35

Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),
Page 2: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

Tbilisi 2013

Page 3: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),
Page 4: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

Sinaarsi

I. regionis zogadi mimoxilva 5

II. regionis socialuri mdgomareoba 6

dasaqmeba 6

socialuri uzrunvelyofa 7

ganaTleba 7

jandacva 8

III. regionis ekonomikuri ganviTareba 8

bunebrivi resursebi 8

regionSi warmoebuli damatebuli Rirebuleba 8

investiciebi 9

mrewveloba 9

mSenebloba 10

turizmi da xalxuri rewva 10

vaWroba 11

momsaxurebis sfero 11

biznesi 11

soflis meurneoba 12

IV. regionis infrastruqtura 17

gzebi 17

sacxovrisi 18

eleqtromomarageba da gazmomarageba 18

wyalmomarageba da sakanalizacio sistema 18

narCenebis marTva. 19

V. garemos dacva 20

niadagebis mdgomareoba. 20

haeris dabinZureba da misi wyaroebi 21

tyis Wra da Zoveba 21

garemosdacviTi ganaTleba 21

klimatis cvlilebasTan dakavSirebuli problemebi 22

VI. regionis faqtorulia nalizi (SWOT) 23

VII. regionis ganviTarebis prioritetebi, miznebi, amocanebi da

mosalodneli Sedegebi 30

Page 5: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),
Page 6: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

5regionis ganviTarebis strategia

I. regionis zogadi mimoxilva

Sida qarTlis regioni aRmosavleT saqarTveloSi, didi da mcire kavkasionebis mTaTa Sorisi baris Sua nawilSi mdebareobs. mas saqarTvelos teritoriis 9.2% ukavia1 da Tavs uyris mosax-leobis 7%-s. Sida qarTlis regions aRmosavleTiT esazRvreba mcxeTa-mTianeTis, samxreT-aR-mosavleTiT – qvemo-qarTlis, samxreT-dasavleTiT – samcxe-javaxeTis, dasavleTiT – imere-Tis, xolo Crdilo-dasavleTiT – raWa-leCxum-qvemo svaneTis regionebi. CrdiloeT sazRvari ki regions ruseTis federaciasTan aqvs.

regions xelsayreli satransporto-geografiuli mdebareoba aqvs, kerZod: dedaqalaqTan si-axlove, saerTaSoriso mniSvnelobis aRmosavleT-dasavleTis avtomagistralisa da samxreT kavkasiis rkinigzis mTavari xazis ganlageba regionSi.

regionis bunebrivi pirobebi sakmaod xelsayrelia: klimati zomierad kontinenturia, zom-ierad Tbili haviTa da zomieri tenianobiT, rac sasurvel pirobebs qmnis mosaxleobis yo-fa-cxovrebisa da sameurneo saqmianobisaTvis. regionSi warmodgenili xSiri hidroqseli mdin-are mtkvris auzs ekuTvnis, es ukanaskneli ki regionis mTavari sawylosno arteriaa. regionis teritoriaze ganlagebulia zomieri sartylisaTvis damaxasiaTebeli bunebrivi zonebi, ver-tikaluri zonalobis CaTvliT, romelic xasiaTdeba mravalferovani niadagebiT da sakmaod mdidaria tyeebiT, floriTa da fauniT.

Sida qarTlis regionSi Sedis 9 administraciul–teritoriuli erTeuli: qalaqi cxinvali da 8 municipaliteti: goris, kaspis, qarelis, xaSuris, TiRvis, eredvis, qurTis da javis. saqarT-velos xelisuflebis kontrolirebad teritoriaze mdebareobs 4 municipaliteti, romlebic moicavs 372 dasaxlebul punqts, maT Soris 4 qalaqs (gori, kaspi, qareli, xaSuri), 2 dabas (sur-ami, agara) da 366 sofels (strategia 2011).

1990-iani wlebis dasawyisSi sabWoTa periodSi arsebuli samxreT oseTis avtonomiuri olqis gauqmebisa da am mxareSi warmoqmnili eTnikur-politikuri konfliqtebis Sedegad saqarTve-los xelisuflebam dakarga faqtobrivi kontroli Sida qarTlSi Semavali teritoriebis erT nawilze. 2008 wlis agvistos ruseT-saqarTvelos SeiaraRebuli konfliqtis Semdeg daaxloe-biT 1,400 km² teritoria okupirebulia ruseTis federaciis SeiaraRebuli Zalebis mier. okupa-cia uaryofiTad aisaxeba regionis ekonomikuri da socialuri ganviTarebis perspeqtivebze, kerZod: okupirebul teritoriebze SeuRwevadobis, konfliqtispira teritoriebze usafrTx-oebis sirTuleebisa da ekonomikuri aqtivobis ukiduresi SezRudulobis gamo.

Sida qarTlis regionis mosaxleoba 300,000 kacs aRemateba, romelTagan TiTqmis naxevari(46 %) goris municipalitetis mkvidria. danarCen sam municipalitetze ki mosaxleobis raodeno-ba TiTqmis Tanabradaa ganawilebuli: xaSurSi mosaxleobis 20 %, xolo qarelsa da kaspSi - 17 % cxovrobs. Sida qarTlis regioni upiratesad ruraluria (sasofloa) da misi urbanizaciis done 40%-sac ver aRwevs. aseTi maCvenebeli araindustriuli, ganviTarebadi regionebisTvisaa damaxasiaTebeli.

migraciuli nakadebi wliurad ar aRemateboda regionis mosaxleobis 0.5%-s. gamonakliss war-moadgens 2010 wlisaTvis aRricxuli 10,000-ze meti migranti (regionis mosaxleobis 3.5%), ro-melTa umetesoba, 6,000-ze meti, uTuod 2008 wlis ruseT-saqarTvelos omis Sedegad cxinvalis (e.w. ‘samxreT oseTis’) teritoriidan devnilTa xarjze gaCnda.2

1 realurad, saqarTvelos xelisuflebis kontrolis qveS amJamad myofi Sida qarTlis teritoria qveynis mTeli farTobis (‘de iure’ sazRvrebSi) mxolod 6.9%-s Seadgens, rac Tanazomadia am regionis mosaxleobis wilisa saqarTvelos mosaxleobaSi.

2 2008-09 wlebis devnilTa migracia statistikurad 2010 wlis monacemebSi aisaxa.

Page 7: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

6 regionis ganviTarebis strategia

mosaxleobis bunebrivi mateba da migraciis saldo (2007-2012)

wyaro: saqstati

saqarTveloSi sul 250,658 devnilia, romelTagan 14,298 Sida qarTlSi cxovrobs, rac qveyana-Si yvela devnilTa 5.7%-s da regionis mosaxleobis 4.5%-s Seadgens. devnilTa udidesi nawili (TiTqmis 70%) goris municipalitetSi, sakuTriv qalaq gorSi cxovrobs. devnilTa socialur- ekonomikuri integracia regionis erT-erT ZiriTad gamowvevas warmoadgens.

II. regionis socialuri mdgomareoba

dasaqmeba

regionSi dasaqmebulTa mTliani ricxvidan TviTdasaqmebulTa wili 77%-s Seadgens, rac sof-lis mosaxleobaSi wvril glexur (saojaxo) meurneobebSi dasaqmebulTa wils asaxavs. amis Se-degad Sida qarTlis dasaqmebis, aqtivobisa da umuSevrobis donis maCveneblebi saqarTvelos saSualo analogiur maCveneblebze ufro maRalia .

2012 Sida qarTli saqarTvelo, saSualo maCvenebeli

dasaqmebis done 63.9 % 56.8%

aqtivobis done 71.5 % 66.9 %

umuSevrobis done 10.6 % 15.01 %

wyaro: saqstati

biznesseqtorSi dasaqmebulTa da daqiravebulTa dinamika 2006-2008 wlebSi klebadi xasiaTi-saa, 2009 wlidan ki mniSvnelovani zrda fiqsirdeba .

biznesseqtorSi dasaqmebulTa da daqiravebulTa raodenobis dinamika 2006-12 wlebSi (kaci)

wyaro: saqstati

Page 8: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

7regionis ganviTarebis strategia

regionis soflis meurneobaSi dasaqmebulTa wili mosaxleobis 80%-s aWarbebs, Tumca sof-lis meurneoba regionis damatebiTi Rirebulebis (dR)-s mxolod15%-s qmnis, rac seqtoris dabalproduqtiulobaze miuTiTebs.

socialuri uzrunvelyofa

Sida qarTli saqarTvelos im regionebs miekuTvneba, sadac maRalia socialurad mowyvladi jgufebis warmomadgeneli mosaxleobis xvedriTi wili. 2010 wlis statistikiT, romelSic Sida qarTlisa da mcxeTa-mTianeTis mosaxleobis monacemebia agregirebuli, isini mosaxleobis TiTqmis naxevars Seadgenen. Sida qarTlSi maRalia siRaribis zRvars qvemoT myofi mosaxleo-bis (daaxloebiT 20%), maT Soris ukidures siRaribeSi mcxovrebTa (8%-ze meti) xvedriTi wili. aseTi viTareba regionSi, garkveulwilad, devnilTa didi raodenobiT SeiZleba aixsnas, Tumca maRalia pensionerTa (mosaxleobis 19%), maT Soris SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirTa (4%) xvedriTi wilic.

regionSi xorcieldeba yvela samedicino da socialuri programa, romelic finansdeba saxel-mwifo biujetidan. aseve, municipalitetebSi erTjeradi socialuri daxmarebis programebi xorcieldeba, Tumca es ukanaskneli ver moicavs mosaxleobis mowyvlad mTlian nawils da erT-jeradobis gamo beneficiarTa cxovrebis doneze xangrZliv dadebiT efeqts ver axdens.

ganaTleba

Sida qarTlSi ganaTlebis sfero yvela donis saganmanaTleblo dawesebulebebiT aris warmodgenili. gorSi 3 umaRlesi sa-ganmanaTleblo dawesebulebaa: goris sas-wavlo universiteti, goris suxiSvilis saxelobis universiteti da erovnuli Ta-vdacvis akademia. regionSi 7 profesiuli saswavlebeli, 172 sajaro skola, 6 special-uri (samusiko) skola da 99 skolamdeli dawesebulebaa.

Sida qarTlis regionSi arsebul umaRles saswavleblebSi, kolejebsa da profesi-ul saswavleblebSi danergil saswavlo programebSi, rogorc wesi, warmodgenilia sasoflo-sameurneo da turizmis mimar-Tulebebi, Tumca, maTi xarisxi gasaum-jobesebelia, rac gulisxmobs aRniSnuli mimarTulebebis gaZlierebas, Tanamedrove moTxovnebze agebuli programebis SemuSavebas da aRniSnul sferoebSi poten-ciur damsaqmeblebTan aqtiur komunikacia-sa da koordinacias. sasurvelia, adgilo-brivma saswavleblebma sasoflo-sameurneo da turizmis mimarTulebebis saswavlo programebis SemuSaveba-daxvewis procesSi da aseve, saleqcio kursebis Casatareblad, adgilobriv akademiur personalTan er-Tad garedanac moiwvion Sesabamisi sferoe-bis eqspertebi, iTanamSromlon Sesabamisi saxelmwifo struqturebisa da biznesse-qtoris warmomadgenlebTan, potenciur damsaqmeblebsa da ucxoel eqspertebTan. am mxriv mniSvnelovania warmatebuli qveynebis praqtikis gaziareba da kursdamTavrebulTa staJirebis uzrunvelyofa Sesabamisi sferos dawesebulebebSi.

Sida qarTlis regionSi problemuria skolamdeli aRzrdis dawesebulebebis ZiriTadi da damx-mare infrastruqturiT uzrunvelyofa, menejmentis gaumjobeseba da swavlebis programuli nawilis daxvewa. metad mniSvnelovania, rom im soflebSi, sadac jer kidev ar arsebobs skol-amdeli aRzrdis dawesebulebebi, moxerxdes alternatiuli skolamdeli aRzrdis etapobrivi danergva.

Page 9: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

8 regionis ganviTarebis strategia

jandacva

Sida qarTlis regionis teritoriaze sul ganlagebulia 112 samedicino dawesebuleba. Sesa-bamisad, regionis 2,803 mosaxleze saSualod erTi samedicino dawesebuleba modis. munici-palitetebis mixedviT es maCvenebeli gansxvavebul suraTs iZleva. soflis ambulatoriebis raodenobisa da ganlagebis mxriv, goris municipalitetSi normaluri situaciaa, kerZod: yve-la teritoriul erTeuls (sofeli, Temi) gaaCnia sakuTari ambulatoria. mdgomareoba misaRe-bia kaspisa da qarelis municipalitetSic, maSin, roca xaSuris municipalitetSi ambulato-riebis mwvave naklebobaa. regionis masStabiT funqcionirebs 15 kerZo klinika, aqedan 8 goris municipalitetSi mdebareobs. eqimebis raodenoba 1000 mosaxleze 2.5-s Seadgens, rac saqarTve-los sxva regionebTan SedarebiT arcTu ise maRali maCvenebelia.

Sida qarTlis teritoriaze arsebuli samedicino dawesebulebebi 2011 wlis mdgomareobiT

sul Sida qarTli

saavadmyofoebi 24

poliklinikebi 11

kerZo klinikebi 15

ambulatoriebi 57

saswrafo daxmarebebi 5

jamurad municipalitetSi 112

wyaro:municipalitetebis pasportebi.

