TC

CcedilUKUROVA UumlNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTUumlSUuml

İKTİSAT ANABİLİM DALI

HATAY İLİNİN SOSYO-EKONOMİK YAPISI

VE GELİŞME POTANSİYELİ

Yunus ACcedilCI

YUumlKSEK LİSANS TEZİ

ADANA ndash 2008

TC

CcedilUKUROVA UumlNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTUumlSUuml

İKTİSAT ANABİLİM DALI

HATAY İLİNİN SOSYO-EKONOMİK YAPISI

VE GELİŞME POTANSİYELİ

Yunus ACcedilCI

DANIŞMAN Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİ

YUumlKSEK LİSANS TEZİ

ADANA ndash 2008

Ccedilukurova Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Muumlduumlrluumlğuumlne

Bu ccedilalışma juumlrimiz tarafından İktisat Anabilim Dalında YUumlKSEK LİSANS TEZİ

olarak kabul edilmiştir

Başkan Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİ

(Danışman)

Uumlye Prof Dr Yıldırım Beyazıt OumlNAL

Uumlye Doccedil Dr Harun BAL

ONAY

Yukarıdaki imzaların adı geccedilen oumlğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım

helliphelliphellip

Prof Dr Nihat KUumlCcedilUumlKSAVAŞ

Enstituuml Muumlduumlruuml

Not Bu tezde kullanılan oumlzguumln ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin ccedilizelge şekil

ve fotoğrafların kaynak goumlsterilmeden kullanımı 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri

Kanunursquondaki huumlkuumlmlere tabidir

i

OumlZET

HATAY İLİNİN SOSYO-EKONOMİK YAPISI

VE GELİŞME POTANSİYELİ

Yunus ACcedilCI

Yuumlksek Lisans Tezi İktisat Anabilim Dalı

Danışman Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİ

Eyluumll 2008 153 Sayfa

Yerleşim birimleri toplumsal duumlzeyde ki sosyo-ekonomik gelişmelerin

izlenebilmesine fırsat vermektedir Bu nedenle illerin sosyal ve ekonomik yapılarının

iktisat bilimi tarafından ele alınması bir zorunluluktur Hatay tarihte pek ccedilok

medeniyete ev sahipliği yapmış bir ildir Bundan dolayı Hatay ili tarihi ve kuumlltuumlrel

youmlnden oumlnemli zenginlikler barındırmaktadır

Hatay ilinin sosyo-ekonomik yapısının ortaya konulmaya ccedilalışıldığı bu ccedilalışma

uumlccedil boumlluumlmden oluşmaktadır Ccedilalışmanın ilk boumlluumlmuumlnde boumllge ve boumllgesel kalkınma

kavramları irdelenmeye ccedilalışılmış boumllgesel kalkınma teorilerine değinilmiştir İkinci

Boumlluumlmrsquode ilin coğrafi yapısı ile nuumlfus eğitim ve sağlık potansiyeli ele alınmıştır

Uumlccediluumlncuuml ve son boumlluumlmde ise ilin ekonomik yapısı ayrıntılı olarak incelenmiştir

Ccedilalışmada ilin sosyal ve ekonomik yapısı tablolar ve şekiller yardımıyla

değerlendirilmeye ccedilalışılmıştır Bunun yanı sıra ilin SWOT analizine yer verilerek

fırsat ve tehlikeler ile guumlccedilluuml ve zayıf youmlnleri ortaya konulmuş ve il genelindeki il

genelindeki uygun yatırım alanlarına dikkat ccedilekilmiştir

Anahtar Kelimeler Hatay Sosyal Yapı Ekonomik Yapı Gelişme Potansiyeli

SWOT Analizi

ii

ABSTRACT

THE SOCIO-ECONOMIC STRUCTURE

AND DEVELOPMENTAL POTENTIAL OF HATAY PROVINCE

Yunus ACcedilCI

Master of Arts Thesis Department of Economics

Advisor Assistant Prof Dr Hakkı CIFTCI

September 2008 153 Pages

Allocation units give the chance for tracing the socio-economic developments in

the social scale For this reason it is essential to approach the social and economic

structures of provinces from the view point of the science of economy Hatay province

has hosted countless civilizations throughout history

Therefore this three-sections-study constitutes an attempt to display the socio-

economic structure of this province İn the first section of the study an attempt to

explicate the concept of region and regional development is made and theories of

regional development are touched upon In the Second Chapter in addition to the

geographical structure of the province the potential of population education and health

were searched The Third Chapter examines economical structure of the Province in

detail In this study it is endeavored to evaluate the social and economic structure of

Hatay province with the help of tables and diagrams In addition to that chances and

threats along with strong and weak aspects of this province are displayed by making the

SWOT analysis of it accordingly Besides that attention is drawn to the appropriate

fields of investments throughout the province

Keywords Hatay Social Structure Economic Structure Developmental Potential

SWOT Analysis

iii

OumlNSOumlZ

Yuumlksek lisans eğitimim suumlresince destek ve anlayışını hiccedilbir zaman

esirgemeyen her zaman geliştirici rehberliği ile araştırmamda bana yardımcı olan saygı

değer hocam Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİrsquoye Prof Dr Yıldırım Beyazıt OumlNAL ve

Doccedil Dr Harun BALrsquoa en iccedilten duygularımla teşekkuumlr ederim

Eğitim hayatımda beni maddi ve manevi olarak destekleyen babam Fuat ACcedilCI

annem Emel ACcedilCI abim Ahmet ACcedilCI ablam Reyhan KİRECcedilCcedilİ ve değerli dostum

Ferhat Şirin SOumlKMENrsquoe yardımlarını hiccedilbir zaman esirgemeyen kardeşlerim DİLEK

ACcedilCI ve Atakan ACcedilCI ile değerli dostlarım Oumlnder GUumlZEL ve Oumlğr Goumlr Muumljdat

TOPCcedilUrsquoya Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml ccedilalışanlarına ve İİBF2007YL1 nolu projem iccedilin

gereken harcamaların karşılandığı Bilimsel Araştırma Fonursquona sonsuz teşekkuumlrlerimi

sunarım

Yunus ACcedilCI

ADANA 2008

iv

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa No

OumlZEThelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipi

ABSTRACThelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipii

OumlNSOumlZhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiii

TABLOLAR LİSTESİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipviii

ŞEKİLLER LİSTESİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipxii

KISALTMALARhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipxiv

GİRİŞhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip1

BİRİNCİ BOumlLUumlM

BOumlLGESEL KALKINMA

11 Genel Olarak Boumllge Kavramıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip3

12 Boumllgesel Kalkınma Kavramı ve Boumllgesel Kalkınma Politikalarıhelliphelliphelliphelliphellip 5

13 Boumllgesel Kalkınma Politikalarının İlkelerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

131 Sosyal Kacircrlılık İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

132 Kalkınma Kutbu İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7

133 Halkın Katılımı İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

14 Boumllgesel Kalkınma Politikasının Amaccedillarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

15 Boumllgesel Kalkınma Politikası Araccedillarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip9

151 Boumllgesel Planlamahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip9

152 Kamu Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip10

153 Mali ve Vergisel Teşvik Oumlnlemlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip12

154 Boumllgesel Kalkınma Sorununa Youmlnetimsel Oumlrguumltuumln

Uyum Sağlamasıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

155 Boumllgesel Kalkınma Ajanslarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

16 Boumllgesel Buumlyuumlme Teorilerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip14

161 Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modellerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

162 Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

163 İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modellerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip16

164 Merkez-Ccedilevre Modelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip17

v

İKİNCİ BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN COĞRAFİ VE SOSYAL YAPISI

21 İlin Coğrafi Konumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

22 İlin Coğrafi Yapısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

221 Akarsular ve Goumlllerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip20

222 Ormanlarhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

223 Madenlerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

23 İlin İklimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip23

24 İlin Sosyal Yapısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

241 İlin Nuumlfusuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip25

2411 İlin Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

24111 Cinsiyete Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

24112 Yaş Gruplarına Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphellip27

24113 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphellip27

24114 İktisadi Faaliyetlerine Goumlre Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphellip29

2412 İlin Nuumlfus Yoğunluğuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

242 İl Nuumlfusunun Eğitim Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip32

2421 Okul Oumlncesi Eğitimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

2422 İlkoumlğretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

2423 Liselerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

2424 Yuumlksek Oumlğretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

243 İlin Sağlık Yapısı Trend İndeks ve Konjonktuumlr Analizlerihelliphelliphelliphelliphellip42

UumlCcedilUumlNCUuml BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN EKONOMİK YAPISI ve SWOT ANALİZİ

31 Hatay İlinin Ekonomik Değerlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip53

311 İlin GSYİH İccedilindeki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip53

3111 GSYİHrsquonın Sabit ve Cari Fiyatlarla

İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip58

3112 KBGSYİHrsquonın İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphellip62

32 Tarımsal Yapıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip64

321 Bitkisel Uumlretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

322 Tarımın Hatay GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

vi

Trend ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip75

33 Hayvancılıkhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip77

34 Ormancılık ve Ormancılık Faaliyetinin Hatay GSYİHrsquodaki Payının

İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

35 Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

351 Enerji Sektoumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip83

352 Madencilik Sektoumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip85

353 İmalat Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

354 Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

36 Ticarethelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

361 Banka Hizmetlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip97

3611 Mevduat Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip97

3612 Banka Kredilerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip98

362 Vergi Gelirleri ve Vergi Dışı Gelirlerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

363 Ticaretrsquoin GSYİHrsquodaki Payının Ekonomik Analizihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip100

37 Ulaşımhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

371 Karayolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

372 Demiryolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip104

373 Denizyolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip104

374 Havayolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip105

38 Dış Ticarethelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip106

39 Turizmhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

310 Kamu Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip116

311 Oumlzel Sektoumlr Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip118

312 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Duumlzeyihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip120

313 Hatay İlinin Potansiyel Yatırım Alanlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip122

3131 Tarım ve Hayvancılıkhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip122

3132 Turizmhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip124

3133 Ulaşımhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip126

3134 Enerjihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip127

3135 Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip127

314 Genel Olarak SWOT Analizihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip128

3141 Hatay İlinin Guumlccedilluuml ve Zayıf Youmlnleri ile Fırsat ve

vii

Tehlikelerinin Belirlenmesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip129

31411 Hatay İlinin Guumlccedilluuml Youmlnlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip129

31412 Hatay İlinin Zayıf Youmlnlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip131

31413 Hatay İlinin Fırsatlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip132

31414 Hatay İlinin Tehlikelerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip133

3142 Hatay İlinin SWOT Matrisihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip134

SONUCcedilhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip137

KAYNAKCcedilAhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip143

OumlZGECcedilMİŞhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip153

viii

TABLOLAR LİSTESİ

Sayfa No

Tablo 21 İlccedile Koumly ve Şehir Nuumlfuslarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

Tablo 22 Yaş Gruplarına Goumlre Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip27

Tablo 23 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

Tablo 24 Bitirilen Son Oumlğretim Kurumuna Goumlre Okur-yazar Nuumlfushelliphelliphelliphelliphellip29

Tablo 25 İşguumlcuuml Durumuna Goumlre Nuumlfus(12+ Yaş Grubu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip30

Tablo 26 İstihdam Edilen Nuumlfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Goumlre

Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

Tablo 27 İlccedilelere Goumlre Nuumlfus Yoğunluğuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip32

Tablo 28 İlccedileler İtibariyle Okul Oumlncesi Eğitim Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

Tablo 29 Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye Okul

Oumlncesi Eğitim Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

Tablo 210 İlccedileler İtibariyle İlkoumlğretim Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip36

Tablo 211 Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye

İlkoumlğretim Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

Tablo 212 İlccedileler İtibariyle Ortaoumlğretim Kurumları Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip38

Tablo 213Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye

Lise Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

Tablo 214 Mustafa Kemal Uumlniversitesi Oumlğrenci Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip40

Tablo 215 Mustafa Kemal Uumlniversitesi Oumlğretim Elemanı Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphellip41

Tablo 216 Hatay Sağlık Tesislerinin İlccedilelere Goumlre Dağılımı2005helliphelliphelliphelliphellip42

Tablo 217 Sağlık Personelinin Unvanına Goumlre Dağılımı2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip43

Tablo 218Yuumlz Bin Kişi Başına Duumlşen Sağlık Personeli Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip44

Tablo 219Hekim Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip47

Tablo 220Hemşire Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip49

Tablo 221Ebe Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip51

Tablo 31Hatay İli GSYİHrsquo sının Yıllar İtibariyle Gelişimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip54

ix

Tablo 32 Hatay ili GSYİHrsquo sının Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi GSYİHrsquo sı

İccedilindeki Yeri (Cari Fiyatlarla)(Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip55

Tablo 33 Hatay GSYİHrsquonın Akdeniz Boumllgesi İccedilersindeki Payı(2001)helliphelliphelliphellip55

Tablo 34 İlccedileler İtibariyle Gayri Safi Yurticcedili Hasıla (1995ndash1996)helliphelliphelliphelliphelliphellip56

Tablo 35Uumlretim Faaliyet Kollarının GSYİH

İccedilindeki Yeri (Cari Fiyatlarla )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip57

Tablo 36 GSYİHrsquonın trendi indeksi ve konjonktuumlruuml ( Cari Fiyatlarla)helliphelliphelliphellip58

Tablo 37 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın trendi indeksi ve konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphellip61

Tablo 38 KBGSYİHrsquonın Trendi İndeksi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip63

Tablo 39 Hatay İlinin Toprak Kaynakları Potansiyelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip65

Tablo 310 Tarım Arazisinin Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip65

Tablo 311 İl Tarım Alanlarının Sulama Biccedilimleri İtibariyle Dağılımıhelliphelliphelliphellip65

Tablo 312 Yıllar İtibariyle Tarla Uumlruumlnleri Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

Tablo 313 Yıllar İtibariyle Yumru Bitkiler Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

Tablo 314 Yıllar İtibariyle Enduumlstriyel Bitki Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip67

Tablo 315 Yıllar İtibariyle Bakliyat Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip67

Tablo 316 Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip68

Tablo 317 İl Meyve Uumlruumlnleri Uumlretimi 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip69

Tablo 318 Meyve Uumlruumlnleri Uumlretimi ve Hatay İlinin

Uumllke ve Boumllge İccedilindeki Yeri 2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip71

Tablo 319 Yıllar İtibariyle Hatay İli Sebze Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip72

Tablo 320 Sebze Uumlruumlnleri Uumlretimi ve Hatay İlinin

Uumllke ve Boumllge İccedilindeki Yeri 2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip74

Tablo 321 Tarım Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payının Ekonomik Analizi helliphelliphellip75

Tablo 322 Yıllar itibariye Hatay İli Canlı Hayvan Varlığı (Adet)helliphelliphelliphelliphelliphellip77

Tablo 323 Hatay İli Hayvan Varlığının Uumllke ve Boumllge İccedilindeki yeri (2004)helliphellip78

Tablo 324 Yıllar İtibariyle Hatay İli Hayvansal Uumlruumlnler Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphellip79

Tablo 325 Hatay İli Ormanlık Alan Durumu 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

Tablo 326 Hatay İli Orman İşletme Muumlduumlrluumlklerinin

Ağaccedillandırma Faaliyetlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip80

Tablo 327 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip81

Tablo 328 Hatay Elektrik Enerjisi Tuumlketiminin Abone Gruplarına Goumlre

Dağılımı ile Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi İccedilindeki Yeri (MWh)helliphellip84

x

Tablo 329 Yıllar İtibariyle Hatay ili Elektrik Abone Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip85

Tablo 330 Hatay İli Seccedililmiş Maden Varlığının Dağılımı ve Niteliğihelliphelliphelliphellip86

Tablo 331 Akdeniz Boumllgesi ve Hatay İlirsquonin Tuumlrkiye Madencilik Sektoumlruuml

İşguumlcuumlne Katılım Payları ()helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip88

Tablo 332 Hatay İli Akdeniz Boumllgesi Madencilik Sektoumlruuml İşguumlcuumlne

Katılım Payları ()helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip88

Tablo 333Hatay İli ve Bazı Boumllge İllerinin Maden Sektoumlruumlndeki

İşguumlcuuml Değerlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

Tablo 334 Hatay İli İmalat Sanayisinin Sektoumlrel Yapısı ve İstihdam

Durumu 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip91

Tablo 335 Sanayi Gruplarına Goumlre Sabit Sermayeye Yıl İccedilinde Yapılan

Gayrisafi İlaveler Girdi Ccedilıktı ve Katma Değer ( YTL)helliphelliphelliphelliphelliphellip92

Tablo 336 Oumllccedilek Aralıkları İtibariyle İşyeri Sayısı ve İstihdam Durumuhelliphelliphellip93

Tablo 337 Hatay İlindeki Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli Sanayi İşletmelerin

Sektoumlrel Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

Tablo 338 Hatay İlinde Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli Sanayi İşletmelerinde

İstihdamın Sektoumlrel Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

Tablo 339 Sanayi Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip95

Tablo 340 Yıllar İtibariyle Hatay İli Toplam Banka Mevduatının

Gelişimi (Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip98

Tablo 341 Yıllar İtibariyle Hatay İli Toplam Banka Kredilerinin

Gelişimi ( Bin YTL )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

Tablo 342Hatay İli Toplam Banka Kredilerinin Tuumlrlerine Goumlre

Dağılımı 2006 ( )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

Tablo 343 Hatay İli ve Tuumlrkiye Vergi Gelirleri (Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip100

Tablo 344Ticaret Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip101

Tablo 345 Hatay İline Bağlı Karayolu Satıh Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

Tablo 346 Yıllar İtibariyle İhracat Değerleri (Milyon $)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip107

Tablo 347 Yıllar İtibariyle İhracatccedilı Firma Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip107

Tablo 348 Uumllkeler İtibariyle Hatay İlinin İhracat Değerleri 2004helliphelliphelliphelliphelliphellip108

Tablo 349 Yıllar İtibariyle İthalat Değerleri (Milyon $)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip108

Tablo 350 Yıllar İtibariyle İthalatccedilı Firma Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip109

Tablo 351 Uumllkeler İtibariyle Hatay İlinin İthalat Değerleri 2004helliphelliphelliphelliphelliphellip109

Tablo 352 Yıllar İtibariyle Hatay İli İhracatıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip110

xi

Tablo 353 Yıllar İtibariyle Hatay İli İthalatıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip111

Tablo 354 Hatay İli Turizm Bakanlığırsquondan Belgeli Konaklama

Tesislerinin Tuumlr ve Sınıflara Goumlre Dağılımı 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip114

Tablo 355 Yıllar İtibariyle Hatay İli Belediye İşletme Belgeli

Konaklama Tesislerinin Tuumlrlerine Goumlre Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip115

Tablo 356 Hatay ili Konaklama ve Geceleme İstatistikleri 2006helliphelliphelliphelliphelliphellip115

Tablo 357 Kamu Yatırım Harcamalarının

Gelişimi ( Cari Fiyatlarla Bin YTL )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip116

Tablo 358 Hatay ve Bazı Boumllge İllerinin 2001 Yılı Kamu

Yatırım Harcamalarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip117

Tablo 359 Kamu Yatırım Harcamalarının Sektoumlrel Dağılımı2006helliphelliphelliphelliphellip118

Tablo 360 Hatay İli Oumlzel Sektoumlr Teşvik Belgelerinin Yıllar

İtibariyle Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip119

Tablo 361 Hatay ve Boumllge İllerinin Oumlzel Sektoumlr Yatırım

Teşvik Durumu 1995ndash2001helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip119

Tablo 362 İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamalarının

Karşılaştırılmasıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip120

Tablo 363 İlccedileler İtibariyle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması 2004hellip121

xii

ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa No

Şekil 21 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

Şekil 22 Bitirilen Son Oumlğretim Kurumuna Goumlre Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29

Şekil 23 Duumlnyarsquoda Tuumlrkiyersquode ve Hatayrsquoda 10000 Nuumlfusa

Duumlşen Yatak Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip43

Şekil 24 İlccedileler Bazında Doktor Başına Duumlşen Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip45

Şekil 25 Hekim Sayısının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip48

Şekil 26 Hekim Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip48

Şekil 27 Hemşire Sayısı Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip50

Şekil 28 Hemşire Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip50

Şekil 29 Ebe Sayısı Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip52

Şekil 210 Ebe Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip52

Şekil 31 Hatay ili GSYİHrsquosı Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip59

Şekil 32 Hatay ili GSYİHrsquosı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip60

Şekil 33 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip61

Şekil 34 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip62

Şekil 35 Kişi Başına Duumlşen GSYİHrsquonın Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip63

Şekil 36 Kişi Başına Duumlşen GSYİHrsquonın Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip64

Şekil 37 Tarımın GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip76

Şekil 38 Tarımın GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip76

Şekil 39 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

Şekil 310 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

Şekil 311Hatay ve Bazı Boumllge İllerinin Tuumlrkiye Maden

Sektoumlruumlne Katılım Paylarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

Şekil 312 Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

Şekil 313Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

Şekil 314 Ticaretin GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip102

Şekil 315 Ticaretin GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip102

Şekil 316 Hatay İli İhracatının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip110

Şekil 317 Hatay İli İhracatının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip111

xiii

Şekil 318 Hatay İli İthalatının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

Şekil 319 Hatay İli İthalatının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

Şekil 320 SWOT Matrisihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip134

xiv

KISALTMALAR

AR-GE Araştırma-Geliştirme

ATSO Antakya Ticaret ve Sanayi Odası

CcedilOB Ccedilevre ve Orman Bakanlığı

CcedilOM Ccedilevre ve Orman Muumlduumlrluumlğuuml

DİE Devlet İstatistik Enstituumlsuuml

DPT Devlet Planlama Teşkilatı

DTM Dış Ticaret Muumlsteşarlığı

GSYİH Gayri Safi Yurticcedili Hasıla

İKV İktisadi Kalkınma Vakfı

İSDEMİR İskenderun Demir Ccedilelik

KBGSYİH Kişi Başına Duumlşen Gayri Safi Yurticcedili Hasıla

KGM Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml

MEB Milli Eğitim Bakanlığı

MEM Milli Eğitim Muumlduumlrluumlğuuml

MTA Maden Teknik Araştırma Enstituumlsuuml

OumlSYM Oumlğrenci Seccedilme ve Yerleştirme Merkezi

STB Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

TBB Tuumlrkiye Bankalar Birliği

TEB Tuumlrkiye Ekonomi Bankası

TEDAŞ Tuumlrkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi

TKB Tuumlrkiye Kalkınma Bankası

TKİB Tarım ve Koumly İşleri Bakanlığı

TUİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu

GİRİŞ

1940rsquolı yıllarda oumlnem kazanmaya başlamış olan boumllgesel kalkınma kavramını

ulusal duumlzeyde girişilen kalkınma ccedilabalarının boumllgesel birimlere indirgenmesi olarak

tanımlamak muumlmkuumlnduumlr

Doğal kaynak nitelikli insan guumlcuuml teknoloji sosyal fiziksel ve ekonomik

altyapı vb kaynakların dengeli dağılmaması toplumun tarihsel oumlrguumltsel ve yapısal

oumlzelliklerindeki farklılıklar ulusal mekacircnlarda sorunlu alanların oluşmasına neden

olmaktadır Boumllgesel kalkınmanın asıl amacı boumllgeler arasındaki bu farklılıkların

giderilmesidir Boumllgesel kalkınma ccedilabaları boumllgesel planlamalar ve boumllgesel politikalar

aracılığı ile boumllgeler arasındaki dengesizliklerin giderilmesini amaccedillar

Duumlnyanın birccedilok uumllkesi gibi Tuumlrkiye de birbirinden farklı boumllgelerden

oluşmaktadır Hatta soumlz konusu boumllgeleri oluşturan yerel birimlerde de boumllgesel

dengesizlikler bariz bir haldedir Uumllkemizde ciddi boyutlarda boumllgesel dengesizlik

sorunları bulunmasına rağmen bu soruna ccediloumlzuumlm olabilecek boumllgesel kalkınma

politikaları ve programları yetersiz kalmaktadır Tuumlrkiyersquode boumllgelerarası dengesizlikleri

azaltmak amacıyla 1960rsquolı yıllardan bu yana kalkınma planları hazırlanmaktadır

Guumlnuumlmuumlze kadar uygulanan 9 kalkınma planı yeterli finans kaynaklarına sahip

olunamaması ulusal siyasette yaşanan kararsızlıklar ve kalkınma planlarının sadece

ekonomik biccedilimde algılanması kuumlltuumlrel ve ccedilevre boyutunun ihmal edilmesi nedenleri ile

beklenen sonuccedilları verememiştir

Uumllke kalkınmasında boumllgesel potansiyellerin en iyi şekilde değerlendirilmesi ve

var olan kaynakların rasyonel ve verimli kullanılmaları buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır Soumlz

konusu durumun gerccedilekleşmesi iccedilin de boumllgelerin mevcut potansiyelinin ortaya

konulması gelişme imkacircn ve kabiliyetlerinin belirlenmesi ve geleceğe youmlnelik yeni

yatırım ve stratejilerin oluşturulması gerekmektedir

Bu ccedilalışmanın temel amacı Hatay ilinin coğrafi sosyal ekonomik yapısı ve

gelişme potansiyelini ortaya koymaktır Bunun yanı sıra ilin kullanılmayan

potansiyelini ortaya ccedilıkarmak ve teşhis edilen yeni yatırım imkacircnları hakkında

2

girişimcileri bilgilendirmektir Ccedilalışmanın diğer amacı ise ilin gelişmişliğinin hangi

safhada bulunduğunu tespit etmek ve elde edilen istatistikicirc bilgilerin kullanılması

suretiyle yapılan analizler ile ilin gelişim seviyesini belirlemektir Bu ccedilalışma kıt

kaynakların etkin kullanılması accedilısından ilin daha iyi tanınmasını sağlayacaktır

Ccedilalışma doumlrt ana boumlluumlmden oluşmaktadır Birinci boumlluumlmde boumllge ve boumllgesel

kalkınma kavramları boumllgesel kalkınma politikaları ve boumllgesel kalkınma teorileri

hakkında bilgi verilmektedir Ayrıca boumllgesel kalkınma politikasının temel ilke amaccedil ve

araccedilları da ele alınmaktadır

Ccedilalışmamızın ikinci boumlluumlmde Hatay ilinin coğrafi ve sosyal yapısı incelenerek

ilin boumllgesel konumu ve doğal yapısı ile nuumlfus istihdam eğitim ve sağlık durumu ortaya

konulmaktadır Ayrıca gerek nuumlfus gerekse eğitim ve sağlık accedilısından Hatay ilinin

Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi iccedilerisindeki yeri belirlenmeye ccedilalışılmıştır

Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde ilin ekonomik değerleri yorumlanarak soumlz konusu değerlerin

Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi iccedilerisindeki durumunu ortaya koyan analizler yapılmıştır

Ekonomik yapı iccedilerisinde tarım sanayi ticaret ulaşım enerji ihracat ithalat ve

madencilik incelenmiştir

Araştırmanın doumlrduumlncuuml ve son boumlluumlmuumlnde ise ilin mevcut durumunun tespiti

amacıyla SWOT analizi yapılarak fırsat ve tehlikeler ile zayıf ve guumlccedilluuml youmlnleri ortaya

konulmuş ve ilin potansiyel yapısına uygun stratejiler oluşturulmaya ccedilalışılmıştır

3

BİRİNCİ BOumlLUumlM

BOumlLGESEL KALKINMA

Bu boumlluumlmde boumllge ve boumllgesel kalkınma kavramları irdelenirken boumllgesel

kalkınma politikasının temel ilke araccedil ve amaccedilları ele alınmaktadır Ayrıca boumllgesel

buumlyuumlme teorilerinden Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli Neo-Klasik Boumllgesel

Buumlyuumlme Teorisi İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli ve Merkez-Ccedilevre Modeli

accedilıklanmaktadır

11 Genel Olarak Boumllge Kavramı

Etimolojik koumlkeni Latince ldquoregio ccedilevre alanrdquo anlamına gelen ccedilok boyutlu ccedilok

anlamlı ve sınırları oldukccedila guumlccedil ccedilizilebilen bir kavram olan boumllge kavramının iccedileriği ve

tanımı doumlnemlere goumlre farklılıklar goumlstermektedir Ccediliftccedililerin toprak topografya ve

iklim koşullarının benzerliklerine goumlre bazı yerleri aynı isim kullanarak tanımlamaları

ile ccedilok eski doumlnemlerde kullanılmaya başlayan boumllge kavramı genel olarak bir mekacircn

parccedilasının diğerlerinden olan farklılıklarını belirtmek amacıyla kullanılmıştır Ticaret

dinsel ve youmlnetimsel etkinliklerin gelişmesi ise mekacircn parccedilaların yalnızca nitelikleri ile

değil uumlzerinde oluşan ilişkilerle tanımlanmasına neden olmuştur Kentle sınırlı

kalmayarak kentin ccedilevresindeki kırsal alanı da iccedileren geniş alanların boumllgelerin

tanımlanmasının geccedilmişte ccedilok yaygın olduğu goumlruumllmektedir Ancak bilimsel anlamda

boumllgenin tanımlanması 18yuumlzyılda gerccedilekleşmiştir Haritacılar sınır tanımlamaları

yapmaya ccedilalışırken su havzalarının belirli bir buumltuumlnluumlk goumlsterdiğinin farkına varmışlar

ve ilk boumllge tanımları nehirler ve dağ zirveleri tanımlanarak yapılmaya ccedilalışılmıştır

Daha sonra coğrafyacılarında konu ile ilgilenmeleri farklı coğrafik oumlzellikler dayalı

boumllge tanımlarını guumlndeme getirmiştir İkinci Duumlnya Savaşırsquondan sonra ise boumllge

kavramının yeniden tanımlanması guumlndeme gelmiştir 1970rsquoli yıllarda yaşanan

ekonomik bunalım ise boumllge kavramından yerellik kavramına geccedilişe sebebiyet

vermiştir Goumlruumllduumlğuuml gibi iccedilinde yaşanılan doumlnem ve şartlar boumllge kavramının farklı

tanımlanmasına neden olmaktadır (Apan 20081 Taştekin 20071)

Genel olarak boumllge belirli nitelikler bakımından mekacircnsal bir buumltuumlnuumln homojen

parccedilası şeklinde tarif edilmektedir Bu tanımın analizi boumllge kavramının iccedileriğini

accedilıklamak bakımından faydalı olmaktadır Ancak mekacircnsal olarak bakıldığında bir

4

buumltuumlnuumln parccedilası olarak boumllgelerin kendi iccedillerinde de farklılıklar ve eşitsizlikler

barındırması ve alt boumllgelere ayrılması muumlmkuumln olabilmektedir Bundan dolayı boumllge

kavramı genelleştirme olmaktan oumlteye geccedilememektedir (Aktakas 20067 Peşelioğlu

200714)

Boumllge kavramı Kamu Youmlnetimi Soumlzluumlğuumlrsquonde tarif edildiği sekliyle ldquoillerden

daha geniş coğrafi birimler duumlzleminde koordinesi gerekli kimi hizmetlerin

yuumlruumltuumllduumlğuuml coğrafi-youmlnetsel birimrdquo olarak tanımlanabilir Buna goumlre boumllge sadece bir

fonksiyonel oumlrguumltlenmenin coğrafi alanı değil aynı zamanda iller ile merkezicirc devlet

youmlnetimi arasındaki muumllki bir youmlnetim kademesidir Boumllge il uumlstuuml bir yapılanma olmakla

birlikte bir devlet veya devletccedilik de değildir (Bozan 2004)

Boumllge kavramını geleneksel ve kuumlresel yaklaşımla ele almak da olanaklıdır

Buna goumlre geleneksel anlayışta boumllge yan yana gelmiş birimlerin mekacircnsal buumltuumlnluumlğuuml

ile oluşan ulus devlet dışına kapalı ulus devletin denetiminde sınırları ccedilizilmiş bir

birimdir Kuumlresel anlatışta ise boumllge ilişki ağı ile belirlenen mekacircnsal suumlreklilik koşulu

olmayan yerellerin oluşturduğu uluslararası ilişkilere doğrudan accedilılan sınırlar değişken

bir birimdir İlişkiler ağının niteliği ve ilişkilerin yoğunluğu yerelin dolayısıyla da

boumllgenin gelişmişliğini belirler (Apan 20082)

Boumllgesel politikanın merkezinde yer alan boumllge kavramının genel kabul goumlrmuumlş

eğilimlere goumlre aşağıdaki kıstaslara goumlre tanımlanması muumlmkuumlnduumlr (Taştekin 20074)

sect Coğrafi (kıyı boumllgeleri dağlık boumllgeler koumlmuumlr madeni boumllgeleri vb)

sect Kuumlltuumlrel (etnik ccediloğunluk dil din)

sect Tarihsel (tarihteki ortak koumlkenler oumlrneğin ldquoeskirdquo sınırlar)

sect Yerleşim ve yoğunluk bakımından (merkezi boumllgeler-ccedilevredeki boumllgeler

yuumlksek nuumlfus yoğunluklu alanlar)

sect Belirli sektoumlrlerin hacirckim olduğu alanlar (tarım sanayi turizm gemi inşahellip vb)

sect Bir komsu devletle sınırı olan ve bu uumllkenin ekonomik faaliyetlerinden

etkilenen alanlar

sect Uzun mesafeli trafik akısı bağlamında transit boumllgeleri (Alp dağları)

Yukarıdaki tanımlamaların hiccedilbirisi tek basına guumlnuumlmuumlzde ulus uumlstuuml ve ulusaltı

duumlzeydeki boumllge ayırımını tanımlamaya yeterli değildir

5

Avrupa Birliğirsquonde boumllge coğrafi ekolojik ekonomik kuumlltuumlrel etnik kentsel ve

youmlnetsel accedilıdan benzer yakın buumltuumln olan alan parccedilalardır Avrupa Birliğirsquonde boumllgeler

işlevlerine ve yapılarına goumlre planlama boumllgeleri youmlnetim boumllgeleri sınır oumltesi boumllgeleri

bağımsız boumllgeler tuumlrdeş boumllgeler ve kutuplaşmış boumllgeler olarak kuumlmelendirilirler

(Hasanoğlu ve Aliyev 200883) Tuumlrkiyersquonin idari yapılanmasında ise boumllge esası

bulunmamaktadır Tuumlrkiyersquode daha ccedilok merkezi youmlnetimin taşra oumlrguumltlenmesi

ccedilerccedilevesinde ele alınan boumllge birkaccedil ilin kuumlmelendirilmesi ile oluşturulan ilden daha

geniş oumllccedilekli bir coğrafi alanı ifade etmektedir

Goumlruumllduumlğuuml gibi yazında boumllge kavramının tanımlanmasına youmlnelik değişik

yaklaşımlar ve bunların sonucu olarak farklı tanımlar yer almaktadır

12 Boumllgesel Kalkınma Kavramı ve Boumllgesel Kalkınma Politikaları

Kalkınma kavramı toplumların gelişim suumlrecine uygun olarak farklı

doumlnemlerde değişik iccedilerikler kazandığı gibi aynı doumlnemde farklı iccedileriklerle de

kullanılmıştır Kavram bazen de kendine yakın anlamlar taşıyan sanayileşme

modernleşme ilerleme buumlyuumlme ve yapısal değişme gibi kavramlarla iccedil iccedile geccedilmiş

onların yerine kullanılmıştır ancak bu durum kalkınma olgusunun anlamında bir

kargaşaya sebep olmuştur (Aktakas 20063)

