, mlga Ky Hizmetleri Genel Mdrlne bal Aratrma Kurulularnn Tarmsal Aratrmalar Genel Mdrlne balanmas ile ortaya kan son durum dikkate alnm ve Aratrma Frsat Alanlar bu dorultuda hazrlanmtr.

2011 2015 yllarn kapsayacak olan nc Mastr Plan Yenilenmesi toplants ise 1213 Aralk 2010 tarihilerinde Antalyada yaplmtr. Toplantya Bakanlmzn deiik birimlerinden temsilciler, Genel Mdrlmze bal aratrma kurulularndan aratrmaclar, niversite, zel Sektr, Sivil Toplum kurulular temsilcilerinden oluan yaklak 171 kii katlmtr. 14 adet Aratrma Frsat Alan (AFA) belirlenmi, ancak AFAlar arasnda ncelik belirleme almas yaplmamtr. Yalnzca ilgili AFA altnda bulunan programlarn ncelik belirleme almas yaplmtr.

1. NCELK BELRLEME YNTEM

1.1. Yntemin Amac

1. Ulusal Tarmsal Aratrma Program iin ncelikle yatrm yaplacak alanlar belirlemek,

2. Getirisi yksek aratrmalarn hazrlanmas, uygulanmas ve tamamlanmas iin, aratrmaclara rehberlik edecek aratrma stratejilerini gelitirmek.

1.2. Aratrma ncelikleri erevesi

Program nceliklerinin belirlenmesinde, Foster R.N. ve ark. (1985) tarafndan gelitirilen yntem uy-gulanmtr. Sz konusu yntem, gelimekte olan farkl lkelerin koullarna uyarlanm analitik bir ereveye dayanmaktadr (ekil 1).


11

POTANSYELFAYDALAR

EKCLK

AR-GE NYATIRIMA DN

YAPILABLRLK

AR-GEPOTANSYEL

AR-GEKAPASTES

FAYDALARDANYARARLANMA

KABLYET

ekil 1. Aratrma ncelikleri erevesi

Tarmsal aratrmalarda ncelikli alanlar belirlemek iin kurulan alma grubu, aratrmalar uygula-yanlarla aratrma imknn salayanlar arasnda birliktelik oluturularak gerekletirilmesidir.

Szkonusu alma grubu, faaliyetlerini her bir katlmcnn her bir AFAnn altnda yer alan programlar drt kriter (Potansiyel faydalar, faydalar elde etme yetenei veya snrlamalar, aratrma potansiyeli ve aratrma kapasitesi) gz nnde bulundurarak deerlendirmesiyle (puan verilerek) yrtmektedir.

2011 2015 yllar Mastr plan yenilenmesi amacyla Antalyada yaplan toplantda alma grubu katlmclar yukarda sz edilen yntemle AFAlarda yer alan ncelikli programlar belirlemilerdir. Daha sonraki aamada oluturulan alt alma gruplar belirledikleri yksek ncelikli programlar iin aratrma stratejileri taslan hazrlamlardr.

1.3. alma Grubu ncesi Hazrlk

1. Aratrma Frsat Alanlar

Mastr Plan Yenilenmesi almalar, TAGEM Tarmsal Aratrma Mastr Plan Yenilenmesi Komitesi ta-rafndan yrtlmtr. 14 AFA iin veri deerlendirme raporlar aada belirtilen uzmanlar tarafndan hazrlanmtr. Ayrca ilgili teknik daireler alma grubuna sunulan aratrma matrikslerini hazrlam-lardr.


12

Tablo 1. Aratrma Frsat Alanlar ve Raportrler

AFA Kodu AFA* Raportrler

A 01 Biyolojik eitlilik ve Genetik Kaynaklar Dr. Arzu NAL

A 02 Bykba Hayvanclk Dr. Umut TADEMR

A 03 ayr-Mera ve Yem Bitkileri Birgl GNER

A 04 Endstri Bitkileri Dr. Fatma SARSU

A 05 Gda ve Yem Mehmet GM

A 06 Kanatl ve Kk Evcil Hayvanclk Dr. Engin YENCE

A 07 Kkba Hayvanclk Dr. Melik AYTA

A 08 Meyve-Ba Dr. Ayen ALAY VURAL

A 09 Sebzeler ve Ss Bitkileri Blent SAYAL

A 10 Sert Kabuklu Meyveler Dr. Haydar KURT

A 11 Su rnleri Ylmaz YAZAR

A 12 Tahllar Vicdan ACAR

A 13 Toprak Su Kaynaklar ve evre skender UAR

A 14 Yemeklik Dane Baklagiller Vicdan ACAR

*AFA adlar alfabetik sraya gre yazlmtr.

2. Veri Deerlendirme Raporlar

Veri deerlendirme raporlar her bir AFA iin aada verilen standart formata gre hazrlanm ve 4 ksmdan olumutur.

1. lgili statistikler,

2. Aratrma Bilgileri,

3. Sektr Analizi (SWOT; AFAlarn gl zayf, frsat risk ynleri analizi),

4. Deerlendirme (her bir AFAnn ncelikli alanlarn belirlemede kullanlan birbirinden bamsz drt kriterden olumaktadr.)

AFAya ait veri deerlendirme raporlar bir kitapta toplanarak hazrlanm ve alma grubu yelerine toplantdan nce datlmtr.

3. Aratrma Matriksleri

Aratrma matriksinin yaps aada belirtildii ekildedir:

1. AFA ktlar

2. Programlar (Gelitirme Hedefi ve Aratrma Hedefi)


13

3. Programlarn llebilir Performans Kriterleri

4. Aratrma Konular

Aratrma matriksleri alt alma gruplarnda ele alnarak son ekli verilmitir:

1.4. alma Grubu

Moderatr : Dr. A.Ahmet YCER

alma Grup Bakanlar

Dr. A.Ahmet YCER : Su rnleri

Turgut ZDEK : Hayvanclk

Do. Dr. ahin ANIL : Bahe Bitkileri

Dr. Vehbi ESER : Tarla Bitkileri

Hasan PRN : Gda ve Yem

Dr.Mslm BEYAZGL : Biyolojik eitlilik ve Genetik Kaynaklar, Toprak, Su ve evre

alma grup bakanlar ynetiminde aratrma program nceliklerine ilikin deerlendirmeler ya-plmtr.

1. alma Grubu Ak Plan

1. ncelik belirleme yntemi ve puanlama ileminin rneklerle anlatlmas,

2. Veri Deerlendirme Raporlarnn sunulmas,

3. Program alma gruplarnda aratrma matrikslerinin gzden geirilerek son eklinin verilmesi ve program nceliklerinin ayn yntemle belirlenmesi,

4. Program alma gruplarnca belirlenen yksek ncelikli programlar iin taslak aratrma stratejile-rinin hazrlanarak alma grubuna sunulmas,

5. Genel deerlendirme ve yaplan almalarla alnan kararlarn onaylanmas.

2.alma Grubu Sonras Tamamlayc almalar

1. alma grubu sonucunda elde edilen verilerle taslak bir mastr plan dokmann hazrlanmas,

2. Teknik dairelerce yksek ve orta ncelikli programlara ilikin aratrma stratejilerine son eklinin verilmesi,

3. Taslak Mastr Plann, Redaksiyon Komitesince gzden geirilerek basma hazr hale getirilmesi.


14

2.20062010 DNEM MASTIR PLAN FAALYETLERNN DEERLENDRLMES

2.1. BYKBA HAYVANCILIK

Program: St Srcl

Anadolu Alacas Gelitirme Projesi ile her yl 512 ba sra embriyo transferi yaplarak oluturulacak z ve vey karde srlerinde, MOET (oklu Yumurtlatmal Embriyo Transferi) yntemiyle boa seil-mesi amalanmtr. Projenin 20062010 Mastr Plan dnemi faaliyetleri erevesinde, laboratuar ve alt yap almalar tamamlanm, embriyo transfer yntemi ile (MOET) 172 buza elde edilmi olup, ilk dii yavrularn doumunu takiben, analarnn st verim kaytlar takibe alnmtr. Proje faaliyetleri kapsamnda, Lalahan Hayvanclk Merkez Aratrma Enstits bnyesinde yaplmas planlanan Boa Test Ahr inaat tamamlanarak hizmete almtr. 2010 ylnda toplam 24 sperovulasyon ve bunun sonucunda 181 taze transfer ile 26 adet dondurulmu embriyo transferi gerekletirilmitir.

Vitrifiye Sr Embriyolarndan Elde Edilen Gebelik Oranlarnn Aratrlmas projesinde; vitrifikas-yon teknii ile dondurulan embriyolarn direkt transfer teknii ile kullanm imkanlarnnn aratrlmas amalanm olup, proje sonucunda vitrifikasyon tekniinin direkt transfer olarak kullanlabilmesi iin, etilen glikol ve gliserol kombinasyonu ile sakkaroz molaritesini payet ierisinde dilisyonu salayabile-cek oranlarn optimizasyonu iin, baka almalarn yaplmas gerektii kanaatine varlmtr.

Cinsiyet Tayini Yaplan Sr Embriyolarndan Elde Edilen Gebelik Oranlarnn Aratrlmas projesiy-le; cinsiyeti belirlenmi sr embriyolarnn ve cinsiyeti belirlenmeden vitrifiye edilerek dondurulan embriyolarn sahada deneme almalar yaplarak yeni teknolojilerin lkemizde uygulamaya aktarl-masna ynelik bir katk saland dnlmektedir. Bu alma ile cinsiyeti belirlenmi in vivo sr embriyolar, gerek enstit gerekse saha artlarnda tayc hayvanlara nakledilmek suretiyle buza elde edilmitir. Yaplan bu alma ile Trkiyenin embriyo aamasnda cinsiyeti belirlenmi ilk buza-lar hem ifti elinde, hem de aratrma kuruluu bnyesine alnmtr.