III. regionis ekonomikuri ganviTareba

bunebrivi resursebi

Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero-vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde), wylis da sxva resursebi (mag. rekreaci-uli). resursebiT, gansakuTrebiT, mdidaria kaspis, xaSuris da goris municipalitete-bi, SedarebiT Raribia qarelis municipaliteti.

aRsaniSnavia, regionis teritoriaze mravalferovani sasargeblo wiaRiseulis arse-boba. regionSi moipoveba rkina, spilenZi, oqro, tyvia, TuTia, Tumca maTi umetesobis SedarebiT mcire moculobebisa da sawarmoo procesebSi SezRuduli gamoyenebis gamo, maTi ekonomikuri mniSvneloba erTob mokrZalebulia. uaryofiTad moqmedebs kon-fliqturi teritoriebis arsebobac (mag. kvaisas sabado aRar muSavdeba). Sesabamisad, arsebuli resursebis umetesobis mopoveba samrewvelo gamoyenebisaTvis SezRudulia an saerTod ar xdeba. am fonze SedarebiT mniSvnelovani da perspeqtiulia mdinareebis (gansakuTrebiT mtkvris) kalapotSi/xeobaSi arsebuli inertuli masalis (qviSa-xreSi) mopoveba da gamoyeneba samSeneblo industriaSi saSeni masalis saxiT. sxva sasargeb-lo wiaRiseulidan aq moipoveba da gamoiyeneba safluse kirqva, dolomiti, mosapir-keTebeli qvebi, magmuri qanebi, betonis msubuqi Semavseblebi, sakire kirqvebi, saagure Tixebi da sxva.

regionSi warmoebuli damatebuli Rirebuleba

Sida qarTlsa da mcxeTa-mTianeTSi erToblivad Seqmnilma mTlianma damatebulma Rirebulebam (dR-m) 2011 wlis monacemebiT 1 335 mln lari Seadgina, rac wina wlis analogiur maCvenebel-ze 18.6 %-iT metia, xolo qveyanaSi warmoebuli mSp-is mxolod 5,5%-ia. es gacilebiT naklebia qveyanaSi am ori regionis mosaxleobisa da teritoriis wilze da, Sesabamisad, ara mxolod maT SedarebiT ekonomikur sisusteze metyvelebs, aramed ekonomikis zrdaSi arsebul problemeb-zec, rac ruseTTan omisa da ekonomikuri krizisis uSualo Sedegicaa.

Sida qarTlis mxaris ekonomikuri aqtivoba, ZiriTadad, Semdegi dargebis safuZvelze xdeba: soflis meurneoba (agrowarmoeba), mrewveloba, turizmi, vaWroba (komercia), transporti da kavSirgabmuloba, energetika, mSenebloba (gzebisa da sxva infrastruqturis CaTvliT).

Page 10: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

9regionis ganviTarebis strategia

2011 wels regionSi Seqmnil mTlian damatebul RirebulebaSi yvelaze didi wili mrewvelo-bis seqtors ekava – mTliani moculobis 22%-i, sxvadasxva momsaxurebas - 18 %, saxelmwifo mmarTvelobas – 17%, xolo soflis meurneobas – 15 %. danarCeni dargebis wili 2%-dan 5 %-mde meryeobs.

investiciebi

Sida qarTlSi kapitalis Semodineba da investiciebis bazari, bevri sxva segmentis msgavsad, 2006 wlidan (29.1 mln lari) 2008 wlamde (118.9 mln lari) mniSvnelovnad gaizarda, xolo omis Semdegi periodi ki mkveTri dacemis tendenciiT gamoirCa – 2011 wels – 29.3 mln lari(ix. nax. 4.2). aRniSnulis umTavres mizezs aqac ruseTis 2008 wlis agresia warmoadgens, Tumca sainves-ticio garemos aramdgradobac mxedvelobaSia misaRebi.

investiciebis moculoba biznesseqtorSi fiqsirebul aqtivebSi 2006-2011 w.w. (mln lari)

wyaro:saqstati

investiciebis saerTo moculobis udidesi nawili mrewvelobaze modis. 2011 wels mrewvelo-bis dargSi ganxorcielebuli investiciebis moculobam (20.8 mln lari) mTliani moculobis 71%-i Seadgina, 2010 wels – 87%, 2009 wels – 84% da a.S. investiciebis danarCeni moculoba nawildeba iseT dargebze, rogoricaa: mSenebloba, vaWroba, transporti, kavSirgabmuloba da sxva.

investiciebis moculoba sxvadasxva dargebSi fiqsirebul aqtivebSi mln lari

w.w. mrewveloba mSenebloba vaWrobasastumroebi da

restornebitransporti da

kavSirgabmuloba

2006 24.8 1.8 1.2 0.0 0.1

2007 49.3 2.7 0.9 0.1 0.3

2008 107.2 2.7 0.6 _ 0.3

2009 41.7 3.5 1.4 0.3 0.0

2010 41.7 0.8 1.4 0.0 0.2

2011 20.8 1.4 1.6 0.1 0.6

wyaro: saqstati

mrewveloba

Sida qarTlis regionSi mrewveloba ar gamoirCeva ganviTarebis maRali doniT – arc darge-bis mravalferovnebiT, arc dasaqmebulTa raodenobiT da arc produqciis gamoSvebis mocu-lobiT. mxolod kvebis mrewvelobaa met-naklebad dawinaurebuli da mniSvnelovani regionis masStabiT.

bolo wlebis monacemebi asaxaven dasaqmebulTa raodenobis, produqciis gamoSvebisa da damatebuli Rirebulebis moculobis mniSvnelovan fluqtuacias wlidan wlamde, Tumca garkveuli tendencia mainc ikveTeba: 2006-2008 wlebSi adgili hqonda maCveneblebis gaum-jobesebas (brunvis moculobis garda), Semdeg dafiqsirda mkveTri kleba, raSic omisa da krizisis kvali isaxeba, xolo 2010-2011 wlebSi kvlav zrda aRiniSneba.

samrewvelo warmoebis maCvenebelTa aseTi fluqtuaciis fonze gamoirCeva saSualo Tviuri Sromis anazRaurebis saerTo mzardi tendencia (garda 2009 wlisa, roca es maCvenebeli mniS-vnelovnad 22%-iT Semcirda wina welTan SedarebiT).

Page 11: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

10 regionis ganviTarebis strategia

mSenebloba

Sida qarTlis regionSi mSeneblobis sferoSi arsebuli monacemebi sakmao msgavsebas avlens mrewvelobis monacemebTan: omamdel da krizisamdel mzard maCveneblebs omis Semdgomi Ca-vardna/kleba cvlis, xolo 2011 wels am seqtorSi kvlav zrdis tendencia fiqsirdeba.

mrewvelobasa da mSeneblobaSic msgavsi tendenciebi ikveTeba. kerZod, damaxasiaTebelia dasaqmebulTa, produqciis gamoSvebis, brunvis moculobis, damatebuli Rirebulebis war-moebis mniSvnelovani fluqtuacia. 2007 wlis pikis Semdeg omisa da krizisis gavleniT, maCven-eblebi sagrZnoblad Semcirda, xolo 2011 wels isev garkveuli zrdaa TvalSisacemi. sakmaod stabiluri zrda fiqsirdeba dasaqmebulTa xelfasebis/anazRaurebis odenobis sferoSi, rac, uTuod, dadebiT aspeqtad unda CaiTvalos.

turizmi da xalxuri rewva

Sida qarTlis turistuli potenciali, Cveulebriv, mxareSi Semavali oTxive municipalitetis kulturul-istoriuli Tu religiuri Rirebulebis mqone Zeglebis simravles ukavSirdeba. aqedan gamomdinare, regionis grZelvadiani ganviTarebisaTvis turistuli potenciali ganix-ileba, rogorc misi erT-erTi mTavari Semadgeneli sfero. bolo 2 wlis dinamikis mixedviT Sida qarTlis regionSi turistebisa da vizitorebis nakadebi sagrZnoblad aris gazrdili, rac dadebiTi tendenciaa. Tumca, aRsaniSnavia, rom turistuli obieqtebis damTvalierebel-Ta didi nawili sxvadasxva saxis vizitoria da ara turisti.

turistebisa da vizitorebis raodenobis matebis ganmapirobebel faqtorTa Soris aRsaniS-navia regionul doneze infrastruqturis mowesrigebis RonisZiebebi, zogadad qveyanaSi krim-inaluri mdgomareobis gaumjobeseba, qveynis turistuli potencialis reklamireba msoflios wamyvan mediaSi da sxv.

amave dros, TvalsaCinoa Sida qarTlis regionSi turizmis ganviTarebis xelis SemSleli faqtorebis arsebobac, kerZod:

· Sida qarTlis municipalitetebSi ar funqcionirebs arc erTi kerZo turistuli saagento;

· dabalia koordinaciis xarisxi dedaqalaqSi moqmed turistul saagentoebsa da Sida qarTlis mu-nicipalitetebSi arsebuli turistuli obieqtebis warmomadgenlebs Soris;

· ar arsebobs turistuli infrastruqtura;

· obieqtebis daTvalierebaze dawesebuli tarifebi;

· turistuli obieqtebis arasaTanado dasufTaveba.

zogadad, regions sakmaod didi turistuli potenciali gaaCnia, Tumca saWiroa swori turis-tuli ‘‘niSebis~ povna da konkurentunariani turistuli produqtebis ganviTareba da SeTava-zeba. regionSi SesaZlebelia ganviTardes samkurnalo turizmi, ekoturizmi, agroturizmi, kulturul-SemecnebiTi turizmi, aqtiuri da eqstremaluri turizmi.

Page 12: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

11regionis ganviTarebis strategia

turizmis ganviTareba, Tavis mxriv, Semosavlebis zrdisa da mosaxleobis dasaqmebis erT-erTi pirobaa, kerZod: turizmisaTvis aucilebelia kerZo saojaxo sastumroebis, kvebisa da dasven-ebis obieqtebis-punqtebis funqcionireba, kulturul ZeglebTan turistuli centrebis Seqm-na. msgavsi obieqtebis arsebobiT adgilobriv mosaxleobas dasaqmebis perspeqtiva gauCndeba da aseve, damatebiT stimuls Seqmnis sasoflo-sameurneo produqciis warmoebisa da gasaRebi-saTvis.

rac Seexeba xalxuri rewvis obieqtebs, aRsaniSnavia, rom Sida qarTlis calkeul munici-palitetebSi arsebobs xelnakeTi nivTebis damzadebis mdidari tradicia, Tumca dReis md-gomareobiT Sida qarTlis regionSi mizerulia aRniSnuli mimarTulebis wili regionis ekonomikur aqtivobaSi da igi mxolod calkeuli fizikuri pirebis mwiri Semosavlis wyaros warmoadgens.

vaWroba

mrewvelobisa da mSeneblobis dargebis msgavsad, maCvenebelTa fluqtuacia vaWrobis sferosT-visac aris damaxasiaTebeli, Tumca zrdis tendencia (2009 wlis garda) sxvadasxva parame-trebis mixedviT aq ufro TvalsaCinoa. dargis maxasiaTeblebis gansakuTrebuli zrda 2011 wels fiqsirdeba, rac imedis momcemi niSani unda iyos. mniSvnelovania, rom vaWrobis sfero-Si katastrofulad dabalia saSualo Tviuri anazRaureba (200 larsac ki ver uaxlovdeba) da Tanac, klebis tendenciiT xasiaTdeba. es sakiTxi metad sayuradReboa da uTuod moiTxovs damatebiT kvlevasa da Zalisxmevas regionis mesveurebis mxridan.

momsaxurebis sfero

Sida qarTlis regionSi arsebul sastumroebsa da restornebSi dasaqmebulTa raodenoba 2008 wels 450 kaci iyo. 2010 wels es maCvenebeli 2.4-jer daeca (183 kaci), 2011 wels ki 4.5-jer gaiz-arda da 821 kaci Seadgina. zogadad, fluqtuacia produqciis gamoSvebisa da brunvis maCveneb-lebSi uTuod dargis arastabilurobaze miuTiTebs.

Sida qarTlis regionSi momsaxurebis sferos mdgomareoba naklebad damakmayofilebelia, rac pirdapir aisaxeba regionSi, zogadad, turizmisa da rekreaciis ganviTarebis dabal do-neze. aRsaniSnavia, rom regioni ganicdis garTobisa da dasvenebis obieqtebis deficits. gamomdinare aqedan, xSiria SemTxveva, rodesac turisti romelime obieqtis xanmokle daTva-lierebis Semdeg kvlav TbilisSi brundeba ara mxolod Ramis gasaTevad, aramed sakvebadac ki, radgan ucxoeli turistebi ver pouloben sxvadasxva tipis sakveb da gasarTob obieqtebs (mag. kafeebs, Ramis klubebs, gasarTob centrebs da sxv). Sedegad, turistebs naklebad aqvT Sida qa-rTlis regionSi Ramis gaTevis survili da, amdenad, isini mxolod ~tranzitul~ vizitorebad gvevlinebian, rac, Tavis mxriv, amcirebs turistebis mxridan adgilze finansebis xarjvis Ses-aZleblobas.

am sferoSi Sromis anazRaureba Zalian dabalia, vaWrobis sferosTan SedarebiTac ki da Tanac, 2009-2011 wlebSi mniSvnelovani klebis tendenciiT xasiaTdeboda.

biznesi

saqmianobis sferos TvalsazrisiT, Sida qarTlSi moqmedi kompaniebidan yvelaze meti vaWrobis seqtorsa (41%) da kvebis mrewvelobaSia (12%) warmodgenili (ix. nax. 4.2.).

