T.C. ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ PROJE SONUÇ RAPORU … · t.c. orman genel mÜdÜrlÜĞÜ proje sonuÇ raporu Çankiri’nin orman kÖylerİnde odun diŞi orman ÜrÜnlerİnİn (odoÜ)

T.C.

ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

PROJE SONUÇ RAPORU

ÇANKIRI’NIN ORMAN KÖYLERİNDE ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİNİN

(ODOÜ) GELENEKSEL (ETNOBOTANİK) KULLANIMININ BELİRLENMESİ VE

DEĞERLENDİRİLMESİ

ETHNOBOTANICAL STUDIES IN FOREST VILLAGES AND FOREST

CONTIGUOUS VILLAGES OF ÇANKIRI

PROJE NUMARASI

23.1217 / 2012 – 2015

PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: A.SERMİN ÖZER

ARAŞTIRMACI: RAGIP AKDEMİR

ARAŞTIRMACI: SAMİ YILMAZ

ARAŞTIRMACI: ÖZDEN YILMAZ

PROJE DANIŞMANI: PROF. DR. NEŞET ARSLAN

YÜRÜTÜCÜ KURULUŞ

İÇ ANADOLU ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ

- 1 -

ÖNSÖZ

Ülkemiz ormanları yaklaşık 21.7 milyon ha (OGM) olup orman içi ve bitişiğinde çok sayıda

köy bulunmaktadır. Orman köylerinde yaşayan köylüler ormanlarla içi içe yaşadıklarından

çoğunlukla geçimini ormandan sağlamaktadır. Zaten güç yaşam koşulları altında olan orman

köylüsü yaşanan ekonomik sıkıntılardan daha çok etkilenmekte, genç ve orta yaşlı nüfus daha

iyi yaşam koşullarına kavuşmak için köylerini terk ederek büyük şehirlere ve yurt dışına göç

etmektedir. Bu sinsi ancak hızlı göç, genç nüfus ile kendi atalarından elde ettiği geleneksel

bilgiye sahip orta yaşlı ve yaşlı kişiler arasındaki iletişimi bozmaktadır. Sonuçta bu insanların

hayatlarının son bulmasıyla bazılarının sahip olduğu önemli geleneksel ve folklorik bilgi,

faydalanma yolları ve hatta basit işleme tekniklerine ait bilgiler belki de gün ışığına

çıkamadan yok olup gidecektir. Doğadan faydalanma bilgisi, binlerce yıl önceye dayanan,

insanlığa atalarından gelen, en önemli kültürel mirastır. Bu mirasın gelecek nesillere bilimsel

yöntemlerle aktarılması ise en önemli görevlerimiz arasındadır.

Çeşitli amaçlarla doğadan ve bitkilerden faydalanma insanlık tarihi kadar eskidir. Bu

gerçek arkeolojik çalışmalarda bulunan kalıntı, resim ve yazıtlardan anlaşılmaktadır. Yüzlerce

hatta milyonlarca yıl öncesine kadar dayanan bilgilerin bulunması, anlaşılması ve günümüz

koşullarına uyarlanıp geliştirilmesiyle insanlığın hizmetine sunulması emel hedef olmalıdır.

Ekonomik talep ve arz sürecinde kulanım alanı ve şekli de giderek artmakta bu bağlamda

doğal kaynaklardan koruma-kullanma dengesi içinde faydalanmaya özen göstermesi ile

geleneksel bilgiye erişmek ve bunların faydaya dönüştürülebilmesi çok önemlidir.

Biyolojik zenginliğimiz içinde göz ardı edilemeyecek nitelikte olan Odun Dışı Orman

Ürünleri (ODOÜ), son yıllarda ormancılığın yükselen değerlerinden birisi olup sosyal

ormancılık çalışmalarında da ayrı bir öneme sahiptir. ODOÜ’ lerinin geçmişten geleceğe çok

yönlü kullanım alanlarının belirlenmesi ve uygulamaya aktarılması çalışmalarının yapılması

yanında bu konuda bilgiye dayalı strateji geliştirilmesi teşkilatımızın hedefleri arasında yer

almaktadır (IŞIK 1996). Ormanlarımız ekonomik, ekolojik, teknolojik ve sosyal nedenlerden

dolayı büyük önem taşımaktadır. Bu sayılan değerler toplamına etnobotanik değerini eklemek

de günümüzde dikkate alınan diğer bir konudur. Çoğu orman rejimine giren alanlarda doğal

yayılış gösteren bitkisel kaynak zenginliğimiz yeterince değerlendirilememekte ve bu

ürünlerin halen ülke ekonomisine yaptığı katma değer gerçekte olabilecek/beklenen değerin

çok altında kalmaktadır. Bunun yanında özellikle orman içi ve bitişiği köylerde etnobotanik

bilgiye erişim noktasında yapılan planlı araştırmalar yok denilebilecek kadar azdır.

Projenin yürütüldüğü alan olan Çankırı, Orman İşletme Müdürlüğü, İç Anadolu Bölgesi ile

Karadeniz Bölgesi arasındaki geçiş zonunda olup İran-Turan ve Karadeniz- Sibirya flora

kuşaklarının özelliklerini taşımaktadır. Bölgede flora ve fauna zenginliğini barındıran

ormanlık alanlar, genellikle dağlık kesimlerde bulunmaktadır. Üniversiteler, araştırma

kurumları ve bazı sivil toplum kuruluşları bölgede çeşitli etnobotanik araştırma ve çalışmalar

yapmıştır. Ancak; bu çalışma ormancılık sektöründe orman içi ve bitişiği köylerde yapılan ilk

çalışmadır. İleride yapılacak çalışmalara örnek temsil edecektir. Çalışmanın diğer bir önemi

- 2 -

de, ormancılık sektörünün geleneksel bilginin toplanıp, derlenip insanlığın hizmetine

sunulması kapsamında yapılan çalışmaların önemli bir paydaşı olduğunu göstermesidir. Bu

projenin konusu ve elde edilen sonuçlar Biyolojik çeşitlilik Sözleşmesi (BÇS) hükümlerinde

yer alan geleneksel bilgiye erişim, sürdürülebilir faydalanma yollarının geliştirilmesine katkı

ve yerinde (in-situ) koruma vb. konulara uygunluk göstermektedir. Geleneksel faydalanmaya

yönelik etnobotanik bilgilerin öneminin ülkesel ve uluslararası boyutta önemli olduğu

unutulmamalıdır.

Etnobotanik bilginin uluslararası boyutta paylaşımı noktasında, paylaşımın şekli ve

kriterlerinin kontrolü ile takibi ülke çıkarları açısından ayrı bir önem taşımakta olup bu

çalışmaların Türk bilim adamları ve araştırmacıları tarafından yapılması bu anlamdaki kontrol

mekanizmasını daha verimli biçimde işler hale getirecektir.

A.Sermin ÖZER

Ankara, Kasım/2015

- 3 -

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ 1

İÇİNDEKİLER 3

ÇİZELGE LİSTESİ 3

TABLO LİSTESİ 4

RESİM LİSTESİ 4

HARİTA LİSTESİ 4

KISALTMALAR 4

ÖZ 5

ABSTRACT 6

1.GİRİŞ 7

1.1 Etnobotanik 8

1.1.1 ve Diğer İlgili Bilim Dalları ve Disiplinler 9

1.2 Bitkilerin Adlandırılması 9

1.3. Araştırmanın Çankırı Orman İşletme Müdürlüğü Sınırlarında Yapılmasının Sebebi 9

1.4 Çankırı İli’ nin Tarihi ve Tanıtımı 10

1.6 Çankırı’nın Coğrafik Özellikleri 10

1.7 Çankırı’nın Örf ve Adetleri 11

1.8 Tuz Mağarası ve Tuz İşletmesi 12

1.8.1 Kaya Tuzu Mağarasından Elde Edilen Kaya Tuzunun Kullanıldığı Alanlar 13

2. LİTERATÜR ÖZETİ 14

3 MATERYAL VE YÖNTEM 17

3.1. Materyal 17

3.1.1 Çankırı’nın konumu ve koordinatları 17

3.2. Yöntem 18

4. BULGULAR 19

4.1 Araştırma Bulguları 19

4.1.1 Anket Sonuçları 19

4.1.1.1 Görüşülen kişilerin yaş ortalaması 19

4.1.1.2 Görüşülen köylülerin işleri ve gelir kaynakları 19

4.1.1.3 Köylülerin gelir aralığı 19

4.1.1.4 Görüşülen köylerde göç eden hane sayısı 19

4.1.1.5 Göçlerin sebebi 19

4.1.1.6 Orman İdaresi ile ilgili durum 20

4.1.1.7 Köylülerin ormanların faydası hakkındaki görüşleri 20

4.1.1.8 Köylerdeki Nüfus durumu 20

4.1.1.9 En fazla türü barındıran familyalara ait türlerin kullanım alanları 20

4.1.1.10 Familyada yer alan türlerin genel olarak kullanım alanları 20

4.1.1.11 Kullanıldığı tespit edilen türlerin familyaları ve familyadaki tür sayısı 21

4.1.2 Çalışma alanında geleneksel olarak faydalanılan bitkilerin kullanım alanları 22

4.1.3 Çalışmada tespit edilen bitkilerin adları, Latince adı, Familyaları, literatürdeki

kullanıldığı alanlar ve özellikleri ile yöre halkının kullanım şekli

26

4.2. Sepet ve hasır işleri 48

5. TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERİLER 49

5.1 Tartışma 49

5.2 SONUÇ 50

5.3 ÖNERİLER 51

ÖZET 52

Summary 52

- 4 -

KAYNAKLAR 52

Ek:1 57

TABLOLARIN LİSTESİ

Tablo 1 Çalışılan Orman İşletme Şefliklerine ilişkin bilgiler 19

Tablo 2 Çalışılan köyler ve Orman İşletme Şeflikleri 20

Tablo 3 Kullanıldığı tespit edilen türlerin familyaları ve familyadaki tür sayısı 24

Tablo 4 Çalışmada tespit edilen bitkilerin adları, Latince adı, Familyaları, literatürdeki

ve özellikleri ile yöre halkının kullanım alanı

30

Tablo 5 Organik, inorganik ve karışım halindeki kullanımlar 49

RESİMLERİN LİSTESİ

Resim 1 Arkeolojik kazılarda bulunan paralar 11

Resim 2 Geleneksel yemek ve hamur işleri 13

Resim 3 Çankırı müzesinde sergilenen geleneksel ürünler 13

Resim 4 Resim 4: Tuz mağarasının maketi 14

Resim 5a Resim Tuz mağarası tedavi merkezi Resim 15

Resim 5b Çankırı tuz mağarasındaki tavşan 15

Resim 5c Tuz kayaları ile yapılan heykeller 15

Resim 6 Köylerde yapılan görüşmeler 21

Resim 7 Kökboya bitkisi Rubia tinctorum 50

Resim 8 Rubia tinctoriumun kökleri, kök sapı ve bitkinin toprak üstü kısmı 51

Resim 9 Dokumada kullanılacak yünün kullanıma hazır hale getirilmesi 51

Resim10 Kekre Acroptilon repens 52

Resim 11 Pekmez toprağı 54

Resim 12 Hasır ve sepet gibi el sanatları 54

HARİTALARIN LİSTESİ

Harita 1 Türkiye deprem haritası 12

Harita 2 Türkiye Grid haritası. 12

Harita 3 Harita 3: Çankırı Orman İşletme Müdürlüğü 19

GRAFİKLERİN LİSTESİ

Grafik 1 Yörede çeşitli amaçlarla kullanılan bitkisel ürünlerin ifade ediliş

sayısı

47

Grafik 2 Tespit edilen ürünlerin kullanıldığı alanların yüzdesi (çubuk grafik). 48

Grafik 3 Tespit edilen ürünlerin kullanıldığı alanların yüzdesi (disk grafik). 48

Grafik 4 Org, inorg madde ve karışımların kullanım alanlarının ifade sy (çub grf) 49

Grafik 5 Org, inorg madde ve karışımların kullanım alanlarının ifade sy(disk grf). 49

Grafik:6 Hastalıklar ve tekerrür sayısı 50

- 5 -

KISALTMALAR

KISALTMALAR AÇIKLAMA

ODOÜ Odun Dışı Orman Ürünleri

BÇS Biyolojik Çeşit Sözleşmesi

NWFP Non Wood Forest Products

CBD Convention on Biological Diversity

EN Erime Noktası

KN Kaynama Noktası

OGM Orman Genel Müdürlüğü

ÖZ

Çeşitli amaçlarla doğal bitkilerden faydalanma insanlık tarihi kadar eskidir. İnsanın var

oluşundan günümüze kadar bu faydalanmanın usul ve esasları, insanoğlunun gelişimine ve

buna paralel olarak bilim ve teknolojide gerçekleştirdiği, yüzyıllarca devam eden gelişmelerle

ve insanoğlunun ihtiyaçları arttıkça çeşitlilik kazanmıştır. Bitkilerin kullanım alanları zamanla

giderek genişlemiştir. İnsanlar başlangıçta yiyecek, içecek, barınma ilaç olabilecek tedavi

edici unsurları ve örtünme ihtiyaçlarını temin etmek için doğadan faydalanmaya

başlamışlardır. İhtiyaç arttıkça bunu boyar madde, dokumada kullanılan materyaller takip

etmiş ve giderek çeşitlenerek kozmetik, parfümeri gibi çok sayıda alana yayılmıştır. Doğadan

faydalanma bilgisi, binlerce yıl önceye dayanan, insanlığa atalarından gelen, geleneksel ve

folklorik en önemli kültürel mirastır. Bu mirasın gelecek nesillere aktarılması ise en kutsal

görevdir.

Ülkemiz ormanları yaklaşık 21,7 milyon ha (OGM) olup 21.380 orman köyü bulunmaktadır.

Bunun % 36 sı orman içi % 64 ü ise orman bitişiği köydür. Orman köylerinde yaşayan

köylüler geçimini ormandan sağlamakta ve orman ile iç içe yaşamaktadır. Güç yaşam

koşulları altındaki köylü yaşanan ekonomik sıkıntılardan daha çok etkilenmekte, genç ve orta

yaşlı nüfus daha iyi yaşam koşullarına kavuşmak için köylerini terk etmektedir. Bu hızlı göç,

gençlerle kendi atalarından elde ettiği geleneksel bilgiye sahip orta yaşlı/yaşlı kişiler

arasındaki iletişimi bozmaktadır. Sonuçta bu insanların ölmesi ile bazılarında olan önemli

geleneksel ve folklorik bilgi, faydalanma yolları, metotları ve hatta basit işleme tekniklerine

ait bilgiler belki de gün ışığına çıkamadan yok olup gidecektir. Bu sebeplerle Çankırı Orman

İşletme Müdürlüğü’nün 4 İşletme Şefliğinde seçilen orman köylerinde geleneksel faydalanma

ile ilgili projeli bir etnobotanik çalışma yapılmıştır. Bu çalışmayla orman içi ve bitişiği

köylerde yapılan anket çalışmaları ile bilgi toplama çalışmaları yapılarak elde edilen veriler

kayıt altına alınmıştır. Ana hedef geleneksel bilgiye ulaşmak, ülkemizin taraf olduğu

uluslararası sözleşme hükümlerinin yerine getirilmesine katkıda bulunmak ve elde edilecek

bilgilerin bilim dünyasına sunulmasıdır. Çalışmamızda emeği ve katkıları olan Dr. Said

Dağdaş başta olmak üzere bütün görevlilere şükranlarımızı sunuyoruz.

- 6 -

Anahtar Kelimeler: ODOÜ, Tıbbi-Aromatik Bitkiler, Etnobotanik, Sosyal Ormancılık,

Orman Köyleri,

ABSTRACT

Making use of natural plants for various purposes is as ancient as mankind history. The

procedure and essence of this usage of nature from human being until today has obtained

variations by development of mankind, and scientific and technological inventions which

have continued by hundred years that parallel to human development and kinds of using

nature has increased and using area has widened. In the beginning of civilization, people had

used nature for food, drink and elements for medicinal and medical treatments. By increasing

of necessity, painting matter and materials used in weaving follow these materials, and

benefiting from nature has widened and diversified into many areas such as cosmetics and

perfumery in modern time. Knowledge on profiting by nature is based on thousands of years,

has come to living people from their ancestors, and is the most important traditional, folkloric

and cultural heritage. Therefore, transferring of especially scientific knowledge to the next

generations is the one of the essential most sacred tasks. There are many villages in forests

and contiguous lands. In majority, these forest villagers subsist from forests and live in forest

villages as one with in the other. Forest villagers lead life under hard living conditions and

they suffer from unsuitable economic conditions. Young population has abandoned their

villages in order to get better living conditions in the cities in recent decades. This situation

gives damages to communication between young and old generations, and mad aged/old

people that can have traditional information coming from their ancestors. Consequently, by

dying of the old people, important traditional and folkloric knowledge that some old expert

people may still have, instruments of making use, methods and even information belong to

basic working techniques would be annihilated without to be brought to light. An

ethnobotanical study, with action from this point, will be carried out in Ankara- Çankırı.

- 7 -

KeyWords: NWFP, Medicinal-Aromatic Plants, Ethnobotanic, Social Forestry, Forest

villages

- 8 -

1 GİRİŞ

Doğadan faydalanma bilgisi pirimitif canlılardan başlamak üzere yaşamın temelini

oluşturmakta ve var olan bu bilgi genetik kodlar da dahil olmak üzere çeşitli şekilde gelecek

nesillere aktarılmaktadır. İnsanoğlu var oluşundan günümüze kadar yaşamını sürdürebilmek

için doğadan çok çeşitli alan ve şekillerde faydalanmıştır. Bu faydalanmanın temelini

milyonlarca yıldan bu yana önceleri yaşam alanları ve yakın çevresinden başlayarak geniş

alanlara yayılmış olup faydalanma bilgisinin gelişimi günümüze kadar giderek çeşitlenmiştir.

Başlangıçta doğadan toplama yoluyla bitkilerden faydalanılırken kendilerine en yararlı

buldukları ve daha fazla temin etmek istediklerinin tarımını yapmaya başlamışlardır

(Çakılcıoğlu ve Türkoğlu 2009, Özer1990).

Basit usullerle yapılan bu faydalanma şekilleri ve alanları, gönümüze kadar bilim ve

teknolojide de görülen gelişmelerle artarak, çeşitlenip, alt komponentlerin de faydalanmaya

katılması yanında uygulanan farklı farklı kombinasyonlar ile o yıllarda hayal edilmesi dahi

güç olan boyuta ulaşmıştır.

Bitkilerin gıda kaynağı olduğu gibi tedavi amacıyla kullanımı da insanlık tarihi kadar eskidir.

Eski uygarlıkların tıbbi bitkiler hakkındaki bilgilerini bu bilginin boyutu ve günümüze

katkılarının neler olabileceğini kalan kitabeler ve arkeolojik materyallerden öğreniyoruz.

Bitkiler geçmişten günümüze kadar en önemli kullanım alanı gıda ve tedavi edici olarak

kullanımı gelir. Bunun ötesinde yakıt, barınak ve yapı malzemesi, giysi, dokuma ürünleri ve

alet yapımları da doğadan faydalanma ile doğrudan ilgilidir. Zaman içinde artan ihtiyaçlarla

doğadan katran, zamk, narkotik, süs, boya, el sanatları, rüzgar kesici, erozyon önleyici olarak

kullanım alanları da gelişmiştir. Zaman içinde bitkisel ürünler yararlı bitkiler, güzel kokulu ve

zehirli bitkiler olarak halk tarafından kabaca sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmaya doğadan

faydalanan insanların artan gözlemleri sonucunda hayvanların sevmediği, kötü kokanlar, kötü

kokan ancak faydalı gibi yararlı ve zararlı kabul edilen bitkiler dahil edilmiştir. Sosyal ve

dinsel aktivitelerde de bu ayırımlar önemlidir. İnsan, hayvan ve bitki arasındaki bu ilişki

geçmiş kültürler hakkında bize önemli ipuçları vermektedir (Kırnak 2006). Eski insanlar

kullandıkları bitkilerin resimlerini mağara duvarlarına, boynuzlara, tabletlere ve ilerleyen

zamanlarda da papürüslere çizmişlerdir (Özgökçe, 2014). İnsanların faydalandığı özellikle

tedavide kullandığı bitkileri ele alan araştırmalar çok önemlidir. Çünkü tedavide kullanılan

doğal bitkisel kaynaklar günümüzde de ilaç sanayiinde geniş kullanım alanı olan, önemi göz

ardı edilemeyecek bitkilerin bilimsel ve halk arasında hatta yörelere göre verilen isimleri ile

hangi hastalığa iyi geldiğinin ve hangi amaçlarla kullanıldığının bilinmesi de insanlık ve hatta

neslin devamı için faydalıdır. Örneğin efederin, kinin, papaverin, reserpin, strofantin,

vinblastin, vinkristin gibi maddelerin tedavi edici özellikleri etnobotanik çalışmalarla ortaya

çıkmıştır (Özer 1990, Özgökçe 2014). Bunlardan bazıları kalp ve kanser hastalıklarının

tedavisinde kullanılan ilaçların bileşiminde yer almaktadır.

Anadolu toprakları Asya ve Avrupa kıtaları arasında uzanan bir köprü konumunda olduğu için

yüzbinlerce hatta milyonlarca yıldır doğudan batıya daha az olsa da batıdan doğuya büyük

göçlere sahne olmuştur. Bu bakımdan Anadolu’da kültür, sanat vb. alanlarda olduğu gibi

İslamiyet öncesi ve sonrasında da bu göçlerle geleneksel tedavi yolları, tedavide doğadan

faydalanma bilgisi gelişmiş ve çeşitlenmiş “Geleneksel Anadolu Halk Hekimliği” nin ana

unsurlarından biri de inanç, inançların kullanımı ve bazı hurafelerdir. Tedavide; bitki, hayvan

ile toprak ve taş gibi doğal kaynaklardan faydalanma yanında yaşam alanları ve yakınlarında

bulunan yatırları ziyaret etmek, muska yazmak/yazdırmak veya sarılık vb. hastalıklarda

olduğu gibi /şifalı eli olan ve ocak diye bilinen (öyle olduğuna inanılan) kişilerden yardım

almak da geleneksel faydalanma yollarındandır (Sezik ve ark 1992,Sezik ve ark.2001, Tabata

ve ark.1993)

- 9 -

Görüldüğü gibi bu ve benzeri bilgilerin toplandığı etnobotanik çalışmalar, ilaç araştırmaları ve

insanlığın hizmetine sunulmasında önemli ve temel bir kaynaktır. Son yapılan tespitlere göre

dünyada 20.000 Türkiye’de ise doğal yayılış gösteren 600 bitki türü çeşitli şekillerde tedavi

amacıyla kullanılmaktadır (Başer 1987, Baytop 1984, Anonymus 2002, Ananim 2005).

Biyolojik çeşit zenginliğinin tespitine yönelik araştırmalar ve etnobotanik çalışmalar birbirini

tamamlayıp zenginleştirir. Etnobotanik ile ilgili diğer bilim dalları ve disiplinler de aslında

birbirini tamamlayan temel yapı taşlarıdır.

1.1 Etnobotanik

Etnobotanik milyonlarca yıl öncesine dayanan bitki- hayvan- insan ilişkisini araştıran bir

bilim dalıdır. İlk kez 1896’da John W. Harshberger tarafından kullanılmıştır (Pearlsall, 1989).

Etnobotanik çalışmalar, bitkilerin bilimsel olarak değerlendirilmelerine, yeni kullanım

alanlarının öğrenilerek günün koşullarına uygun olarak insanlığın hizmetine sunulmasında

önemli katkı sağlar. Bu bilim dalı tıbbi, aromatik ve gıda kaynağı olan bitkilerin, tarihte ve

günümüzde faydalanma yolları ve şekillerinin, yöresel isimlerinin tespiti, kayıt altına alınması

ile ilgilidir. Halkın yaşamını kolaylaştırmak için çeşitli aletlerin yapımında kullandığı dal,

kök, kök kabuğu vb. kısımlarının elde edildiği bitkiler de etnobotanik ile yakından ilgilidir.

Bunlara paralel olarak araştırma yapılan yöre halkı bilgi toplamada en büyük kaynaktır

(Kendir ve Güvenç 2010). Tarihi geçmişlerine uygun olarak sosyal kullanımlar yanında

yakacak, hayvanlar için yem, tedavi edici ve inşaattan el sanatlarına, biyolojik mücadeleye

dek çeşitli alanlarda bitkilerden yararlanılmıştır. Bu faydalanma geçmişi günümüzde

kazanılan zengin bilgi birikimine zemin hazırlamıştır. Bu sebeplerle söz konusu bu bilgi

birikimi öncelikle ülkesel ve devamında da ulusal boyutta bir veri tabanı hazırlanmasına katkı

sağlayacaktır. Yem ve yakacak olarak hangi bitkilerin kullanıldığını, toplandığını bilmek

hayvancılığa ve diğer hayvansal ürünlerin devamı gibi birçok açıdan önemlidir. El

sanatlarında da bitki kullanımı konusunda kırsal kesimde büyük bir erozyon yaşanmaktadır.

Kullanılan araç-gereç ve eşyalar (tarım araçları, sandıklar, hamur tekneleri, hasır, sepet,

süpürge vb.) günümüzde artık antika niteliği kazanmış etnoğrafik malzemelerdir.

Söz konusu bu malzeme müzelerde ve kültürüne bağlı ailelerin evlerinde saklanmakta olsa da

zamanla bunların işlenme ve yapım tekniklerine ait bilgiler kaybolmakta, unutulmaktadır.

Ülkemizde etnobotanik çalışmalar son yıllara kadar özellikle bitkilerin tedavide kullanımı

alanında yoğunlaşmıştır. Oysa bu bilim dalının ilgi alanının kapsamı; bitkinin adlandırılması,

yöresel adlarının tespiti, kullanma ve toplanma şekli ile zamanı, gerektiğinde depolanması ve

muhafazası, yetiştirme teknikleridir. Gıda olarak kullanımı, ilaç haline getirilme şekli,

reçetesi, tarifi, formülü, bulunduğu kültürde taşıdığı anlamların araştırılması da bu

kapsamdadır. Sözü edilen bütün bu bilgiler insanoğlunun birbiriyle iletişimi, atadan dededen oğula,

anne ve nenelerden kızlara aktarılmasıyla nesiller boyu süregelip günümüze kadar erişmiştir. Yazılı

olarak kayıt altına alınmamış bu bilgiler bu aktarım sırasında önemli kayıplara da uğramıştır. Anadolu

toprakları üzerinden pek çok medeniyetin geçmesi ve çoğunun da bu topraklarda yüzlerce yıl hüküm

sürmesi botanik, etnobotanik gibi bilim dallarının çeşitliliği ve gelişimi üzerinde çok etkili olmuştur.

Yeryüzünde bulunan yüksek bitkilerin sayısı hakkında çeşitli fikirler ileri sürülmekle beraber 270 bin

civarında olduğu belirtilmektedir. Bu türlerin dağılışı yeryüzünde eşit olmadığı gibi aynı kuşaktaki

coğrafi bölgelerde de farklılık göstermektedir. Yeryüzündeki 270 bin bitkinin takriben 70 bin

kadarından yararlanırken, 200 bin tanesinden yararlanılmamaktadır. 70 bin bitkinin; 3.000 kadarı besin

kaynağı olarak, 25 bin kadarı tedavi amacıyla, 5.000 kadarı endüstriyel amaçlar için, 15 bin kadarı süs

bitkisi olarak, kalanları da diğer amaçlar için kullanılmaktadır. Yararlanılmayan bitkilerin sayısı daha

fazla olmakla beraber, ilk etapta 25.000 kadarının tıbbi amaçlar için, 10.000 kadarının da besin

kaynağı olarak değerlendirilebileceği öngörülmektedir Duke 1985, Ekim ve ark. 2000 Kültürü yapılan

tür sayısının 7.000 civarında olduğu belirtilmektedir ki toplam bitki türlerinin sadece %2,6’sını teşkil

etmektedir. Diğer bir deyişle yararlanılan bitkilerin sadece %10’nun kültürü yapılmaktadır (Arslan

2004, Avcı 2005, Erik ve Tarıkahya 2004,Işık 1996). Günümüzde de insanlar kırsal kesimde, halen

pek çok yabani bitkiden yararlanmayı sürdürmektedir. Bu faydalanmalar yörede yaşayan halkın

- 10 -

kültürünün ve yaşam tarzının bir parçasıdır. Zaman içinde bakış açısının genişlemesi yanında farklı

disiplinlerde çalışan bilim adamlarının araştırmaları ile etnobotaniğe zenginlik katmıştır. Bu

perspektifler doğrultusunda etnobotanik çalışmalardan elde edilen bilgiler göstermiştir ki; bu

çalışmalar çok sayıda bilim dalı ve disiplin ile yakından ilgilidir. Bu ilginin boyutu bu bilim dalı ve

disiplinlerin tanımında yer almaktadır.