Erzurumda Meraya Dayal retim Yapan Srclk letmelerinde St retimi ve Canl Arlk Artn Etkileyen Faktrlerin Analizi projesinde; mera kalite derecelerine gre meralarn hayvansal retime olan katklar, yani meraya dayal retim yapan iletmelerde st retimine etkili olan balca faktrlerin analizi yaplmtr. Projeyle, ifti artlarnda mera kalitesinin hayvansal retim zerine etkisi incelen-mitir. Mera kalite derecesindeki bir birimlik artn, hayvan bana st verimini en az 0,326 kg artrd ortaya konmutur. Dier yandan, mera dneminde yerli ve melez hayvanlara ek yemleme yaplmasnn karl olmad fakat kltr hayvanlarna mutlaka ek yemleme yaplmas gerektii belirlenmitir. al-mann ortaya koyduu dier bir nemli sonu ise, ifti eitim dzeyinin, hayvansal retim zerine olan etkisinin de istatistik olarak nemli kmasdr.

Boa Spermalarnn Dondurulmasnda Antioksidanlarn Etkisi projesinin amac, Laiciphose ticari su-landrcsna katlan antioksidanlarn dondurma ve zdrme sonras boa spermasnn in vitro ve in vivo parametreleri zerindeki etkisini aratrmak olup, antioksidan katlan ve katlmayan gruplar ara-snda spermatolojik zellikler bakmndan bir fark tespit edilmemitir. Ancak, yaplan suni tohumlamalar sonucunda, 2 mM GSH katlan sulandrc ile yaplan tohumlamalarn 0,5 mM GSH ve Kontrol grubuna gre gebelik oranlar daha dk bulunmutur (p


15

Oranlarnn Aratrlmas projesinde; Etilen glikol, direkt transfer metoduna gre, dondurulan in-vi-vo inek embriyolarnn, zndrldkten sonra, tayc hayvanlara nakledilerek, elde edilen gebelik oranlarnn belirlenmesi amalanm, kriyoprotektan olarak Etilen glikoln sr embriyolarnn dondu-rulmas ve saha artlarnda direkt transferinde, suni tohumlama kolaylnda etkili olarak kullanlabile-cei sonucuna varlmtr.

Srlarda Ovum Pck-Up (Opu) Teknii Kullanlarak In Vtro Embriyo retimi projesinde; srlarda birim zamanda elde edilen embriyo saysn artrmak iin OPU ynteminin kullanm imknlarnn arat-rlmas amalanm, ancak, dvelerde gzlenen folikl saylarnn dk olduu buna bal olarak elde edilen oosit saysnn ve elde edilen embriyo saysnn da arzu edilen dzeyde olmad grlmtr. Bu veriler nda OPU tekniinin, donrlerden oosit toplanmas amacyla uygulanabilecei, ancak embriyo elde edilmesi iin, gerek donr seiminin zenli yaplmas, gerekse IVP protokollerinin kusur-suz uygulanmas gerektii kanaatine varlmtr.

Program : Bykba Hayvan Hastalklar

20062010 yllar arasnda Hayvan Hastalk ve Zararllar Aratrma Kapasitesinin Desteklenmesi Pro-jesi kapsamnda, bykba hayvan hastalklar programnda toplam 14 aratrma projesi sonuland-rlmtr. Bu aratrmalarn temel amac, hastalklarla mcadele stratejilerinin oluturulmasna katkda bulunmak, hayvan hastalklarnn erken ve doru tehisini salayacak, gelien teknolojilere uygun te-his metotlar gelitirmektir.

Bu dnemde tamamlanan projelerden elde edilen balca sonular;

Yavru atmann etiyolojisinde rol oynayan etkenler konusunda bakteriyolojik, patolojik ve immunohisto-kimyasal olarak yaplan almada, Erzurum ve evre illerde srlarda brusellozisin en nemli abort nedeni olduu, bunu ikinci srada chlamydiosisin izledii grlmtr. Ayrca chlamydiozisin rutin ta-nsnda sensitivitesi ve spesifitesi yksek olan immunoperoxidase boyamann kulanmnn yararl ola-ca sonucuna varlmtr.

Buza ishallerinde rotavirus ve coronavirus antijenlerinin varl ELISA ve hcre kltr ekimleri ile aratrlm ve Erzurum il ve ilelerinden rotavirusa bal ishallerin prevalansnn % 19 olduu tespit edilmitir. Bu sonulara baklarak BRVnin Erzurum blgesi iin nemli bir sorun olarak grlmtr. Bu alma sonucunda zellikle Veteriner Hekimlerin ve sr yetitiricilerinin konu ile ilgili bilgilendirilmesi ve gebe hayvanlara BRV alarnn uygulanmasnn gerekli olduu kanaatine varlmtr.

Mavidil, akut seyirli, mevsime bal, sokucu sineklerle nakledilen evcil ve yabani ruminantlarn viral bir hastaldr. Enfekte srlar, 1214 haftaya kadar uzayabilen viremi dnemi ile mavidil epidemiyoloji-sinde nemli rezervuarlardr. Hastalk 19982000 yllar arasnda Akdeniz havzasnda ve Trkiyede byk salgnlara neden olmutur. Kresel snma ile meydana gelen iklimsel deiiklikler, hastaln giderek daha geni alanlara yaylmasna neden olmaktadr ve lkeleri tehdit etmektedir. Akdeniz Bl-gesinde seronegatif srlardan oluan takip srleri kurularak olas bir Mavidil virus sirkulasyonunun erken tehisi ve muhtemel bir hastalk durumunda gerekli olan mcadele plan iin gerekli veriler top-lanm ve bu blgenin Culicoides spp kaynakl hastalklar ynnden risk durumunun ortaya konulmas amacyla alma yaplmtr. almada toplam pozitiflik oran % 6.3 olarak tespit edilmi, mavi dil taycsnn C.imicola olduu belirlenmi ve mavidil virus tespiti de yaplmtr.

Pasteurella multocidann izolasyonu, tiplendirilmesi yaplm ve antibiyotiklere duyarllklar saptan-mtr. Aydn ve zmir blgesinde sr pnmonilerinde P. multocida sularnn nemli bir rol oynad, P. multocida serotip Bnin, dier serotiplere gre daha yksek patojenite kriterlerine sahip olabilecei, P. multocida sularnn fluoroquinolone grubunda bulunan antibiyotiklere (eritromycin, siprofloxacin vb.) kar youn bir ekilde diren kazand, flourphenicole veteriner sahada tedavide kullanlabilecek


16

bir antibiyotik olduu, bilinsiz kullanlmas sonucu etkene kar diren geliecei, bu nedenle sr pnmonilerinde tedavi yerine a aratrmalarna arlk verilmesi ve yeni kombine alarn retilip uy-gulanmasnn lkemiz ekonomisi asndan faydal olaca belirlenmitir.

Babesiosis, eitli evcil ve yabani hayvanlar ve insanlarda gzlenen protozoer bir hastalktr. Trki-yenin farkl corafik blgelerinden seilen illerde Babesia bovis ve B. bigemina trlerinin seroprevalan-s saptanmtr. Blgeler arasndaki farkllk, istatistiksel olarak nemli bulunmutur (P


17

Makineleri Sanayi ve Ltd. ti. yrtclnde allmtr. Projede yem analizleri Lalahan Hayvan-clk Merkez Aratrma Enstits, Marmara Hayvanclk Aratrma Enstits, Ege niversitesi Ziraat Fakltesi Yemler ve Hayvan Besleme A.B.D ve Krkkale niversitesi Veteriner Fakltesi Mikrobiyoloji A.B.D tarafndan yaplmtr. Kuru ot balyalar, rulo balya ve klasik silajlar ukurova, Ege ve Dou Anadolu Tarmsal Aratrma Enstitlerinde, balya ve sarma makinelerinin testleri ise Tarm Alet ve Ma-kineleri Test Merkezi tarafndan yaplmtr.

Ruminant Beslemede Kullanlan Kaba Yemlerin Sindirilebilirliinin Artrlmas Amacyla Laktik Asit Bakterilerine Fibrolitik zellik Kazandrlmas: Anaerobik Funguslarn Kltr Koleksiyonunun Olu-turulmas; zellikle lkemiz koullarnda, hayvanclk sektrnn en nemli problemlerinden birini de dk kaliteli yemler oluturmaktadr. Dolaysyla dk kaliteli yem bitkilerinin sindirilebilirliinin artrl-mas ve hayvanlar tarafndan daha yksek oranda yararlanlmasnn salanmas byk nem arz et-mektedir. Bu durumda genetik olarak pozitif ynde deitirilmi mikroorganizmalarn kullanlmas, bit-kisel yemlerden yararlanma orann arttrp, hayvann performansnn (canl arlk, st / et verimi gibi) artmasn salayarak, lke ekonomisine katk salamtr. Mikroorganizmalarn bu zellii, rettikleri enzimlerden kaynaklanmakta, tekstil, kat ve gda gibi bir ok sektrde kullanlan mikrobiyal enzimler, hayvan besleme alan iin de nemli bir potansiyel oluturmaktadrlar. Proje kapsamnda oluturulan fibrolitik zellikli laktik asit bakterisi sularnn silaj inoklant olarak kullanlabilecei, nokulantl silajn 24 saatlik inkbasyonda NDF sindilebilirlii, inokulansz silajnkinden %46 daha fazla olduunu ortaya konmutur.

Program: Sosyo-Ekonomik Aratrmalar

2006-2010 Mastr Plan Dneminde bu program kapsamnda aratrma yaplmamtr.

Program: Manda ve Dier Bykba Hayvanclk

Anadolu Mandasnn Islah projesi; Trkiyede yok olma tehlikesi snrna doru yaklaan Anadolu Mandasnn slah edilerek ve dk verim zelliinin gelitirilerek, yeter sayda manda yksek verim ilkesinden hareketle st veriminin ve laktasyon sresinin artrlmas, daha sonraki aamalarda erkek ve dii Anadolu Mandalarnn dl verimi zellikleri, byme ve yaama gc ile besi performansnn artrl-mas amacyla yrtlmektedir. Bu proje ile Anadolu mandalarnn Murrah rk mandalarla melezleme (Murrah x Anadolu F1 ve G1) ve seleksiyon yoluyla slah amalanmakdr.