Sida qarTlis kompaniebi saqmianobis sferoebis mixedviT

wyaro: saqstati

Page 13: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

12 regionis ganviTarebis strategia

Sida qarTlis mxareSi mrewveloba ZiriTadad mcire da saSualo sawarmoebis saxiT aris war-modgenili.

rogorc ukve aRvniSneT calkeuli dargebis daxasiaTebisas, 2008 wels ganxorcielebuli ru-suli agresiis da Semdgom msoflio finansuri krizisis gavlenis Sedegad, Sida qarTlis mxare-Si biznesseqtorSi brunva da gamoSvebuli produqcia mniSvnelovnad Semcirda, Tumca momdev-no wlebSi aRniSnuli maCveneblebi mkveTrad imatebs .

biznesseqtoris brunva da gamoSvebuli produqcia Sida qarTlis mxareSi

wyaro: saqstati

mxaris teritoriaze, ZiriTadad, aTamde maprofilebeli samrewvelo produqciis saxeoba iwar-moeba da isini TiTqmis identuria mxareSi Semaval municipalitetebSi. gamonaklisia kaspis mu-nicipaliteti, romelic ZiriTadad samSeneblo produqciisa da masalebis warmoebazea orien-tirebuli.

regionSi biznesis ganviTarebis xelSemSlel faqtors finansuri resursebis maRali Rire-buleba, samuSao simZlavreebis siZvele da kvalificiuri kadrebis simcire warmoadgens.

soflis meurneoba

miwis fondi da misi gamoyeneba

2009 wlis saqstatis monacemebiT Sida qarTlSi miwis fondis saerTo farTobi 69,425 heqtars Seadgens, rac regionis saqarTvelos kontrolqveS arsebuli farTobis mxolod 14.4%-ia. aqedan, kerZo sakuTrebaSia 56,682 ha. araprivatizebuli miwebis 95%, anu 12,116 ha saxelmwifos ijariT aqvs gacemuli, xolo kerZo pirebs ijariT aqvT gacemuli mxolod 628 ha.(ix. nax. 5.1).

Sida qarTlis miwis fondi sakuTrebis tipebis mixedviT

Page 14: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

13regionis ganviTarebis strategia

sasoflo-sameurneo savargulebi

miuxedavad imisa, rom Sida qarTlis sasoflo-sameurneo savargulebis farTobi qveynis sxva regionebTan – kaxeTTan, qvemo qarTlTan, imereTTan SedarebiT mcirea, is saqarTvelos sof-lis meurneobis erT-erTi umniSvnelovanesi regionia. sasoflo-sameurneo daniSnulebiT gamoiyeneba 66,237 ha (miwis fondis 95.4%). aqedan, saxnavia 74 %, mravalwlian nargavebs ukaviaT 21 %, saTib-saZovrebs ki – 5 %. saTburebis wili umniSvneloa da 1 %-ze naklebs Seadgens.

2009 wels regionSi aRiricxeboda 72,940 meurneoba, maT Soris 72,881 – ojaxuri (yvela meur-neobis 99.9%), 64 – sasoflo-sameurneo sawarmo, 55 – sxva sawarmo. saSualod erT sawarmoze 1 ha-c ar modis. naTelia, rom es aris danawevrebuli glexuri meurneobebi, romelTa komerci-uli warmoebis potencialic sakmaod dabalia.

aRniSnuli viTarebis pirobebSi sasoflo miwebis bazari erTob SezRuduli da ganuviTarebe-lia. SedarebiT mcirea sabazro transaqciebis ricxvic, radgan interesi fragmentirebuli miwebis mimarT mcirea. mcire zomis sasoflo-sameurneo miwebi bankebisTvisac problemuria dasakrediteblad maTi Zalian dabali likvidurobis gamo. problemas amwvavebs am sferoSi sa-dazRvevo servisebis ararsebobac.

yovelive zemoT aRniSnuli dabla swevs mesakuTreTa interess TavianTi uZravi qonebis – saso-flo-sameurneo miwis nakveTebis – daregistrirebis TvalsazrisiT. miwis registraciis proce-si, romelic sakmaod uproblemod iTvleba saqarTveloSi, mainc mouxerxebeli da Zviria glex-ebis umetesobisaTvis, radgan miwas, rogorc sabazro saqonels, mcire Rirebuleba aqvs, miwis damuSaveba ki dauregistrirebladac SeiZleba. aseTi situacia kidev ufro arTulebs glexis/fermeris sabazro urTierTobebSi CarTvas (mag. kreditis miRebas). ganuviTarebelia saijaro bazaric, romelsac ZiriTadad araformaluri xasiaTi aqvs (ar ideba xelSekrulebebi da ar xdeba maTi registracia).

Sesabamisad, 2013 wlis maisis dasawyisSi regionSi registrirebuli iyo rogorc sasoflo, aseve, arasasoflo-sameurneo gamoyenebis (mag. sakarmidamo) 50.000-ze cota meti nakveTi saerTo far-TobiT 126,670 ha, maSin roca sakadastro aRricxvis/inventarizaciis Tanaxmad miwebis saerTo farTobi 375,066 heqtaria. ese igi, dReisaTvis daregistrirebulia kerZo sakuTrebaSi arsebu-li farTobebis mxolod mesamedi (33.77%), Tanac, maTi udidesi nawili arasasoflo-sameurneo miwebia (sacxovrebeli/sakarmidamo nakveTebia). cxadia, rom arsebuli situacia saswrafod ga-mosworebas moiTxovs, raSic saxelmwifos qmediTi roli aqvs da unda Seasrulos.

sakadastro monacemebiT daregistrirebuli sasoflo-sameurneo miwis nakveTebis statistika (2007 wlidan2013 wlamde)

municipaliteti registrirebuli nakveTebis raodenoba

2013 wlisTvis registrirebuli nakveTebis farTobi (ha)

saerTo farTobebi sakadastro aRricxviT

regist-rirebuli farTobis %2012 ianvari 2013 maisi

sul Sida qarTli 29,076 50,907 126,670 375,066 33.77

wyaro: saqarTvelos sajaro reestris erovnuli saagento

soflis meurneobis dargobrivi struqtura

mexileoba

Sida qarTlis regionis mniSvneloba saqarTvelos masStabiT gansakuTrebiT gamorCeulia mex-ileobis TvalsazrisiT. xilis umetesi saxeebis warmoebis mixedviT Sida qarTlis regioni pir-vel adgilzea qveyanaSi.

regioni yovelTvis gansakuTrebiT gamoirCeoda vaSlis warmoebis mixedviT (ix. danarTi 2, nax. 1). miuxedavad vaSlis mosavlis Semcirebisa 2007 welTan SedarebiT da sxvadasxva wlebSi mo-savlianobis mkveTri fluqtuaciisa, regioni mainc srulad dominirebs qveynis masStabiT da 2011 wels aq moweuli mosavali ramdenimejer aRemateba samcxe-javaxeTis (6-jer), imereTis (21-jer), qvemo qarTlisa (16-jer) da samegrelo-zemo svaneTis (18-jer) vaSlis warmoebis monace-mebs.

msxlis warmoebis mixedviT, 2011 wels Sida qarTlma gaaswro tradiciul liders – samegrelos, romelsac 2006-2010 wlebSi wamyvani adgili ekava da 2011 wlis monacemebiT, Sida qarTlis re-gioni ukve pirvel adgils ikavebs qveynis masStabiT.

Page 15: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

14 regionis ganviTarebis strategia

qliavis warmoebis mixedviT Sida qarTlis regioni, aseve, stabilurad inarCunebs qveyanaSi pirvel adgils, miuxedavad imisa, rom 2006 wlis maCveneblebTan SedarebiT warmoebis moculo-ba Semcirebulia.

Sida qarTlis regioni blisa da alublis warmoebis mixedviT 2008 wlis Semdeg qveyanaSi sta-bilurad ikavebs, aseve, pirvel adgils da warmoebis moculobiT 12-jer aRemateba aWarisa da samegrelo-zemo svaneTis warmoebas, xolo 4-jer – imereTisa da qvemo qarTlis warmoebas.

2009 wlis Semdeg Sida qarTli atmis warmoebiT qveynis masStabiT stabilurad ikavebs me-2 adg-ils da is mxolod kaxeTs Camouvardeba.

Sida qarTlisaTvis, aseve, prioritetulia marcvleuli kulturebis – xorblisa da qeris war-moeba. 2011 wlis monacemebiT, naTesi farTobisa da qveyanaSi orive kulturis warmoebis mxriv regioni me-2 adgilzea, (xorbali daTesilia 12,900 ha-ze, qeri ki - 4,900 ha-ze). aRsaniSnavia, rom xorblis moxmareba stabilurad mzardia, Tumca adgilobrivi warmoeba ver akmayofilebs am moTxovnis did nawils da rogorc sxva sasoflo-sameurneo produqciis SemTxvevaSi, yovel-wliurad xorcieldeba 550-800 aTasi tonis importi xorblis an fqvilis saxiT. yuradRebis miRma ar unda darCes is garemoeba, rom ganxorcielebuli importi mniSvnelovnad aRemateba adgilobriv warmoebas. amasTan, adgilobrivi saTesle masala mcire raodenobiT iwarmoeba. maRalia danakargebi da saxezea dabalxarisxiani xorblis warmoebis didi moculoba.

kaklis warmoebiT regioni me-2 adgilzea, xolo yurZnis warmoebiT – me-4 adgilze. Sida qa-rTls me-2 adgili ukavia bostneulis naTesi farTobis mixedviT, xolo lobios naTesi far-Tobis mixedviT pirvel adgils ikavebs (ix. danarTi 2, nax. 6 da 7). tradiciulad, Sida qarTlis regioni bostneulis erT-erTi msxvili mwarmoebelia qvemo qarTlisa da kaxeTis Semdeg. aq iwarmoeba Semdegi bostneuli kulturebi: kartofili, Warxali, kombosto, stafilo, xaxvi, niori, satacuri, wiwaka, badrijani da a.S. SesaniSnavi agroklimaturi pirobebi da nayofieri niadagebi, agreTve, sxva regionebTan SedarebiT sarwyavi miwebis didi farTobi ganapirobebs soflis meurneobis am sferos did potencials. sasaTbure meurneobebis simcire da dabali rentabeloba saTanadod ver uzrunvelyofs zamTris periodSi Sida bazris momaragebas bost-neuliT da swored am periodSi xorcieldeba importi.

mecxoveleoba

gansxvavebuli suraTia mecxoveleobis kuTxiT, radgan regioni am dargis TiTqmis arc erT kategoriaSi ar ikavebs wamyvan adgils. Sedegad, mecxoveleobasa da xorcis warmoebas, sxva re-gionebTan SedarebiT, ar ukavia prioritetuli roli Sida qarTlis regionSi da am mxriv, re-gioni me-5, me-6 an me-7 adgilze gvxvdeba warmoebis maCveneblebiT.

Roris xorcis warmoebaSi regioni CamorCeba imereTs, samegrelo-zemo svaneTsa da qvemo qa-rTls. yvela saxis frinvelis xorcis warmoebis mixedviT regioni stabilurad ikavebs me-6 adgils. rZis warmoebis mixedviT ki Sida qarTlis regioni me-5-6 adgilzea. igive mdgomareobaa fur-kameCis rZis warmoebasa da kvercxis warmoebaSi.

mecxoveleobis dargSi SesaZlebelia Sida qarTlSi arsebuli zrdis potencialis gamoyeneba, maT Soris, regionis mTa-gorian nawilSi, romlis niadagebi ar gamoiyeneba saxnav-saTesi dan-iSnulebiT. am arealSi sagzao infrastruqturis mowesrigebis SemTxvevaSi, SesaZloa waxalis-des msxvilfexa rqosani pirutyvis fermeruli meurneobebis mowyoba.