1.1.1 Diğer İlgili Bilim Dalları ve Disiplinler *Antropoloji, insan kültürlerinin her alanını kapsadığından bitki-insan ilişkilerinin

irdelenmesi bu bilim dalının alanına giren konulardan biridir.

*Arkeobotanik, arkeolojik çalışmalar ile çok yakından ilgilidir. Tarih öncesi ve tarihi

dönemlere ait yerleşim yerlerinde çeşitli şekillerde korunmuş olan eski bitki kısımları ya da

parçacıklarını araştırıp gün ışığına çıkarmayı hedefler. Ana amaç insanların geçmişte bitkiler

ile olan ilişkilerini aydınlatmaktır. Örneğin bulunan Hitit yazıtlarında ki tarım teknikleri ve

bitkisel ürünler hakkında ilginç bilgiler içermektedir (www.ansiklopedim.com, Dönmez ve

Mergen 2006). Kazı sırasında bulunan yeni bitkisel kalıntılarla çok yeni tespitler ve bilgilerin

elde edilmesine olanak sağlayabilir.

*Arkeoloji ve antropoloji, Arkeolojik çalışmalarla; eski yerleşim yerlerinin mimari

yapılaşması, seramik ve diğer arkeolojik buluntulara dayalı olarak kültür ve sosyo-ekonomik

durumlarının aydınlatılmasının yanında, beslenme şekilleri, besin kaynağı olan bitkisel öğeler,

tarım ürünlerini işleme ve depolama şekilleri ile ilgili bilgiler de elde edilmektedir (Dönmez,

E. O. ve ark. 2006, http://www.dogatarihi).

*Paleo-etnobotanik, Arkeolojik çalışmalarla bulunan bitki kalıntılarını metodolojik olarak

inceleyip insan-bitki ilişkisini açıklar. Paleo-etnobotanistler arazide arkeologlarla birlikte

çalışarak örnek toplama stratejisi, yüzdürme (flotation) ya da toprak eleyerek elde edilen

kömürleşmiş tohum ve odun parçaları, polen ve fitolit örneklerinin koleksiyonunu hazırlar.

Hazırlanan koleksiyonların ülkede ve dünyada hazırlanmış diğer koleksiyonlar ile

karşılaştırılması ise bu çalışmaların son aşamasıdır. (Kırnak 2006).

*Etno-floristik, *etno-veterinerlik, *biyoloji, eczacılığın temel bilim dalları olan

(*farmakognozi, *farmakoloji, *farmasotik botanik,*eczacılık tarihi) ile *genetik, *çevre

bilimi *bitki kimyası, *odun dışı orman ürünleri (ODOÜ), *bitki taksonomisi, *bitki

anatomisi, *bitki morfolojisi, *coğrafya, *tarih, *müzecilik, olarak sıralanabilir. Bilimde

kayd edilen gelişmeler doğrultusunda ilgili bilim dallarının sayısının artacağı tahmin

edilebilir.

1.2 Bitkilerin Adlandırılması Bitkilerin, hayvanların, eşyaların ve yaşamın parçası olan her şeyin adlandırılması da insanlık

tarihi kadar eski ve halk arasında kullanılan, yöresel dil ile yakından ilgilidir (Baytop 1994).

Bu bakımdan yerel bitki adlarının derlenmesi etnobotanik çalışmaların önemli bir parçasıdır.

Çünkü yöresel adlar bitkilerin hangi topluluklarca ve ne biçimde kullanıldıklarının

yaşamlarında kendileri için ne ifade ettiğinin neye benzediğinin ipucunu vererek bitkilerin

yöresel adlarının önemini vurgular (Yıldırımlı 2004). Güzelavratotu-Atropa belladonna,

Dövülmüş avrat otu-Tamus communis, Gıvışgan otu (ıbış gıbış otu)-Silene vulgaris ve yüksük

otu- Digitalis sp. gibi isimler verilebilecek birkaç örnektir (Baytop 1984).

1.3 Araştırmanın Çankırı Orman İşletme Müdürlüğü Sınırlarında Yapılmasının Sebebi Çankırı Orman İşletme Müdürlüğü çalışma alanı içinde bulunan yerleşim alanları, yüz yıllarca

süren büyük göçlere ve medeniyetlerin uzun süreli yaşamına sahne olmuştur. Bu sebeple her

alanda zengin bilgi birikimine sahiptir. Günümüz koşullarında güç koşullar altındaki orman

köylüsü ekonomik kaygılarla büyük şehirlere göç etmeye başlamış olup göçün boyutları,

yapılan anket çalışmalarında da tespit edildiği gibi giderek hızlanmıştır. Sonuçta geleneksel

bilginin gelecek kuşaklara aktarılmasında önemli bir halka, bilginin toplanıp aktarıldığı ana

kaynaktan uzaklaşmış, hatta pek çok bilgi elde edilemeden yok olmaktadır. Pek çok

http://www.dogatarihi/

- 11 -

imkandan uzak yaşayan, ekonomik sıkıntı içinde olduğu için beslenme ve sağlık

problemlerini doğadan

ve geleneksel yollarla karşılamaya yatkın olan orman köylerinde yaşayan köylüler bu tür

çalışmalar için ayrı bir önem taşımaktadır. Türkiye’nin de imza attığı Biyolojik Çeşitlilik

Sözleşmesinde (BÇS) son yıllarda ağırlıkla üzerinde durulan konulardan birisi de geleneksel

bilgiye erişim, bu bilgilerle bir veri tabanı oluşturulması ve öncelikle ülkesel boyutta ancak

bunu takiben de uluslararası boyutta insanlığın hizmetine sunulmasıdır. Bu bağlamda

özellikle dağ ve orman köylerindeki bilginin toplanıp değerlendirilmesine ayrı bir önem

verilmektedir. Bu ve benzeri sebeplerle;

* İç Anadolu’da seçilen orman içi ve orman bitişiği köylerde kaybolmaya yüz tutmuş

geleneksel ve folklorik bilginin, kullanım alanları yanında kullanım metotlarının ve

etnobotanik değerlerini ortaya çıkarmak,

* İç Anadolu için bir veri tabanının oluşturulmasına katkıda bulunmak,

* Elde edilecek bilgilerin gıda, ilaç ve kozmetik sanayii başta olmak üzere ilgili bütün

alanların hizmetine sunmak,

* Sürdürülebilir faydalanma prensipleri çerçevesinde, yöre halkına alternatif gelir kaynağı

yaratabilecek iş kollarının geliştirilmesi için gerekli girişimlerde bulunmak, bu projenin temel

hedefleri arsındadır.

1.4 Çankırı’nın Tarihi ve Tanıtımı

Bilinen tarihi geçmişi Hitit İmparatorluğu’na kadar dayanan Çankırı önemli şehirlerimizden

biridir. Çankırı’da asırlar boyunca Hititler, Frigler ve Lidyalılar, Galatlar, Makedonlar

(İskender), Persler, Roma ve Bizanslılar ile son olarak da Türkler (Selçuklu ve Osmanlılar)

hâkim olmuşlardır. Tarihte “Gangra” ve “Germanikapolis” diye de adlandırılmıştır. Roma

imparatorluğu döneminde Çankırı’ya; “Tanrılar Ocağı” da denilmiş ve Septimus zamanında

bastırılan paralarda resmedilmiştir.

Resim 1:Arkeolojik kazılarda bulunan paralar

Photograph 1: Coins found in archaeological excavations

Bölgede XI. yy dan bu yana Türk-İslâm kültürü hakimdir. Eski bir kale kenti olan Çankırı

yıllar boyunca kalesinin sağlamlığı ile anılmış, Selçuklu İmparatorluğu döneminde ilk

şifahane kurulmuştur. Yakın yerleşim alanlarında yaşayan halk bu şifahaneden uzun yıllar

boyunca yararlanmıştır. Şehir Osmanlı imparatorluğu döneminde “Kangırı, Gangra, Kengeri

ve Kangri” adlarını almış Cumhuriyetin ilk yıllarında “Çankırı” adı verilmiştir (Kırnak 2001,

http://www.blogcu.com, http://www.kuzka.org.t /Çanırı_Tuz_Çalıstayı 2012).

Tarihi geçmiş; doğadan tedavide faydalanma yollarının çeşitliliğine, geleneksel dokumalara,

kıyafetlere, oyalara, ezgilere ve hatta yemeklere yansımıştır. Sahip olduğu doğal güzellikler

de yöreye farklı bir değer katmıştır.

http://www.blogcu.com/

- 12 -

1.5 Çankırı’nın Coğrafik Özellikleri

Çankırı I. derece deprem bölgesinde fay hattı üzerinde olduğundan uzun tarihinde geçirdiği

pek çok deprem sebebiyle bitkisel kaynak bakımından oldukça zengindir. Günümüze

kalabilen eserler yönünden çok zengin bir görünüm arz etmese de yüzey buluntuları, tabii

kaynakları ve sosyo-kültürel değerleri korunmaya çalışılmıştır. Yüzey buluntuları ve kaya

yerleşimleri ile höyük, tümülüs ve nekropoller Çankırı’nın 5000 yıllık tarihine ışık

tutmaktadır. Zengin termal kaynakları ve içmeceleri, yüzyıllardır yaşatılan kültürel değerlerin

başında gelmektedir.

Harita 1: Türkiye deprem haritası

Harita 2: Türkiye Grid haritası.

Map 1: Turkey earthquake map Map 2: Turkey Grid map

Çankırı orta Anadolu''nun kuzeyinde, Kızılırmak ile batı Karadeniz ana havzaları arasında yer

almakta olup Davis’in (Davis 1965-1988) Türkiye grid haritasına göre A- 4 karesinde yer

almaktadır. Çankırı Kızılırmak'ın kolları Acıçay ile Tatlıçay'ın birleştiği yerde kurulmuştur.

40° 30'' ve 41º kuzey enlemleri ile 32° 30'' ve 34º doğu boylamları, arasındadır.

Topraklarımızın % 0,94 ü ne, 7.388 km² lik bir alanına sahiptir. İran-Turan ve Avrupa Sibirya

Fitocoğrafik bölgelerinin kesim noktasına yakın yerde yer almaktadır. Ormanları; Ilgaz

ilçesi başta olmak üzere Elaman, Eğir ova, Ovacık, Düvenlik, Ilısılık, Yapraklı, Sarıkaya,

Karakaya ve Erikli Dağları ve çevresinde yayılış göstermektedir. Rakım 723-1.600 m dir.

Orta Anadolu’ya hakim olan kara ikliminin bütün özelliklerini taşır. Kışları soğuk yağışlı ve

kar yağışlı olup yıllık yağış miktarı 397-410 mm. dir.

İlin düz olan güney kısmı tamamen çıplaktır. Kuzeyindeki dağlar kısmen ormanlıktır. Bitki

örtüsünün üst florasını iğne yapraklı ağaçlar karaçam, sarıçam, ardıç, meşe, ladin ile göknar

ahlat ve kızılcık teşkil etmektedir. Bitki örtüsünün alt florasında ise hububat, yemlik ve

yemeklik baklagiller ile ayrıkotu, devedikeni gibi bitkiler bulunmaktadır. Ayrıca akarsular

boyunca söğüt ve kavak ağaçları ile zengin meyve bahçeleri bulunmaktadır. Vadiler kavak ve

söğüt ağaçları ile örtülüdür. Akarsu civarlarında meyve ağaçları ve bağlar bulunmaktadır.

Arazinin % 18’i ormanlık, % 35’i çayır ve mera, % 35’i ekili arazidir. Ormanlarda; çam,

göknar, meşe ve ardıç ağaçları vardır. Kurt, tilki, tavşan ve sincap gibi yabani av hayvanları

bulunur (OGM kayıtları, http://www.cografya.gen.tr, (http://tr.wikipedia.org).

1.6 Çankırı’nın Örf ve Adetleri

Düğünler, milli günler ve millî oyunlarda giyilen mahallî kıyafetleri vardır. Günümüzde

yenilen Çankırı’ya özgü yemekleri tarhana, erişte, bulgur, gözleme, cızlama ve Tatar böreği,

Çankırı kadayıfı, hindi dolması, çekme helvası, Şabanözü bazlaması ve çöreği, ovacık

kavurması, sütlü kurabiye, peynir helvası ve kabak tatlısıdır. Geleneksel diğer yemek ve

http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C4%B1z%C4%B1l%C4%B1rmak

http://tr.wikipedia.org/wiki/Ilgaz

http://www.cografya.gen.tr/

http://tr.wikipedia.org/

- 13 -

tatlılar ise; tava çöreği, bazlama, külçe, kartalaç, katmer, erişte, iri hamur, pıhtı, ayranlı aş,

fıtfıt aşı (Inceden aşı), kadımanlı aş, toyug (Toyga) aşıdır. Bunlara ek olarak Peliza

(muhallebi), öküz helvası, çekme helvası (pişmaniye), karga beyni, yumurta gayganası,

kakırdak, otlu, yumurtalı ve içi yağlı ve gözleme çeşitleri de sayılabilir (Yapraklı Belediyesi

yayınları).

Resim 2: Geleneksel yemek ve hamur işleri

Photograph 2: Traditional food made from dough and mallow meal

Günümüzde geçerliğini kaybetse de geçmiş yıllarda el dokuma, dokumacılık, ip ve dokuma

boyacılığı çok gelişmiştir (Karadağ 2007, Kayabaşı- Dellal 2006, Canikli 1989, Köşker 1945,

Deli 2004). Bu el işlerine en güzel örnekler bazı köy evlerinde ve Çankırı Müzesinde

sergilenmektedir. El işleri ve çorap motifleri renk, desen, şekil ve malzeme bakımından

kendine göre ayrı bir karakter gösterir. Çoraplardaki örgü biçimleri ve motifler; çorapları

örenin düşüncesini, duygusunu dile getirir. Hünkâr kilidi, gönül kilidi, yandım alamadım

adları verilmiş motif ve şekiller buna en güzel örneklerdendir (T.C. MEB; 2012 El Sanatları

Teknolojisi Geleneksel Türk Süs. Snt, Ank.)

Kök boyalarla yapılan ürünlerin rengi parlak, kalıcı olduğu için çok değerlidir. Ancak

araştırma alanında kök boyası yapan kimse kalmadığı öğrenilmiştir.

Resim 3: Çankırı müzesinde sergilenen geleneksel ürünler

Photograph 3: The traditional products are exhibited in the museum Çankırı

1.7 Tuz Mağarası ve Tuz İşletmesi

Buradan elde edilen tuz, geleneksel olarak faydalanılan önemli bir maddedir. Zengin kaya

tuzu yatakları 256 milyon yıl önce oluşmuştur. Tuz üretimi sebebiyle oluşan mağaranın

faydalanma geçmişi beş bin yıldır. (Kuzka 2012, Halilova, 2012).

Çıkarılan Kaya Tuzunun saflık oranı %85-%95 arasındadır. Rafine edilerek gıda

kullanılmaktadır. Tuz lambaları, evlerde aksesuar olarak kullanılmakta olup evlerde

yorgunluk, nefes darlığı, astım, alerji ve cilt hastalıklarının tedavisinde olumlu etkileri vardır.

Mağaranın atmosferi “kaya tuzu” nun doğal iyonlaşıcı/iyonlaştırıcı özelliğiyle astım, bronşit

Ebegömeci yemeği

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://okurakeyf.com/wp-content/uploads/kiymali-ebegumeci-559df9c39a8ce.jpg&imgrefurl=http://okurakeyf.com/kiymali-ebegumeci/kiymali-ebegumeci-559df9c39a8ce&h=312&w=416&tbnid=hGpCWRYUL3j-XM:&zoom=1&docid=oLFm2koCyRdEfM&ei=FlemVcDXJsyzsQHV9YbIDA&tbm=isch&ved=0CGwQMygzMDNqFQoTCMC69LKW3cYCFcxZLAod1boByQ

- 14 -

a b c

gibi üst solunum yolu nefes darlığı ile alerji ve bazı cilt hastalıklarının tedavisinde yararlıdır.

Yörede tedavi edici olarak geleneksel faydalanmada önemli bir yeri vardır.

Resim 4: Tuz mağarasının maketi

Photograph 4: Model of the salt cave

1.7.1 Kaya Tuzu Mağarasından Elde Edilen Kaya Tuzunun Kullanıldığı Alanlar

Sanayide de çok farklı alanlarda kullanılan Tuzun yapısında bulunan demir (Fe), bakır (Cu),

mangan (Mn), çinko(Zn), iyot (I), selenyum(Se) ve kobalt (Co) mikro elementleri insan

sağlığı üzerindeki olumlu etkileri vardır. Astım alerji ve saman nezlesi, akut solunum yolu

hastalıkları, KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı), burun tıkanıklığı ve iltihabı, orta

kulak iltihabı, kronik bronşit, zatürre, soğuk algınlığı ve grip, sinüzit, egzama, sedef hastalığı

tedavisinde yararlanılmaktadır. (Kuzka 2012 Çankırı Tuz Çalıştayı Raporu,

www.kuzka.org.tr.20012).

Resim 5a, Tuz mağarası tedavi merkezi. Photograph 5a: Theraphy center in a salt cave

Resim 5b: Çankırı tuz mağarasında ki tavşan. Photograph 5b: A rabbit in a Çankırı salt cave

Resim5 c: Tuz kayaları ile yapılan heykeller Photograph 5c: Sculptures made with salt rocks

2. LİTERATÜR ÖZETİ ANONYMOUS; 2002. EuropaischesArzneibuch, Grundwerk 4. Ausgabe, 6. Nachtrag 2

Biyolojik çeşit zenginliği ve öneminden bahsedilmiştir.

ANONİM.2005: Türkiye’nin Biyolojik zenginliği ve önemi ile sebepleri belirtilmektedir.

AVCI, M.: 2005. Çeşitlilik ve Endemizm Açısından Türkiye’nin Bitki Örtüsü. Bu yayında

Biyolojik çeşitlilikle ilgili bilgiler verilmiş ve Rakamlarla Türkiye’nin bitki örtüsü, zenginliği

ve endemizm oranı, ile sebepleri irdelenmiştir.

BAŞ, T: 2006. Anket.Yayında anket nedir, nasıl yapılır, nasıl hazırlanır, nasıl uygulanır ve nasıl

değerlendirilir gibi konularda bilgiler verilip örneklerle açıklamalar getirilmiştir.

Mağara kapasitesi (rezervi) ve büyüklüğü ile

dünyadaki ikinci büyük tuz madenidir. Yılda

yaklaşık 1,6 milyon ton tuz üretim kapasitesi

vardır. Mağaranın kaya birimi, 37-24 milyon

yıl yaşında, eski akarsu ve göl ortamında

birikmiş- çökelmiş çakıl ve kumtaşı, kiltaşı,

marn, çamur taşı, jips kayalarından

oluşmaktadır.

http://www.kuzka.org.tr.20012/

- 15 -

BAŞER, K.H.C.: 1987. Biyolojik Kaynaklar, Eczacılık ve tıp. 19-20 Kasım Türkiye Çevre

Sorunları Vakfı Tarafından düzenlenen Biyolojik zenginlikler ve değerlendirilmesi konulu

toplantıda bildiri olarak sunulmuştur. Ankara. BAYTOP,T.;1963. Türkiye’nin tıbbi ve Zehirli Bitkileri.

BAYTOP, T. 1983. Farmasötik Botanik. İÜ, 3158, Ecz Fak Yayınları: 36, İST.

BAYTOP, T.:1984 Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi Geçmişte ve Bugün. Tarihte bitkilere

verilen önemden bahsedilmiş ve çok sayıda bitki alfabetik olarak sıralanmış ve haklarında

bilgi verilmiştir. İst. Ünv Yay. Ecz fak. No:3255- No:40 İST.

BAYTOP, T.: 1994 Türkçe Bitki Adları Sözlüğü.Türkiye’de gıda, baharat, ilaç, boyar madde

veya süs bitkisi olarak kullanılan bitkilerin bilimsel ve yöresel adları bu yayında yer almıştır.

Halkın bitkilere verdiği isimlerin bilimsel karşılıklarının belirlenmesi açısından ülkemizde

yazılmış önemli eserlerden birisidir Bitkilere verilen adlar ile halk arasında kullanılan, yöresel

ve geleneksel dil ile yakından ilgilidir denilmiş, bitkilerin yöresel-geleneksel adlarının

tespitinin önemi belirtilmiştir.Atatürk Klt, Dil ve Tarih Yük. Kr, TDK Yay. 578, Ank.

BİRAND, H.: 1952 Türkiye Bitkileri (Plantae Turciceae) Ankara Ünv. Fen Fak. Yayınları

Um. 58 Botanik. 1, Ankara.Türkiye’de doğal yayılış gösteren bitkilerin bulunduğu alanlar ve

biyolojik özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Türkiye florası ile ilgili ilk çalışmaların

başında gelmekte olup 671 cins ve 2480 türe ait 6145 örneğin yetişme alanları ve özellikleri

de yayında yer almaktadır. BROWN,D.:1995 Encyclopedia of Herbs and their Uses. Herb Society of America, Dorling

Kindersley, NY.USA.11Bitkilerin kullanıldığı alanlar.

ÇANKIRI TUZ ÇALIŞTAYI RAPORU,2012 TC. Kuzey And. Kalkınma Ajansı Raporu. CANİKLİ,N.:1989.Kök Boya (Rubia tinctorum L.)’dan Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün

Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Sürtünme Hast..AÜ. FBE Ev Ek. ABD Yüksek Lisans Tezi ANK. CANSARAN, A., KAYA, Ö.F.,Yıldırım, C.: 2007 Ovabaşı, Akpınar, Güllüce ve Köseler

Köyleri (Gümüşhacıköy/Amasya) Arasında Kalan Bölgede Yapılan Etnobotanik Bir Arşt.

CEYLAN, A., 1995 Tıbbi Bitkiler I, E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayını, Yayın No. 312. Türkiye’de

yayılış gösteren bazı tıbbi bitkilerin yayılış alanları, yapılarında bulunan maddeler vb. tıbbi ve

aromatik bitkilerin botanik ve ekololojik özellikleri, kültüre alınması ve kullanım alanları

hakkında bilgiler verilmiştir.

CHİEJ,R.;1984. The Mcdonald Encyclopedia of Medicinal Plants. London . Bazı bitkilerin

kullanım alanları, yetiştirilmesi ve diğer özellikleri yer almıştır. The Macdonald Encylopedia of

Medicinal Plants. Macdonald&Co (Pub.) Ltd. Maxwell House 74 Worship St London EC2A ‘EN 12

ÇAKILCIOĞLU,U, TÜRKOĞLU,İ.: 2009. Tarih boyunca, insanlar pek çok kullanım

türetilmiş ve kendi bölgesinde bulunan bitkilerden yararlanır. Başlangıçta, yabani bitkiler,

doğal yaşam ortamından toplanmıştır.

DAVİS,p.h.,ed.1965-1988. Flora of Turkey andthe East Aegean İslands, 10 cilt, Edinburg Univ.

Press DÖNMEZ,E.,O.,MERGEN,O.;2006. Anadolu’daki Bazı Tunç Çağı Arkeobotanik Buluntularında

Zararlı Böcekler ve İzleri. Tunç çağı arkeolojik buluntular hakkında bilgiler verilmektedir.

DUKE,J.; 1985. Handbook of Medicinal Plants. Tıbbi bitkiler önemi ve kullanım alanları ile

kullanım şekilleri hakkında bilgiler verilmektedir.

EKİM, T., GÜNER, A.: 2000.The Floristic Richness of Turkey. Türkiye’nin Floristik

zenginlikleri, tür zenginliği ve dağılımı hakkında bilgi verilmiştir.

ELÇİ, B., ERİK, S.: 2006. Güdül ve çevresinin etnobotanik özelliklerinin tespiti ve elde

edilen veriler tür ve familya

ERCAN, M.: 1997. Bilimsel Araştırmalarda İstatistik. Bilimsel araştırmalarda kullanılan

istatiksel metotlar ve uygulamalar hakkında bilgiler verilmiştir.

ERİK, S., TARIKAHYA, B.: 2004. Türkiye Florası. Türkiye florası hakkında bilgiler

verilmiştir.

- 16 -

EZER,N., AVCI, K. ; 2004. Çerkeş (Çankırı) Yöresinde Kullanılan Halk İlaçları. Çankırı ve

yöresinde halk nilacı olarak kullanılan bitkisel kaynaklar ve kullanım alanı çeşitliliği hakkında

araştırma sonuçları verilmiştir.

GÜLER, S., 2004. Erzurum Yöresinde Doğal Yayılış Gösteren Bazı Tıbbi ve Aromatik

Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri. HALİLOVA, H.; 2012 Çankırı Tuz Çalıştayı Rp. Kuz. And. Kalk. Aj (KUZKA). Çank. Yatr. Dest.

Of.

IŞIK, K.:1996. Biy. Çeş. ve Or. Gen Kaynaklarımız. Orman gen kaynaklarmız ve biyolojik

çeşit zenginlimiz bu yayında yer almaktadır. KARADAĞ,R.: 2007. Doğal Boyamacılık.Doğal boyamacık ve kullanılan bitkisel ürünler

tanıtılmaktadır.

KAYA,A.: 2010; Bitkilerle tedavi sempozyumu, Bazı bitkilerin tedavi amacıyla kullanımı

hakkında bilgiler verilmektedir. KAYABAŞI,N.,DELLAL,.G.:2006.Türkiye’de Farklı Koyun Irkların. Elde Edilen Yünlerin Kökboya

ile verdikleri renklerin Subjektif ve Objetif Yönt. Değ. Üz. Bir Arşt.

KENDİR,G., GÜVENÇ, A.: Ocak 2010 Etnobotanik ve Türkiye’de Yapılmış Etnobotanik

Çalışmalara Genel Bir Bakış.

KETENOĞLU ,O., AYDOĞDU, M.: 1994. Amasya, Yozgat, Çorum Arasında Kalan

Bölgenin (Karadağ, Kırlar ve Buzluk dağları) Floristik ve Sintaksonomik Yönden

Araştırılması. KIRNAK, M.,A.,; 2001 Prehistoryen-Arkeobotanist (MSc). Bu bildiri Çukurova Üniv., FEF

Arkeoloji Blm’nde sunulmuştur.

KÖŞKER 1945; Kök boya. Kök boya ülkemizde diğer bölgelerimizde olduğu gibi İÇ

Anadolu bölgesinde Ankara, Niğde Konya, Çankırı, Kırşehir, Aksaray, Ürgüp, Kayseri, Ilgaz,

Tokat, Sivas ve Amasya illerinde çeşitli kök boya niteliğindeki bitkiler yetişmekte ve bu

amaçla da kullanılmaktadır. KURHAN,N.G.: 1964. Acroptilon picris L. Kekre Bitkisinin Herbisitlerle Mücadele usulünün

Araştırılması.

ORTAÇ, H.S.: 2010 Çankırı Kızılırmak İlçesi Kuzeykışla ve Güneykışla Köyü Kilim Dokumaları.

ÖNEN, Z., H., TURSUN, N. ve UYGUR, F.N.: 1999. Türkiye’nin Bazı Önemli Yabancı Otları

(Tanımları ve Kimyasal Savaşları), G

ÖZER, S. A., 1990 : Bitkisel Kaynaklarımız ve Tıbbi Bitkiler. Bitkisel kaynaklarımızın

değerlendirilmesinde kullanım alanı çeşitliliği ve tedavi edici özellikleri aydınlatıldıkça bu

bitkilerin tabiattan yapılacak bilinçsiz toplama ve sökümler sonucunda ise, mevcut

biyogenetik rezervler tahrip olmakta, bazı kıymetli türlerin neslinin devamı yok olma

tehlikesiyle yüz yüze kalacaktır. Bu tahribattan geofitler daha çok etkilenmekte olup,

makalede bitkilerin tarihi gelişimleri, tahribatın boyutları, geofitler, bitkilerin kullanım

alanları ve tıbbi önemleri hakkında bilgiler verilmiştir.