Anadolu Mandalarnn Murrah Irk Mandalarla Doal Am ve Farkl Sulandrclar Kullanlarak Ya-plan Suni Tohumlama, Melezleme ve Seleksiyon Yoluyla Islah projesi ile Anadolu mandalarnn Murrah rk mandalarla melezleme ve seleksiyon yoluyla slah edilmesi amalanmtr. zellikle st verimi ve laktasyon srelerinin artrlmas ncelikli hedef olarak seilmitir. Bunun yannda dier ve-rim ve performans parameterelerinin ortaya konmas hedeflenmitir. Birinci laktasyonda elde edilen sonular Anadolu mandalarnda ve F1 melezlerinde srasyla, ortalama st verimi 516,39925,348 ve 953,850127,999 kg; laktasyon sresi 177,5175,223 ve 285,83328,767 gn; malaklama aral 490,61110,175 ve 502,60060,199 gn; kuruda kalma sresi 313,54411,536 ve 274,00074,983 gn; servis periyodu 152,55213,225 ve 196,00086,217 gn; ilkine malaklama ya 1216,41816,74 ve 1389,62563,941 gn; gebelik sresi 320,0920,980 ve 313,7604,577 gn olarak saptanmtr. Doumdan 36 ay yaa kadar vcut geliim performanslarnda genel olarak F1 melezlerinin stn ol-duu ortaya konmutur. G1 melezi mandalarda geliim performans genel olarak literatr bildirilerinin aksine F1 melezi mandalardan daha stn deildir. Bu durum G1 melezi manda saysnn ok az olma-sndan kaynaklanmaktadr. Projeye kesintisiz devam edildii takdirde, Anadolu mandalarnn Murrah rk mandalarla melezleme ve seleksiyon yoluyla slah edilebilecei tezi ortaya konmutur.


18

Program: Organik Yetitiricilik

2006-2010 Mastr Plan Dneminde, bu program kapsamnda aratrma yaplmamtr.

2. 2.TOPRAK SU KAYNAKLARI

20062010 dneminde, Aratrma Mastr Plan erevesinde belirlenen ncelikler dorultusunda des-teklenen proje faaliyetleri sonucunda elde edilen veriler ve ilgili retim dalna yaplan katklar AFA ve program baznda aada zetlenmitir.

Program: Sulama Suyu Kalitesi ve Etkili Su Kullanm

Nfusun hzl bir ekilde artmas, artan su talebini karlayacak uygun kaynaklarn azl ve gelien sanayi ve tarmsal faaliyetlere bal olarak ar kullanm ve kirlilik sorunlar karsnda su ynetiminin etkilii olduka byk nem arz etmektedir.

Toprak ve Su Kaynaklar Aratrma Enstitlerince toprak ve su kirliliini belirleme almalarnda tek-nolojik yntemlerden biri olan Tetrans-Geo Modeli Kullanlarak toprak profilinde biriken ve yer alt suyu kirliliine neden olan tuz ve bor kapsamnn tayini yaplmtr. Yine tarmsal faaliyetlere bal olarak Trakyada Ayiei Yetitiriciliinde Yaygn Olarak Kullanlan Trifluralinin Yer Alt Su Kaynaklarnda Yaratt Kirlilik Sorunlarnn Tarla ve Lizimetre Koullarnda Tespiti yaplarak sonular yaynlanmtr.

Yaplan aratrma almalar sonucu sulu tarm yaplan blgelerimizde yetitirilen balca bitkilerin su tketimleri, sulama programlar ve kstl koullarda su uygulama kriterleri belirlenmitir. Buna gre; Pamuk bitkisinde sulama suyu ihtiyacnda ukurova Blgesinde %30, Ege (Menemen) %40 orannda ksnt yapldnda verimde azalma olmad tespit edilmitir. eker pancarnda da Konyada iin her sulamada %30 ksnt yaplabilecei belirlenmitir.

Bu kapsamda Harran Ovas Koullarnda Ksntl Su Uygulamasnda Baz Pamuk eitlerinin Su Stresine Duyarlklarnn Belirlenmesine ilikin yaplan alma sonular yayn haline getirilerek blge-de yaplacak almalarda kriter olarak deerlendirilmitir.

Kurak dnemlerde kstl su koullarnda sulama suyunun optimum kullanm iin uygun teknoloji ve sulama programlarnn oluturulmas iin almalar balatlm, sulama suyu dzeylerinin bitkinin ve-rim, kalite ve fizyolojik zellikleri zerindeki etkisinin, nfrared termometre ve spektroradyometre gibi aletlerle belirlenmesi almalar sonular yaynlanmtr. Su kullanm etkinlii yksek eitlerin yay-gnlatrlmas ve kuraa toleransl eitlerin uygun olan blgelerde yaygn retiminin salanmas iin almalar srmektedir.

Evsel atk sularn artlmas amacyla bitkisel artm ve yapay sulak alan teknolojileri konusunda faaliyet gsteren, Menemen Toprak ve Su Kaynaklar Aratrma Enstits, edindii bilgi ve deneyimleri btn Trkiyeye aktarmaktadr.

Bu kapsamda blgede yaplan Yzey Alt Akl Yapay Sulak Alan Sistemlerinde Farkl Hidrolik Yk-leme Seviyelerinin ve Hidrolik Alkonma Srelerinin Atk Su Kirliliinin Giderilmesine Etkileri konulu alma sonular yaynlanarak, bu alanda yaplacak olan dier almalara altlk oluturmutur.

20062010 yllarn kapsayan sre ierisinde bu program altnda 107 proje yrtlm ve yllar iti-bariyle bunlarn bir ksm sonulanm, bir ksm ise hala devam etmektedir. Yine bu program altnda sonulanm projelerden 20 tanesi Genel Mdrlmzce yayn numaras verilerek, ilgili birimlerin, kullanclarn hizmetine sunulmutur.


19

Program: Toprak Kalitesi ve Toprak Kirlilii

Toprak kirlilii ile ilgili aratrma almalarnn amac, zellikle tarm alanlarnda ar metal kirliliinin olup olmadn ve kirlenen alanlarda kirlilik kaynaklarn belirlemek ve bu alanlardaki kirliliin gideril-mesi iin alnmas gerekli tedbirleri ortaya koymaktr. Bununla beraber ar metallerin bitki geliimi ve bitkideki semptomlarn belirlenmesi de hedeflenmitir.

Tarm alanlarmzn ar metal ve potansiyel toksik element bakmndan durumlarn ortaya koyacak olan Farkl Kirletici Kaynaklardan Etkilenen Tarm Alanlarnn Ar Metal ve Bitki Besin Maddesi Kap-samlarnn Belirlenmesi, Organik ve norganik Kaynakl Ar Metallerin Toprak Kirlilii ve Bitki geliimi zerine Etkileri, Tarmsal Alanlarda Artk Ynetimi ile Tarmsal Atk Kkenli Kompostun Topraktaki Kalc Etkisinin Belirlenmesi konularnda almalar yaplmtr.

almalarda kullanlacak analiz metotlar belirlenmi olmakla beraber, bu konuda aratrma al-mas yapan kurumlarn laboratuarlar arasnda metotlarn uygulanmasnda doabilecek farkllklarn nlenebilmesi iin laboratuarlar arasnda ibirlii salanmaldr. Bu balamda Ankara Toprak Gbre ve Su Kaynaklar Merkez Aratrma Enstits laboratuarlar uluslararas yeterlilik belgesi alarak, referans laboratuar grevi yapmas ve bu konudaki almalarnn uluslararas alanda kabul grmesi salan-mtr.

20062010 yllarn kapsayan sre ierisinde bu program altnda 27 proje yrtlm ve yllar iti-bariyle bunlarn bir ksm sonulanm, bir ksm ise hala devam etmektedir. Yine bu program altnda sonulanm projelerden 5 tanesi Genel Mdrlmzce yayn numaras verilerek ilgili birimlerin, kullanclarn hizmetine sunulmutur.

Program: Su Toplama Havzalarnda Toprak ve Su Kaynaklarnn Korunumu ve Gelitirilmesi

Toprak ve Su Kaynaklar Aratrma Enstitlerinin su havzalarnda toprak ve su kaynaklarnn srdr-lebilirliine ynelik yaplan almalar; kk havzalarda tarmsal sulama amal su depolama yapla-rnn proje kriterlerini belirleme, havzalarn potansiyel erozyon haritalamalar, takn ve sediment n-leme yaplarnn kapasitelendirilmesi, etkin nem muhafazas iin meyilli havzalarda teras boyutlarnn belirlenmesi, toprakta nem korumu salayan srm teknikleri ve uygun aletlerin belirlenmesi, toprak kayb eitlii parametrelerinin Trkiye artlarnda belirlenmitir. Bu konularda kullanclara sunulmak zere ok eitli yayn, rapor ve bror yaynlanmtr. Erozyon nedeniyle toprak kaybnn belirlenme-sinde, nemli bir eitlik olan Universal denklemi Trkiye artlarnda allm ve USLE Ulusal Toprak Kayb Rehberi hazrlanmtr.

lkemizde yaplan ve halen yapm devam eden baraj ve glet gibi su depolama tesislerinin projelendi-rilmesinde, uygulanacak tarm sisteminin baarsnda ve havza slah almalarnda, su toplama hav-zalar akmlarnn ve ya karakteristiklerinin aratrlmas ve her blgede kullanlabilecek deerlerin bulunmas gerekmektedir. Bu amala Toprak ve Su Kaynaklar Aratrma Enstitlerince alanlar 1 ile 98 km2 arasnda deien 32 adet alt havzada ya, akm lmleri yaplarak verilerin analiz sonular 5, 10, 15, 20 ve 25 yllk raporlar halinde Hidrolojik Karakterleri Rehberi hazrlanm ve uygulayc birimlerin bilgisine sunulmutur. Ayrca bu veriler lkemiz kk akarsularnn veri tabannda deerlen-dirilmek zere nemli birer kaynak tekil etmektedir. allan havzalardaki su kaynaklarnn en iyi ve en ekonomik biimde kullanlmas ve bu kaynaklar zerinde gelitirilen projelerin etkinliklerinin ortaya konulmas iin aratrmalardan elde edilen hidrometeorolojik veriler modelleme yaklamyla deer-lendirilmi ve 10 adet havzada Hidrolojik Modelleme almas yaplmtr. Bylece bu havzalarda su depolama planlamalar yapacak uygulayc birimlere nemli bir altlk salanmtr. Havzalarda su depolama yaplarna gelecek sediment miktar ve yaplarn tabannda biriken sediment lm (bat-metri) almalarna 1990 l yllarda balanlm ve halen 7 adet gletde batmetri almalarna devam edilmektedir.