Page 16: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

15regionis ganviTarebis strategia

soflis meurneobis produqciis warmoebis gaumjobesebis gzebi

regionis sasoflo-sameurneo warmoebisaTvis erT-erTi xelis SemSleli faqtoria glexTa/fermerTa gaerTianebebisa da kooperaciis ararseboba. Tumca amisaTvis saWiroa farTo-masStabiani da droSi gangrZobadi sainformacio-saganmanaTleblo kampaniis SemuSave-ba-Catareba. am mizniT unda Catardes mravalricxovani prezentaciebi ucxouri gamocdilebis demonstrirebiTa da gaziarebiT, raTa TiToeulma glexma/fermerma gaigos da dainaxos, Tu ramdenad sargebliania miwisa da resursebis konsolidaciis meSveobiT Semcirdes warmoebis danaxarjebi da, Sesabamisad, gaizardos Semosavali erToblivi saqmianobidan. amasTan, Zalian naTlad unda warmoCindes da TiToeuli glexi unda darwmundes, rom maTi kuTvnili miwebisa da resursebis konsolidacia ar niSnavs maT dakargvas, an sxva pirisaTvis gadacemas. maT unda dainaxon, rom kooperaciaSi riski ar aris, rom kooperaciiT rames ki ar dakargaven, aramed mx-olod gazrdil sargebels miiReben. es kampania unda iyos yovlismomcveli da pozitiuri – ga-saTvleli da gasaTvaliswinebeli iqneba TiToeuli soflisa Tu raionis glexTa fsiqologia, maTi ganwyoba da damokidebuleba kooperaciisadmi.

mudmivi teqnikuri da teqnologiuri progresi gavlenas axdens Tanamedrove warmoebaze da aCens arsebuli teqnikisa da teqnologiis ganaxlebis aucileblobas. konkurentunariani warmoeba warmoudgenelia SedarebiT moZvelebuli teqnologiiT, vinaidan mudmivad izrdeba momxmareblebis moTxovnileba maRali xarisxis, xelmisawvdomi fasisa da Tanamedrove stand-artebiT (m.S. ekologiurad usafrTxo) warmoebul produqciaze. saxelmwifos centralurma da adgilobrivma organoebma unda ganagrZon mravalfunqciuri teqnikis importis procesi da arsebuli parkis ganaxlebis politikis ganxorcieleba, romelic mimarTuli iqneba am sferoSi lizingis farTod gamoyenebasa da mewarmeebis CarTvaze.

prioritetulia gadamamuSavebeli sawarmoebis gadaiaraRebisa da mSeneblobebis stimuli-reba, Tumca, saamisod unda arsebobdes Sesabamisi pirveladi warmoeba.

agrowarmoebis gamococxleba regionSi Semdegi inovaciuri midgomebisa da axali meTodebis danergvasTanaa dakavSirebuli:

· xexilis Tanamedrove sanerge meurneobebis mowyoba-gaZliereba da gafarToeba, axali teqnolo-giebis danergvisa da kondiciuri xexilis nergis warmoebisTvis xelSewyoba;

· xexilis sademostracio nakveTebis, saZireTa da xexilis jiSTa uviruso sadedeebis gaSenebis xel-Sewyoba, rogorc samecniero dawesebulebebis, ise komerciuli gaerTianebebis sakuTrebaSi arsebul miwaze. es miRweul unda iqnes farTo sainformacio da ganmartebiTi kampaniiT da misi momgebianobis demonstrirebis meSveobiT;

· xilis maRalintensiuri, maRalmosavliani sxvadasxva xilis samrewvelo jiSebis gaSeneba Sida qarT-lis raionebSi;

· xexilis baRebSi Tanamedrove wveTovani sarwyavi sistemebis montaJi grZelvadiani sesxebiT an grantebiT im fermerTaTvis, visac SeuZlia awarmoos konkurentunariani produqcia;

· Tanamedrove sasoflo-sameurneo teqnikis Semotana regionSi da agroserviscentrebis, rogorc kerZo biznesis Seqmnis stimulireba;

· xilis arsebuli da axali Sesanaxi Tanamedrove sasawyobe macivrebis reabilitacia da mSenebloba TiToeuli raionis specifikis gaTvaliswinebiT. fermerTa kooperaciebis daxmareba aseTi samaciv-re kompleqsebiT, aRWurvili xilis dakalibrebis, dafasoebis da SefuTvis Tanamedrove sawarmoo xazebiT, agreTve, xilis distribuciisTvis saTanado satransporto saSualebebiT;

Page 17: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

16 regionis ganviTarebis strategia

· fermerTa kvalifikaciis amaRlebis moklevadiani kursebis (trening-centris) Seqmna, saTanado wignebis, broSurebis, gazeTebis gamocema da sxva saxis informaciiT daxmareba. saerTaSoriso gamo-fenebSi adgilobrivi mexile-fermerebis, sasoflo-sameurneo organizaciebis da sxva subieqtebis monawileobis gaaqtiureba.

agrowarmoebis efeqtianobis gazrda am dargis sabazo infrastruqturis ganviTarebaze did-wilad iqneba damokidebuli. samacivre-sasawyobe meurneobebis ganviTareba aris erT-erTi ganmsazRvreli faqtori, rac xels Seuwyobs samomavlod warmoebis zrdas da waaxalisebs im-portis Canacvlebas (magaliTad, sofel SindisSi (fxvenisi) mowyobili Sesanaxi sasawyobe-sama-civre meurneoba). samacivre-sasawyobe meurneobebis ganviTareba saSualebas mogvcems mTeli wlis ganmavlobaSi uzrunvelyofili iyos bazari stabiluri da xarisxiani produqtis miwodeb-iT. amasTan, xels Seuwyobs mewarmes, yovelgvari danakargebisa da sezonze dabali fasis ar-sebobis miuxedavad, daasawyobos zedmeti produqti da moaxdinos misi Tanabari realizacia mTeli wlis ganmavlobaSi.

Zalian mniSvnelovania arsebuli sairigacio sistemebis nacvlad davnergoT Tanamedrove ekonomiuri sarwyavi sistema, romelic warmatebiT gamoiyeneba intensiur soflis meurneo-bebSi msoflios ganviTarebul qveynebSi. isini, amavdroulad, sistemaSi moxmarebuli resurse-bis dazogvisa da maTi efeqturad gamoyenebis saSualebas mogvcems. sabWoTa periodSi Seqmnili sairigacio sistemebis udidesi nawili mwyobridanaa gamosuli, maTi aRdgena ki Zviri jdeba da Tanac, xSirad eqspluataciis siZviris gamo veRar akmayofilebs sabazro warmoebis pirobebs. zogierTi municipalitetisaTvis (mag. goris) Sedgenil ekonomikuri ganviTarebis gegmebSi Se-tanilia Zveli sarwyavi arxebis reabilitacia da axlebis aSeneba. Tumca, naklebad aris mo-salodneli aseTi gegmis droulad ganxorcieleba arasakmarisi finansebis, adgilobrivi xe-lisuflebis arasaTanado menejmentisa da sakanonmdeblo bazaSi arsebuli problemebis gamo. situacias amZafrebs konfliqtis regionidan wylis miwodebasTan Seqmnili sirTuleebic.

Sedegad, sarwyavi sistemebis moSlis Semdeg sasoflo-sameurneo miwebis daaxloebiT 30 %-ma degradacia ganicada. adgilobriv fermerTa informaciiT, bolo 5-6 wlis ganmavlobaSi SeimC-neva arsebuli tradiciuli kurkovani da sxva mravalwliani nargavebis xmoba.

sarwyavi sistemebis reabilitaciisTvis sawyis etapze saWiro iqneba xelisuflebis Tanamonaw-ileoba wveTovani sarwyavi sistemebis importsa da danergvaSi, xolo Semdeg mosaxleobam unda SeZlos dadgenili grafikis Sesabamisad sarwyavi sistemebis gamoyeneba. mniSvnelovania, rom mofiqrebul iqnes swori midgoma, Tu vin da ra sqemiT unda daafinansos aRniSnuli sistemebis importi, montaJi da Semdeg rogor unda moxdes maTi gamosyidva glexebis mier, ra pirobebiTa da ra xangrZlivobis xelSekrulebebis safuZvelze.

sfero, sadac saxelisuflebo resursebis gamoyeneba jer kidev SeiZleba mizanSewonili iyos, aris Tanamedrove sasoflo-sameurneo teqnikis importi da maTi xelmisawvdomobis gazr-da. Tumca, arsebuli Tu samomavlod Sesaqmneli e.w. agromeqanizaciis momsaxurebis centrebi unda axorcielebdnen maT xelT arsebuli teqnikis efeqtur marTvas. xelisuflebis roli da Careva SeiZleba moxdes am teqnikis Tavdapirveli Sesyidvisa da importis etapze. sagulisxmoa, rom rac ufro male CamoSordeba saxelmwifo organoebi zemoaRniSnul saqmianobas, romelsac igi bolo ramdenime wlis manZilze intensiurad axorcielebs, miT ufro swrafad moxerxdeba agromeqanizaciis centrebis gardaqmna kvazi-saxelmwifo warmonaqmnebidan mTlianad kerZo biznes-subieqtebad.

infrastruqturis Seqmnis programis mniSvnelovani nawili unda daikavos setyvis sawinaaRm-dego badeebis Sesyidvisa da importis, aseve, maTi gamoyenebis popularizaciam, rac Zalian mniSvnelovania soflis meurneobaSi arsebuli riskebis Sesamcireblad. sasurvelia, maTi maq-simalurad gamoyeneba. cxadia, Tanadafinansebisa da saSualo an grZelvadiani kreditebis/gan-vadebis sqemis gamoyenebiT.

sasoflo-sameurneo riskebis dazRveva da zogadad, am dargSi sadazRvevo kompaniebis moR-vaweoba ukve wlebis manZilze Zalian frTxilad da TavSekavebulad mimdinareobs. agrowar-moebis dazRvevasa da gadazRvevas, SedarebiT dabali saprocento ganakveTis pirobebSi, didi mniSvneloba eqneba regionsa da qveyanaSi agrobiznesis ganviTarebisaTvis. Tumca, xazi unda gavusvaT im garemoebas, rom am sferoSi saxelmwifos mxridan nebismieri pirdapiri Careva Sei-Zleba gaxdes uxeSi da gaumarTlebeli zoma, romelic sul mcire daamaxinjebs safinanso da sadazRvevo bazars, SezRudavs da daarRvevs Tavisufal konkurencias. am finansuri momsax-urebis mizidva soflis meurneobis sferos mier bunebrivad moxdeba im SemTxvevaSi, Tu soflis meurneobis warmoeba gaxdeba momgebiani da Sesabamisad, mimzidveli safinanso da sadazRvevo institutebisaTvis. amisTvis saWiroa gaumjobesdes sagzao da sairigacio infrastruqtura, Seiqmnas stabiluri miwodebis xelSemwyobi infrastruqtura (samacivre-sasawyobe meurneobe-

Page 18: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

17regionis ganviTarebis strategia

bi) da stabilurad gaCndes importis Canacv-lebis perspeqtiva.

regionSi moqmedi kompaniebis mxolod 19%-ma gayida Tavisi saqonlis 2/3-ze meti Sida qarTlis gareT da mxolod 4%-ma, anu sul Tormetma kompaniam, ganaxorciela eqspor-ti. Tormetidan rva eqsportiori aris kve-bis seqtorTan dakavSirebuli. Sida qarTlis gareT saqonlis gatanis aseTi dabali maCven-ebeli imaze miuTiTebs, rom bazris aTviseba maTTvis did sirTules warmoadgens.

saxelmwifos xelSewyobiT fermerebma unda izrunon, rom SeaRwion da damkvidrnen ax-ali, swrafad mzardi CineTis, indoeTisa da zogierTi sxva qveynisa da regionis bazre-bze, rac Sromatevadi samuSao, magram per-speqtiuli mimarTuleba iqneba.

IV. regionis infrastruqtura

gzebi

regionis teritoriaze arsebuli sagzao in-frastruqturis reabilitacia bolo peri-odSi didi intensivobiT xorcieldeba, Tum-ca regionis municipalitetebSi Sida gzebis garkveuli nawili kvlav mouwesrigebelia.

regionis teritoriaze gadis saerTaSoriso magistrali (Tbilisi-senaki-leseliZe), ro-melic srulad asfaltirebulia. Sida gzebis jamuri sigrZe 950 km-ia, saidanac mxolod 262 km-ia asfaltis safariT dafaruli (28%), xolo darCenili 688 km meorexarisxovani gzebis kategorias miekuTvneba. maT Soris didi nawili moxreSilia, xolo SedarebiT mcire nawili gruntovani safariT aris war-modgenili.

regionis yvela municipalitetSi gadis saqa-rTvelos aRmosavleT-dasavleTis rkinig-zis magistraluri xazi da qarelis garda yvela municipalitetis centri, rkinigzis sadgursac warmoadgens.

sazogadoebrivi transportis saxeobebi

Sida qarTlis regionSi municipalitetebSi mgzavrTa gadayvanas rogorc municipalite-tis SigniT, aseve, mis farglebs gareT, ax-orcieleben kerZo satransporto kompa-niebi. regionis municipalitetebis SigniT, ZiriTadad, moZraoben samarSruto taqsebi. imis gamo, rom regionSi transportirebis sakiTxi ar regulirdeba adgilobrivi TviT-mmarTvelobis mier, Sesabamisad, konkretul marSrutebze fasebis odenoba, ZiriTadad, bazris mier ganisazRvreba.