Kalkınma toplumsal yapının değişkenlerinin siyasal otorite tarafından belli

politikalarla etkilenerek geliştirilmesi ccedilabası demektir Bu nedenle kalkınma ekonomik

ve sosyal bilimlerde kullanılan bir terim olarak siyasi bir iccedileriğe sahiptir Kişi başına

duumlşen milli gelirin artmasının yanı sıra genel olarak uumlretim faktoumlrlerinin etkinliklerinin

ve miktarlarının değişmesi sanayi kesiminin milli gelir ve ihracat iccedilindeki payının

artması gibi yapısal değişiklikler kalkınma kavramının kapsamına girmektedir (Bildirir

20057)

Boumllgesel kalkınma kavramının ise ccedilok uzun bir geccedilmişi yoktur Kavram 1950rsquoli

yıllarda kalkınma ekonomisiyle beraber guumlncellik kazanmıştır Ancak guumlnuumlmuumlzde soumlz

konusu kavram az gelişmiş tuumlm boumllgeler iccedilin oumlnem taşımaktadır (Durgun 200645)

Boumllgesel kalkınma kavramı az gelişmiş boumllgeler accedilısından buumlyuumlmenin yanı sıra

nitel ve nicel youmlnden yapısal değişimleri iccedileren geniş bir kavramdır Bu kavram

6

guumlnuumlmuumlzde nuumlfus tarımsal yapı sanayi yapısı gelir dağılımı mali piyasalar ulaşım ve

haberleşme olanakları sağlık ve eğitim hizmetlerinde etkinlik ve yaygınlık

duumlzeylerindeki farklılıkları ifade eden boumllgesel dengesizlik temelinde ele alınmakta ve

geri kalmış boumllgelerin ccedileşitli biccedilimlerde geliştirilmesi amacını ifade etmektedir

Dolayısıyla boumllgesel kalkınma ile amaccedillanan yalnızca az gelişmiş boumllgelerde ekonomik

buumlyuumlmenin sağlanması değil ekonomik ve sosyal anlamda refah duumlzeyinin gelişmiş

boumllge duumlzeyine yaklaştırılması yoluyla boumllgesel dengesizliklerin giderilmesidir

(Bozdoğan 200625)

Soumlz konusu dengesizlikleri gidermeyi ve ekonomik gelişme ve sosyal refahı uumllke

geneline dengeli biccedilimde dağıtmayı amaccedillayan boumllgesel kalkınma politikaları hemen

her uumllkede başarılı olmaktadır Ancak politikaların yoğunluğunu ve biccedilimi zamana ve

değişen koşullara bağlı olarak değişiklik goumlsterdiği dikkate alınmalıdır

Geleneksel boumllgesel politika anlayışının hacirckim olduğu 1960rsquolı yıllarda boumllgesel

politika ccedilerccedilevesinin gelişmiş ekonomilerin birccediloğunda Keynesyen anlayışın huumlkuumlm

suumlrduumlğuuml firma merkezli standartlaşmış teşvik sisteminin esas olduğu ldquodevlet guumlduumlmluumlrdquo

politikalar şeklinde ccedilizildiği goumlruumllmektedir Bu politikaların az gelişmiş boumllgeleri

kalkındırma amacıyla gelirin yeniden paylaşımına ve sosyal politikalara ağırlık verdiği

tespit edilmektedir 1970rsquoli yıllardan itibarense yerel dinamiklerin harekete geccedilirilmesi

ve yerel potansiyellerin değerlendirilmesi uumlzerine odaklanan yeni boumllgesel politikaların

ortaya ccedilıkmaya başladığı bilinmektedir (Peşelioğlu 200754)

13 Boumllgesel Kalkınma Politikalarının İlkeleri

Gelişmişlik duumlzeyleri ne olursa olsun her uumllkenin boumllgeleri arasında sosyal ve

ekonomik youmlnden farklılıklar bulunmaktadır Soumlz konusu farklılıkları gidermeye

youmlnelik uygulanan boumllgesel kalkınma politikaları uumlccedil ana ilkeye goumlre oluşturulmaktadır

Bunlar sosyal karlılık ilkesi kalkınma kutbu ilkesi ve halkın katılımı ilkesidir

131 Sosyal Kacircrlılık İlkesi

Ekonomide kıt uumlretim kaynaklarının alternatif kullanım alanları arasında

dağıtım kararı verilirken oumlzel yararla kamu yararı birbiriyle pek uyuşmamaktadır

Serbest piyasa sisteminin hacirckim olduğu ekonomilerde muumlteşebbis kacircrını arttırmaya

youmlnelik kararlar almaktadır Kacircrını arttıracak uumlretim hacmini ve fiyatı belirleme

7

yanında kendisine yuumlksek kacircr sağlayan sektoumlrleri ve sektoumlr yararları bakımından en

muumlsait youmlreyi de seccedilmek durumundadır (Taştekin 200724)

Bu durum boumllgeler arasında ekonomik ve sosyal gelişme farklılıklarını ortaya

ccedilıkarmaktadır Boumllgesel kalkınma politikasının ilk ilkesi geri kalmış youmlrelerde kısa

suumlrede ekonomik olmasa da sosyal karlılığı yuumlksek uzun vadeli ekonomik yatırımlara

yer vermek olmalıdır (Saraccedil 200634)

Sosyal devlet ilkesi gereği az gelişmiş youmlrelerde ki altyapı ulaşım vb

yatırımların kamu sektoumlruumlnce yapılması gerekmektedir Kamu sektoumlruumlnuumln geri kalmış

boumllgelere bu ilke ccedilerccedilevesinde muumldahalesi olmadan boumllgesel kalkınma politikasından

soumlz etmek muumlmkuumln değildir Devlet geri kalmış youmlrelerin kalkınması iccedilin yalnızca

yatırımları oumlzendirici oumlnlemler alınmakla yetinmemeli kamusal kuruluşlar aracılığıyla

dolaysız muumldahalede de bulunmalıdır (Taştekin 200724)

132 Kalkınma Kutbu İlkesi

Boumllgesel kalkınma politikasının ikinci ilkesi kalkınma kutbu ilkesidir FPerroux

kalkınma kutbu ilkesini şu şekilde tanımlamaktadır ldquoEkonomik gelişme aynı anda bir

uumllkenin tuumlm youmlrelerinde birden goumlruumllmez farklı şiddetlerde gelişme kutup ya da

noktalarında goumlruumlluumlr ve buralarda yoğunlaşır Belirli bir yoğunluğa eriştikten sonra

ccedileşitli kanallardan değişen nihai etkilerle buumltuumln ekonomiye yayılır (Durgun 2006 49)

Gelişme suumlruumlkleyici bir birimin varlığıyla ortaya ccedilıkacaktır Suumlruumlkleyici enduumlstri

de denilen bu birimin gelişme hızı tuumlm enduumlstrilerin gelişme hızından daha buumlyuumlktuumlr

Bu suumlruumlkleyici birimin hızından boumllgede bulunan diğer enduumlstriler de etkilenecek ve

buumlyuumlme tuumlm ekonomiye yayılacaktır (Saraccedil 200634)

Kalkınma kutuplarının ccedilevreye yayılması şu şekilde olmaktadır Yeni kurulan

sanayi ve sanayi grupları kendilerine bağlı yeni iktisadi faaliyetlere olanak

hazırlayabilirler Yeni iktisadi uumlniteler doğar ve gelişim ccedilevresindeki tarımsal yapıyı da

etkiler Boumlylece tarımsal kesim iccedilin yeni bir pazar doğduğu gibi bu kesimdeki fazla

işguumlcuuml iccedilinde yeni işguumlcuuml olanakları ortaya ccedilıkar Bu gelişim devam ederken kalkınma

kutbunun ccedilevrede ikinci derecede yeni merkezler yarattığı goumlruumlluumlr (Taştekin 200725)

8

133 Halkın Katılımı İlkesi

Boumllgesel kalkınma politikasının son ilkesi halkın katılımı ilkesidir Soumlz konusu

ilke ile boumllge halkına mensup bireylerin boumllgesel kalkınma faaliyetlerine karar veya

uygulama safhasında fiilen ya da danışman olarak katılmaları kastedilmektedir (Ildırar

200320)

Gerccedilek bir boumllgesel kalkınma politikasında insanın roluuml en oumlnde gelir Halk

programlara katılmadığı suumlrece programlar halktan kopmuş bir youmlnetimin eseri olacak

ve başarı rastlantılara kalacaktır Halkın boumllgesel kalkınma programlarına katılışı

boumllgesel kalkınma politikalarına canlılık katacak ve youmlredeki faaliyetlerin o youmlrede

yaşayan insanlarca denetlenmesine imkacircn verecektir (Taştekin 200727)

Bir boumllge halkı boumllgesel kalkınma politikasının hazırlanmasına ve

uygulanmasına Sanayi Odaları Ticaret Odaları Ziraat Odaları Mesleki Odalar

Belediye Meclisi Boumllgesel Kalkınma Komisyonu gibi geleneksel ya da yeni kuruluşlar

aracılığıyla doğrudan katılabileceği gibi yetkililerin seccediliminde soumlz sahibi olarak dolaylı

youmlnden de katılabilir (Dinler 2001286)

14 Boumllgesel Kalkınma Politikasının Amaccedilları

Guumlnuumlmuumlzde buumltuumln uumllkelerde boumllgesel farklılıkların olduğu goumlruumllmektedir Bu

farklılıklar teknolojinin sermayenin yatırımların ve bilgi yapının dengesiz

dağılımından kaynaklanmaktadır (Ildırar 200321)

Boumllgesel dengesizliğin en belirgin goumlstergesi bir uumllkenin nuumlfusunun ve başlıca

ekonomik faaliyetlerinin o uumllkenin yapısındaki belirli birkaccedil boumllgesinde yoğunlaşması

ve bunun sonucu olarak da oumlteki boumllgelerin nuumlfus bakımından daha az yoğun ve

ekonomik accedilıdan daha az gelişmiş olmasıdır (Saraccedil 200435) İşte boumllgeler arasındaki

bu dengesizliğin giderilmesi amacıyla boumllgesel politikalar uygulanmaktadır Ayrıca

boumllgenin buumlyuumlme ve istikrarına youmlnelik olarak da politikalar uumlretilebilmektedir

Boumllgesel kalkınma politikalarının amaccedillarını şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

(Peşelioğlu 200756)

Oslash Uumllke nuumlfusunun boumllgeler arasında dengeli dağılımı

Oslash Uumllkenin geri kalmış boumllgelerinin ekonomik ve sosyal kalkınması

9

Oslash Boumllge kaynaklarının değerlendirilmesi

Oslash Gelişmenin buumltuumln ekonomiye yayılması

Oslash Boumllgesel ekonomilerin entegrasyonu

Oslash Boumllgelerde sağlıklı buumlyuumlmenin oumlzendirilmesi ve refahın arttırılması

Oslash Enduumlstrinin uumllkede uygun dağılımının sağlanması

15 Boumllgesel Kalkınma Politikası Araccedilları

Boumllgesel kalkınma hedeflenen youmlrelerde ve sektoumlrlerde yatırım duumlzeyinin

yuumlkseltilmesini boumlylece bu youmlrelerde ekonomik kalkınmanın sağlanmasını

oumlngoumlrmektedir Boumllgesel kalkınmanın gerccedilekleştirilmesi iccedilin yatırım kararlarının ccedileşitli

araccedillar ve kurumlar kullanılarak etkilenmesi gerekmektedir (Arslan 2005291)

Boumllgesel kalkınma politikasının araccedilları gelişmiş ve az gelişmiş uumllkeler iccedilin

farklı olabileceği gibi hareketliliğini yitiren gerilemekte olan bir boumllge ve o zamana

kadar hiccedilbir gelişmenin olmadığı bir azgelişmiş boumllge iccedilin de farklıdır Boumllgesel

gelişmede seccedililen stratejik yaklaşım kalkınma politikasında hangi aracın kullanılacağını

da etkilemektedir Bir boumllgede boumllgesel kalkınma araccedillarının hangisi uygulanırsa

uygulansın bunların o boumllge iccedilinde dinamizm yarattığı bilinmektedir Boumllgesel

kalkınma araccedillarını incelemeden oumlnce belirtilmesi gereken oumlnemli bir nokta da devletin

direkt muumldahalesi veya siyasal iradenin desteği olmaksızın hiccedilbir boumllgesel kalkınma

politikasının etkin olmayacağı ileri suumlruumllmektedir (Taştekin 200728)

Boumllgesel kalkınma politikalarının araccedilları şu şekilde sıralanabilmektedir

Oslash Boumllgesel Planlama

Oslash Kamu yatırımları

Oslash Mali ve vergisel teşvik oumlnlemleri

Oslash Boumllgesel kalkınma sorununa youmlnetimsel oumlrguumltuumln uyum sağlaması

Oslash Boumllgesel kalkınma ajansları

151 Boumllgesel Planlama

Bir boumllgenin ekonomik sosyal ve fiziki youmlnden koordine edilmesi suumlrecini

boumllgesel planlama olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Boumllgesel planlamanın en oumlnemli

amacı yerel oumlnceliklerin belirlenerek boumllgelerarası dengesizliğin azaltılması ve boumllgeler

10

arasındaki iletişimin maksimize edilmesi olmaktadır Bunu sağlamak iccedilin ulusal

oumlnceliklerin yerel oumlnceliklerin yerel oumllccedilekteki gereksinimlere yanıt verecek biccedilimde

mekacircna yansıtılması gerekmektedir Yerel oumlncelikleri tanıyan ve accedilık şekilde ortaya

koyan boumllge planlaması ulusal bağlamda mekacircnsal buumltuumlnleşmeyi sağlayacak sektoumlrel

programları geliştirmesinden dolayı ldquokalkınmardquo kavramından ayrılamayacağı

vurgulanmaktadır (Durgun 200641)

Boumllge planları hazırlandıkları amaccedillar goumlz oumlnuumlnde bulundurularak doumlrt grupta

incelenmektedir (Ildırar 200326-27)

Oslash Geri kalmış boumllgeler iccedilin hazırlanan planlar

Oslash Metropoliten boumllge planları

Oslash Kaynakları zengin boumllgeler iccedilin hazırlanan palanlar

Oslash Oumlzel boumllgeler iccedilin hazırlanan planlar

152 Kamu Yatırımları

Gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan uumllkelerde boumllgeler arasındaki

gelişmişlik farklarının azaltılması iccedilin başvurulan bir diğer oumlnemli araccedil kamu

yatırımları olmaktadır Boumllgesel kalkınmada doğrudan muumldahale niteliğinde olan kamu

yatırımları boumllgenin uumlretim kapasitesinin arttırılması az gelişmiş boumllgelerde oumlzel sektoumlr

yatırımları iccedilin gerekli ortamın hazırlanması yaşam kalitesinin yuumlkseltilmesi ve insan

kaynaklarının geliştirilmesi konusunda oumlnemli fonksiyonlara sahiptir Ayrıca kamu

yatırımları gerccedilekleştirildikleri boumllgeden ccedilevreye ccedilevreden boumllgeye ccedilift youmlnluuml uumlruumln ve

gelir akışıyla gelir duumlzeyi satın alma guumlcuuml ve talep duumlzeyini değiştirerek mekacircnsal

eşitsizliğin giderilmesinde pozitif youmlnde etkili olmaktadır (Bozdoğan 200660)

Devlet geri kalmış boumllgeye o boumllgeden elde ettiği kamu gelirinden daha fazla bir

harcama yaparak bu boumllgeye ek bir satın alma guumlcuuml sağlayabilir Boumlylelikle hem

boumllgeye sağlanan ek satın alma guumlcuuml sayesinde ekonomide bir canlanma başlayacak

hem de yapılan kamu yatırımlarıyla boumllgedeki eksik alt yapı tamamlanarak boumllgedeki

uumlretim kapasitesi arttırılacak ve boumlylece boumllge işletmeler iccedilin cazip hale getirilecektir

(Taştekin 200730)

11

Geri kalmış boumllgeler iccedilin yapılan kamu yatırımlarını uumlretken kamu yatırımları

ve altyapı yatırımları olmak uumlzere ikiye ayırmak muumlmkuumlnduumlr

Boumllgesel kalkınmaya youmlnelik doğrudan muumldahaleyi ifade eden altyapı yatırımları

kavramsal bazda dar anlamıyla ulaşım ve haberleşme yatırımları elektrik enerjisi ve

iccedilme suyu sağlanmasına youmlnelik yatırımlar kanalizasyon ve diğer atıklara youmlnelik

fiziksel yatırımları ifade etmektedir Geniş anlamda ise fiziksel altyapı yatırımlarının

oumltesinde insan kaynağı ve sahip olduğu yetenekleri ifade eden personel altyapısı ve

sosyo-ekonomik sistemi belirleyen kanun ve kurallar değer yargıları davranışlar

oumlrguumltsel kurumları kapsayan kurumsal altyapı yatırımlarını temsil etmektedir

(Bozdoğan 200660-61)

Kısa doumlnemde getirileri olmadığı ve yuumlksek maliyetlerle finanse edilmesi

gerektiği iccedilin oumlzel sektoumlr accedilısından cazip olmayan alt yapı yatırımları az gelişmiş

boumllgelere devlet eliyle goumltuumlruumllerek girişimci sermaye ve işguumlcuumlnuumln bu youmlrelerde bir

araya gelmesini sağlayarak kalkınma girişiminin suumlrekli olmasına yardımcı olacaktır

Altyapı yatırımları ile gelişme seviyesi arasında sıkı bir korelasyon bulunmaktadır

(Bildirir 200516)

Oumlzel yatırımlar gibi altyapı yatırımları da gerek boumllge iccedilinde gerekse boumllge

dışında yatırım suumlrecinde uumlretim faktoumlrlerinin kullanımıyla bir taraftan ldquogelir etkisirdquo

yaratırken diğer yandan hizmete accedilılan altyapı donatımıyla ekonomiye sunulan

imkacircnlar doğrultusunda ldquokapasite yaratma etkisinerdquo sahiptir (Bozdoğan 200661)

Az gelişmiş boumllgelerin alt yapı yatırımlarının yanı sıra ileriye-geriye bağlantıları

yuumlksek olan sektoumlrlerde uumlretken kamu yatırımlarına ihtiyacı gelişmiş boumllgelere goumlre

daha fazladır Devlet bu tuumlr boumllgelerde uumlretim faktoumlrlerini itici guumlccedil haline getirme ve

gelişmenin oumlncuumlluumlğuuml uumlstlenme goumlrevini yerine getirmektedir Bu şekilde az gelişmiş

boumllgenin sanayileşme duumlzeyinin hızlandırılması ve istihdam olanaklarının arttırılması

sağlanmaktadır (Bildirir 200516 Bozdoğan 2006 62)

12

153 Mali ve Vergisel Teşvik Oumlnlemleri

Devlet belirlediği boumllgesel kalkınma politikası amaccedillarını gerccedilekleştirebilmek

iccedilin oumlzel teşebbuumlsuuml azgelişmiş boumllgelere ccedilekebilecek bazı mali ve vergisel teşvik

tedbirleri oumlngoumlrebilir Yatırımların maliyetini duumlşuumlrmeye ya da kısaca karlılığı

arttırmaya youmlnelik bu oumlnlemler yalnızca geri kalmış boumllgelerin canlandırılması amacına

değil aynı zamanda birccedilok geri kalmış uumllkelerde ekonomik gelişmeyi sağlamak iccedilin

enduumlstriyel sektoumlruumln geliştirilmesi amacına da youmlneliktir (Taştekin 2007 29)

Merkezi youmlnetimler tarafından kullanılan mali ve teşvik oumlnlemleri doumlrt ana

grupta incelenmektedir Bunlar şu şekilde sıralanmaktadır (Peşelioğlu 200760)

Oslash Hibe ve nakit teşvikler

Oslash Vergisel teşvikler

sect Yatırım indirimi

sect Guumlmruumlk muafiyeti

sect KDV desteği

sect Vergi resim ve harccedil istisnası

Oslash Yerel youmlnetimler tarafından verilen destekler

sect Arsa tahsisi

sect Yatırım ve ihracat potansiyeli olan yatırımlar ile faaliyetleri

devam eden yatırımların yerel emlak vergisi bina harcı ve diğer

gayrimenkullere youmlnelik bazı vergilerden muaf tutulması

sect İstihdam ve boumllgede yaratılan katma değer ile ilişkili olarak bazı

işletmelerin altyapı katılım payları giderlerinde indirim

yapılması

sect Bazı altyapı yatırımları ile ccedilevre korumaya youmlnelik yatırımlarda

ilgili yatırımcılara genel sistemden veya yurtdışından kaynak

sağlanması

Oslash Diğer teşvik ve duumlzenlemeler

sect Kamu ihalelerinde oumlncelik

sect Oumlzel ihraccedil fonu

sect Hızlandırılmış amortisman

sect Doumlviz tahsislerinde oumlncelik

sect Katlı kambiyo kuru

13

Teşvik tedbirlerinden beklenen sonuccedilların elde edilmesi uygun ortamın

sağlanması iktisadi ve sosyal altyapı yatırımlarının yeterli duumlzeye getirilmesi

oumlnceliklerin iyi belirlenerek selektif bir yaklaşım sergilenmesi gibi birccedilok faktoumlre

bağlıdır Ekonomik ve siyasal istikrarsızlıklar ile teşviklerdeki istikrasızlıklar ise teşvik

tedbirlerinin etkinliğini azaltıcı unsurlardır (Bildirir 200515)

154 Boumllgesel Kalkınma Sorununa Youmlnetimsel Oumlrguumltuumln Uyum Sağlaması

Bir uumllkede boumllgesel kalkınma politikasının uygulanmasına geccedilildiğinde mevcut

youmlnetimsel oumlrguumltuumln bu politikaların gereklerine cevap vermesi genellikle guumlccedil

olmaktadır Boumllgesel kalkınma planlarının hazırlanması ve uygulanması iccedilin youmlnetimde

boumllgesel oumlrguumltlenmeye gitmek ve gerektiği hallerde yetki devri yetki genişliği ve

yerinde youmlnetimi gerccedilekleştirmek gerekmektedir (Taştekin 200730ndash31)

Aktif bir boumllgesel kalkınma politikasının yuumlruumltuumllmesinde youmlnetimsel oumlrguumltuuml

boumllgesel kalkınma sorununa entegre etmek iccedilin alınması gereken oumlnlemleri şoumlyle

sıralamak muumlmkuumlnduumlr (Peşelioğlu 200760)

Oslash Mevcut youmlnetimsel yapıyı saptanan plan boumllgelerine goumlre yeniden oumlrguumltlemek

Oslash Plan boumllgelerindeki youmlnetim kademelerinde yetki devri yetki genişliği ve

yerinden youmlnetim ilkelerini uygulamak

Oslash Boumllgesel youmlnetimin mali olanaklarını arttırmak ve yetenekli personele

kavuşmasını sağlamak

Oslash Halkın youmlnetime katılmasını sağlamak

Oslash Youmlnetim kademeleri arasında gerekli koordinasyonu sağlamak

Oslash Bazı oumlzel goumlrevleri yerine getirebilmek iccedilin gerektiğinde geleneksel youmlnetim

ccedilerccedilevesi dışında oumlzel kuruluşlar oluşturmak

155 Boumllgesel Kalkınma Ajansları

Kalkınma Ajansları oumlzellikle yeni boumllgesel gelişme paradigması ccedilerccedilevesinde

boumllgesel gelişmenin sağlanması iccedilin tasarlanmış bir araccedil olarak değerlendirilmektedir

Boumllgesel Kalkınma Ajansları boumllgesel kalkınma uygulamalarına ilişkin kararların ve

politikaların katılımcı bir yapı iccedilerisinde boumllgede yaşayanlar tarafından alındığı ve

uygulandığı yerinden youmlnetişim ve boumllgesel strateji tasarı kurumlarıdır (DPT 200818)

14

Kalkınma Ajanslarını merkezi huumlkuumlmetten oumlzerk bir idari yapıda sınırları

ccedilizilmiş bir boumllgenin sosyo-ekonomik koşullarını geliştirmek amacıyla kurulmuş ve

faaliyetlerini tamamen veya kısmen finanse ettiği kurumlar şeklinde tanımlamak

muumlmkuumlnduumlr İdeal bir Boumllgesel Kalkınma Ajansının aşağıdaki kriterlere sahip olması

gerekmektedir (Kaya 200798)

Oslash Oumlrguumltsel olarak kendisini destekleyen siyasi otorite karşısında yarı oumlzerk

olmalıdır

Oslash Stratejik olarak esnek politika tedbirleri ile boumllge iccedilinden oluşmuş

firmaları desteklemeyi esas almalıdır

İccedil ve dış yatırımların boumllgeye ccedilekilmesi ve yatırımcılara bu youmlnde danışmanlık

ve eğitim desteği sağlanması boumllgesel ihracatın geliştirilmesi boumllgesel oumllccedilekte

ekonominin harekete geccedilirilerek oumlrguumltlenmesi ve geliştirilmesini hedefleyen Boumllgesel

Kalkınma Ajansları gerek merkezi ve yerel youmlnetimler gerekse oumlzel sektoumlrle

koordinasyon iccedilinde hareket etmektedir (Bozdoğan 200669)

Boumllgesel Kalkınma Ajansları kuruluş şekline goumlre merkezi huumlkuumlmet tarafından

kurulanlar yerel ve boumllgesel idareler buumlnyesinde bulunanlar yerel ve boumllgesel idareler

tarafından kurulanlar ve kamu ve oumlzel sektoumlr ortaklığıyla kurulup bağımsız nitelik

taşıyanlar şeklinde sınıflandırılmaktadır Faaliyetlerine goumlre ise stratejik kuumlresel

oumllccedilekte faaliyet goumlsteren sektoumlrel oumllccedilekte faaliyet goumlsteren ve iccedilsel cazibe yaratanlar

olmak uumlzere doumlrde ayrılmaktadır (Kaya 2007101ndash102)

Soumlz konusu ajanslar kuruluş şekli işlevleri ve yapıları itibariyle farklar

goumlstermesine rağmen ortak paydaları kalkınma odaklı olmaları belirli bir coğrafi

boumllgenin gelişmesini goumlzetmeleri ve bu boumllgenin iccedilsel potansiyelini harekete

geccedilirmeleridir (DPT 200818)

16 Boumllgesel Buumlyuumlme Teorileri

Boumllgesel buumlyuumlme teorilerine ilk katkıların 1800rsquoluuml yılların başında ortaya ccedilıktığı

goumlruumllmektedir Boumllgesel buumlyuumlmeye youmlnelik modellerin buumlyuumlk kısmı buumlyuumlme teorisinin

etkisinde kalarak geliştirilmiş olan modellerdir Buumlyuumlme teorisinde geliştirilen modeller

boumllgesel buumlyuumlme sorunlarına uyarlanarak ldquoBoumllgesel Buumlyuumlme Modellerirdquo geliştirilmiştir

15

161 Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modelleri

1929 Duumlnya Ekonomik Buhranırsquonın yaşandığı yıllarda gelişmeye başlamış olan

Keynesyen analiz ekonominin talep youmlnuumlnuuml ortaya ccedilıkarmakta bu durum Keynesyen

Buumlyuumlme Modelleri nersquode yansımaktadır (Peşelioğlu 200723)

Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modelin de boumllgenin gelirindeki değişim

boumllgesel ihracatın bir fonksiyonu olarak ele alınmaktadır ve boumllgesel buumlyuumlmenin temel

kaynağı boumllgenin ihracatı olmaktadır (Ildırar 200428) Boumllge tuumlketimi ve ithalatı da

gelir artışlarının bir fonksiyonu olarak belirlenmektedir Başka bir deyişle boumllgesel

ihracat faaliyetleri boumllgesel gelir artışlarının temel belirleyicisi durumunda

bulunmaktadır Keynesgil ccedilarpan analizinden kaynaklana boumllgesel ihracat modelinde

boumllgenin ekonomik faaliyetleri ihracata youmlnelik temel (basic) ve temel olmayan (non-

basic) olarak ikiye ayrılmaktadır (Peşelioğlu 200723)

Model sadece talep modeli olmakta ve ekonomik sistemin arz youmlnuumlnuuml yani

kapasite sorunlarını dikkate almamaktadır Bu yuumlzden model kısa doumlnemde

kullanılmayan uumlretim kaynaklarının varlığı durumunda geccedilerli olmaktadır (Goumlccediler

200214)

Teorik guumlccedilluumlklerine rağmen uygulanmış olan Keynesyen boumllgesel politikalar az

gelişmiş boumllgelerdeki gelir ve istihdam artışına yardımcı olmuştur ancak bu durum

modeli başarılı kılmaya yetmemiştir Zira bu politikalar gelişmiş boumllgelerle mukayese

edildiğinde verimlilik artışlarını gerccedilekleştirmede ve daha da oumlnemlisi yerel

kaynakların hareketliliğine dayalı kendi kendini besleyen buumlyuumlmeyi teşvik etmede

başarısız olmuştur (Aktakas 200631)

162 Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli

Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli tarafından ihmal edilen ekonomik sistemin

arz cephesinin Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modelinde analize dahil edildiği

goumlruumllmektedir Bir başka deyişle Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli boumllgesel

buumlyuumlmenin arz alanına youmlnelmektedir

16

Neo-Klasik Buumlyuumlme Modelinin analiz aracı Cobb-Douglas tipi uumlstel uumlretim

fonksiyonlarıdır Bu tuumlr modellerde ekonomik buumlyuumlme sermaye stokları işguumlcuuml arzı ve

teknolojik ilerlemenin bir fonksiyonu olarak ifade edilmektedir (Aktakas 200632)

Neo-Klasik modellerin temel ilgi alanı boumllge iccedili ve boumllgelerarası dengeli

buumlyuumlme olmaktadır Denge mekanizmasının sağlanabilmesi iccedilin belli varsayımlar soumlz

konusudur Bunun iccedilin mal ve faktoumlr piyasalarında tam rekabetin geccedilerliliği teknik

ilerlemenin tam rekabet koşullarında herkese accedilık faktoumlr akışkanlığının tam oumllccedileğe

goumlre sabit getirinin geccedilerli olması gibi temel varsayımlardan yola ccedilıkılmaktadır Bu

varsayımların geccedilerli olması durumunda boumllgelerarası gelir ve buumlyuumlme farklılıklarının

da uzun vadede ortadan kalkacağı ve boumllgelerin ekonomik bakımdan birbirlerine

yakınlaşacağı kabul edilmektedir Boumllgesel farklılıklar ve eşitsizlikler fiyat

mekanizması aracılığıyla zamanla dengeye doumlnuumlşecektir (Martin ve Sunley 1998202)

Neo-Klasik Modeller bu modellerin esası olarak kabul edilen temel varsayımları

itibariyle boumllgesel ekonominin temel karakterini yansıtmamakta ekonomik faaliyetin

temel yığılışını şehirleşmeyi merkez-ccedilevre ilişkisini yerel kuruluşların karşılıklı

bağımlılığını ve taşıma masraflarını accedilıklayamamaktadır (Saraccedil 200640)

163 İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modelleri

İccedilsel Buumlyuumlme Modelleri Neo-Klasik kuramın aksine teknolojik gelişmelerin

dışsallığını reddetmekte ve Neo-Klasik kuramın teknolojinin yaratılması iccedilin hiccedilbir ccedilaba

ve maliyete katlanılmayacağı varsayımlarına eleştiriler getirmektedir (Han ve Kaya

2004293)

Neo-Klasik Buumlyuumlme Modelleri sermayenin azalan getirisini kabul ederken iccedilsel

buumlyuumlme modelleri beşeri sermayeyi de kapsayan sermayenin artan getirisinin

olabileceğini ve bu artan getirinin de uzun doumlnemde buumlyuumlmeyi azaltmayacağını kabul

etmektedirler (Koyuncu 200669)

İccedilsel Buumlyuumlme Modellerinin temelleri Smith Marx Schumpeter ve Arrowrsquoa

kadar dayanmaktadır Bununla beraber İccedilsel Buumlyuumlme Modellerirsquonin ilk olarak Romerrsquoin

1986 yılında yaptığı bir ccedilalışmayla ortaya ccedilıktığı Onu Lucas ve Barrorsquonun izlediği

saptanmaktadır (Han ve Kaya 2004295)

17

Romerrsquoin İccedilsel Buumlyuumlme Modeli enduumlstrileşme suumlrecinde goumlsterilebilen

teknolojik taşmaları accedilıklamaktadır Romer Neo-Klasik uumlretim fonksiyonun dışsal

saydığı teknolojik gelişmeyi modelin iccedilinde accedilıklamaya ccedilalışmıştır (Peşelioğlu

200741) Romer ekonomik buumlyuumlmenin yatırımların artan bir fonksiyonu olduğunu

ileri suumlrmektedir Romerrsquoin modelinde ekonomide yapılan yatırımların bir yan uumlruumln

olarak teknolojik bilgiyi arttırdığı ve diğer uumlretim suumlreccedillerinde bir ccedileşit bedava girdi

olarak kullanıldığı bunun da taşmalar sonucu sektoumlr geneline yayıldığı anlatılmıştır

Dolayısıyla Neo-Klasik Modellere nazaran yatırımlar daha duumlşuumlk maliyetlerle

yapılmakta ve getirileri de daha yuumlksek olmaktadır (Koyuncu 200669)

Lucasrsquoın modelinde ise fiziksel sermayenin yanı sıra insan sermayesine de yer

verilmektedir Lucas boumllgesel buumlyuumlmenin belirli bir alan ya da boumllgedeki beşeri

sermaye birikiminden kaynaklandığını belirtmektedir Beşeri sermaye birikimi belirli

mekanlarda pozitif dışsallıklar yaratarak soumlz konusu boumllgede verimlilik ve buumlyuumlmeyi

arttırır Model de insan sermayesi tıpkı fiziksel sermaye gibi uumlretim faktoumlrlerinden biri

olarak goumlruumllmektedir Lucasrsquo a goumlre insan sermayesi yatırımları formal eğitim ve

işyerinde yetiştirme alanlarına yapılan yatırımlar olarak ifade edilmektedir (Ccediletin

2005143 Peşelioğlu 200741)

Lucas gerccedilekte bireyin insan sermayesindeki artışın kendi verimliliğini

arttırmasının dışında buumltuumln uumlretim faktoumlrlerinin uumlretkenliğine katkıda bulunduğunu da

belirtmiştir Huumlkuumlmetlerin eğitime ve teknolojik altyapının geliştirilmesine yapacakları

her tuumlrluuml yatırımın beşeri sermaye birikimi uumlzerinde olumlu etkiler oluşturup buumlyuumlmeyi

fiziki sermayeye yapılan yatırımların etkisinden daha fazla etkileyeceğini vurgulamıştır

(Kar ve Ağır 199447-48)

Barro ise modelinde kamu sektoumlruumlnce sağlanan mal veya hizmetlerin uumlretim

faktoumlrlerinden biri olduğunu bu mal ve hizmetlerin dışsallıklar yaratarak ekonomik

buumlyuumlme suumlrecine katkı sağlayacağını ortaya koymaktadır (Peşelioğlu 200742)

164 Merkez-Ccedilevre Modeli

Merkez-Ccedilevre Modeli Friedman tarafından geliştirilmiştir Bu model merkez

ile ccedilevre arasındaki ilişkileri incelemektedir Modelde rol oynayan en oumlnemli faktoumlr

yeniliklerdir Yenilikler merkezden devlet kurumları ve oumlzel teşebbuumlsler vasıtasıyla

18

ccedilevreye yayılmaktadır Modelin işlerliği de yenilikler sayesinde merkezden ccedilevreye

doğru yayılmasıdır (Guumlnduumlz 200623)

Merkez-Ccedilevre modelinin temel arguumlmanları şu şekilde sıralanabilmektedir

(Ildırar 200383-84)

Oslash Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınma boumllgenin iccedilsel yapısındaki

değişmelerden kaynaklanmaktadır

Oslash Sermaye ve işguumlcuumlnuumln seccedilici hareketliliği soumlz konusudur Dolayısıyla

uumllkenin ya da boumllgenin geri kalmış youmlrelerinden zengin youmlrelerine doğru

bir kaynak hareketliliği soumlz konusudur

Oslash Merkezin kalkınma suumlrecinde kaynakları kendine ccedilektiği goumlruumllmektedir