20

Su toplama havzalarnda doal kaynaklarn srdrebilirliinin salanmasnda dier nemli bir sorun erozyonla mcadele konusudur. Bu konuda Enstitlerimizce toprak, Su ve Rzgar Erozyonu Saha-larnda Durum Tespiti, Haritalama ve Gerekli nlemlerin Belirlenmesi almalar yaplm ve halen de devam etmektedir. Bunlardan en nemlisi Konya- Karapnarda yaplan Rzgr Erozyonu nleme almasdr. Konya Toprak ve Su Kaynaklar Aratrma Enstits tarafnda yaplan bu alma gn-mzde lleme ile Mcadele almalarna en iyi rnek tekil etmektedir.

20062010 yllarn kapsayan sre ierisinde bu program altnda 112 proje yrtlm, projelerin bir ksm sonulanm, bir ksm ise hala devam etmektedir. Ayn program altnda sonulanm projelerden 22 tanesi Genel Mdrlmzce yayn numaras verilerek faydalanclarn hizmetine sunulmutur.

Program: Tarmsal Kuraklk ve Etkileri

klim Deiiklii ve Kuraklkla mcadele veya etkilerinin azaltlmasnda AR-GE almalar ok nemli bir yer tutmaktadr. Snrl olan tarm arazilerinden beklenen verimin alnmas iin kuraklk ve su kulla-nmnda Bakanlmz almalar hayati nem tamaktadr. Bu kapsamda Toprak ve Su Kaynaklar Aratrma Enstitlerimizin grev alanndaki, Toprak ve Su Kaynaklarnn srdrlebilir kullanmna y-nelik aratrma faaliyetleri program dahilinde yrtlmektedir. Bu almalar; bitkilerin sulama prog-ramlarnn belirlenmesi, su tasarrufu salayan sulama yntemleri, atk sularn tarmda kullanlmas, toprakta nem korunumu salayan kltrel ve teknik nlemlerin aratrlmas, toprak neminin belirlen-mesi ve izlenmesi, su hasad eklinde zetlemek mmkndr.

klim deiikliine uyum almalarnda hem Aratrma Enstitlerimizde hem de Genel Mdrl-mzde konu ile ilgili alan uzmanlarca, evre ve Orman Bakanl koordinatrlnde yaplan iklim deiiklii ile ilgili altaylara ve toplantlara katlarak Genel Mdrlmz ve Bakanlmzn yapm olduu almalar paydalara ileterek katkda bulunmu ve ulusal raporlardaki alt alma gruplarnda yer almlardr. Ayrca UNDP-FAO projesi olan Trkiyenin klim Deiikliine Uyum Kapasitesinin Ge-litirilmesi projesine ortak olan TAGEM, bu proje ile enstitlerde iklim deiikliine uyum ve kapasite gelitirlmesinde nemli admlar atlmtr.

Yaplan faaliyetler sadece ulusal deil, uluslararas arenalarda da gndeme getirilerek tartlmakta, grler raporlara yanstlmaktadr. Trkiye, Birlemi Milletler klim Deiikliiyle Mcadele ereve Szlemesi Altnda Uzun Dnemli birlii Eylemi Geici alma Grubu (AWG-LCA) mzakerelerin-de 2007den beri aktif olan bir lke olarak, sera gazlar konusunda Ulusal Uygun Azaltm Eylemleri (NAMA) yapma konusunda isteklilii olan, szleme altnda yer alan uyum, kapasite gelitirme, tek-noloji transferi mekanizmalarndan yararlanmay hedefleyen, dk karbonlu kalknma stratejisi ile kalknmay amalayan pozisyonu ile yukarda verilen konularda uluslararas erevede mzakerelere katlmaktadr. Aratrma Enstitmzden bu toplantlara uzman katlm salanmtr.

klim deiiklii ve bunun sonucu oluan tarmsal kurakln nmzdeki dnemlerde de devam ede-cei bir gerektir. Bu konuda enstitlerimiz almalarn balatm ve devam etmektedir. Tarmsal ku-rakln nemli parametrelerinden olan toprak neminin llmesiyle ilgili olarak pilot aratrma ve nem lm aletleri kalibrasyon almalar yaplmaktadr. Ayrca su hasad, yzey ak nleme ve dier muhafaza tedbirleri, alternatif rn eitlerinin planlamas, bitki-atmosfer ve karbondioksit etkileimi konularnda almalarn yrtmlerdir.

Program: Srdrlebilir Toprak Verimlilii

Toprak ve Su Kaynaklar Aratrma Enstitleri tarafndan yrtlen lkemiz topraklarnda eitli bitki-lerde azot, fosfor, potasyum ksmen demir, inko, bakr ve mangan gibi mikro elementlerle gbreleme


21

aratrma ve denemeleri yaplmtr. Tm Toprak ve Su Kaynaklar Aratrma Enstitlerince yrtl-m bu aratrmalarn sonular Trkiye Gbre ve Gbreleme Rehberi revize edilerek uygulayclarn kullanmna sunulmutur. Dier bitki besin maddeleri asndan topraklarmzn durumu hakkndaki almalar devam etmektedir. Bu itibarla dier bitki besin maddeleri bakmndan fakir olan veya bitkiye besin maddesi salama asndan problemli olan alanlar belirlenerek besin maddesi yetersizlii veya besin maddesi salama kapasitesi dk alanlarda zme ynelik aratrma projeleri gelitirilmek-tedir.

TBTAK destei ile A.. Ziraat Fakltesi Tarm Makineleri Blmnn ibirliiyle Hassas Tarm Tek-nolojileri konusunda ukurovada ifti arazisinde yaplan aratrma projesi, 2010 ylnda tamamlan-mtr. Bu sistem sayesinde yetitirici bilgi teknolojilerini kullanarak arazisinde nasl bir deikenlik ol-duunu tespit etmekte ve arazide bu deikenlie uygun girdi kullanmaktadr. Hassas tarm teknikleri, toprak ilemeden hasada kadar bitkisel retimin hemen her dneminde kullanlabilmektedir. Projede uydu ve bilgi teknolojileri destekli alana zg deiken oranl gbre uygulamas gerekletirilmitir. Proje ile kullanlan gbre miktarnda % 30 gibi ok nemli miktarda tasarruf saland ifti artla-rnda ortaya konulmutur. Proje sonularnn retici baznda yaygnlatrlmas iin Tarm ve Kyileri Bakanl tarafndan destekleme kapsamndaki makinelerin listesine alnmas noktasnda almalar tamamlanma aamasna gelmitir. Ayrca sonular itibariyle pilot alma olarak TGEM tarafndan uygulama alanna aktarlmasna karar verilmitir.

Trkiyenin AB uyum almalarnda en kapsaml alan tarm-gda sektrnn oluturduu bir gerek-tir. Bu kapsamda, tarm ve gda piyasalarn nemli dzeyde etkileyecek olan yi Tarm Uygulamalar (TU) standardnn Trkiyede uygulanma olanaklarnn belirlenmesi nem tamaktadr. Bu kapsam-da Aratrma Enstitlerimiz tarafndan yaplan projelerde yi Tarm Uygulamalar standardna gre kullanlacak gbre miktarlarnn ve toprak yapsn iyiletirebilecek niteliklere sahip organik materyal-lerin sebze tarmnda verim, kalite ve topran baz zelliklerine etkileri aratrlmtr. Toprak verimlili-inin srekli klnmas iin, toprakta bulunan besin maddelerinin bitki tarafndan almn kolaylatrmak suretiyle toprak verimliliini artrc tedbirler alnmaldr. Bu amala mnavebeye baklagil bitkilerin dahil edilmesi ve yeil gbrelemeyle hem toprak verimliliinin srdrlebilirlii, hem de uygulanan azotlu gbreden tasarruf edilmesi bakmndan byk nem tamaktadr. Bu amala mnavebe sistemine yeil gbreleme, baklagillerin buday ayiei mnavebesine dahil edilmesi, azotlu gbre miktarlarnn azaltlmas konusunda eitli projeler yrtlmtr. Ayrca, topraktaki fosforu yarayl hale getiren mikoriza mantarlarnn seimi, izolasyonu, mikrobiyal gbre olarak kullanlmas konusundaki aratrma almalarna balanm ve devam etmektedir. Bunun yannda, yksek oranda azot fikse eden mikro-organizmalarn izolasyonlar ve mikrobiyal gbre olarak kullanlabilirlii konusunda lkemizde baary-la yrtlm almalar tamamlanm ve gbre olarak iftiye sat devam etmektedir.

Organik tarm uygulamalar kapsamnda, kimyasal gbrelerin yerine geebilecek ve bu gbrelere gre rn kaybn en aza indirebilecek organik gbre kaynaklarnn toprak zellikleri zerine etkilerinin be-lirlenmesine ynelik aratrma almalar yrtlmektedir. Kimyasal gbre ve ilalarn oluturduu risklerden uzaklamak ve kaynaklarn deerlendirilmesi asndan eitli organik kkenli materyaller, tarmsal artklar ile kompostun kullanm konularnda almalar yaplmtr.