Page 19: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

18 regionis ganviTarebis strategia

kavSirgabmulobis tradiciuli da Tanamedrove saSualebebi

Sida qarTlis regionSi warmodgenilia saqarTveloSi arsebuli TiTqmis yvela eleqtronuli sakomunikacio kavSiris kompania. maT mier xdeba regionis teritoriis 80%-mde dafarva. gansa-kuTrebiT gamoirCeva magTikomi, jeoseli da bilainis mobiluri kavSiri.

ukabelo kavSiris mimarTulebiT bolo dros gansakuTrebiT gaaqtiurda `silqneti~, ro-melmac ganaxorciela ukabelo telefonebisa da terminalebis dadgma regionis masStabiT. `silqnets~ ekuTvnis gorSi arsebuli sakabelo satelefono kavSiris qseli. qalaqSi sakabelo qselidan ukabelo telefonebze kavSiri ufasoa, rac Zalian xelsayrelia soflis mosaxleobi-saTvis, rogorc ekonomikuri, ise swrafi dakavSirebis TvalsazrisiT.

kompiuterizaciis TvalsazrisiT, bunebrivia, regionis qalaqebSi mcxovrebTa mier kompiuter-is da internetis moxmareba gacilebiT aRemateba soflebSi mcxovrebTa mier moxmarebas, Tumca met-naklebad zusti monacemebi ar aris xelmisawvdomi.

sacxovrisi

Sida qarTli upiratesad ruraluri regionia da, bunebrivia, misi mosaxleobis umetesoba sof-lis tipis individualur sacxovrebel saxlebSi binadrobs. individualuri (kerZo) saxlebi Warbobs saqalaqo dasaxlebebSic.

mravalbiniani saxlebi (mravalsarTuliani korpusebi), ZiriTadad, qalaq gorSia warmodgenili, Tumca Cven ar gvaqvs zusti informacia maTi raodenobis Sesaxeb. informacia ar aris xelmisaw-vdomi qalaq xaSurSi arsebuli mravalbiniani saxlebis Sesaxebac. qarelis municipalitetSi 82 mravalbiniani korpusia (qalaq qarelSi – 18, daba agaraSi – 36, sof. breTis meurneobaSi – 17 da sof. bebnisis meurneobaSi – 11. sul qarelis municipalitetSi 17,500 individualuri sacxovre-beli saxlia sakarmidamo nakveTiT), kaspis municipalitetSi ki – 57 (yvela qalaq kaspSi).

aseve, ucnobia mravalbiniani da individualuri saxlebis xarisxobrivi mdgomareoba. Tumca, municipaluri statistika (ix. goris municipalitetis pasporti) mianiSnebs, rom goris munic-ipalitetSi kerZo sabinao fondis 20% Zvelia da saWiroebs kapitalur SekeTeba-gamagrebas. aq arsebul mravalbiniani saxlebis 60%-s bolo sam weliwadSi SeecvalaT saxuravebi adgilobrivi xelisuflebis daxmarebiT. aseT saxlebSi arsebuli binebis 95%-Si problemad darCa Sida wy-algayvanilobisa da sakanalizacio sistemebis gamarTva. zogadi suraTis Sefaseba sabinao fon-dis arcTu saxarbielo mdgomareobaze migvaniSnebs.

imis gaTvaliswinebiT, rom regionSi mravladaa devnili da dabali Semosavlis mqone mosaxleo-ba, didi mniSvneloba unda mieniWos socialuri sacxovrisis Seqmnas. am mimarTulebiT gadadg-mulia garkveuli nabijebi, magram misi masStabebi jer Zlier mcirea sakiTxis nawilobriv mos-agvarebladac ki.3 vfiqrobT, rom es mimarTuleba sxvadasxva donis xelisuflebis seriozuli msjelobisa da Zalisxmevis sagani unda gaxdes.

eleqtromomarageba da gazmomarageba

Sida qarTlis regionis mosaxleobis umravlesoba sargeblobs eleqtroenergiiT. aRsaniSnavia, rom 2009 wlis Semdeg yovelwliurad izrdeba moxmarebuli eleqtroenergiis moculoba sawar-moo sferoSi, xolo 2010 wlidan sayofacxovrebo sferoSic. bunebrivi gaziT ukve momaragebu-lia regionis mosaxleobis naxevarze meti. gazificireba mimdinareobs regionis soflebSi.

wyalmomarageba da sakanalizacio sistema

Sida qarTlis regionSi Semavali yvela municipaliteti mdidaria wylis resursebiT, rac mniS-vnelovan faqtors warmoadgens sasoflo-sameurneo savargulebSi irigaciis sistemis gamar-Tulad funqcionirebisaTvis, Tumca aRsaniSnavia is garemoeba, rom mosaxleobis wyliT uz-runvelyofa aRar warmoadgens sajaro funqcias (2008 wlidan amoRebul iqna adgilobrivi TviTmmarTvelobis uflebamosilebidan) da bazars gadaeca dasaregulireblad. aRniSnulis Sedegad saxelmwifo kompania dainteresda mxolod qalaqebisa da dabebisTvis wylis uzrunve-lyofiT.

3 2009 wlis agvistos TveSi Sveicariis ganviTarebisa da TanamSromlobis saagentos (SDC), gaeros ltolvilTa da saqmeebis umaRlesi komisariatis (UNHCR)da goris municipalitets Soris dadebuli memorandumis (proeqti ,,socialuri sacxovrisi keTilmowyobil garemoSi“) safuZvelze funqcionireba daiwyo socialurma sacxovrisma, romelSic 2010 wels Sesaxlebul iqna 14 ojaxi. beneficiarebs gadaecaT inventari, sayofacxovrebo nivTebi da ganemartaT komunaluri gadasaxadebis ganawilebis da gadaxdis wesi.

Page 20: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

19regionis ganviTarebis strategia

regionis wyalmomarageba da kanalizacia municipalitetebis mixedviT (2011)

municipaliteti saTave nageboba

sasmeli wy-lis qseli (km)

mosaxleobis uz-runvelyofa

kanali-zacia (km)

SeniSvna

kaspi 6 46 60% -qalaqi

80% - sofeli

26

gori 121 351.5 100% -qalaqi

75% - sofeli

40.2 wylis sistema Zvelia

qareli 30 92.4 100% - qalaqi

90% - sofeli

21.3

xaSuri 3 ucnobia 50% - qalaqi

ucnobia - sofeli

ucnobia

wyaro: strategia 2011

mosaxleobis didi nawili, gansakuTrebiT xaSurisa da kaspis municipalitetebSi, ukmayofiloa sasmeli wylis miwodebiTac.

adgilobrivi xelisuflebis damoukideblad gansakargi Semosavlebi, ZiriTadad, mimdinare xarjebis dafinansebas xmardeba da ar rCeba kapitaluri daniSnulebis proeqtebis ganxorcie-lebisTvis. wylis miwodebis safasuris amoReba soflis mosaxleobidan TiTqmis SeuZlebelia da ver xerxdeba wylis sistemis reabilitaciaze gaweuli Tanxebis mosaxleobidan safasuris saxiT kompensacia.

TviTmmarTvelobaSi arsebuli samsaxurebi ar floben sakmaris informacias soflad arsebuli wylis sistemis xarvezebis Sesaxeb. es nawilobriv gamowveulia am sakiTxis TviTmmarTvelobe-bis uflebamosilebidan amoRebiT. gamgeobaSi wylis sistemis mcodne kvalificiuri kadrebis deficitia, rac gamowveulia TviTmmarTvelobis sajaro moxeleebis motivaciis ararsebobiT da dabali anazRaurebiT. samsaxurSi arsebuli informacia moZvelebulia da misi ganaxleba sakmaod did resursebTanaa dakavSirebuli. Sesabamisad, TviTmmarTvelobebs ar gaaCniaT zu-sti informacia problemis mogvarebisaTvis saWiro finansuri resursebis Sesaxeb. ar arsebobs wylis sistemis reabilitaciis dros gamosayenebeli saxelmwifo standarti an regulacia.

saqarTvelos kanonmdeblobiT ar aris zustad daregulirebuli, Tu vis kompetencias warmoa-dgens soflad arsebuli wylis sistemebis reabilitacia da mosaxleobis wyliT uzrunvelyo-fa. wlebis ganmavlobaSi ver moxda adgilobrivi wylis resursis gansazRvra. sakanonmdeblo doneze ar aris daregulirebuli, Tu rogor unda moxdes qalaqSi, municipalur sakuTrebaSi arsebuli wylis sistemis Sps ,,saqarTvelos wyalze” gadacema. samarTlebrivad gaurkvevelia, Tu vin iTvleba wylis mimwodeblad da saWiroebs Tu ara aRniSnuli saqmianoba nebarTvas.

narCenebis marTva

regionis teritoriaze dasufTaveba da sayofacxovrebo narCenebis gatana adgilobrivi TviT-mmarTvelobebis mier xorcieldeba. aRsaniSnavia, rom aRniSnuli aqtivoba, ZiriTadad, qa-laqebis doneze xorcieldeba, rac sakmaod mwvave problemaa soflis mosaxleobisaTvis.

problema kompleqsuria da moicavs garemos danagvianebas sayofacxovrebo narCenebiT, gare-mos dabinZurebas nagavsayrelebidan, aseve, saxifaTo da akumulirebuli narCenebis marTva-sTan dakavSirebul sakiTxebs.

Sida qarTlSi narCenebis marTvasTan dakavSirebuli sakiTxebi jer kidev dauregulirebelia. sabWoTa periodis daSlis Semdeg ar momxdara aRniSnuli sferos sistemuri reabilitacia, amortizebulia nagvis gamtani manqanebi, seriozul problemad rCeba nagavsayrelis keTil-mowyobisa da narCenebis utilizaciis sakiTxebi. aseve, dauregulirebelia narCenebis marTva-sTan dakavSirebuli finansuri uzrunvelyofis sakiTxebi.4 gamomdinare aqedan, aseve, proble-mur sakiTxad rCeba Sida qarTlSi dasufTavebis mosakreblis moqnili sistemis SemuSaveba.

standartizaciis sakiTxebi. erovnul doneze dasaxvewia standartizaciis sistema. saqarT-

4 saqarTvelos organuli kanonis “adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb” me-16 muxlis meorep unqtis Sesabamisad, municipalurin arCenebis gatana da misi utilizacia warmoadgens adgilobrivi TviTmmarTvelobis sakuTar uflebamosilebas, rac gulisxobs aRniSnuli momsaxurebis uzrunveyofas adgilobrivi finansebiT.

Page 21: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

20 regionis ganviTarebis strategia

veloSi jer kidev ar arsebobs erovnuli standarti narCenebis marTvis sferoSi. municipalur doneze ar arsebobs instruqciebi, teqnikuri xasiaTis normebi, romlebsac saWiroebis SemTx-vevaSi SeiZleba daeyrdnos Sesabamisi samsaxuri. standartebis gamoyenebis nebayoflobiTobis pirobebSi, SesamuSavebelia iseTi meqanizmi, romliTac garantirebuli iqneba SemuSavebuli in-struqciebis realuri gamoyeneba.

arasakmarisi finansuri resursebi. municipalitetebis sakuTari Semosavlebis simwiridan gamomdinare, arasakmarisia narCenebis gatana-utilizaciisTvis gamoyofili Tanxebi; dasax-vewia narCenebis gatana-utilizaciis mosakreblis administrirebis sistema; ar xdeba aRniSnu-li servisis Rirebulebis sistematuri analizi; Sesabamisad, gadasaxedia am sferoSi momsaxu-rebisTvis municipalitetis mier SemoRebuli tarifis odenoba; ar arsebobs mosaxleobidan tarifis amoRebis efeqturi sistema.

marTvis problemebi. municipalur doneze mwiria sakadro-resursuli potenciali, municipa-litetis Sesabamis samsaxurebs ar gaaCnia informacia, Tu ra midgomebi da marTvis modelebi arsebobs evropuli qveynebis municipalitetebSi narCenebis marTvis sferoSi.

Sesabamisad, uaryofiTi gavlena, romelic warmoiqmneba narCenebis gatana-utilizaciis pro-blemis arsebobisas isaa, rom xeli eSleba municipalitetSi keTilmowyobis RonisZiebebis ganxorcielebas da sisufTavis dacvas, izrdeba ekologiuri mdgomareobis gauaresebis riski, xeli eSleba turizmis ganviTarebas, ferxdeba TviTmmarTvelobis socialur-ekonomikuri gan-viTareba.

V. garemos dacva

niadagebis mdgomareoba.

klimatur-reliefuri Taviseburebebisa da geodinamikuri procesebis gamo saqarTveloSi miwebisa da nidagebis erozias sakmaod farTo masStabebi aqvs. aRmosavleT saqarTvelos ari-dul da naxevrad aridul zonebSi qaris mier erozias ganicdis 105. 000 ha saxnav-saTesi savar-guli, Zlier damlaSebulia 59.000 ha. miwebisa da niadagebis eroziuli procesebi, gansakuTre-biT, gaZlierda bolo wlebSi. globaluri klimaturi cvlilebebis gamo gaxSirebuli stiqiuri movlenebis Sedegad aRiniSneba niadagis gaRaribeba, mcenarisaTvis saWiro sakvebi nivTierebe-biT da nayofierebis ZiriTadi maCveneblis – humusis – Semcirebis tendencia TiTqmis yvela sa-xis niadagSi. niadagis nayofierebis kargvas aZlierebs Seusabamo sasoflo-sameurneo praqtika (gadaWarbebuli Zoveba, damrec ferdobebze xvna, qarsafari zolebis gaCexa) da tyis usistemo Wra.

soflis meurneobis saministros monacemebiT qarelis municipalitetSi qarismier da wyli-smier erozias ganicdis 8.677 ha, xolo goris municipalitetSi – 14.157 ha. qarelSi damlaSe-bulia 450 ha, xolo gorSi – 233 ha niadagi. kvernakis qedis orive ferdobze saZovrebi saSua-lod erodirebulia cxvris mier gadaZovebis gamo, zogan SeimCneva niadagis eroziac. atenis xeobaSi SeimCneva tyis sazRvrebis cvlilebebi. Sida qarTlSi SeimCneva gaudabnoebis procesis gaaqtiureba. bolo 20 wlis ganmavlobaSi qarsacavi zolebis ganadgurebisa da naleqebis de-ficitis pirobebSi momatebuli temperaturis fonze gaZlierda qarismieri eroziis procesi.

miwebis degradacia SeiZleba Tavidan iqnes acilebuli, an Seferxebuli mainc, efeqtiani miwis politikis arsebobiT erovnul, regionul da adgilobriv doneebze. miuxedavad sivrciTi mowyobis sakanonmdeblo safuZvlebis arsebobisa, saqarTveloSi sustia dagegmvis praqtika, ris gamoc ar aris uzrunvelyofili miwis nakveTebis Sesaferis adgilebSi gamoyofa ganviTa-rebisa da samSeneblo saqmianobebisaTvis ise, rom ziani ar miadges arc maRali sasoflo-sameu-rneo faseulobis mqone teritoriebs da arc mniSvnelovan bunebriv ekosistemebs. mxolod yve-la dainteresebuli mxaris monawileobiT SemuSavebuli sivrciT-teritoriuli ganviTarebis gegmebis ganxorcielebiT SeiZleba Seiqmnas miwis resursebis mdgradi ganviTarebis safuZveli da Tavidan iqnes acilebuli konfliqtebi sxvadasxva dargebs Soris.

niadagebis degradaciis Sesaxeb mwiri informaciis gamo rTulia problemis mogvarebis saWiro meqanizmebis identificireba. niadagis mdgomareobis dasadgenad saWiroa kvlevebis Catareba, SemdgomSi miwis menejmentis dagegmva da fermerebisTvis miwis marTvis sakiTxebSi treningis Catareba.