Bu suumlreccedil kutuplaşma olarak adlandırılmaktadır

Oslash Ccedilevre işguumlcuuml ve kaynaklarının buumlyuumlk bir kısmını merkeze kaptırarak

kalkınma suumlrecinde geride kalmaktadır

Oslash Eğer yayılma etkileri guumlccedilluumlyse merkez ve ccedilevre nispeten kararlı

durumda kalkınacaklar ve aralarındaki kalkınma accedilığı nispeten sabit

kalacaktır Eğer olumsuz geri-itme etkisi baskın ise bu durumda

kalkınma kararlı durumda olmayacak merkez-ccedilevre arasındaki

gelişmişlik farkı giderek artacaktır

19

İKİNCİ BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN COĞRAFİ VE SOSYAL YAPISI

Bu boumlluumlmde ilin coğrafi yapısının yanı sıra ilin sosyal yapısı da ayrıntılı olarak

ele alınmıştır Coğrafi yapı iccedilerisinde ilin akarsuları goumllleri ormanları ve madenlerine

yer verilirken sosyal yapı iccedilerisinde ilin nuumlfus eğitim ve sağlık durumu incelenmiştir

21 İlin Coğrafi Konumu

Tuumlrkiyersquonin doğu ucunda yer alan ve bir sınır ili olan Hatay 35 derece 52 dakika

ve 37 derece 4 dakika kuzey enlemleriyle 35 derece 40 dakika ve 36 derece 60 dakika

doğu boylamları arasında yer almaktadır (Tarım ve Koumly İşleri Bakanlığı [TKİB]

200418)

Yuumlzoumllccediluumlmuuml 583136 kilometre kare olan Hatay ili uumllke topraklarının 07rsquosini

kaplamaktadır İl doğu ve guumlneyde Suriye kuzeydoğuda Gazianteprsquoin İslacirchiye ilccedilesi

kuzey ve kuzeybatıda Adana ve Osmaniye illeri batıda da İskenderun koumlrfezi ile

ccedilevrilidir Doğal guumlzellikleriyle ccedilok eski ve oumlnemli tarihe sahip olan Hatay Akdenizrsquoin

en guumlzel kıyı illerinden biridir (Tuumlrkiye Kalkınma Bankası [TKB] 20044) MS birinci

yuumlzyılın ilk yarısında ortaya ccedilıkan Hıristiyanlığın Kuduumlsrsquoten sonra ikinci yayılma

yeridir Bu durum Hatayrsquoı inanccedil merkezi haline getirmiştir

Buumltuumln bu oumlzellikleriyle Hatay birccedilok yerli ve yabancı turisti cezp etmiş

Akdenizrsquoin gerek tarihi gerekse turistik accedilıdan oumlnemli yerlerinden biri olmuştur Ayrıca

Hatayrsquoın bir sınır ili olması ve Tuumlrkiyersquonin Ortadoğursquoya accedilılan kapı vazifesi goumlrmesi ilin

stratejik oumlnemini arttırmıştır

22 İlin Coğrafi Yapısı

Kıyı dağları ccediloumlkuumlntuuml alanları ve kıyı ovalarından oluşan il toprakları kuzeyden

Amanos Dağlarının uzantıları ve İslacirchiye ccediloumlkuumlntuuml oluğu doğudan ve guumlneyden Suriye

tektoniğinin fazla yuumlksek olmayan platoları batıdan Akdeniz ile ccedilevrilidir (Hatay Ccedilevre

ve Orman Muumlduumlrluumlğuuml [CcedilOM] 20036)

20

Hatay ilinin batı kesimleri İskenderun Koumlrfezi kıyısındaki ccedilok dar ve uzun kıyı

ovası ile kaplıdır Bu ovanın hemen gerisinde Amanos Dağları yuumlkselmektedir Ccedilok

yuumlksek olmamakla beraber bir duvar gibi uzanan Amanos Dağlarının il iccedilerisindeki en

oumlnemli geccediliti Belen Boğazıdır Guumlney-batı ve kuzey-doğu youmlnuumlnde uzanan Amanos

Dağları daha sonra Gavur Dağları ve Nur Dağları adını alır

Aşağı Asi Vadisirsquonin başlangıcında kurulu olan il merkezinin denizden

yuumlksekliği yaklaşık 85 mrsquodir Alanın 46rsquosını dağların oluşturduğu ilde ovalar

34rsquoluumlk paya sahipken platolar 20rsquolik paya sahiptir

İl sınırları iccedilerisinde en buumlyuumlk dağ Amanos Dağlarırsquodır Amanos Dağlarının en

yuumlksek yeri Doumlrtyol ilccedilesinin doğusunda kalan 2240 metre yuumlkseltili Mığır Tepersquodir

(TKİB 200418) Burası aynı zamanda Hatay ilinin de en yuumlksek noktasıdır Samandağ

civarında Musa Dağı ile Hatayrsquoın guumlney ucunda Suriye sınırına paralel olarak uzanan

El-Mansuriye Dağı vardır Hatay ccediloumlkuumlntuuml alanının guumlneyini kuşatan Keldağ ise

Yayladağı ve Altınoumlzuuml ilccedilelerini buumltuumlnuumlyle kaplar Keldağrsquoın Antakyarsquoya doğru uzanan

boumlluumlmuuml 440 m yuumlkseltili Habib Neccar Dağırsquonı oluşturur Keldağrsquoın orta kesimi 1235

metre Yuumlkseltili Ziyaret Dağırsquodır İlin toplam alanı 540300 hektar alan olup bu alanın

270766 hektar alanı tarım arazisi 208165 hektar alanı orman ve fundalık alan 53375

hektar alan ccedilayır-mera arazisi 6301 hektar alanı tarım dışı arazi ve 1693 hektar alanı

ise sularla kaplı alanlardan oluşmaktadır

221 Akarsular ve Goumlller

Hatay Asi nehri Karasu ve Afrin Ccedilayı olmak uumlzere belli başlı 3 oumlnemli

akarsuya sahiptir Suriyersquoden doğan ve Luumlbnan Dağlarırsquondan inen akarsularla beslenen

Asi Nehrirsquonin toplam uzunluğu 380 km olup il iccedilersindeki uzunluğu ise yaklaşık 97

kmrsquodir Kuzeye doğru 22 km boyunca Suriye ile sınırımız ccedilizdikten sonra Amik

Ovasırsquondan yurda girer Geniş bir yayla Antakyarsquoyı geccediler ve guumlneybatı youmlnuumlnde

ilerleyerek Samandağrsquodan Akdenizrsquoe doumlkuumlluumlr

Kahramanmaraş ilindeki Akccediladağ ve Kartaldağ eteklerinden doğan ve uzunluğu

yaklaşık 122 km olan Karasu Afrin Ccedilayı ile buguumln kurutulmuş olan Amik Goumlluuml

yatağında birleşir Afrin Ccedilayı ise Gazianteprsquoteki Saf Dağlarından doğup Suriye

toraklarına girer daha sonra Reyhanlı ilccedilesinin kuzeyinde Hatay il sınırlarına girer Afrin

Ccedilayı 197 km uzunluğundadır (CcedilOM 200326)

21

Hatay ili Beyazccedilay Akarsuyunda 1991 yılında hizmete giren Yarseli Barajından

sulama amacıyla yararlanılmaktadır Baraj 37 metre yuumlksekliğe sahiptir Soumlz konusu

barajın sulama alanı 730 hektar alandır 2005 yılında Yarseli Barajının yuumlkseltilmesi

projesi hayata geccedilirilmiştir Soumlz konusu proje ile barajın sulama alanının 775 hektar

alana yuumlkseltilmesi duumlşuumlnuumllmektedir (TKB 200423)

Karasu Akarsuyunda kurulan Tahtakoumlpruuml barajı 1976 yılında faaliyete girmiş

olup sulama ve taşkın koruma amaccedillı kullanılmaktadır Baraj ile 10700 hektar alan

arazi sulanmaktadır Barajın yuumlksekliği temelden 4950 metre toplam depolama hacmi

200 hm3rsquo duumlr (httpwwwdsigovtr 2007)

2000 yılında hizmete giren Yayladağı Barajı ise 0360 hm3 goumlvde hacmine sahip

olup 444 m yuumlksekliğe sahiptir 719 hektar alan sahasının sulanması ve Yayladağı

ilccedilesine 15 hm3 iccedilme-kullanma suyu temini sağlamak amacıyla kurulmuştur

(httpwwwdsigovtr 2007)

İl deki goumlletler ise Goumlrentaş ve Topboğazı goumlletidir Goumlrentaş goumlleti Hatay ili

Yayladağı ilccedilesi sınırları dahilinde Goumlrentaş koumlyuumlnde Suriye ile Tuumlrkiye arasındadır

Sulama amaccedillı bu goumlletin su kaynağı kış suları ve Nişrinli deresidir Yuumlksekliği 1650 m

olup sulama alanı 1300 dekardır Topboğazı goumlleti ise Antakyarsquoya 30 km Kırıkhanrsquoa

2 km mesafede Antakya-Kırıkhan-İskenderun yol ayırımındadır Sulama amaccedillı bu

goumlletin su kaynağı kış suları ve Goumlzuumln deresidir Yuumlksekliği temelden 2580 m olan

goumlletin sulama alanı 1570 hektar alan olup sulama kanal debisi 169040 ltsnrsquodir

(TKİB 200423)

Hatay ilinde buguumln oumlnemli ve buumlyuumlk goumll yoktur Geccedilmişte ilin en buumlyuumlk goumlluumlnuuml

Amik Goumlluuml oluşturuyordu Amik goumlluumlnuumln kurutma ve taşkın koruma işlemlerine 1940

yılında başlanmış konu ile ilgili olarak DSİ Genel Muumlduumlrluumlğuumlnce 1966 yılında IECO

(International Enginneering Company) firmasına ldquoAmik Geliştirilmesi Amik Goumlluuml

Projesi Tahtakoumlpruuml Projesi Teknik ve Ekonomik Fizibilite Raporurdquo hazırlatılmıştır

Proje uygulanarak 1953ndash1958 yılları arasında Amik Goumlluumlne boşalan Muratpaşa Afrin

ve Karasu Ccedilaylarının eski yatakları iptal edilerek yeni feyezan kanalları accedilılmak

suretiyle goumlle bağlanmıştır Goumlluumln kurutulması 1972 yılında tamamlanmıştır Su

altındaki topraklar tarıma accedilılmıştır

TC

CcedilUKUROVA UumlNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTUumlSUuml

İKTİSAT ANABİLİM DALI

HATAY İLİNİN SOSYO-EKONOMİK YAPISI

VE GELİŞME POTANSİYELİ

Yunus ACcedilCI

DANIŞMAN Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİ

YUumlKSEK LİSANS TEZİ

ADANA ndash 2008

Ccedilukurova Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Muumlduumlrluumlğuumlne

Bu ccedilalışma juumlrimiz tarafından İktisat Anabilim Dalında YUumlKSEK LİSANS TEZİ

olarak kabul edilmiştir

Başkan Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİ

(Danışman)

Uumlye Prof Dr Yıldırım Beyazıt OumlNAL

Uumlye Doccedil Dr Harun BAL

ONAY

Yukarıdaki imzaların adı geccedilen oumlğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım

helliphelliphellip

Prof Dr Nihat KUumlCcedilUumlKSAVAŞ

Enstituuml Muumlduumlruuml

Not Bu tezde kullanılan oumlzguumln ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin ccedilizelge şekil

ve fotoğrafların kaynak goumlsterilmeden kullanımı 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri

Kanunursquondaki huumlkuumlmlere tabidir

i

OumlZET

HATAY İLİNİN SOSYO-EKONOMİK YAPISI

VE GELİŞME POTANSİYELİ

Yunus ACcedilCI

Yuumlksek Lisans Tezi İktisat Anabilim Dalı

Danışman Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİ

Eyluumll 2008 153 Sayfa

Yerleşim birimleri toplumsal duumlzeyde ki sosyo-ekonomik gelişmelerin

izlenebilmesine fırsat vermektedir Bu nedenle illerin sosyal ve ekonomik yapılarının

iktisat bilimi tarafından ele alınması bir zorunluluktur Hatay tarihte pek ccedilok

medeniyete ev sahipliği yapmış bir ildir Bundan dolayı Hatay ili tarihi ve kuumlltuumlrel

youmlnden oumlnemli zenginlikler barındırmaktadır

Hatay ilinin sosyo-ekonomik yapısının ortaya konulmaya ccedilalışıldığı bu ccedilalışma

uumlccedil boumlluumlmden oluşmaktadır Ccedilalışmanın ilk boumlluumlmuumlnde boumllge ve boumllgesel kalkınma

kavramları irdelenmeye ccedilalışılmış boumllgesel kalkınma teorilerine değinilmiştir İkinci

Boumlluumlmrsquode ilin coğrafi yapısı ile nuumlfus eğitim ve sağlık potansiyeli ele alınmıştır

Uumlccediluumlncuuml ve son boumlluumlmde ise ilin ekonomik yapısı ayrıntılı olarak incelenmiştir

Ccedilalışmada ilin sosyal ve ekonomik yapısı tablolar ve şekiller yardımıyla

değerlendirilmeye ccedilalışılmıştır Bunun yanı sıra ilin SWOT analizine yer verilerek

fırsat ve tehlikeler ile guumlccedilluuml ve zayıf youmlnleri ortaya konulmuş ve il genelindeki il

genelindeki uygun yatırım alanlarına dikkat ccedilekilmiştir

Anahtar Kelimeler Hatay Sosyal Yapı Ekonomik Yapı Gelişme Potansiyeli

SWOT Analizi

ii

ABSTRACT

THE SOCIO-ECONOMIC STRUCTURE

AND DEVELOPMENTAL POTENTIAL OF HATAY PROVINCE

Yunus ACcedilCI

Master of Arts Thesis Department of Economics

Advisor Assistant Prof Dr Hakkı CIFTCI

September 2008 153 Pages

Allocation units give the chance for tracing the socio-economic developments in

the social scale For this reason it is essential to approach the social and economic

structures of provinces from the view point of the science of economy Hatay province

has hosted countless civilizations throughout history

Therefore this three-sections-study constitutes an attempt to display the socio-

economic structure of this province İn the first section of the study an attempt to

explicate the concept of region and regional development is made and theories of

regional development are touched upon In the Second Chapter in addition to the

geographical structure of the province the potential of population education and health

were searched The Third Chapter examines economical structure of the Province in

detail In this study it is endeavored to evaluate the social and economic structure of

Hatay province with the help of tables and diagrams In addition to that chances and

threats along with strong and weak aspects of this province are displayed by making the

SWOT analysis of it accordingly Besides that attention is drawn to the appropriate

fields of investments throughout the province

Keywords Hatay Social Structure Economic Structure Developmental Potential

SWOT Analysis

iii

OumlNSOumlZ

Yuumlksek lisans eğitimim suumlresince destek ve anlayışını hiccedilbir zaman

esirgemeyen her zaman geliştirici rehberliği ile araştırmamda bana yardımcı olan saygı

değer hocam Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİrsquoye Prof Dr Yıldırım Beyazıt OumlNAL ve

Doccedil Dr Harun BALrsquoa en iccedilten duygularımla teşekkuumlr ederim

Eğitim hayatımda beni maddi ve manevi olarak destekleyen babam Fuat ACcedilCI

annem Emel ACcedilCI abim Ahmet ACcedilCI ablam Reyhan KİRECcedilCcedilİ ve değerli dostum

Ferhat Şirin SOumlKMENrsquoe yardımlarını hiccedilbir zaman esirgemeyen kardeşlerim DİLEK

ACcedilCI ve Atakan ACcedilCI ile değerli dostlarım Oumlnder GUumlZEL ve Oumlğr Goumlr Muumljdat

TOPCcedilUrsquoya Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml ccedilalışanlarına ve İİBF2007YL1 nolu projem iccedilin

gereken harcamaların karşılandığı Bilimsel Araştırma Fonursquona sonsuz teşekkuumlrlerimi

sunarım

Yunus ACcedilCI

ADANA 2008

iv

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa No

OumlZEThelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipi

ABSTRACThelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipii

OumlNSOumlZhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiii

TABLOLAR LİSTESİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipviii

ŞEKİLLER LİSTESİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipxii

KISALTMALARhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipxiv

GİRİŞhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip1

BİRİNCİ BOumlLUumlM

BOumlLGESEL KALKINMA

11 Genel Olarak Boumllge Kavramıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip3

12 Boumllgesel Kalkınma Kavramı ve Boumllgesel Kalkınma Politikalarıhelliphelliphelliphelliphellip 5

13 Boumllgesel Kalkınma Politikalarının İlkelerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

131 Sosyal Kacircrlılık İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

132 Kalkınma Kutbu İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7

133 Halkın Katılımı İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

14 Boumllgesel Kalkınma Politikasının Amaccedillarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

15 Boumllgesel Kalkınma Politikası Araccedillarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip9

151 Boumllgesel Planlamahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip9

152 Kamu Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip10

153 Mali ve Vergisel Teşvik Oumlnlemlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip12

154 Boumllgesel Kalkınma Sorununa Youmlnetimsel Oumlrguumltuumln

Uyum Sağlamasıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

155 Boumllgesel Kalkınma Ajanslarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

16 Boumllgesel Buumlyuumlme Teorilerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip14

161 Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modellerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

162 Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

163 İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modellerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip16

164 Merkez-Ccedilevre Modelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip17

v

İKİNCİ BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN COĞRAFİ VE SOSYAL YAPISI

21 İlin Coğrafi Konumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

22 İlin Coğrafi Yapısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

221 Akarsular ve Goumlllerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip20

222 Ormanlarhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

223 Madenlerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

23 İlin İklimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip23

24 İlin Sosyal Yapısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

241 İlin Nuumlfusuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip25

2411 İlin Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

24111 Cinsiyete Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

24112 Yaş Gruplarına Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphellip27

24113 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphellip27

24114 İktisadi Faaliyetlerine Goumlre Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphellip29

2412 İlin Nuumlfus Yoğunluğuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

242 İl Nuumlfusunun Eğitim Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip32

2421 Okul Oumlncesi Eğitimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

2422 İlkoumlğretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

2423 Liselerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

2424 Yuumlksek Oumlğretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

243 İlin Sağlık Yapısı Trend İndeks ve Konjonktuumlr Analizlerihelliphelliphelliphelliphellip42

UumlCcedilUumlNCUuml BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN EKONOMİK YAPISI ve SWOT ANALİZİ

31 Hatay İlinin Ekonomik Değerlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip53

311 İlin GSYİH İccedilindeki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip53

3111 GSYİHrsquonın Sabit ve Cari Fiyatlarla

İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip58

3112 KBGSYİHrsquonın İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphellip62

32 Tarımsal Yapıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip64

321 Bitkisel Uumlretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

322 Tarımın Hatay GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

vi

Trend ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip75

33 Hayvancılıkhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip77

34 Ormancılık ve Ormancılık Faaliyetinin Hatay GSYİHrsquodaki Payının

İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

35 Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

351 Enerji Sektoumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip83

352 Madencilik Sektoumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip85

353 İmalat Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

354 Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

36 Ticarethelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

361 Banka Hizmetlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip97

3611 Mevduat Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip97

3612 Banka Kredilerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip98

362 Vergi Gelirleri ve Vergi Dışı Gelirlerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

363 Ticaretrsquoin GSYİHrsquodaki Payının Ekonomik Analizihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip100

37 Ulaşımhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

371 Karayolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

372 Demiryolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip104

373 Denizyolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip104

374 Havayolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip105

38 Dış Ticarethelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip106

39 Turizmhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

310 Kamu Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip116

311 Oumlzel Sektoumlr Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip118

312 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Duumlzeyihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip120

313 Hatay İlinin Potansiyel Yatırım Alanlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip122

3131 Tarım ve Hayvancılıkhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip122

3132 Turizmhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip124

3133 Ulaşımhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip126

3134 Enerjihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip127

3135 Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip127

314 Genel Olarak SWOT Analizihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip128

3141 Hatay İlinin Guumlccedilluuml ve Zayıf Youmlnleri ile Fırsat ve

vii

Tehlikelerinin Belirlenmesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip129

31411 Hatay İlinin Guumlccedilluuml Youmlnlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip129

31412 Hatay İlinin Zayıf Youmlnlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip131

31413 Hatay İlinin Fırsatlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip132

31414 Hatay İlinin Tehlikelerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip133

3142 Hatay İlinin SWOT Matrisihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip134

SONUCcedilhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip137

KAYNAKCcedilAhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip143

OumlZGECcedilMİŞhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip153

viii

TABLOLAR LİSTESİ

Sayfa No

Tablo 21 İlccedile Koumly ve Şehir Nuumlfuslarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

Tablo 22 Yaş Gruplarına Goumlre Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip27

Tablo 23 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

Tablo 24 Bitirilen Son Oumlğretim Kurumuna Goumlre Okur-yazar Nuumlfushelliphelliphelliphelliphellip29

Tablo 25 İşguumlcuuml Durumuna Goumlre Nuumlfus(12+ Yaş Grubu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip30

Tablo 26 İstihdam Edilen Nuumlfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Goumlre

Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

Tablo 27 İlccedilelere Goumlre Nuumlfus Yoğunluğuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip32

Tablo 28 İlccedileler İtibariyle Okul Oumlncesi Eğitim Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

Tablo 29 Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye Okul

Oumlncesi Eğitim Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

Tablo 210 İlccedileler İtibariyle İlkoumlğretim Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip36

Tablo 211 Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye

İlkoumlğretim Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

Tablo 212 İlccedileler İtibariyle Ortaoumlğretim Kurumları Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip38

Tablo 213Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye

Lise Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

Tablo 214 Mustafa Kemal Uumlniversitesi Oumlğrenci Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip40

Tablo 215 Mustafa Kemal Uumlniversitesi Oumlğretim Elemanı Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphellip41

Tablo 216 Hatay Sağlık Tesislerinin İlccedilelere Goumlre Dağılımı2005helliphelliphelliphelliphellip42

Tablo 217 Sağlık Personelinin Unvanına Goumlre Dağılımı2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip43

Tablo 218Yuumlz Bin Kişi Başına Duumlşen Sağlık Personeli Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip44

Tablo 219Hekim Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip47

Tablo 220Hemşire Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip49

Tablo 221Ebe Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip51

Tablo 31Hatay İli GSYİHrsquo sının Yıllar İtibariyle Gelişimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip54

ix

Tablo 32 Hatay ili GSYİHrsquo sının Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi GSYİHrsquo sı

İccedilindeki Yeri (Cari Fiyatlarla)(Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip55

Tablo 33 Hatay GSYİHrsquonın Akdeniz Boumllgesi İccedilersindeki Payı(2001)helliphelliphelliphellip55

Tablo 34 İlccedileler İtibariyle Gayri Safi Yurticcedili Hasıla (1995ndash1996)helliphelliphelliphelliphelliphellip56

Tablo 35Uumlretim Faaliyet Kollarının GSYİH

İccedilindeki Yeri (Cari Fiyatlarla )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip57

Tablo 36 GSYİHrsquonın trendi indeksi ve konjonktuumlruuml ( Cari Fiyatlarla)helliphelliphelliphellip58

Tablo 37 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın trendi indeksi ve konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphellip61

Tablo 38 KBGSYİHrsquonın Trendi İndeksi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip63

Tablo 39 Hatay İlinin Toprak Kaynakları Potansiyelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip65

Tablo 310 Tarım Arazisinin Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip65

Tablo 311 İl Tarım Alanlarının Sulama Biccedilimleri İtibariyle Dağılımıhelliphelliphelliphellip65

Tablo 312 Yıllar İtibariyle Tarla Uumlruumlnleri Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

Tablo 313 Yıllar İtibariyle Yumru Bitkiler Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

Tablo 314 Yıllar İtibariyle Enduumlstriyel Bitki Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip67

Tablo 315 Yıllar İtibariyle Bakliyat Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip67

Tablo 316 Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip68

Tablo 317 İl Meyve Uumlruumlnleri Uumlretimi 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip69

Tablo 318 Meyve Uumlruumlnleri Uumlretimi ve Hatay İlinin

Uumllke ve Boumllge İccedilindeki Yeri 2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip71

Tablo 319 Yıllar İtibariyle Hatay İli Sebze Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip72

Tablo 320 Sebze Uumlruumlnleri Uumlretimi ve Hatay İlinin

Uumllke ve Boumllge İccedilindeki Yeri 2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip74

Tablo 321 Tarım Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payının Ekonomik Analizi helliphelliphellip75

Tablo 322 Yıllar itibariye Hatay İli Canlı Hayvan Varlığı (Adet)helliphelliphelliphelliphelliphellip77

Tablo 323 Hatay İli Hayvan Varlığının Uumllke ve Boumllge İccedilindeki yeri (2004)helliphellip78

Tablo 324 Yıllar İtibariyle Hatay İli Hayvansal Uumlruumlnler Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphellip79

Tablo 325 Hatay İli Ormanlık Alan Durumu 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

Tablo 326 Hatay İli Orman İşletme Muumlduumlrluumlklerinin

Ağaccedillandırma Faaliyetlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip80

Tablo 327 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip81

Tablo 328 Hatay Elektrik Enerjisi Tuumlketiminin Abone Gruplarına Goumlre

Dağılımı ile Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi İccedilindeki Yeri (MWh)helliphellip84

x

Tablo 329 Yıllar İtibariyle Hatay ili Elektrik Abone Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip85

Tablo 330 Hatay İli Seccedililmiş Maden Varlığının Dağılımı ve Niteliğihelliphelliphelliphellip86

Tablo 331 Akdeniz Boumllgesi ve Hatay İlirsquonin Tuumlrkiye Madencilik Sektoumlruuml

İşguumlcuumlne Katılım Payları ()helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip88

Tablo 332 Hatay İli Akdeniz Boumllgesi Madencilik Sektoumlruuml İşguumlcuumlne

Katılım Payları ()helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip88

Tablo 333Hatay İli ve Bazı Boumllge İllerinin Maden Sektoumlruumlndeki

İşguumlcuuml Değerlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

Tablo 334 Hatay İli İmalat Sanayisinin Sektoumlrel Yapısı ve İstihdam

Durumu 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip91

Tablo 335 Sanayi Gruplarına Goumlre Sabit Sermayeye Yıl İccedilinde Yapılan

Gayrisafi İlaveler Girdi Ccedilıktı ve Katma Değer ( YTL)helliphelliphelliphelliphelliphellip92

Tablo 336 Oumllccedilek Aralıkları İtibariyle İşyeri Sayısı ve İstihdam Durumuhelliphelliphellip93

Tablo 337 Hatay İlindeki Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli Sanayi İşletmelerin

Sektoumlrel Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

Tablo 338 Hatay İlinde Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli Sanayi İşletmelerinde

İstihdamın Sektoumlrel Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

Tablo 339 Sanayi Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip95

Tablo 340 Yıllar İtibariyle Hatay İli Toplam Banka Mevduatının

Gelişimi (Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip98

Tablo 341 Yıllar İtibariyle Hatay İli Toplam Banka Kredilerinin

Gelişimi ( Bin YTL )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

Tablo 342Hatay İli Toplam Banka Kredilerinin Tuumlrlerine Goumlre

Dağılımı 2006 ( )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

Tablo 343 Hatay İli ve Tuumlrkiye Vergi Gelirleri (Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip100

Tablo 344Ticaret Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip101

Tablo 345 Hatay İline Bağlı Karayolu Satıh Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

Tablo 346 Yıllar İtibariyle İhracat Değerleri (Milyon $)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip107

Tablo 347 Yıllar İtibariyle İhracatccedilı Firma Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip107

Tablo 348 Uumllkeler İtibariyle Hatay İlinin İhracat Değerleri 2004helliphelliphelliphelliphelliphellip108

Tablo 349 Yıllar İtibariyle İthalat Değerleri (Milyon $)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip108

Tablo 350 Yıllar İtibariyle İthalatccedilı Firma Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip109

Tablo 351 Uumllkeler İtibariyle Hatay İlinin İthalat Değerleri 2004helliphelliphelliphelliphelliphellip109

Tablo 352 Yıllar İtibariyle Hatay İli İhracatıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip110

xi

Tablo 353 Yıllar İtibariyle Hatay İli İthalatıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip111

Tablo 354 Hatay İli Turizm Bakanlığırsquondan Belgeli Konaklama

Tesislerinin Tuumlr ve Sınıflara Goumlre Dağılımı 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip114

Tablo 355 Yıllar İtibariyle Hatay İli Belediye İşletme Belgeli

Konaklama Tesislerinin Tuumlrlerine Goumlre Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip115

Tablo 356 Hatay ili Konaklama ve Geceleme İstatistikleri 2006helliphelliphelliphelliphelliphellip115

Tablo 357 Kamu Yatırım Harcamalarının

Gelişimi ( Cari Fiyatlarla Bin YTL )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip116

Tablo 358 Hatay ve Bazı Boumllge İllerinin 2001 Yılı Kamu

Yatırım Harcamalarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip117

Tablo 359 Kamu Yatırım Harcamalarının Sektoumlrel Dağılımı2006helliphelliphelliphelliphellip118

Tablo 360 Hatay İli Oumlzel Sektoumlr Teşvik Belgelerinin Yıllar

İtibariyle Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip119

Tablo 361 Hatay ve Boumllge İllerinin Oumlzel Sektoumlr Yatırım

Teşvik Durumu 1995ndash2001helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip119

Tablo 362 İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamalarının

Karşılaştırılmasıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip120

Tablo 363 İlccedileler İtibariyle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması 2004hellip121

xii

ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa No

Şekil 21 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

Şekil 22 Bitirilen Son Oumlğretim Kurumuna Goumlre Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29

Şekil 23 Duumlnyarsquoda Tuumlrkiyersquode ve Hatayrsquoda 10000 Nuumlfusa

Duumlşen Yatak Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip43

Şekil 24 İlccedileler Bazında Doktor Başına Duumlşen Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip45

Şekil 25 Hekim Sayısının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip48

Şekil 26 Hekim Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip48

Şekil 27 Hemşire Sayısı Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip50

Şekil 28 Hemşire Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip50

Şekil 29 Ebe Sayısı Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip52

Şekil 210 Ebe Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip52

Şekil 31 Hatay ili GSYİHrsquosı Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip59

Şekil 32 Hatay ili GSYİHrsquosı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip60

Şekil 33 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip61

Şekil 34 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip62

Şekil 35 Kişi Başına Duumlşen GSYİHrsquonın Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip63

Şekil 36 Kişi Başına Duumlşen GSYİHrsquonın Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip64

Şekil 37 Tarımın GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip76

Şekil 38 Tarımın GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip76

Şekil 39 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

Şekil 310 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

Şekil 311Hatay ve Bazı Boumllge İllerinin Tuumlrkiye Maden

Sektoumlruumlne Katılım Paylarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

Şekil 312 Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

Şekil 313Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

Şekil 314 Ticaretin GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip102

Şekil 315 Ticaretin GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip102

Şekil 316 Hatay İli İhracatının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip110

Şekil 317 Hatay İli İhracatının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip111

xiii

Şekil 318 Hatay İli İthalatının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

Şekil 319 Hatay İli İthalatının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

Şekil 320 SWOT Matrisihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip134

xiv

KISALTMALAR

AR-GE Araştırma-Geliştirme

ATSO Antakya Ticaret ve Sanayi Odası

CcedilOB Ccedilevre ve Orman Bakanlığı

CcedilOM Ccedilevre ve Orman Muumlduumlrluumlğuuml

DİE Devlet İstatistik Enstituumlsuuml

DPT Devlet Planlama Teşkilatı

DTM Dış Ticaret Muumlsteşarlığı

GSYİH Gayri Safi Yurticcedili Hasıla

İKV İktisadi Kalkınma Vakfı

İSDEMİR İskenderun Demir Ccedilelik

KBGSYİH Kişi Başına Duumlşen Gayri Safi Yurticcedili Hasıla

KGM Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml

MEB Milli Eğitim Bakanlığı

MEM Milli Eğitim Muumlduumlrluumlğuuml

MTA Maden Teknik Araştırma Enstituumlsuuml

OumlSYM Oumlğrenci Seccedilme ve Yerleştirme Merkezi

STB Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

TBB Tuumlrkiye Bankalar Birliği

TEB Tuumlrkiye Ekonomi Bankası

TEDAŞ Tuumlrkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi

TKB Tuumlrkiye Kalkınma Bankası

TKİB Tarım ve Koumly İşleri Bakanlığı

TUİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu

GİRİŞ

1940rsquolı yıllarda oumlnem kazanmaya başlamış olan boumllgesel kalkınma kavramını

ulusal duumlzeyde girişilen kalkınma ccedilabalarının boumllgesel birimlere indirgenmesi olarak

tanımlamak muumlmkuumlnduumlr

Doğal kaynak nitelikli insan guumlcuuml teknoloji sosyal fiziksel ve ekonomik

altyapı vb kaynakların dengeli dağılmaması toplumun tarihsel oumlrguumltsel ve yapısal

oumlzelliklerindeki farklılıklar ulusal mekacircnlarda sorunlu alanların oluşmasına neden

olmaktadır Boumllgesel kalkınmanın asıl amacı boumllgeler arasındaki bu farklılıkların

giderilmesidir Boumllgesel kalkınma ccedilabaları boumllgesel planlamalar ve boumllgesel politikalar

aracılığı ile boumllgeler arasındaki dengesizliklerin giderilmesini amaccedillar

Duumlnyanın birccedilok uumllkesi gibi Tuumlrkiye de birbirinden farklı boumllgelerden

oluşmaktadır Hatta soumlz konusu boumllgeleri oluşturan yerel birimlerde de boumllgesel

dengesizlikler bariz bir haldedir Uumllkemizde ciddi boyutlarda boumllgesel dengesizlik

sorunları bulunmasına rağmen bu soruna ccediloumlzuumlm olabilecek boumllgesel kalkınma

politikaları ve programları yetersiz kalmaktadır Tuumlrkiyersquode boumllgelerarası dengesizlikleri

azaltmak amacıyla 1960rsquolı yıllardan bu yana kalkınma planları hazırlanmaktadır

Guumlnuumlmuumlze kadar uygulanan 9 kalkınma planı yeterli finans kaynaklarına sahip

olunamaması ulusal siyasette yaşanan kararsızlıklar ve kalkınma planlarının sadece

ekonomik biccedilimde algılanması kuumlltuumlrel ve ccedilevre boyutunun ihmal edilmesi nedenleri ile

beklenen sonuccedilları verememiştir

Uumllke kalkınmasında boumllgesel potansiyellerin en iyi şekilde değerlendirilmesi ve

var olan kaynakların rasyonel ve verimli kullanılmaları buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır Soumlz

konusu durumun gerccedilekleşmesi iccedilin de boumllgelerin mevcut potansiyelinin ortaya

konulması gelişme imkacircn ve kabiliyetlerinin belirlenmesi ve geleceğe youmlnelik yeni

yatırım ve stratejilerin oluşturulması gerekmektedir

Bu ccedilalışmanın temel amacı Hatay ilinin coğrafi sosyal ekonomik yapısı ve

gelişme potansiyelini ortaya koymaktır Bunun yanı sıra ilin kullanılmayan

potansiyelini ortaya ccedilıkarmak ve teşhis edilen yeni yatırım imkacircnları hakkında

2

girişimcileri bilgilendirmektir Ccedilalışmanın diğer amacı ise ilin gelişmişliğinin hangi

safhada bulunduğunu tespit etmek ve elde edilen istatistikicirc bilgilerin kullanılması

suretiyle yapılan analizler ile ilin gelişim seviyesini belirlemektir Bu ccedilalışma kıt

kaynakların etkin kullanılması accedilısından ilin daha iyi tanınmasını sağlayacaktır