Bilindii zere tarmsal retimin en nemli girdisi olan gbre hammaddelerinde da bamllk devam etmektedir. Yerel kaynaklardan elde edilecek gbrelerin ve toprak dzenleyicilerin tarmda kullanlmas konusunda da Toprak Su Aratrma Enstitlerinde almalar yaplmtr. lkemizde ithaline izin verilen ve piyasaya sunulan eitli organik materyallerin (rnein humik asit, amino asitler vs gibi) toprak d-zenleyicilerin analiz yntemleri konusunda almalara balanmtr. Ayrca lke kaynaklarndan fay-dalanmak amacyla Trkiye turba, linyitlerinden ve kaya fosfatlardan gbre retilebilirlii, lam, zeolit ve gidyann tarmda kullanm konusunda aratrma projeleri tamamlanm, materyallerin uygulama miktarlar ile olumlu ve olumsuz zellikleri ortaya konmutur.


22

20062010 yllarn kapsayan sre ierisinde bu program altnda 85 proje yrtlm ve yllar iti-bariyle bunlarn bir ksm sonulanm, bir ksm ise hala devam etmektedir. Yine bu program altnda sonulanm projelerden 25 tanesi Genel Mdrlmzce yayn numaras verilerek ilgili birimlerin, kullanclarn hizmetine sunulmutur.

Program: Sulama ve Drenaj Sistemlerinin Planlanmas ve letilmesi

Sulama ve drenaj sistemlerinin koullara uygun olarak projelenmesi birincil ncelie sahiptir. Sulama projelerinin yetersizlii ve yanl su ynetimi sonucunda su kayplar artmaktadr. Bylece hem planla-nandan daha kk alanlar sulanmakta ve hem de ar su kayplar, taban suyunu ykselterek drenaj ve oraklk gibi zm g sorunlar ortaya karmaktadr.

lkemizde yaplan aratrmalar yzey sulama metotlarnn yaygn kullanm nedeniyle ar su uygu-landn gstermektedir. Bu durum bir yandan topraklarmzn oraklamasna neden olurken dier yandan da suyun israfna yol amaktadr. Suyun tarla ierisinde uygulamasnda, toprak, bitki ve iklim koullarna gre yamurlama ve damla sulama sistemlerinden yararlanlmas, su kayplarn % 30-80 azaltmaktadr. Bu nedenle su tasarrufu salayan basnl sulama metotlarn zendirmek iin aratrma projeleri yaplmaktadr.

Bu kapsamda uygulama ynyle de modern ve ileri tarm tekniklerinin kullanmna ynelik olarak ifti-lerin su tasarrufu salayan basnl sulama metotlar, ksntl sulama programlar ve toprakta nem ko-runumuna ynelik nlemler, (su hasad, yzey ak nleme ve dier muhafaza tedbirleri) konularnda eitim almalarna ve demonstrasyonlara arlk verilmektedir.

Basnl sulama sistemlerinin projelendirilmesine esas kriterlerin ve sulama programlarnn oluturul-mas konularnda aratrma almalar yaplm ve halen devam etmektedir. Bu alanda blgeye zg bitkilerde seilen en randmanl sulama yntemleri aratrlarak hem kriterler belirlenmi hem de mev-cut sulama programlarnn perfonmanslar karlatrlmtr.

20062010 yllarn kapsayan sre ierisinde bu program altnda 19 adet proje yrtlm, bunlarn bir ksm sonulanm, bir ksm ise hala devam etmektedir. Ancak yllar itibariyle bu alanda yaplan alma ve proje saylar yukarda bahsedilen sebeplerden dolay azalmaktadr Oysaki drenaj, bugn itibariyle de lkemizin nemli bir sorunu olup zm beklemektedir. Yine bu program altnda sonu-lanm projelerden Genel Mdrlmzce yayn numaras verilerek ilgili birimlerin, kullanclarn hizmetine sunulmutur.

Program: Toprak ve Arazi Bilgi Sistemleri

Tarm alanlarmzn verimliliklerinin srdrlebilmesi iin, ncelikle bu alanlarn zelliklerinin en iyi e-kilde tanmlanmas gereklidir. Bu tanmlamay salamak iin, topraklarmzn fiziksel, kimyasal ve bi-yolojik zelliklerinin belirlenmesi gereklidir. Bu amaca ynelik olarak gemi yllarda baz almalar yrtlm ve sonulandrlmtr. Ancak o zamanki imknlarla yaplan bu almalarda, bata top-rak rneklerinin koordinatlarnn belirlenmemi olmasnn yannda, alnan rneklerde mikro bitki besin maddeleri ve eitli yollarla tarm alanlarna bulaarak toprak kirliliine sebep olan ar metal analiz-lerinin yaplmam olmas, bu almalardan elde edilen sonular yetersiz klmaktadr. Bu dnemde yaplan ve gelecekte yaplacak almalarda toprak rnekleri GPS ile koordinatlar belli olacak ekilde alnmaktadr. Bylelikle ayn noktaya tekrar ulamak ve deiimi izlemek mmkn olacaktr. Bu kap-samda, Trkiye topraklarnn bitki besin maddesi ve potansiyel toksik element kapsamlarnn belirlen-mesine ynelik aratrma almalar yaplmakta ve halen yrtlmektedir.


23

20062010 yllarn kapsayan sre ierisinde bu program altnda 6 proje yrtlm ve devam eden projelerde mevcuttur.

Bu amalar dorultusunda yrtlen Altnova Tarm letmesinde Toprak Kalite Parametreleri ndek-sine Gre Arazi Bilgi Sisteminin Oluturulmas ve Orta Gediz Havzasnda Tarmsal Amal Blge-lendirme aratrmalar sonulandrlmtr. Ayrca ukurovada Alviyal Tarm Arazisinde Baz Top-rak Verimlilik Parametrelerinin Jeoistatistiksel Modellemesi, Parsel Baznda Tarmsal Arazi Kullanm Planlarnn Oluturulmasnda Corafi Bilgi Sisteminin Kullanlabilirlii ve Trkiyede Azotlu Gbre Tketiminin Akarsu Havzalar Baznda Belirlenmesi ve Haritalanmas almalar balatlmtr.

Program: Toprak ve Su Kaynaklarnn Gelitirilmesine Ynelik Sosyal ve Ekonomik Analizler

Toprak ve su kaynaklar projelerinin analiz teknikleri ile ilgili projelerden; Yatrm Projelerinin Modern Fayda Maliyet Analizleri in Kolay Kullanlabilir Tekniklerin Gelitirilmesi ve Devlete Ait Toprak ve Su Yatrmlarnn Kullanclara Transferini Salayacak Ekonomik Bir erevenin Gelitirilmesi ile rgtsel ve retici Asndan Kabul Edilebilirlik Kriterlerinin Ortaya Konulmas aratrmalar devam etmektedir. Sulanan ve sulanmayan koullardaki arazi toplulatrmalar iin tercihleri tayin etmek zere bilgisayara dayal kapsaml modellerin gelitirilmesi almalarna balanmaktadr.

Bu erevede tarm arazilerinin blnmesini nlemek amacyla yaplmas planlanan dzenlemeler kapsamnda iftilerin dncelerini belirlemek zere Aratrma Enstitlerimizce bir alma yrtl-mtr. Anket almalar, Haziran-Austos 2009 tarihleri arasnda, TAGEMe bal 40 aratrma ens-tits tarafndan bulunduklar blgedeki illerde yrtlmtr. 47 ilde 214 ileye ait 661 kyde, 3318 hisseli tarm arazisine sahip kii ile grlmtr.

Miras Yoluyla Arazilerin Paralanarak Ar Klmelerinin nlenmesi in Optimum Parsel Bykl almalar, Toprak ve Su Kaynaklar Yatrmlarna ifti Katlmna Ynelik Aratrmalar, Toprak ve Su Kaynaklarnn Srdrlebilirlii Asndan Krsal Alanda G Sorunu, Arazi Kullanm Planlama-snn Yaplmas Aamasnda Sosyo Ekonomik Faktrlerin Belirlenmesi almalar yaplmtr. Des-tekleme ve Pazarlama Politikalarnn Toprak ve Su Kaynaklarnn Srdrlebilirliindeki Rol, retici rgtlenmelerinin Krsal Kalknmadaki levleri ve Etkinlikleri ile lgili Aratrmalar ve Toplulatrlan Tarmsal Alanlarn Yeniden Paralanmalarn nlemek ve Btnlklerini Korumak Amacyla alma-lara balanmaktadr.

Toprak ve su kaynaklar yatrm projelerinin ekonomik ve sosyal ynden kabul edilebilirlii ile ilgili al-malar yaplmtr. Sulama Tesisleri ve Dier Tarmsal Tesislerde letme Sorunlar ve zm nerileri-nin Belirlenmesi, Yeni Teknolojilerin Adaptasyonunda Sosyo-Ekonomik Snrlamalarn Tespit Edilmesi ve Teknolojilerin Kullanclar Tarafndan Benimsenmesi, Sulama Alanlarnda Sulama Etkinliini Art-ran Tekniklerin Adaptasyonunda ifti Davranlar ile lgili Sosyo- Ekonomik almalar yaplmtr. Toprak ve Su Gelitirme Projelerinin Blgesel Etkilerinin Ekonomik Analizi, Tarmsal Yatrm Proje-lerinin Sosyal Ve Ekonomik Ynden reticiye, Blgeye ve lkeye Katklarnn Aratrlmas, Havza Rehabilitasyonu ve Toprak Muhafaza Uygulamalarnda ifti Davranlar ile lgili Sosyo-Ekonomik almalar a balanmtr.

Toprak ve su kaynaklar ve evre ekonomisi ile ilgili tarm topraklarnn ama d kullanmn etkileyen sosyo-ekonomik faktrlerin tespiti konusunda almalar yaplmtr.

20062010 yllarn kapsayan sre ierisinde bu program altnda 66 adet proje yrtlm, bunlarn bir ksm sonulanm, bir ksm ise hala devam etmektedir. Yine bu program altnda sonulanm pro-jelerden 16s Genel Mdrlmzce yayn numaras verilerek ilgili birimlerin, kullanclarn hizmetine sunulmutur.