Page 22: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

21regionis ganviTarebis strategia

haeris dabinZureba da misi wyaroebi

saqarTveloSi haeris dambinZureblebis udidesi wili transportze modis: naxSirJangis gafr-qvevaTa 87%, azotis Jangeulebis 70%, gogirdis dioqsidis 50%, aqroladi organuli naerTe-bis 40% swored satransporto saSualebebidan xvdeba atmosferul haerSi. aRniSnuli monace-mebi relevanturia Sida qarTlisTvisac.

dabinZurebis wyaroa satransporto seqtori da kaspis cementis sawarmo. miuxedavad imisa, rom gasul wlebSi cementis warmoebis gamofrqvevebi mowesrigda, mudmivi monitoringi da Semd-gomi gaumjobeseba aucileblad migvaCnia.

samwuxarod, dResdReobiT ar moipoveba obieqturi da utyuari informacia atmosferuli ha-eris xarisxis Taobaze. 1990 wlebis Semdgomi mZime konomikuri krizisis Sedegad yofili hi-drometeorologiis departamentis kuTvnili haeris monitoringis qseli moiSala. ar aris danergili monacemTa damuSavebis Tanamedrove sistemebi, rac uaRresad arTulebs monacemTa interpretacias.

tyis Wra da Zoveba

Sida qarTlis teritoriaze Seqmnilia liaxvis nakrZali patara liaxvis xeobis mTis Sua, zeda da subalpuri sartylis tyis dasacavad.

aramdgradi tyiT sargeblobis sferoSi misi gamomwvevi mizezebisa da subieqtebis mixedviT, ori ZiriTadi forma SeiZleba iqnes gamoyofili: Wrebi, romlebic warmoebs samasale merqnis miRebis mizniT da Wrebi, romelTa mizanic aris saSeSe merqnis mopoveba. aramdgradi meTode-biT ganxorcielebuli Wrebi xSirad ukanono Wrebis saxes atarebs. amasTan, aramdgradi Wrebi xSirad kanonieri Wris saxiTac xorcieldeba, magaliTad, rodesac xeebis WraSi daniSvnis dros mxedvelobaSi ar miiReba mdgradi satyeo meurneobebis principebi da sakuTriv tyis ekolo-giuri faseuloba. amgvari saxis aramdgradi Wrebi iwvevs tyis koromebis struqturis rRvevas da tyeebis fragmentacias, rasac, saboloo jamSi, tyeebis kargva da ekologiuri funqciebis daqveiTeba mosdevs. arasrulyofilad dagegmili da ganxorcielebuli xe–tyis damzadebis procesi, romelsac Tan axlavs xe-tyis damzadebis teqnikurad da ekologiurad miuRebeli te-qnologiebis gamoyeneba, aseve, iwvevs mouWreli zemdgomi xeebis, qvetyis, balaxovani safarisa da niadagis dazianebas. aRsaniSnavia, rom xe-tyis damzadebis teqnologiebis potenciurad ma-vne zemoqmedebis Sefasebas sistematuri xasiaTi ar gaaCnia; is arasistematurad xdeba amgvari zemoqmedebis Tavidan acilebis an Semcirebis RonisZiebaTa dagegmvisa da ganxorcielebisas. Sedegad, Wragavlili tyis koromebSi tyis bunebrivi ganaxlebis procesi xSirad uzrunvelyo-fili ar aris.

dasaxlebuli punqtebis mimdebare tyeebSi Zovebis intensivobas, umetes SemTxvevebSi, gadaWar-bebuli xasiaTi gaaCnia, rac mniSvnelovnad aRemateba tyeebis bunebriv potencials. gadaWar-bebuli Zoveba iwvevs balaxovani safaris, qvetyisa da xe-mcenareebis aRmonacen-mozardis dazianebas. Tavis mxriv, balaxovani safaris, qvetyisa da xe-mcenareebis aRmonacen-mozardis dazianeba xels uwyobs niadagis eroziasa da mewyrul movlenebs, agreTve, tyis habitatebis kargvas. gadaWarbebuli Zovebis xelSemwyob faqtorebs ganekuTvneba alternatiuli Semosav-lebis wyaroebis simcire da Sesabamisad, siRaribis maRali done soflis mosaxleobaSi, iseve, rogorc ekologiuri cnobierebis dabali done.

garemosdacviTi ganaTleba

miuxedavad imisa, rom garemos dacvaze mimarTuli TiTqmis yvela proeqti da programa moicavs sazogadoebis sxvadasxva samizne jgufis informirebisa da cnobierebis amaRlebis sakiTxebs, regionis macxovreblebs TiTqmis ar aqvs gacnobierebuli garemosa da bunebrivi resursebis ekonomikuri Rirebulebebi, misi mniSvneloba cxovrebis donis amaRlebaSi. aRniSnuli, Tavis mxriv, miuTiTebs, sazogadoebasTan komunikaciis, misi cnobierebis amaRlebisa da ganaTlebis uwyveti da efeqturi RonisZiebebis ganxorcielebis aucileblobaze.

sazogadoebis sxvadasxva jgufi cudad aris informirebuli garemosTan dakavSirebul pro-blemebze. es SeiZleba iTqvas gadawyvetilebebis mimRebTa Sesaxebac, aseve, kerZo seqtoris war-momadgenlebzec, maT Soris maTzec, visi saqmianobac uSualodaa dakavSirebuli biologiuri resursebiT sargeblobasTan. es exeba medias, adgilobrivi mmarTvelobis organoebs da Temebs, bavSvebs da axalgazrdebs.

Page 23: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

22 regionis ganviTarebis strategia

klimatis cvlilebasTan dakavSirebuli problemebi

Sida qarTlis regioni sensitiuria klimatis cvlilebis procesis mimarT. gansakuTrebiT sen-sitiuria regionis semiariduli arealebi, romlebic ZiriTadad gorisa da qarelis munici-palitetebSia warmodgenili.

goris meteosadguri nawilobriv faravs am arealebs da misi monacemebi adasturebs saerTo da-Tbobis fons semiaridul areebSi.

Sida qarTlSi soflis meurneobis ZiriTadi problemaa qarebis maRali saSualo wliuri siCqare da maRali temperatura. sabolood, am or komponents aqvs yvelaze seriozuli gavlena am are-ebis naxevrad-aridulobis CamoyalibebaSi vegetaciis CaTvliT.

goris meteosadguris mier nawilobriv dafarul teritoriaze arsebuli mcenareulobis in-ventarizaciam gamoavlina veluri floris ramdenime saxeoba, romelTa Semcireba an gamoCena mniSvnelovnad adasturebs teritoriaze simSralis matebas. aseTi saxeobebi SeiZleba gamoiye-non biomravalferovnebisTvis, romlis nawilia agrobiomravalferovneba klimatis cvlile-bis gavlenis dasakvirveblad.

qarelis municipalitetis adgilobrivi xelisuflebisa da mosaxleobis informaciiT, mni-Svnelovnad Semcirda produqtiuloba warsulSi soflis meurneobis iseT wamyvan dargebSi, rogoricaa: mexileoba da mebostneoba. maT Sorisaa qarelis municipalitetis wamyvani kul-turebi, rogoricaa: msxali, atami, vaSli, gansakuTrebiT misi tradiciuli jiSebi. aRiniSneba sasoflo-sameurneo mavnebelTa gaaqtiureba. mniSvnelovnad Semcirda pomidvris mosavali, romelic veRar aswrebs damwifebas SemodgomobiT adreuli aciebis gamo. am movlenis mizezi ufro kargad unda iqnes Seswavlili, radgan semiaridul teritoriebze gamovlenili daTboba swored Semodgomis xarjze vlindeba.

bolo dros gaxSirebuli Zlieri gvalvebis gamo, TiTqmis mTlianad nadgurdeba bostneulis (kombosto, kartofili) mosavali, romelsac morwyvac ki aRar Svelis.

klimatis cvlilebis prevenciis RonisZiebebidan yvelaze efeqturia energodazogvisa da energoefeqturobis RonisZiebebi.

Page 24: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

23regionis ganviTarebis strategia

VI. regionis faqtoruli analizi (SWOT)

Sida qarTlis regionis erTiani SWOT analizi

S - Zlieri mxareebi W - susti mxareebi

· centraluri mdebareoba kavkasiis re-gionSi, siaxlove TbilisTan, mdebareoba aRmosavleT-dasavleTis magistralze da rkinigzaze;

· xelsayreli bunebrivi pirobebi;

· nayofieri niadagebi da mdidari wylis re-sursebi;

· agrowarmoebis, gansakuTrebiT ki mexileo-bis, mdidari tradiciebi;

· turistul-rekreaciuli potenciali;

· yvela donis saganmanaTleblo dawese-bulebebis arseboba;

· satransporto da komunaluri infras-truqturis nawilobrivi mowesrigeba, gan-sakuTrebiT qalaqebSi;

· saerTaSoriso organizaciebis daxmareba regionuli proeqtebis ganxorcielebaSi;

· iafi muSaxeli.

· konfliqti da okupirebuli teritoria;

· devnilTa da sxva mowyvladi jgufebis maRali xvedri-Ti wili;

· dabalganviTarebuli urbanuli sistema;

· ekonomikis susti diversifikacia;

· mosaxleobis Semosavlis dabali done;

· naturaluri soflis meurneobis siWarbe da agropro-duqciis dabali konkurentunarianoba;

· miwebis Zlieri fragmentacia da mciremiwiani meur-neobebis simravle;

· agrosawarmoo infrastruqturisa da servisebis (rwy-va, s-s teqnika, sasuqebi da a.S.) simcire da xelmiuw-vdomoba

· ganaTlebisa da inovaciuri codnis simwire agrowar-moebasa da sxva biznesebSi;

· siRaribis zRvars qvemoT myofi adamianebis maRali ricxvi;

· SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebisTvis adap-tirebuli garemos ararseboba;

· cudi komunaluri momsaxureba da gaumarTavi siste-mebi, gansakuTrebiT soflad;

· sazogadoebrivi transportis arqona;

· garemos dabinZurebis, niadagebis degradaciis, tyis Cexvis maRali xarisxi. dabali garemosdacviTi cno-biereba;

· adgilobrivi/sakuTari finansuri resursebis sim-wire.

O - SesaZleblobebi T - safrTxeebi

· mdebareobisa da bunebrivi resursebis ufro sruli da efeqtiani gamoyeneba;

· saqalaqo sistemis ganviTareba;

· agrosawarmoo infrastruqturisa da ser-visebis ganviTareba;

· importis Canacvleba adgilobrivi warmoe-biT;

· axali teqnologiebisa da warmoebis ino-vaciuri meTodebis danergva;

· mewarmeTa/fermerTa codnis amaRleba;

· biologiurad sufTa agrowarmoebis ganvi-Tareba;

· dasaxlebebSi komunaluri servisebis uz-runvelyofa;

· garemosdacviTi cnobierebis amaRleba mo-saxleobasa da administraciaSi;

· adgilobrivi Semosavlebis zrda.

· konfliqtis gamwvaveba;

· mosaxleobis masStaburi Semcireba;

· araTanmimdevruli politika adgilobriv mewarmeTa daxmarebis kuTxiT (mag. dausabuTebeli subsidireba, gaumarTlebeli Careva, aradiferencirebuli mid-gomebi da a.S.);

· adgilobrivi finansuri resursebis simwire;

· araefeqtiani marTva administraciis mier da moqa-laqeTa arCarTva gadawyvetilebis miRebisas.

Page 25: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

24 regionis ganviTarebis strategia

regionis araagraruli ekonomika da biznes garemo

S - Zlieri mxareebi W - susti mxareebi

· avtomagistralisa da rkinigzis siaxlove;

· turistul-rekreaciuli potencialisa da mdidari kulturuli memkvidreobis arseboba;

· tradiciuli xalxuri rewvis kerebis arseboba;

· teritoriis fiWuri kavSirgabmulobiT mTlianad dafarva.

· ekonomikuri seqtoris susti diversifikacia;

· kerZo turistuli saagentoebis ararsebo-ba, koordinaciis dabali xarisxi TbilisSi moqmed turistul saagentoebsa da regionis turistul obieqtebs Soris;

· turistuli obieqtebis mimdebare terito-riebis mouwesrigebloba, gasarTobi obi-eqtebis simwire;

· municipalitetis satransporto periferiuli da Sida gzebis mouwesrigebloba;

· mosaxleobis Semosavlis dabali done.

O - SesaZleblobebi T - safrTxeebi

· grZelvadiani da iafi sakredito resursebis xe-lmisawvdomoba;

· sadazRvevo sistemis amoqmedeba;

· turistuli obieqtebis brendireba da maT Sesaxeb informaciis gavrceleba;

· turizmTan dakavSirebuli satransporto da sxva infrastruqturis mowesrigeba.

· arastabiluri politikuri viTareba da rusu-li agresiis safrTxe;

· mrewvelebis mier investiciebis mozidvaSi warumatebloba;

· konkurenciis gamZafreba regionis sxva qveynebis mxridan;

· mosaxleobis msyidvelunarianobis dabali done.

soflis meurneoba

S - Zlieri mxareebi W - susti mxareebi

· regionis xelsayreli geografiuli mde-bareoba da siaxlove qveynis yvelaze did bazarTan - TbilisTan;

· erovnuli da regionuli mniSvnelobis sagzao infrastruqturis arseboba;

· soflis meurneobis, rogorc tradici-uli saqmianobis dargis arseboba da misi didi mniSvneloba qveynis masStabiT;

· sasoflo-sameurneo saqmianobisTvis var-gisi (nayofieri) niadagebi;

· saTib-saZovrebis arseboba.