Ccedilalışma doumlrt ana boumlluumlmden oluşmaktadır Birinci boumlluumlmde boumllge ve boumllgesel

kalkınma kavramları boumllgesel kalkınma politikaları ve boumllgesel kalkınma teorileri

hakkında bilgi verilmektedir Ayrıca boumllgesel kalkınma politikasının temel ilke amaccedil ve

araccedilları da ele alınmaktadır

Ccedilalışmamızın ikinci boumlluumlmde Hatay ilinin coğrafi ve sosyal yapısı incelenerek

ilin boumllgesel konumu ve doğal yapısı ile nuumlfus istihdam eğitim ve sağlık durumu ortaya

konulmaktadır Ayrıca gerek nuumlfus gerekse eğitim ve sağlık accedilısından Hatay ilinin

Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi iccedilerisindeki yeri belirlenmeye ccedilalışılmıştır

Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde ilin ekonomik değerleri yorumlanarak soumlz konusu değerlerin

Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi iccedilerisindeki durumunu ortaya koyan analizler yapılmıştır

Ekonomik yapı iccedilerisinde tarım sanayi ticaret ulaşım enerji ihracat ithalat ve

madencilik incelenmiştir

Araştırmanın doumlrduumlncuuml ve son boumlluumlmuumlnde ise ilin mevcut durumunun tespiti

amacıyla SWOT analizi yapılarak fırsat ve tehlikeler ile zayıf ve guumlccedilluuml youmlnleri ortaya

konulmuş ve ilin potansiyel yapısına uygun stratejiler oluşturulmaya ccedilalışılmıştır

3

BİRİNCİ BOumlLUumlM

BOumlLGESEL KALKINMA

Bu boumlluumlmde boumllge ve boumllgesel kalkınma kavramları irdelenirken boumllgesel

kalkınma politikasının temel ilke araccedil ve amaccedilları ele alınmaktadır Ayrıca boumllgesel

buumlyuumlme teorilerinden Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli Neo-Klasik Boumllgesel

Buumlyuumlme Teorisi İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli ve Merkez-Ccedilevre Modeli

accedilıklanmaktadır

11 Genel Olarak Boumllge Kavramı

Etimolojik koumlkeni Latince ldquoregio ccedilevre alanrdquo anlamına gelen ccedilok boyutlu ccedilok

anlamlı ve sınırları oldukccedila guumlccedil ccedilizilebilen bir kavram olan boumllge kavramının iccedileriği ve

tanımı doumlnemlere goumlre farklılıklar goumlstermektedir Ccediliftccedililerin toprak topografya ve

iklim koşullarının benzerliklerine goumlre bazı yerleri aynı isim kullanarak tanımlamaları

ile ccedilok eski doumlnemlerde kullanılmaya başlayan boumllge kavramı genel olarak bir mekacircn

parccedilasının diğerlerinden olan farklılıklarını belirtmek amacıyla kullanılmıştır Ticaret

dinsel ve youmlnetimsel etkinliklerin gelişmesi ise mekacircn parccedilaların yalnızca nitelikleri ile

değil uumlzerinde oluşan ilişkilerle tanımlanmasına neden olmuştur Kentle sınırlı

kalmayarak kentin ccedilevresindeki kırsal alanı da iccedileren geniş alanların boumllgelerin

tanımlanmasının geccedilmişte ccedilok yaygın olduğu goumlruumllmektedir Ancak bilimsel anlamda

boumllgenin tanımlanması 18yuumlzyılda gerccedilekleşmiştir Haritacılar sınır tanımlamaları

yapmaya ccedilalışırken su havzalarının belirli bir buumltuumlnluumlk goumlsterdiğinin farkına varmışlar

ve ilk boumllge tanımları nehirler ve dağ zirveleri tanımlanarak yapılmaya ccedilalışılmıştır

Daha sonra coğrafyacılarında konu ile ilgilenmeleri farklı coğrafik oumlzellikler dayalı

boumllge tanımlarını guumlndeme getirmiştir İkinci Duumlnya Savaşırsquondan sonra ise boumllge

kavramının yeniden tanımlanması guumlndeme gelmiştir 1970rsquoli yıllarda yaşanan

ekonomik bunalım ise boumllge kavramından yerellik kavramına geccedilişe sebebiyet

vermiştir Goumlruumllduumlğuuml gibi iccedilinde yaşanılan doumlnem ve şartlar boumllge kavramının farklı

tanımlanmasına neden olmaktadır (Apan 20081 Taştekin 20071)

Genel olarak boumllge belirli nitelikler bakımından mekacircnsal bir buumltuumlnuumln homojen

parccedilası şeklinde tarif edilmektedir Bu tanımın analizi boumllge kavramının iccedileriğini

accedilıklamak bakımından faydalı olmaktadır Ancak mekacircnsal olarak bakıldığında bir

4

buumltuumlnuumln parccedilası olarak boumllgelerin kendi iccedillerinde de farklılıklar ve eşitsizlikler

barındırması ve alt boumllgelere ayrılması muumlmkuumln olabilmektedir Bundan dolayı boumllge

kavramı genelleştirme olmaktan oumlteye geccedilememektedir (Aktakas 20067 Peşelioğlu

200714)

Boumllge kavramı Kamu Youmlnetimi Soumlzluumlğuumlrsquonde tarif edildiği sekliyle ldquoillerden

daha geniş coğrafi birimler duumlzleminde koordinesi gerekli kimi hizmetlerin

yuumlruumltuumllduumlğuuml coğrafi-youmlnetsel birimrdquo olarak tanımlanabilir Buna goumlre boumllge sadece bir

fonksiyonel oumlrguumltlenmenin coğrafi alanı değil aynı zamanda iller ile merkezicirc devlet

youmlnetimi arasındaki muumllki bir youmlnetim kademesidir Boumllge il uumlstuuml bir yapılanma olmakla

birlikte bir devlet veya devletccedilik de değildir (Bozan 2004)

Boumllge kavramını geleneksel ve kuumlresel yaklaşımla ele almak da olanaklıdır

Buna goumlre geleneksel anlayışta boumllge yan yana gelmiş birimlerin mekacircnsal buumltuumlnluumlğuuml

ile oluşan ulus devlet dışına kapalı ulus devletin denetiminde sınırları ccedilizilmiş bir

birimdir Kuumlresel anlatışta ise boumllge ilişki ağı ile belirlenen mekacircnsal suumlreklilik koşulu

olmayan yerellerin oluşturduğu uluslararası ilişkilere doğrudan accedilılan sınırlar değişken

bir birimdir İlişkiler ağının niteliği ve ilişkilerin yoğunluğu yerelin dolayısıyla da

boumllgenin gelişmişliğini belirler (Apan 20082)

Boumllgesel politikanın merkezinde yer alan boumllge kavramının genel kabul goumlrmuumlş

eğilimlere goumlre aşağıdaki kıstaslara goumlre tanımlanması muumlmkuumlnduumlr (Taştekin 20074)

sect Coğrafi (kıyı boumllgeleri dağlık boumllgeler koumlmuumlr madeni boumllgeleri vb)

sect Kuumlltuumlrel (etnik ccediloğunluk dil din)

sect Tarihsel (tarihteki ortak koumlkenler oumlrneğin ldquoeskirdquo sınırlar)

sect Yerleşim ve yoğunluk bakımından (merkezi boumllgeler-ccedilevredeki boumllgeler

yuumlksek nuumlfus yoğunluklu alanlar)

sect Belirli sektoumlrlerin hacirckim olduğu alanlar (tarım sanayi turizm gemi inşahellip vb)

sect Bir komsu devletle sınırı olan ve bu uumllkenin ekonomik faaliyetlerinden

etkilenen alanlar

sect Uzun mesafeli trafik akısı bağlamında transit boumllgeleri (Alp dağları)

Yukarıdaki tanımlamaların hiccedilbirisi tek basına guumlnuumlmuumlzde ulus uumlstuuml ve ulusaltı

duumlzeydeki boumllge ayırımını tanımlamaya yeterli değildir

5

Avrupa Birliğirsquonde boumllge coğrafi ekolojik ekonomik kuumlltuumlrel etnik kentsel ve

youmlnetsel accedilıdan benzer yakın buumltuumln olan alan parccedilalardır Avrupa Birliğirsquonde boumllgeler

işlevlerine ve yapılarına goumlre planlama boumllgeleri youmlnetim boumllgeleri sınır oumltesi boumllgeleri

bağımsız boumllgeler tuumlrdeş boumllgeler ve kutuplaşmış boumllgeler olarak kuumlmelendirilirler

(Hasanoğlu ve Aliyev 200883) Tuumlrkiyersquonin idari yapılanmasında ise boumllge esası

bulunmamaktadır Tuumlrkiyersquode daha ccedilok merkezi youmlnetimin taşra oumlrguumltlenmesi

ccedilerccedilevesinde ele alınan boumllge birkaccedil ilin kuumlmelendirilmesi ile oluşturulan ilden daha

geniş oumllccedilekli bir coğrafi alanı ifade etmektedir

Goumlruumllduumlğuuml gibi yazında boumllge kavramının tanımlanmasına youmlnelik değişik

yaklaşımlar ve bunların sonucu olarak farklı tanımlar yer almaktadır

12 Boumllgesel Kalkınma Kavramı ve Boumllgesel Kalkınma Politikaları

Kalkınma kavramı toplumların gelişim suumlrecine uygun olarak farklı

doumlnemlerde değişik iccedilerikler kazandığı gibi aynı doumlnemde farklı iccedileriklerle de

kullanılmıştır Kavram bazen de kendine yakın anlamlar taşıyan sanayileşme

modernleşme ilerleme buumlyuumlme ve yapısal değişme gibi kavramlarla iccedil iccedile geccedilmiş

onların yerine kullanılmıştır ancak bu durum kalkınma olgusunun anlamında bir

kargaşaya sebep olmuştur (Aktakas 20063)

Kalkınma toplumsal yapının değişkenlerinin siyasal otorite tarafından belli

politikalarla etkilenerek geliştirilmesi ccedilabası demektir Bu nedenle kalkınma ekonomik

ve sosyal bilimlerde kullanılan bir terim olarak siyasi bir iccedileriğe sahiptir Kişi başına

duumlşen milli gelirin artmasının yanı sıra genel olarak uumlretim faktoumlrlerinin etkinliklerinin

ve miktarlarının değişmesi sanayi kesiminin milli gelir ve ihracat iccedilindeki payının

artması gibi yapısal değişiklikler kalkınma kavramının kapsamına girmektedir (Bildirir

20057)

Boumllgesel kalkınma kavramının ise ccedilok uzun bir geccedilmişi yoktur Kavram 1950rsquoli

yıllarda kalkınma ekonomisiyle beraber guumlncellik kazanmıştır Ancak guumlnuumlmuumlzde soumlz

konusu kavram az gelişmiş tuumlm boumllgeler iccedilin oumlnem taşımaktadır (Durgun 200645)

Boumllgesel kalkınma kavramı az gelişmiş boumllgeler accedilısından buumlyuumlmenin yanı sıra

nitel ve nicel youmlnden yapısal değişimleri iccedileren geniş bir kavramdır Bu kavram

6

guumlnuumlmuumlzde nuumlfus tarımsal yapı sanayi yapısı gelir dağılımı mali piyasalar ulaşım ve

haberleşme olanakları sağlık ve eğitim hizmetlerinde etkinlik ve yaygınlık

duumlzeylerindeki farklılıkları ifade eden boumllgesel dengesizlik temelinde ele alınmakta ve

geri kalmış boumllgelerin ccedileşitli biccedilimlerde geliştirilmesi amacını ifade etmektedir

Dolayısıyla boumllgesel kalkınma ile amaccedillanan yalnızca az gelişmiş boumllgelerde ekonomik

buumlyuumlmenin sağlanması değil ekonomik ve sosyal anlamda refah duumlzeyinin gelişmiş

boumllge duumlzeyine yaklaştırılması yoluyla boumllgesel dengesizliklerin giderilmesidir

(Bozdoğan 200625)

Soumlz konusu dengesizlikleri gidermeyi ve ekonomik gelişme ve sosyal refahı uumllke

geneline dengeli biccedilimde dağıtmayı amaccedillayan boumllgesel kalkınma politikaları hemen

her uumllkede başarılı olmaktadır Ancak politikaların yoğunluğunu ve biccedilimi zamana ve

değişen koşullara bağlı olarak değişiklik goumlsterdiği dikkate alınmalıdır

Geleneksel boumllgesel politika anlayışının hacirckim olduğu 1960rsquolı yıllarda boumllgesel

politika ccedilerccedilevesinin gelişmiş ekonomilerin birccediloğunda Keynesyen anlayışın huumlkuumlm

suumlrduumlğuuml firma merkezli standartlaşmış teşvik sisteminin esas olduğu ldquodevlet guumlduumlmluumlrdquo

politikalar şeklinde ccedilizildiği goumlruumllmektedir Bu politikaların az gelişmiş boumllgeleri

kalkındırma amacıyla gelirin yeniden paylaşımına ve sosyal politikalara ağırlık verdiği

tespit edilmektedir 1970rsquoli yıllardan itibarense yerel dinamiklerin harekete geccedilirilmesi

ve yerel potansiyellerin değerlendirilmesi uumlzerine odaklanan yeni boumllgesel politikaların

ortaya ccedilıkmaya başladığı bilinmektedir (Peşelioğlu 200754)

13 Boumllgesel Kalkınma Politikalarının İlkeleri

Gelişmişlik duumlzeyleri ne olursa olsun her uumllkenin boumllgeleri arasında sosyal ve

ekonomik youmlnden farklılıklar bulunmaktadır Soumlz konusu farklılıkları gidermeye

youmlnelik uygulanan boumllgesel kalkınma politikaları uumlccedil ana ilkeye goumlre oluşturulmaktadır

Bunlar sosyal karlılık ilkesi kalkınma kutbu ilkesi ve halkın katılımı ilkesidir

131 Sosyal Kacircrlılık İlkesi

Ekonomide kıt uumlretim kaynaklarının alternatif kullanım alanları arasında

dağıtım kararı verilirken oumlzel yararla kamu yararı birbiriyle pek uyuşmamaktadır

Serbest piyasa sisteminin hacirckim olduğu ekonomilerde muumlteşebbis kacircrını arttırmaya

youmlnelik kararlar almaktadır Kacircrını arttıracak uumlretim hacmini ve fiyatı belirleme

7

yanında kendisine yuumlksek kacircr sağlayan sektoumlrleri ve sektoumlr yararları bakımından en

muumlsait youmlreyi de seccedilmek durumundadır (Taştekin 200724)

Bu durum boumllgeler arasında ekonomik ve sosyal gelişme farklılıklarını ortaya

ccedilıkarmaktadır Boumllgesel kalkınma politikasının ilk ilkesi geri kalmış youmlrelerde kısa

suumlrede ekonomik olmasa da sosyal karlılığı yuumlksek uzun vadeli ekonomik yatırımlara

yer vermek olmalıdır (Saraccedil 200634)

Sosyal devlet ilkesi gereği az gelişmiş youmlrelerde ki altyapı ulaşım vb

yatırımların kamu sektoumlruumlnce yapılması gerekmektedir Kamu sektoumlruumlnuumln geri kalmış

boumllgelere bu ilke ccedilerccedilevesinde muumldahalesi olmadan boumllgesel kalkınma politikasından

soumlz etmek muumlmkuumln değildir Devlet geri kalmış youmlrelerin kalkınması iccedilin yalnızca

yatırımları oumlzendirici oumlnlemler alınmakla yetinmemeli kamusal kuruluşlar aracılığıyla

dolaysız muumldahalede de bulunmalıdır (Taştekin 200724)

132 Kalkınma Kutbu İlkesi

Boumllgesel kalkınma politikasının ikinci ilkesi kalkınma kutbu ilkesidir FPerroux

kalkınma kutbu ilkesini şu şekilde tanımlamaktadır ldquoEkonomik gelişme aynı anda bir

uumllkenin tuumlm youmlrelerinde birden goumlruumllmez farklı şiddetlerde gelişme kutup ya da

noktalarında goumlruumlluumlr ve buralarda yoğunlaşır Belirli bir yoğunluğa eriştikten sonra

ccedileşitli kanallardan değişen nihai etkilerle buumltuumln ekonomiye yayılır (Durgun 2006 49)

Gelişme suumlruumlkleyici bir birimin varlığıyla ortaya ccedilıkacaktır Suumlruumlkleyici enduumlstri

de denilen bu birimin gelişme hızı tuumlm enduumlstrilerin gelişme hızından daha buumlyuumlktuumlr

Bu suumlruumlkleyici birimin hızından boumllgede bulunan diğer enduumlstriler de etkilenecek ve

buumlyuumlme tuumlm ekonomiye yayılacaktır (Saraccedil 200634)

Kalkınma kutuplarının ccedilevreye yayılması şu şekilde olmaktadır Yeni kurulan

sanayi ve sanayi grupları kendilerine bağlı yeni iktisadi faaliyetlere olanak

hazırlayabilirler Yeni iktisadi uumlniteler doğar ve gelişim ccedilevresindeki tarımsal yapıyı da

etkiler Boumlylece tarımsal kesim iccedilin yeni bir pazar doğduğu gibi bu kesimdeki fazla

işguumlcuuml iccedilinde yeni işguumlcuuml olanakları ortaya ccedilıkar Bu gelişim devam ederken kalkınma

kutbunun ccedilevrede ikinci derecede yeni merkezler yarattığı goumlruumlluumlr (Taştekin 200725)

8

133 Halkın Katılımı İlkesi

Boumllgesel kalkınma politikasının son ilkesi halkın katılımı ilkesidir Soumlz konusu

ilke ile boumllge halkına mensup bireylerin boumllgesel kalkınma faaliyetlerine karar veya

uygulama safhasında fiilen ya da danışman olarak katılmaları kastedilmektedir (Ildırar

200320)

Gerccedilek bir boumllgesel kalkınma politikasında insanın roluuml en oumlnde gelir Halk

programlara katılmadığı suumlrece programlar halktan kopmuş bir youmlnetimin eseri olacak

ve başarı rastlantılara kalacaktır Halkın boumllgesel kalkınma programlarına katılışı

boumllgesel kalkınma politikalarına canlılık katacak ve youmlredeki faaliyetlerin o youmlrede

yaşayan insanlarca denetlenmesine imkacircn verecektir (Taştekin 200727)

Bir boumllge halkı boumllgesel kalkınma politikasının hazırlanmasına ve

uygulanmasına Sanayi Odaları Ticaret Odaları Ziraat Odaları Mesleki Odalar

Belediye Meclisi Boumllgesel Kalkınma Komisyonu gibi geleneksel ya da yeni kuruluşlar

aracılığıyla doğrudan katılabileceği gibi yetkililerin seccediliminde soumlz sahibi olarak dolaylı

youmlnden de katılabilir (Dinler 2001286)

14 Boumllgesel Kalkınma Politikasının Amaccedilları

Guumlnuumlmuumlzde buumltuumln uumllkelerde boumllgesel farklılıkların olduğu goumlruumllmektedir Bu

farklılıklar teknolojinin sermayenin yatırımların ve bilgi yapının dengesiz

dağılımından kaynaklanmaktadır (Ildırar 200321)

Boumllgesel dengesizliğin en belirgin goumlstergesi bir uumllkenin nuumlfusunun ve başlıca

ekonomik faaliyetlerinin o uumllkenin yapısındaki belirli birkaccedil boumllgesinde yoğunlaşması

ve bunun sonucu olarak da oumlteki boumllgelerin nuumlfus bakımından daha az yoğun ve

ekonomik accedilıdan daha az gelişmiş olmasıdır (Saraccedil 200435) İşte boumllgeler arasındaki

bu dengesizliğin giderilmesi amacıyla boumllgesel politikalar uygulanmaktadır Ayrıca

boumllgenin buumlyuumlme ve istikrarına youmlnelik olarak da politikalar uumlretilebilmektedir

Boumllgesel kalkınma politikalarının amaccedillarını şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

(Peşelioğlu 200756)

Oslash Uumllke nuumlfusunun boumllgeler arasında dengeli dağılımı

Oslash Uumllkenin geri kalmış boumllgelerinin ekonomik ve sosyal kalkınması

9

Oslash Boumllge kaynaklarının değerlendirilmesi

Oslash Gelişmenin buumltuumln ekonomiye yayılması

Oslash Boumllgesel ekonomilerin entegrasyonu

Oslash Boumllgelerde sağlıklı buumlyuumlmenin oumlzendirilmesi ve refahın arttırılması

Oslash Enduumlstrinin uumllkede uygun dağılımının sağlanması

15 Boumllgesel Kalkınma Politikası Araccedilları

Boumllgesel kalkınma hedeflenen youmlrelerde ve sektoumlrlerde yatırım duumlzeyinin

yuumlkseltilmesini boumlylece bu youmlrelerde ekonomik kalkınmanın sağlanmasını

oumlngoumlrmektedir Boumllgesel kalkınmanın gerccedilekleştirilmesi iccedilin yatırım kararlarının ccedileşitli

araccedillar ve kurumlar kullanılarak etkilenmesi gerekmektedir (Arslan 2005291)

Boumllgesel kalkınma politikasının araccedilları gelişmiş ve az gelişmiş uumllkeler iccedilin

farklı olabileceği gibi hareketliliğini yitiren gerilemekte olan bir boumllge ve o zamana

kadar hiccedilbir gelişmenin olmadığı bir azgelişmiş boumllge iccedilin de farklıdır Boumllgesel

gelişmede seccedililen stratejik yaklaşım kalkınma politikasında hangi aracın kullanılacağını

da etkilemektedir Bir boumllgede boumllgesel kalkınma araccedillarının hangisi uygulanırsa

uygulansın bunların o boumllge iccedilinde dinamizm yarattığı bilinmektedir Boumllgesel

kalkınma araccedillarını incelemeden oumlnce belirtilmesi gereken oumlnemli bir nokta da devletin

direkt muumldahalesi veya siyasal iradenin desteği olmaksızın hiccedilbir boumllgesel kalkınma

politikasının etkin olmayacağı ileri suumlruumllmektedir (Taştekin 200728)

Boumllgesel kalkınma politikalarının araccedilları şu şekilde sıralanabilmektedir

Oslash Boumllgesel Planlama

Oslash Kamu yatırımları

Oslash Mali ve vergisel teşvik oumlnlemleri

Oslash Boumllgesel kalkınma sorununa youmlnetimsel oumlrguumltuumln uyum sağlaması

Oslash Boumllgesel kalkınma ajansları

151 Boumllgesel Planlama

Bir boumllgenin ekonomik sosyal ve fiziki youmlnden koordine edilmesi suumlrecini

boumllgesel planlama olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Boumllgesel planlamanın en oumlnemli

amacı yerel oumlnceliklerin belirlenerek boumllgelerarası dengesizliğin azaltılması ve boumllgeler

10

arasındaki iletişimin maksimize edilmesi olmaktadır Bunu sağlamak iccedilin ulusal

oumlnceliklerin yerel oumlnceliklerin yerel oumllccedilekteki gereksinimlere yanıt verecek biccedilimde

mekacircna yansıtılması gerekmektedir Yerel oumlncelikleri tanıyan ve accedilık şekilde ortaya

koyan boumllge planlaması ulusal bağlamda mekacircnsal buumltuumlnleşmeyi sağlayacak sektoumlrel

programları geliştirmesinden dolayı ldquokalkınmardquo kavramından ayrılamayacağı

vurgulanmaktadır (Durgun 200641)

Boumllge planları hazırlandıkları amaccedillar goumlz oumlnuumlnde bulundurularak doumlrt grupta

incelenmektedir (Ildırar 200326-27)

Oslash Geri kalmış boumllgeler iccedilin hazırlanan planlar

Oslash Metropoliten boumllge planları

Oslash Kaynakları zengin boumllgeler iccedilin hazırlanan palanlar

Oslash Oumlzel boumllgeler iccedilin hazırlanan planlar

152 Kamu Yatırımları

Gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan uumllkelerde boumllgeler arasındaki

gelişmişlik farklarının azaltılması iccedilin başvurulan bir diğer oumlnemli araccedil kamu

yatırımları olmaktadır Boumllgesel kalkınmada doğrudan muumldahale niteliğinde olan kamu

yatırımları boumllgenin uumlretim kapasitesinin arttırılması az gelişmiş boumllgelerde oumlzel sektoumlr

yatırımları iccedilin gerekli ortamın hazırlanması yaşam kalitesinin yuumlkseltilmesi ve insan

kaynaklarının geliştirilmesi konusunda oumlnemli fonksiyonlara sahiptir Ayrıca kamu

yatırımları gerccedilekleştirildikleri boumllgeden ccedilevreye ccedilevreden boumllgeye ccedilift youmlnluuml uumlruumln ve

gelir akışıyla gelir duumlzeyi satın alma guumlcuuml ve talep duumlzeyini değiştirerek mekacircnsal

eşitsizliğin giderilmesinde pozitif youmlnde etkili olmaktadır (Bozdoğan 200660)

Devlet geri kalmış boumllgeye o boumllgeden elde ettiği kamu gelirinden daha fazla bir

harcama yaparak bu boumllgeye ek bir satın alma guumlcuuml sağlayabilir Boumlylelikle hem

boumllgeye sağlanan ek satın alma guumlcuuml sayesinde ekonomide bir canlanma başlayacak

hem de yapılan kamu yatırımlarıyla boumllgedeki eksik alt yapı tamamlanarak boumllgedeki

uumlretim kapasitesi arttırılacak ve boumlylece boumllge işletmeler iccedilin cazip hale getirilecektir

(Taştekin 200730)

11

Geri kalmış boumllgeler iccedilin yapılan kamu yatırımlarını uumlretken kamu yatırımları

ve altyapı yatırımları olmak uumlzere ikiye ayırmak muumlmkuumlnduumlr

Boumllgesel kalkınmaya youmlnelik doğrudan muumldahaleyi ifade eden altyapı yatırımları

kavramsal bazda dar anlamıyla ulaşım ve haberleşme yatırımları elektrik enerjisi ve

iccedilme suyu sağlanmasına youmlnelik yatırımlar kanalizasyon ve diğer atıklara youmlnelik

fiziksel yatırımları ifade etmektedir Geniş anlamda ise fiziksel altyapı yatırımlarının

oumltesinde insan kaynağı ve sahip olduğu yetenekleri ifade eden personel altyapısı ve

sosyo-ekonomik sistemi belirleyen kanun ve kurallar değer yargıları davranışlar

oumlrguumltsel kurumları kapsayan kurumsal altyapı yatırımlarını temsil etmektedir

(Bozdoğan 200660-61)

Kısa doumlnemde getirileri olmadığı ve yuumlksek maliyetlerle finanse edilmesi

gerektiği iccedilin oumlzel sektoumlr accedilısından cazip olmayan alt yapı yatırımları az gelişmiş

boumllgelere devlet eliyle goumltuumlruumllerek girişimci sermaye ve işguumlcuumlnuumln bu youmlrelerde bir

araya gelmesini sağlayarak kalkınma girişiminin suumlrekli olmasına yardımcı olacaktır

Altyapı yatırımları ile gelişme seviyesi arasında sıkı bir korelasyon bulunmaktadır

(Bildirir 200516)

Oumlzel yatırımlar gibi altyapı yatırımları da gerek boumllge iccedilinde gerekse boumllge

dışında yatırım suumlrecinde uumlretim faktoumlrlerinin kullanımıyla bir taraftan ldquogelir etkisirdquo

yaratırken diğer yandan hizmete accedilılan altyapı donatımıyla ekonomiye sunulan

imkacircnlar doğrultusunda ldquokapasite yaratma etkisinerdquo sahiptir (Bozdoğan 200661)

Az gelişmiş boumllgelerin alt yapı yatırımlarının yanı sıra ileriye-geriye bağlantıları

yuumlksek olan sektoumlrlerde uumlretken kamu yatırımlarına ihtiyacı gelişmiş boumllgelere goumlre

daha fazladır Devlet bu tuumlr boumllgelerde uumlretim faktoumlrlerini itici guumlccedil haline getirme ve

gelişmenin oumlncuumlluumlğuuml uumlstlenme goumlrevini yerine getirmektedir Bu şekilde az gelişmiş

boumllgenin sanayileşme duumlzeyinin hızlandırılması ve istihdam olanaklarının arttırılması

sağlanmaktadır (Bildirir 200516 Bozdoğan 2006 62)

12

153 Mali ve Vergisel Teşvik Oumlnlemleri

Devlet belirlediği boumllgesel kalkınma politikası amaccedillarını gerccedilekleştirebilmek

iccedilin oumlzel teşebbuumlsuuml azgelişmiş boumllgelere ccedilekebilecek bazı mali ve vergisel teşvik

tedbirleri oumlngoumlrebilir Yatırımların maliyetini duumlşuumlrmeye ya da kısaca karlılığı

arttırmaya youmlnelik bu oumlnlemler yalnızca geri kalmış boumllgelerin canlandırılması amacına

değil aynı zamanda birccedilok geri kalmış uumllkelerde ekonomik gelişmeyi sağlamak iccedilin

enduumlstriyel sektoumlruumln geliştirilmesi amacına da youmlneliktir (Taştekin 2007 29)

Merkezi youmlnetimler tarafından kullanılan mali ve teşvik oumlnlemleri doumlrt ana

grupta incelenmektedir Bunlar şu şekilde sıralanmaktadır (Peşelioğlu 200760)

Oslash Hibe ve nakit teşvikler

Oslash Vergisel teşvikler

sect Yatırım indirimi

sect Guumlmruumlk muafiyeti

sect KDV desteği

sect Vergi resim ve harccedil istisnası

Oslash Yerel youmlnetimler tarafından verilen destekler

sect Arsa tahsisi

sect Yatırım ve ihracat potansiyeli olan yatırımlar ile faaliyetleri

devam eden yatırımların yerel emlak vergisi bina harcı ve diğer

gayrimenkullere youmlnelik bazı vergilerden muaf tutulması

sect İstihdam ve boumllgede yaratılan katma değer ile ilişkili olarak bazı

işletmelerin altyapı katılım payları giderlerinde indirim

yapılması

sect Bazı altyapı yatırımları ile ccedilevre korumaya youmlnelik yatırımlarda

ilgili yatırımcılara genel sistemden veya yurtdışından kaynak

sağlanması

Oslash Diğer teşvik ve duumlzenlemeler

sect Kamu ihalelerinde oumlncelik

sect Oumlzel ihraccedil fonu

sect Hızlandırılmış amortisman

sect Doumlviz tahsislerinde oumlncelik

sect Katlı kambiyo kuru

13

Teşvik tedbirlerinden beklenen sonuccedilların elde edilmesi uygun ortamın

sağlanması iktisadi ve sosyal altyapı yatırımlarının yeterli duumlzeye getirilmesi

oumlnceliklerin iyi belirlenerek selektif bir yaklaşım sergilenmesi gibi birccedilok faktoumlre

bağlıdır Ekonomik ve siyasal istikrarsızlıklar ile teşviklerdeki istikrasızlıklar ise teşvik

tedbirlerinin etkinliğini azaltıcı unsurlardır (Bildirir 200515)

154 Boumllgesel Kalkınma Sorununa Youmlnetimsel Oumlrguumltuumln Uyum Sağlaması

Bir uumllkede boumllgesel kalkınma politikasının uygulanmasına geccedilildiğinde mevcut

youmlnetimsel oumlrguumltuumln bu politikaların gereklerine cevap vermesi genellikle guumlccedil

olmaktadır Boumllgesel kalkınma planlarının hazırlanması ve uygulanması iccedilin youmlnetimde

boumllgesel oumlrguumltlenmeye gitmek ve gerektiği hallerde yetki devri yetki genişliği ve

yerinde youmlnetimi gerccedilekleştirmek gerekmektedir (Taştekin 200730ndash31)

Aktif bir boumllgesel kalkınma politikasının yuumlruumltuumllmesinde youmlnetimsel oumlrguumltuuml

boumllgesel kalkınma sorununa entegre etmek iccedilin alınması gereken oumlnlemleri şoumlyle

sıralamak muumlmkuumlnduumlr (Peşelioğlu 200760)

Oslash Mevcut youmlnetimsel yapıyı saptanan plan boumllgelerine goumlre yeniden oumlrguumltlemek

Oslash Plan boumllgelerindeki youmlnetim kademelerinde yetki devri yetki genişliği ve

yerinden youmlnetim ilkelerini uygulamak

Oslash Boumllgesel youmlnetimin mali olanaklarını arttırmak ve yetenekli personele

kavuşmasını sağlamak

Oslash Halkın youmlnetime katılmasını sağlamak

Oslash Youmlnetim kademeleri arasında gerekli koordinasyonu sağlamak

Oslash Bazı oumlzel goumlrevleri yerine getirebilmek iccedilin gerektiğinde geleneksel youmlnetim

ccedilerccedilevesi dışında oumlzel kuruluşlar oluşturmak

155 Boumllgesel Kalkınma Ajansları

Kalkınma Ajansları oumlzellikle yeni boumllgesel gelişme paradigması ccedilerccedilevesinde

boumllgesel gelişmenin sağlanması iccedilin tasarlanmış bir araccedil olarak değerlendirilmektedir

Boumllgesel Kalkınma Ajansları boumllgesel kalkınma uygulamalarına ilişkin kararların ve

politikaların katılımcı bir yapı iccedilerisinde boumllgede yaşayanlar tarafından alındığı ve

uygulandığı yerinden youmlnetişim ve boumllgesel strateji tasarı kurumlarıdır (DPT 200818)

14

Kalkınma Ajanslarını merkezi huumlkuumlmetten oumlzerk bir idari yapıda sınırları

ccedilizilmiş bir boumllgenin sosyo-ekonomik koşullarını geliştirmek amacıyla kurulmuş ve

faaliyetlerini tamamen veya kısmen finanse ettiği kurumlar şeklinde tanımlamak

muumlmkuumlnduumlr İdeal bir Boumllgesel Kalkınma Ajansının aşağıdaki kriterlere sahip olması

gerekmektedir (Kaya 200798)

Oslash Oumlrguumltsel olarak kendisini destekleyen siyasi otorite karşısında yarı oumlzerk

olmalıdır

Oslash Stratejik olarak esnek politika tedbirleri ile boumllge iccedilinden oluşmuş

firmaları desteklemeyi esas almalıdır

İccedil ve dış yatırımların boumllgeye ccedilekilmesi ve yatırımcılara bu youmlnde danışmanlık

ve eğitim desteği sağlanması boumllgesel ihracatın geliştirilmesi boumllgesel oumllccedilekte

ekonominin harekete geccedilirilerek oumlrguumltlenmesi ve geliştirilmesini hedefleyen Boumllgesel

Kalkınma Ajansları gerek merkezi ve yerel youmlnetimler gerekse oumlzel sektoumlrle

koordinasyon iccedilinde hareket etmektedir (Bozdoğan 200669)

Boumllgesel Kalkınma Ajansları kuruluş şekline goumlre merkezi huumlkuumlmet tarafından

kurulanlar yerel ve boumllgesel idareler buumlnyesinde bulunanlar yerel ve boumllgesel idareler

tarafından kurulanlar ve kamu ve oumlzel sektoumlr ortaklığıyla kurulup bağımsız nitelik

taşıyanlar şeklinde sınıflandırılmaktadır Faaliyetlerine goumlre ise stratejik kuumlresel

oumllccedilekte faaliyet goumlsteren sektoumlrel oumllccedilekte faaliyet goumlsteren ve iccedilsel cazibe yaratanlar

olmak uumlzere doumlrde ayrılmaktadır (Kaya 2007101ndash102)