ÖZER.,A.S.: 1987. Ülkemizdeki Bazı Orman Tali Ürünlerinin Teşhis ve Tanıtım Kılavuzu.

OGM Yayın No:659, Seri No:18, Ankara. (Yayın, o yıllardaki OGM’nin yayın politikası

gereği yazarı belirtilmeden yayınlanmıştır. Ancak bu yayının A. Sermin Özer tarafından

hazırlandığına ilişkin bir resmi yazı alınmış olup bu yazı gerektiğinde eklenecektir).

ÖZTÜRK, M., ÖZÇELİK, H.:1991 Doğu Anadolu Bölgesinde, Van ili ve çevresindeki

illerde gerçekleştirilen bu çalışmada yaklaşık 300 civarında bitki türünün biyolojik ve

ekolojik özellikleri ve halk arasında ki adları ile kullanım alanlarına ait bilgiler verilmiştir.

SEZİK, E, M. Zor and E. Yeşilada, 1992. Traditional medicine in Turkey II. Folk medicine

in Kastamonu. International Journal of Pharmacognosy. 30(3): 233-239. SEZİK, E., E. YEŞİLADA, G. HONDA, Y. TAKAİSHİ, Y. TAKEDA AND T. TANAKA, 2001.

Traditional medi. in Turkey. Folk medicine in central Anatolia. Jour. of Ethnopharmacology. 75:95-

115

ŞİMŞEK, I., AYTEKİN, F.,YEŞİLADA VE E.,YILDIRIMLI, Ş.:2002 Anadolu’da Halkın

bitkileri Kullanış Amaçları Üzerinde Etnobotanik Bir Çalışma. XIV. BİHAT. Eskişehir. Bu

- 17 -

Çalışılan Şeflikler

bildiride bazı bitkileri halkın kullanılış şekilleri ve amaçlarından bahsedilmiştir. .: Ankara,

Gölbaşı’nda yabani bitkilerin kullanılış amaçları ve şekilleri üzerine bir araştırma. OT

Sistematik Botanik dergisi. Gölbaşında yapılan bu çalışmada sorgulama yöntemi ile yöre

halkı tarafından faydalanılan bitkiler bunların familyaları, kullanım alanları ve şekilleri

anlatılmıştır. TABATA,M.,HONDA,G.,SEZİK,E.,YEŞİLADA,E.;1993 A report on Traditional Medicine And

Medicinal Plants in Turkey. Türkiye’de geleneksel tedavi ve tıbbi bitkiler.

T.C. MEB: 2012; El Sanatları Teknolojisi Geleneksel Türk Süsleme Sanatları.

Tedavide Kul.lanılan Bitkiler- FFD Monografları2007 tedavide kullanılan bitkiler, bu

bitkilerin özellikleri, kimyasal bileşimleri ile isan sağlığı üzerindeki tedavi edici ve varsa

zararlı etkileri ile kullanımdaki dozları hakkında bilgiler vardır. PEARSALL,D.:1989 Paleoethnobotany A Handbook of. Procedures. Paleo-etnobotanik ile ilgili

bilgiler yer almaktadır.

TREBEN,M.:2000.Tanrının Eczanesinden Sağlık Şifalı Bitkiler İle İlgili Deneyimler ve Öneriler

(Orj Dil. Alm. Gesundheit aus der Apotheke Gottes) . Geleneksel tedavide uygulama yolları ve

değerlendirilmesi.

VURAL. M., KARAVELİOĞULLARI. F.A. 1998. Çiçekdağı -Kırşehir ve çevresinin

etnobotanik özellikleri. Bu çalışmada sorgulama yöntemi ile yöre halkı tarafından

faydalanılan bitkiler bunların familyaları, kullanım alanları ve şekilleri anlatılmıştır. YAPRAKLI BELEDİYESİ YAYINLARI VE NİYAZİ KANSU

YILDIRIMLI, Ş. :2004 Etnobotanik ve Türk Etnobotaniği. Yerel bitki adlarının derlenmesi

etnobotanik çalışmaların önemli bir parçasıdır. Çünkü bitkilerin hangi topluluklarca ve ne

biçimde kullanıldıklarının ipucunu vermektedir. Bitkiler için yöresel adlandırmanın ne kadar

önemli olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

ZEYBEK, N., ZEYBEK, U., (1994); Bu çalışmada, kapalı tohumlu bitkilerin

(Angiospermae) familyalar itibariyle, botanik ve ekolojik özellikleri, faydalanma yöntemleri

ve kimyasal yapıları ve özelliklerine ilişkin bilgiler verilmiştir.

3 MATERYAL VE YÖNTEM

3.1 Materyal

Araştırmanın ana materyali Tablo 1 de belirtilen Orman İşletme Şeflikleri ve bu Şefliklerde

yer alan 25 köy, her köyde görüşülen köylüler ve bir etnobotanik çalışma için gerekli olan ve

çalışmanın yapılacağı alanlarda kullanılacak amaca uygun hazırlanmış anket formları ve

derlenen bilgilerdir. Anket formu proje yürütücüsü A. S. Özer tarafından hazırlanmış ve bir

örneği Ek1 de sunulmuştur.

3.1.1 Çankırı’nın konumu ve koordinatları

Yapraklı + Sarıkaya

Merkez, Yapraklı,

Sarıkaya, Şabanözü,

- 18 -

Harita 3: Çankırı Orman İşletme Müdürlüğü

Map 3: Çankırı forest management office

Tablo1 : Çalışılan Orman İşletme Şefliklerine ilişkin bilgiler

Table 1: The data related to forest management chief

Kod No Şeflik

Adı

Kuruluş

Tarihi

Bulunduğu

İl

Bulunduğu

İlçe Merkezi

Orman

Alanı (ha)

Açıklık

Alan (ha)

040401 ÇANKIRI 01.06.1948 ÇANKIRI ÇANKIRI Çankırı 17387 235141

040402 SARIKAYA 16.03.1964 ÇANKIRI YAPRAKLI Sarıkaya-Çank

(YK) 20640,5 36699,5

040403 ŞABANÖZÜ 06.07.1968 ÇANKIRI ŞABANÖZÜ Şabanözü 13751,5 105240,5

040404 YAPRAKLI 03.01.1948 ÇANKIRI YAPRAKLI Yapraklı 10816 18479,5

3.2 YÖNTEM

Geleneksel faydalanma ile ilgili olarak yapılan bu çalışma; Çankırı Orman İşletme

Müdürlüğü’ne bağlı olan Merkez, Yapraklı, Sarıkaya ve Şabanözü Orman İşletme

şefliklerinde yapılmıştır.

Çalışmada her Bölge Şefliğini temsilen Merkez şefliğinde 4, Yapraklı’da 10, Sarıkaya’da 5 ve

Şabanözü’n de 6 köyde olmak üzere toplam 25 köy de anket çalışmaları (Baş,2006, Ercan

1997) yapılmıştır. Her köyden en az 3 er köylü ile görüşülmeye çalışılmıştır. Göçler sebebiyle

çalışmanın kriterlerine uygun yaşta toplam 58 köylü ile görüşülebilmiştir. Görüşmeler

sırasında bir örneği Ek:1 de bulunan anket formları doldurulmuştur. Geçmiş kuşaklara ait

bilgilere sahip kişileri bulmak ve gerektiğinde onlarla birlikte araziye çıkmak çalışmanın

temelini oluşturmuştur. Anket formların doldurulması aşamasında yararlanılacak kaynak

kişilerin tespiti, istenilen kriterlere göre seçimi, onlara ulaşmak ve katılım sağlamaya ikna

edilmeleri zaman alıcı ve sabır isteyen bir iştir. İstenilen bilgi karşılıklı konuşma-sohbet

yöntemleri kullanılarak elde edilmeye çalışılmış ve görüşülen kişilerin konuyu anlaması için

gerekli açıklamalar yapılmıştır. Çalışmanın ana kaynağı, orman köylüleri olup 40- 103 yaş

aralığındaki, ön görüşmede geleneksel bilgi birikimi olduğu anlaşılan köylülerdir. Bu köylüler

ile görüşülüp geleneksel faydalanmaya ilişkin bilgiler toplanmış, bitkilere ilişkin gözlemleri

not edilmiş ve bu bilgiler anket çalışmalarına katılan diğer deneklerle ya da yaşça uygun olan

köylülere sohbet esnasında sorularak doğrulanmaya çalışılmıştır. Bitkiler ile ilgili gözlemler

not edilmiş ve bu bilgiler anket çalışmalarına katılan diğer deneklerle ya da yaşça uygun olan

köylülere sohbet esnasında sorularak doğrulanmaya çalışılmıştır.

Tablo 2: Çalışılan köyler ve Orman İşletme Şeflikleri

Table2: Working with village and forest management units

ÇALIŞILAN ŞEFLİKLER

KÖ

YL

E

R

MERKEZ YAPRAKLI SARIKAYA ŞABANÖZÜ

Saray Kavak Ayseki Elden

Maruf Dereçatı(Handırı) Kıvçak Kamış

Ildızım Yüklü Kullar Çaparkayı

- 19 -

Hatalı ve eksik bilgi toplanmaması için görüşmelerde çapraz sorgulama yapılmış, medya ve

çeşitli yayınlardan elde edilebilecek bilgiler sorgulama ile tespit edilerek dikkate

alınmamıştır. Böylece yöreye ait gerçek geleneksel bilgilerin derlenmesi sağlanmıştır.

Ankette faydalanılan formun ilk bölümünde köylere ait demografik ve sosyal bilgiler yanında

orman köylüsü ve Orman İdaresi arasındaki diyalogla ilgili bilgiler de toplanmıştır.

Faydalanılan bitki türlerinin yöresel adları da kayıt altına alınmıştır. Bitkilerin teşhisi proje

danışmanı tarafından yapılmıştır. İlde bulunan Müzeye gidilerek burada da geleneksel

kullanımla ilgili incelemelerde bulunulmuş ve bulunan materyal fotoğraflar ile belgelenmiştir.

Resim 6: Köylerde yapılan görüşmeler Photograph 6: Interviews in villages

Çalışmalar sırasında “Yapraklı Halk Eğitim Müdürlüğü” ne de gidilerek, çalışmada yararlı

olabilecek gerekli bilgiler derlenmiştir. Çankırı için tarihi ve ekonomik önemi olan “Tuz

Mağarası” na gidilerek bilgi alınmıştır.

4. BULGULAR

4.1 Araştırma Bulguları

4.1.1 Anket Sonuçları

4.1.1.1 Görüşülen kişilerin yaşları

Görüşülen 58 kişinin yaş ortalaması 67.4 dür.

10 kişi 80-103, 40 kişi 50-70 ve geriye kalan 8 kişi ise 40-50 yaş arasındadır.

4.1.1.2 Görüşülen köylülerin işleri ve gelir kaynakları *24 kişi emekli ve emekli maaşları var (% 42,1)

*4 kişi emekli ve muhtar maaşı var(%7,0)

*10 kişi (ileri yaşta olanlara çocukları bakıyor) ve ev hanımları (aile bütçesi) (%8,8)

Karatepe (Şıhlar) Ayazı Sarıkaya Mart

Ahlat Davutlar Orta- kalafat

Yukarıöz Çukuröz

Kavakköy

Dağovacık

Gürmeç

Mumcular

(Dağovacık Mh.)

4 10 5 6

- 20 -

* 4 kişi işsiz olup önemli bir gelir kaynağı yoktur. (%7,0)

* 1 kişi emekli ve serbest meslek sahibi ( %1,8)

* 2 kişi esnaf (% 3,5)

* 5 kişi muhtar ve çiftçilik de yapıyor ( %3,5) ve diğer

4.1.1.3 Köylülerin gelir aralığı

Görüşülen gelir kaynağı olan kişilerden;

7 kişinin geliri 200-500 Tl. aralığında (%12.3)

16 kişinin geliri 500-800 Tl aralığında ( %28.1)

14 kişinin geliri 800-1000 TL. aralığında ( 24.6)

12 kişinin gelir aralığı 1000 TL ni n üzerinde (%21.1)

Diğerleri ise herhangi bir gelire sahip değildir.

4.1.1.4 Görüşülen köylerde göç eden hane sayısı

Çalışmanın yapıldığı alanlardan toplam olarak 32.457 hane ağırlıklı olarak Ankara ve

İstanbul ve Çankırı merkeze göç etmiştir. Fransa, Almanya gibi Avrupa ülkelerine göç

edenlerde bulunmaktadır. 13 hane (% 0.04) ise geri göç ederek köylerine dönmüştür.

4.1.1.5 Göçlerin sebebi ve köylerdeki sorunlar

Göçler sebebiyle köyler boşalma noktasına gelmiş ve yaşlı nüfus kalmıştır. Göç sebebi olarak

işsizlik, maddi sıkıntılar ve çocuklarının daha iyi eğitim alması olarak tespit edilmiştir.

Köylerin en önemli sorunlarının ise göçler, işsizlik, ulaşım ve sulama suyu yetersizliğidir. Bu

sebeple yöreye alternatif gelir kaynağı olabilecek olan bitkisel ürünlerin ekilip

değerlendirilmesi için çalışma yapılabilmesi güç hatta imkansız görünmektedir.

4.1.1.6 Orman İdaresi ile ilgili durum

Orman köyü olan bu köylerde köylünün orman idaresi ile ilgili hemen hemen hiç sorun

yaşamadığı, kayıtlara geçmiş, maddi imkânsızlık nedeniyle işlenmiş basit bir kaç vaka dışında

orman suçu işlenmediği öğrenilmiştir. Bu suçlar da ağır kış koşullarının yaşandığı köylerde

şahısların evlerinin damlarını kapatmak için odun temini ile sınırlı kalmıştır.

4.1.1. 7 Köylülerin ormanların faydası hakkındaki görüşleri Köylü %92 oranında ormanların erozyonu önlediğini ve su kaynağı olduğunu bunun yanında

ormanların korunmasında köy tüzel kişiliği ve halkın eğitiminin önemli rol oynadığını

belirtmiştir. ODOÜ hakkında yapılan açıklamalar doğrultusunda fikir sahibi olduğu bu

konuda yapılacak faaliyetlerin alternatif gelir kaynağı olabileceğini düşündüğü ancak genç

nüfus olmaması sebebiyle organize bir çalışma yapamayacaklarını belirtmişlerdir.

4.1.1.8 Köylerdeki nüfus durumu

Köylerin çoğunda görüşülerek bilgi alınabilecek yeterli sayıda köylü güçlükle bulunmuştur.

Bulunan köylülerin çoğunluğu ileri yaş ve orta yaşta kişiler olduğu için konuşup bilgi verme

konusunda isteksiz davranmışlardır: Onları ikna etmek zaman kaybına sebep olmuştur.

4.1.1.9 En fazla türü barındıran familyalara ait bilgiler

Çalışma yapılan alanlarda 32 familyaya ait 61 bitki türü halk ilacı ve gıda olarak

kullanılmaktadır. Geleneksel olarak faydalanılan bitki türlerinin familyalara göre dağılımı

çeşitlilik göstermekte olup bu dağılım Tablo 3 de verilmiştir ( Birand 1952)

En fazla türü barındıran familya 10 tür ile Fabaceae (Leguminoceae- baklagiller)dir. Bunu

8 tür ile Rosaceae (Gülgiller),

5 tür ile Lamiaceae (Labiateae- ballıbabagiller)

4 er tür ile Asteraceae (Papatyagiller)

3 tür ile pinaceae (çamgiller) ile

2 şer türle Polygonaceae (kuzukulağıgiller), ve Geramineae (Buğdaygiller), Fagaceae

(kayıngiller), Alliaceae (soğangiller), familyaları takip etmekte olup diğer 23 familya ise 1

er tür ile bu çalışmada yer almıştır.

- 21 -

4.1.1.10 Familyalarda yer alan türlerin genel olarak kullanım alanları

(Brown 1995, Chiej1984, Baytop 1983, ceylan 1995, Kaya 2010, Çakılcıoğlu 2009,Özer

1987 ve 1990, Treben 2000, 2007 FFD Monografları)

*10 ile en fazla tür sayısı ile çalışmada yer alan Fabaceae (Baklagiller) familyasına ait

türlerin kullanım alanları gıda olarak, arıcılıkta, sindirim sistemi hastalıkları ve kabızlığa

karşı, hayvanlarda göz iltihabı, romatizma ve diz ağrıları, köklerle istenmeyen gebelikleri

sonlandırmada ve iltihaplı yaralarla sivilcelerin tedavisidir.

*8 türü barındıran Roseceae (Gülgiller) familyasına ait türler ise gıda kaynağı, ishal ve

öksürük kesici, astım-bronşit ve solunum yolu hastalıkları, kaşıntıya karşı kullanıldığı gibi

zararlı-zehirli böcek sokmasına karşı antidot (panzehir) olarak ve arıcılıkta kullanılmaktadır.

*Bu iki familyayı izleyen Asteraceae (Papatyagiller) familyasında bulunan 4 tür kısırlık

tedavisinde, üst solunum yolları hastalıkları, istenmeyen gebelikleri sonlandırıcı, yatıştırıcı-

ferahlatıcı (yaprakları çiğnenerek), lapa halinde ayak ve bacaklardaki şişkinliklere ve idrar

yolları enfeksiyonlarına karşı kullanılıyor.

*Çalışmada Lamiaceae (Ballıbabagiller) familyasının 3 türü ise geleneksel faydalanma

kapsamında; karın ağrılarını kesici, sindirim sistemi hastalıklarının tedavisinde, iştah açıcı,

şekeri düşürücü ve önemli kullanma alanlarından biri olarak barsak kurtlarını düşürücü olarak

değerlendirilmektedir. Bunlar arasında gıda kaynağı ve arıcılık için de önemli türler de vardır.

*Polygonaceae (Karabuğdaygiller) familyasının alanda doğal olarak yetişen 3 türü emzikli

bebekleri olan hanımlarda süt arttırıcı, kaşıntı giderici, lapa olarak romatizmaya karşı, şekeri

düşürücü, anti kanserojen, kabızlığı giderici olarak kullanılmaktadır.

*Pinaceae (Çamgiller) familyasının 3 türü ise; Gövdelerden elde edilen sakızı kaynatılıp beze

sürülerek yakı vb. şeklinde kol, diz, bacak ve uygulaması kolay olan eklem ağrılarına karşı

kullanılmaktadır. Suyu yanık tedavisinde, soğuk algınlığına karşı, balgam söktürücü ve nefes

açıcı olarak astıma karşı, solunum yolları hastalıklarını tedavi edici, kesik ve yaraları kapatıcı,

siğilleri düşürücü, bedeni güçlendirici, yünlüleri kemiren bir zararlı olan güve engelleyici,

kısırlık tedavisinde, hayvanlarda kene düşürücü, ishal kesici etkileri sebebiyle yöre halkı

tarafından kullanılmaktadır.

Geramineae (Buğdaygiller) familyasının bölgede yetişen 2 türü; köpek ısırıklarına karşı,

türlerden birinin lapası kaba kulak hastalığının tedavisinde, toprak üstü kısımlarının

kaynatılarak elde edilen suyu romatizma için dahilen ve kılcal damarları açmakta haricen

kullanılmaktadır.

4.1.1.11 Kullanıldığı tespit edilen türlerin familyaları ve familyadaki tür sayısı

Tablo 3 de yapılan arazi ve anket çalışmalarında geleneksel faydalanmaya konu olan bitki

türleri, bu türlerin ait oldukları familyaların Latince ve Türkçe adları ile köylüler tarafından

faydalanma yolları tespit edilen türlerin sayısı verilmiştir .

Tablo 3: Kullanıldığı tespit edilen türlerin familyaları ve familyadaki tür sayısı

Table 3: Families and the number of species in the family of the species identified as being used

FAMİLYASI Tür sayısı

Familyanın Latince adı Familyanın Türkçe adı Kullanılan tür

sy

1 Alliaceae Soğangiller 2

2 Anacardiaceae Sakızağacıgiller 1

3 Asteraceae (Compositeae) Papatyagiller 4

4 Clusiaceae (Guttiferae) Binbirdelikotugiller 1

5 Cornaceae Kızılcıkgiller 1

6 Cucurbitaceae Kabakgiller 1

7 Cupressaceae Selvigiller 1

8 Elaeagnaceae İğdegiller 1

- 22 -

4.1.2 Çalışma Alanında Geleneksel Olarak Faydalanılan Bitkilerin Kullanım Alanları

Ahlat burcu (Yabani armutta oluşan ökse otu türü): Hayvan gıdası olarak kullanılır.

Akasya ağacı çiçekleri: Arıcılık için önemli, akasya çiçeği ile korunga otunun çiçeki hali

petek üstlerine kapatılıyor.

Alıç çiçeği: Vitamin kaynağıdır.(C vitamini) kaynağı ve kalp kuvvetlendirici ve şeker

düzenleyici olarak kullanılıyor.

Alıç: 1 kg alıç+1 kg su+2 kg sirke ile hazırlanan turşusu gıda olarak

Alıç: Taze olarak ya da çay gibi (yaprakları ve meyvesi) demlenerek soğuk algınlığına karşı

ve kalbi kuvvetlendirmek için ve astım ile nefes darlığına karşı, çekirdekleri barsakları

çalıştırır.

9 Equisetaceae Atkuyruğugiller 1

10 Fabaceae (Leguminosae) Baklagiller 10

11 Fagaceae Kayıngiller 2

12 Geramineae Buğdaygiller 2

13 Juglandaceae Cevizgiller 1

14 Loranthaceae Ökseotugiller 1

15 Malvacae Ebegümecigiller 1

16 Oleaceae Zeytingiller 1

17 Papaveraceae Gelincikgiller 1

18 Pinaceae Çamgiller 3

19 Plantaginaceae Sinirotu giller 1

20 Polygonaceae Karabuğdaygiller 2

21 Rosaceae Gülgiller 8

22 Rubiaceae Kökboyasıgiller 1

23 Santalaceae Sandal ağacıgiller 1

24 Scrophulariaceae Sıracaotugiller 1

25 Solanaceae Patlıcangiller 1

26 Ulmaceae Karaağaçgiller 1

27 Urticaceae Isırgangiller 1

28 Polyporaceae Delikli mantarlar 1

29 Lamiaceae-(Labiatae) Ballıbabagiller 5

30 Poaceae Buğdaygiller 1

31 Berberidaceae Berberisgiller 1

32 Paeoniaceae Şakayıkgiller 1

32 TOPLAM TÜR SAYISI 61

https://tr.wikipedia.org/wiki/Karaa%C4%9Fa%C3%A7giller

- 23 -

Ardıç kozalağı ve iğne yaprakları: Kaynatılıp ılıtılan su ile banyo yapıldığında vücut

dezenfeksiyonunda-temizlenmesinde yararlanılır.

Arpa kepeği: Lapa haline getirilip köpek ısırıklarından kaynağı,

Arpa unu: Pişirlip lapası kulağa sarılarak kabakulağın tedavisinde kullanılır,

Ayrık otu: Toprak üstü kısmı kaynatılarak dahilen ve banyo şeklinde romatizmaya karşı ve

içilerek kılcal damarları açmak için kullanılır.

Ayva yaprağı: Öksürüğe karşı kaynatılıp içilir,

Ayva yaprağı+ papatya+ Ihlamur: Bu karışım kaynatılıp suyu içilerek öksürüğe ve nezleye

karşı kullanılıyor

Balmumu: Kadınlarda iltihap söktürmek için közde eritilip buharına oturulur.

Boya çili (kökleri kırmızı renkte): Dokuma iplerine ve dokumalara kırmızı ve turuncu renk

vermede

Boya kekiği (Toprak üstü marul gibi kökü kırmızı): Yün ve dokumalara kırmızı renk verir.

Böğürtlen: Şerbeti gıda ve vitamin kaynağı olarak,

Böğürtlen: Taze yada reçel, şurup ve marmelat şeklinde gıda olarak.

Ceviz kabuğu: Dokuma iplerinin boyanmasında iplere siyah renk vermede

Ceviz kabuğu: Taze cevizin kabuğu ezilip baş ağrısına karşı kına gibi saçlara sürülür. Bu

yolla aynı zamanda saçlarda boyanıyor.

Cevizin yaş kabuğu: Dokuma ve iplerin siyah renge boyanmasında,

Ceviz kabuğu: Yeşil kabukları1-2 kg kadar hazırlanarak bir torba içine konulur. 10 gün kadar

bekletilir. Bu süre sonunda bir bulamaç haline gelir. Bu bulamaç 3-6 aylık büyük ve küçükbaş

hayvanların derilerinde meydana gelen mantar hastalığı olan yerlere sürülerek bu hastalığın

tedavisinde kullanılmaktadır.

Ceviz yaprakları: Fiğ bitlenmesin diye çuval ya da balyalara birkaç yaprak bütün olarak

bırakılıyor, dokuma iplerinin koyu yeşile boyanmasında,

Çakır dikeni (sarı çiçekli) ( Sarcopoterium spinosum , Poterium spinosum ): Bal kalitesini

arttırıyor.

Çam kozası-kozalağı (Açmamış): 2-3 kozalak suda kaynatılarak, balla karıştırılıp astıma

karşı yaygın olarak kullanılıyor.

Çam reçinesi: Siğillere sürülerek, düşürülmesi sağlanıyor ve kolafan kısmı kesiklere

sürülerek kapanması sağlanıyor.

Çam sakızı (Yağrı, yağırı): Yaraların tedavisinde yara yüzeyinin kuruyarak çatlamasını

önlemek ve yaranın yumuşak kalmasını sağlamak için kullanılır. İltihaplı yarayı patlatır.

Demlenip içilerek ishali kesmekte faydalanılır.

Çam tozu( poleni): Bronşite karşı kaynatılıp sağlanır, içilir.

Çam odunundan elde edilen katran: Leblebi tozu ile karıştırılıp leblebi büyüklüğünde

yuvarlanarak yutulmak suretiyle kısırlığa karşı kullanılır. Katran ılık hale getirilip tereyağı ile

karıştırılıp büyük ve küçükbaş hayvanların yaralarının tedavisi ve keneleri düşürmek için

kullanılıyor.

Kekre:(Çok acıdır), taze kökleri rahime konulduğunda istenmeyen gebeliklerin

sonlandırılması sağlanır. Çok tehlikeli olup ölümle sonuçlanan vakalar görülmüştür

(zehirlenme ve/ veya rahim duvarı yırtılmaları sebebiyle).

Çıra odunu: Çeyiz sandıkları ve dolapların içine konularak güve girmesini önlemek için,

Çiçekli yoncalar: arıcılık için faydalı

Dağ eriği: Gıda olarak ve şekeri düşürmek için kaynatılarak elde edilen suyu

Ebegümeci (ebegömeci): Sebze yemeği ve hamur işlerine katılıp gıda olarak.

Ebegümeci: Çay gibi demlenerek içirilirse çocuklarda işemeyi keser.

Ebegümeci: Kadınlarda iltihap tedavisi için haşlanarak hazırlanan lapasına oturuluyor ve/

veya bu lapa kullanıcının dayanacağı sıcaklıkta yatarken vajinaya konularak idrar yolu ve

yumurtalık iltihabına karşı kullanılır, kaynatılıp suyu içilerek ve buharına oturularak mayasıla

- 24 -

karşı kullanılır. Kurutulmuş ebegümeci rahime yerleştirilerek istenmeyen gebelikler

engellenir.

Ebegümeci: Sütte kaynatılarak elde edilen lapası bacaklara sarılıyor, ödem şişlik ve

tutulmalara karşı, aynı amaçla haşlanan ebegümeci balla karıştırılıp bir beze sürülüp iltihaplı

yere iltihabı dağıtmak için sarılır.

Ebegümeci+ ayva yaprağı: kaynatılıp kille karıştırılarak sürülmek suretiyle basura karşı

kullanılıyor.

Efelek: Gıda olarak

Emziren kadın sütü: Kulak ağrısı için kulağa damlatılır. Bazı köylerde Ovacık Mumcular

mahallesi gibi kız çocuğu olan kadın sütü kullanılıyor.

Geven: Çiçekleri arıcılıkta, tütsüsü hayvancılıkta, hayvanlara gıda olarak,

Geven yağı: Ayak ve topuklardaki çatlak ve yaralara karşı ve Büyük ve küçük baş

hayvanlarda göz iltihabı ile çapaklanmaya, insanlarda nefes darlığına karşı

Gelincik (genellikle taç yaprağı turuncu olan):Yeni bebek doğduğunda çiçekleri balla

karıştırılıp vücuduna sürülüyor, yatıştırıcı ve güzel tene sahip olması için.