· arakomerciuli, naturaluri soflis meurneobis si-Warbe;

· adgilobrivi warmoebuli agroproduqciis ara-konkurentunarianoba bazarze, standartebTan Seusa-bamoba, sasursaTo uvneblobis moTxovnebis daukmayo-filebloba, siZvire, miwodebis sezonuroba da a.S;

· umaRlesi da profesiuli agraruli ganaTlebis sim-wire, kvalificiur specialistTa nakleboba da aseve, codnis nakleboba meurneobis warmarTvis, teqnolo-giebisa da inovaciebis gamoyenebis sferoSi;

· individualuri fermerisaTvis warmoebis maRali da-naxarjebi importirebul saqonelTan SedarebiT;

· fermerTa Soris kooperirebis moTxovnis ararseboba an kooperaciis daniSnulebis arasakmarisad gageba;

· miwis nakveTebis parcelacia da mcire miwianoba;

· sasoflo-sameurneo kreditebisa da sadazRvevo sistemis xelmiuwvdomoba;

· Zveli da maRalxarjiani sarwyavi sistema, wylis re-sursebis araefeqtiani marTva da araekonomiuri gam-oyeneba;

· sasoflo-sameurneo teqnikis araefeqturi marTva, teqnikis lizingis servisis ganuviTarebloba;

· nakveTebTan misasvleli Sida gzebis ararseboba an mouwesrigebloba;

· agroproduqtis gadamamuSavebeli mrewvelobis ganu-viTarebloba regionSi;

· uxarisxo da falsificirebuli masalebisa da prepa-ratebis gamoyeneba warmoebaSi.

Page 26: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

25regionis ganviTarebis strategia

O - SesaZleblobebi T - safrTxeebi

· soflis meurneobis ganviTarebis strategiisa da qmediTi samoqmedo gegmis SemuSaveba da ganxorcieleba;

· sarwyavi sistemebis reabilitacia da rwyvis axali meTodebis danergva;

· eqsperimentuli da sademonstracio na-kveTebis, saTesle da sajiSe meurneobebis mowyoba;

· kreditirebisa da dazRvevis xelmisaw-vdomobis uzrunvelyofa;

· axali teqnologiebisa da warmoebis ino-vaciuri meTodebis danergva;

· fermerTa sakonsultacio da satrenin-go centrebis Seqna;

· importis Canacvleba adgilobrivi war-moebiT;

· biologiurad sufTa agrowarmoebis gan-viTareba;

· soflis meurneobasTan dakavSirebuli servisebis ganviTareba.

· katastrofebi (setyva, gvalva, qariSxali da a.S.);

· politikuri arastabilurobis gamo investiciebis mozidvisaTvis dabrkolebebis Seqmna;

infrastruqtura

wylis resursebis marTva

S - Zlieri mxareebi W - susti mxareebi

· xSiri hidrografiuli qseli, saTave-nagebobis arseboba;

· mosaxleobis umravlesobis wyliT uzrunvelyo-fa.

· municipaluri Camdinare wylebiT dabinZure-ba;

· soflebSi mdinareebTan stiqiurad gamarTuli nagavsayrelebi da wylis dabinZureba;

· sarwyavi sistemebis gaumarTaoba;

· gadasaxadis siZvire mosaxleobis garkveuli nawilisTvis;

· xaSuris municipalitetSi mosaxleobisTvis wylis miwodeba mkacri ganrigiT (3-4 sT dReSi);

· wyalgayvanilobis milebis moZvelebuli md-gomareoba;

· kanonSi xarvezis gamo wyalmomaragebis sakiTxze pasuxismgebeli piris gaurkvevloba;

· ar aris sakmarisi dafinanseba problemis mosa-gvareblad.

O - SesaZleblobebi T - safrTxeebi

· wyalgamyvani sistemebis mowesrigebis pasuxismge-beli piris(ebis) kanonmdeblobaSi zustad gan-sazRvra;

· wyalgayvanilobis milebis ganaxlebisaTvis da-xarjuli Tanxebis kompensireba, gadaxdis efeq-turi menejmenti;

· soflis meurneobis wveTovan da dasxurebiT rwy-vaze gadayvana;

· wylis resursebis marTvis koncefciis SemuSave-ba;

· mogvardes nagavsayrelebTan dakavSirebuli wy-lis dabinZurebis problemebi.

· mosaxleobam SeiZleba ver moaxerxos gazrdili wylis gadasaxadis gadaxda;

· SesaZloa, mosaxleoba arasaTanadod moekidos wylis resursebis marTvis gegmas/koncefcias.

Page 27: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

26 regionis ganviTarebis strategia

narCenebis marTva

S - Zlieri mxareebi W - susti mxareebi

· qalaqebSi da gzispira soflebSi narCenebis regu-larulad gatana;

· arsebobs kompostis sawarmos gamocdileba gorSi.

· ar arsebobs narCenebis marTvis gegmebi regio-nul damunicipalur doneze;

· regionSi ar arsebobs saerTaSoriso standar-tebis nagavsayreli;

· yvela dasaxlebul punqtSi aris ramdenime ukanonono nagavsayreli, ZiriTadad xevebSi da mdinaris napirebTan;

· mosaxleoba ar faravs dasufTavebis mosakre-bels;

· narCenebis mdgrad marTvasTan dakaSirebuli sakiTxebi ar ganixileba regionul da munici-palur doneze;

· ar arsebobs narCenebis minimizaciis politika da praqtika;

· mosaxleobis mier ar xdeba organuli narCenis gamorCeva da kompostireba;

· ar aris sakmarisi finansebi problemis mosag-vareblad;

· ar arsebobs dabinZurebisaTvis dajarimebis aRsrulebis efeqturi meqanizmi;

· municipalitetebSi ar aris sakmarisi codna da gamocdileba problemis mosagvareblad.

O - SesaZleblobebi T - safrTxeebi

· SemuSavdes narCenebis marTvis strategia da geg-mebi municipalur doneze;

· daigegmos da aSendes regionisTvis saerTaSori-so standartebis Sesabamisisi saerTo nagavsayre-li;

· moxdes narCenebis orfraqcia da daxarisxeba:or-ganuli da yvela sxva danarCeni;

· Seiqmnas sawarmo organuli sasuqis dasamzadeb-lad;

· moxdes organuli narCenis ganTavsebis uzrun-velyofa specialur sawarmoSi;

· dawesdes dasufTavebis gadasaxadis realuri odenoba da Semosuli TanxebiT moxdes problemis mogvareba;

· moxdes mosaxleobis cnobierebis amaRleba, ris Sedegadac mosaxleobas ecodineba narCenebis, sul mcire, or fraqciad daxarisxeba da organu-li narCenebis gamoyeneba;

· moxdes municipalitetebSi am sakiTxisadmi pasu-xismgebeli pirebis cnobierebis amaRleba, raTa SemuSavdes problemis mogvarebis meqanizmebi;

· daixvewos mosakreblis akrebis sistema;

· SemuSavdes dabinZurebisTvis dajarimebis da aR-srulebis efeqturi meqanizmebi.

· sawarmos gaxsnisaTvis ar aris sakmarisi Tanxa;

· mosaxleoba araseriozulad moekideba sakiTxs da isev Cveul (xeobebSi da mdinareebis napi-rebze) adgilebze dayris narCenebs daxarisxe-bis gareSe;

· mosaxleoba ver moaxerxebs dasufTavebis gazrdili gadasaxadis gadaxdas.

Page 28: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

27regionis ganviTarebis strategia

garemos dacva

S - Zlieri mxareebi W - susti mxareebi

· Sida qarTlSi mravalferovani tyeebia. tyis masi-vebs regionebis daaxloebiT 45% ukavia;

· Seqmnilia liaxvis nakrZali;

· tyis kodeqsis arseboba;

· kanoni daculi teritoriebis Sesaxeb.

· Warbi Wrebi merqnis miRebisaTvis da samSe-neblo masalisaTvis;

· xSirad ar aris gaTvaliswinebuli tyis ekolo-giuri mniSvneloba;

· xdeba ukanono Wrebi;

· Wris dros gamoiyeneba ekologiurad da teq-nikurad miuRebeli teqnologiebi;

· xSirad ar xdeba tyis xelovnuri aRdgena;

· Zovebas aqvs intensiuri xasiaTi, gadaWarbebu-li Zovebis gamo xdeba niadagis erozia, habita-tis dakargva;

· regionebSi aris garemosdacviTi cnobierebis dabali done.

O - SesaZleblobebi T - safrTxeebi

· mkacrad gakontroldes tyis Wrisa da Zovebis procesi;

· dawesdes jarimebi;

· gaimarTos teqnika;

· SemuSavdes tyis ganaxlebisaTvis gegma, Semdeg moxdes mosaxleobis cnobierebis amaRleba da Ca-tardes treningi, raTa mosaxleobam monawileoba miiRos tyis aRdgenaSi;

· gamoiyos specialuri saZovrebi,romlebic ram-denime weliwadSi erTxel Seicvleba da moxdeba Zveli saZovrebis ganaxleba.

· mosaxleobis arasrulyofili informireba sa-tyeo urTierTobebis sakiTxebis mimarT;

· sakmarisi finansebis ararseboba tyis gasaax-leblad.

Page 29: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

28 regionis ganviTarebis strategia

niadagebis garemosdacviTi marTva

S - Zlieri mxareebi W - susti mxareebi

· niadagebis mravalferovneba;

· reliefidan gamomdinare, regionSi haeris mase-bis horizontaluri gadaadgileba da filtra-cia;

· sakurorto adgilebis kargi mikroklimati;

· damabinZurebeli sawarmoebis simcire;

· biomravalferovneba;

· liaxvis nakrZali;

· sakanonmdeblo CarCos (tyis kodeqsis,erovnuli strategiis da samoqmedo gegmis ~garemosdac-viTi ganaTleba mdgradi ganviTarebisaTvis~)arseboba;

· sabunebismetyvelo sakiTxebSi formalur ga-naTlebaSi struqturuli CarCos arseboba;

· saerTaSoriso garemosdacviTi iniciativebis, programebisa da proeqtebis moqmedeba;

· regionSi garemosdacviTi arasamTavrobo orga-nizaciebis funqcionireba.

· niadagis intensiuri erozia da damlaSeba;

· mcire humusis raodenoba niadagSi;

· gadaWarbebuli Zoveba da tyis Wra;

· karierebidan haeris mtvriT dabinZureba;

· transportis gamonabolqvi;

· tyeebis masStaburi Cexa;

· SeSis gamoyeneba mosaxleobis didi nawilis mier;

· haeris dabinZureba sawarmoebidan;

· Warbi Wrebi merqnis miRebisaTvis da samSeneblo masalisaTvis;

· tyis Wris dros ekologiurad da teqnikurad miuRebeli teqnologiebis gamoyeneba;

· tyis xelovnuri aRdgena iSviaTad xdeba;

· Zovebas aqvs intensiuri xasiaTi;

· niadagis erozia gadaWarbebuli Zovebis gamo;

· regionebSi garemosdacviTi cnobierebis dabali done;

· regionul da municipalur doneze arsebuli ekologiuri safrTxeebis arcodna;

· sazogadoebasTan komunikaciisa da informire-bis efeqturi meqanizmebis ararseboba;

· diversificirebuli sazogadoebrivi kompanie-bisaTvis adgilobriv doneze dafinansebisTvis finansuri da adamianuri resursebis nakleboba;

· bunebisdacviTi arasamTavrobo organizaciebis simcire da dabali aqtiuroba;

· sazogadoebis mier sakuTari uflebebis ar-codna, dabali CarTuloba procesebSi;

· administraciis mxridan sazogadoebasTan kon-sultaciebis ignorireba;

· sazogadoebis dabali interesi sajaro ganxil-vebis mimarT;

· mediisaTvis garemos dacvis sakiTxebis araaqtu-aluroba;

· araformaluri garemosdacviTi ganaTlebis fragmentuloba da gangrZobadobis deficiti.

Page 30: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

29regionis ganviTarebis strategia

O - SesaZleblobebi T - safrTxeebi

· efeqturi miwaTsargeblobis politikis SemuSa-veba;

· niadagis ganayofiereba;· gadaWarbebuli Zovebisa da tyis Wris Sewyveta;· bunebis dacvis sakiTxebSi mosaxleobis cnobier-

ebis amaRleba;· sawarmoebis uzrunvelyofa gamwmendi teqnikiT;· eqspluataciaSi myofi avtomobilebis gamarTu-

lobis Semowmeba; · sawvavis xarisxis gaumjobeseba;· tyeebis Cexis Semcireba;· mkacrad gakontroldes tyis Wrisa da Zovebis

procesi;· tyis ganaxlebisaTvis gegmis SemuSaveba;· mosaxleobis cnobierebis amaRleba;· mosaxleobis mier monawileobis miReba tyis aR-

dgenaSi;· specialuri saZovrebis gamoyofa,romlebic ram-

denime weliwadSi erTxel Seicvleba da moxdeba Zveli saZovrebis ganaxleba;

· sainformacio kampaniis organizeba;· maswavleblebis kvalifikaciis amaRleba da saswa-

vlo-sainformacio masalebis momzadeba;· resursebis warmarTva mdgradi instituciuri

ganviTarebis kuTxiT, rogoricaa: muzeumebi, erovnuli parkebi, skolebi da a.S;

· mdgradi ganviTarebis principebis swavleba umaRlesi da profesiuli ganaTlebis Sesabamis programebSi;

· internetis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa da maswavleblebisa da studentebisaTvis;

· skolamdeli, saSualo da umaRlesi saswavleble-bis Sesabamis saswavlo programebSi biomraval-ferovnebis sakiTxebis integrireba.