Soumlz konusu ajanslar kuruluş şekli işlevleri ve yapıları itibariyle farklar

goumlstermesine rağmen ortak paydaları kalkınma odaklı olmaları belirli bir coğrafi

boumllgenin gelişmesini goumlzetmeleri ve bu boumllgenin iccedilsel potansiyelini harekete

geccedilirmeleridir (DPT 200818)

16 Boumllgesel Buumlyuumlme Teorileri

Boumllgesel buumlyuumlme teorilerine ilk katkıların 1800rsquoluuml yılların başında ortaya ccedilıktığı

goumlruumllmektedir Boumllgesel buumlyuumlmeye youmlnelik modellerin buumlyuumlk kısmı buumlyuumlme teorisinin

etkisinde kalarak geliştirilmiş olan modellerdir Buumlyuumlme teorisinde geliştirilen modeller

boumllgesel buumlyuumlme sorunlarına uyarlanarak ldquoBoumllgesel Buumlyuumlme Modellerirdquo geliştirilmiştir

15

161 Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modelleri

1929 Duumlnya Ekonomik Buhranırsquonın yaşandığı yıllarda gelişmeye başlamış olan

Keynesyen analiz ekonominin talep youmlnuumlnuuml ortaya ccedilıkarmakta bu durum Keynesyen

Buumlyuumlme Modelleri nersquode yansımaktadır (Peşelioğlu 200723)

Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modelin de boumllgenin gelirindeki değişim

boumllgesel ihracatın bir fonksiyonu olarak ele alınmaktadır ve boumllgesel buumlyuumlmenin temel

kaynağı boumllgenin ihracatı olmaktadır (Ildırar 200428) Boumllge tuumlketimi ve ithalatı da

gelir artışlarının bir fonksiyonu olarak belirlenmektedir Başka bir deyişle boumllgesel

ihracat faaliyetleri boumllgesel gelir artışlarının temel belirleyicisi durumunda

bulunmaktadır Keynesgil ccedilarpan analizinden kaynaklana boumllgesel ihracat modelinde

boumllgenin ekonomik faaliyetleri ihracata youmlnelik temel (basic) ve temel olmayan (non-

basic) olarak ikiye ayrılmaktadır (Peşelioğlu 200723)

Model sadece talep modeli olmakta ve ekonomik sistemin arz youmlnuumlnuuml yani

kapasite sorunlarını dikkate almamaktadır Bu yuumlzden model kısa doumlnemde

kullanılmayan uumlretim kaynaklarının varlığı durumunda geccedilerli olmaktadır (Goumlccediler

200214)

Teorik guumlccedilluumlklerine rağmen uygulanmış olan Keynesyen boumllgesel politikalar az

gelişmiş boumllgelerdeki gelir ve istihdam artışına yardımcı olmuştur ancak bu durum

modeli başarılı kılmaya yetmemiştir Zira bu politikalar gelişmiş boumllgelerle mukayese

edildiğinde verimlilik artışlarını gerccedilekleştirmede ve daha da oumlnemlisi yerel

kaynakların hareketliliğine dayalı kendi kendini besleyen buumlyuumlmeyi teşvik etmede

başarısız olmuştur (Aktakas 200631)

162 Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli

Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli tarafından ihmal edilen ekonomik sistemin

arz cephesinin Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modelinde analize dahil edildiği

goumlruumllmektedir Bir başka deyişle Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli boumllgesel

buumlyuumlmenin arz alanına youmlnelmektedir

16

Neo-Klasik Buumlyuumlme Modelinin analiz aracı Cobb-Douglas tipi uumlstel uumlretim

fonksiyonlarıdır Bu tuumlr modellerde ekonomik buumlyuumlme sermaye stokları işguumlcuuml arzı ve

teknolojik ilerlemenin bir fonksiyonu olarak ifade edilmektedir (Aktakas 200632)

Neo-Klasik modellerin temel ilgi alanı boumllge iccedili ve boumllgelerarası dengeli

buumlyuumlme olmaktadır Denge mekanizmasının sağlanabilmesi iccedilin belli varsayımlar soumlz

konusudur Bunun iccedilin mal ve faktoumlr piyasalarında tam rekabetin geccedilerliliği teknik

ilerlemenin tam rekabet koşullarında herkese accedilık faktoumlr akışkanlığının tam oumllccedileğe

goumlre sabit getirinin geccedilerli olması gibi temel varsayımlardan yola ccedilıkılmaktadır Bu

varsayımların geccedilerli olması durumunda boumllgelerarası gelir ve buumlyuumlme farklılıklarının

da uzun vadede ortadan kalkacağı ve boumllgelerin ekonomik bakımdan birbirlerine

yakınlaşacağı kabul edilmektedir Boumllgesel farklılıklar ve eşitsizlikler fiyat

mekanizması aracılığıyla zamanla dengeye doumlnuumlşecektir (Martin ve Sunley 1998202)

Neo-Klasik Modeller bu modellerin esası olarak kabul edilen temel varsayımları

itibariyle boumllgesel ekonominin temel karakterini yansıtmamakta ekonomik faaliyetin

temel yığılışını şehirleşmeyi merkez-ccedilevre ilişkisini yerel kuruluşların karşılıklı

bağımlılığını ve taşıma masraflarını accedilıklayamamaktadır (Saraccedil 200640)

163 İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modelleri

İccedilsel Buumlyuumlme Modelleri Neo-Klasik kuramın aksine teknolojik gelişmelerin

dışsallığını reddetmekte ve Neo-Klasik kuramın teknolojinin yaratılması iccedilin hiccedilbir ccedilaba

ve maliyete katlanılmayacağı varsayımlarına eleştiriler getirmektedir (Han ve Kaya

2004293)

Neo-Klasik Buumlyuumlme Modelleri sermayenin azalan getirisini kabul ederken iccedilsel

buumlyuumlme modelleri beşeri sermayeyi de kapsayan sermayenin artan getirisinin

olabileceğini ve bu artan getirinin de uzun doumlnemde buumlyuumlmeyi azaltmayacağını kabul

etmektedirler (Koyuncu 200669)

İccedilsel Buumlyuumlme Modellerinin temelleri Smith Marx Schumpeter ve Arrowrsquoa

kadar dayanmaktadır Bununla beraber İccedilsel Buumlyuumlme Modellerirsquonin ilk olarak Romerrsquoin

1986 yılında yaptığı bir ccedilalışmayla ortaya ccedilıktığı Onu Lucas ve Barrorsquonun izlediği

saptanmaktadır (Han ve Kaya 2004295)

17

Romerrsquoin İccedilsel Buumlyuumlme Modeli enduumlstrileşme suumlrecinde goumlsterilebilen

teknolojik taşmaları accedilıklamaktadır Romer Neo-Klasik uumlretim fonksiyonun dışsal

saydığı teknolojik gelişmeyi modelin iccedilinde accedilıklamaya ccedilalışmıştır (Peşelioğlu

200741) Romer ekonomik buumlyuumlmenin yatırımların artan bir fonksiyonu olduğunu

ileri suumlrmektedir Romerrsquoin modelinde ekonomide yapılan yatırımların bir yan uumlruumln

olarak teknolojik bilgiyi arttırdığı ve diğer uumlretim suumlreccedillerinde bir ccedileşit bedava girdi

olarak kullanıldığı bunun da taşmalar sonucu sektoumlr geneline yayıldığı anlatılmıştır

Dolayısıyla Neo-Klasik Modellere nazaran yatırımlar daha duumlşuumlk maliyetlerle

yapılmakta ve getirileri de daha yuumlksek olmaktadır (Koyuncu 200669)

Lucasrsquoın modelinde ise fiziksel sermayenin yanı sıra insan sermayesine de yer

verilmektedir Lucas boumllgesel buumlyuumlmenin belirli bir alan ya da boumllgedeki beşeri

sermaye birikiminden kaynaklandığını belirtmektedir Beşeri sermaye birikimi belirli

mekanlarda pozitif dışsallıklar yaratarak soumlz konusu boumllgede verimlilik ve buumlyuumlmeyi

arttırır Model de insan sermayesi tıpkı fiziksel sermaye gibi uumlretim faktoumlrlerinden biri

olarak goumlruumllmektedir Lucasrsquo a goumlre insan sermayesi yatırımları formal eğitim ve

işyerinde yetiştirme alanlarına yapılan yatırımlar olarak ifade edilmektedir (Ccediletin

2005143 Peşelioğlu 200741)

Lucas gerccedilekte bireyin insan sermayesindeki artışın kendi verimliliğini

arttırmasının dışında buumltuumln uumlretim faktoumlrlerinin uumlretkenliğine katkıda bulunduğunu da

belirtmiştir Huumlkuumlmetlerin eğitime ve teknolojik altyapının geliştirilmesine yapacakları

her tuumlrluuml yatırımın beşeri sermaye birikimi uumlzerinde olumlu etkiler oluşturup buumlyuumlmeyi

fiziki sermayeye yapılan yatırımların etkisinden daha fazla etkileyeceğini vurgulamıştır

(Kar ve Ağır 199447-48)

Barro ise modelinde kamu sektoumlruumlnce sağlanan mal veya hizmetlerin uumlretim

faktoumlrlerinden biri olduğunu bu mal ve hizmetlerin dışsallıklar yaratarak ekonomik

buumlyuumlme suumlrecine katkı sağlayacağını ortaya koymaktadır (Peşelioğlu 200742)

164 Merkez-Ccedilevre Modeli

Merkez-Ccedilevre Modeli Friedman tarafından geliştirilmiştir Bu model merkez

ile ccedilevre arasındaki ilişkileri incelemektedir Modelde rol oynayan en oumlnemli faktoumlr

yeniliklerdir Yenilikler merkezden devlet kurumları ve oumlzel teşebbuumlsler vasıtasıyla

18

ccedilevreye yayılmaktadır Modelin işlerliği de yenilikler sayesinde merkezden ccedilevreye

doğru yayılmasıdır (Guumlnduumlz 200623)

Merkez-Ccedilevre modelinin temel arguumlmanları şu şekilde sıralanabilmektedir

(Ildırar 200383-84)

Oslash Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınma boumllgenin iccedilsel yapısındaki

değişmelerden kaynaklanmaktadır

Oslash Sermaye ve işguumlcuumlnuumln seccedilici hareketliliği soumlz konusudur Dolayısıyla

uumllkenin ya da boumllgenin geri kalmış youmlrelerinden zengin youmlrelerine doğru

bir kaynak hareketliliği soumlz konusudur

Oslash Merkezin kalkınma suumlrecinde kaynakları kendine ccedilektiği goumlruumllmektedir

Bu suumlreccedil kutuplaşma olarak adlandırılmaktadır

Oslash Ccedilevre işguumlcuuml ve kaynaklarının buumlyuumlk bir kısmını merkeze kaptırarak

kalkınma suumlrecinde geride kalmaktadır

Oslash Eğer yayılma etkileri guumlccedilluumlyse merkez ve ccedilevre nispeten kararlı

durumda kalkınacaklar ve aralarındaki kalkınma accedilığı nispeten sabit

kalacaktır Eğer olumsuz geri-itme etkisi baskın ise bu durumda

kalkınma kararlı durumda olmayacak merkez-ccedilevre arasındaki

gelişmişlik farkı giderek artacaktır

19

İKİNCİ BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN COĞRAFİ VE SOSYAL YAPISI

Bu boumlluumlmde ilin coğrafi yapısının yanı sıra ilin sosyal yapısı da ayrıntılı olarak

ele alınmıştır Coğrafi yapı iccedilerisinde ilin akarsuları goumllleri ormanları ve madenlerine

yer verilirken sosyal yapı iccedilerisinde ilin nuumlfus eğitim ve sağlık durumu incelenmiştir

21 İlin Coğrafi Konumu

Tuumlrkiyersquonin doğu ucunda yer alan ve bir sınır ili olan Hatay 35 derece 52 dakika

ve 37 derece 4 dakika kuzey enlemleriyle 35 derece 40 dakika ve 36 derece 60 dakika

doğu boylamları arasında yer almaktadır (Tarım ve Koumly İşleri Bakanlığı [TKİB]

200418)

Yuumlzoumllccediluumlmuuml 583136 kilometre kare olan Hatay ili uumllke topraklarının 07rsquosini

kaplamaktadır İl doğu ve guumlneyde Suriye kuzeydoğuda Gazianteprsquoin İslacirchiye ilccedilesi

kuzey ve kuzeybatıda Adana ve Osmaniye illeri batıda da İskenderun koumlrfezi ile

ccedilevrilidir Doğal guumlzellikleriyle ccedilok eski ve oumlnemli tarihe sahip olan Hatay Akdenizrsquoin

en guumlzel kıyı illerinden biridir (Tuumlrkiye Kalkınma Bankası [TKB] 20044) MS birinci

yuumlzyılın ilk yarısında ortaya ccedilıkan Hıristiyanlığın Kuduumlsrsquoten sonra ikinci yayılma

yeridir Bu durum Hatayrsquoı inanccedil merkezi haline getirmiştir

Buumltuumln bu oumlzellikleriyle Hatay birccedilok yerli ve yabancı turisti cezp etmiş

Akdenizrsquoin gerek tarihi gerekse turistik accedilıdan oumlnemli yerlerinden biri olmuştur Ayrıca

Hatayrsquoın bir sınır ili olması ve Tuumlrkiyersquonin Ortadoğursquoya accedilılan kapı vazifesi goumlrmesi ilin

stratejik oumlnemini arttırmıştır

22 İlin Coğrafi Yapısı

Kıyı dağları ccediloumlkuumlntuuml alanları ve kıyı ovalarından oluşan il toprakları kuzeyden

Amanos Dağlarının uzantıları ve İslacirchiye ccediloumlkuumlntuuml oluğu doğudan ve guumlneyden Suriye

tektoniğinin fazla yuumlksek olmayan platoları batıdan Akdeniz ile ccedilevrilidir (Hatay Ccedilevre

ve Orman Muumlduumlrluumlğuuml [CcedilOM] 20036)

20

Hatay ilinin batı kesimleri İskenderun Koumlrfezi kıyısındaki ccedilok dar ve uzun kıyı

ovası ile kaplıdır Bu ovanın hemen gerisinde Amanos Dağları yuumlkselmektedir Ccedilok

yuumlksek olmamakla beraber bir duvar gibi uzanan Amanos Dağlarının il iccedilerisindeki en

oumlnemli geccediliti Belen Boğazıdır Guumlney-batı ve kuzey-doğu youmlnuumlnde uzanan Amanos

Dağları daha sonra Gavur Dağları ve Nur Dağları adını alır

Aşağı Asi Vadisirsquonin başlangıcında kurulu olan il merkezinin denizden

yuumlksekliği yaklaşık 85 mrsquodir Alanın 46rsquosını dağların oluşturduğu ilde ovalar

34rsquoluumlk paya sahipken platolar 20rsquolik paya sahiptir

İl sınırları iccedilerisinde en buumlyuumlk dağ Amanos Dağlarırsquodır Amanos Dağlarının en

yuumlksek yeri Doumlrtyol ilccedilesinin doğusunda kalan 2240 metre yuumlkseltili Mığır Tepersquodir

(TKİB 200418) Burası aynı zamanda Hatay ilinin de en yuumlksek noktasıdır Samandağ

civarında Musa Dağı ile Hatayrsquoın guumlney ucunda Suriye sınırına paralel olarak uzanan

El-Mansuriye Dağı vardır Hatay ccediloumlkuumlntuuml alanının guumlneyini kuşatan Keldağ ise

Yayladağı ve Altınoumlzuuml ilccedilelerini buumltuumlnuumlyle kaplar Keldağrsquoın Antakyarsquoya doğru uzanan

boumlluumlmuuml 440 m yuumlkseltili Habib Neccar Dağırsquonı oluşturur Keldağrsquoın orta kesimi 1235

metre Yuumlkseltili Ziyaret Dağırsquodır İlin toplam alanı 540300 hektar alan olup bu alanın

270766 hektar alanı tarım arazisi 208165 hektar alanı orman ve fundalık alan 53375

hektar alan ccedilayır-mera arazisi 6301 hektar alanı tarım dışı arazi ve 1693 hektar alanı

ise sularla kaplı alanlardan oluşmaktadır

221 Akarsular ve Goumlller

Hatay Asi nehri Karasu ve Afrin Ccedilayı olmak uumlzere belli başlı 3 oumlnemli

akarsuya sahiptir Suriyersquoden doğan ve Luumlbnan Dağlarırsquondan inen akarsularla beslenen

Asi Nehrirsquonin toplam uzunluğu 380 km olup il iccedilersindeki uzunluğu ise yaklaşık 97

kmrsquodir Kuzeye doğru 22 km boyunca Suriye ile sınırımız ccedilizdikten sonra Amik

Ovasırsquondan yurda girer Geniş bir yayla Antakyarsquoyı geccediler ve guumlneybatı youmlnuumlnde

ilerleyerek Samandağrsquodan Akdenizrsquoe doumlkuumlluumlr

Kahramanmaraş ilindeki Akccediladağ ve Kartaldağ eteklerinden doğan ve uzunluğu

yaklaşık 122 km olan Karasu Afrin Ccedilayı ile buguumln kurutulmuş olan Amik Goumlluuml

yatağında birleşir Afrin Ccedilayı ise Gazianteprsquoteki Saf Dağlarından doğup Suriye

toraklarına girer daha sonra Reyhanlı ilccedilesinin kuzeyinde Hatay il sınırlarına girer Afrin

Ccedilayı 197 km uzunluğundadır (CcedilOM 200326)

21

Hatay ili Beyazccedilay Akarsuyunda 1991 yılında hizmete giren Yarseli Barajından

sulama amacıyla yararlanılmaktadır Baraj 37 metre yuumlksekliğe sahiptir Soumlz konusu

barajın sulama alanı 730 hektar alandır 2005 yılında Yarseli Barajının yuumlkseltilmesi

projesi hayata geccedilirilmiştir Soumlz konusu proje ile barajın sulama alanının 775 hektar

alana yuumlkseltilmesi duumlşuumlnuumllmektedir (TKB 200423)

Karasu Akarsuyunda kurulan Tahtakoumlpruuml barajı 1976 yılında faaliyete girmiş

olup sulama ve taşkın koruma amaccedillı kullanılmaktadır Baraj ile 10700 hektar alan

arazi sulanmaktadır Barajın yuumlksekliği temelden 4950 metre toplam depolama hacmi

200 hm3rsquo duumlr (httpwwwdsigovtr 2007)

2000 yılında hizmete giren Yayladağı Barajı ise 0360 hm3 goumlvde hacmine sahip

olup 444 m yuumlksekliğe sahiptir 719 hektar alan sahasının sulanması ve Yayladağı

ilccedilesine 15 hm3 iccedilme-kullanma suyu temini sağlamak amacıyla kurulmuştur

(httpwwwdsigovtr 2007)

İl deki goumlletler ise Goumlrentaş ve Topboğazı goumlletidir Goumlrentaş goumlleti Hatay ili

Yayladağı ilccedilesi sınırları dahilinde Goumlrentaş koumlyuumlnde Suriye ile Tuumlrkiye arasındadır

Sulama amaccedillı bu goumlletin su kaynağı kış suları ve Nişrinli deresidir Yuumlksekliği 1650 m

olup sulama alanı 1300 dekardır Topboğazı goumlleti ise Antakyarsquoya 30 km Kırıkhanrsquoa

2 km mesafede Antakya-Kırıkhan-İskenderun yol ayırımındadır Sulama amaccedillı bu

goumlletin su kaynağı kış suları ve Goumlzuumln deresidir Yuumlksekliği temelden 2580 m olan

goumlletin sulama alanı 1570 hektar alan olup sulama kanal debisi 169040 ltsnrsquodir

(TKİB 200423)

Hatay ilinde buguumln oumlnemli ve buumlyuumlk goumll yoktur Geccedilmişte ilin en buumlyuumlk goumlluumlnuuml

Amik Goumlluuml oluşturuyordu Amik goumlluumlnuumln kurutma ve taşkın koruma işlemlerine 1940

yılında başlanmış konu ile ilgili olarak DSİ Genel Muumlduumlrluumlğuumlnce 1966 yılında IECO

(International Enginneering Company) firmasına ldquoAmik Geliştirilmesi Amik Goumlluuml

Projesi Tahtakoumlpruuml Projesi Teknik ve Ekonomik Fizibilite Raporurdquo hazırlatılmıştır

Proje uygulanarak 1953ndash1958 yılları arasında Amik Goumlluumlne boşalan Muratpaşa Afrin

ve Karasu Ccedilaylarının eski yatakları iptal edilerek yeni feyezan kanalları accedilılmak

suretiyle goumlle bağlanmıştır Goumlluumln kurutulması 1972 yılında tamamlanmıştır Su

altındaki topraklar tarıma accedilılmıştır

Ccedilukurova Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Muumlduumlrluumlğuumlne

Bu ccedilalışma juumlrimiz tarafından İktisat Anabilim Dalında YUumlKSEK LİSANS TEZİ

olarak kabul edilmiştir

Başkan Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİ

(Danışman)

Uumlye Prof Dr Yıldırım Beyazıt OumlNAL

Uumlye Doccedil Dr Harun BAL

ONAY

Yukarıdaki imzaların adı geccedilen oumlğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım

helliphelliphellip

Prof Dr Nihat KUumlCcedilUumlKSAVAŞ

Enstituuml Muumlduumlruuml

Not Bu tezde kullanılan oumlzguumln ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin ccedilizelge şekil

ve fotoğrafların kaynak goumlsterilmeden kullanımı 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri

Kanunursquondaki huumlkuumlmlere tabidir

i

OumlZET

HATAY İLİNİN SOSYO-EKONOMİK YAPISI

VE GELİŞME POTANSİYELİ

Yunus ACcedilCI

Yuumlksek Lisans Tezi İktisat Anabilim Dalı

Danışman Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİ

Eyluumll 2008 153 Sayfa

Yerleşim birimleri toplumsal duumlzeyde ki sosyo-ekonomik gelişmelerin

izlenebilmesine fırsat vermektedir Bu nedenle illerin sosyal ve ekonomik yapılarının

iktisat bilimi tarafından ele alınması bir zorunluluktur Hatay tarihte pek ccedilok

medeniyete ev sahipliği yapmış bir ildir Bundan dolayı Hatay ili tarihi ve kuumlltuumlrel

youmlnden oumlnemli zenginlikler barındırmaktadır

Hatay ilinin sosyo-ekonomik yapısının ortaya konulmaya ccedilalışıldığı bu ccedilalışma

uumlccedil boumlluumlmden oluşmaktadır Ccedilalışmanın ilk boumlluumlmuumlnde boumllge ve boumllgesel kalkınma

kavramları irdelenmeye ccedilalışılmış boumllgesel kalkınma teorilerine değinilmiştir İkinci

Boumlluumlmrsquode ilin coğrafi yapısı ile nuumlfus eğitim ve sağlık potansiyeli ele alınmıştır

Uumlccediluumlncuuml ve son boumlluumlmde ise ilin ekonomik yapısı ayrıntılı olarak incelenmiştir

Ccedilalışmada ilin sosyal ve ekonomik yapısı tablolar ve şekiller yardımıyla

değerlendirilmeye ccedilalışılmıştır Bunun yanı sıra ilin SWOT analizine yer verilerek

fırsat ve tehlikeler ile guumlccedilluuml ve zayıf youmlnleri ortaya konulmuş ve il genelindeki il

genelindeki uygun yatırım alanlarına dikkat ccedilekilmiştir

Anahtar Kelimeler Hatay Sosyal Yapı Ekonomik Yapı Gelişme Potansiyeli

SWOT Analizi

ii

ABSTRACT

THE SOCIO-ECONOMIC STRUCTURE

AND DEVELOPMENTAL POTENTIAL OF HATAY PROVINCE

Yunus ACcedilCI

Master of Arts Thesis Department of Economics

Advisor Assistant Prof Dr Hakkı CIFTCI

September 2008 153 Pages

Allocation units give the chance for tracing the socio-economic developments in

the social scale For this reason it is essential to approach the social and economic

structures of provinces from the view point of the science of economy Hatay province

has hosted countless civilizations throughout history

Therefore this three-sections-study constitutes an attempt to display the socio-

economic structure of this province İn the first section of the study an attempt to

explicate the concept of region and regional development is made and theories of

regional development are touched upon In the Second Chapter in addition to the

geographical structure of the province the potential of population education and health

were searched The Third Chapter examines economical structure of the Province in

detail In this study it is endeavored to evaluate the social and economic structure of

Hatay province with the help of tables and diagrams In addition to that chances and

threats along with strong and weak aspects of this province are displayed by making the

SWOT analysis of it accordingly Besides that attention is drawn to the appropriate

fields of investments throughout the province

Keywords Hatay Social Structure Economic Structure Developmental Potential

SWOT Analysis

iii

OumlNSOumlZ

Yuumlksek lisans eğitimim suumlresince destek ve anlayışını hiccedilbir zaman

esirgemeyen her zaman geliştirici rehberliği ile araştırmamda bana yardımcı olan saygı

değer hocam Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİrsquoye Prof Dr Yıldırım Beyazıt OumlNAL ve

Doccedil Dr Harun BALrsquoa en iccedilten duygularımla teşekkuumlr ederim

Eğitim hayatımda beni maddi ve manevi olarak destekleyen babam Fuat ACcedilCI

annem Emel ACcedilCI abim Ahmet ACcedilCI ablam Reyhan KİRECcedilCcedilİ ve değerli dostum

Ferhat Şirin SOumlKMENrsquoe yardımlarını hiccedilbir zaman esirgemeyen kardeşlerim DİLEK

ACcedilCI ve Atakan ACcedilCI ile değerli dostlarım Oumlnder GUumlZEL ve Oumlğr Goumlr Muumljdat

TOPCcedilUrsquoya Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml ccedilalışanlarına ve İİBF2007YL1 nolu projem iccedilin

gereken harcamaların karşılandığı Bilimsel Araştırma Fonursquona sonsuz teşekkuumlrlerimi

sunarım

Yunus ACcedilCI

ADANA 2008

iv

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa No

OumlZEThelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipi

ABSTRACThelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipii

OumlNSOumlZhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiii

TABLOLAR LİSTESİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipviii

ŞEKİLLER LİSTESİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipxii

KISALTMALARhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipxiv

GİRİŞhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip1

BİRİNCİ BOumlLUumlM

BOumlLGESEL KALKINMA

11 Genel Olarak Boumllge Kavramıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip3

12 Boumllgesel Kalkınma Kavramı ve Boumllgesel Kalkınma Politikalarıhelliphelliphelliphelliphellip 5

13 Boumllgesel Kalkınma Politikalarının İlkelerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

131 Sosyal Kacircrlılık İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

132 Kalkınma Kutbu İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7

133 Halkın Katılımı İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

14 Boumllgesel Kalkınma Politikasının Amaccedillarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

15 Boumllgesel Kalkınma Politikası Araccedillarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip9

151 Boumllgesel Planlamahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip9

152 Kamu Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip10

153 Mali ve Vergisel Teşvik Oumlnlemlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip12

154 Boumllgesel Kalkınma Sorununa Youmlnetimsel Oumlrguumltuumln

Uyum Sağlamasıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

155 Boumllgesel Kalkınma Ajanslarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

16 Boumllgesel Buumlyuumlme Teorilerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip14

161 Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modellerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

162 Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

163 İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modellerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip16

164 Merkez-Ccedilevre Modelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip17

v

İKİNCİ BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN COĞRAFİ VE SOSYAL YAPISI

21 İlin Coğrafi Konumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

22 İlin Coğrafi Yapısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

221 Akarsular ve Goumlllerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip20

222 Ormanlarhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

223 Madenlerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

23 İlin İklimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip23

24 İlin Sosyal Yapısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

241 İlin Nuumlfusuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip25

2411 İlin Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

24111 Cinsiyete Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

24112 Yaş Gruplarına Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphellip27

24113 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphellip27

24114 İktisadi Faaliyetlerine Goumlre Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphellip29

2412 İlin Nuumlfus Yoğunluğuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

242 İl Nuumlfusunun Eğitim Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip32

2421 Okul Oumlncesi Eğitimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

2422 İlkoumlğretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

2423 Liselerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

2424 Yuumlksek Oumlğretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

243 İlin Sağlık Yapısı Trend İndeks ve Konjonktuumlr Analizlerihelliphelliphelliphelliphellip42

UumlCcedilUumlNCUuml BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN EKONOMİK YAPISI ve SWOT ANALİZİ

31 Hatay İlinin Ekonomik Değerlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip53

311 İlin GSYİH İccedilindeki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip53

3111 GSYİHrsquonın Sabit ve Cari Fiyatlarla

İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip58

3112 KBGSYİHrsquonın İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphellip62

32 Tarımsal Yapıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip64

321 Bitkisel Uumlretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

322 Tarımın Hatay GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

vi

Trend ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip75

33 Hayvancılıkhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip77

34 Ormancılık ve Ormancılık Faaliyetinin Hatay GSYİHrsquodaki Payının

İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

35 Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

351 Enerji Sektoumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip83

352 Madencilik Sektoumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip85

353 İmalat Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

354 Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

36 Ticarethelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

361 Banka Hizmetlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip97

3611 Mevduat Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip97

3612 Banka Kredilerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip98

362 Vergi Gelirleri ve Vergi Dışı Gelirlerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

363 Ticaretrsquoin GSYİHrsquodaki Payının Ekonomik Analizihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip100

37 Ulaşımhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

371 Karayolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

372 Demiryolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip104

373 Denizyolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip104

374 Havayolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip105

38 Dış Ticarethelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip106

39 Turizmhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

310 Kamu Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip116

311 Oumlzel Sektoumlr Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip118

312 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Duumlzeyihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip120

313 Hatay İlinin Potansiyel Yatırım Alanlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip122

3131 Tarım ve Hayvancılıkhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip122

3132 Turizmhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip124

3133 Ulaşımhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip126

3134 Enerjihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip127

3135 Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip127

314 Genel Olarak SWOT Analizihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip128

3141 Hatay İlinin Guumlccedilluuml ve Zayıf Youmlnleri ile Fırsat ve

vii

Tehlikelerinin Belirlenmesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip129

31411 Hatay İlinin Guumlccedilluuml Youmlnlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip129

31412 Hatay İlinin Zayıf Youmlnlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip131

31413 Hatay İlinin Fırsatlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip132

31414 Hatay İlinin Tehlikelerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip133

3142 Hatay İlinin SWOT Matrisihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip134

SONUCcedilhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip137

KAYNAKCcedilAhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip143

OumlZGECcedilMİŞhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip153

viii

TABLOLAR LİSTESİ

Sayfa No

Tablo 21 İlccedile Koumly ve Şehir Nuumlfuslarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

Tablo 22 Yaş Gruplarına Goumlre Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip27

Tablo 23 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

Tablo 24 Bitirilen Son Oumlğretim Kurumuna Goumlre Okur-yazar Nuumlfushelliphelliphelliphelliphellip29

Tablo 25 İşguumlcuuml Durumuna Goumlre Nuumlfus(12+ Yaş Grubu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip30

Tablo 26 İstihdam Edilen Nuumlfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Goumlre

Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

Tablo 27 İlccedilelere Goumlre Nuumlfus Yoğunluğuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip32

Tablo 28 İlccedileler İtibariyle Okul Oumlncesi Eğitim Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

Tablo 29 Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye Okul

Oumlncesi Eğitim Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

Tablo 210 İlccedileler İtibariyle İlkoumlğretim Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip36

Tablo 211 Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye

İlkoumlğretim Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

Tablo 212 İlccedileler İtibariyle Ortaoumlğretim Kurumları Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip38

Tablo 213Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye

Lise Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

Tablo 214 Mustafa Kemal Uumlniversitesi Oumlğrenci Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip40

Tablo 215 Mustafa Kemal Uumlniversitesi Oumlğretim Elemanı Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphellip41

Tablo 216 Hatay Sağlık Tesislerinin İlccedilelere Goumlre Dağılımı2005helliphelliphelliphelliphellip42

Tablo 217 Sağlık Personelinin Unvanına Goumlre Dağılımı2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip43

Tablo 218Yuumlz Bin Kişi Başına Duumlşen Sağlık Personeli Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip44

Tablo 219Hekim Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip47

Tablo 220Hemşire Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip49

Tablo 221Ebe Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip51

Tablo 31Hatay İli GSYİHrsquo sının Yıllar İtibariyle Gelişimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip54

ix

Tablo 32 Hatay ili GSYİHrsquo sının Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi GSYİHrsquo sı

İccedilindeki Yeri (Cari Fiyatlarla)(Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip55

Tablo 33 Hatay GSYİHrsquonın Akdeniz Boumllgesi İccedilersindeki Payı(2001)helliphelliphelliphellip55

Tablo 34 İlccedileler İtibariyle Gayri Safi Yurticcedili Hasıla (1995ndash1996)helliphelliphelliphelliphelliphellip56

Tablo 35Uumlretim Faaliyet Kollarının GSYİH

İccedilindeki Yeri (Cari Fiyatlarla )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip57

Tablo 36 GSYİHrsquonın trendi indeksi ve konjonktuumlruuml ( Cari Fiyatlarla)helliphelliphelliphellip58

Tablo 37 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın trendi indeksi ve konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphellip61

Tablo 38 KBGSYİHrsquonın Trendi İndeksi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip63

Tablo 39 Hatay İlinin Toprak Kaynakları Potansiyelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip65

Tablo 310 Tarım Arazisinin Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip65

Tablo 311 İl Tarım Alanlarının Sulama Biccedilimleri İtibariyle Dağılımıhelliphelliphelliphellip65

Tablo 312 Yıllar İtibariyle Tarla Uumlruumlnleri Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

Tablo 313 Yıllar İtibariyle Yumru Bitkiler Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

Tablo 314 Yıllar İtibariyle Enduumlstriyel Bitki Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip67

Tablo 315 Yıllar İtibariyle Bakliyat Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip67

Tablo 316 Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip68

Tablo 317 İl Meyve Uumlruumlnleri Uumlretimi 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip69

Tablo 318 Meyve Uumlruumlnleri Uumlretimi ve Hatay İlinin

Uumllke ve Boumllge İccedilindeki Yeri 2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip71

Tablo 319 Yıllar İtibariyle Hatay İli Sebze Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip72

Tablo 320 Sebze Uumlruumlnleri Uumlretimi ve Hatay İlinin

Uumllke ve Boumllge İccedilindeki Yeri 2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip74

Tablo 321 Tarım Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payının Ekonomik Analizi helliphelliphellip75

Tablo 322 Yıllar itibariye Hatay İli Canlı Hayvan Varlığı (Adet)helliphelliphelliphelliphelliphellip77

Tablo 323 Hatay İli Hayvan Varlığının Uumllke ve Boumllge İccedilindeki yeri (2004)helliphellip78

Tablo 324 Yıllar İtibariyle Hatay İli Hayvansal Uumlruumlnler Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphellip79

Tablo 325 Hatay İli Ormanlık Alan Durumu 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

Tablo 326 Hatay İli Orman İşletme Muumlduumlrluumlklerinin

Ağaccedillandırma Faaliyetlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip80

Tablo 327 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip81

Tablo 328 Hatay Elektrik Enerjisi Tuumlketiminin Abone Gruplarına Goumlre

Dağılımı ile Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi İccedilindeki Yeri (MWh)helliphellip84

x

Tablo 329 Yıllar İtibariyle Hatay ili Elektrik Abone Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip85

Tablo 330 Hatay İli Seccedililmiş Maden Varlığının Dağılımı ve Niteliğihelliphelliphelliphellip86

Tablo 331 Akdeniz Boumllgesi ve Hatay İlirsquonin Tuumlrkiye Madencilik Sektoumlruuml

İşguumlcuumlne Katılım Payları ()helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip88