Göknar kozalağı: Kaynatılıp soğutulduktan ya da ılıtılarak yanıklara sürülür.

Isırgan: Gıda kaynağı (yemeği, salatası, hamur işleri), toprak üstü kısmı kaynatılarak içilerek

şekeri düşürmek ve iltihap söktürücü olarak kullanılır.

Isırgan; Taze halde ve doğrudan romatizmalı bölgeye hafif hafif vurulup bu bölgenin

dalanması sağlanır ve lapası hazırlanarak romatizmalı bölgeye sarılır.

İğde: İğdenin dalları kapı üstlerine asılarak nazarı engellemek için,

Kamış (Şabanözü- kamış köyü): Uzun göl civarından elde edilen kamışlar tavan duvar vb

süslemelerinde

Kamış: Çeşitli amaçlarla kullanmak üzere hasır örülmekte,

Kantaron: Toprak üstü kısmı zeytin yağında karanlıkta 1 ay kadar bekletilerek elde edilen

yağ yaraların ve yanıkların iyileştirilmesinde

Kara sakız (zift): Mermerşahi olarak bilinen bir kumaşa sürülerek diz ve ağrıyan yere sarılır

Karaağaç kökü (Çankırı’ da bazı yerlerde “mısmıl” olarak adladırılıyor): Kök kabuğu

soyulup iyice dövülür, sütte kaynatılıp hazırlanan lapası bacak ve dizlere sürülüp bağlanarak

diz ağrısı ve romatizmaya karşı

Karaağaç kökü: Toprak altındaki köklerinin kabuğu kaynatılır, Kaynatılan bu kısım

kurutularak kırık ve şişliklerde kullanılır. Bu hem insanlar için hem de hayvanlar için

kullanılmaktadır.

Karaağaç kökü: Karaağaç soymuğu ezilip hamurla karıştırılıp hayvanlarda kırıklara sarılır,

aynı uygulama insanlardaki kırıklara da yapılıyor.

Kara yavşan: Kaynatılıp buharına oturularak kısırlığa karşı,

Karga nanesi (Beyaz çiçekli):Öksürük, bronşit ve gribe karşı kaynatılarak içilir.

Kaya tuzu+su: Bu karışım kıvamlı bulamaç halinde şap hastalığını tedavi için hayvanların

bedenine, ağzına sürülüp, ayakları batırılırsa 3 gün içinde hastalık etkisini kaybeder.

Kekik+alıç: çayı bronşite karşı

Kırmızı gömlek: Kızamık olan çocuk ılık suyla banyo edilip, kırmızı gömlek giydirilip

yatırılır.

Kızılcık: Şerbeti, çayı, ekşisi ve marmeladı gıda olarak

Kiremit (Eskiden çatılarda olan üçgen şeklindeki): Kadınlarda iltihap söktürmek için

ısıtılıp buharına oturulur.

Korunga: Çiçekleri

Kök Sakızı ( Cort sakızı): Ferahlatıcı olarak çiğneniyor

Kuşburnu: Arıcılıkta önemli türlerden birisidir. Meyveler kaynatılarak lapa halinde aç karına

yenirse uyku verir. Kansere karşı, basuru tedavisi ve kadınlarda kaşıntıya gidermek için.

Kuşburnu: Marmeladı, reçeli, şurubu, marmelatı, çayı, ekşisi ve şerbeti

- 25 -

Madımak: Çorbası ve ıspanak yemeği gibi pişirilerek gıda olarak kullanıldığı gibi hamura

karıştırılarak ekmek ve hamur işleri yapımında,

Madımak: Kavurması kabızlığa iyi gelir.

Mantar (kuzu böbeği, kanlıca(Çankırı’da bazı yerlerde “ebişge” olarak biliniyor), içi kızıl,

kırtıl, kokulu, ciğer mantarı, koç mantarı, ak koç, kara koç, aklı kara, biberli, kanlıca,

kemre): Taze olarak veya salamurası yapılıp yemeği pişirilip gıda olarak, kışlık olarak

konservesi yapılıyor.

Mayasıl otu Egzama otu: Lapası ve suyunun buharına oturularak kısırlığa karşı kullanılıyor.

Benzeri şekillerde hemoroit tedavisinde de kullanılmaktadır.

Mazı meşesi: Yaprakları ve mazıları ishali kesmekte

Mazı meşesi: Toplanıp kurutulup toz haline getirilen mazılar ipleri ve çeşitli dokumalara sarı

ve tonlarında renk vererek boyanmasında,

Meşe odunu: Kazma kürek ve alet sapları, kirmen, kepçe vb.

Meşe yaprağı: Yaprakları kaynatılıp içilerek sıtma ve nefes darlığı tedavisinde

Nohut(taze)+Dut yaprağı: Çiğ nohut ezilip taze dut aprağı ile yüzde bulunan iltihaplı yara

ve sivilcelere konulursa iltihap patlayıp akar.

Oğul otu: Arıcılıkta bal kalitesini arttırıyor. Kaynatılıp elde edilen suyu dahilen karın

ağrılarını dindirmekte kullanılır.

Palamut meşesi: Meyveleri olan palamutları davarlara ve bütün büyükbaş hayvanların

etlendirilmesi için gıda olarak

Palamut meşesi: Palamutlar keçilerde ishali kesmek ve bedensel güçlendirmek için yedirilir.

Papatya: Sütte kaynatılarak lapası hazırlanıyor ve bacaklara sürülüyor, ödem ve şişliklere

karşı. İçilerek idrar yolları enfeksiyonuna karşı kullanılmaktadır. Çayı iltihaba karşı ve

yatıştırıcıdır.

Patates: Halka halka kesilip sulanan, ağrıyan ve şişmiş göz kapaklarının üstüne konulur.

Pekmez toprağı: Pekmeze yapımında pekmeze kıvam ve lezzet vermekte,

Propolis: Aç karına yenilerek mide ağrısına karşı

Purç (Burç, ökse otu) meyvesi: Çam ve kuşburnu üzerinde yetişen purç kaynatılarak asım ve

nefes darlığına karşı,

Saman: Saman haşlanarak buğusuna oturularak kısırlığa karşı,

Sarımsak: 50 limon suyuna 25 diş sarımsak bütün olarak atılır tahta kaşıkla sık sık

karıştırılır. 1 ay sonra aç karına sabahları yarım çay bardağı damar tıkanıklıklarını açmak için

içiyorlar.

Sığırkuyruğu (çiçekleri): Sarı çiçekleri yılan sokması halinde ezilerek yara üzerine basılır.

Sığırkuyruğu (yaprakları): Hayvanların tedavisinde kullanılıyor. Yaprakları kaynatılarak at,

eşek ve katırlardaki yaraların üzerine dökülür. Yaprağın lapası şap hastalığına karşı kullanılır.

Sığırkuyruğu (yaprakları-tek sapta çiçekleri olan): Yapraklar kaynatılıp lapası yapılıyor

bu lapa hayvanların ayaklarındaki yaralara sarılırsa bu yaralardaki kurtları döker.

Sığır kuyruğu çiçeği: Koyunlara ağrı kesici olarak kaynatılıp suyu içirilir.

Sığır kuyruğu sütü: Siğilleri yok etmek için siğillere sığır kuyruğu sütü sürülür.

Soğan kabuğu: Kaynatılarak buharına oturularak kısırlığın tedavisinde ve dokuma iplerinin

kırmızıya boyanmasında, Yün ve dokuma iplerinin boyanmasında kullanılır. Soğan

kabuğunun 2-3 ton koyusu elde edilir.

Söğüt dalları: Söğüt dallarından sepet ve hasır örülüyor.

Söğüt soymuğu: Hayvanların güçlenmeleri için gıda olarak gıda olarak

Süs bitkileri: Toplanıp kurutularak yapma çiçek aranjmanlarında kullanılıyor.

Şakayık (ayı gülü): Kanamalarda ezilmiş kökleri yara üstüne basılarak kanama durduruluyor.

Çay gibi demlenerek elde edilen suyu dahilen ishal kesici olarak kullanılıyor.

Şeftali: Yaprakları ezilip lapa haline getirilerek akrep ve diğer bazı zehirli canlıların

sokmasına karşı pan zehir olarak kullanılır.

- 26 -

Tavşan yağı: Kulak ağrısı için eritilerek kulağa damlatılır.

Tuz kurşunu: Tuz bir tavada okunarak çevrilir, nazar değdiğine inanılan kişinin başının

üzerinde çevrilir, yalatılır ve bu işlemden artan kısım ateşe atılarak yakılır.

Ulak otu ( Atkuyruğu, zemberek otu, kırk kilit otu, Boğumluca): İplik gibi yaprakları olan

bu otun toprak üstü kısmı kaynatılarak elde edilen suyu böbrek taşlarını düşürmekte idrar

zorluğunu gidermekte kullanıldığı gibi safra kesesi taşlarına karşıda yöre halkı

kullanmaktadır. Genellikle 1 lt suda 3 çorba kaşığı doğranmış sapları 10 dk kadar kaynatılarak

elde ettikleri su yemeklerden önce içiliyor. Kaynatıp suyu içilerek ağrılara karşı,

Üçgül: Arıcılıkta

Yabani armut (ahlat): Küçüğüne çörtük deniliyor ve gıda olarak kullanılıyor.

Yabani armut (ahlat, kavut):Meyveleri toplanıp kurutulur. Kurutulan meyveler dövülüp

kavrulduktan sonra doğrudan yenilerek ya da çay gibi demlenerek ishali kesmek için

kullanılır. Ahlat ekşisi yapılarak gıda olarak kullanılır.

Yabani zeytin: Taneleri ezilerek kırıklara ve bacakların ağrıyan kısmına sarılmak suretiyle

kırıkların iyileştirilmesinde ve bacak ağrılarını gidermekte,

Yandak Kökü (Kayışkıranotu) : Kaynatılarak elde edilen suyu aç karına içilerek kadınlarda

iltihap ve kısırlık tedavisinde

Zift yakısı: Zift eritilip bandaj şeklinde hazırlanmış tülbent yada mermer şahiye sürülüp

kırıklara sarılarak,

Yer kabağı: Kökü dövülüp un ve balla karıştırılarak yenilerek kısırlığa karşı kullanılıyor.

Zift+hamur: Kırık ve çıkıklarda,

Söğüt ve fındık dalları: sepet yapımı ve hasır dokumalarında kullanılır. Bunlar ezilip mal

dışkısı ile arıcılıkta bal verimini arttırmak için kovanların üstü sıvanır.

Fiğ: Kaynatılıp içildiğinde öksürüğü keser.

Kayışkıran otu: Kökleri rahime yerleştirilerek istenmeyen gebelikleri sonlandırmakta.

Ölümle sonuçlanan vakalar olmuş.

Kına: İçilerek istenmeyen gebelikleri sonlandırmakta.

Kabak çekirdeği: Aç karına yenildiğinde barsak kurtları ve solucanlarının düşürülmesinde,

Erik pestili: Kabızlığa karşı.

Ahlat (yabani armut): Olgun meyveleri ishale karşı yenilir. Kurutularak, kabak çekirdeği,

mısır ve buğday kavurgası ile karıştırılıp Kavut diye yenilir.

Kızamuk: Dokuma iplerine solmaz sarı ve kırmızı renk verir.

Palamut: Hayvanları besler ve güç verir.

Par yavşan: Suda kaynatılıp çay gibi içilmek suretiyle mide ve karın ağrısına karşı, şekeri

düşürmek ve iştah açmak için kullanılır.

Yabani akasya balı: Bu bal astımın tedavisi için, içi oyulan ayvanın içine konulur ve 3-5 gün

kadar bekletilip yenilir.

Yoşa toprağı (Kırmızı aşı boyası): Boya için kullanılır. Kırmızıdan bordoya kadar renk

verir. Davar ve koyunların sırtına sürülür. Toprakla kırmızı renkli bir balçık hazırlanır bu

balçık tülbentten süzülerek vücudun kızaran yerlerine sürülür. Suyu aynı maksatla içilir. Bu

toprağa kırmızı rengini veren “demir oksittir”.

4.1.3 Çalışmada tespit edilen bitkilerin yaygın olarak bilinen ve yöre halkının bu

bitkilere verdiği adlar, Latince adı, Familyaları, Familyaların Türkçe adları ile

literatürdeki kullanıldığı alanlar ve özellikleri ile yöre halkının kullanım şekli

Tablo 4 de geleneksel olarak faydalanıldığı tespit edilen bitkilerin yaygın olarak bilinen ve

yöre halkının bu bitkilere verdiği adlar, Latince adı, Familyaları, Familyaların Türkçe adları

ile literatürdeki kullanım alanları ve özellikleri ile yöre halkının kullanım şekli verilmiştir

(Cansaran ve ark. 2007, Elçi ve Erik 2006, Ketenoğlu ve Aydoğdu 1994, Güler 2004, Vural

ve ark 1998, Ortaç 2010, Önen ve ark 1999, Şimşek ve ark. 2001 ve 2002, Ezer ve ark 2004,

- 27 -

Kaya 2010, Baytop 1963-1983,Ceylan 1995, Sezik ve ark 2001-1992, Kurhan 1964 Zeybek

ve ark. 1994, Yıldırımlı 2004, Öztürk ve ark 1991, Tabata ve ark.1991).

Böylece literatürde yer alan kullanım alanları ve şekli ile araştırmanın yapıldığı köylerde

yaşayan halkın kullanım alanı ve şekli arasında varsa benzerliği veya farklılığı açıklıkla

görülebilmektedir.

Bu tablonun 5. Sütununda literatürde yer alan bilgiler ve benzeri amaçlarla yapılan geleneksel

faydalanmaya ilişkin bilgilerin toplandığı etnobotanik araştırmalarından da yararlanılmıştır

Tablo 4 ün 6. Sütunu incelendiğinde bazı bitki türlerinin 5. Sütunda yer alan tedavi edici

özelliklerinin halk tarafından bilinmediği ancak zivircik, kekre gibi bazı bitki türlerinin ise

literatürde tespit edemediğimiz farklı amaçlarla kullanıldığı görülmektedir. Tıbbi özellikler

bakımından halkın doktora söylemeye utandığı kısırlık, istenmeyen gebeliklerin

sonlandırılması, hemoroid gibi problemlerin çözümünü geleneksel bilgilerine dayanarak

bitkilerden ve doğadan aradığı görülmektedir. Yöre halkının hayvanlarının beslenmesi ve

hastalıkları için de çoğunlukla doğadan faydalandığı görülmüştür.

İl için büyük önem taşıyan tuz mağarasından elde edilen tuz da gıda katkısı olmak yanında

halkın yaşamında gerek tedavi edici (dahilen kullanılarak istenmeyen gebelikleri önleme ya

da bebek düşürmede) gerekse bazı inançlar doğrultusunda (tuz kurşunu olarak)

kullanılmaktadır. Bu ve benzeri bilgiler Tablo 4 de etraflıca bulunmaktadır. Tablo 5 de ise 29

ürün hayvansal, inorganik nitelikli olup tek yada karışım halinde tıbbi amaçlarla kullanıldığı

görülmektedir. Örneğin dayanılacak sıcaklığa gelen yağda pişirilmiş yumurtanın kafatası

çatlak ve kırıklarında kullanıldığı gibi çok bilinmeyen bilgi bu tabloda belirtilmiştir. Tablo 5

de ise organik ve inorganik ürünler ile karışımların kullanım şekilleri verilmiştir.

Tabloların sonunda ise araştırma sonuçlarına dayanan değerlendirme grafikleri yer almakta ve

araştırma sonuçlarını farklı boyutta yansıtmaktadır.

28

Tablo 4: Çalışmada tespit edilen bitkilerin adları, Latince adı, Familyaları, literatürdeki kullanıldığı alanlar ve özellikleri ile yöre halkının kullanım şekilleri

Table 4:

BİTKİNİN ADI

1

LATİNCE ADI

2

SYN

3

FAMİLYASI

4

TANITICI BİLGİ, özellikleri ve literatürde yer

alan bazı kullanım alanları

5

Çalışmanın yapıldığı yerlerdeki kullanım

şekli ve uyarılar

6

Ahlat

Yabani armut, Çakal

armudu, kavut- Küçüğüne

çörtük- deniliyor

Pyrus elaeagrifolia L. Rosaceae Gülgiller 3-10 m arasında boylanabilen kuraklığa ve hava

kirliliğine dayanıklı bir ağaççıktır. Nisan ayında

çiçeklenir. Yaprakları dar, gri-yeşil yoğun tüylü

ve tam kenarlıdır. Meyveler armuttan çok daha

küçük ve serttir (erik kadar 3-4 cm. çapında,

oldukça buruk lezzettedir). Ekim -Kasım

aylarında olgunlaşır. meyve eti sert ve

kumludur.

Gıda olarak faydalanılır. Kurutulan

meyveler dövülüp kavrulduktan sonra

doğrudan yenilir. Çay gibi demlenerek

ishali kesmek için kullanılır. Olgun

meyveleri ishale karşı yenilir. Ahlatlar

kurutulur, kabak çekirdeği, mısır ve

buğday kavurgası ile karıştırılıp Kavut

diye çerez gibi yenilir

Ahlat -Ökseotu- purç,

burç)

Halk arasında çekeni,

göbelek, gökçe gevele,

güvelek, gövelek adları ile

de bilinir.

Viscum album L. - Loranthaceae Ökseotugiller Bazı ağaçlar üzerinde asalak olarak yaşayan,

100’ü aşkın türü bulunan çalımsı bitkidir. Tıbbi

olarak faydalanılan adi ökseotu türü, Türkiye’de

pek çok ağaç türünün (köknar, söğüt, kavak,

meşe, ıhlamur, ahlat, kuşburnu ve bazı meyve

ağaçları) dalları üzerinde yetişir. Karaciğer

hastalıklarının tedavisinde kullanılır. Tanen,

urson, inosit, viskotoksin, sapotoksin ve glikozit

içerir. Tansiyon düşürücü, yatıştırıcıdır.

Meyveleri zehirli olduğu için dahilen

kullanılmamalıdır.

Yöre halkı bu ökseyi sadece hayvanların

beslenmesinde kullanmaktadır.

Alıç ( Ekşi muşmula,

yemişen)

Craetegus monogyna

L.

C.

oxyacanth

a L.)

Rosaceae Gülgiller 10 m. ye kadar boylanabilir. Nisan-Mayıs

aylarında kokulu ve pembemsi beyazımsı

çiçekler açan, orman ve yol kenarlarında

rastlanan, koyu sarı veya esmer kırmızı

meyveleri olan çalımsı ağaççıktır. Sinir sistemi

yatıştırıcısı, spazm çözücü, kalp atış sayısını

azaltıcı, tansiyon düzenleyici idrar söktürücüdür

(Baytop, 1984).

Yaprakları ve meyvesi) demlenerek

soğuk algınlığına karşı ve kalbi

kuvvetlendirmek için ve astım ile nefes

darlığına karşı, çekirdekleri barsakları

çalıştırmak için, Reçeli, marmelatı,

şerbeti, sirke ile hazırlanan turşusu gıda

olarak tüketiliyor. Şekere karşı

kullanılıyor

Akasya çiçekleri

Yabani akasya balı

Robinia pseudoacacia

L.

- Fabaceae

(Leguminosae)

Baklagiller 25 m. ye kadar boylanan kışın yapraklarını

döken bir ağaçtır. Robinin isimli alkoloit içerir.

ishal kesici ve safra arttırıcıdır. (Baytop, 1984).

Yöre halkı arıcılıkta faydalanır.Bu bal

astımın tedavisi için, içi oyulan ayvanın

içine konulur ve 3-5 gün bekletilip

yenilir.

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://kimyaca.com/wp-content/uploads/2014/12/mistletoe_p1210829.jpg&imgrefurl=http://kimyaca.com/karaciger-hastaliklarinin-tedavisi-icin-okse-otu/&h=1920&w=2560&tbnid=keMGPossVlxLrM:&docid=oY0lrKiuQUFszM&ei=IPhFVpb4EMacUZSotOAD&tbm=isch&ved=0CDgQMygJMAlqFQoTCJaI6qrSjckCFUZOFAodFBQNPA

https://www.google.com.tr/search?biw=1267&bih=518&tbm=isch&q=al%C4%B1%C3%A7+a%C4%9Fac%C4%B1&revid=531869908&sa=X&ved=0CBgQ1QJqFQoTCKXEjpXTjckCFcZXFAodI10Kaw

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://img.haberler.com/haber/306/kisin-habercisi-alic-tezgahlardaki-yerini-ald-5085306_o.jpg&imgrefurl=http://www.haberler.com/kisin-habercisi-alic-tezgahlardaki-yerini-aldi-5085306-haberi/&h=310&w=500&tbnid=S2YULxIzA_tPgM:&docid=OqCih9P1Q6oJeM&ei=__hFVuXICsavUaO6qdgG&tbm=isch&ved=0CFQQMygeMB5qFQoTCKXEjpXTjckCFcZXFAodI10Kaw

29

Ardıç kozalağı+iğne

yaprakları: Juniperus sp. - Cupressaceae 15 türü vardır. Herdem yeşil, 40-50 m. boylanan

çoğunlukla pürüzsüz kabuklu dalları yayılmış

veya yukarı doğru uzanır. piramidal veya

küresel tepelidirler. Kozalakları 2 yılda

olgunlaşır.

İğne yaprakları ve 2 yıllık kozalakları

kaynatılıp ılıtılan su ile banyo

yapıldığında vücut dezenfeksiyonunda-

temizlenmesinde yararlanılır.

Berberis

Kadı tuzluğu, Adi

kadıntuzluğu, kızamık

ağacı, Amberparis, Diken

üzümü, Karamuk, Sarıçalı,

Çobantuzluğu, Ekşimen,

Garamık, Zibike, Çoban

ekmeği, Tavşan ekmeği

Berberis integgerima

Berberis vulgaris,

Berberis craetegina

Berberidaceae Kadıntuzluğu-

giller

2-2,5 m. ye kadar boylanabilen ve kışın

yapraklarını döken bir çalıdır. Sonbahar

aylarında yaprakları çeşitli renkler aldığı için

peyzaj değeri de vardır. Küçük demetler

halindeki çiçekleri sarı, sarımsı turuncu ya da

kırmızı renktedir. Yaprakları ve meyvesi

ekşimsi, kökü acıdır. Berberin- oksiberberin,

vitamin, mineral şeker ve reçineli maddeler

içerir. Gövde kabukları ve meyveleri kullanılır.

Kusmayı önler, sindirim sistemi problemlerini giderir,

öksürüğü keser, diş çürümelerini ve ağız içi yaralarını

iyileştirir. Siyatik, romatizma ve eklem ağrılarını

tedavi eder. Siroza bağlı ödemlere karşı etkilidir.

Genel olarak vücudu güçlendirici, damar daraltıcıdır.

Kökleri kaynatılarak doğrudan dokuma

iplerine solmaz sarı ve kırmızı renk verir.

Bu renkler parlak olup dokumalara

sağlamlık vermek için kullanılıyor.

Halk tedavi amacıyla karaciğer

güçsüzlükleri, safra kesesi problemleri

ve ateş düşürücü olarak kullanmıştır. Hamileler için zararlı etkileri vardır.

Böğürtlen Rubus caessius L. - Rosaceae Gülgiller Çalı görünümünde beyaz çiçekleri olan çok

yıllık çalı formunda bir bitkidir. Yaprakları

organik asitler ve şekerler taşır. Çay gibi

demlenerek şeker düşürücü, ishal kesici ve

kuvvet verici olarak kullanılmaktadır.

Şerbeti gıda ve vitamin kaynağı olarak

kullanılıyor. Taze meyveleri reçel, şurup

ve marmelat şeklinde gıda olarak

değerlendirilmektedir.

Çakırdikeni (sarı çiç.)

(abdesbozan,Geren dikeni,

deve çökerten)

Sarcopoterium

spinosum (L.) Spach

Poterium

spinosum

L.

Rosaceae Gülgiller Toprak üstü kısmı ve kökleri kullanılır. Saponin

vardır. Bal kalitesini arttırır. Şeker ve ateşi

düşürür, Çıbanları olgunlaştırır.

Bal verimi ve kalitesini arttırır.

Ceviz

Juglans regia L. - Juglandaceae Cevizgiller 30 m. ye kadar boylanan kışın yapraklarını

döken bir türdür. Tedavi amacıyla kullanılacak

yapraklar Haziran- Temmuz aylarında toplanır.

Tanen, acı maddeler ve “juglan” adlı boyar

madde içerir. İştah acıcı, ishal kesici, kan

şekerini düşürücü ve kuvvet vericidir.

Kabuğu: Dokuma iplerini siyaha veya

kahverengine boyamda, taze cevizin

kabuğu ezilip kına gibi saç boyası olarak

ve baş ağrısına karşı. Yeşil kabukları 1-2

kg kadar hazırlanarak bir torba içine

konulup, 10 gün bekletilip, bir bulamaç

meydana geliyor. Bu bulamaç 3-6 aylık

büyük ve küçükbaş hayvanlardaki

mantar hastalığının tedavisinde

Yaprakları: fiğ bitlenmesin diye

https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Zuurbes_R0021691.JPG

https://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0CAcQjRxqFQoTCJndq9KozsgCFajAcgodnN4OeA&url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Berberis_vulgaris_'Atropurpurea'_003.JPG&bvm=bv.105454873,d.bGg&psig=AFQjCNHOyf8UdWlavKnKKF5XyC-v98elAg&ust=1445336602864769

30

balyalara birkaç yaprak bütün olarak

bırakılır. İpleri koyu yeşile boyanmada,

Meyveleri (İç ceviz): Gıda amaçlı

kullanılır

Çam ve çıra odunu

Çam odunundan elde

edilen katran

Çam sakızı (Yağrı,

yağırı)

Pinus nigra Arn.

pallasiana

var.pallasiana Lamb.

Ve pinus sp.

Pinaceae Çamgiller 40 50 m. ye kadar boy kapan çatlaklı koyu renk

kabuğu olan, diğer çam türlerine göre daha koyu

yeşil iğne yaprakları olan türdür. Soymuğu,

reçinesi, katranı çeşitli şekillerde

kullanılmaktadır. Çıra ise çam odunu

parçalarıdır.

Açmamış Çam kozalağı: Astıma karşı

2-3 kozalak suda kaynatılıp, balla

karıştırılıp içilir.

Çam reçinesi: Siğillere sürülerek,

düşürülmesi sağlanıyor ve kolafan kısmı

kesiklere sürülerek yaraların çabuk

kapanması sağlanıyor.

Çam tozu (poleni): Bronşite karşı

kaynatılıp içiliyor.

Soymuğu: Kuvvet verici / güçlendirici

olarak emilerek faydalanılmaktadır.

Çıra odunu: Tutuşturucu olarak, çeyiz

sandıkları ve dolapların içine güve

girmesini önlemek için konuluyor.

Çam odunu katranı: Leblebi tozu ile

karıştırılıp leblebi büyüklüğünde

yuvarlanarak yutulmak suretiyle kısırlığa

karşı kullanılır. Katran ılık hale getirilip

tereyağı ile karıştırılıp büyük ve

küçükbaş hayvanların yaralarının

tedavisi ve keneleri düşürmek için

kullanılıyor.

Çam sakızı yağrı: Yaraların tedavisinde

yara yüzeyinin kuruyarak çatlamasını

önlemek ve yaranın yumuşak kalmasını

sağlamak için kullanılır. Demlenip

içilerek ishali kesmekte faydalanılır. İltihaplı yarayı patlatır. Olduğu gibi

yutularak mide ağrılarına karşı kullanılır.

Karaçam reçinesi: Hayvanlardaki

yaraları tedavi eder. Bu reçine balla

karıştırılıp nefes darlığı ve balgam

söktürücü olarak ve iştah arttırıcı olarak

kullanılır.

31

Çiçekli yoncalar

Trifolium sp. - Fabaceae

(Leguminosae)

Baklagiller 1-2 yıllık çok yıllık genellikle 3 yapraklıdır. 20

ila 50 cm boyunda dikine büyüyen bir yıllık

bitkidir. Tabanı dalsız veya üst kısmı tek

dallıdır. Uzun saplı yapraklar üzeri tüylü üç

yaprakçığa ayrılır (wikipedia.org).