· mosaxleobidan arasaTanado damokidebuleba garemos dacvis mimarT;

· finansuri resursebis ukmarisoba;· bunebrivi katastrofebi;· saomari moqmedebebi.

socialuri sfero

S - Zlieri mxareebi W - susti mxareebi

· regionSi umaRlesi saganmanaTleblo dawese-bulebebis arseboba;

· socialurad daucveli fenebisTvis centralu-ri biujetidan daxmarebis programebis arseboba;

· sayovelTao janmrTelobis dacvis saxelmwifo programis moqmedeba.

· skolamdeli aRzrdis dawesebulebebis simcire soflad;

· siRaribis zRvars qvemoT myofi adamianebis maRali ricxvi;

· SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebisT-vis adaptirebuli garemos ararseboba;

· devnili mosaxleobis maRali koncentracia regionSi;

· konfliqtur zonaSi mdebareoba.

O - SesaZleblobebi T - safrTxeebi

· skolamdeli aRzrdis dawesebulebebis alter-natiuli modelebis danergva saTanado dasaxle-bebSi;

· saerTaSoriso donori organizaciebis qmediTi daxmareba;

· grZelvadiani midgomebis SemuSaveba socialur sferoSi;

· devnilTa da sxva mowyvladi jgufebis biznesSi CarTva (mag. biznes-inkubatorebis, socialuri sawarmoebis Seqmna).

· samxedro konfliqtis gamwvaveba;

· ekonomikuri krizisi.

Page 31: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

30 regionis ganviTarebis strategia

VII. regionis ganviTarebis prioritetebi, miznebi, amocanebi

da mosalodneli Sedegebi

regionis ganviTarebis prioritetebi

·sasoflo-sameurneo warmoebis sistemuri ganviTareba;

·agroseqtorTan dakavSirebuli biznesis ganviTareba;

·regionSi arsebul resursebze orientirebuli sxvadasxva (agrarulis garda) biznesis ganviTareba;

·ganviTarebisaTvis aucilebeli adamianuri kapitalis arseboba da amisTvis aucilebeli servisebis miwodeba;

·prioriteti: ekologiurad usafrTxo da komfortuli garemos arseboba.

soflis meurneoba

mizani#1: meurneobebis ganviTareba konsolidaciis gziT.

amocanebi

• mcire meurneobebis konsolidacia;

• konsolidaciis Sesaxeb mcire miwis mesakuTreebis cnobierebis amaRleba;

• nebayoflobiTi sasoflo-sameurneo kooperireba;

• miwebis pirveladi registraciis sistematuri ganxorcieleba/dasruleba.

mizani #2:sasoflo-sameurneo warmoebis ganviTareba agrowarmoebis procesSi Tana-medrove teqnologiebis midgomebisa da masalebis danergvisa da gamoyenebis gziT.

amocanebi

• maRalproduqtiuli jiSebisa da saTesle masalebis warmoeba-gamoyeneba;

• sanergeebis raodenobisa da xarisxis zrda;

• mravalfunqciuri s-s teqnikis/meqanizaciis ganaxlebis gagrZeleba;

• sasuqebisa da Sesawamli masalis xelmisawvdomoba;

• setyvis sawinaaRmdego badeebis Semotana;

• sarwyav-melioraciuli sistemebis reabilitacia da modernizeba;

• sagzao infrastruqturis (Sida sasoflo) gaumjobeseba;

• mosavlis dasawyobebis/Senaxvis SesaZleblobis Seqmna.

mizani #3: fermerTa mier Tanamedrove codnisa da gamocdilebis aTviseba da seqtorSi in-ovaciuri midgomebis danergva.

amocanebi

• grZeli da moklevadiani swavleba da treningebis Catareba;

• sacdel-sademonstracio meurneobebis mowyoba;

• bazris da teqnologiebis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomoba;

• agroforumebsa da gamofenebSi monawileoba da maTi adgilobrivadmowyoba.

am sferoSi mniSvnelovania regionuli da saerTaSoriso TanamSromlobisa da kontaqtebis dam-yareba da mxardaWera.

mosalodneli Sedegebi

agroseqtorSi zemoT SemoTavazebuli cvlilebebis ganxorcieleba, savaraudod, Semdeg pozi-tiur cvlilebebs gamoiwvevs.

bazarze SeRwevadobis gazrda adgilobrivi produqciisaTvis, rasac Semdegi faqtore-bi ganapirobeben:

• konkurentunariani (iafi da xarisxiani) produqciis warmoeba regionSi;

• adgilobrivi bazris ufro sruli aTviseba mTeli wlis ganmavlobaSi importis Canacv-lebis gziT;

produqciis eqsporti da axali perspeqtiuli bazrebis Zieba.

Page 32: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

31regionis ganviTarebis strategia

safinanso-sadazRvevo institutebis daintereseba da CarTva agrobiznesSi

im SemTxvevaSi, Tu agrowarmoeba met-naklebad momgebian biznesad gardaiqmneba, mosalodnelia bazris mniSvnelovani monawileebis, bankebisa da sadazRvevo kompaniebis, daintereseba am se-qtorSi TanamSromlobiT, rac gamoiwvevs:

• xelmisawvdomi (iafi da grZelvadiani) kreditebis SemoTavazebas;

• sasoflo-sameurneo produqciis dazRvevis sistemis amoqmedebas.

agroseqtoris meti diversifikacia da sabazro moTxovnebTan Sesabamisoba

• mexileobasa da marcvleulis warmoebasTan erTad sxva konkurentunariani dargebis

• mecxoveleobis, mefrinveleobis, meTevzeobis, mefutkreobis da a.S. gamovlena da ukeTesi ganviTareba;

• xilisa da bostneulis aratradiciuli, magram moTxovnadi saxeobebis warmoeba regio-nis agroklimaturi pirobebidan gamomdinare.

saxelmwifos roli miznebis miRwevaSi

saxelmwifos miznobrivi da zomieri CarTva agrobiznesSi da adgilobriv fermerTa mx-ardaWera:

• seqtorisaTvis ganviTarebis SesaZleblobebis analizi;

• sabazo agrosawarmoo infrastruquriT uzrunvelyofa;

• investireba codnis amaRlebas da inovaciebis danergvaSi;

• marTvis swori/moqnili formebis danergva da TanamSromloba kerZo da sazogadoebriv seqtorebs Soris.

fermerTaTvis Tanabari pirobebis Seqmna bazarze, rogorc qveynis SigniT, aseve, impor-tiorebTan mimarTebaSi:

• adgilobriv fermerTa saziano da usamarTlo kerZo da jgufuri interesebis gamor-icxva.

mizani #4:sasoflo-sameurneo produqciis gadamuSaveba-Senaxvis ciklis ganviTareba.

amocanebi

• adgilobrivi sasoflo-sameurneo produqciis gadamuSaveba, wvenebis, koncentratebis da mza produqtebis damzadeba;

• soflis meurneobis produqciis Senaxvis sistemis Seqmnis xelSewyoba;

• sasawyobe meurneobebis, macivrebis, wisqvilebis, xorcis damamzadebeli punqtebis Se-qmnis xelSewyoba;

• sasoflo-sameurneo produqciis CasatvirTi da SesafuTi produqciis warmoebis xe-lSewyoba.

mizanini #5: momsaxurebis sferoebis ganviTareba.

amocanebi

• sasoflo-sameurneo teqnikis SemkeTebeli saxelosnoebis Seqmna;

• agrokonsaltinguri servisebis Seqmna soflis meurneobaSi.

ekonomikis sxva dargebi

mizani#1: turizmisa da rekreaciis Semdgomi ganviTareba.

amocanebi

• turistuli kompaniebis Seqmna;

• personalis kvalifikaciis amaRleba;

• eko da agroturizmis, kulturul-SemecnebiTi da aqtiuri eqstrem- turizmis da kurortebis ganviTareba (m. S. marketinguli kvlevebisa da RonisZiebebis Catareba);

• arsebuli turistuli obieqtebis (stalinis muzeumi, ufliscixe) informaciuli ganax-leba da maT garSemo saTanado turistuli servisebis Seqmna;

Page 33: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

32 regionis ganviTarebis strategia

• sakulto obieqtebSi (mag. yinwvisi, atenis sioni) turistebis raodenobis zrdisken mimarTuli RonisZiebebis Catareba;

• xalxuri rewvis xelSewyoba;

• orientaciis gaZliereba Sida turizmsa da rekreaciaze.

mizani #2:samSeneblo biznesi/saSen masalaTa warmoebis ganviTareba.

amocana

• qviSis da RorRis warmoebis gafarToeba mtkvris kalapotidan.

mizani #3:logistikuri servisebis ganviTareba.

amocana

• sxvadasxva tvirTis gadazidvis momsaxurebis ganviTareba. regionis adgilmdebareoba xels uwyobs am biznesis ganviTarebas.

mizani#4: energiis gamomuSaveba hidro da alternatiuli wyaroebidan.

amocanebi

• mTavari aqcenti mzis/solaruli energiis miRebaze;

• alternatiuli energowyaroebis gamoyenebis xelSewyoba(mag. biosawvavi).

socialuri sfero

mizani #1:ganaTlebis Semdgomi ganviTareba.

amocanebi

• regionis umaRlesi saswavleblebis, kolejebisa da profesiuli saswavleblebis sas-wavlo programebi farTod unda iTvaliswinebdnen regionis ekonomikur prioritetebs da adgilobrivi bazris moTxovnebs;

• Sida da saerTaSoriso kontaqtebis gaRrmaveba da profesiul qselebSi monawileoba: informaciuli da komunikaciuri teqnologiebis codna da ucxo en(eb)is codna;

• regionSi kvalificiuri kadrebis mozidvisa (maT Soris, sxva regionebidan da qveynebidan) da damagrebis stimulis Seqmna;

• biznesebsa da universitetebs Soris TanamSromlobis damyareba.

mizani#2:jandacvis xelmisawvdomoba da socialuri CarTuloba.

amocana

• mowyvladi jgufebis uzrunvelyofa samedicino servisebiT;

• mowyvladi jgufebis:invalidebis, devnilebis, pensionerebisa da dabalSemosavliani ojaxebis socialuri integrireba.

mizani#3:Rirseuli sacxovrisiT uzrunvelyofa.

amocanebi

• jansaRi da komfortuli sacxovrebeli pirobebis Seqmna;

• komunaluri (wyali, gazi, kanalizacia, deni da sxv.) momsaxurebiT qalaqebisa da sof-lebis uzrunvelyofa.

Page 34: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

33regionis ganviTarebis strategia

urbanizacia

mizani #4:qalaqebis zrda da saqalaqo cxovrebis wesis SeRweva regionis teritoriaze - urbanizacia.

amocanebi

• qalaqebisaTvis axali, konkurentunariani ekonomikuri garemosa da samuSao adgilebis Seqmnis xelSewyoba;

• soflad dasaqmebis alternatiuli, arasasoflo-sameurneo, dasaqmebis adgilebis Se-qmnis xelSewyoba.

garemos dacva

mizani #1: garemosdacviTi cnobierebis amaRleba da ganaTleba.

amocanebi

• mosaxleobis cnobierebis gazrda bunebis dacvis Taobaze;

• bunebrivi katastrofebis dros riskis Semcirebis Sesaxeb codnis gavrceleba.

mizani #2: wylis resursebis mdgradi marTva.

amocanebi

• wyalmomaragebasa da irigacia-melioraciaSi axali, naklebad xarjiani da ekonomiuri meTodebis gamoyeneba (mag. wveTovani da dasxurebiTi rwyva);

• wylis dabinZurebis prevencia;

• wyalaRebis efeqtiani kontroli;

• municipaluri Camdinare gamwmendi sistemebis gamarTva.

mizani #3: niadagis garemosdacviTi mdgomareobis gaumjobeseba.

amocanebi

• eroziis, damlaSebis, humusis Semcirebis winaaRmdeg RonisZiebebis Catareba;

• gadaZovebisa da gaudabnoebis SeCereba.

mizani #4: regionisaTvis erTi Tanamedrove nagavsayrelis Seqmna.

amocanebi

• sayofacxovrebo narCenebiT da qimikatebiT dabinZurebis Tavidan acileba;

• narCenebis Tundac or fraqciad daxarisxeba: organuli da yvela sxva danarCeni;

• saxifaTo akumulirebuli narCenebis gatana-utilizaciis mogvareba.

mizani #5: tyis ekosistemis da biomravalferovnebis dacva

amocana

• tyis usistemo Wris SeCereba da Tavidan acileba, gansakuTrebiT dasaxlebebis siax-loves.

mizani #6:ekologiurad sufTa garemos Seqmnis xelSewyoba.

amocana

• haeris xarisxis monitoringis sadguris aRdgena q.kaspSi da aseTive sadguris gaxsna q.gorSi.

Page 35: Tbilisi 2013 - mrdi.gov.ge · bunebrivi resursebi Sida qarTlis mxare sakmaod mdidaria bunebrivi resursebiT. aq gvxvdeba mravalfero- vani niadagebi, tyis (ukavia regionis 45%-mde),

34 regionis ganviTarebis strategia