24

Program: Tuzdan ve Sodyumdan Etkilenen Topraklarn Islah

Kurak ve yar kurak blgede yer alan lkemiz tarm topraklarnn ok nemli bir ksm tuz, bor, sodyum etmenlerinin birinin veya birlikte etkin olmalar ile slaha muhta (ORAK) topraklarmz oluturmak-tadr. Drenaj dikkate almadan yaplan ar sulamalar, iftinin bilinsiz uygulamalar gibi ikincil et-menlerle yaratlan tuzluluk yannda toporafya ve doal olumsuzluklarn yaratt problem alanlardr. Bu topraklarn iyiletirilmesi ve tekrar tarma kazandrlmasna ynelik olarak, orak topraklarn slah konularnda yaplan aratrmalarn nemi artmtr. Gbre sanayi atklar, kkrt flotasyon atklar gibi evre kirlilii yaratan endstriyel atklarn orak slahnda kullanlma imkanlar belirlenmitir. Bulunan sonulara dayal uygulamalarla, evre kirliliinin nlenmesine ve orak arazi slah projelerinin eko-nomisine nemli katklar salanmtr. Islah edilebilme artlarnn salanamad yerler iin, zellikle sadece tuz problemi olan alanlarda, (TUZCUL) halofitik bitkiler ile ekonomiye katk salanabilmesi amac ile vegetasyon oluturma almas ynnde bir projede gndeme alnmtr ve yrtlmektedir

20062010 yllarn kapsayan sre ierisinde bu program altnda 14 adet proje yrtlm, bunlarn bir ksm sonulanm, bir ksm ise hala devam etmektedir. Bu kapsamda sonulandrlan ve sonu-lar yaynlanan Gbre Sanayi At Fosfojibsin orak Topraklarn Islahnda Kullanlmasnn Radyo-toksikolojik Olarak Aratrlmas ve Sodyumlu Topraklarda Gidya ve Zeolitin Islah Meteryali Olarak Kullanlma mkanlarnn Aratrlmas projeleri bunlardan bazlardr. Uzun ve meaggatli bir sreci kapsayan bu almalarn says, bu konuda yetimi uzmanlarn zamanla azalmas ve farkl birimlere kaymasyla, nemini yitirmese de gncelliini kaybetmektedir.

Program: Tarmsal Yatrmlarda Girdi Optimizasyonu ve Krsal Alandaki Toplumlar iin Mali Mo-deller

Tarmsal yatrmlardan beklenen faydann salanabilmesi iin, yatrm projelerinin girdi kullanm dzey-lerinin ve maliyetlerinin gereki olarak ortaya konmas, projelerinin hedefi olan reticilerin ekonomik ve sosyal sorunlarnn saptanmas ve yatrm kararlarnn bu bilgiler altnda alnmas nem ta-maktadr.

Tarmsal retimde mekanizasyon en pahal retim girdisidir. zellikle mekanizasyon dzeyi yksel-dike retimin karll giderek artan lde mekanizasyon maliyetine bal olmaktadr. Ayn zamanda doru makine kullanmyla birlikte hem bitkinin agro teknik istekleri en doru bir ekilde karlanm, hem de evreye en az zarar verilmi olmaktadr. Tm bunlar iin mekanizasyon planlamas ve opti-mizasyonu ok byk bir nem kazanmaktadr. Bu konuya ilikin olarak Tarmda Biliim Teknolojileri kullanm olanaklarnn ortaya konmas konusunda hassas tarm almalar yaplmtr.

20062010 yllarn kapsayan sre ierisinde bu program altnda 95 adet proje yrtlm, bunlarn bir ksm sonulanm, bir ksm ise hala devam etmektedir. Yine bu program altnda sonulanm projelerden 8 tanesi Genel Mdrlmzce yayn numaras verilerek ilgili birimlerin, kullanclarn hizmetine sunulmutur.

2.3. GIDA

Program: Gvenli Kaliteli Gda ve Yem Konularnda Aratrmalar Yaplmas

Gdaya yeterli ve dengeli bir biimde ulamak her bireyin hakkdr. Ancak bu tek bana yeterli deildir. Tketilecek olan gdann her trl zararl etmenden arndrlm olmas ve bir yandan beslerken dier yandan insan saln olumsuz etkilememesi gerekir. Bu adan deerlendirildiinde en geni ara-


25

trma konusuna sahip olan bu program, ayn zamanda gda aratrma frsat alan ierisinde en ok projenin yrtld program olma zelliini de korumaktadr. Bu program kapsamnda dnem iinde yaplan aratrmalar ile insan ve hayvanlarn saln riske sokmayacak, kaliteli ve gvenli rnlerin retilmesi iin alnacak nlemlerin belirlenmesine ynelik almalar yaplmtr.

Yaplan aratrmalardan elde edilen sonularn bazlar u ekilde zetlenebilir;

Mantarlarn kurutularak deerlendirilmesi ve kalitelerinin korunmasna ilikin yaplan almada kurut-ma yntemlerinden dondurarak kurutmann, etv ve infrared kurutma yntemlerine gre daha nemli olduu bulunmutur. Ayrca bu yntemde kurutulan rnn renginde, eklinde ve boyutlarnda bir de-ime olmad rnn hemen hemen orijinal irilik ve eklini koruduu grlmtr.

Moro, lkemizde ve dnyada retim miktar en yksek olan kan portakal eididir. Bu eit antosiyanin bakmndan da dier kan portakal eitlerine gre daha zengindir. Bu meyvenin rne ilenmemesi-nin en nemli nedeni ileme yntemlerinde karlalan problemlerin yannda elde edilen rnn raf stabilitesinin dk olmasdr. Aratrma sonular, renk ve beslenme deeri nemli oranda korunmu tketici beenisini kazanabilecek kan portakal suyu retiminin yaplabilirliini ortaya koymutur. Ara-trmada elde edilen veriler, rnlerin buzdolab koullarnda 6 Cde muhafaza edilmesi durumunda en az on ay sreyle, oda scaklnda da yaklak ay sreyle baarl bir ekilde muhafaza edilebilece-ini gstermitir.

rnlerin raf mrnn uzatlmasna ynelik yaplan almada, Modifiye Atmosfer Paketleme (MAP) teknii ile paketlenmi marine hamsinin raf mrnn vakum paketli ekline gre ay daha uzayarak yedi aydan on aya, marine su rnleri salatasnn raf mrnn ise iki ay daha uzayarak be aydan yedi aya ulat bu srelerin elde edilmesinde iki farkl gaz karmnn ayn etkiye sahip olduu sonucuna varlmtr.

Yumurtada veteriner ila kalntlar ve baz ar metaller ile minerallerin varlnn tespitine dayal y-rtlen almada elde edilen bulgular, Trkiyede retilmekte olan yumurtalarn veteriner ilalar ve antikoksidial madde kalntlar ile ar metaller ynnden gvenli, Fe, Zn, P, Ca, Mg, K, Na asndan nemli bir kaynak olduunu gstermektedir. Ayrca, yumurta reticilerinin ila kullanm konusunda belli bir bilin dzeyinde olduunu ve ila kullanmlarnda veteriner hekim tavsiyelerine uyduunu gs-termektedir.

Yemdeki kire ta yerine ksmen midye kabuu unu ikame edilmesinin yal tavuklarn yumurta verim performansn nemli dzeyde artrdn, buna karlk yumurta kabuk kalitesi ve i kalitesiyle ilgili zelliklerin ounun yeme et-kemik unu ilavesi ile iyiletiini gstermitir. Yumurtac tavuklar yeme esansiyel ya karm ilavesinden olumsuz ynde etkilenmilerdir.

Program: Geleneksel Gdalarmz

lkemizin her bir blgesinde yre halk tarafndan kltrel geleneklere gre retilip, orada tketilen hatta ok az bir ksmnn gda sanayi retimine kadar giren eitli trde zengin geleneksel rnlerimiz mevcuttur. Son zamanlarda geleneksel gdalarmzn nemi artmakla birlikte, bugne kadar yaplan almalar henz bu programn hedeflerini karlayabilir durumda deildir. Yeni dnemde daha fazla almann yaplmas hedeflenmektedir.

rn eitlilii ile birlikte ticari deeri olan geleneksel rnlerimizin ayrt edici zelliklerinin bilimsel olarak tanmlanmas ve retim teknolojilerinin sanayiye uygulanabilirliinin aratrld bu program kapsamnda u sonular elde edilmitir.

Geleneksel olarak retilen incir ezmesi, su tutma kapasitesine sahip ve jelletirme zellii bulunan bir katk maddesi iermemektedir. Bu sebeple vakumlu olan ambalaj aldnda ksa srede tketilme-


26

lidir. Bu amala geleneksel olarak retilen incir ezmesini gelitirip incir lokumu eklinde yeni bir rn ortaya karmak iin hidrokolloidler kullanlmtr. Bu hidrokolloidlerden Guar Gum ve Ksantan Gum olumlu sonu vermez iken Modifiye Niasta tek bana yeterli olmutur. Elde edilen lokumlarn koruyu-cu katk maddesi iermeden sekiz aya kadar saklanabildii gzlenmitir.

Geleneksel kaymakl yourdun raf mrnde gsterdii deiimin ve homojenize yourttan farkll, fabrika koullarnda k ve yaz mevsiminde retilen ve sata hazr durumda ambalajlanm kaymakl ve homojenize yourtlarn 4C, 10C ve 22C de bir ay sreyle depolanmalar sresince belirli gnler-de fiziksel, kimyasal, mikrobiyolojik, kromatografik, reolojik ve duyusal analizler yaplarak aratrlm-tr. Yaplan analizler sonucu kaymakl ve homojenize yourtlarda analiz edilen parametrelerin mevsim, depolama scakl, depolama sresi gibi koullarn her birinden ayr ayr veya birleik olarak etkilenip deiim gsterdii grlmtr. Uucu aromatik bileenler ve uucu organik asitlerin miktarsal olarak her iki yourtta farkllk gsterdii gzlenmitir. Bu durum, retim yntemi ve kullanlan starter kltr farkllndan kaynakland eklinde deerlendirilmitir.

Program: Gda ve Yem ile lgili Yeni Analiz Yntemlerinin Aratrlmas ve Metot Birlikteliinin Salanmas

Gda ve yem sanayindeki son gelimeleri dikkate alarak gelimi tekniklerle tm gda ve yem analiz-lerini yapabilecek konuma ulamay ve yeni metot almalarnn yaplmasn hedefleyen bu program altnda yrtlen almalar aada zetlenmitir.