Arıcılık için faydalı

Dağ eriği (Çakal eriği,

yabani erik)

Prunus spinosa L. - Rosaceae Gülgiller 10 m. ye kadar boylanabilir. Seyrek dikenli

beyaz çiçekli, çok ekşi, sert, iri çekirdekli bir

türdür. Nitrilglikozit, flavonglikozit, acı, selüloz,

pektin organik asitler taşır.Çakal Eriğinin

çiçekleri kurutularak hazırlanan çay vücuttaki

zararlı maddelerin atılmasını sağlayarak kanı

temizler.

o Bağırsakta oluşan solucanların düşürür ve idrar

söktürücdür. Romatizma ve gut ağrılarını azaltır.

Ağız ve boğaz yolunda meydana gelen

iltihaplanmaları söker. Solunum yolu

hastalıklarına da iyi gelir. Meyveleri vücut

direncini arttırır. İshal ve kabızlığı giderir

o ( Baytop 1984).

Gıda olarak ve şekeri düşürmek için

kaynatılarak elde edilen suyu

kullanılıyor. Şerbet ya da şurup halinde

kabızlığı gidermekte yararlanılır.

Ebegömeci, ebegümeci

Malva sylvestris L - Malvacae Ebegümecigiller En fazla 30 cm ye kadar boylanan bitki

kalsiyum, demir, magnezyum, fosfor, potasyum,

selenyum ve sodyum içerdiği belirlenmiştir.

Özellikle sodyum açısından oldukça zengin

sayılır. Cilt ve saç sağlığının korunması için

yaygın olarak kullanılmaktadır. Gastrit ve

barsak hastalıkları ve kabızlığı önler. Göğüs

yumuşatır, balgam söktürür, öksürüğe iyi gelir.

Ateşi düşürür, tansiyon ve kolesterolü dengeler.

Günlük doz çok önemlidir.

Çayı çocuklarda işemeyi keser Kadınlar

iltihaba karşı haşlanıp hazırlanan

lapasına oturur veya bu lapa kullanıcının

dayanacağı sıcaklıkta yatarken vajinaya

konularak idrar yolu ve yumurtalık

iltihabına, kaynatılıp suyu içilerek ve

buharına oturularak mayasıla karşı

kullanılır. Sütteki lapası bacaklara sarılır,

ödem şişlik ve tutulmalar ile basura karşı

kullanılır. Çorbası ve ıspanak gibi

yemeği yapılır. Ekmek ve hamur işleri

yapımında kullanılıyor.

Efelek, labada, ilibada,

develik

Rumex patienta L.

- Polygonaceae Karabuğdaygiller Dere kenarlarında ve aşırı rutubetli çayırlarda

yetişen 50 cm kadar boylanan ve kuzukulağının

(labadanın daha ekşisi) yakın akrabası olan bu

bitki; şekerler,Fe ve P mineralleri ve reçine ile

C vitaminince zengindir. İshali keser, mesanede

meydana gelen tıkanıklıkları giderir ve kanı

temizler. Egzema tedavisinde kullanılır.

Gıda kaynağı olarak dolması, çorbası ve

çeşitli şekillerde yemeği, salatası, hamur

işleri yapılıyor. Tohumları çay gibi

kaynatılıp içilerek emzikli kadınlarda

sütü ve genel olarak iştah arttır Kaşıntıyı

keser. Lapası romatizma ağrılarına iyi

gelir. Şekeri düşürmek ve kansere karşı

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.bitkicayitarifleri.com/wp-content/uploads/2015/01/Ebegumeci.jpg&imgrefurl=http://www.bitkicayitarifleri.com/ebegumeci-isirgan-kuru/&h=300&w=400&tbnid=_zFEmOT2MjVsaM:&docid=_128_D0xRxo4iM&ei=mbY4VtW_LomAzAPs36-4Bg&tbm=isch&ved=0CDsQMygNMA1qFQoTCJXwjoKu9MgCFQkAcwod7O8LZw





32

toprak üstü kısmı kaynatılıp içiliyor.

Gelincik

(Taç yaprak. turuncu)

(Aşotu)

Papaver rhoeas Papaveraceae Gelincikgiller Kırmızı renkte çiçekler açan, beyaz sütlü, otsu

bir bitkidir. Aş Otu olarak da bilinir. Müsilaj,

şekerler, alkaloidler ve zamk içerir. Yaz

aylarında toplanıp, gölgede temiz bir kağıt

üzerine serilerek kurutulur. İçeriğinde rheadine

vardır. Kokusu hoş değil tadı da acıdır.

Yeni bebek doğduğunda çiçekleri balla

karıştırılıp vücuduna sürülüyor,

yatıştırıcı ve güzel tene sahip olması için.

Geven (Çekme,Ak geven,

Püs geveni, zamk geveni)

Astragalus gummifer L.

ve

Astragalus micropteris

L.

- Fabaceae

(Leguminosae)

Bakla giller

Çok yıllık otsu, dikenli sarı, beyaz, pembe çiçek

açar 5 - 100 cm arasında boylanır. 200 - 2700 m

lerde yetişen, erozyonu önleyen bitkilerdendir.

Dal ve gövdelerine açılan yaralardan “kitre”

elde edilir. ebru yapımında kullanılan denilen

ve ilaç yapımında da kullanılan zamk çıkarılır.

Soğuk algınlığı, grip, astım enfeksiyonlar,

kronik yorgunluk, kalp ve böbrek hastalıkları ve

mide ülserine iyi gelir. Allerji ve yaraları geçirir.

Karaciğerde hücre hasarına karşı koruma

sağlayabildiği, akciğer kanserinde tümör

büyümesini durdurduğunu işaret eden yayınlar

vardır (http://www.saglikaktuel.com).

Geven çiçekleri: Arıcılıkta, tütsüsü,

hayvancılıkta hayvanlara güç verici

olarak kullanılır ve iyi bir besin

kaynağıdır.

yağı: Ayak ve topuklardaki çatlak ve

yaralara karşı ve Büyük ve küçük baş

hayvanlarda göz iltihabı ile

çapaklanmaya, insanlarda nefes darlığına

karşı kullanılıyor.

Göknar kozalağı

Abies nordmannisna

(Stev.) Spach.

- Pinaceae Çamgiller Kozalakları yukarıya doğru ve iğne yapraklıdır.

Kuvvetli ve kazık köktür. Köknar sakızı

çıbanların iltihabını olgunlaştırır. Yara ve

çıbanlara mikrop öldürücü özelliğinden yakı ya

da merhem olarak uygulanır.

Taze iğne yapraklarıyla, yeşil kozalakları,

şekerle şurup kıvamına kadar kaynatılıp içilirse

solunum yolu rahatsızlıklarına iyi gelir. Balgam

söktürücü ve ishal kesicidir. Kozalakların

üzerindeki sakızı antiseptik ve yara iyi edicidir

(Battop,1984,Yaltırık&Akkemik2011).

Kozalakları kaynatılıp ılıtılarak yanıklara

sürülür. Suyu soğuk algınlıklarında nefes

açıcı olarak kullanılıyor.

Isırgan Urtica dioica L. - Urticaceae Isırgangiller Çok yıllık otsu bir bitkidir. 1 m ye kadar Taze dalları doğrudan romatizmalı

https://www.google.com.tr/search?biw=1280&bih=620&tbm=isch&q=geven+bitkisi+nedir&revid=1940959869&sa=X&ved=0CBwQ1QJqFQoTCM-EmNir9MgCFenxcgodlmAClg

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=https://yazikisayer.files.wordpress.com/2012/11/1-082-kc3b6y-vadi-082.jpg&imgrefurl=https://yazikisayer.wordpress.com/2012/11/09/koyun-bitkileri-zenginlikleri-geven-astragalus-2/&h=1200&w=1800&tbnid=2Eeet2E65-LBKM:&docid=zSVJ4dBJkSXEqM&ei=KLQ4Vs_QOunjywOWwYmwCQ&tbm=isch&ved=0CD8QMygQMBBqFQoTCM-EmNir9MgCFenxcgodlmAClg

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Rumex-obtusifolius-foliage.JPG/260px-Rumex-obtusifolius-foliage.JPG&imgrefurl=http://www.sifaliyiz.biz/?p=685&h=163&w=260&tbnid=slP2-X2okMuoyM:&docid=VIHZT2PthWpqSM&ei=G_pFVqujKseVUZrKmNAF&tbm=isch&ved=0CCoQMygRMBFqFQoTCOuc5JzUjckCFcdKFAodGiUGWg

33

(Dızlağan)

boylanır. Duvar kenarları, viranelikler ve bol

rutubetli yerlerde bol bulunur. Koyu yeşil

yaprakların kenarları belirgin dişlidir.

Mikroskopla yaprakların üzerinde enjeksiyonda

kullanılan ampullere benzer içi tıbbi etkisini

sağlayan maddelerle dolu dikenli yapıdaki

oluşumlar vardır. Bitkide K tuzları, formik asit

gibi organik asitler, histamin ve C vitamini

bulunur. Tohumları adet söktürücü, afrodizyak,

idrar arttırıcı, anti kanserojen vb. etkilere

sahiptir.

bölgeye hafif hafif vurulup bu bölge

dalanarak ve lapası romatizmalı bölgeye

sarılarak romatizmaya karşı kullanılıyor.

Gıda kaynağı (yemeği, salatası, hamur

işleri), toprak üstü kısmı kaynatılıp,

içilerek şekeri düşürmek için kullanılır.

Romatizma ve benzeri ağrılar için ısırgan

toplanır ve toplanan ısırganlar taze taze

bir yatağa seriliyor. Ağrıları olan hasta

bu yatakta 1-1,5 saat kadar yatıtıyor.

İğde

Elaeagnus

angustifolia L.

Elaeagnaceae İğdegiller Çit bitkisi olarak da kullanılır. Böbrek

hastalıklarına karşı kullanılabilir. Meyveleri

zeytin büyüklüğünde ve sarımsı renktedir. İshali

keser ve ağız paslarını giderir. Yaprak ve

çiçekleri çay gibi demlenerek ateş düşürücü ve

idrar söktürücüdür. Meyvelerde B;E,C

vitaminleri, malik asit, organik asitler falavon

glikpozitleri bulunur.

İğdenin meyveleri çerez olarak

tüketiliyor. Yapraklı dalları kapı

üstlerine nazarı engellemek için asılıyor.

Kamış

Süpürge çalısı

Phragmites australis,

(Cav.) Trin.

P.commu

ni-s

Trin.,

Poaceae

Arundinoideae

(alt familyası)

Buğdaygiller Sulak yerlerde; göl ya da nehir kenarında

yetişen uzunca ve içi boş, çok yıllık bir bitkidir.

olta yapılır, hasır ve sepet örülür. hasır yapılır.

Budanan ve kurutulan kamışlar bir boya

getirilerek hasır kilim, sepet minder ya da süs

eşyası haline getirilir. Nefesli müzik aletleri

yapılır. Rizomları karbonhidratça zengindir.

Meyan köküyle karıştırılarak idrar arttırıcı,

terletici ve kan temizleyici etkilerinden

faydalanılır. Gövde ve yapraklarından kağıt

endüstrisinde de faydalanılır.

Kamış (Şabanözü- kamış köyü): Uzun

göl civarından elde edilen kamışlar tavan

vb süslemelerinde, Çeşitli amaçlarla

kullanmak üzere hasır örülmüş ancak son

yıllarda bu faaliyetler durmuştur.

https://tr.wikipedia.org/wiki/Has%C4%B1r

https://tr.wikipedia.org/wiki/Sepet

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.sekerihracati.com/wp-content/uploads/2013/04/%C5%9Feker-kam%C4%B1%C5%9F%C4%B11-200x130.jpg&imgrefurl=http://www.sekerihracati.com/&h=130&w=200&tbnid=8dfXoBKehSywxM:&docid=XAzGUSBp-LpDjM&ei=AftFVsijC4OOU8mLsAg&tbm=isch&ved=0CDsQMygNMA1qFQoTCIiom4rVjckCFQPHFAodyQUMAQ

34

Kantaron

Kılıç otu, Mayasıl otu

Koyunkıran, yaraotu,

binbirdelikotu

Hypericum

perforatum L.

Clusiaceae

(Guttiferae)

Binbirdelikotugil

ler

1 m. ye kadar boylanabilensarı renkli çiçekleri

olan bir bitkidir. Mayıs-Ağustos da çiçeklenir.

2500 m. rakıma kadar yayılış gösterir. Yapısında

tanen, flavon türevleri, hypercin bulunur. Bu

madde koyun, sığır atlardan beyaz renkte olanlar

tarafından yenirse ökümle sonuçlanan vakalar

görülür. Yaprakları ışığa tutulup bakılarsa yağ

guddeleri parlak noktacıklar halinde delik

varmış gibi görülür. Anti depresan, yatıştırıcı,

antiviral, antibakteriyal, ateş düşürücü, deri

hastalıklarının tedavisi, zeytin yağında 1 ay

kadar karanlıkta bekletilerek elde edilen kırmızı

renki yağı yanık ve yaraların tedavisinde

kullanılmaktadır. Dahilen ishal kesici, kurt

düşürücü ( Baytop, 1984, Acartürk (1990, Tarım ve köy işl. Bk. 2008)

Toprak üstü kısmı zeytinyağında

karanlıkta 1 ay kadar bekletilerek elde

edilen yağ yaraların ve yanıkların

iyileştirilmesinde

Karaağaç

Mısmıl

Ulmus sp.

Ulmaceae Karaağaçgiller En çok 30-40 m’ye kadar boylanabilirler. Kısa

saplı, kenarları çift dişli, küçük yaprakları

vardır. Kışın yapraklarını döken bir türdür. Çok

sayıdaki morumsu kahverengi küçük çiçeklerini

ilkbahar mevsiminde açar. Yaprak ve çiçekleri

kullanılır. Gövde ve dal kabukları tanence

zengindir. Önceleri yumuşatıcı olarak çok

kullanılmıştır. Deri kızarıklıklarına, ülsere karşı

ve ishal kesici olarak kullanılır.

Kök kabuğu soyulup iyice dövülür, sütte

kaynatılıp hazırlanan lapası bacak ve

dizlere sürülüp bağlanarak diz ağrısı ve

romatizmaya karşı kullanılıyor.

Karaağaç kökü: Karaağaç soymuğu

ezilip hamurla karıştırılıp hayvanlarda

kırıklara sarılır, aynı uygulama

insanlardaki kırıklara da yapılıyor.

Kara sakız (zift)

Kara çam sakızı, Katran

Pix. Al. terr Pinaceae Çamgiller Kara çamın gövdesine çizilen yaralardan edilen

zamkının sakızının donmuş halidir. Kendine has

kokusu, parlak görünüşü vardır. Donmuş (

katılaşmış hali) çabuk kırılır ve çam kokusu

verir. Piyasadaki zift de, karasakız olarak satılır.

Ancak bunun kokusu petrol gibi, yumuşak ve

mattır. İkisini birbirinden ayırmak gerekir. Bel,

Boyun ve dizlerde ağrılar ve fıtık ağrılarını

%80-%90 giderdiği literatürde yer almaktadır.

Karasakız yakısında kullanılan karasakiz %100

çamdan elde edilir. (acarkatrancilik. com). Yakı

kendini bırakıncaya kadar uygulandığı yerde

bırakılır..

Mermerşahi olarak bilinen kumaşa

sürülüp diz ve ağrıyan yere sarılır. Sakız,

kendisini bırakana kadar sarılı olarak

kalır.

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.artesanum.com/upload/postal/3/5/1/aceite_hiperico_puro_100_eco-474630.jpg&imgrefurl=http://www.artesanum.com/artesania-aceite_hiperico_puro_100_ecologico_biologico-218775.html&h=309&w=550&tbnid=EjDIxnt85ldG3M:&docid=qiZjxUslFO-XKM&ei=YLw4VpvqBMm6sQGirpz4BQ&tbm=isch&ved=0CFoQMyg5MDlqFQoTCJuahMOz9MgCFUldLAodIhcHXw

https://tr.wikipedia.org/wiki/Karaa%C4%9Fa%C3%A7giller

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9d/Hypericum_perforatum-IMG_4353.jpg&imgrefurl=https://it.wikipedia.org/wiki/Specie_di_Hypericum&h=3456&w=4608&tbnid=ZI91zBxIE04fRM:&docid=2n8yLrrmiPjbTM&ei=YLw4VpvqBMm6sQGirpz4BQ&tbm=isch&ved=0CGIQMyhBMEFqFQoTCJuahMOz9MgCFUldLAodIhcHXw

35

Kayışkıran otu

Yandak

Ononis spinosa L. Fabaceae

(Leguminosae)

Baklagiller Haziran-Ağustos ayları arasında pembe çiçekler

açar gövdesi odunsu yapıda ve yaprakları

dikenlimsidir. Bahar aylarında topraktan

çokarılan kökleri kullanılır. Köklerde ononin,

spinosin içerir. Genellikle cilt hastalıkları ve

romatizmaya karşı kullanılır. Dahilen mikrop

öldürücü- antiseptiktir.

Çalışma alanında halk romatizma ve diz

ağrılarına karşı kullanmıştır. Kadınlar

bitkinin köklerini rahime yerleştirerek

düşük yapmaktadır. Bitki zehirli

olmadığı halde rahim duvarı yırtılması

sonucunda ölümle sonuçlanan vakalar

görülmüştür.

Kekre, acımık Acroptilon picris L.

(DC)

Centaure

a repens

Pall

Asteraceae

(Compositae)

Papatyagiller

Ayrık otu gibi yayılıcı olup açık alanlarda,

orman ve tarla kenarlarında bulunur. Zararlı ve

mücadelesi güç bir ottur (KURHAN) 1964.

Yabani ayrık olarak da bilinir.)

(Çok acıdır), taze kökleri rahime

konulduğunda istenmeyen gebelikler

sonlandırılır. Çok tehlikeli olup ölümle

sonuçlanan vakalar görülmüştür

(zehirlenme ve/ veya rahim duvarı

yırtılmaları sebebiyle).

Kekik

Boyakekiği

Thymus sp. Lamiaceae Ballıbabagiller Daha çok baharat olarak kullanılan kekiğin

kurutularak öğütülmüş çiçekleri ve yaprakları

sarı renk boyamalar için çeşitli haslıkta boyar

maddeler içerir. Toroslardaki köylerde yün

boyanır.

kekik yaprakları' ndan bej ve gri, haki

rende yün ve dokuma boyası elde

ediyorlar. Baharat olarak kullanılıyor.

Çay gibi demleyerek sindirim sistemi

hastalıklarına karşı kullanıyorlar.

Kızılcık

Cornus mas L. Cornaceae Kızılcıkgiller 5 m. kadar boylanbilen sarı çiçekli bir ağaçtır.

Kuzey ve İç Anadolu geçiş zonunda yetişir.

Meyvelerinde organik asitler, müsilaj ve

şekerler bulunur. (Baytop, 1984). Doğal ishal

kesicilerdendir. Dal ve kabuklarının suyu

içilerek kurt düşürücü olarak kullanılmaktadır.

Şerbeti, çayı, ekşisi ve marmeladı gıda

olarak kullanılır. Şekeri düşürmek için

kullanılır.

Kısamahmut ( Tüylü)

Ana-baba kekiği,

bodur otu,

bodur Mahmut otu,

par yavşanı,

mayasıl otu

Teucrium polium

google

Lamiaceae Ballıbabagiller 40 cm. ye kadar boylanan bitkinin üzere beyaz

renkli tüylerle kaplanmıştır. Beyaz- gri renkli

görünümü vardır. Gövde dört köşeli, yapraklar

çoğu zaman basit, bazen parçalı olup kenarları

uç kısma doğru içe doğru kıvrık ve dişli

kenarlıdır. Çok yıllıktır. Beyaz renkteki çiçekleri

oval şekilde olup Anadolu’da yaygın olarak

yetişir. Tansiyon ve ateş düşürücü, şekeri

dengeleyici, ishal kesici, barsak gazlarını

giderici, mide, bağırsak, karaciğer ve deri

hastalıklarına karşı kullanılmaktadır. Antibakteriyaldir ve egzamaya karşı etkilidir.

İdrar arttırıcı, kuvvet verici, terletici, adet

söktürücü, yara iyi edicidir. (Baytop, 1984)

Halk bu bitkiyi mayasıl, hemoroit, tırnak

mantarına karşı kullanmaktadır. Ateş ve

şekeri düşürücü olarak faydalanıldığı

gibi egzama, bazı deri hastalıklarını da

tedavi etmektedir. Mide ve barsaklardaki

gaz ve ağrıları tedavi ettikleri de

öğrenilmiştir.

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.nwcb.wa.gov/admin/WeedImages/Russianknapweed3.jpg&imgrefurl=http://www.nwcb.wa.gov/detail.asp?weed=2&h=460&w=600&tbnid=s8hjlNomwMDLuM:&zoom=1&docid=4dim55bBYcCxPM&ei=PjamVZPEF4ubsgG2mrHIDA&tbm=isch&ved=0CEkQMygoMChqFQoTCJPbxYn33MYCFYuNLAodNk0MyQ

https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Ononis_spinosa06.jpg

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0CAcQjRxqFQoTCPL0gPL23MYCFYYVLAodKooKyg&url=http://www.vanherbaryum.yyu.edu.tr/flora/famgenustur/ast/acr/index.htm&ei=DTamVbK6AYarsAGqlKrQDA&bvm=bv.97653015,d.bGg&psig=AFQjCNE6hseCXhde4iBhUksunEhJV41LbQ&ust=1437042551615080

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.bitkikurdu.com/wp-content/uploads/2015/03/K%C4%B1z%C4%B1lc%C4%B1k-Meyvesi-Neye-%C4%B0yi-Gelir.jpg&imgrefurl=http://www.bitkikurdu.com/sabah-bulantisini-onleyen-dogal-cozumler.html/kizilcik-meyvesi-neye-iyi-gelir&h=1385&w=2000&tbnid=83VTNgwOeODVrM:&docid=dRB9m9OtwRobPM&ei=nL84VqqdKMOZsAH90b3gBg&tbm=isch&ved=0CDkQMygLMAtqFQoTCKrbkM629MgCFcMMLAod_WgPbA

https://tr.wikipedia.org/wiki/Ball%C4%B1babagiller


http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0CAcQjRxqFQoTCJebn5rBv8gCFYgPLAodWAACiw&url=http://floracatalana.es/T/teucrium polium&psig=AFQjCNGqcWhaioI6XAKRC8Oikn6ewFH2Dg&ust=1444827792799340

36

Korunga

Onobrychis sativa

Lam.

Fabaceae

(Leguminosae)

Baklagiller Verimsiz, kıraç topraklarda yetişen, pembe

renkli çiçekleri olan çok yıllık bir yem bitkisidir.

Hayvanlarda şişkinlik yapmaz. Korunga otu,

nitrojensiz öz maddeler, ham yağ ve ham

proteince yüksek, ham selüloz ve kül

bakımından düşüktür (http://www.agri.ankara.edu.tr/).

Arıcılık için faydalı olup çok iyi bir bal

özü kaynağıdır.

Kök boya, boya pürçü,

boyacı kökü, yumurta

boyası, boya çili, yumurta

çili

Rubia tinctorum L.

- Rubiaceae Kökboyası-

Giller

Toprak altı sürgünleri, sürgünlerdeki boyar

madde oranları hazırlanan boya banyosunun

sıcaklığına, bitkinin cinsine, yaşına göre değişir.

Alizarin, purpurin, pseupurpurin, rubiadin ve

munjistin gibi boyar maddeler (KAYABAŞI,

DELLAL 2004) vardır. 20 antrakinon türevi

vardır. Bunlar dokumacılık, kozmetik, besin ve

ilaç endüstrisinde de boyar madde olarak

kullanılmaktadır (DELİ 2004).

Yumurtalar ve dokuma iplerini sarı

renge ve bu tonlara boyamakta

kullanılıyor. Günümüzde dokuma ipi ve

dokuma boyayan kimse kalmamıştır.

Köpek üzümü

İt üzümü, Tilki üzümü

Solanum nigrum L. Solanaceae Patlıcangiller 25-30 cm yüksekliğinde, tek yıllık beyaz çiçekli

otsu bir bitkidir. Meyveleri bezelye tanesi

büyüklüğünde olup yol kenarları, boş tarlalar ve

dsu kenarlarında yetişir. Halk zehirli olarak

bilsede tehlike yaratacak kadar zehirli değildir.

Yapısında tanen, saponin ve gliko-alkoloitler

vardır. Haricen ve dahilen ağrı kesici olarak

kullanılır (Baytop, 1984)

Sonbaharda toplanan kökleri öğütülüp

balla karıştırılıyor günde 1 kere 1 tatlı

kaşığı yenilerek basur tedavi ediliyor.

Kenger sakızı

Kök Sakızı

Cort sakızı

Gundelia tournefortii

L. Asteraceae

(Compositae)

Papatyagiller Bitki tamamen kuruduktan sonra etrafındaki kök

açığa çıkarılıp boyun kısmı çizilip çıkan süt

görünümündeki sakız 1 gün sonra koyulaşır ve

toplanır. Yıkanıp yuvarlanarak kullanılıncaya

kadar su içinde muhafaza edilir. Sakızı, diş

etlerini kuvvetlendirici, iştah açıcıdır. Bahardaki

genç sürgünleri sebze gibi gıda olarak yenir.

Kuru meyveleri dövülüp elenir ve kahve olarak

içilir.( Baytop, 1984).

Ferahlatıcı olarak çiğneniyor, filizlerini

gıda olarak kullanılıyor.

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0CAcQjRxqFQoTCLSrrMGIxMgCFQtZGgod5O0Abg&url=http://www.wikiwand.com/en/Rubia&psig=AFQjCNH8brIq0RkRclmEt_zt7gTEbePu2g&ust=1444984401558971

37

Kırkulak otu,

Atkuyruğu, Ulak otu,

zenberek otu, kırk kilit

otu, boğumluca ot, Ulama

otu, ulak otu

Equisetum arvense L.

- Equisetaceae Atkuyruğu-

giller

Sulak yerler, dere ve bataklık kıyılarında, 1450

m.ye kadar yetişen, çok yıllık, çiçeksiz, 1 m.

kadar boylanabilen, gövdesi silindir biçiminde,

boğumlu, boş, koyu yeşil, yaprakları pul gibi

ve sivri uçlu olan bir bitkidir. Kullanılan bölümü

sapları olup Mayıs - Eylül ayları arasında

toplanır. Yüksek dozlarda zehirleyici etileri

vardır. %5 kadar ekvizetonin saponini, nikotin

ve ekvizetin alkaloidi, bazı flavonoitler, vit C,

provitamin A, silisyum asidi, albümin, yağlı ve

acı maddeler, reçine, silikatlar içerir. İdrar

söktürücü, kan dindiricidir. İçerdiği silisyum

asidi ve türevleri vereme, kan tükürme, rahim

kanaması, idrar yolları iltihabı, böbrek ve safra

kesesi taşlarına karşı kullanılır. Siyatik,

romatizma ve eklem ağrılarını dindirir

(angelfire. com). Halk Arasında genellikle kan

işeme, su toplama, nikris, siyatik, romatizma,

mide ağrıları, yüksek tansiyon, damar sertliği,

akciğer kanaması, basur, kan kusmada kullanılır.

Güç iyileşen yaralarda lapa, beyaz akıntıda

yıkama, boğaz ağrılarına karşı gargara olarak

kullanılır. Veteriner hekimlikte hayvanlarda

görülen yara ve ülserlerde toz halinde ve düşük

dozlarda kullanılır ( www.google.com).

İdrar söktürücü, böbrek taşı ve

kumlarının düşürülmesinde ve yaraların

tedavisinde

Suyu eklem ağrıları ve romatizma

hastalıklarına karşı, kan işeme, böbrek

taşı düşürmede kullanıldığı gibi idrar

arttırıcı olarak da kullanılıyor.

Sapların çok kısa süre haşlanıp kaynar

suda bekletilmesi ile elde edilen

suyundan eklem ve romatizma ağrılarına

karşı yararlanılıyor. Kan işeme, böbrek

taşı düşürmekte kullanıldığı gibi idrar

arttırıcı olarak da kullanılıyor.