Tablo 332 Hatay İli Akdeniz Boumllgesi Madencilik Sektoumlruuml İşguumlcuumlne

Katılım Payları ()helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip88

Tablo 333Hatay İli ve Bazı Boumllge İllerinin Maden Sektoumlruumlndeki

İşguumlcuuml Değerlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

Tablo 334 Hatay İli İmalat Sanayisinin Sektoumlrel Yapısı ve İstihdam

Durumu 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip91

Tablo 335 Sanayi Gruplarına Goumlre Sabit Sermayeye Yıl İccedilinde Yapılan

Gayrisafi İlaveler Girdi Ccedilıktı ve Katma Değer ( YTL)helliphelliphelliphelliphelliphellip92

Tablo 336 Oumllccedilek Aralıkları İtibariyle İşyeri Sayısı ve İstihdam Durumuhelliphelliphellip93

Tablo 337 Hatay İlindeki Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli Sanayi İşletmelerin

Sektoumlrel Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

Tablo 338 Hatay İlinde Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli Sanayi İşletmelerinde

İstihdamın Sektoumlrel Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

Tablo 339 Sanayi Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip95

Tablo 340 Yıllar İtibariyle Hatay İli Toplam Banka Mevduatının

Gelişimi (Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip98

Tablo 341 Yıllar İtibariyle Hatay İli Toplam Banka Kredilerinin

Gelişimi ( Bin YTL )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

Tablo 342Hatay İli Toplam Banka Kredilerinin Tuumlrlerine Goumlre

Dağılımı 2006 ( )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

Tablo 343 Hatay İli ve Tuumlrkiye Vergi Gelirleri (Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip100

Tablo 344Ticaret Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip101

Tablo 345 Hatay İline Bağlı Karayolu Satıh Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

Tablo 346 Yıllar İtibariyle İhracat Değerleri (Milyon $)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip107

Tablo 347 Yıllar İtibariyle İhracatccedilı Firma Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip107

Tablo 348 Uumllkeler İtibariyle Hatay İlinin İhracat Değerleri 2004helliphelliphelliphelliphelliphellip108

Tablo 349 Yıllar İtibariyle İthalat Değerleri (Milyon $)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip108

Tablo 350 Yıllar İtibariyle İthalatccedilı Firma Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip109

Tablo 351 Uumllkeler İtibariyle Hatay İlinin İthalat Değerleri 2004helliphelliphelliphelliphelliphellip109

Tablo 352 Yıllar İtibariyle Hatay İli İhracatıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip110

xi

Tablo 353 Yıllar İtibariyle Hatay İli İthalatıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip111

Tablo 354 Hatay İli Turizm Bakanlığırsquondan Belgeli Konaklama

Tesislerinin Tuumlr ve Sınıflara Goumlre Dağılımı 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip114

Tablo 355 Yıllar İtibariyle Hatay İli Belediye İşletme Belgeli

Konaklama Tesislerinin Tuumlrlerine Goumlre Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip115

Tablo 356 Hatay ili Konaklama ve Geceleme İstatistikleri 2006helliphelliphelliphelliphelliphellip115

Tablo 357 Kamu Yatırım Harcamalarının

Gelişimi ( Cari Fiyatlarla Bin YTL )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip116

Tablo 358 Hatay ve Bazı Boumllge İllerinin 2001 Yılı Kamu

Yatırım Harcamalarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip117

Tablo 359 Kamu Yatırım Harcamalarının Sektoumlrel Dağılımı2006helliphelliphelliphelliphellip118

Tablo 360 Hatay İli Oumlzel Sektoumlr Teşvik Belgelerinin Yıllar

İtibariyle Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip119

Tablo 361 Hatay ve Boumllge İllerinin Oumlzel Sektoumlr Yatırım

Teşvik Durumu 1995ndash2001helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip119

Tablo 362 İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamalarının

Karşılaştırılmasıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip120

Tablo 363 İlccedileler İtibariyle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması 2004hellip121

xii

ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa No

Şekil 21 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

Şekil 22 Bitirilen Son Oumlğretim Kurumuna Goumlre Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29

Şekil 23 Duumlnyarsquoda Tuumlrkiyersquode ve Hatayrsquoda 10000 Nuumlfusa

Duumlşen Yatak Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip43

Şekil 24 İlccedileler Bazında Doktor Başına Duumlşen Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip45

Şekil 25 Hekim Sayısının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip48

Şekil 26 Hekim Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip48

Şekil 27 Hemşire Sayısı Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip50

Şekil 28 Hemşire Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip50

Şekil 29 Ebe Sayısı Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip52

Şekil 210 Ebe Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip52

Şekil 31 Hatay ili GSYİHrsquosı Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip59

Şekil 32 Hatay ili GSYİHrsquosı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip60

Şekil 33 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip61

Şekil 34 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip62

Şekil 35 Kişi Başına Duumlşen GSYİHrsquonın Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip63

Şekil 36 Kişi Başına Duumlşen GSYİHrsquonın Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip64

Şekil 37 Tarımın GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip76

Şekil 38 Tarımın GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip76

Şekil 39 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

Şekil 310 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

Şekil 311Hatay ve Bazı Boumllge İllerinin Tuumlrkiye Maden

Sektoumlruumlne Katılım Paylarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

Şekil 312 Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

Şekil 313Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

Şekil 314 Ticaretin GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip102

Şekil 315 Ticaretin GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip102

Şekil 316 Hatay İli İhracatının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip110

Şekil 317 Hatay İli İhracatının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip111

xiii

Şekil 318 Hatay İli İthalatının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

Şekil 319 Hatay İli İthalatının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

Şekil 320 SWOT Matrisihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip134

xiv

KISALTMALAR

AR-GE Araştırma-Geliştirme

ATSO Antakya Ticaret ve Sanayi Odası

CcedilOB Ccedilevre ve Orman Bakanlığı

CcedilOM Ccedilevre ve Orman Muumlduumlrluumlğuuml

DİE Devlet İstatistik Enstituumlsuuml

DPT Devlet Planlama Teşkilatı

DTM Dış Ticaret Muumlsteşarlığı

GSYİH Gayri Safi Yurticcedili Hasıla

İKV İktisadi Kalkınma Vakfı

İSDEMİR İskenderun Demir Ccedilelik

KBGSYİH Kişi Başına Duumlşen Gayri Safi Yurticcedili Hasıla

KGM Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml

MEB Milli Eğitim Bakanlığı

MEM Milli Eğitim Muumlduumlrluumlğuuml

MTA Maden Teknik Araştırma Enstituumlsuuml

OumlSYM Oumlğrenci Seccedilme ve Yerleştirme Merkezi

STB Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

TBB Tuumlrkiye Bankalar Birliği

TEB Tuumlrkiye Ekonomi Bankası

TEDAŞ Tuumlrkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi

TKB Tuumlrkiye Kalkınma Bankası

TKİB Tarım ve Koumly İşleri Bakanlığı

TUİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu

GİRİŞ

1940rsquolı yıllarda oumlnem kazanmaya başlamış olan boumllgesel kalkınma kavramını

ulusal duumlzeyde girişilen kalkınma ccedilabalarının boumllgesel birimlere indirgenmesi olarak

tanımlamak muumlmkuumlnduumlr

Doğal kaynak nitelikli insan guumlcuuml teknoloji sosyal fiziksel ve ekonomik

altyapı vb kaynakların dengeli dağılmaması toplumun tarihsel oumlrguumltsel ve yapısal

oumlzelliklerindeki farklılıklar ulusal mekacircnlarda sorunlu alanların oluşmasına neden

olmaktadır Boumllgesel kalkınmanın asıl amacı boumllgeler arasındaki bu farklılıkların

giderilmesidir Boumllgesel kalkınma ccedilabaları boumllgesel planlamalar ve boumllgesel politikalar

aracılığı ile boumllgeler arasındaki dengesizliklerin giderilmesini amaccedillar

Duumlnyanın birccedilok uumllkesi gibi Tuumlrkiye de birbirinden farklı boumllgelerden

oluşmaktadır Hatta soumlz konusu boumllgeleri oluşturan yerel birimlerde de boumllgesel

dengesizlikler bariz bir haldedir Uumllkemizde ciddi boyutlarda boumllgesel dengesizlik

sorunları bulunmasına rağmen bu soruna ccediloumlzuumlm olabilecek boumllgesel kalkınma

politikaları ve programları yetersiz kalmaktadır Tuumlrkiyersquode boumllgelerarası dengesizlikleri

azaltmak amacıyla 1960rsquolı yıllardan bu yana kalkınma planları hazırlanmaktadır

Guumlnuumlmuumlze kadar uygulanan 9 kalkınma planı yeterli finans kaynaklarına sahip

olunamaması ulusal siyasette yaşanan kararsızlıklar ve kalkınma planlarının sadece

ekonomik biccedilimde algılanması kuumlltuumlrel ve ccedilevre boyutunun ihmal edilmesi nedenleri ile

beklenen sonuccedilları verememiştir

Uumllke kalkınmasında boumllgesel potansiyellerin en iyi şekilde değerlendirilmesi ve

var olan kaynakların rasyonel ve verimli kullanılmaları buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır Soumlz

konusu durumun gerccedilekleşmesi iccedilin de boumllgelerin mevcut potansiyelinin ortaya

konulması gelişme imkacircn ve kabiliyetlerinin belirlenmesi ve geleceğe youmlnelik yeni

yatırım ve stratejilerin oluşturulması gerekmektedir

Bu ccedilalışmanın temel amacı Hatay ilinin coğrafi sosyal ekonomik yapısı ve

gelişme potansiyelini ortaya koymaktır Bunun yanı sıra ilin kullanılmayan

potansiyelini ortaya ccedilıkarmak ve teşhis edilen yeni yatırım imkacircnları hakkında

2

girişimcileri bilgilendirmektir Ccedilalışmanın diğer amacı ise ilin gelişmişliğinin hangi

safhada bulunduğunu tespit etmek ve elde edilen istatistikicirc bilgilerin kullanılması

suretiyle yapılan analizler ile ilin gelişim seviyesini belirlemektir Bu ccedilalışma kıt

kaynakların etkin kullanılması accedilısından ilin daha iyi tanınmasını sağlayacaktır

Ccedilalışma doumlrt ana boumlluumlmden oluşmaktadır Birinci boumlluumlmde boumllge ve boumllgesel

kalkınma kavramları boumllgesel kalkınma politikaları ve boumllgesel kalkınma teorileri

hakkında bilgi verilmektedir Ayrıca boumllgesel kalkınma politikasının temel ilke amaccedil ve

araccedilları da ele alınmaktadır

Ccedilalışmamızın ikinci boumlluumlmde Hatay ilinin coğrafi ve sosyal yapısı incelenerek

ilin boumllgesel konumu ve doğal yapısı ile nuumlfus istihdam eğitim ve sağlık durumu ortaya

konulmaktadır Ayrıca gerek nuumlfus gerekse eğitim ve sağlık accedilısından Hatay ilinin

Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi iccedilerisindeki yeri belirlenmeye ccedilalışılmıştır

Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde ilin ekonomik değerleri yorumlanarak soumlz konusu değerlerin

Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi iccedilerisindeki durumunu ortaya koyan analizler yapılmıştır

Ekonomik yapı iccedilerisinde tarım sanayi ticaret ulaşım enerji ihracat ithalat ve

madencilik incelenmiştir

Araştırmanın doumlrduumlncuuml ve son boumlluumlmuumlnde ise ilin mevcut durumunun tespiti

amacıyla SWOT analizi yapılarak fırsat ve tehlikeler ile zayıf ve guumlccedilluuml youmlnleri ortaya

konulmuş ve ilin potansiyel yapısına uygun stratejiler oluşturulmaya ccedilalışılmıştır

3

BİRİNCİ BOumlLUumlM

BOumlLGESEL KALKINMA

Bu boumlluumlmde boumllge ve boumllgesel kalkınma kavramları irdelenirken boumllgesel

kalkınma politikasının temel ilke araccedil ve amaccedilları ele alınmaktadır Ayrıca boumllgesel

buumlyuumlme teorilerinden Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli Neo-Klasik Boumllgesel

Buumlyuumlme Teorisi İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli ve Merkez-Ccedilevre Modeli

accedilıklanmaktadır

11 Genel Olarak Boumllge Kavramı

Etimolojik koumlkeni Latince ldquoregio ccedilevre alanrdquo anlamına gelen ccedilok boyutlu ccedilok

anlamlı ve sınırları oldukccedila guumlccedil ccedilizilebilen bir kavram olan boumllge kavramının iccedileriği ve

tanımı doumlnemlere goumlre farklılıklar goumlstermektedir Ccediliftccedililerin toprak topografya ve

iklim koşullarının benzerliklerine goumlre bazı yerleri aynı isim kullanarak tanımlamaları

ile ccedilok eski doumlnemlerde kullanılmaya başlayan boumllge kavramı genel olarak bir mekacircn

parccedilasının diğerlerinden olan farklılıklarını belirtmek amacıyla kullanılmıştır Ticaret

dinsel ve youmlnetimsel etkinliklerin gelişmesi ise mekacircn parccedilaların yalnızca nitelikleri ile

değil uumlzerinde oluşan ilişkilerle tanımlanmasına neden olmuştur Kentle sınırlı

kalmayarak kentin ccedilevresindeki kırsal alanı da iccedileren geniş alanların boumllgelerin

tanımlanmasının geccedilmişte ccedilok yaygın olduğu goumlruumllmektedir Ancak bilimsel anlamda

boumllgenin tanımlanması 18yuumlzyılda gerccedilekleşmiştir Haritacılar sınır tanımlamaları

yapmaya ccedilalışırken su havzalarının belirli bir buumltuumlnluumlk goumlsterdiğinin farkına varmışlar

ve ilk boumllge tanımları nehirler ve dağ zirveleri tanımlanarak yapılmaya ccedilalışılmıştır

Daha sonra coğrafyacılarında konu ile ilgilenmeleri farklı coğrafik oumlzellikler dayalı

boumllge tanımlarını guumlndeme getirmiştir İkinci Duumlnya Savaşırsquondan sonra ise boumllge

kavramının yeniden tanımlanması guumlndeme gelmiştir 1970rsquoli yıllarda yaşanan

ekonomik bunalım ise boumllge kavramından yerellik kavramına geccedilişe sebebiyet

vermiştir Goumlruumllduumlğuuml gibi iccedilinde yaşanılan doumlnem ve şartlar boumllge kavramının farklı

tanımlanmasına neden olmaktadır (Apan 20081 Taştekin 20071)

Genel olarak boumllge belirli nitelikler bakımından mekacircnsal bir buumltuumlnuumln homojen

parccedilası şeklinde tarif edilmektedir Bu tanımın analizi boumllge kavramının iccedileriğini

accedilıklamak bakımından faydalı olmaktadır Ancak mekacircnsal olarak bakıldığında bir

4

buumltuumlnuumln parccedilası olarak boumllgelerin kendi iccedillerinde de farklılıklar ve eşitsizlikler

barındırması ve alt boumllgelere ayrılması muumlmkuumln olabilmektedir Bundan dolayı boumllge

kavramı genelleştirme olmaktan oumlteye geccedilememektedir (Aktakas 20067 Peşelioğlu

200714)

Boumllge kavramı Kamu Youmlnetimi Soumlzluumlğuumlrsquonde tarif edildiği sekliyle ldquoillerden

daha geniş coğrafi birimler duumlzleminde koordinesi gerekli kimi hizmetlerin

yuumlruumltuumllduumlğuuml coğrafi-youmlnetsel birimrdquo olarak tanımlanabilir Buna goumlre boumllge sadece bir

fonksiyonel oumlrguumltlenmenin coğrafi alanı değil aynı zamanda iller ile merkezicirc devlet

youmlnetimi arasındaki muumllki bir youmlnetim kademesidir Boumllge il uumlstuuml bir yapılanma olmakla

birlikte bir devlet veya devletccedilik de değildir (Bozan 2004)

Boumllge kavramını geleneksel ve kuumlresel yaklaşımla ele almak da olanaklıdır

Buna goumlre geleneksel anlayışta boumllge yan yana gelmiş birimlerin mekacircnsal buumltuumlnluumlğuuml

ile oluşan ulus devlet dışına kapalı ulus devletin denetiminde sınırları ccedilizilmiş bir

birimdir Kuumlresel anlatışta ise boumllge ilişki ağı ile belirlenen mekacircnsal suumlreklilik koşulu

olmayan yerellerin oluşturduğu uluslararası ilişkilere doğrudan accedilılan sınırlar değişken

bir birimdir İlişkiler ağının niteliği ve ilişkilerin yoğunluğu yerelin dolayısıyla da

boumllgenin gelişmişliğini belirler (Apan 20082)

Boumllgesel politikanın merkezinde yer alan boumllge kavramının genel kabul goumlrmuumlş

eğilimlere goumlre aşağıdaki kıstaslara goumlre tanımlanması muumlmkuumlnduumlr (Taştekin 20074)

sect Coğrafi (kıyı boumllgeleri dağlık boumllgeler koumlmuumlr madeni boumllgeleri vb)

sect Kuumlltuumlrel (etnik ccediloğunluk dil din)

sect Tarihsel (tarihteki ortak koumlkenler oumlrneğin ldquoeskirdquo sınırlar)

sect Yerleşim ve yoğunluk bakımından (merkezi boumllgeler-ccedilevredeki boumllgeler

yuumlksek nuumlfus yoğunluklu alanlar)

sect Belirli sektoumlrlerin hacirckim olduğu alanlar (tarım sanayi turizm gemi inşahellip vb)

sect Bir komsu devletle sınırı olan ve bu uumllkenin ekonomik faaliyetlerinden

etkilenen alanlar

sect Uzun mesafeli trafik akısı bağlamında transit boumllgeleri (Alp dağları)

Yukarıdaki tanımlamaların hiccedilbirisi tek basına guumlnuumlmuumlzde ulus uumlstuuml ve ulusaltı

duumlzeydeki boumllge ayırımını tanımlamaya yeterli değildir

5

Avrupa Birliğirsquonde boumllge coğrafi ekolojik ekonomik kuumlltuumlrel etnik kentsel ve

youmlnetsel accedilıdan benzer yakın buumltuumln olan alan parccedilalardır Avrupa Birliğirsquonde boumllgeler

işlevlerine ve yapılarına goumlre planlama boumllgeleri youmlnetim boumllgeleri sınır oumltesi boumllgeleri

bağımsız boumllgeler tuumlrdeş boumllgeler ve kutuplaşmış boumllgeler olarak kuumlmelendirilirler

(Hasanoğlu ve Aliyev 200883) Tuumlrkiyersquonin idari yapılanmasında ise boumllge esası

bulunmamaktadır Tuumlrkiyersquode daha ccedilok merkezi youmlnetimin taşra oumlrguumltlenmesi

ccedilerccedilevesinde ele alınan boumllge birkaccedil ilin kuumlmelendirilmesi ile oluşturulan ilden daha

geniş oumllccedilekli bir coğrafi alanı ifade etmektedir

Goumlruumllduumlğuuml gibi yazında boumllge kavramının tanımlanmasına youmlnelik değişik

yaklaşımlar ve bunların sonucu olarak farklı tanımlar yer almaktadır

12 Boumllgesel Kalkınma Kavramı ve Boumllgesel Kalkınma Politikaları

Kalkınma kavramı toplumların gelişim suumlrecine uygun olarak farklı

doumlnemlerde değişik iccedilerikler kazandığı gibi aynı doumlnemde farklı iccedileriklerle de

kullanılmıştır Kavram bazen de kendine yakın anlamlar taşıyan sanayileşme

modernleşme ilerleme buumlyuumlme ve yapısal değişme gibi kavramlarla iccedil iccedile geccedilmiş

onların yerine kullanılmıştır ancak bu durum kalkınma olgusunun anlamında bir

kargaşaya sebep olmuştur (Aktakas 20063)

Kalkınma toplumsal yapının değişkenlerinin siyasal otorite tarafından belli

politikalarla etkilenerek geliştirilmesi ccedilabası demektir Bu nedenle kalkınma ekonomik

ve sosyal bilimlerde kullanılan bir terim olarak siyasi bir iccedileriğe sahiptir Kişi başına

duumlşen milli gelirin artmasının yanı sıra genel olarak uumlretim faktoumlrlerinin etkinliklerinin

ve miktarlarının değişmesi sanayi kesiminin milli gelir ve ihracat iccedilindeki payının

artması gibi yapısal değişiklikler kalkınma kavramının kapsamına girmektedir (Bildirir

20057)

Boumllgesel kalkınma kavramının ise ccedilok uzun bir geccedilmişi yoktur Kavram 1950rsquoli

yıllarda kalkınma ekonomisiyle beraber guumlncellik kazanmıştır Ancak guumlnuumlmuumlzde soumlz

konusu kavram az gelişmiş tuumlm boumllgeler iccedilin oumlnem taşımaktadır (Durgun 200645)

Boumllgesel kalkınma kavramı az gelişmiş boumllgeler accedilısından buumlyuumlmenin yanı sıra

nitel ve nicel youmlnden yapısal değişimleri iccedileren geniş bir kavramdır Bu kavram

6

guumlnuumlmuumlzde nuumlfus tarımsal yapı sanayi yapısı gelir dağılımı mali piyasalar ulaşım ve

haberleşme olanakları sağlık ve eğitim hizmetlerinde etkinlik ve yaygınlık

duumlzeylerindeki farklılıkları ifade eden boumllgesel dengesizlik temelinde ele alınmakta ve

geri kalmış boumllgelerin ccedileşitli biccedilimlerde geliştirilmesi amacını ifade etmektedir

Dolayısıyla boumllgesel kalkınma ile amaccedillanan yalnızca az gelişmiş boumllgelerde ekonomik

buumlyuumlmenin sağlanması değil ekonomik ve sosyal anlamda refah duumlzeyinin gelişmiş

boumllge duumlzeyine yaklaştırılması yoluyla boumllgesel dengesizliklerin giderilmesidir

(Bozdoğan 200625)

Soumlz konusu dengesizlikleri gidermeyi ve ekonomik gelişme ve sosyal refahı uumllke

geneline dengeli biccedilimde dağıtmayı amaccedillayan boumllgesel kalkınma politikaları hemen

her uumllkede başarılı olmaktadır Ancak politikaların yoğunluğunu ve biccedilimi zamana ve

değişen koşullara bağlı olarak değişiklik goumlsterdiği dikkate alınmalıdır

Geleneksel boumllgesel politika anlayışının hacirckim olduğu 1960rsquolı yıllarda boumllgesel

politika ccedilerccedilevesinin gelişmiş ekonomilerin birccediloğunda Keynesyen anlayışın huumlkuumlm

suumlrduumlğuuml firma merkezli standartlaşmış teşvik sisteminin esas olduğu ldquodevlet guumlduumlmluumlrdquo

politikalar şeklinde ccedilizildiği goumlruumllmektedir Bu politikaların az gelişmiş boumllgeleri

kalkındırma amacıyla gelirin yeniden paylaşımına ve sosyal politikalara ağırlık verdiği

tespit edilmektedir 1970rsquoli yıllardan itibarense yerel dinamiklerin harekete geccedilirilmesi

ve yerel potansiyellerin değerlendirilmesi uumlzerine odaklanan yeni boumllgesel politikaların

ortaya ccedilıkmaya başladığı bilinmektedir (Peşelioğlu 200754)

13 Boumllgesel Kalkınma Politikalarının İlkeleri

Gelişmişlik duumlzeyleri ne olursa olsun her uumllkenin boumllgeleri arasında sosyal ve

ekonomik youmlnden farklılıklar bulunmaktadır Soumlz konusu farklılıkları gidermeye

youmlnelik uygulanan boumllgesel kalkınma politikaları uumlccedil ana ilkeye goumlre oluşturulmaktadır

Bunlar sosyal karlılık ilkesi kalkınma kutbu ilkesi ve halkın katılımı ilkesidir

131 Sosyal Kacircrlılık İlkesi

Ekonomide kıt uumlretim kaynaklarının alternatif kullanım alanları arasında

dağıtım kararı verilirken oumlzel yararla kamu yararı birbiriyle pek uyuşmamaktadır

Serbest piyasa sisteminin hacirckim olduğu ekonomilerde muumlteşebbis kacircrını arttırmaya

youmlnelik kararlar almaktadır Kacircrını arttıracak uumlretim hacmini ve fiyatı belirleme

7

yanında kendisine yuumlksek kacircr sağlayan sektoumlrleri ve sektoumlr yararları bakımından en

muumlsait youmlreyi de seccedilmek durumundadır (Taştekin 200724)

Bu durum boumllgeler arasında ekonomik ve sosyal gelişme farklılıklarını ortaya

ccedilıkarmaktadır Boumllgesel kalkınma politikasının ilk ilkesi geri kalmış youmlrelerde kısa

suumlrede ekonomik olmasa da sosyal karlılığı yuumlksek uzun vadeli ekonomik yatırımlara

yer vermek olmalıdır (Saraccedil 200634)

Sosyal devlet ilkesi gereği az gelişmiş youmlrelerde ki altyapı ulaşım vb

yatırımların kamu sektoumlruumlnce yapılması gerekmektedir Kamu sektoumlruumlnuumln geri kalmış

boumllgelere bu ilke ccedilerccedilevesinde muumldahalesi olmadan boumllgesel kalkınma politikasından

soumlz etmek muumlmkuumln değildir Devlet geri kalmış youmlrelerin kalkınması iccedilin yalnızca

yatırımları oumlzendirici oumlnlemler alınmakla yetinmemeli kamusal kuruluşlar aracılığıyla

dolaysız muumldahalede de bulunmalıdır (Taştekin 200724)

132 Kalkınma Kutbu İlkesi

Boumllgesel kalkınma politikasının ikinci ilkesi kalkınma kutbu ilkesidir FPerroux

kalkınma kutbu ilkesini şu şekilde tanımlamaktadır ldquoEkonomik gelişme aynı anda bir

uumllkenin tuumlm youmlrelerinde birden goumlruumllmez farklı şiddetlerde gelişme kutup ya da

noktalarında goumlruumlluumlr ve buralarda yoğunlaşır Belirli bir yoğunluğa eriştikten sonra

ccedileşitli kanallardan değişen nihai etkilerle buumltuumln ekonomiye yayılır (Durgun 2006 49)

Gelişme suumlruumlkleyici bir birimin varlığıyla ortaya ccedilıkacaktır Suumlruumlkleyici enduumlstri

de denilen bu birimin gelişme hızı tuumlm enduumlstrilerin gelişme hızından daha buumlyuumlktuumlr

Bu suumlruumlkleyici birimin hızından boumllgede bulunan diğer enduumlstriler de etkilenecek ve

buumlyuumlme tuumlm ekonomiye yayılacaktır (Saraccedil 200634)

Kalkınma kutuplarının ccedilevreye yayılması şu şekilde olmaktadır Yeni kurulan

sanayi ve sanayi grupları kendilerine bağlı yeni iktisadi faaliyetlere olanak

hazırlayabilirler Yeni iktisadi uumlniteler doğar ve gelişim ccedilevresindeki tarımsal yapıyı da

etkiler Boumlylece tarımsal kesim iccedilin yeni bir pazar doğduğu gibi bu kesimdeki fazla

işguumlcuuml iccedilinde yeni işguumlcuuml olanakları ortaya ccedilıkar Bu gelişim devam ederken kalkınma

kutbunun ccedilevrede ikinci derecede yeni merkezler yarattığı goumlruumlluumlr (Taştekin 200725)

8

133 Halkın Katılımı İlkesi

Boumllgesel kalkınma politikasının son ilkesi halkın katılımı ilkesidir Soumlz konusu

ilke ile boumllge halkına mensup bireylerin boumllgesel kalkınma faaliyetlerine karar veya

uygulama safhasında fiilen ya da danışman olarak katılmaları kastedilmektedir (Ildırar

200320)

Gerccedilek bir boumllgesel kalkınma politikasında insanın roluuml en oumlnde gelir Halk

programlara katılmadığı suumlrece programlar halktan kopmuş bir youmlnetimin eseri olacak

ve başarı rastlantılara kalacaktır Halkın boumllgesel kalkınma programlarına katılışı

boumllgesel kalkınma politikalarına canlılık katacak ve youmlredeki faaliyetlerin o youmlrede

yaşayan insanlarca denetlenmesine imkacircn verecektir (Taştekin 200727)

Bir boumllge halkı boumllgesel kalkınma politikasının hazırlanmasına ve

uygulanmasına Sanayi Odaları Ticaret Odaları Ziraat Odaları Mesleki Odalar

Belediye Meclisi Boumllgesel Kalkınma Komisyonu gibi geleneksel ya da yeni kuruluşlar

aracılığıyla doğrudan katılabileceği gibi yetkililerin seccediliminde soumlz sahibi olarak dolaylı

youmlnden de katılabilir (Dinler 2001286)

14 Boumllgesel Kalkınma Politikasının Amaccedilları

Guumlnuumlmuumlzde buumltuumln uumllkelerde boumllgesel farklılıkların olduğu goumlruumllmektedir Bu

farklılıklar teknolojinin sermayenin yatırımların ve bilgi yapının dengesiz

dağılımından kaynaklanmaktadır (Ildırar 200321)

Boumllgesel dengesizliğin en belirgin goumlstergesi bir uumllkenin nuumlfusunun ve başlıca

ekonomik faaliyetlerinin o uumllkenin yapısındaki belirli birkaccedil boumllgesinde yoğunlaşması

ve bunun sonucu olarak da oumlteki boumllgelerin nuumlfus bakımından daha az yoğun ve

ekonomik accedilıdan daha az gelişmiş olmasıdır (Saraccedil 200435) İşte boumllgeler arasındaki

bu dengesizliğin giderilmesi amacıyla boumllgesel politikalar uygulanmaktadır Ayrıca

boumllgenin buumlyuumlme ve istikrarına youmlnelik olarak da politikalar uumlretilebilmektedir

Boumllgesel kalkınma politikalarının amaccedillarını şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

(Peşelioğlu 200756)

Oslash Uumllke nuumlfusunun boumllgeler arasında dengeli dağılımı

Oslash Uumllkenin geri kalmış boumllgelerinin ekonomik ve sosyal kalkınması

9

Oslash Boumllge kaynaklarının değerlendirilmesi

Oslash Gelişmenin buumltuumln ekonomiye yayılması

Oslash Boumllgesel ekonomilerin entegrasyonu

Oslash Boumllgelerde sağlıklı buumlyuumlmenin oumlzendirilmesi ve refahın arttırılması

Oslash Enduumlstrinin uumllkede uygun dağılımının sağlanması

15 Boumllgesel Kalkınma Politikası Araccedilları

Boumllgesel kalkınma hedeflenen youmlrelerde ve sektoumlrlerde yatırım duumlzeyinin

yuumlkseltilmesini boumlylece bu youmlrelerde ekonomik kalkınmanın sağlanmasını

oumlngoumlrmektedir Boumllgesel kalkınmanın gerccedilekleştirilmesi iccedilin yatırım kararlarının ccedileşitli

araccedillar ve kurumlar kullanılarak etkilenmesi gerekmektedir (Arslan 2005291)

Boumllgesel kalkınma politikasının araccedilları gelişmiş ve az gelişmiş uumllkeler iccedilin

farklı olabileceği gibi hareketliliğini yitiren gerilemekte olan bir boumllge ve o zamana

kadar hiccedilbir gelişmenin olmadığı bir azgelişmiş boumllge iccedilin de farklıdır Boumllgesel

gelişmede seccedililen stratejik yaklaşım kalkınma politikasında hangi aracın kullanılacağını

da etkilemektedir Bir boumllgede boumllgesel kalkınma araccedillarının hangisi uygulanırsa

uygulansın bunların o boumllge iccedilinde dinamizm yarattığı bilinmektedir Boumllgesel

kalkınma araccedillarını incelemeden oumlnce belirtilmesi gereken oumlnemli bir nokta da devletin

direkt muumldahalesi veya siyasal iradenin desteği olmaksızın hiccedilbir boumllgesel kalkınma

politikasının etkin olmayacağı ileri suumlruumllmektedir (Taştekin 200728)

Boumllgesel kalkınma politikalarının araccedilları şu şekilde sıralanabilmektedir

Oslash Boumllgesel Planlama

Oslash Kamu yatırımları

Oslash Mali ve vergisel teşvik oumlnlemleri

Oslash Boumllgesel kalkınma sorununa youmlnetimsel oumlrguumltuumln uyum sağlaması

Oslash Boumllgesel kalkınma ajansları

151 Boumllgesel Planlama

Bir boumllgenin ekonomik sosyal ve fiziki youmlnden koordine edilmesi suumlrecini

boumllgesel planlama olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Boumllgesel planlamanın en oumlnemli

amacı yerel oumlnceliklerin belirlenerek boumllgelerarası dengesizliğin azaltılması ve boumllgeler

10

arasındaki iletişimin maksimize edilmesi olmaktadır Bunu sağlamak iccedilin ulusal

oumlnceliklerin yerel oumlnceliklerin yerel oumllccedilekteki gereksinimlere yanıt verecek biccedilimde

mekacircna yansıtılması gerekmektedir Yerel oumlncelikleri tanıyan ve accedilık şekilde ortaya

koyan boumllge planlaması ulusal bağlamda mekacircnsal buumltuumlnleşmeyi sağlayacak sektoumlrel

programları geliştirmesinden dolayı ldquokalkınmardquo kavramından ayrılamayacağı

vurgulanmaktadır (Durgun 200641)

Boumllge planları hazırlandıkları amaccedillar goumlz oumlnuumlnde bulundurularak doumlrt grupta

incelenmektedir (Ildırar 200326-27)

Oslash Geri kalmış boumllgeler iccedilin hazırlanan planlar

Oslash Metropoliten boumllge planları

Oslash Kaynakları zengin boumllgeler iccedilin hazırlanan palanlar

Oslash Oumlzel boumllgeler iccedilin hazırlanan planlar

152 Kamu Yatırımları

Gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan uumllkelerde boumllgeler arasındaki

gelişmişlik farklarının azaltılması iccedilin başvurulan bir diğer oumlnemli araccedil kamu

yatırımları olmaktadır Boumllgesel kalkınmada doğrudan muumldahale niteliğinde olan kamu

yatırımları boumllgenin uumlretim kapasitesinin arttırılması az gelişmiş boumllgelerde oumlzel sektoumlr

yatırımları iccedilin gerekli ortamın hazırlanması yaşam kalitesinin yuumlkseltilmesi ve insan

kaynaklarının geliştirilmesi konusunda oumlnemli fonksiyonlara sahiptir Ayrıca kamu

yatırımları gerccedilekleştirildikleri boumllgeden ccedilevreye ccedilevreden boumllgeye ccedilift youmlnluuml uumlruumln ve

gelir akışıyla gelir duumlzeyi satın alma guumlcuuml ve talep duumlzeyini değiştirerek mekacircnsal

eşitsizliğin giderilmesinde pozitif youmlnde etkili olmaktadır (Bozdoğan 200660)

Devlet geri kalmış boumllgeye o boumllgeden elde ettiği kamu gelirinden daha fazla bir

harcama yaparak bu boumllgeye ek bir satın alma guumlcuuml sağlayabilir Boumlylelikle hem

boumllgeye sağlanan ek satın alma guumlcuuml sayesinde ekonomide bir canlanma başlayacak

hem de yapılan kamu yatırımlarıyla boumllgedeki eksik alt yapı tamamlanarak boumllgedeki

uumlretim kapasitesi arttırılacak ve boumlylece boumllge işletmeler iccedilin cazip hale getirilecektir

(Taştekin 200730)