Pili karkaslarndan Listeria monocytogenesin saptanmas amacyla yaplan bir almada, L. mono-cytogenes izolasyonunda immuno manyetik separasyon (IMS) teknii ile polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) teknikleri kullanlmtr. almada bir yllk sre ierisinde aylk periyotlar halinde alnan toplam 240 pili karkas rnei analiz edilmi ve pili karkaslarnn L. monocytogenes ile yksek oranda konta-mine olduu belirlenmitir. Elde edilen bulgular nda, pili kesim ve ileme prosesinde gerekli hijye-nik ve teknik koullarn salanmas, uygun muhafaza koullarnn uygulanmas halk sal asndan nem tamaktadr. Ayrca manyetik immuno-polimeraz zincir reaksiyonu tekniinin pili karkaslarn-dan L. monocytogenes tespitinde etkin olarak kullanlabilecei ortaya konmutur.

Yem ve premixlerde suda ve yada eriyen vitaminlerin e zamanl tayini iin bir yntem gelitirmek amacyla suda eriyen vitaminlerden; vitamin C, B6, B2, B12, nikotinik asit ve folik asit, yada eriyen vitaminlerden de vitamin A, D3, K3 ve E zerinde almalar yaplmtr. Vitaminlerin tayini iin Phe-nomenex gemini C18 110A kolonu kullanlrken, hareketli faz olarak % 0.01 trifluoroasetik asit pH:3.9 ve metanol kullanlmtr. Elde edilen sonularn geri dnmlerinin olduka iyi olmas gelitirilen kromatografik yntemin duyarl, gvenilir, tekrarlanabilir olduunu gsterirken, ayrca rutin analizde kullanlabilirliinin fazla olmas asndan da tercih edilebilecek bir yntem olduuna karar verilmitir.

Program: Gda ve Yem eitlendirilmesi, leme Teknolojilerinin Gelitirilmesi

zellikle son yllarda dnya gda sanayi teknolojik stnlklerden yararlanma yollarnn aray iin-dedir. lkemiz gda ve yem sanayinin rn gelitirme ve yeni teknolojilerden yararlanma potansiyeli yksek olmasna ramen halen ok snrl llerdedir. Bu husus dikkate alndnda sanayicilere yol gsterici aratrmalarn yaplmasna ihtiya duyulmaktadr.

Bitkisel ve hayvansal rnlerin eitli tekniklerle ilenerek gda eitliliinin artrlmasna ve bu e-itliliin artrlmasnda nem tayan ileme teknolojilerinin belirlenmesine ynelik olarak bu dnem ierisinde bitirilmi herhangi bir alma bulunmamakla birlikte, halen 4 adet proje program dahilinde devam etmektedir.


27

Program: Yem Hammaddeleri ve Katk Maddelerinin Kalite zelliklerinin Belirlenmesi

Hayvanclk sektrnn her dalnda toplam girdiler ierisinde en byk pay yem girdileri oluturmakta-dr. letmeye getirilen hayvanlarda maksimum bymeyi ve kar salayabilmek iin hayvanlara salkl bir evreyi sunmann yan sra dengeli ve ekonomik bir besleme uygulanmaldr. Bu anlamda ekonomik ve randmanl hayvansal retimi salayabilmek iin kaliteli yem hammaddeleri ve katklarnn kullanl-mas gerekmektedir. lke ekonomisine katkda bulunulmasn ve hayvan besleme ynnden kaliteli yem retimini hedefleyen bu program dahilinde yrtlen aratrmalarn bulgular aada verilmitir.

Farkl dzeyde Ca ve P ieren yumurta tavuu yemlerine sitrik asit ilavesinin performans, yumurta kalitesi, mineral madde yararlanm ve barsak mikrofloras zerine etkilerinin aratrld almada, yumurta tavuklar iin nerilen dzeylerde Ca ve P ieren yemlere sitrik asit ilavesi yumurta verimini nemli derecede artrd saptanmtr.

Yumurta tavuu rasyonlarnda farkl dzeylerde dekstran prebiyotik kullanmnn etkileri aratrlm ve sonuta dextrana dayal prebiyotik ilavesinin yumurta tavuklarnda performans deerleri ve barsak mikro floras zerine yararl bir etkisinin olmad gzlenmitir.

Yumurta tavuu yemlerinde kadife ieinden retilen doal renk maddesi Oro-glo nun sentetik renk maddeleri yerine kullanm olanaklar ile bu renk maddelerinin yumurta sars ve performans zerine etkileri aratrldnda, Oro-glonun tek bana kullanmnn yeterli olmad ve bu doal renk madde-sinin, doal krmz renk veren maddelerle kullanlmasnn uygun olaca grlmtr.

Yumurtac damzlklarn karma yemlerine farkl seviyelerde vitamin C ilavesinin yumurta verim zel-liklerine ve reme performanslarna etkilerinin aratrld bir almada, 400 ppm vitamin C ilavesi ile yumurta kabuk kalitesinin artt ve krk-atlak yumurta saysnn nemli dzeyde azald tespit edilmitir.

Program: Gda Sanayi Artklarnn Deerlendirilmesi

Gda sektr, kullanlan hammadde kaynaklar acsndan, geni alma alanna ve yksek retim kapasitesine sahiptir. retim sonucunda da yksek miktarlarda ve eitli trlerde atklar olumaktadr. Her geen gn artan evre sorunlaryla ilgili olarak bu atklarn deerlendirilmesi, ierdii deerli bile-enlerin geri kazanlmas da nem kazanmaktadr. Gda sanayi artklarnn tekrar gda ve yem sana-yinde kullanmn hedefleyen bu program kapsamnda u sonular elde edilmitir.

Endstriyel olarak meyve sularnn berraklatrlmas ve konsantre edilmesinde kullanlan ve gda en-dstrisinde bir ok alanda grev alan pektinaz enziminin dk maliyetle ve yksek verimle retilme-sini amalayan almada, meyve suyu tesislerinin atklar zerinden fungal kaynaklar (Aspergillus niger) kullanlmtr. Atk kullanlarak yaplan pektik enzim retim deerleri her ne kadar temel besi ortamlar ile yaplan retimlere kyasla daha az olsa da, gerek maliyet dkl gerekse atklarn de-erlendirilmesinin saland gz nne alndnda almada kullanlan atklarn (kuburnu posas, zm posas, eftali posas, portakal posas, vine posas ve elma posas) bu ama iin kullanlabilir olduklar sylenebilir.

lkemizde ok fazla miktarlarda tketilen ekmein besin deerini artrmaya ynelik bir almada, sanayi artklarnn deerlendirilmesi yoluna gidilmi ve elma suyunun art olan, toplam fenol ierii, antioksidan aktivitesi yksek olan elma posalarndan yararlanlmtr. almalar sonucunda elma po-sasnn ekmein yapmnda katk olarak kullanlabilecei tespit edilmitir.


28

Program: Organik Gda ve Yem Aratrmalar

Organik gda ve yem rn zelliklerinin belirlenmesi suretiyle organik gda ve yem rnlerinin eitlen-dirilmesini hedefleyen bu programda dnem ierisinde herhangi bir alma yaplmamtr. Bu nedenle yeni dnemde bu program gda ve yem aratrma frsat alan ierisinde yer almamtr.

Program: Gda ve Yemlerde Sosyo-ekonomik Aratrmalar

Gda ve yemlerde sosyo-ekonomik deiimlerin izlenmesi suretiyle ekonomik, kaliteli ve gvenli gda ve yem retimine katkda bulunmay hedefleyen bu programda dnem ierisinde herhangi bir alma yaplmamtr. Bu nedenle yeni dnemde bu program gda ve yem aratrma frsat alan ierisinde yer almamtr.

Program: Ambalaj Materyalleri ile lgili Aratrmalar

lenmi tm rnler iinde gda rnleri ambalajlanma ve sata sunulu asndan en fazla dikkat edilmesi gereken maddelerden biridir. Gda rnlerinin pazarlama aamasnda ve tketiciye taze ola-rak ulamasnda yeterli ve fonksiyonel bir ambalajlamann nemi byktr. lenmi gda maddelerine olan talebin giderek artt ve sunu ekillerinin srekli deiim gsterdii gnmzde uygun bir amba-lajn benimsenmesini salayacak aratrmalara her zaman ihtiya duyulmaktadr.

Gda-ambalaj etkileimlerinin aratrlarak kaliteli ve gvenli ambalaj materyallerinin kullanlmas sa-lamak zere oluturulan bu programda, dnem ierisinde bitirilmi herhangi bir alma bulunmamakla birlikte, halen 1 adet proje program dahilinde devam etmektedir.

2.4. MEYVE-BA

Program: Baclk

lkemizde yetitiricilii yaplan ekonomik neme sahip baz zm eit ve Amerikan asma analar ile klonlarnn virsler ve Agrobacterium vitis ynnden arndrlmas, tanmlanmas ve yeni zm eitle-rinin gelitirilmesi almalar devam etmektedir.

Melezleme almalarndan elde edilmi olan F1 bitkileri ierisinden erkenci veya gei ekirdeksiz yeni zm eitleri; soukta muhafaza ve tama koullarna uygun orta ve ge mevsim sofralk zm eitleri; krmz veya siyah renkli, iri taneli erkenci ekirdekli sofralk zm eitleri ile erken hasat edi-len kurutmalk zm eitlerinin elde edilmesine ynelik deerlendirme almalarna devam edilmitir.

lkemiz balarnda eitli hastalklara kar kullanlan triazole ve strobilurin grubu fungusitlerden olu-turulan farkl ilalama programlarnn ekonomik neme sahip zm eitlerinde verim ve kalite kriterleri ile makro besin elementlerinin almna etkilerinin aratrlmas almalarna balanmtr. lkemizde en nemli ba hastalklar olan klleme ve mildiyye toleransl, ayn zamanda kalite zellikleri iyi olan yeni zm eitlerinin melezleme slahyla elde edilmesi aratrmalarna devam edilmitir.