UYARI:Yüksek dozlarda zehir etkisi

göstermektedir. Bitkinin genç

sürgünlerini yiyen hayvanlarda

zehirlenme sonucu kan işeme meydana

gelir. Bu zehirlenmeye karşı sığır ve atlar

daha duyarlıdır (Baytop, 1984)

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.vanherbaryum.yyu.edu.tr/flora/famgenustur/equisetaceae/equicetum/eramosissimum/images/Equisetum ramosissimum DESF_jpg.jpg&imgrefurl=http://www.vanherbaryum.yyu.edu.tr/flora/famgenustur/equisetaceae/equicetum/eramosissimum/pages/Equisetum ramosissimum DESF_jpg.htm&h=2700&w=1905&tbnid=DCGOOfsuyouyvM:&zoom=1&docid=by2yRCLaxV077M&ei=JxmmVdq9IsOfsAGM5LbIDA&tbm=isch&ved=0CIYBEDMoYjBiahUKEwia7c-q29zGAhXDDywKHQyyDck

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.plantsystematics.org/users/robbin/7_7_03/upload20/Equisetum_giganteumC_CR4.JPG&imgrefurl=http://www.plantsystematics.org/imgs/robbin/na/Equisetaceae_Equisetum_giganteum_4350.html&h=1536&w=2048&tbnid=nGGfsWX8LFZLeM:&zoom=1&docid=F0KCXdMog1rEbM&ei=XRmmVYWlNMussAGpxp3QDA&tbm=isch&ved=0CCgQMyglMCU4ZGoVChMIxcfBxNvcxgIVSxYsCh0pYwfK

38

Kuşburnu, yabangülü, itgülü,

itburnu, gülelması, yiric

Rosa canina L. - Rosaceae Gülgiller Sonbaharda olgunlaşan, İçi tüylü ve çok sayıda

tohumu olan meyveleri vardır. Dünyada C

vitamini en zengin meyve olarak bilinir. A, E,

K, B6 vitaminleri, Fe, Mg, P, K, Cu ve Mn

minerallerince zengindir. Taze ve kurutulmuş ya

da çeşitli şekillerde hazırlanmış şekilleri ile

kullanılır. Nezle ve gripten korunmak, bağışıklık

sisteminin güçlendirilmesinde etkilidir. Ülser

kaynaklı sıkıntı ve şişkinliğin, safra kesesi

taşlarının önlenmesinde, gut, kireçlenme, siyatik

ve kan şekerini düzenlemede, karaciğer

iltihabını giderme, gözleri kuvvetlendirme ve

gece körlüğünü önlemede yararlanılmaktadır.

Solunum yolları enfeksiyonu ve öksürüğe iyi

gelir. Vücuttaki parazitleri atmakta faydalıdır.

Tansiyonu düzenler, romatizma ve eklem

ağrılarına karşı etkilidir. Kanser hücrelerinin

yayılmasını yavaşlatır, kötü kolesterolü düşürür.

Şekeri dengeler. Bağışıklık sistemini

güçlendirir. İdrar söktürücüdür. Oksidan

olduğundan cilde parlaklık verir ve kırışıklıklara

etkilidir.

Arıcılık için önemlidir. Meyveler

kaynatılarak lapa haline getirilip aç

karına yenirse uyku verir. Kansere karşı,

basura ve kadınlarda kaşıntıya karşı

kullanılıyor. Marmeladı, reçeli, şurubu,

çayı, ekşisi ve şerbeti olarak

faydalanılıyor.

Genç sürgünleri rahime yerleştirilerek

düşük yaptırılıyor.

Madıma k Polygonum c ognatum

- Polygonaceae kuzukulağıgiller Toprak üstünde yatık, sürünücü, hafif odunsu

gövdeli, ufak pembe çiçekli, çok yıllık yenebilen

bir bitkidir. İç Anadolu’da halk mutfağında

önemli bir besin kaynağı olarak

kullanılmaktadır. ilkbaharda yemek için

toplanan madımaklar köyden şehre yapılan

göçlerle şehirlerde de semt pazarlarında satılır. İdrar artırıcı, kan şekeri düşürücü, damar büzücü

olması sebebi ile uzun süreli kanamalarda

kadınlarda ve hemoroitte kullanılır. ishal ve

kusmada, böbrek taşlarını düşürmede etkilidir.

İran-Turan flora kuşağında yaşayanlar için

önemli bir gıda kaynağıdır.

Gıda olarak çiğ «madımak salatası»

yapılır, pişirilerek «madımak aşı, cacığı,

mıhlaması, çorbası, yahnisi, böreği,

gözlemesi, bükmesi» yapılır.

Kavurması kabızlığa iyi gelir.

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://file.yabantv.com/1/0/0/1/1/1/0/1/0/file/628.jpg&imgrefurl=http://www.yabantv.com/haber/628-kusburnu-vitamin-deposu&h=521&w=447&tbnid=wFc1WDUoxEcFYM:&docid=6J79nYStGuuKRM&ei=Z_xFVumAGYSkUdDYu9gJ&tbm=isch&ved=0CEEQMygTMBNqFQoTCKnQg7XWjckCFQRSFAodUOwOmw

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.karsmanset.com/images/news/kusburnu-receli-4851.jpg&imgrefurl=http://zilehabercom.blogspot.com/2011/06/kusburnu-pekmezi.html&h=257&w=343&tbnid=UiVzuxIB443REM:&docid=Z5QxFYT8x3YUCM&ei=0P1FVpzuLYPjU_6DouAH&tbm=isch&ved=0CEIQMyg_MD84ZGoVChMInJaq4deNyQIVg_EUCh3-gQh8

http://lokman-hekim.net/haberler/kanserden-korunma.asp

39

Mantar

kuzugöbeği, içi kızıl,

kırtıl, kanlıca-Çankırı’da

ebişge- kokulu, ciğer

mant., koç mant., akkoç,

karakoç, aklıkara, biberli,

(kanlıca):

Mantar çeşitleri ve

türleri

- Polyporaceae Delikli mantarlar - Taze olarak veya salamurası yapılıp

yemeği pişirilip gıda olarak, kışlık olarak

konservesi yapılıyor.

Mazı meşesi Mazı

Quercus infectoria Oliv Q.thirska

na C.

Koch,

Q.

ivsitania

sensu et

Boiss.,

Q.infecto

ria Qliv.

subsp.

glabra

Q.

Schwarz

Fagaceae Kayıngiller ülkemizde 121.604 h alanda yayılır. mazılar,

bitkinin tomurcukları içine mazı arıları

tarafından bırakılan yumurtalardan çıkan

kurtların salgılarının tomurcuğun dokusunda

yaptığı etkiyle tomurcukların deformasyonuyla

meydana gelen patolojik ürünlerdir.

Yumurtaların etrafında ince zarlı yağ maddeleri,

şeker ve proteince zengin bir beslenme tabakası

ile koruyucu tabaka oluşur. Mazısı 1,5-2 cm.

çapında küremsi çoğunlukla kısa saplı, çıplak ve

üzeri gayri muntazam pürüzlüdür. % 60-70

gallik tanen, % 2-4 gallik asit, ellagik asit,

nişasta, şeker ve kalsiyum oksalat içerir. Gallik

asidin esterleri de ilaç sanayiinde geniş kullanım

alanı bulur. Tannik asit elde edilmesinde önemli

bir ham maddedir. % 60-70 sepi maddesi içerir

boya mürekkep, çivit imalinde fiksatör olarak

kullanıldığı gibi kıymetli bir madde olduğu için

sumak yaprakları ile sepilenen derilere mazı

tozu serpilir. deriler ikinci kez sepilenir. Kumaş

ve yünlerin boyanmasında kullanılır. Tanenden

elde edilen tannik asit veterinerlikte dâhilen

kullanılan ishal kesici ilaçların bileşimine

girmekte, ender olarak kanamalarda kan kesici

özelliğinden yararlanılmaktadır. İshal ve

kanamaları durdurucu drogdur(ogm. gov.tr).

Yaprakları ve mazıları ishali kesmekte,

toplanıp kurutulup toz haline getirilen

mazı meyveleri ipleri ve çeşitli

dokumalara sarı ve tonlarında renk

vererek boyanmasında, Meşe odunu:

Kazma kürek ve alet sapları, kirmen,

kepçe vb. yapımında kullanılıyor.

Meşe yaprağı: Yaprakları kaynatılıp

içilerek sıtma ve nefes darlığı

tedavisinde kullanılıyor. Toz hale

getirilen mazılar çay gibi demlenerek

ishal kesici olarak kullanılmaktadır.

Mayasıl otu Ajuga reptans L. Lamiaceae Ballıbabagiller 10-30 cm boy yapar. Gövde tabanında yer alan

yapraklar saplı ve ters yumurta biçiminde, üst

kısımdaki yapraklar 1-2 çift karşılıklı, sapsız ya

da kısa saplıdır. Yarı açık güneşten etkilenerek

rengi bronzlaşır. Açık mavi ve morumsu

çiçekler dört köşe, dik gövdenin ucuna doğru

Lapası ve suyunun buharına oturularak

kısırlığa karşı kullanılıyor. Benzeri

şekillerde hemoroit tedavisinde de

kullanılmaktadır.


https://tr.wikipedia.org/wiki/Yaprak

https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87i%C3%A7ek

40

Egzama otu yer alır. Mayıs-haziran aylarında çiçek açar.

-15 dereceye kadar dona dayanıklıdır. Terletici,

egzamayı tedavi edici, sinirleri uyarıcı,

Gaz söktürücü, bedene güç verici, tansiyon, ateş

ve şeker düşürücü, anti oksidan ve spazm

çözücüdür.

Oğul otu Melissa officinalis L. Labiatae Ballıbabagiller 1.5 m. ye kadar boylanan ve yaprakları limon

aromalıdır. Çay gibi demlenerek yatıştırıcı,

midevi, gaz söktürücü, terletici ve antiseptik

etkilerinden faydalanılır. Sinirsel kaynaklı mide

ve bağırsak rahatsızlıklarında, astım krizlerinde

kullanılır. Öksürük ve migren ağrılarını kesici,

uyku getiricidir. İshali keser (Baytop 1984)

Arıcılıkta bal kalitesini arttırıyor.

Kaynatılıp elde edilen suyu dahilen karın

ağrılarını dindirmekte kullanılır.

Ökse otu.

Purç, Burç, ökse otu mey.

yöresel olarak, çekem, ,

purç, gökçe, gevele,

güvelek ve gövelek

adlarıyla tanınır

Viscum album L. Santalaceae Sandal ağacıgiller Saçak köklerinin yardımıyla yapraklı ağaçlarda

(elma, armut, söğüt, kavak), çam ve köknar gibi

yumuşak odunlu ağaçlarda asalak (parazit)

olarak yaşayan, (M.Treben- Tanrının Mucizesi))

geçen mektuplarda, yüksek tansiyonu ağır kan

dolaşımı bozuklukları, halsizlik, kalp

düzensizlikleri, kalpte ritim bozukluklarında,

baş dönmesinde

Çam ve kuşburnu üzerinde yetişen purç

kaynatılarak asım ve nefes darlığına

karşı,

Palamut meşesi Palut, pelit, palıt

Quercus ithaburensis

subsp. Macrolepis L.

Fagaceae Kayıngiller pelit ve kadeh (kupula) olmak üzere iki

kısımdan meydana gelen meyveye palamut

denir. Kadeh tırnaklarla kaplıdır. Meyveler

şeker ve gallik tanen taşır. Tanen miktarı

pelitte % 6-10, kadehte % 27,5, tırnakta % 34-

50 arasındadır. Pelitte % 9, olgun olmayan

palamutta % 4,3, kadehte % 2,7 şeker vardır.

Taze veya kavrulmuş meşe palamutları ishal

durdurucudur. Kıymetli bir hayvan yemidir.

Kabuğu soyulduktan sonra kavrulmuş olan

palamut, toz edilerek yapılan kahvesi midevî ve

ishal durdurucu dur. Boya ve deri sanayiinde de

kullanılır.

Meyveleri olgunlaşan palamutları

davarlara ve bütün büyükbaş hayvanların

etlendirilmesi için gıda olarak yedirilir.

Keçilere ishali kesmek ve bedensel

güçlendirmeyi sağlamak için yedirilir.

Kestane gibi kavrulup yeniliyor.

Papatya

Anthemis sp. Asteraceae papatyagiller Mayıs ve Ağustos ayları arasında çiçek açan,

20-50 cm boyunda, güzel kokulu bir yıllık otsu

Sütte kaynatılarak lapası hazırlanıyor ve

bacaklara sürülüyor, ödem ve şişliklere

https://tr.wikipedia.org/wiki/Kay%C4%B1ngiller

https://tr.wikipedia.org/wiki/Tanen

https://tr.wikipedia.org/wiki/Papatyagiller

41

bitki. Yol kenarı, boş alanlar ve tarla

kenarlarında yetişir. Bileşiminde uçucu yağlar,

rezin, acı maddeler ve fenolik bileşikler vardır

% 1’lik çayı sabahları aç karına bir bardak

içilebilir. İdrar çoğaltıcı, iştah açıcı, yatıştırıcı,

gaz ve adet spazmlarını söktürücü etkilere

sâhiptir. Basur memelerinde ağrı kesicidir.

Boyar madde olarak da kullanılır. Kaynatılıp

suyu saçlara sürülüp güneşte saçlar kurutularak

saç rengini açmakta,

karşı. İçilerek idrar yolları enfeksiyonuna

karşı kullanılır.

Sığırkuyruğu Verbascum sp.

Scrophulariac

eae

Sıraca otugiller Otsu, çalı, çalımsı ya da çok nadir olarak da

ağaçcık formundadır. Haziran-Ağustos aylarında

parlak sarı renkli çiçekler açan 20 ile 150 cm

boylarında iki yıllık otsu bir bitkilerdir. Daha

çok ekilmemiş yerlerde ve yol kenarlarında

bulunurlar. Gövdeleri dik bazen dallanmış ve

yünümsü tüylerle kaplıdır. Yaprakları gövdenin

alt kısımlarında rozet halinde dizilmiş, yünümsü

tüylüdür. Gövdedeki yapraklar ise sapsızdır.

Çiçekler gövdenin ucunda sık veya seyrek, az

veya çok uzun bir salkım durumda toplanmıştır.

Çiçeklerin çanak ve taç yapraklar beşer parçalı,

Meyveler yuvarlakça ve çok tohumludur.

Çiçekleri müsilaj, uçucu yağ ve glikozitler taşır.

Balgam söktürücü ve göğüs yumuşatıcı olarak

kullanılır. Bazı türlerinin tohumları saponin taşır

ve balıklar için zehirli olup balık avlamada

kullanılır. Bitkinin yaprakları da terletici,

balgam söktürücü, idrar arttırıcı ve kabız edici

olarak kullanılır. Basur için de kullanılır.

Sığırkuyruğu (çiçekleri): Sarı çiçekleri

yılan sokması halinde ezilerek yara

üzerine basılıyor.

Sığırkuyruğu (yaprakları): Hayvanların tedavisinde kullanılıyor.

Yaprakları kaynatılarak at, eşek ve

katırlardaki yaraların üzerine dökülür.

Yaprakların lapası şap hastalığına karşı

kullanılır.

Sığırkuyruğu (yaprakları-tek sapta

çiçekleri olan v. Glomeratum L.) : yapraklar kaynatılıp lapası yapılıyor bu

lapa hayvanların ayaklarındaki yaralara

sarılırsa bu yaralarda meydana gelen

kurtları döker.

Sığır kuyruğu çiçeği: Koyunlara ağrı

kesici olarak kaynatılıp suyu içirilir.

Sığır kuyruğu sütü: Siğilleri yok etmek

için siğilere sığır kuyruğu sütü sürülür.

Tohumlaı ve yaprakları ile balık avlarlar.

Sinirotu

İşlek otu, siğil otu

Plantago sp. - Plantagina-

ceae

Sinirotu giller Tabanda rozet şeklindeki yaprakları oval ve

belirgin damarlıdır. Çiçekleri parlak gümüşimsi

esmer renktedir. Kurak çayırlarda yetişir.

Müsilaj, pektin ve sitrik asit ihtiva eder. Göğüs

yumuşatıcı, balgam ve idrar söktürücüdür. Taze

yaprakları haricen yara iyi edici ve çıban

açıcıdır.

Kara merhem gibi çıban olgunlaştırıcı,

iltihap akıtıcı olarak kullanılmaktadır.

Zaman zaman Yovşa otu ile karıştırılarak

merhem gibi sürüldüğünde 3-4 saat sonra

iltihabı akıtır.

Sumak

Tetri, derici sumağı

Anacardia-

ceae

Sakızağacıgiller Yapraklar suda kaynatılıp, yaralara

dökülerek tedavisinde ve koyunların

https://tr.wikipedia.org/wiki/Haziran

https://tr.wikipedia.org/wiki/A%C4%9Fustos

https://tr.wikipedia.org/wiki/Sar%C4%B1

https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87i%C3%A7ek

https://tr.wikipedia.org/wiki/Yaprak

https://tr.wikipedia.org/wiki/Tohum

https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=M%C3%BCsilaj&action=edit&redlink=1

https://tr.wikipedia.org/wiki/Glikozit

https://tr.wikipedia.org/wiki/Saponin

https://tr.wikipedia.org/wiki/Basur

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Scrophulariaceae_-_Verbascum_thapsus_(8304663110).jpg/250px-Scrophulariaceae_-_Verbascum_thapsus_(8304663110).jpg&imgrefurl=https://species.wikimedia.org/wiki/Verbascum&h=188&w=250&tbnid=o-xnU2Tc1mB3AM:&docid=MmbogJ6y0laXAM&ei=wQrCVdnpDsaOsAH597jgAg&tbm=isch&ved=0CGUQMyhEMERqFQoTCJnO7MSBkscCFUYHLAod-TsOLA

42

kuyruklarında meydana gelen yaraların

tedavisinde kullanılıyor.

Şakayık

Ayı gülü, Eşek gülü,

Bocur.

Paeonia Paeoniaceae Şakayıkgiller İlk baharda (Mayıs-Haziran) çoğunlukla pembe

veya kırmızı renkli çiçekler açan, 70 cm. kadar

boylanabilen, çok yıllık otsu bir bitkidir.

Yaprakları derin parçalıdır. Ev ilaçlarında

kökleri kullanılır. Kültürü yapılmakla birlikte

dağlık orman alanlarında bulunur

(Baytop,1984.) İğ biçimindeki esmer renkli

köklerinde; uçucu yağ, nişasta, şekerler, paeonol

ve peregrinin adlı bir alkaloid vardır. Dinmeyen

kanamaları ve ishali keser.Boğaz ağrıları için

gargarası faydalıdır. Vereme iyi gelir. Temreye

sürüldüğünde fayda sağlar http://www.saglikaktuel). Boğmaca ve

öksürükte şikâyetleri giderir. Sarada da

faydalıdır. Sinirleri yatıştırır. Nikris ve

kramplarda da faydalıdır.

Kanamalarda ezilmiş kökleri yara üstüne

basılarak kanama durduruluyor. Çay gibi

demlenerek elde edilen suyu dahilen

ishal kesici olarak kullanılıyor.

Üçgül Türleri

Çayır üçgülü

Trifolium pratense L.

Fabaceae

(Leguminosae)

Baklagiller 3-4 yıl yaşayan çok yıllık bitkidir. Ca ca

zengindir. Verimli ve derin, tınlı toprakları

sever.(http://www.agri.ankara.edu.tr/).

Arıcılıkta faydalanılan türlerden birisi.

Yabani zeytin Delice, Erkek zeytin

Olea europea

var. Sylvestris (Miller)

Lehr.

Oleaceae Zeytingiller Alt dalları dikenli, yaprak uzunluğu 4 cm den

kısa meyveleri 1,5 cm büyüklüğündedir. Yabani

olarak Ege ve Akdeniz bölgelerinde yetişir.

Yaprakları, tanen, uçucu yağ, organik asitler ve

reçineli maddeler ihtiva eder. Yaprak ve

taneleri kullanılır. Kaynar suda çay gibi

demlenip içildiğinde İdrar ve iştah arttırıcı, ishal

kesici ve şekeri dengeleyicidir. Meyvelerinden

sızma yada sıkma yoluyla elde edilen sıvı yağ,

dahilen kabızlığı giderici, safra söktürücü,

haricen deri çatlaklarını önleyici, yumuşatıcı ve

rahatlatıcıdır.

Taneleri ezilerek kırıklara ve bacakların

ağrıyan kısmına sarılarak kırıkların

iyileştirilmesinde ve bacak ağrılarını

gidermekte, kaynar suda çay gibi

demlenir ve içilerek şekeri düşürmek için

kullanılıyor.

43

Yavşan,

Par yavşan, acı yavşan,

dava rotu, payaşan,

pireotu, iper yavşanı, tüylü

Mahmutotu, bodur,

Mahmut otu, Meryem otu,

Oğlan otu

Teucreum polium L. - Labiatae Ballıbabagiller Çok yıllık beyaz çiçekleri, otsu, 2000 m ye

kadar yetişebilen bir bitkidir. Kurak alanlar,

kayalıklar ve tarla kenarlarında yetişir. Sık ve

yumuşak tüylerle kaplıdır. 40-50 cm ye kadar

boylanabilir. Haziran- Eylül ayları arasında

çiçeklenir. Zehirli olmayan, acı güvenle

kullanılan bir bitkidir. İştah açıcı, mide-karın

ağrılarını giderici, şekeri dengeleyicidir.

Kaynatılarak elde edilen suyu romatizma

ağrılarına iyi gelir. Terletici, adet söktürücü ve

yara iyi edicidir. Kanamayı kesmek için

yaprakları lapa halinde kanayan yaraya bastırılır.

http://www.bitkizane.com

Suda kaynatılıp çay gibi içilmek

suretiyle mide ve karın ağrısına karşı,

şekeri düşürmek ve iştah açmak için

kullanılır. Çay gibi demlenerek içilip

barsak kurtlarını düşürmekte de

yararlanılır.

Zivircik Emzik otu,

Emice, Emicik, İyicik,

İyilcik, Kokarçalı,

yiyircik Keçi ebişi, Keçi

gevişi, , Siyircilik,

,Zehircilik

Anagyris foetida L.

- Fabaceae

(Leguminosae)

Baklagiller Yaprakları ve dalları kötü kokuludur. Müshil

etkili ve barsak kurtlarını düşürücü etkisi vardır.

Çok zehirli bir bitki olduğundan kullanılmaz.

Köy kadınları çok zehirli olan zivircik

köklerini rahim içine koyarak

istenmeyen gebeliklerde düşük yapmak

için kullanılır. Ölümle sonuçlanan

vakalar olmuştur.

Tablo 5: organik, ve inorganik ürünlerin kullanımları

Table 5: Organic and inorganic use

ORGANİK, İNORGANİK VE KARIŞIM HALİNDEKİ KULLANIMLARI

Arpa (İki sıralı arpa) Hordeum vulgare L.

ssp. spontaneum (K.

- Geramineae Buğdaygiller Arpa tek yıllık bir bitkidirTahıllar içinde en çok

kardeşlenendir.5 - 8 kardeş verir. Bitki boyu

Arpa kepeği lapa haline getirilip köpek

ısırıklarından kaynaklanan yaraların

http://www.bitkizane.com/

44

Koch.) Thell.) ortalama 35-100 cm’dir.. Arpanın başlıca

kullanım alanı hayvan yemi ve malt sanayiidir.

Önemli bir hayvan yemi olup, yem olarak değeri

mısırın % 95'i kadardır. (Baytop, 1984),

(https://www.bayercropscience)

tedavisinde, unu ise pişirlip lapası ılık

halde kulağa sarılarak kabakulağın

tedavisinde kullanılıyor.

Ayrık otu Eliytrigia repens L. Geramineae

Poaeceae

Buğdaygiller Toprak üstü kısmı kaynatılarak dahilen

ve banyo şeklinde romatizmaya karşı ve

içilerek kılcal damarları açmak için

kullanılır.

Ayva

Cydonia oblonga L. Rosaceae Gülgiller Meyve pektin, tanen, şeker, organik asit, A ve C

vitamini, mineralce zengindir. Tohumlar % 14-

18 yapışkan maddeler, % 16-20 yağ, tanen,

renkli maddeler, yüksek oranda protein, az

amygdalin ve emülsin içerir. Kalp, akciğer,

boğaz, mide, böbrek, göz, bağırsak

hastalıklarına karşı kullanılmaktadır.

Yaprağı kaynatılıp çay gibi içilerek

Öksürüğe karşı, Ayva yaprağı+

papatya+ Ihlamur: Bu karışım

kaynatılıp suyu içilerek öksürüğe ve

nezleye karşı kullanılıyor

Bal kabağı

Yer kabağı, Kestane

kabağı-Helvacı kabağı

Cucurbita maxima

Lam.

Cucurbitaceae Kabakgiller Gövdeleri silindir biçiminde, yaprakları böbrek

şeklinde ve tüylüdür. Meyveleri basık küremsi,

saplı, ince kabukludur. Pişirildiğinde kabukları

yumuşar ve zar gibi soyulur. Kırmızı etli

kısmında şekerli ve nişastalı maddeler vardır.

Yemeği ve tatlısı yapılır. Çok iri olan meyvesi

dilimli yapıda üzeri pürtüklü gri yeşilimsi

kabukludur., sarımsı, kırmızımsı yada

turuncumsu renktedir.

Kökü dövülüp un ve balla karıştırılarak

yenilerek kısırlığa karşı kullanılıyor.

Gıda olarak tatlısı, helvası yapılıyor.

Kurutulmuş çekirdekleri çerez olarak

tüketiliyor. Kabak çekirdeği

barsaklardaki kurtları düşürüyor.

Fırınlanmış bütün kabağın üstü kesilip

buharına oturularak kısırlığa karşı

kullanılmaktadır.

Balmumu (Cera flava)

- - - Arıların peteklerini yapmak için karın

halkalarında bulunan balmumu bezlerinden

salgılanan balın molekül ağırlığı yüksek, bazı

asitlerle, alkol ve ester karışımıdır. Bunlar alkali

esterler (%72), serbest yağ asitleri (%14),

hidrokarbonlar (%11), serbest alkoller (%1) ve

bilinmeyen maddelerdir (%2). Yoğunluğu bire

yakındır. Erime noktası 62-65°C (Wikipedia).

Geçmişte sıvıda eritilerek yatıştırıcı, günümüzde

ise kozmetik sanayiinde kullanılmaktadır.

Kadınlarda iltihap söktürmek için közde

eritilip buharına oturulur.

Baş kili Saç ve cilt problemleri, mayasıl için cilt

için antiseptik olarak kullanılıyor.

Deli burçak Lathyrus laxiflorus L. Fabaceae Baklagiller Önemli bir yem bitkisidir. Kabızlığa karşı kullanılıyor. Sindirim

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://image.cdn.haber7.com//haber/haber7/photos/2009/224120100122070940273.jpg&imgrefurl=http://www.haber7.com/saglik/haber/484142-bal-kabagi-deyip-gecmeyin&h=204&w=272&tbnid=R5cF8PrwEZioDM:&docid=wcaW9uNujzE6bM&ei=2VTDVdrVNsSpsAGw073QCA&tbm=isch&ved=0CCMQMygJMAlqFQoTCJqm56u8lMcCFcQULAodsGkPig

https://tr.wikipedia.org/wiki/Ar%C4%B1_(b%C3%B6cek)

https://tr.wikipedia.org/wiki/Petek

https://tr.wikipedia.org/wiki/Alkol

https://tr.wikipedia.org/wiki/Ester

https://tr.wikipedia.org/wiki/Erime_noktas%C4%B1

45

uğcem (Leguminosae) sistemini güçlendiriyor. Ağızdan acı su

getirerek rahatlamayı sağlıyor.

Emziren kadın sütü - - - - - Kulak ağrısını kesmek için ağrıyan

kulağa damlatılır. Kız çocuğu olan

kadınların sütü tercih edilmektedir.

Fiğ Bayağı fiğ (Vicia

sativa):

Koca Fiğ (V.

narbonensis):

Tüylü Fiğ(V. villosa):

Fabaceae Baklagiller Tek yada çok yıllık tırmanıcı, otsu iyi bir yam

bitkisidir. Yüksek oranda (%20-24) protein

içerirler. Kullanım amaçlarına göre yeşil yem,

kuru ot, silo yemi ve tane yem + saman (kes)

olarak faydalanılabilir. Yüksek besleme

değerine sahip olan fiğ otu geç biçilirse gebe

hayvanlarda yavru atmalarına, süt hayvanlarında

sütün acılaşmasına neden olur.

Kaynatılıp içildiğinde öksürüğü keser.

Karamuk Reçeli yapılır. Nefes darlığı için.