11

Geri kalmış boumllgeler iccedilin yapılan kamu yatırımlarını uumlretken kamu yatırımları

ve altyapı yatırımları olmak uumlzere ikiye ayırmak muumlmkuumlnduumlr

Boumllgesel kalkınmaya youmlnelik doğrudan muumldahaleyi ifade eden altyapı yatırımları

kavramsal bazda dar anlamıyla ulaşım ve haberleşme yatırımları elektrik enerjisi ve

iccedilme suyu sağlanmasına youmlnelik yatırımlar kanalizasyon ve diğer atıklara youmlnelik

fiziksel yatırımları ifade etmektedir Geniş anlamda ise fiziksel altyapı yatırımlarının

oumltesinde insan kaynağı ve sahip olduğu yetenekleri ifade eden personel altyapısı ve

sosyo-ekonomik sistemi belirleyen kanun ve kurallar değer yargıları davranışlar

oumlrguumltsel kurumları kapsayan kurumsal altyapı yatırımlarını temsil etmektedir

(Bozdoğan 200660-61)

Kısa doumlnemde getirileri olmadığı ve yuumlksek maliyetlerle finanse edilmesi

gerektiği iccedilin oumlzel sektoumlr accedilısından cazip olmayan alt yapı yatırımları az gelişmiş

boumllgelere devlet eliyle goumltuumlruumllerek girişimci sermaye ve işguumlcuumlnuumln bu youmlrelerde bir

araya gelmesini sağlayarak kalkınma girişiminin suumlrekli olmasına yardımcı olacaktır

Altyapı yatırımları ile gelişme seviyesi arasında sıkı bir korelasyon bulunmaktadır

(Bildirir 200516)

Oumlzel yatırımlar gibi altyapı yatırımları da gerek boumllge iccedilinde gerekse boumllge

dışında yatırım suumlrecinde uumlretim faktoumlrlerinin kullanımıyla bir taraftan ldquogelir etkisirdquo

yaratırken diğer yandan hizmete accedilılan altyapı donatımıyla ekonomiye sunulan

imkacircnlar doğrultusunda ldquokapasite yaratma etkisinerdquo sahiptir (Bozdoğan 200661)

Az gelişmiş boumllgelerin alt yapı yatırımlarının yanı sıra ileriye-geriye bağlantıları

yuumlksek olan sektoumlrlerde uumlretken kamu yatırımlarına ihtiyacı gelişmiş boumllgelere goumlre

daha fazladır Devlet bu tuumlr boumllgelerde uumlretim faktoumlrlerini itici guumlccedil haline getirme ve

gelişmenin oumlncuumlluumlğuuml uumlstlenme goumlrevini yerine getirmektedir Bu şekilde az gelişmiş

boumllgenin sanayileşme duumlzeyinin hızlandırılması ve istihdam olanaklarının arttırılması

sağlanmaktadır (Bildirir 200516 Bozdoğan 2006 62)

12

153 Mali ve Vergisel Teşvik Oumlnlemleri

Devlet belirlediği boumllgesel kalkınma politikası amaccedillarını gerccedilekleştirebilmek

iccedilin oumlzel teşebbuumlsuuml azgelişmiş boumllgelere ccedilekebilecek bazı mali ve vergisel teşvik

tedbirleri oumlngoumlrebilir Yatırımların maliyetini duumlşuumlrmeye ya da kısaca karlılığı

arttırmaya youmlnelik bu oumlnlemler yalnızca geri kalmış boumllgelerin canlandırılması amacına

değil aynı zamanda birccedilok geri kalmış uumllkelerde ekonomik gelişmeyi sağlamak iccedilin

enduumlstriyel sektoumlruumln geliştirilmesi amacına da youmlneliktir (Taştekin 2007 29)

Merkezi youmlnetimler tarafından kullanılan mali ve teşvik oumlnlemleri doumlrt ana

grupta incelenmektedir Bunlar şu şekilde sıralanmaktadır (Peşelioğlu 200760)

Oslash Hibe ve nakit teşvikler

Oslash Vergisel teşvikler

sect Yatırım indirimi

sect Guumlmruumlk muafiyeti

sect KDV desteği

sect Vergi resim ve harccedil istisnası

Oslash Yerel youmlnetimler tarafından verilen destekler

sect Arsa tahsisi

sect Yatırım ve ihracat potansiyeli olan yatırımlar ile faaliyetleri

devam eden yatırımların yerel emlak vergisi bina harcı ve diğer

gayrimenkullere youmlnelik bazı vergilerden muaf tutulması

sect İstihdam ve boumllgede yaratılan katma değer ile ilişkili olarak bazı

işletmelerin altyapı katılım payları giderlerinde indirim

yapılması

sect Bazı altyapı yatırımları ile ccedilevre korumaya youmlnelik yatırımlarda

ilgili yatırımcılara genel sistemden veya yurtdışından kaynak

sağlanması

Oslash Diğer teşvik ve duumlzenlemeler

sect Kamu ihalelerinde oumlncelik

sect Oumlzel ihraccedil fonu

sect Hızlandırılmış amortisman

sect Doumlviz tahsislerinde oumlncelik

sect Katlı kambiyo kuru

13

Teşvik tedbirlerinden beklenen sonuccedilların elde edilmesi uygun ortamın

sağlanması iktisadi ve sosyal altyapı yatırımlarının yeterli duumlzeye getirilmesi

oumlnceliklerin iyi belirlenerek selektif bir yaklaşım sergilenmesi gibi birccedilok faktoumlre

bağlıdır Ekonomik ve siyasal istikrarsızlıklar ile teşviklerdeki istikrasızlıklar ise teşvik

tedbirlerinin etkinliğini azaltıcı unsurlardır (Bildirir 200515)

154 Boumllgesel Kalkınma Sorununa Youmlnetimsel Oumlrguumltuumln Uyum Sağlaması

Bir uumllkede boumllgesel kalkınma politikasının uygulanmasına geccedilildiğinde mevcut

youmlnetimsel oumlrguumltuumln bu politikaların gereklerine cevap vermesi genellikle guumlccedil

olmaktadır Boumllgesel kalkınma planlarının hazırlanması ve uygulanması iccedilin youmlnetimde

boumllgesel oumlrguumltlenmeye gitmek ve gerektiği hallerde yetki devri yetki genişliği ve

yerinde youmlnetimi gerccedilekleştirmek gerekmektedir (Taştekin 200730ndash31)

Aktif bir boumllgesel kalkınma politikasının yuumlruumltuumllmesinde youmlnetimsel oumlrguumltuuml

boumllgesel kalkınma sorununa entegre etmek iccedilin alınması gereken oumlnlemleri şoumlyle

sıralamak muumlmkuumlnduumlr (Peşelioğlu 200760)

Oslash Mevcut youmlnetimsel yapıyı saptanan plan boumllgelerine goumlre yeniden oumlrguumltlemek

Oslash Plan boumllgelerindeki youmlnetim kademelerinde yetki devri yetki genişliği ve

yerinden youmlnetim ilkelerini uygulamak

Oslash Boumllgesel youmlnetimin mali olanaklarını arttırmak ve yetenekli personele

kavuşmasını sağlamak

Oslash Halkın youmlnetime katılmasını sağlamak

Oslash Youmlnetim kademeleri arasında gerekli koordinasyonu sağlamak

Oslash Bazı oumlzel goumlrevleri yerine getirebilmek iccedilin gerektiğinde geleneksel youmlnetim

ccedilerccedilevesi dışında oumlzel kuruluşlar oluşturmak

155 Boumllgesel Kalkınma Ajansları

Kalkınma Ajansları oumlzellikle yeni boumllgesel gelişme paradigması ccedilerccedilevesinde

boumllgesel gelişmenin sağlanması iccedilin tasarlanmış bir araccedil olarak değerlendirilmektedir

Boumllgesel Kalkınma Ajansları boumllgesel kalkınma uygulamalarına ilişkin kararların ve

politikaların katılımcı bir yapı iccedilerisinde boumllgede yaşayanlar tarafından alındığı ve

uygulandığı yerinden youmlnetişim ve boumllgesel strateji tasarı kurumlarıdır (DPT 200818)

14

Kalkınma Ajanslarını merkezi huumlkuumlmetten oumlzerk bir idari yapıda sınırları

ccedilizilmiş bir boumllgenin sosyo-ekonomik koşullarını geliştirmek amacıyla kurulmuş ve

faaliyetlerini tamamen veya kısmen finanse ettiği kurumlar şeklinde tanımlamak

muumlmkuumlnduumlr İdeal bir Boumllgesel Kalkınma Ajansının aşağıdaki kriterlere sahip olması

gerekmektedir (Kaya 200798)

Oslash Oumlrguumltsel olarak kendisini destekleyen siyasi otorite karşısında yarı oumlzerk

olmalıdır

Oslash Stratejik olarak esnek politika tedbirleri ile boumllge iccedilinden oluşmuş

firmaları desteklemeyi esas almalıdır

İccedil ve dış yatırımların boumllgeye ccedilekilmesi ve yatırımcılara bu youmlnde danışmanlık

ve eğitim desteği sağlanması boumllgesel ihracatın geliştirilmesi boumllgesel oumllccedilekte

ekonominin harekete geccedilirilerek oumlrguumltlenmesi ve geliştirilmesini hedefleyen Boumllgesel

Kalkınma Ajansları gerek merkezi ve yerel youmlnetimler gerekse oumlzel sektoumlrle

koordinasyon iccedilinde hareket etmektedir (Bozdoğan 200669)

Boumllgesel Kalkınma Ajansları kuruluş şekline goumlre merkezi huumlkuumlmet tarafından

kurulanlar yerel ve boumllgesel idareler buumlnyesinde bulunanlar yerel ve boumllgesel idareler

tarafından kurulanlar ve kamu ve oumlzel sektoumlr ortaklığıyla kurulup bağımsız nitelik

taşıyanlar şeklinde sınıflandırılmaktadır Faaliyetlerine goumlre ise stratejik kuumlresel

oumllccedilekte faaliyet goumlsteren sektoumlrel oumllccedilekte faaliyet goumlsteren ve iccedilsel cazibe yaratanlar

olmak uumlzere doumlrde ayrılmaktadır (Kaya 2007101ndash102)

Soumlz konusu ajanslar kuruluş şekli işlevleri ve yapıları itibariyle farklar

goumlstermesine rağmen ortak paydaları kalkınma odaklı olmaları belirli bir coğrafi

boumllgenin gelişmesini goumlzetmeleri ve bu boumllgenin iccedilsel potansiyelini harekete

geccedilirmeleridir (DPT 200818)

16 Boumllgesel Buumlyuumlme Teorileri

Boumllgesel buumlyuumlme teorilerine ilk katkıların 1800rsquoluuml yılların başında ortaya ccedilıktığı

goumlruumllmektedir Boumllgesel buumlyuumlmeye youmlnelik modellerin buumlyuumlk kısmı buumlyuumlme teorisinin

etkisinde kalarak geliştirilmiş olan modellerdir Buumlyuumlme teorisinde geliştirilen modeller

boumllgesel buumlyuumlme sorunlarına uyarlanarak ldquoBoumllgesel Buumlyuumlme Modellerirdquo geliştirilmiştir

15

161 Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modelleri

1929 Duumlnya Ekonomik Buhranırsquonın yaşandığı yıllarda gelişmeye başlamış olan

Keynesyen analiz ekonominin talep youmlnuumlnuuml ortaya ccedilıkarmakta bu durum Keynesyen

Buumlyuumlme Modelleri nersquode yansımaktadır (Peşelioğlu 200723)

Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modelin de boumllgenin gelirindeki değişim

boumllgesel ihracatın bir fonksiyonu olarak ele alınmaktadır ve boumllgesel buumlyuumlmenin temel

kaynağı boumllgenin ihracatı olmaktadır (Ildırar 200428) Boumllge tuumlketimi ve ithalatı da

gelir artışlarının bir fonksiyonu olarak belirlenmektedir Başka bir deyişle boumllgesel

ihracat faaliyetleri boumllgesel gelir artışlarının temel belirleyicisi durumunda

bulunmaktadır Keynesgil ccedilarpan analizinden kaynaklana boumllgesel ihracat modelinde

boumllgenin ekonomik faaliyetleri ihracata youmlnelik temel (basic) ve temel olmayan (non-

basic) olarak ikiye ayrılmaktadır (Peşelioğlu 200723)

Model sadece talep modeli olmakta ve ekonomik sistemin arz youmlnuumlnuuml yani

kapasite sorunlarını dikkate almamaktadır Bu yuumlzden model kısa doumlnemde

kullanılmayan uumlretim kaynaklarının varlığı durumunda geccedilerli olmaktadır (Goumlccediler

200214)

Teorik guumlccedilluumlklerine rağmen uygulanmış olan Keynesyen boumllgesel politikalar az

gelişmiş boumllgelerdeki gelir ve istihdam artışına yardımcı olmuştur ancak bu durum

modeli başarılı kılmaya yetmemiştir Zira bu politikalar gelişmiş boumllgelerle mukayese

edildiğinde verimlilik artışlarını gerccedilekleştirmede ve daha da oumlnemlisi yerel

kaynakların hareketliliğine dayalı kendi kendini besleyen buumlyuumlmeyi teşvik etmede

başarısız olmuştur (Aktakas 200631)

162 Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli

Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli tarafından ihmal edilen ekonomik sistemin

arz cephesinin Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modelinde analize dahil edildiği

goumlruumllmektedir Bir başka deyişle Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli boumllgesel

buumlyuumlmenin arz alanına youmlnelmektedir

16

Neo-Klasik Buumlyuumlme Modelinin analiz aracı Cobb-Douglas tipi uumlstel uumlretim

fonksiyonlarıdır Bu tuumlr modellerde ekonomik buumlyuumlme sermaye stokları işguumlcuuml arzı ve

teknolojik ilerlemenin bir fonksiyonu olarak ifade edilmektedir (Aktakas 200632)

Neo-Klasik modellerin temel ilgi alanı boumllge iccedili ve boumllgelerarası dengeli

buumlyuumlme olmaktadır Denge mekanizmasının sağlanabilmesi iccedilin belli varsayımlar soumlz

konusudur Bunun iccedilin mal ve faktoumlr piyasalarında tam rekabetin geccedilerliliği teknik

ilerlemenin tam rekabet koşullarında herkese accedilık faktoumlr akışkanlığının tam oumllccedileğe

goumlre sabit getirinin geccedilerli olması gibi temel varsayımlardan yola ccedilıkılmaktadır Bu

varsayımların geccedilerli olması durumunda boumllgelerarası gelir ve buumlyuumlme farklılıklarının

da uzun vadede ortadan kalkacağı ve boumllgelerin ekonomik bakımdan birbirlerine

yakınlaşacağı kabul edilmektedir Boumllgesel farklılıklar ve eşitsizlikler fiyat

mekanizması aracılığıyla zamanla dengeye doumlnuumlşecektir (Martin ve Sunley 1998202)

Neo-Klasik Modeller bu modellerin esası olarak kabul edilen temel varsayımları

itibariyle boumllgesel ekonominin temel karakterini yansıtmamakta ekonomik faaliyetin

temel yığılışını şehirleşmeyi merkez-ccedilevre ilişkisini yerel kuruluşların karşılıklı

bağımlılığını ve taşıma masraflarını accedilıklayamamaktadır (Saraccedil 200640)

163 İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modelleri

İccedilsel Buumlyuumlme Modelleri Neo-Klasik kuramın aksine teknolojik gelişmelerin

dışsallığını reddetmekte ve Neo-Klasik kuramın teknolojinin yaratılması iccedilin hiccedilbir ccedilaba

ve maliyete katlanılmayacağı varsayımlarına eleştiriler getirmektedir (Han ve Kaya

2004293)

Neo-Klasik Buumlyuumlme Modelleri sermayenin azalan getirisini kabul ederken iccedilsel

buumlyuumlme modelleri beşeri sermayeyi de kapsayan sermayenin artan getirisinin

olabileceğini ve bu artan getirinin de uzun doumlnemde buumlyuumlmeyi azaltmayacağını kabul

etmektedirler (Koyuncu 200669)

İccedilsel Buumlyuumlme Modellerinin temelleri Smith Marx Schumpeter ve Arrowrsquoa

kadar dayanmaktadır Bununla beraber İccedilsel Buumlyuumlme Modellerirsquonin ilk olarak Romerrsquoin

1986 yılında yaptığı bir ccedilalışmayla ortaya ccedilıktığı Onu Lucas ve Barrorsquonun izlediği

saptanmaktadır (Han ve Kaya 2004295)

17

Romerrsquoin İccedilsel Buumlyuumlme Modeli enduumlstrileşme suumlrecinde goumlsterilebilen

teknolojik taşmaları accedilıklamaktadır Romer Neo-Klasik uumlretim fonksiyonun dışsal

saydığı teknolojik gelişmeyi modelin iccedilinde accedilıklamaya ccedilalışmıştır (Peşelioğlu

200741) Romer ekonomik buumlyuumlmenin yatırımların artan bir fonksiyonu olduğunu

ileri suumlrmektedir Romerrsquoin modelinde ekonomide yapılan yatırımların bir yan uumlruumln

olarak teknolojik bilgiyi arttırdığı ve diğer uumlretim suumlreccedillerinde bir ccedileşit bedava girdi

olarak kullanıldığı bunun da taşmalar sonucu sektoumlr geneline yayıldığı anlatılmıştır

Dolayısıyla Neo-Klasik Modellere nazaran yatırımlar daha duumlşuumlk maliyetlerle

yapılmakta ve getirileri de daha yuumlksek olmaktadır (Koyuncu 200669)

Lucasrsquoın modelinde ise fiziksel sermayenin yanı sıra insan sermayesine de yer

verilmektedir Lucas boumllgesel buumlyuumlmenin belirli bir alan ya da boumllgedeki beşeri

sermaye birikiminden kaynaklandığını belirtmektedir Beşeri sermaye birikimi belirli

mekanlarda pozitif dışsallıklar yaratarak soumlz konusu boumllgede verimlilik ve buumlyuumlmeyi

arttırır Model de insan sermayesi tıpkı fiziksel sermaye gibi uumlretim faktoumlrlerinden biri

olarak goumlruumllmektedir Lucasrsquo a goumlre insan sermayesi yatırımları formal eğitim ve

işyerinde yetiştirme alanlarına yapılan yatırımlar olarak ifade edilmektedir (Ccediletin

2005143 Peşelioğlu 200741)

Lucas gerccedilekte bireyin insan sermayesindeki artışın kendi verimliliğini

arttırmasının dışında buumltuumln uumlretim faktoumlrlerinin uumlretkenliğine katkıda bulunduğunu da

belirtmiştir Huumlkuumlmetlerin eğitime ve teknolojik altyapının geliştirilmesine yapacakları

her tuumlrluuml yatırımın beşeri sermaye birikimi uumlzerinde olumlu etkiler oluşturup buumlyuumlmeyi

fiziki sermayeye yapılan yatırımların etkisinden daha fazla etkileyeceğini vurgulamıştır

(Kar ve Ağır 199447-48)

Barro ise modelinde kamu sektoumlruumlnce sağlanan mal veya hizmetlerin uumlretim

faktoumlrlerinden biri olduğunu bu mal ve hizmetlerin dışsallıklar yaratarak ekonomik

buumlyuumlme suumlrecine katkı sağlayacağını ortaya koymaktadır (Peşelioğlu 200742)

164 Merkez-Ccedilevre Modeli

Merkez-Ccedilevre Modeli Friedman tarafından geliştirilmiştir Bu model merkez

ile ccedilevre arasındaki ilişkileri incelemektedir Modelde rol oynayan en oumlnemli faktoumlr

yeniliklerdir Yenilikler merkezden devlet kurumları ve oumlzel teşebbuumlsler vasıtasıyla

18

ccedilevreye yayılmaktadır Modelin işlerliği de yenilikler sayesinde merkezden ccedilevreye

doğru yayılmasıdır (Guumlnduumlz 200623)

Merkez-Ccedilevre modelinin temel arguumlmanları şu şekilde sıralanabilmektedir

(Ildırar 200383-84)

Oslash Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınma boumllgenin iccedilsel yapısındaki

değişmelerden kaynaklanmaktadır

Oslash Sermaye ve işguumlcuumlnuumln seccedilici hareketliliği soumlz konusudur Dolayısıyla

uumllkenin ya da boumllgenin geri kalmış youmlrelerinden zengin youmlrelerine doğru

bir kaynak hareketliliği soumlz konusudur

Oslash Merkezin kalkınma suumlrecinde kaynakları kendine ccedilektiği goumlruumllmektedir

Bu suumlreccedil kutuplaşma olarak adlandırılmaktadır

Oslash Ccedilevre işguumlcuuml ve kaynaklarının buumlyuumlk bir kısmını merkeze kaptırarak

kalkınma suumlrecinde geride kalmaktadır

Oslash Eğer yayılma etkileri guumlccedilluumlyse merkez ve ccedilevre nispeten kararlı

durumda kalkınacaklar ve aralarındaki kalkınma accedilığı nispeten sabit

kalacaktır Eğer olumsuz geri-itme etkisi baskın ise bu durumda

kalkınma kararlı durumda olmayacak merkez-ccedilevre arasındaki

gelişmişlik farkı giderek artacaktır

19

İKİNCİ BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN COĞRAFİ VE SOSYAL YAPISI

Bu boumlluumlmde ilin coğrafi yapısının yanı sıra ilin sosyal yapısı da ayrıntılı olarak

ele alınmıştır Coğrafi yapı iccedilerisinde ilin akarsuları goumllleri ormanları ve madenlerine

yer verilirken sosyal yapı iccedilerisinde ilin nuumlfus eğitim ve sağlık durumu incelenmiştir

21 İlin Coğrafi Konumu

Tuumlrkiyersquonin doğu ucunda yer alan ve bir sınır ili olan Hatay 35 derece 52 dakika

ve 37 derece 4 dakika kuzey enlemleriyle 35 derece 40 dakika ve 36 derece 60 dakika

doğu boylamları arasında yer almaktadır (Tarım ve Koumly İşleri Bakanlığı [TKİB]

200418)

Yuumlzoumllccediluumlmuuml 583136 kilometre kare olan Hatay ili uumllke topraklarının 07rsquosini

kaplamaktadır İl doğu ve guumlneyde Suriye kuzeydoğuda Gazianteprsquoin İslacirchiye ilccedilesi

kuzey ve kuzeybatıda Adana ve Osmaniye illeri batıda da İskenderun koumlrfezi ile

ccedilevrilidir Doğal guumlzellikleriyle ccedilok eski ve oumlnemli tarihe sahip olan Hatay Akdenizrsquoin

en guumlzel kıyı illerinden biridir (Tuumlrkiye Kalkınma Bankası [TKB] 20044) MS birinci

yuumlzyılın ilk yarısında ortaya ccedilıkan Hıristiyanlığın Kuduumlsrsquoten sonra ikinci yayılma

yeridir Bu durum Hatayrsquoı inanccedil merkezi haline getirmiştir

Buumltuumln bu oumlzellikleriyle Hatay birccedilok yerli ve yabancı turisti cezp etmiş

Akdenizrsquoin gerek tarihi gerekse turistik accedilıdan oumlnemli yerlerinden biri olmuştur Ayrıca

Hatayrsquoın bir sınır ili olması ve Tuumlrkiyersquonin Ortadoğursquoya accedilılan kapı vazifesi goumlrmesi ilin

stratejik oumlnemini arttırmıştır

22 İlin Coğrafi Yapısı

Kıyı dağları ccediloumlkuumlntuuml alanları ve kıyı ovalarından oluşan il toprakları kuzeyden

Amanos Dağlarının uzantıları ve İslacirchiye ccediloumlkuumlntuuml oluğu doğudan ve guumlneyden Suriye

tektoniğinin fazla yuumlksek olmayan platoları batıdan Akdeniz ile ccedilevrilidir (Hatay Ccedilevre

ve Orman Muumlduumlrluumlğuuml [CcedilOM] 20036)

20

Hatay ilinin batı kesimleri İskenderun Koumlrfezi kıyısındaki ccedilok dar ve uzun kıyı

ovası ile kaplıdır Bu ovanın hemen gerisinde Amanos Dağları yuumlkselmektedir Ccedilok

yuumlksek olmamakla beraber bir duvar gibi uzanan Amanos Dağlarının il iccedilerisindeki en

oumlnemli geccediliti Belen Boğazıdır Guumlney-batı ve kuzey-doğu youmlnuumlnde uzanan Amanos

Dağları daha sonra Gavur Dağları ve Nur Dağları adını alır

Aşağı Asi Vadisirsquonin başlangıcında kurulu olan il merkezinin denizden

yuumlksekliği yaklaşık 85 mrsquodir Alanın 46rsquosını dağların oluşturduğu ilde ovalar

34rsquoluumlk paya sahipken platolar 20rsquolik paya sahiptir

İl sınırları iccedilerisinde en buumlyuumlk dağ Amanos Dağlarırsquodır Amanos Dağlarının en

yuumlksek yeri Doumlrtyol ilccedilesinin doğusunda kalan 2240 metre yuumlkseltili Mığır Tepersquodir

(TKİB 200418) Burası aynı zamanda Hatay ilinin de en yuumlksek noktasıdır Samandağ

civarında Musa Dağı ile Hatayrsquoın guumlney ucunda Suriye sınırına paralel olarak uzanan

El-Mansuriye Dağı vardır Hatay ccediloumlkuumlntuuml alanının guumlneyini kuşatan Keldağ ise

Yayladağı ve Altınoumlzuuml ilccedilelerini buumltuumlnuumlyle kaplar Keldağrsquoın Antakyarsquoya doğru uzanan

boumlluumlmuuml 440 m yuumlkseltili Habib Neccar Dağırsquonı oluşturur Keldağrsquoın orta kesimi 1235

metre Yuumlkseltili Ziyaret Dağırsquodır İlin toplam alanı 540300 hektar alan olup bu alanın

270766 hektar alanı tarım arazisi 208165 hektar alanı orman ve fundalık alan 53375

hektar alan ccedilayır-mera arazisi 6301 hektar alanı tarım dışı arazi ve 1693 hektar alanı

ise sularla kaplı alanlardan oluşmaktadır

221 Akarsular ve Goumlller

Hatay Asi nehri Karasu ve Afrin Ccedilayı olmak uumlzere belli başlı 3 oumlnemli

akarsuya sahiptir Suriyersquoden doğan ve Luumlbnan Dağlarırsquondan inen akarsularla beslenen

Asi Nehrirsquonin toplam uzunluğu 380 km olup il iccedilersindeki uzunluğu ise yaklaşık 97

kmrsquodir Kuzeye doğru 22 km boyunca Suriye ile sınırımız ccedilizdikten sonra Amik

Ovasırsquondan yurda girer Geniş bir yayla Antakyarsquoyı geccediler ve guumlneybatı youmlnuumlnde

ilerleyerek Samandağrsquodan Akdenizrsquoe doumlkuumlluumlr

Kahramanmaraş ilindeki Akccediladağ ve Kartaldağ eteklerinden doğan ve uzunluğu

yaklaşık 122 km olan Karasu Afrin Ccedilayı ile buguumln kurutulmuş olan Amik Goumlluuml

yatağında birleşir Afrin Ccedilayı ise Gazianteprsquoteki Saf Dağlarından doğup Suriye

toraklarına girer daha sonra Reyhanlı ilccedilesinin kuzeyinde Hatay il sınırlarına girer Afrin

Ccedilayı 197 km uzunluğundadır (CcedilOM 200326)

21

Hatay ili Beyazccedilay Akarsuyunda 1991 yılında hizmete giren Yarseli Barajından

sulama amacıyla yararlanılmaktadır Baraj 37 metre yuumlksekliğe sahiptir Soumlz konusu

barajın sulama alanı 730 hektar alandır 2005 yılında Yarseli Barajının yuumlkseltilmesi

projesi hayata geccedilirilmiştir Soumlz konusu proje ile barajın sulama alanının 775 hektar

alana yuumlkseltilmesi duumlşuumlnuumllmektedir (TKB 200423)

Karasu Akarsuyunda kurulan Tahtakoumlpruuml barajı 1976 yılında faaliyete girmiş

olup sulama ve taşkın koruma amaccedillı kullanılmaktadır Baraj ile 10700 hektar alan

arazi sulanmaktadır Barajın yuumlksekliği temelden 4950 metre toplam depolama hacmi

200 hm3rsquo duumlr (httpwwwdsigovtr 2007)

2000 yılında hizmete giren Yayladağı Barajı ise 0360 hm3 goumlvde hacmine sahip

olup 444 m yuumlksekliğe sahiptir 719 hektar alan sahasının sulanması ve Yayladağı

ilccedilesine 15 hm3 iccedilme-kullanma suyu temini sağlamak amacıyla kurulmuştur

(httpwwwdsigovtr 2007)

İl deki goumlletler ise Goumlrentaş ve Topboğazı goumlletidir Goumlrentaş goumlleti Hatay ili

Yayladağı ilccedilesi sınırları dahilinde Goumlrentaş koumlyuumlnde Suriye ile Tuumlrkiye arasındadır

Sulama amaccedillı bu goumlletin su kaynağı kış suları ve Nişrinli deresidir Yuumlksekliği 1650 m

olup sulama alanı 1300 dekardır Topboğazı goumlleti ise Antakyarsquoya 30 km Kırıkhanrsquoa

2 km mesafede Antakya-Kırıkhan-İskenderun yol ayırımındadır Sulama amaccedillı bu

goumlletin su kaynağı kış suları ve Goumlzuumln deresidir Yuumlksekliği temelden 2580 m olan

goumlletin sulama alanı 1570 hektar alan olup sulama kanal debisi 169040 ltsnrsquodir

(TKİB 200423)

Hatay ilinde buguumln oumlnemli ve buumlyuumlk goumll yoktur Geccedilmişte ilin en buumlyuumlk goumlluumlnuuml

Amik Goumlluuml oluşturuyordu Amik goumlluumlnuumln kurutma ve taşkın koruma işlemlerine 1940

yılında başlanmış konu ile ilgili olarak DSİ Genel Muumlduumlrluumlğuumlnce 1966 yılında IECO

(International Enginneering Company) firmasına ldquoAmik Geliştirilmesi Amik Goumlluuml

Projesi Tahtakoumlpruuml Projesi Teknik ve Ekonomik Fizibilite Raporurdquo hazırlatılmıştır

Proje uygulanarak 1953ndash1958 yılları arasında Amik Goumlluumlne boşalan Muratpaşa Afrin

ve Karasu Ccedilaylarının eski yatakları iptal edilerek yeni feyezan kanalları accedilılmak

suretiyle goumlle bağlanmıştır Goumlluumln kurutulması 1972 yılında tamamlanmıştır Su

altındaki topraklar tarıma accedilılmıştır

i

OumlZET

HATAY İLİNİN SOSYO-EKONOMİK YAPISI

VE GELİŞME POTANSİYELİ

Yunus ACcedilCI

Yuumlksek Lisans Tezi İktisat Anabilim Dalı

Danışman Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİ

Eyluumll 2008 153 Sayfa

Yerleşim birimleri toplumsal duumlzeyde ki sosyo-ekonomik gelişmelerin

izlenebilmesine fırsat vermektedir Bu nedenle illerin sosyal ve ekonomik yapılarının

iktisat bilimi tarafından ele alınması bir zorunluluktur Hatay tarihte pek ccedilok

medeniyete ev sahipliği yapmış bir ildir Bundan dolayı Hatay ili tarihi ve kuumlltuumlrel

youmlnden oumlnemli zenginlikler barındırmaktadır

Hatay ilinin sosyo-ekonomik yapısının ortaya konulmaya ccedilalışıldığı bu ccedilalışma

uumlccedil boumlluumlmden oluşmaktadır Ccedilalışmanın ilk boumlluumlmuumlnde boumllge ve boumllgesel kalkınma

kavramları irdelenmeye ccedilalışılmış boumllgesel kalkınma teorilerine değinilmiştir İkinci

Boumlluumlmrsquode ilin coğrafi yapısı ile nuumlfus eğitim ve sağlık potansiyeli ele alınmıştır

Uumlccediluumlncuuml ve son boumlluumlmde ise ilin ekonomik yapısı ayrıntılı olarak incelenmiştir

Ccedilalışmada ilin sosyal ve ekonomik yapısı tablolar ve şekiller yardımıyla

değerlendirilmeye ccedilalışılmıştır Bunun yanı sıra ilin SWOT analizine yer verilerek

fırsat ve tehlikeler ile guumlccedilluuml ve zayıf youmlnleri ortaya konulmuş ve il genelindeki il

genelindeki uygun yatırım alanlarına dikkat ccedilekilmiştir

Anahtar Kelimeler Hatay Sosyal Yapı Ekonomik Yapı Gelişme Potansiyeli

SWOT Analizi

ii

ABSTRACT

THE SOCIO-ECONOMIC STRUCTURE

AND DEVELOPMENTAL POTENTIAL OF HATAY PROVINCE

Yunus ACcedilCI

Master of Arts Thesis Department of Economics

Advisor Assistant Prof Dr Hakkı CIFTCI

September 2008 153 Pages

Allocation units give the chance for tracing the socio-economic developments in

the social scale For this reason it is essential to approach the social and economic

structures of provinces from the view point of the science of economy Hatay province

has hosted countless civilizations throughout history

Therefore this three-sections-study constitutes an attempt to display the socio-

economic structure of this province İn the first section of the study an attempt to

explicate the concept of region and regional development is made and theories of

regional development are touched upon In the Second Chapter in addition to the

geographical structure of the province the potential of population education and health

were searched The Third Chapter examines economical structure of the Province in

detail In this study it is endeavored to evaluate the social and economic structure of

Hatay province with the help of tables and diagrams In addition to that chances and

threats along with strong and weak aspects of this province are displayed by making the

SWOT analysis of it accordingly Besides that attention is drawn to the appropriate

fields of investments throughout the province

Keywords Hatay Social Structure Economic Structure Developmental Potential

SWOT Analysis

iii

OumlNSOumlZ

Yuumlksek lisans eğitimim suumlresince destek ve anlayışını hiccedilbir zaman

esirgemeyen her zaman geliştirici rehberliği ile araştırmamda bana yardımcı olan saygı

değer hocam Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİrsquoye Prof Dr Yıldırım Beyazıt OumlNAL ve

Doccedil Dr Harun BALrsquoa en iccedilten duygularımla teşekkuumlr ederim

Eğitim hayatımda beni maddi ve manevi olarak destekleyen babam Fuat ACcedilCI

annem Emel ACcedilCI abim Ahmet ACcedilCI ablam Reyhan KİRECcedilCcedilİ ve değerli dostum

Ferhat Şirin SOumlKMENrsquoe yardımlarını hiccedilbir zaman esirgemeyen kardeşlerim DİLEK

ACcedilCI ve Atakan ACcedilCI ile değerli dostlarım Oumlnder GUumlZEL ve Oumlğr Goumlr Muumljdat

TOPCcedilUrsquoya Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml ccedilalışanlarına ve İİBF2007YL1 nolu projem iccedilin

gereken harcamaların karşılandığı Bilimsel Araştırma Fonursquona sonsuz teşekkuumlrlerimi

sunarım

Yunus ACcedilCI

ADANA 2008

iv

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa No

OumlZEThelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipi

ABSTRACThelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipii

OumlNSOumlZhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiii

TABLOLAR LİSTESİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipviii

ŞEKİLLER LİSTESİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipxii

KISALTMALARhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipxiv

GİRİŞhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip1

BİRİNCİ BOumlLUumlM

BOumlLGESEL KALKINMA

11 Genel Olarak Boumllge Kavramıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip3

12 Boumllgesel Kalkınma Kavramı ve Boumllgesel Kalkınma Politikalarıhelliphelliphelliphelliphellip 5

13 Boumllgesel Kalkınma Politikalarının İlkelerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

131 Sosyal Kacircrlılık İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

132 Kalkınma Kutbu İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7

133 Halkın Katılımı İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

14 Boumllgesel Kalkınma Politikasının Amaccedillarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

15 Boumllgesel Kalkınma Politikası Araccedillarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip9

151 Boumllgesel Planlamahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip9

152 Kamu Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip10

153 Mali ve Vergisel Teşvik Oumlnlemlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip12

154 Boumllgesel Kalkınma Sorununa Youmlnetimsel Oumlrguumltuumln

Uyum Sağlamasıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

155 Boumllgesel Kalkınma Ajanslarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

16 Boumllgesel Buumlyuumlme Teorilerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip14

161 Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modellerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