Meristem kltr almalar, baz sofralk ve araplk zm eitleri ile Amerikan Asma Anac eitleri-ne ait Klon Seleksiyonu almalarna ve melezleme almalarna paralel olarak yrtlmektedir. Baz virslerden arndrlm ve eidin zelliine gre stn niteliklere sahip bitkiler elde etmeye ynelik bir alma devam etmektedir.


29

Melezleme slah ile elde edilen zm eitlerinin SSR markrleriyle ebeveyn analizleri ve ekirdeksiz zm eidi slahnda ekirdeksiz fertlerin markre dayal seleksiyon yntemiyle erken seleksiyonu almas tamamlanmtr.

Gneydou Anadolu Blgesi baclnn gelitirilmesi amac ile verim ve kaliteyi etkileyen nemli fak-trlerden birisi olan uygulanlacak terbiye eklinde; toprak ileme, hastalk ve zararllarla mcadele, hasat ilemlerini kolaylatran, zm verim ve kalitesini artran ardak sisteminin reticilere benimse-tilmesi almas balatlmtr.

Melezleme yoluyla erken veya ge dnemde olgunlaan ayn zamanda tane ve salkm irilii, tane rengi gibi zellikler bakmndan cazip olan ekirdeksiz yeni zm eitleri elde etme almalar srdrl-mektedir.

Gller Blgesinde; Isparta/Eirdir koullarnda modern baclk teknikleri kullanlarak lkemiz bacl iin nem tayan zm eitlerinin yreye olan adaptasyon durumlarnn incelenmesi, uygun terbiye sistemlerinin belirlenmesi yre baclnn gelitirilmesi almalar devam etmektedir.

Diyarbakr ve Mardin illerinde yaygn olarak yetitirilen ire zm eidinde klon seleksiyonu alma-lar srdrlmektedir.

ve d piyasa gz nnde bulundurularak ekirdekli ve ekirdeksiz kaliteli sofralk yeni zm eit-lerinin, ihracata uygun, renkli, ekirdeksiz, erken olgulaan, yksek kaliteli eitlerin elde edilmesine ynelik melezleme almalar balatlmtr.

ekirdeksiz kuru zm retiminde kurutmalk olarak seilmi olan Sultani ekirdeksiz tipleri, farkl kurutma teknikleri kullanlarak ekirdeksiz kuru zm retimi eitlendirilme almalar balatlmtr. Ayn zamanda, alma kapsamnda Sultani ekirdeksiz zm eidine nazaran daha erken dnemde olgunlaan ekirdeksiz eitler kullanlarak, hasadn ge dneme kalmas sonucunda kurutma dne-minde meydan gelebilecek olumsuzluklarn giderilmesi almalar srdrlmektedir.

Dou Akdeniz ve Gneydou Anadolu Blgesinde yetitiricilii yaplan Kabarck (ralk, araplk) ve Hns (sofralk), Mahraba zm eitleri Kahramanmara, Malatya, Adyaman, Gaziantep, illerinde yaygnlk gstermektedir. Kabarck ve Hns eitlerinin klon seleksiyonu yntemi ile slah edilme almalarna balanmtr.

Baclkta molekler biyoloji aratrmalar kapsamnda melezleme slahyla elde edilen baz zm eit adaylarnn mikrosatellit teknii ile tanmlanmas almalar sonulandrlmtr.

Marmara Blgesinin deiik ekolojik koullarnda (Tekirda, Edirne, Pamukova) sofralk zm eitleri-nin verim, kalite ve pazar deeri bakmndan performansn ve biyoklimatik indislerini belirleyerek yay-gn retimde her bir yrenin zelliklerine gre eitlerin isabetli seiminin belirlenme almalar ger-ekletirilmi ve eitlerin pazar deerinin belirlenmesi i ve d pazarlarda tantma, arz younluu ve fiyat incelemesi yoluyla rnn ayr pazarlarda deerlendirilebilme olanaklar saptanmaya allmtr.

Avrupa Birliine uyum srecinde Trkiye araplk zm retimine rekabet gc kazandracak teknik ve ekonomik uygulamalarn aratrlmas erevesinde, Trkiyede araplk zm retiminde ekonomik anlamda deer tayan; yerel eitler ile uluslararas anlamda kabul gren eitler iin tanmlamann kriterleri tespit edilmitir. lkemiz baclndaki retim riskleri ve belirsizliklerin olumsuz etkilerini mini-mum dzeye indirmek amacyla uygulanmakta olan tarm sigortalar sistemine reticinin yaklamnn ortaya konulmas, benimsenme durumu ve iletmelerin tarm sigortas kanunu kapsamnda beklenti ve isteklerini tespit etme almalar devam etmektedir.

lkemizde erken sonbahar dnemindeki kivi ihtiyacn karlayabilmek iin erkenci kivi eitlerinin re-timine ihtiya vardr. Islah almalar ile, erkenci kivi eitlerinin tespit edilmesi, farkl ekolojik artlara


30

uygun kivi eitlerinin belirlenmesi, daha verimli kivi eitlerinin elde edilmesi ve birim alandan alnan retim miktarnn artrlmas ile ilgili almalara balanmtr.

Program: Sert ekirdekli Meyveler

Kiraz, kays, eftali, erik ve vinede adaptasyon almalar yaplarak blgelere uygun eitler belir-lenmi ve reticilere tavsiye edilmitir. Yerli ve yabanc kiraz ve erik eitlerinin blgesel uyum al-malar devam etmektedir.

eftali meyvelerinin soukta muhafaza performanslarnn aratrlmasna ynelik almalara balan-mtr.

eftali ana-eit gelitirme projesi devam etmektedir. Bu proje kapsamnda, sanayilik ve ge dnem-de olgunlaan sofralk eitlerin gelitirilmesi amacyla melezleme yoluyla eftali eit slah alma-larna devam edilmektedir.

Dnyada farkl lkelerde gelitirilen baz kiraz eitlerinin deiik ekolojiler de denenmesine ve stn zellik gsteren, hlihazrda retimi yaplan eitlere gre en iyi olanlarnn belirlenmesine ynelik almalar devam etmektedir.

Seyhan havzasnda iklim isteklerine gre kiraz yetitirmeye uygun alanlarn corafi bilgi sistemleri kullanlarak belirlenmesi projesi tamamlanm ve veri taban oluturulmutur.

Youn kiraz yetitiricilii iin klonal analarn kullanlmas almalar sonulandrlmtr.

0900 Ziraat kiraz eidinin yaprandan in vitro rejenerasyon protokol gelitirilmesi projesi kapsamn-da kendine verimlilik (S4) geninin aktarlmas, dllenmeye bal verim dmelerini engelleyerek kiraz retimimizdeki bu dzensizlii ortadan kaldracaktr. 0900 Ziraat kiraz eidi iin bir genetik transfor-masyon protokolnn gelitirilmesinde ilk almalar balam olup hali hazrda devam etmektedir.

klimsel faktrlerden kaynaklanan rn miktarndaki dalgalanmalar azaltmak iin kendine verimli, re-tim sezonunu uzatmak iin ise erkenci ve gei stn kalite zelliklerine sahip -eitlerin gelitirilmesi amacyla yeni kiraz eitlerinin slah almalar devam etmektedir.

GiselA-5 ve Kukiraz anal 0900 Ziraat kiraz eidinde gbreleme programn belirlemek amacyla almalar balam olup, halen devam etmektedir.

Baz Kiraz (Prunus avium L.) genotiplerinin molekler karakterizasyonu ve F1 bireylerde S allellerinin belirlenmesi amacyla 2001 ylnda kendine verimli olan Stella eidi ile melezleme almalar ya-plmaya balanmtr. Bu almalardan elde edilen melez bitkilerde kendine verimlilik geni olan S4 geninin ne oranda melez bitkilere aktarld belirlenerek, ilerde yaplacak slah almalarna temel oluturacaktr.

Melezleme ve mutasyon slah yolu ile kendine verimli ve ihracata uygun kiraz eitlerinin elde edilmesi projesi kapsamnda; 2009 ylndan itibaren daha nceki melezlemelerde elde edilip, ilk seleksiyonlar yaplarak seilen tiplerden stn zellikleri olan, kendine verimli iki yeni tip ile Regina, Ferbolous Ver-del ve Sweetheart eitlerinden yeni ebeveyn kombinasyonlar oluturularak kendine verimli, gei, ge iek aan ve meyveleri atlamaya dayankl olan eitlerin elde edilmesi amacyla melezleme almalarna devam edilmektedir.

Yabani Vine (Prunus cerasus L.) anac seleksiyonu ve oaltma imknlarnn aratrlmas almalar devam etmektedir.

Gller yresinde sofralk kays yetitiriciliinin gelitirilmesi amacyla 2003 ylnda balatlan proje


31

halen devam etmekte olup, yeterli miktarda verim alnan eitlerde fenolojik gzlemler ve pomolojik analizler yaplmaktadr.

Baz yerli ve yabanc kays eitlerinde melezleme slah zerine almalara balanlm olup, ara-trmalar devam etmektedir.

Kays yetitiriciliinde meyve kalitesini iyiletirici teknolojilerin gelitirilmesi projesi erevesinde; ka-ys yetitiriciliinde meyve seyreltmesi zerine baz bakterilerin etkisi alt projesi almalarna devam edilmektedir.

Son yllarda yetitiricilii artan ge dnemde olgunlaan Roxana kays eidinin soukta muhafazas zerine baz depolama koullarnn etkisini belirlemek amacyla almalara devam edilmektedir.

Kayslarda Kaolin uygulamas yaplarak kuraklk, scaklk ve radyasyon stresi gibi etmenlerden ilkba-har ge donlarndan kaynaklanan verim ve kalite kayplarnn ortadan kaldrlmas veya aza indirerek lke ekonomisine katk salanmas amacyla hazrlanan proje devam etmektedir.

Seleksiyon yoluyla yeni sofralk ve kurutmalk kay

Documents

tarımsal araştırma master planı