Kara yavşan Karga nanesi

(Beyaz çiçekli)

Artemisia sp. Asteraceae

(Compositeae)

Papatyagiller Çayır ve meralarda doğal olarak yetişir.

Gargara yapıldığında ağız ve boğaz iltihaplarını

geçirir. Yaprağının yakısı yaraları geçirir.

Banyosu kaşıntılara fayda sağlar. Hazmı

kolaylaştırır. Baş ve kulunç ağrılarını keser.

Kaynatılıp buharına oturularak kısırlığa

karşı yaygın olarak kullanılıyor.

Öksürük, bronşit ve gribe karşı

kaynatılarak elde edilen suyu içilerek,

Kırmızı acı biberin

kurusu Rahime yerleştirilerek kısırlığa karşı

kullanılıyor.

Nohut Cicer arietinum L. Fabaceae

Leguminosae

Baklagiller. Gıda olarak kullanılmaktadır. Çiğ nohut ezilip taze dut yaprağı ile

yüzde bulunan iltihaplı yara ve

sivilcelere konulursa iltihap patlayıp

akar.

Tuz kurşunu

Tuz bir tavada ilgili ayetler okunarak

çevrilip nazar değdiğine inanılan kişinin

başının üzerinden çevrilir, yalatılır ve

artan kısım ateşe atılarak yakılır.

Kırmızı gömlek Kızamık olan çocuk ılık suyla banyo

edilip kırmızı gömlek giydirilip yatırılır

Kiremit(Eskiden çatılarda

olan üçgen şeklinde)

Kadınlarda iltihap söktürmek için ısıtılıp

buharına oturulur.

Pancar- Yağlı pancar Mayasıl ve kabızlığa karşı haşlanıp

yenilir.

Patates

Halka halka kesilip sulanan, ağrıyan ve

şişmiş göz kapaklarının üstüne konulur.

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.torunoglutohum.com/upload/2012/07/vicia-sativa-10941-50948-renamed-29193.jpg&imgrefurl=http://biliyooo.com/node/fig/3187&h=426&w=600&tbnid=-GAOr3GU9FRyDM:&docid=V5AA6EOY2ITNZM&ei=FJDpVaTzEKeBywObqQQ&tbm=isch&ved=0CEAQMygcMBxqFQoTCKTN5ZWy3ccCFafAcgodmxQBAA

46

Pekmez toprağı

Pekmez yapımında pekmeze kıvam ve

lezzet vermekte,

Propolis Aç karına yenilerek mide ağrısına karşı,

çıban patlatıcı, akrep sokmasında haricen

sürülüyor ve bedensel güçlenme için

kullanılıyor.

Kabak çekirdeği: , Aç karına yenildiğinde barsak kurtları ve

solucanlarının düşürülmesinde, Katran buharı Kısırlığa karşı kullanılıyor.

Kına

Suyu içilerek istenmeyen gebelikler

sonlandırılıyor.

Saman

Saman haşlanarak buğusuna oturularak

kısırlığa karşı, Aynı zamanda saman ve

bez yakılarak buğusuna oturularak aynı

amaçla kullanılıyor.

Soğan (yemeklik soğan)

Sarımsak

Allium cepa L.

All ium sativa L.

Alliaceae Soğangiller A, B ve özellikle C vitamini, bol fosfor, iyot,

silis, kükürt gibi faydalı mineraller, antibiyotik

özelliğindeki uçucu yağlar ve hazım arttırıcı

fermentler içerir. Kalp ve prostat, sinir zafiyeti,

cilt hastalıkları ve cinsel iktidarsızlık gibi birçok

sağlık sorununa iyi gelmektedir. Pankreas

tembelliği (şekerliler), sinir zafiyeti, romatizma,

cilt hastalıkları, mide zayıflığı gibi hastalıklara

iyi geldiği, idrar söktürücü olduğu için ve

vücutta birikmiş su ve ürenin atılmasını sağlar.

Önemli bir gıda maddesidir. .Kabuğu:

yün ve dokuma iplerinin boyanmasında

kullanılır. Soğan kabuğunun 2-3 ton

koyusu ve kırmızı elde edilir. Kaynatılıp

buharına oturarak kısırlık tedavisinde

faydalanılır. Sarımsak: suyunu aç karına sabahları

yarım çay bardağı damar tıkanıklıklarını

açmak için içiyorlar.

Söğüt ve fındık dalları ve

soymuğu

Sepet yapımı ve hasır dokumalarında

kullanılır. Bunlar ezilip mal dışkısı ile

karıştırılıp arıcılıkta bal verimini

arttırmak için kovanların üstüne

sıvanıyor. Soymuğu ise Hayvanların

güçlenmeleri için gıda olarak kullanılır.

Süs bitkileri

Toplanıp kurutularak yapma çiçek

aranjmanlarında kullanılıyor.

Şeftali Persica vulgaris L. Amyg-

dalus

persica

/Prunus

Rosaceae Gülgiller Tohumlarda amigdalin olup aşırı dozda

zehirleyici etkisi vardır. Günde 3 den fazla

yenilmemelidir. 20 kadarı yetişkin bir insanda

ağır zehirlenmelere sebep olur. Yaprakları

Yaprakları ezilip lapa haline getirilerek

akrep ve diğer bazı zehirli canlıların

sokmasına karşı pan zehir olarak

kullanılır.

http://www.diyadinnet.com/YararliBilgiler-1583&Bilgi=antibiyotik

47

persica ekmek içi ile ezilip karıştırılarak derelere atılıp

balıklar uyuşturulur. Sonra balıklar elle toplanır.

Zararlı bir yoldur (Baytop,1984)

Yumurta (yağda pişiril.)

tuzsuz.

Özellikle kafatası kırık ve çatlaklarında

dayanılacak sıcaklıkta sarılır.

Yoşa toprağı

Kırmızı aşı boyası

Toprağa kırmızı rengini veren “demir

oksit”olup kırmızıdan bordoya kadar

renk veren boyar maddir. Davar ve

koyunların sırtına sürülür.

Kırmızı balçık hazırlanır, tülbentten

süzülerek vücudun kızaran yerlerine

sürülür. Suyu aynı maksatla içilir.

Zift yakısı

Zift eritilip bandaj şeklinde hazırlanmış

tülbent veya mermerşahiye sürülüp

kırıklara sarılarak

Tablo 6: Karışım halindeki kullanımlar

Table 6:

Nane+maydanoz+ bal Basur için sürülüp sıcak tuğlaya

oturuluyor.

Gelincik+ kırmızı yovşa

toprağı

Karıştırılıp yeni doğan çocuklara

sürülerek çeşitli hastalıklardan

korunmaktadır.

Çekirdeksiz

üzüm+karabiber

Bulamaç haline getirilip yedirilerek

kısırlığa karşı kullanılmaktadır.

Kekik+alıç Çayı bronşite karşı

Kırkayak+zeytinyağı Zeytinyağına atılan kırkayak eriyince

böcek sokmasına karşı haricen kullanılır.

Kırmızı pul biber+ süt Kırmızıbiber sütte kaynatılarak soğuk

algınlığında terlemek ve vücut ağrılarını

kesmek için içilir.

Çörekotu+ üzerlik Bu karışım karıştırılarak baş ağrısı ve üç

harflilerden korunmak için muska

yapılır/ yaptırılır.

48

Kaya tuzu+su

Çankırı’nın ünlü tuz mağarasından çıkarılan

tuz ve su bulamacı.

Tuz ve su bulamaç haline getirilerek şap

hastalığını tedavi için hayvanların

bedenine, ağzına sürülür ve ayakları

batırılırsa 3 gün içinde hastalık etkisini

kaybeder. Kaya tuzu rahim ağzına

yerleştirilerek gebelik önleniyor.

49

Grafik 1: Yörede çeşitli amaçlarla kullanılan bitkisel ürünlerin ifade ediliş sayısı.

Graphic 1: Number wording of herbal products used for various purposes in the region.

Deneme alanında anket çalışması yapılan 58 kişiden 31 i gıda kaynağı ve tedavi edici olarak

kuşburnunu ifade etmiştir. Bunu 18 er kez ifade ile alıç ve ısırgan izlemiştir. Diğerlerinin

ifade

ediliş sayıları da grafikte görülmektedir. Çok fazla ifade edilen türlerin halk için önemli

olduğu,

çok bilindiği ve çeşitli şekillerde kullanıldığı anlaşılmaktadır.

50

89,7

84,5

60,3

41,4

41,4

29,3

12

10,4 8,6 6,7

Kullanım Alanlarına Göre Yüzdeler

Gıda

Tedavi

Hayvancılık

Hay. Tedavi

Arıcılık

Baharat

zehir pan zeh

El işleri

Grafik 2: Tespit edilen ürünlerin kullanıldığı alanların yüzdesi (çubuk grafik)

Graphic 2: The percentage of the applications for which the determined product (bar graph)

Grafik 3: Tespit edilen ürünlerin kullanıldığı alanların yüzdesi (disk grafik).

Grap 3: The percentage of the applications for which the determined product (disc graph).

Gıda TedaviHayvan

cılıkHay.

TedaviArıcılık Baharat

zehirpan zeh

El işleribüyü-nazar

Hayvangıdası

Seri 1 89,7 84,5 60,3 41,4 41,4 29,3 12 10,4 8,6 6,7

89,784,5

60,3

41,4 41,4

29,3

12 10,4 8,6 6,7

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

YÜ

ZDEL

ER

Tespit edilen ürünlerin Kullanıldığı Alanlar

KULLANIM ALANLARINA GÖRE İFADE SAYISI YÜZDESİ

Gıda Tedavi Hayvancılık Hay. Tedavi Arıcılık

51

19

10

106

6

5

5

5

43 2 2

İfade sayısıTavşan yağı

Zift

Kadın sütü

Tuz+su

Yağda yumurta

Katran

Kına

Çiğ nohut

Tuz kurşunu

Saman buharı

Kırk ayak+zeytin yağı

Çıra odunu

Grafik 4: Org, inorg maddeler ve karışımların kullanım alanlarının ifade sayısı (Çb graf)

Graphic 4:Organic, inorganic substances and mixtures the number expressing the usage (bar graph).

Grafik 5: Organik, inorganik maddeler ve karışımların kullanım alanlarının ifade

sayısı (disk grafik).

Graphic 5:Organic, inorganic substances and mixtures the number expressing the usage (disc graph).

19

10 10

6 6 5 5 5 4 3 2 2İFA

DE

SAY

ISI

Organik, inorganik ve karışımlar

52

Resim 8: Rubia tinctoriumun kökleri, kök sapı ve bitkinin

toprak üstü kısmı

Photograph 8: Root, stem and whole plant of Rubia tinctorium.

Resim 9: Dokumada kullanılacak yünün eğirilmesi boyanması ve kullanıma hazır hale getirilmesi.

Photograph 9: Spinning of the wool to be used in weaving, dyeing and making ready for use.

Grafik:6 Hastalıklar ve tekerrür sayısı Graphic:6 The number of diseases and expression

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.agaclar.net/forum/attachments/tibbi-itri-boyar-aromatik-bitkiler/336134-dscn5970.jpg&imgrefurl=http://www.agaclar.net/forum/tibbi-itri-boyar-aromatik-bitkiler/8571.htm&h=404&w=539&tbnid=R0tlUx12lJWq-M:&zoom=1&docid=p-rT91RMPKgd-M&ei=t11sVf3cGMH2sgGy6YH4Bw&tbm=isch&ved=0CCUQMygLMAs

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.elimali.com/wp-content/uploads/2014/02/kok-boya-kazanlar.jpg&imgrefurl=http://www.elimali.com/kok-boyasi-dogal-boyama/&h=599&w=400&tbnid=wAfH2UJsXBkYqM:&zoom=1&docid=IbvUOeasIKMyjM&ei=t11sVf3cGMH2sgGy6YH4Bw&tbm=isch&ved=0CFsQMyg3MDc

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.konhaber.com/yeni/depo/depo/images/471105.jpg&imgrefurl=http://www.konhaber.com/yeni/haber-106214-Bitki-koklerinden-150-renk-boya-uretiyor-.html&h=399&w=600&tbnid=hy4E56e5MtMXoM:&zoom=1&docid=jysX8BbPXH7TaM&ei=GmFsVfqOKsOYsAH6voPQAg&tbm=isch&ved=0CCoQMygmMCY4yAE

53

Resim 10: Kekre Acroptilon repens (Özer, 2015) Resim 11: Pekmez toprağı (https://www.google.com)

Photograph 10: Acroptilon repens Photograph 11: Molasses soil

Sepet ve hasır işleri

Günümüzde yok olmaya yüz tutmuş olsa da geçmişte yöre halkının faydalandığı ve

zaanatkarının geçim kaynağı olan bu sanat dalı saz, kamış ve buğday sapı gibi esnek dal veya

lifler kullanılarak yapılırdı. Üretilen bu ürünler yiyecek ve eşya taşımak için örülerek yapılan

kulplu sepetler, zembiller ve tabana serilen hasır yaygılar olup sepetler kullanım yerlerine

göre isimler alırdı.

Resim 12: hasır ve sepet gibi el sanatları

Photograph 12: Crafts such as wicker and basket

5. TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERİLER

5.1 TARTIŞMA

Yapılan literatür çalışmalarında Çankırı ve çevresinde (Çankırı- Ilgaz ve Çankırı-Çerkeş)

yetişen bitkilerin etnobotanik özellikleriyle ilgili bazı çalışmaların (Ezer ve Avcı 2004)

yapıldığı tespit edilmiştir. Oysa bu çalışma Çankırı Orman İşletme Müdürlüğü sınırları içinde

yer alan 4 İşletme Şefliğinin çalışma alanındaki çoğunluğu 31-a ve birkaç tanesi de 32-a

kapsamında olan toplam 25 orman köyünde yapılmıştır. Çalışmada geçmiş yıllarda güç

şartlarda yaşayan orman köylüsünün gıda, hayvan yemi, boyar madde temini gibi ihtiyaçları

yanında kendince en önemli hastalıklarının tedavisini doğada ve bitkilerde aradığı

görülmüştür. Yapılan arazi ve anket çalışmalarında köylüler tarafından geleneksel yollarla

faydalanıldığı tespit edilen bitki türleri, bu türlerin ait oldukları familyaların Latince ve

Türkçe adları ile sayısı Tablo 3 de verilmiştir. Tespit edilen tür sayısı 61 olup bu türler 32

familya da yer almaktadır.

Türlerin familyalara dağılımı incelendiğinde: tür çeşitliliği kadar familya çeşitliliği olduğu da

görülmektedir. Bunda çalışma alanının I. Derece deprem kuşağı ile İran-Turan ve Avrupa –

Sibirya flora kuşaklarının kesişme noktasına yakın olmasının etkili olduğu düşünülmektedir.

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0CAcQjRw&url=http://www.anadoluhasir.com/product.php?kat=24&ei=TZeTVef4N4TtUuiXgSA&bvm=bv.96952980,d.d24&psig=AFQjCNE5dVPnR1gLhGxeAn-gUCr2ckIjGA&ust=1435822251881979

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://izmirbambu.com/foto/orme-hasir(1).jpg&imgrefurl=http://izmirbambu.com/orme-hasir.html&h=595&w=640&tbnid=BhgQhw79nUeEJM:&zoom=1&docid=IqPYC-uw-HjoYM&ei=UZaTVZ6YAcjwUu7AgagJ&tbm=isch&ved=0CD4QMygaMBo

54

Tablo 4 de faydalanıldığı tespit edilen türlerin Latince ve Türkçe adları, yöre halkının verdiği

adlar, familyaları, literatürde yer alan tedavi edici özellikleri, kullanılan bölümleri,

hazırlanması, yöre halkının kullanım alanları ve hazırlama şekilleri ile gerekli görülen ilave

notlar yer almaktadır. Tablonun son sütununda köylünün kullanım alanları yer almaktadır. Bu

sütunda bazı kullanım alanları ve şekli kırmızı renkte yazılmıştır.

Yöresel bitki adlarının tespiti, derlenmesi ve kayıt altına alınması etnobotanik çalışmaların

önemli hatta en önemli kısımlarından biridir. Çünkü bitkilerin ve tüm doğal kaynakların hangi

topluluklarca ve ne biçimde kullanıldıklarının, toplumun faydalanma şekline, o toplum için

önemine ve bunun sebebine dair ipucu vermektedir. Bu da bitkiler için yöresel adlandırmanın

ne kadar önemli olduğunu açıkça ortaya koymaktadır (Yıldırımlı 2004). Yöresel adlarda bu

özellik, bitkinin dış görünüşü, kullanılışı, etkisi, fayda veya zararı, yaşadığı ortamı, taşıdığı

madde vs. ile ilgili olabilir (Baytop, 1963,1983,1984). Çalışmalar sırasında da bahsedilen

düşünce ve yaklaşımlar tespit edilmiştir.

Tablo 5 de tarım alanlarında yetişen ve/veya tarım bitkisi olan ancak geleneksel olarak halkın

faydalandığı ve kayıtlarda rastlanmayan kullanım alanları olduğu anlaşılan bitki türleri ile

organik ve inorganik ürünlere yer verilmiştir. Bu ürünlerin adları, bitkisel olanların bilimsel

adları, kullanım alanları ve şekilleri ve gerekli uyarılara bu tabloda yer verilmiştir.

Tablo 6 da ise karışım halindeki ürün ve materyallerin kullanım şekli ve kullanıldığı alanlar

verilmiştir.

Odun Dışı Orman Ürünü olmayan ancak geleneksel faydalanmada önemli olduğu anlaşılan

ürünlere ait bilgilerin kayıt altına alınması için 2 ayrı tablo halinde düzenlenmiştir.

Kullanım alanları incelendiğinde bitkilerin tedavi amacıyla kullanımında soğuk algınlığı ve

grip gibi hastalıklardan sonra, halkın ifade etmekte zorlandığı ve utandığı hastalıkları ve

sağlık problemleri için yoğun olarak doğadan ve bitkilerden faydalandığı görülmüştür.

Kadınların kısırlığa karşı ve istenmeyen gebelikleri sonlandırmak için bulgular bölümünde

etraflıca anlatıldığı gibi bazı bitkileri ya da tuz gibi mineral maddeleri tek ya da karışım

halinde kullandıkları tespit edilmiştir. Özellikle istenmeyen gebelikleri sonlandırmak için

uygulanan madde ve bitkilerin bu amaçla yapılan kullanımına ilişkin diğer kaynaklarda

bilgiye rastlanmaması dikkate değerdir.

Bunu hemoroit- basur için yapılan kullanımlar takip etmiştir. Yeşilada ve Sezik’e (2002) atfen

Gürhan ve Ezer, 2004) tarafından yapılan çalışmanın sonuçlarından biride halk arasında

geleneksel ilaçların en sık hemoroit tedavisinde kullanıldığı şeklindedir. Bu araştırmacıların

tespitleri ile Çankırı Orman İşletme Müdürlüğü’nün sorumluluk alanında tarafımızdan yapılan

araştırmanın sonuçlarının örtüştüğü önemli alanlar bulunmaktadır.

Hayvanların yediği ya da yemediği zehirli otları en iyi bilenlerin çobanlar ve hayvancılık

yapanlar olduğu dikkate alınarak anket çalışmalarında bu kişilerden de yararlanılmıştır.

Böylece hayvan beslenmesi ve tedavisinde de kullanılan faydalı ve önemli bilgiler elde

edilmiştir. Şap tedavisi ile hayvanların derilerinde bulunan ve sağlıklarını tehdit eden mantar

vb. hastalıklarının tedavi yolları bunların arasında yer almaktadır.

Çalışma bölgesinde yaşayan halk bitkilerden çeşitli şekillerde gıda olarak faydalanmakta

ancak geleneksel olarak baharat kullanma kültürü olmadığı tespit edilmiştir. Halkın

geleneksel faydalanmaya karşı ilgisiz kaldığı anlaşılmış olmakla birlikte, günümüzde

medyadan elde ettiği bilgileri uygulamaya çalıştığı görülmüştür. Medya ve bazı kaynağı belli

olmayan/ şüpheyle karşılanan yayınlar sebebi ile ciddi boyutta bilgi kirliliği meydana

gelmektedir.

İl Ankara’ya 190 km mesafede olduğu ve günümüzde ulaşımda herhangi bir sıkıntı söz

konusu olmadığı için halk sağlık sorunlarını Çankırı’da çözemediğinde Ankara’ya gitmekte

55

ve Devletin sağladığı sosyal yardımlardan faydalandığı için bitkisel kaynaklardan

faydalanmayı düşünmemektedir.

5.2 SONUÇ

Yapılan çalışmada köylerin göçler ile boşalma noktasına geldiği ve köylerde genellikle yaşlı

nüfusun yaşadığı tespit edilmiştir. Alan çalışmalarında çok azda olsa (% 0.04) örnek teşkil

edebilecek geri göçlerin başladığı da öğrenilmiştir. Orta yaşlıların ve gençlerin geleneksel

faydalanmaya önem vermemesi, özellikle bitkisel ürünlerin temini ve uygulamasının güç

olması sebebiyle doğadan faydalanmaya yönelmemesi, geleneksel bilginin öncelikli olarak

bölge halkına devamında ise ülke halkına ve bilim dünyasına aktarımı konusundaki zincirin

kopmasına sebep olmuştur. Aile büyüklerinin ölmesi sebebiyle pek çok önemli bilginin yok

olduğu anlaşılmıştır.

Halk özellikle genç nesil genel anlamda herhangi bir ihtiyacı için doğadan faydalanma yolunu

seçmediği gibi bu konuda çoğu ata ve ninelerinden kalan geleneksel bilgileri öğrenme

konusunda ilgisiz kalmıştır. Gelecek nesillere aktarılması kaçınılmaz görevler arasında olan

geleneksel faydalanma bilgisinin, atalarımızdan günümüze kadar giderek unutulduğu bir

gerçektir. Unutulan bilgiler göz ardı edilemeyecek kadar fazladır. Bunda genç nesillerin

ilgisizliği kadar, bilim ve teknolojideki gelişmeler etkili olmuş, sentez yoluyla elde edilen

ürünler ilaç ve kozmetik sanayiinde tercih edilmiştir. Diğer iki önemli etkenden birisi,

doğadan faydalanmanın emek yoğun bir yol olması bir diğeri de hatta en önemlisi de

bilgilerin kayıt altına alınarak yazılı kaynak haline getirilmemiş olmasıdır. Binlerce yıla

dayanan bu bilgiye sahip olmak kolay olmamıştır. Deneme yanılma yoluyla yapılan

faydalanma çabaları zehirlenme vb. ile birçok insanın hayatını kaybetmesine de sebep

olmuştur. Bu acı deneyimlerin tekrar yaşanmaması için elde edilen bu bilgiler atadan toruna

geçerek yüzyıllar boyunca gündemde kalmış ve günümüze kadar gelmiştir.

Yapılan ve bundan sonra da yapılacak olan etnobotanik çalışmalar, halkımız ile bitkiler

arasındaki koruma kullanma dengesi içindeki ilişkinin gelecek kuşaklara aktarması

bakımından önem taşımaktadır. Böylece geleneksel bilginin unutulup kaybolması

önlenecektir. Özellikle geleneksel halk ilaçları üzerine bilimsel temele dayanan araştırmalar

ile geniş halk kitlelerinin yararına sunulabilecek yeni ilaçların geliştirilmesi mümkün

olacaktır. Söz konusu bilgiler ışığında biyolojik çeşitlilikçe çok zengin olan ülkemizin dünya

sağlık ve eczacılık sektöründe önemli bir yer kazanacağı ve mevcut potansiyel sebebiyle

küresel bir önem kazanacağı kaçınılmaz bir gerçektir. Orman alanlarımız da biyolojik

varlıkları ve en yakın faydalanıcısı konumundaki orman köylülerinin birikimleri ile bu

konudaki çalışmaların önemli kaynaklarından biri olacaktır. Bu doğrultuda yapılan

araştırmalar, yıllarca “koca-karı ilacı” denilerek küçümsenen halk ilaçlarının insan ve hayvan

sağlığı için önemli bir kaynak olduğunu göstermektedir. 32 familyada yer alan 61 bitkisel

kaynak ile çoğu bitkisel kaynak olmak üzere azımsanamayacak 32 organik, inorganik

maddeler ve 7 karışımın kullanım alanları ve bilgi aktarımında önemli rol oynayan yaygın ve

yöresel adları tespit edilmiştir. Çankırı’nın orman köylerinde halk ilaçları ve kullanımlarının

bir envanteri niteliğinde olan bu çalışma ile mevcut duruma göre kısa süre sonra tamamen yok

olacağı öngörülen geleneksel bilgiler toplanmış, tanımlanmış, yeni bilinmeyen

adlandırmalara, kullanım şekilleri ve gün yüzüne çıkmamış halk ilaçlarının tespiti mümkün

olmuştur. Bu araştırma çalışması ile elde edilen veriler geleneksel bilginin toplanması, kayıt

altına alınarak gelecek nesillere aktarılmasına katkı sağlayacak ve ilaç sanayi başta olmak

üzere ilgili kurumların araştırmalarına temel oluşturacak niteliktedir. Geleneksel bilgiye

56

erişim sağlanması yanında bu çalışma ile elde edilen sonuçlar yapılan çalışmanın önemini

vurgulamaktadır

5.3 ÖNERİLER

Bu konuda atılacak adımlara katkıda bulunmak üzere, ülkemiz gibi biyolojik çeşitlilikçe

zengin ve kökü yüzlerce yıl öncesine kadar uzanan atalardan bu güne ulaşan geleneksel

faydalanma bilgisine sahip ülkelerin yöneticileri ve araştırmacılarına önemli görevler

düşmektedir. Bu görevlerin başında mevcut kaynakların tanınması ve bunların geleneksel

olarak atalardan gelen faydalanma yol ve yöntemlerini araştırmakla başlar. Çalışmalarda elde

edilen bütün bilgilerin derlenerek yazılı hale getirilmesi ile gelecek nesillere aktarılması

sağlanacaktır. Elde edilen verilerin oluşturulacak veri tabanında elektronik ortamda

muhafazası da küresel boyutta ayrı bir önem taşıyacaktır. Bunun temini için ilgili bütün

kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılmalı, her kademede bilgi akışı sağlanmalıdır. Sözü edilen

bilgilerin ilaç sanayi başta olmak üzere ilgili bütün sanayi kuruluşlarının ar-ge birimlerinin

hizmetine sunulmaya hazır hale getirilmesi ve ilgili kuruluşların bu çalışmalardan haberdar

edilmesi gerekmektedir.

Geleneksel faydalanmaya ilişkin bilgiler, ecza, kimya, biyoloji alanlarında çalışan

araştırmacıların katılımıyla düzenlenecek periyodik toplantılarda görüşülmeli paydaşlar için

yeni strateji ve politikalar belirlenmelidir. Kullanıma ilişkin yeni bilgiler ışığında yeni ilaçlar

ve çeşitli sanayi kollarında kullanılabilecek ürünlerin geliştirilmesinde model moleküllerin

geliştirilmesi mümkün olabilecektir. Bu gelişme zaman içinde ülke ekonomisinin önemli

girdilerinden biri olabilecektir.

Özet olarak söylemek gerekirse; bütün bu noktalar dikkate alınarak daha fazla bilgi kaybına

uğramadan geleneksel bilgilerin elde edildiği “etnobotanik” çalışmalara ağırlık verilmeli,

hızlandırılmalı ve en önemlisi de eksiksiz bir şekilde kayıt altına alınarak yazılı ve elektronik

ortamda insanlığın hizmetine sunulmalıdır. Bu bir öneri değil zorunluluktur. Bir diğer

zorunluluk da ülkemiz için bir veri bankası oluşturulması ve bu bilgilerin paylaşımı için

strateji ve politikalar belirlenmesidir. Yapılan bu araştırma çalışmasının Genel

Müdürlüğümüzün öncülüğünde İlgili Orman Bölge Müdürlüğü başta olmak üzere çeşitli

alanlarda tanıtılması ve yaygınlaştırılması bilim dünyası ilgililer ve kamuoyuna erişim

noktasında yararlı olacak ve örnek teşkil edecektir.

ÖZET

Çankırı- Merkez Şabanözü, Yapraklı, Sarıkaya da çoğu bitkisel olmak üzere halk ilacı olarak

kullanılan doğal kaynaklar araştırılmış ve 61 ODOÜ, 32 ziraat ürünü ve diğer organik ve

inorganic kaynak ile bazı karışımların halk ilacı olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Halk ilacı

olarak kullanılan bitkilerin yöresel adları, bilimsel ve yöresel adları ile kullanılış şekilleri kayd

edilmiştir. Bu bulgular Türkiye’de yapılan halk ilaçları ile ilgili araştırmalarla

karşılaştırılarak, ülkemiz için yeni adlar ve kullanılışlar tespit edilmiştir.

SUMMARY The biological sources, mainly plant used as folk medicines in Çankırı- Merkez, Şabanözü,

Yapraklı, Sarıkaya- provinces were investigated. As a result of our research it was

determinate that 61 plants which are NWFP, 32 Agricultural products and other organic and

inorganic materials and some mixtures are used as folk medicine in forest village. This

medicinal plants are identified are listed with the scientific and local names traditional usages

and the medicinal plants for our country are defined based on the comparison of data with

studies on folk medicine.

57

KAYNAKLAR

ANONYMOUS; 2002. EuropaischesArzneibuch, Grundwerk 4. Ausgabe, 6. Nachtrag 2

ANONİM.2005: Türkiye’nin Biyolojik zenginlikleri. Türkiye Çevre Vakfı Yayını.ANK.

AVCI, M.: 2005. Çeşitlilik ve Endemizm Açısından Türkiye’nin Bitki Örtüsü.. İÜ Ed.

Fakültesi Coğrafya Bölümü Sayı 13 İstanbul.

BAŞ, T: 2006. Anket. Seçkin Yay., Ankara.

BAŞER, K.H.C.: 1987. Biyolojik Kaynaklar, Eczacılık ve tıp. 19-20 Kasım Türkiye Çevre

Sorunları Vakfı Tarafından düzenlenen Biyolojik zenginlikler ve değerlendirilmesi konulu

toplantıda bildiri olarak sunulmuştur. Ankara. BAYTOP,T.;1963. Türkiye’nin tıbbi ve Zehirli Bitkileri. İst. Ün. Yayın. NoEcz. Fk. İST.7

BAYTOP, T. 1983. Farmasötik Botanik. İÜ, 3158, Ecz Fak Yayınları: 36, İST.

BAYTOP, T.:1984 Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi Geçmişte ve Bugün. İst. Ünv Yay. Ecz fak.

No:3255- No:40 İST. BAYTOP, T.: 1994 Türkçe Bitki Adları Sözlüğü..Atatürk Klt, Dil ve Tarih Yük. Kr, TDK

Yay. 578, Ank.

BİRAND, H.: 1952 Türkiye Bitkileri (Plantae Turciceae) Ankara Ünv. Fen Fak. Yayınları

Um. 58 Botanik. 1, BROWN,D.:1995 Encyclopedia of Herbs and their Uses. Herb Society of America, Dorling

Kindersley, NY.USA.11

ÇANKIRI TUZ ÇALIŞTAYI RAPORU,2012 TC. Kuzey And. Kalkınma Ajansı (

KUZKA). CANİKLİ,N.:1989.Kök Boya (Rubia tinctorum L.)’dan Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün

Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Sürtünme Hast..AÜ. FBE Ev Ek. ABD Yüksek Lisans Tezi ANK. CANSARAN, A., KAYA, Ö.F.,Yıldırım, C.: 2007 Ovabaşı, Akpınar, Güllüce ve Köseler

Köyleri (Gümüşhacıköy/Amasya) Arasında Kalan Bölgede Yapılan Etnobotanik Bir Arşt.

CEYLAN, A., 1995 a-b-c; . Tıbbi Bitkiler I, E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayını, Yayın No. 312.

CHİEJ,R.;1984. The Mcdonald Encyclopedia of Medicinal Plants. The Macdonald Encylopedia

of Medicinal Plants. Macdonald&Co (Pub.) Ltd. Maxwell House 74 Worship St London

ÇAKILCIOĞLU,U, TÜRKOĞLU,İ.: 2009. şifalı Bitkiler Araştırma Dergisi 4 (7), s. 567-572,

2010 Nisan, Http://www.academicjournals.org/JMPR adresinde mevcuttur.

DAVİS,p.h.,ed.1965-1988. Flora of Turkey andthe East Aegean İslands, 10 cilt, Edinburg Univ.

Press DÖNMEZ,E.,O.,MERGEN,O.;2006. Anadolu’daki Bazı Tunç Çağı Arkeobotanik Buluntularında

Zararlı Böcekler ve İzleri. 2. Doğa Tarihi Kongresi. ANK. DUKE,J.; 1985. Handbook of MedicinalPlants, CRC Pres Boca Raton USA 16

e-Journal of New World Sciences Academy: 2009, Volume: 4, Number: 2, Article Number: 5A0011

EKİM, T., GÜNER, A.: 2000.The Floristic Richness of Turkey. Curtis’s Botanic. Mag. 17/2

EKİM, T., KOYUNCU, M., VURAL, M., DUMAN, H., AYTAÇ, Z., ADIGÜZEL, N.:

2000. Türkiye Bitkileri Kırmızı kitabı (Pteridophyta and Spermatophyta). Türkiye Tabiatını

Koruma Derneği ve Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayını, Ankara.

ELÇİ, B., ERİK, S.: 2006. Güdül ve Çevre. Etnobotanik Özellik., HEF Derg. Clt26/2. Ank.

58

ERCAN, M.: 1997. Bilimsel Araştırmalarda İstatistik. Kavak ve Hızlı Gelişen Tür Orman

Ağaçları Araştırma Enst: Md. Çeşitli yayınlar serisi No:6 İzmit.

ERİK, S., TARIKAHYA, B.: 2004. Türkiye Florası Üzerine. EZER,N., AVCI, K. ; 2004. Çerkeş (Çankırı) Yöresinde Kullanılan Halk İlaçları” Hacetepe Ünv.

Eczacılık Fakültesi Dergisi, Sayı 2, Temmuz Ankara

GÜLER, S., 2004. Erzurum Yöresinde Doğal Yayılış Gösteren Bazı Tıbbi ve Aromatik

Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri. Doğu Anadolu Ormancılık Araştırma Müdürlüğü

Yayınları, Teknik Bülten Serisi, No: 5, Erzurum. of Gardening (Volume.1,2,4,5, 6,

HALİLOVA, H.; 2012 Çankırı Tuz Çalıştayı Rp. Kuz. And. Kalk. Aj (KUZKA). Çank. Yatr. Dest.

Of.

IŞIK, K.:1996. Biy. Çeş. ve Or. Gen Kaynaklarımız. Or. Bak. Yay No.13 Lazer Ofset ANK. KARADAĞ,R.: 2007. Doğal Boyamacılık. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı DÖSİM Geleneksel el

sanatları ve mağazalar İşletme Müdürlüğü ANKARA

KAYA,A.: 2010; Bitkilerle tedavi sempozyumu, Zeytinburnu/ İstanbul KAYABAŞI,N., DELLAL,.G.:2006. Türkiye’de Farklı Koyun Irklarından elde edilen Yünlerin

Kökboya ile verdikleri renklerin Subjektif ve Objetif Yönt. Değ. Üz. Bir Araşt. SDÜ Fen BL. Ens.

Derg. 10-3. 2006 334-340 ISP

KENDİR,G., GÜVENÇ, A.: Ocak 2010 Etnobotanik ve Türkiye’de Yapılmış Etnobotanik

Çalışmalara Genel Bir Bakış. Cilt 30 / Sayı 1 / / ss. 49-80 HÜ. Ecz. Fak. Dergisi. ANK

KETENOĞLU ,O., AYDOĞDU, M.: 1994. Amasya, Yozgat, Çorum Arasında Kalan

Bölgenin (Karadağ, Kırlar ve Buzluk dağları) Floristik ve Sintaksonomik Yönden

Araştırılması.TÜBİTAK; Prıje No: 1129 Ankara. KIRNAK, M.,A.,; Nisan, 2001 Prehistoryen-Arkeobotanist (MSc) Bu bildiri Çukurova Üniv., FEF

Arkeoloji Blm’nde sunulmuştur. ÇÜ Sos. Bil. Enst. Dergisi C: 15 sy: 3 (Ark. Öz. Sy) 2006 ADANA.

KÖŞKER 1945; Kök boya KURHAN,N.G.: 1964. Acroptilon picris L. Kekre Bitkisinin Herbisitlerle Mücadele usulünün

Araştırılması. Ankara Zirai Mücadele Enstitüsü, Bitki Koruma Bülteni 4(2):47-66 Ankara

ORTAÇ, H.S.: 2010 Çankırı Kızılırmak İlçesi Kuzey kışla ve Güney kışla Köyü Kilim Dokumaları.

Kilim Millî Folklor, 2010, Say› 86

ÖNEN, Z., H., TURSUN, N. ve UYGUR, F.N.: 1999. Türkiye’nin Bazı Önemli Yabancı Otları

(Tanımları ve Kimyasal Savaşları), GOP Ünv., Z. F. Yay. No: 38, Ktb sıra No: 16.

ÖZER, S.A., 1990: Bitkisel Kaynaklarımız ve Tıbbi Bitkiler. Or. Ar. Ens. Drg, Cilt: 36/71

Ank

ÖZER.,A.S.: 1987. Ülkemizdeki Bazı Orman Tali Ürünlerinin Teşhis ve Tanıtım Kılavuzu.

OGM Yayın No:659, Seri No:18, Ankara. (Yayın, o yıllardaki OGM’nin yayın politikası

gereği yazarı belirtilmeden yayınlanmıştır. Ancak bu yayının A. Sermin Özer tarafından

hazırlandığına ilişkin bir resmi yazı alınmış olup bu yazı gerektiğinde eklenecektir). ÖZGÖKÇE 2014 ‘6. Uluslararası Tıp Eğitimi ve Tıp Hukuku Kongresi. Van.

ÖZTÜRK, M., ÖZÇELİK, H.:1991 Doğu Anadolu Bölgesinde, Van ili ve çvresinde bitki

türlerinin biyolojik ve ekolojik özellikleri PEARSALL,D.:1989 Paleoethnobotany A Handbook of. Procedures.. 470 pages, 136 figures,

bibliogra- phy, index. San Diego, CA: Academic Press, USA

SEZİK, E, M. Zor and E. Yeşilada, 1992. Traditional medicine in Turkey II. Folk medicine

in Kastamonu. International Journal of Pharmacognosy. 30(3): 233-239. SEZİK, E., E. YEŞİLADA, G. HONDA, Y. TAKAİSHİ, Y. TAKEDA AND T. TANAKA, 2001.

Traditional medi. in Turkey. Folk medicine in central Anatolia. Jour. of Ethnopharmacology. 75:95-

115

ŞİMŞEK, I., AYTEKİN, F.,YEŞİLADA VE E.,YILDIRIMLI, Ş.:2002 Anadolu’da Halkın

bitkileri Kullanış Amaçları Üzerinde Etnobotanik Bir Çalışma. XIV. BİHAT. Eskişehir. TABATA,M.,HONDA,G.,SEZİK,E.,YEŞİLADA,E.;1993 A report on Traditional Medicine And

Medicinal Plants in Turkey. Faculty of Pharmaceutical Sciences Kyoto Univ. JAPAN

59

Tedavide Kul. Bitk “FFD Monografları” 2007 MN Medikal ve Nob.Tıp Ktb, 105-109, ANK.,

TREBEN,M.:2000.Tanrının Eczanesinden Sağlık Şifalı Bitkiler İle İlgili Deneyimler ve Öneriler

(Orj Dil. Alm. Gesundheit aus der Apotheke Gottes) İST

VURAL. M., KARAVELİOĞULLARI. F.A. 1998. Çiçekdağı -Kırşehir ve çevresinin

etnobotanik özellikleri, Ot Sistematik Botanik Dergisi 4(1):117-124. Bu çalışmada sorgulama

yöntemi ile yöre halkı tarafından faydalanılan bitkiler bunların familyaları, kullanım alanları

ve şekilleri anlatılmıştır. YAPRAKLI BELEDİYESİ YAYINLARI VE NİYAZİ KANSU

YILDIRIMLI, Ş., EKİM, T. (1986). : Ankara, Gölbaşı’nda yabani bitkilerin kullanılış amaçları

ve şekilleri üzerine bir araştırma. OT Sistematik Botanik dergisi..

YILDIRIMLI, Ş. :2004 Etnobotanik ve Türk Etnobotaniği. Kebikeç, Sayı 17 Sayfa: 183 ANK.

Sayfa: 183.

ZEYBEK, N., ZEYBEK, U., (1994); Bu çalışmada, kapalı tohumlu bitkilerin

(Angiospermae) familyalar itibariyle, botanik ve ekolojik özellikleri, faydalanma yöntemleri

ve kimyasal yapıları ve özelliklerine ilişkin bilgiler verilmiştir.

SİTELER: http://www.agri.ankara.edu.tr

http://www. ansiklopedim.

http://www.blogcu.com

http://www.dogatarihi

http://www.viable-herbal.com

http://www.holisticonline.com/herbal-Med

http://permaculrure.info/cgi-bin

http://www.traffic.org/plants/recommendations.html

http://www.rei.rutgers.edu/~struwe/gentnet/ Access: 16.6.2006

http://www.pharmakobotanik.de Access: 1.6.2006

http://tr.wikipedia.org

http://www.cografya. https://www.google.com.

http://www.kuzka.org.tr/dosya/cankiri_tuz_calistayi 20012 http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Anemone_blanda

http://www.finegardening.com/grecian-windflower-anemone-blanda

http://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/

https://www.google.com.tr/search

http://www.kuzka.org.tr/dosya/cankiri_tuz_calistayi_raporu.pdf p

https://www.acarkatrancilik.com

http://www.populerbilim.com.tr

http://www.saglikaktuel.com/

http://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiNnrKC1aTLAhXCjywKHQgNBbcQFggaMAA&url=http%3A%2F%2Fyunus.hacettepe.edu.tr%2F~ot%2FSY%2520CV%252010%2520Ekim%25202012.doc&usg=AFQjCNEiASe8X-Y7IIpopZFzgexpwB8QKg&bvm=bv.115339255,d.bGg

http://www.agri.ankara.edu.tr/

http://www.blogcu.com/

http://www.viable-herbal.com/

http://www.rei.rutgers.edu/~struwe/gentnet/

http://tr.wikipedia.org/

http://www.cografya./

https://www.google.com/

http://www.kuzka.org.tr/dosya/cankiri_tuz_calistayi

http://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/

https://www.acarkatrancilik.com/

http://www.saglikaktuel.com/

60

EK:1Çalışmalarda kullanılan anket formu.

(Bu anket formu proje ile ilgili olarak A.Sermin ÖZER tarafından geliştirilmiştir.)

ÇALIŞMADA KULLANILACAK ANKET FORMU

ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ: ÇANKIRI ORMAN İŞLETME ŞEFLİĞİ: MUHTAR ( Köy ile İlgili Bilgiler) İLÇE: KÖY: Köyün Nüfusu:

a) Orman içi köy b) Orman bitişiği köy KÖYLÜ ( DEMOGRAFİK YAPISI İLE İLGİLİ BİLGİLER) 1-) Görüşülen kişinin;

a-) Adı- soyadı b-)Yaşı c-) Cinsiyeti d-) İşi 2-) Kaç yıldır köyde ikamet ediyorsunuz? 3-) Aylık ortalama geliriniz ne kadardır?

a-) Yok b-)200-500 c-) 501-800 d-) 801-1000 e-) Bunların dışında

4-) Gelir kaynağınız nedir/nelerdir? 5-) Geçim sıkıntısı çekiyor musunuz?

a-) Evet (nedeni) b-) Hayır

6-) Sizce köyün en önemli sorunu nedir? a-) Yol b-)İçme suyu c-) Elektrik d-) İşsizlik e-) Sağlık ocağı yok f-) Göç g-)Diğer

7-) Hayvancılık yapıyor musunuz?

a-) Evet b-)Hayır 8-) Hayvanlarınız için ormandan hangi bitkilerden yararlanıyorsunuz? 9-)Akrabalarınızdan göç eden var mı? Kaç kişi? (Varsa) nereye? 10-)Göç sebebi neydi?

a-) Maddi b-)Eğitim c-) Sağlık sorunları d-) İşsizlik e-) Ailevi f-) Diğer

11-) Sizde göç etmek ister misiniz? a-) Evet (Neden) b-) Hayır (neden)

61

12-) Isınma ve diğer ihtiyaçlarınız için ne kullanıyorsunuz? Yılda ne kadar?

a-) Odun b-)Kömür c-) Tezek d-) Diğer

13-) Ormanların size faydaları nelerdir? a-) Yakacak tem. b-)Yaprak fay. c-)Erozyonu önleme d-) Su Kaynağı e-) Avcılık f-) diğer 14-) Köyünüzde orman suçu işleniyor mu? İşleniyorsa nelerdir?

a-) Ağaç kes. b-)Otlatma c-) Nakliye d-) Açma e-)İşgal ve hatalı fayd. f-)Kömür yapma g-)Orman yakma h-) İzinsiz tesis kurma ı-)Diğer

15-) Sizce orman suçu işlemenin nedenleri nelerdir? a-) Maddi imkansızlık b-) Fazla para kazanma c-) Husumet d-)Cehalet e-)Diğer

16-)Orman İdaresi ile sorunlarınız var mı? Varsa nelerdir?

a-) Sorun yok b-) Memurlar taraflı dav. c-) İşlemler uzun sürüyor d-)Yeterince koruma ve kontrol yok e-)Üretim işlerine geç başlanıyor f-)Diğer

17-) Köyünüzde ormanda daimi ve geçici işçi olarak kaç kişi çalışıyor? a-)Daimi işçi ( ) b-) Geçici işçi ( )

18-) Sizce ormanı korumanın en iyi yolu nedir?

a-)Or. Muhafaza mem. ile b-)Köy tüzel kişiliği ile c-)Jandarma ile d-)Halkın eğitimiyle e)Mülkiyet prob. çözümüyle f-)Gelirin artmasıyla g-)Alternatif gelir kaynakları temini

19-)Yaprak faydalanması yapıyorsanız bundan vaz geçmek /azaltmak için ne gibi bir alternatif olmalı?

a-) Yapmıyorum b-) Köy meraları iyileştirilmeli c-) Devlet bedava yem vermeli d-)Yem kredi si verilmeli e-)Diğer

KÖYLÜ ( ODOÜ İLE İLGİLİ BİLGİLER)

20-)Odun Dışı Orman Ürünleri (ODOÜ) hakkında bilginiz var mı/ne düşünüyorsunuz? (Soru anketör tarafından açıklanacak) 21-) Odun Dışı Orman Ürünleri (ODOÜ)’nin planlı ve sürdürülebilir faydalanma çerçevesinde size

alternatif gelir kaynağı olabileceğini düşünüyor musunuz? (Neden, Nasıl) a-)Evet b-)Hayır

22-) Hangi “Odun Dışı Orman ürününü”, hangi amaçla kullanıyorsunuz?

a-)Gıda kaynağı olarak: g-)Dokumacılıkta:

b-)Tıbbi amaçlarla: h-) Ahşap kısmından pipo taslağı, el aletleri:

c-)Baharat olarak: I-)İçecek olarak:

d-)Boyar madde temini(kumaş ve yün boyama): İ-) Yöresel yemeklerin yapımında:

e-)Süs bitkisi olarak: J-) Hayvan hastalıklarının tedavisi. (veterinerlik):

f-)Zehir ya da panzehir olarak: K-) Çeşitli el aletlerinin yapımında:

l-) Diğer

23-) Hayvanlarınıza gıda ve ilaç olarak hangi bitkileri/nasıl kullanıyorsunuz?

62

24-) Köyünüzde arıcılık yapılıyorsa hangi bitkiler arıcılık için önemlidir? 25-)Bitkilerin kullanım yollarını kimden/nereden öğrendiniz?

a-) Dede/nine b-)Anne/baba c-) Gazete/kitap d-) Satanlar/aktarlar e-)Kullananlardan f-)Köy büyüklerinden g)Diğer

26-) Tedaviyi gerektiren bir hastalığınız var mı/bu hastalık ya da hastalıklar nedir? a-)Evet b-) Hayır 27-) Hastalığınızı tedavi etmek için bitkilerden yararlanıyor musunuz? Nasıl?

a-)Evet b-) Hayır 28-) Sağlık problemlerinizde tıbbi bitkileri kullanıyor musunuz/ hangi bitkiler nasıl ve hangi amaçla?

29-)Ormanlardan elde ettiğiniz odun dışı orman ürünleri ve kullanılan bölümleri nelerdir?

Ürün adı Yararlanılan Bölümleri T.zamanı T. şekli

kök yap çiç toh tomr Dal gv kab

Balz sakız

mey sürg Yumr Tümü Diğ.

Kekik

Ihlamur

mantar

sumak

ceviz

geven

kitre

30-) Sizce ODOÜ nin toplama zamanının kullanım alanına göre bir özelliği var mıdır? Varsa nedir?

a-) Evet b-)Hayır

31-) ODOÜ lerini hangi işlemlerden geçirerek kullanıyorsunuz?

Kullanılan Bitki Kullanıldığı hastalıklar

tans şekr yara mide Barsk romtz kans cilt

Kekik

Ihlamur

sumak

ceviz

geven

Kitre

Mantar

63

Ürün adı Faydalanma şekli.

Olduğu gibi kaynatıp Zeytn yağ. Bekl.

demleme kurutup Basit usulde işl.

öğütüp

diğer

Kekik

Adaçayı

Ihlamur

32-)Bu bitkilerin kullanım yollarını kimden/nereden öğrendiniz? a-) Dede/nine b-)Anne/baba c-) Gazete/kitap d-) Satanlar/aktarlar e-)Kullananlardan f-)Diğer 33-) Tedaviyi gerektiren bir hastalığınız var mı/bu hastalık ya da hastalıklar nedir?

a-)Evet …………………………………………… b-) Hayır 34-) Hastalığınızı tedavi etmek için bitkilerden yararlanıyor musunuz? Nasıl?

a-)Evet ………………………………………….. b-) Hayır

35-)Bitkilerden boyar madde elde ediyor musunuz? a-)Evet(Hangileri) …………………………… b-) Hayır

36-) ODOÜ lerinden sattıklarınız var mı? Varsa tahmini parasal değeri nedir? 37-)Dokumacılıkta kullandığınız bitkiler nelerdir? (Nasıl) 38-)Gıda kaynağı olarak doğadan topladığınız bitkiler hangisi?( Nasıl Kullanılıyor?) 39-)Orman üretim artıklarından ( Kök, Dal gibi) yontma, oyma gibi oduna dayalı el aletleri, kap vb.üretiyormusunuz? 40-) Kızılcık, kestane gibi bitkilerden tatlı, reçel, marmelat yaparak gelir sağlıyor musunuz? (Neler?) 41-) Kadınların ve genç kızların bu alanda eğitilerek ürettiklerini pazarlayıp aile bütçesine katkı sağlamaları için uygun zamanı var mı? ve istekliler mi? 42-) Uygun bir Pazar imkanı yaratıldığında bu ürünleri kanuni yollardan toplayıp/veya üreterek satmayı düşünür müsünüz? Neden?

a-)Evet b-) Hayır 43-)Bu ürünleri nerelere yada kimlere pazarlıyorsunuz?

Ürünler Köy pazarı aktarlar İldeki aracılar Büyük firmalar

kooperatif

64

Kekik

Adaçayı

44-) Orman alanlarından topladığınız ODOÜ için Orman İdaresine “Tarife Bedeli” ödüyor musunuz?

a-)Evet b-) Hayır (neden) 45-) Böyle bir faaliyetin size/köyünüze/bölgenize gelir kaynağı olacağını düşünür müsünüz? Neden?

a-)Evet b-) Hayır 46-) Mevcut Kooperatifin bu anlamda güçlendirilmesi; yoksa yeni bir kooperatif kurmanın yararlı olacağını düşünüyor musunuz? Neden?

a-)Evet b-) Hayır 47-)Köyünüzde/ilçenizde mevcut bulunan tarımsal kurum ve kooperatif nedir? 48-)Kooperatifin aktüel durumu nedir? a-) Faal b-) aktif değil c-) faal ancak güçlendirilmeli d-)iyi yönetilmiyor 49-) Köy halkından kaç kişi bu kurumlara üyedir? Kaç yıldır? 50-) Yörenizde ODOÜ ile ilgili olarak yapılacak organizasyonlarla planlı bir üretim ve pazarlama olanağı yaratıldığında size alternatif gelir kaynağı olacağını düşünüyor musunuz?

a-) Evet (Neden) b-) Hayır (neden) 51-) Köyün ve bölgenin ekonomik olarak güçlendirilmesi ve kalkındırılması ile göçlerin durması için önerileriniz nelerdir. AKTARLAR (ekonomisine ilişkin Sorular): 52-) En çok sattığınız 10 bitki türü ve miktarı nedir. ( )Nane ( ) Kekik ( )Ihlamur ( )Kuşburnu ( )Çöven ( )Kebere ( )Keçiboynuzu ( )Mahlep ( )Zencefil ( )Rezene ( )Böğürtlen ( )Papatya ( )Isırgan otu ( )Salep ( )Kibrit otu ( ) diğer 53-) Müşterilerin bu bitkilerin satın alma sebepleri nelerdir?

54-) Hangi mevsimde daha fazla satış yapıyorsunuz?

( )Yaz ( )Kış ( )İlkbahar ( )Sonbahar 54-) Ürünlerinizi nasıl satın alıyorsunuz?

( )Ayıklanmış ( )Kurutulmuş ( )Öğütülmüş ( )Paketlenmiş ( )Hiçbir işlem yapılmamış 55-) Ürünleri nereden alıyorsunuz?

()Satıcı Firma ()Toplayarak ()Kendim Yetiştiriyorum ()Aracılar ()Koop () Diğer….

56-) Kendiniz yetiştiriyorsanız Hangi bitki türler ve miktarı nedir?

65

Bitki Miktarı(kg) a-………. b-……….

57-) Bitkilerin Alış Fiyatları? Bitkilerin Satış Fiyatları? a-……….. a-…………. b-………. b- ………… ( )Evet ( )Hayır Cevabınız evet ise nereden izin alıyorsunuz?…………… 58-) Mevsimlere göre en çok sattığınız bitki türleri nelerdir?

Yaz Kış İlkbahar Sonbahar a- b- 59-) Aracılardan hangi tıbbi bitki türlerini alıyorsunuz?

Bitki Miktarı(kg) a-………. b-……….

60-) Müşteri profilinizi en çok kimler oluşturuyor?(% Olarak tahmini) ( ) %........Erkek ( )%.........Bayan

61-)Müşterileriniz hangi yaş grubundan?

a-) 18-35 b-) 36-50 c- )51 yaş üstü

62-) Müşterilerinizin meslek gruplarından en önemli 3’ü nü işaretleyiniz. ( ) Memur ( )İşçi ( )Çiftçi ( )Öğrenci ( )Emekli ( )Ev kadını ( )Serbest mes. ( )Esnaf ( )İşsiz ( ) Diğ

63-)Müşterilerinizin eğitim düzeyi? ( )İlk öğretim ( )Orta öğretim ( )Yüksek öğretim ( ) Lisans Üstü ( )Diğer…….

64- ) Müşterileriniz hastaneye gitmeden öncemi size gelir? ( ) Evet ( )Hayır ( )Fikrim Yok ( )Kısmen

65-)Müşterileriniz daha çok nereden gelir? ( ) Şehir içi ( ) Komşu il ( ) İlçelerden ( )Köylerden

66-)Müşterilerinizin gelir düzeyi nedir?

( )0-500YTL ( )501-1000YTL ( )1001-1500YTL ( )1500YTL üstü

67-)Müşterileriniz hangi hastalıkları için bu bitkileri satın alırlar?(% Olarak) %........Sindirim Sistemi Bozukluğu %........Sinir sitemi Bozukluğu %........Solunum Sistemi Bozukluğu %........Kalp-Damar Rahatsızlığı

66

68-)İşletmenizin her hangi bir resmi kurum tarafından denetimi yapılıyor mu? ( )Evet ( )Hayır

Cevabınız Evet ise hangi kurum tarafından ne sıklıkta denetleniyorsunuz?

Documents

T.C. ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ PROJE SONUÇ RAPORU … · t.c. orman genel mÜdÜrlÜĞÜ proje sonuÇ raporu Çankiri’nin orman kÖylerİnde odun diŞi orman ÜrÜnlerİnİn (odoÜ)