162 Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

163 İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modellerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip16

164 Merkez-Ccedilevre Modelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip17

v

İKİNCİ BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN COĞRAFİ VE SOSYAL YAPISI

21 İlin Coğrafi Konumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

22 İlin Coğrafi Yapısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

221 Akarsular ve Goumlllerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip20

222 Ormanlarhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

223 Madenlerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

23 İlin İklimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip23

24 İlin Sosyal Yapısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

241 İlin Nuumlfusuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip25

2411 İlin Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

24111 Cinsiyete Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

24112 Yaş Gruplarına Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphellip27

24113 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphellip27

24114 İktisadi Faaliyetlerine Goumlre Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphellip29

2412 İlin Nuumlfus Yoğunluğuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

242 İl Nuumlfusunun Eğitim Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip32

2421 Okul Oumlncesi Eğitimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

2422 İlkoumlğretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

2423 Liselerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

2424 Yuumlksek Oumlğretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

243 İlin Sağlık Yapısı Trend İndeks ve Konjonktuumlr Analizlerihelliphelliphelliphelliphellip42

UumlCcedilUumlNCUuml BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN EKONOMİK YAPISI ve SWOT ANALİZİ

31 Hatay İlinin Ekonomik Değerlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip53

311 İlin GSYİH İccedilindeki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip53

3111 GSYİHrsquonın Sabit ve Cari Fiyatlarla

İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip58

3112 KBGSYİHrsquonın İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphellip62

32 Tarımsal Yapıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip64

321 Bitkisel Uumlretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

322 Tarımın Hatay GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

vi

Trend ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip75

33 Hayvancılıkhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip77

34 Ormancılık ve Ormancılık Faaliyetinin Hatay GSYİHrsquodaki Payının

İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

35 Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

351 Enerji Sektoumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip83

352 Madencilik Sektoumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip85

353 İmalat Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

354 Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

36 Ticarethelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

361 Banka Hizmetlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip97

3611 Mevduat Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip97

3612 Banka Kredilerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip98

362 Vergi Gelirleri ve Vergi Dışı Gelirlerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

363 Ticaretrsquoin GSYİHrsquodaki Payının Ekonomik Analizihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip100

37 Ulaşımhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

371 Karayolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

372 Demiryolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip104

373 Denizyolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip104

374 Havayolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip105

38 Dış Ticarethelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip106

39 Turizmhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

310 Kamu Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip116

311 Oumlzel Sektoumlr Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip118

312 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Duumlzeyihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip120

313 Hatay İlinin Potansiyel Yatırım Alanlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip122

3131 Tarım ve Hayvancılıkhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip122

3132 Turizmhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip124

3133 Ulaşımhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip126

3134 Enerjihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip127

3135 Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip127

314 Genel Olarak SWOT Analizihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip128

3141 Hatay İlinin Guumlccedilluuml ve Zayıf Youmlnleri ile Fırsat ve

vii

Tehlikelerinin Belirlenmesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip129

31411 Hatay İlinin Guumlccedilluuml Youmlnlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip129

31412 Hatay İlinin Zayıf Youmlnlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip131

31413 Hatay İlinin Fırsatlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip132

31414 Hatay İlinin Tehlikelerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip133

3142 Hatay İlinin SWOT Matrisihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip134

SONUCcedilhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip137

KAYNAKCcedilAhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip143

OumlZGECcedilMİŞhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip153

viii

TABLOLAR LİSTESİ

Sayfa No

Tablo 21 İlccedile Koumly ve Şehir Nuumlfuslarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

Tablo 22 Yaş Gruplarına Goumlre Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip27

Tablo 23 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

Tablo 24 Bitirilen Son Oumlğretim Kurumuna Goumlre Okur-yazar Nuumlfushelliphelliphelliphelliphellip29

Tablo 25 İşguumlcuuml Durumuna Goumlre Nuumlfus(12+ Yaş Grubu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip30

Tablo 26 İstihdam Edilen Nuumlfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Goumlre

Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

Tablo 27 İlccedilelere Goumlre Nuumlfus Yoğunluğuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip32

Tablo 28 İlccedileler İtibariyle Okul Oumlncesi Eğitim Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

Tablo 29 Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye Okul

Oumlncesi Eğitim Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

Tablo 210 İlccedileler İtibariyle İlkoumlğretim Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip36

Tablo 211 Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye

İlkoumlğretim Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

Tablo 212 İlccedileler İtibariyle Ortaoumlğretim Kurumları Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip38

Tablo 213Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye

Lise Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

Tablo 214 Mustafa Kemal Uumlniversitesi Oumlğrenci Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip40

Tablo 215 Mustafa Kemal Uumlniversitesi Oumlğretim Elemanı Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphellip41

Tablo 216 Hatay Sağlık Tesislerinin İlccedilelere Goumlre Dağılımı2005helliphelliphelliphelliphellip42

Tablo 217 Sağlık Personelinin Unvanına Goumlre Dağılımı2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip43

Tablo 218Yuumlz Bin Kişi Başına Duumlşen Sağlık Personeli Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip44

Tablo 219Hekim Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip47

Tablo 220Hemşire Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip49

Tablo 221Ebe Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip51

Tablo 31Hatay İli GSYİHrsquo sının Yıllar İtibariyle Gelişimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip54

ix

Tablo 32 Hatay ili GSYİHrsquo sının Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi GSYİHrsquo sı

İccedilindeki Yeri (Cari Fiyatlarla)(Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip55

Tablo 33 Hatay GSYİHrsquonın Akdeniz Boumllgesi İccedilersindeki Payı(2001)helliphelliphelliphellip55

Tablo 34 İlccedileler İtibariyle Gayri Safi Yurticcedili Hasıla (1995ndash1996)helliphelliphelliphelliphelliphellip56

Tablo 35Uumlretim Faaliyet Kollarının GSYİH

İccedilindeki Yeri (Cari Fiyatlarla )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip57

Tablo 36 GSYİHrsquonın trendi indeksi ve konjonktuumlruuml ( Cari Fiyatlarla)helliphelliphelliphellip58

Tablo 37 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın trendi indeksi ve konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphellip61

Tablo 38 KBGSYİHrsquonın Trendi İndeksi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip63

Tablo 39 Hatay İlinin Toprak Kaynakları Potansiyelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip65

Tablo 310 Tarım Arazisinin Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip65

Tablo 311 İl Tarım Alanlarının Sulama Biccedilimleri İtibariyle Dağılımıhelliphelliphelliphellip65

Tablo 312 Yıllar İtibariyle Tarla Uumlruumlnleri Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

Tablo 313 Yıllar İtibariyle Yumru Bitkiler Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

Tablo 314 Yıllar İtibariyle Enduumlstriyel Bitki Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip67

Tablo 315 Yıllar İtibariyle Bakliyat Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip67

Tablo 316 Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip68

Tablo 317 İl Meyve Uumlruumlnleri Uumlretimi 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip69

Tablo 318 Meyve Uumlruumlnleri Uumlretimi ve Hatay İlinin

Uumllke ve Boumllge İccedilindeki Yeri 2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip71

Tablo 319 Yıllar İtibariyle Hatay İli Sebze Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip72

Tablo 320 Sebze Uumlruumlnleri Uumlretimi ve Hatay İlinin

Uumllke ve Boumllge İccedilindeki Yeri 2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip74

Tablo 321 Tarım Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payının Ekonomik Analizi helliphelliphellip75

Tablo 322 Yıllar itibariye Hatay İli Canlı Hayvan Varlığı (Adet)helliphelliphelliphelliphelliphellip77

Tablo 323 Hatay İli Hayvan Varlığının Uumllke ve Boumllge İccedilindeki yeri (2004)helliphellip78

Tablo 324 Yıllar İtibariyle Hatay İli Hayvansal Uumlruumlnler Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphellip79

Tablo 325 Hatay İli Ormanlık Alan Durumu 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

Tablo 326 Hatay İli Orman İşletme Muumlduumlrluumlklerinin

Ağaccedillandırma Faaliyetlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip80

Tablo 327 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip81

Tablo 328 Hatay Elektrik Enerjisi Tuumlketiminin Abone Gruplarına Goumlre

Dağılımı ile Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi İccedilindeki Yeri (MWh)helliphellip84

x

Tablo 329 Yıllar İtibariyle Hatay ili Elektrik Abone Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip85

Tablo 330 Hatay İli Seccedililmiş Maden Varlığının Dağılımı ve Niteliğihelliphelliphelliphellip86

Tablo 331 Akdeniz Boumllgesi ve Hatay İlirsquonin Tuumlrkiye Madencilik Sektoumlruuml

İşguumlcuumlne Katılım Payları ()helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip88

Tablo 332 Hatay İli Akdeniz Boumllgesi Madencilik Sektoumlruuml İşguumlcuumlne

Katılım Payları ()helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip88

Tablo 333Hatay İli ve Bazı Boumllge İllerinin Maden Sektoumlruumlndeki

İşguumlcuuml Değerlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

Tablo 334 Hatay İli İmalat Sanayisinin Sektoumlrel Yapısı ve İstihdam

Durumu 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip91

Tablo 335 Sanayi Gruplarına Goumlre Sabit Sermayeye Yıl İccedilinde Yapılan

Gayrisafi İlaveler Girdi Ccedilıktı ve Katma Değer ( YTL)helliphelliphelliphelliphelliphellip92

Tablo 336 Oumllccedilek Aralıkları İtibariyle İşyeri Sayısı ve İstihdam Durumuhelliphelliphellip93

Tablo 337 Hatay İlindeki Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli Sanayi İşletmelerin

Sektoumlrel Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

Tablo 338 Hatay İlinde Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli Sanayi İşletmelerinde

İstihdamın Sektoumlrel Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

Tablo 339 Sanayi Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip95

Tablo 340 Yıllar İtibariyle Hatay İli Toplam Banka Mevduatının

Gelişimi (Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip98

Tablo 341 Yıllar İtibariyle Hatay İli Toplam Banka Kredilerinin

Gelişimi ( Bin YTL )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

Tablo 342Hatay İli Toplam Banka Kredilerinin Tuumlrlerine Goumlre

Dağılımı 2006 ( )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

Tablo 343 Hatay İli ve Tuumlrkiye Vergi Gelirleri (Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip100

Tablo 344Ticaret Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip101

Tablo 345 Hatay İline Bağlı Karayolu Satıh Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

Tablo 346 Yıllar İtibariyle İhracat Değerleri (Milyon $)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip107

Tablo 347 Yıllar İtibariyle İhracatccedilı Firma Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip107

Tablo 348 Uumllkeler İtibariyle Hatay İlinin İhracat Değerleri 2004helliphelliphelliphelliphelliphellip108

Tablo 349 Yıllar İtibariyle İthalat Değerleri (Milyon $)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip108

Tablo 350 Yıllar İtibariyle İthalatccedilı Firma Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip109

Tablo 351 Uumllkeler İtibariyle Hatay İlinin İthalat Değerleri 2004helliphelliphelliphelliphelliphellip109

Tablo 352 Yıllar İtibariyle Hatay İli İhracatıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip110

xi

Tablo 353 Yıllar İtibariyle Hatay İli İthalatıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip111

Tablo 354 Hatay İli Turizm Bakanlığırsquondan Belgeli Konaklama

Tesislerinin Tuumlr ve Sınıflara Goumlre Dağılımı 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip114

Tablo 355 Yıllar İtibariyle Hatay İli Belediye İşletme Belgeli

Konaklama Tesislerinin Tuumlrlerine Goumlre Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip115

Tablo 356 Hatay ili Konaklama ve Geceleme İstatistikleri 2006helliphelliphelliphelliphelliphellip115

Tablo 357 Kamu Yatırım Harcamalarının

Gelişimi ( Cari Fiyatlarla Bin YTL )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip116

Tablo 358 Hatay ve Bazı Boumllge İllerinin 2001 Yılı Kamu

Yatırım Harcamalarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip117

Tablo 359 Kamu Yatırım Harcamalarının Sektoumlrel Dağılımı2006helliphelliphelliphelliphellip118

Tablo 360 Hatay İli Oumlzel Sektoumlr Teşvik Belgelerinin Yıllar

İtibariyle Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip119

Tablo 361 Hatay ve Boumllge İllerinin Oumlzel Sektoumlr Yatırım

Teşvik Durumu 1995ndash2001helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip119

Tablo 362 İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamalarının

Karşılaştırılmasıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip120

Tablo 363 İlccedileler İtibariyle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması 2004hellip121

xii

ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa No

Şekil 21 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

Şekil 22 Bitirilen Son Oumlğretim Kurumuna Goumlre Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29

Şekil 23 Duumlnyarsquoda Tuumlrkiyersquode ve Hatayrsquoda 10000 Nuumlfusa

Duumlşen Yatak Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip43

Şekil 24 İlccedileler Bazında Doktor Başına Duumlşen Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip45

Şekil 25 Hekim Sayısının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip48

Şekil 26 Hekim Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip48

Şekil 27 Hemşire Sayısı Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip50

Şekil 28 Hemşire Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip50

Şekil 29 Ebe Sayısı Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip52

Şekil 210 Ebe Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip52

Şekil 31 Hatay ili GSYİHrsquosı Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip59

Şekil 32 Hatay ili GSYİHrsquosı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip60

Şekil 33 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip61

Şekil 34 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip62

Şekil 35 Kişi Başına Duumlşen GSYİHrsquonın Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip63

Şekil 36 Kişi Başına Duumlşen GSYİHrsquonın Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip64

Şekil 37 Tarımın GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip76

Şekil 38 Tarımın GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip76

Şekil 39 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

Şekil 310 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

Şekil 311Hatay ve Bazı Boumllge İllerinin Tuumlrkiye Maden

Sektoumlruumlne Katılım Paylarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

Şekil 312 Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

Şekil 313Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

Şekil 314 Ticaretin GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip102

Şekil 315 Ticaretin GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip102

Şekil 316 Hatay İli İhracatının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip110

Şekil 317 Hatay İli İhracatının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip111

xiii

Şekil 318 Hatay İli İthalatının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

Şekil 319 Hatay İli İthalatının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

Şekil 320 SWOT Matrisihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip134

xiv

KISALTMALAR

AR-GE Araştırma-Geliştirme

ATSO Antakya Ticaret ve Sanayi Odası

CcedilOB Ccedilevre ve Orman Bakanlığı

CcedilOM Ccedilevre ve Orman Muumlduumlrluumlğuuml

DİE Devlet İstatistik Enstituumlsuuml

DPT Devlet Planlama Teşkilatı

DTM Dış Ticaret Muumlsteşarlığı

GSYİH Gayri Safi Yurticcedili Hasıla

İKV İktisadi Kalkınma Vakfı

İSDEMİR İskenderun Demir Ccedilelik

KBGSYİH Kişi Başına Duumlşen Gayri Safi Yurticcedili Hasıla

KGM Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml

MEB Milli Eğitim Bakanlığı

MEM Milli Eğitim Muumlduumlrluumlğuuml

MTA Maden Teknik Araştırma Enstituumlsuuml

OumlSYM Oumlğrenci Seccedilme ve Yerleştirme Merkezi

STB Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

TBB Tuumlrkiye Bankalar Birliği

TEB Tuumlrkiye Ekonomi Bankası

TEDAŞ Tuumlrkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi

TKB Tuumlrkiye Kalkınma Bankası

TKİB Tarım ve Koumly İşleri Bakanlığı

TUİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu

GİRİŞ

1940rsquolı yıllarda oumlnem kazanmaya başlamış olan boumllgesel kalkınma kavramını

ulusal duumlzeyde girişilen kalkınma ccedilabalarının boumllgesel birimlere indirgenmesi olarak

tanımlamak muumlmkuumlnduumlr

Doğal kaynak nitelikli insan guumlcuuml teknoloji sosyal fiziksel ve ekonomik

altyapı vb kaynakların dengeli dağılmaması toplumun tarihsel oumlrguumltsel ve yapısal

oumlzelliklerindeki farklılıklar ulusal mekacircnlarda sorunlu alanların oluşmasına neden

olmaktadır Boumllgesel kalkınmanın asıl amacı boumllgeler arasındaki bu farklılıkların

giderilmesidir Boumllgesel kalkınma ccedilabaları boumllgesel planlamalar ve boumllgesel politikalar

aracılığı ile boumllgeler arasındaki dengesizliklerin giderilmesini amaccedillar

Duumlnyanın birccedilok uumllkesi gibi Tuumlrkiye de birbirinden farklı boumllgelerden

oluşmaktadır Hatta soumlz konusu boumllgeleri oluşturan yerel birimlerde de boumllgesel

dengesizlikler bariz bir haldedir Uumllkemizde ciddi boyutlarda boumllgesel dengesizlik

sorunları bulunmasına rağmen bu soruna ccediloumlzuumlm olabilecek boumllgesel kalkınma

politikaları ve programları yetersiz kalmaktadır Tuumlrkiyersquode boumllgelerarası dengesizlikleri

azaltmak amacıyla 1960rsquolı yıllardan bu yana kalkınma planları hazırlanmaktadır

Guumlnuumlmuumlze kadar uygulanan 9 kalkınma planı yeterli finans kaynaklarına sahip

olunamaması ulusal siyasette yaşanan kararsızlıklar ve kalkınma planlarının sadece

ekonomik biccedilimde algılanması kuumlltuumlrel ve ccedilevre boyutunun ihmal edilmesi nedenleri ile

beklenen sonuccedilları verememiştir

Uumllke kalkınmasında boumllgesel potansiyellerin en iyi şekilde değerlendirilmesi ve

var olan kaynakların rasyonel ve verimli kullanılmaları buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır Soumlz

konusu durumun gerccedilekleşmesi iccedilin de boumllgelerin mevcut potansiyelinin ortaya

konulması gelişme imkacircn ve kabiliyetlerinin belirlenmesi ve geleceğe youmlnelik yeni

yatırım ve stratejilerin oluşturulması gerekmektedir

Bu ccedilalışmanın temel amacı Hatay ilinin coğrafi sosyal ekonomik yapısı ve

gelişme potansiyelini ortaya koymaktır Bunun yanı sıra ilin kullanılmayan

potansiyelini ortaya ccedilıkarmak ve teşhis edilen yeni yatırım imkacircnları hakkında

2

girişimcileri bilgilendirmektir Ccedilalışmanın diğer amacı ise ilin gelişmişliğinin hangi

safhada bulunduğunu tespit etmek ve elde edilen istatistikicirc bilgilerin kullanılması

suretiyle yapılan analizler ile ilin gelişim seviyesini belirlemektir Bu ccedilalışma kıt

kaynakların etkin kullanılması accedilısından ilin daha iyi tanınmasını sağlayacaktır

Ccedilalışma doumlrt ana boumlluumlmden oluşmaktadır Birinci boumlluumlmde boumllge ve boumllgesel

kalkınma kavramları boumllgesel kalkınma politikaları ve boumllgesel kalkınma teorileri

hakkında bilgi verilmektedir Ayrıca boumllgesel kalkınma politikasının temel ilke amaccedil ve

araccedilları da ele alınmaktadır

Ccedilalışmamızın ikinci boumlluumlmde Hatay ilinin coğrafi ve sosyal yapısı incelenerek

ilin boumllgesel konumu ve doğal yapısı ile nuumlfus istihdam eğitim ve sağlık durumu ortaya

konulmaktadır Ayrıca gerek nuumlfus gerekse eğitim ve sağlık accedilısından Hatay ilinin

Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi iccedilerisindeki yeri belirlenmeye ccedilalışılmıştır

Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde ilin ekonomik değerleri yorumlanarak soumlz konusu değerlerin

Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi iccedilerisindeki durumunu ortaya koyan analizler yapılmıştır

Ekonomik yapı iccedilerisinde tarım sanayi ticaret ulaşım enerji ihracat ithalat ve

madencilik incelenmiştir

Araştırmanın doumlrduumlncuuml ve son boumlluumlmuumlnde ise ilin mevcut durumunun tespiti

amacıyla SWOT analizi yapılarak fırsat ve tehlikeler ile zayıf ve guumlccedilluuml youmlnleri ortaya

konulmuş ve ilin potansiyel yapısına uygun stratejiler oluşturulmaya ccedilalışılmıştır

3

BİRİNCİ BOumlLUumlM

BOumlLGESEL KALKINMA

Bu boumlluumlmde boumllge ve boumllgesel kalkınma kavramları irdelenirken boumllgesel

kalkınma politikasının temel ilke araccedil ve amaccedilları ele alınmaktadır Ayrıca boumllgesel

buumlyuumlme teorilerinden Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli Neo-Klasik Boumllgesel

Buumlyuumlme Teorisi İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli ve Merkez-Ccedilevre Modeli

accedilıklanmaktadır

11 Genel Olarak Boumllge Kavramı

Etimolojik koumlkeni Latince ldquoregio ccedilevre alanrdquo anlamına gelen ccedilok boyutlu ccedilok

anlamlı ve sınırları oldukccedila guumlccedil ccedilizilebilen bir kavram olan boumllge kavramının iccedileriği ve

tanımı doumlnemlere goumlre farklılıklar goumlstermektedir Ccediliftccedililerin toprak topografya ve

iklim koşullarının benzerliklerine goumlre bazı yerleri aynı isim kullanarak tanımlamaları

ile ccedilok eski doumlnemlerde kullanılmaya başlayan boumllge kavramı genel olarak bir mekacircn

parccedilasının diğerlerinden olan farklılıklarını belirtmek amacıyla kullanılmıştır Ticaret

dinsel ve youmlnetimsel etkinliklerin gelişmesi ise mekacircn parccedilaların yalnızca nitelikleri ile

değil uumlzerinde oluşan ilişkilerle tanımlanmasına neden olmuştur Kentle sınırlı

kalmayarak kentin ccedilevresindeki kırsal alanı da iccedileren geniş alanların boumllgelerin

tanımlanmasının geccedilmişte ccedilok yaygın olduğu goumlruumllmektedir Ancak bilimsel anlamda

boumllgenin tanımlanması 18yuumlzyılda gerccedilekleşmiştir Haritacılar sınır tanımlamaları

yapmaya ccedilalışırken su havzalarının belirli bir buumltuumlnluumlk goumlsterdiğinin farkına varmışlar

ve ilk boumllge tanımları nehirler ve dağ zirveleri tanımlanarak yapılmaya ccedilalışılmıştır

Daha sonra coğrafyacılarında konu ile ilgilenmeleri farklı coğrafik oumlzellikler dayalı

boumllge tanımlarını guumlndeme getirmiştir İkinci Duumlnya Savaşırsquondan sonra ise boumllge

kavramının yeniden tanımlanması guumlndeme gelmiştir 1970rsquoli yıllarda yaşanan

ekonomik bunalım ise boumllge kavramından yerellik kavramına geccedilişe sebebiyet

vermiştir Goumlruumllduumlğuuml gibi iccedilinde yaşanılan doumlnem ve şartlar boumllge kavramının farklı

tanımlanmasına neden olmaktadır (Apan 20081 Taştekin 20071)

Genel olarak boumllge belirli nitelikler bakımından mekacircnsal bir buumltuumlnuumln homojen

parccedilası şeklinde tarif edilmektedir Bu tanımın analizi boumllge kavramının iccedileriğini

accedilıklamak bakımından faydalı olmaktadır Ancak mekacircnsal olarak bakıldığında bir

4

buumltuumlnuumln parccedilası olarak boumllgelerin kendi iccedillerinde de farklılıklar ve eşitsizlikler

barındırması ve alt boumllgelere ayrılması muumlmkuumln olabilmektedir Bundan dolayı boumllge

kavramı genelleştirme olmaktan oumlteye geccedilememektedir (Aktakas 20067 Peşelioğlu

200714)

Boumllge kavramı Kamu Youmlnetimi Soumlzluumlğuumlrsquonde tarif edildiği sekliyle ldquoillerden

daha geniş coğrafi birimler duumlzleminde koordinesi gerekli kimi hizmetlerin

yuumlruumltuumllduumlğuuml coğrafi-youmlnetsel birimrdquo olarak tanımlanabilir Buna goumlre boumllge sadece bir

fonksiyonel oumlrguumltlenmenin coğrafi alanı değil aynı zamanda iller ile merkezicirc devlet

youmlnetimi arasındaki muumllki bir youmlnetim kademesidir Boumllge il uumlstuuml bir yapılanma olmakla

birlikte bir devlet veya devletccedilik de değildir (Bozan 2004)

Boumllge kavramını geleneksel ve kuumlresel yaklaşımla ele almak da olanaklıdır

Buna goumlre geleneksel anlayışta boumllge yan yana gelmiş birimlerin mekacircnsal buumltuumlnluumlğuuml

ile oluşan ulus devlet dışına kapalı ulus devletin denetiminde sınırları ccedilizilmiş bir

birimdir Kuumlresel anlatışta ise boumllge ilişki ağı ile belirlenen mekacircnsal suumlreklilik koşulu

olmayan yerellerin oluşturduğu uluslararası ilişkilere doğrudan accedilılan sınırlar değişken

bir birimdir İlişkiler ağının niteliği ve ilişkilerin yoğunluğu yerelin dolayısıyla da

boumllgenin gelişmişliğini belirler (Apan 20082)

Boumllgesel politikanın merkezinde yer alan boumllge kavramının genel kabul goumlrmuumlş

eğilimlere goumlre aşağıdaki kıstaslara goumlre tanımlanması muumlmkuumlnduumlr (Taştekin 20074)

sect Coğrafi (kıyı boumllgeleri dağlık boumllgeler koumlmuumlr madeni boumllgeleri vb)

sect Kuumlltuumlrel (etnik ccediloğunluk dil din)

sect Tarihsel (tarihteki ortak koumlkenler oumlrneğin ldquoeskirdquo sınırlar)

sect Yerleşim ve yoğunluk bakımından (merkezi boumllgeler-ccedilevredeki boumllgeler

yuumlksek nuumlfus yoğunluklu alanlar)

sect Belirli sektoumlrlerin hacirckim olduğu alanlar (tarım sanayi turizm gemi inşahellip vb)

sect Bir komsu devletle sınırı olan ve bu uumllkenin ekonomik faaliyetlerinden

etkilenen alanlar

sect Uzun mesafeli trafik akısı bağlamında transit boumllgeleri (Alp dağları)

Yukarıdaki tanımlamaların hiccedilbirisi tek basına guumlnuumlmuumlzde ulus uumlstuuml ve ulusaltı

duumlzeydeki boumllge ayırımını tanımlamaya yeterli değildir

5

Avrupa Birliğirsquonde boumllge coğrafi ekolojik ekonomik kuumlltuumlrel etnik kentsel ve

youmlnetsel accedilıdan benzer yakın buumltuumln olan alan parccedilalardır Avrupa Birliğirsquonde boumllgeler

işlevlerine ve yapılarına goumlre planlama boumllgeleri youmlnetim boumllgeleri sınır oumltesi boumllgeleri

bağımsız boumllgeler tuumlrdeş boumllgeler ve kutuplaşmış boumllgeler olarak kuumlmelendirilirler

(Hasanoğlu ve Aliyev 200883) Tuumlrkiyersquonin idari yapılanmasında ise boumllge esası

bulunmamaktadır Tuumlrkiyersquode daha ccedilok merkezi youmlnetimin taşra oumlrguumltlenmesi

ccedilerccedilevesinde ele alınan boumllge birkaccedil ilin kuumlmelendirilmesi ile oluşturulan ilden daha

geniş oumllccedilekli bir coğrafi alanı ifade etmektedir

Goumlruumllduumlğuuml gibi yazında boumllge kavramının tanımlanmasına youmlnelik değişik

yaklaşımlar ve bunların sonucu olarak farklı tanımlar yer almaktadır

12 Boumllgesel Kalkınma Kavramı ve Boumllgesel Kalkınma Politikaları

Kalkınma kavramı toplumların gelişim suumlrecine uygun olarak farklı

doumlnemlerde değişik iccedilerikler kazandığı gibi aynı doumlnemde farklı iccedileriklerle de

kullanılmıştır Kavram bazen de kendine yakın anlamlar taşıyan sanayileşme

modernleşme ilerleme buumlyuumlme ve yapısal değişme gibi kavramlarla iccedil iccedile geccedilmiş

onların yerine kullanılmıştır ancak bu durum kalkınma olgusunun anlamında bir

kargaşaya sebep olmuştur (Aktakas 20063)

Kalkınma toplumsal yapının değişkenlerinin siyasal otorite tarafından belli

politikalarla etkilenerek geliştirilmesi ccedilabası demektir Bu nedenle kalkınma ekonomik

ve sosyal bilimlerde kullanılan bir terim olarak siyasi bir iccedileriğe sahiptir Kişi başına

duumlşen milli gelirin artmasının yanı sıra genel olarak uumlretim faktoumlrlerinin etkinliklerinin

ve miktarlarının değişmesi sanayi kesiminin milli gelir ve ihracat iccedilindeki payının

artması gibi yapısal değişiklikler kalkınma kavramının kapsamına girmektedir (Bildirir

20057)

Boumllgesel kalkınma kavramının ise ccedilok uzun bir geccedilmişi yoktur Kavram 1950rsquoli

yıllarda kalkınma ekonomisiyle beraber guumlncellik kazanmıştır Ancak guumlnuumlmuumlzde soumlz

konusu kavram az gelişmiş tuumlm boumllgeler iccedilin oumlnem taşımaktadır (Durgun 200645)

Boumllgesel kalkınma kavramı az gelişmiş boumllgeler accedilısından buumlyuumlmenin yanı sıra

nitel ve nicel youmlnden yapısal değişimleri iccedileren geniş bir kavramdır Bu kavram

6

guumlnuumlmuumlzde nuumlfus tarımsal yapı sanayi yapısı gelir dağılımı mali piyasalar ulaşım ve

haberleşme olanakları sağlık ve eğitim hizmetlerinde etkinlik ve yaygınlık

duumlzeylerindeki farklılıkları ifade eden boumllgesel dengesizlik temelinde ele alınmakta ve

geri kalmış boumllgelerin ccedileşitli biccedilimlerde geliştirilmesi amacını ifade etmektedir

Dolayısıyla boumllgesel kalkınma ile amaccedillanan yalnızca az gelişmiş boumllgelerde ekonomik

buumlyuumlmenin sağlanması değil ekonomik ve sosyal anlamda refah duumlzeyinin gelişmiş

boumllge duumlzeyine yaklaştırılması yoluyla boumllgesel dengesizliklerin giderilmesidir

(Bozdoğan 200625)

Soumlz konusu dengesizlikleri gidermeyi ve ekonomik gelişme ve sosyal refahı uumllke

geneline dengeli biccedilimde dağıtmayı amaccedillayan boumllgesel kalkınma politikaları hemen

her uumllkede başarılı olmaktadır Ancak politikaların yoğunluğunu ve biccedilimi zamana ve

değişen koşullara bağlı olarak değişiklik goumlsterdiği dikkate alınmalıdır

Geleneksel boumllgesel politika anlayışının hacirckim olduğu 1960rsquolı yıllarda boumllgesel

politika ccedilerccedilevesinin gelişmiş ekonomilerin birccediloğunda Keynesyen anlayışın huumlkuumlm

suumlrduumlğuuml firma merkezli standartlaşmış teşvik sisteminin esas olduğu ldquodevlet guumlduumlmluumlrdquo

politikalar şeklinde ccedilizildiği goumlruumllmektedir Bu politikaların az gelişmiş boumllgeleri

kalkındırma amacıyla gelirin yeniden paylaşımına ve sosyal politikalara ağırlık verdiği

tespit edilmektedir 1970rsquoli yıllardan itibarense yerel dinamiklerin harekete geccedilirilmesi

ve yerel potansiyellerin değerlendirilmesi uumlzerine odaklanan yeni boumllgesel politikaların

ortaya ccedilıkmaya başladığı bilinmektedir (Peşelioğlu 200754)

13 Boumllgesel Kalkınma Politikalarının İlkeleri

Gelişmişlik duumlzeyleri ne olursa olsun her uumllkenin boumllgeleri arasında sosyal ve

ekonomik youmlnden farklılıklar bulunmaktadır Soumlz konusu farklılıkları gidermeye

youmlnelik uygulanan boumllgesel kalkınma politikaları uumlccedil ana ilkeye goumlre oluşturulmaktadır

Bunlar sosyal karlılık ilkesi kalkınma kutbu ilkesi ve halkın katılımı ilkesidir

131 Sosyal Kacircrlılık İlkesi

Ekonomide kıt uumlretim kaynaklarının alternatif kullanım alanları arasında

dağıtım kararı verilirken oumlzel yararla kamu yararı birbiriyle pek uyuşmamaktadır

Serbest piyasa sisteminin hacirckim olduğu ekonomilerde muumlteşebbis kacircrını arttırmaya

youmlnelik kararlar almaktadır Kacircrını arttıracak uumlretim hacmini ve fiyatı belirleme

7

yanında kendisine yuumlksek kacircr sağlayan sektoumlrleri ve sektoumlr yararları bakımından en

muumlsait youmlreyi de seccedilmek durumundadır (Taştekin 200724)

Bu durum boumllgeler arasında ekonomik ve sosyal gelişme farklılıklarını ortaya

ccedilıkarmaktadır Boumllgesel kalkınma politikasının ilk ilkesi geri kalmış youmlrelerde kısa

suumlrede ekonomik olmasa da sosyal karlılığı yuumlksek uzun vadeli ekonomik yatırımlara

yer vermek olmalıdır (Saraccedil 200634)

Sosyal devlet ilkesi gereği az gelişmiş youmlrelerde ki altyapı ulaşım vb

yatırımların kamu sektoumlruumlnce yapılması gerekmektedir Kamu sektoumlruumlnuumln geri kalmış

boumllgelere bu ilke ccedilerccedilevesinde muumldahalesi olmadan boumllgesel kalkınma politikasından

soumlz etmek muumlmkuumln değildir Devlet geri kalmış youmlrelerin kalkınması iccedilin yalnızca

yatırımları oumlzendirici oumlnlemler alınmakla yetinmemeli kamusal kuruluşlar aracılığıyla

dolaysız muumldahalede de bulunmalıdır (Taştekin 200724)

132 Kalkınma Kutbu İlkesi

Boumllgesel kalkınma politikasının ikinci ilkesi kalkınma kutbu ilkesidir FPerroux

kalkınma kutbu ilkesini şu şekilde tanımlamaktadır ldquoEkonomik gelişme aynı anda bir

uumllkenin tuumlm youmlrelerinde birden goumlruumllmez farklı şiddetlerde gelişme kutup ya da

noktalarında goumlruumlluumlr ve buralarda yoğunlaşır Belirli bir yoğunluğa eriştikten sonra

ccedileşitli kanallardan değişen nihai etkilerle buumltuumln ekonomiye yayılır (Durgun 2006 49)

Gelişme suumlruumlkleyici bir birimin varlığıyla ortaya ccedilıkacaktır Suumlruumlkleyici enduumlstri

de denilen bu birimin gelişme hızı tuumlm enduumlstrilerin gelişme hızından daha buumlyuumlktuumlr

Bu suumlruumlkleyici birimin hızından boumllgede bulunan diğer enduumlstriler de etkilenecek ve

buumlyuumlme tuumlm ekonomiye yayılacaktır (Saraccedil 200634)

Kalkınma kutuplarının ccedilevreye yayılması şu şekilde olmaktadır Yeni kurulan

sanayi ve sanayi grupları kendilerine bağlı yeni iktisadi faaliyetlere olanak

hazırlayabilirler Yeni iktisadi uumlniteler doğar ve gelişim ccedilevresindeki tarımsal yapıyı da

etkiler Boumlylece tarımsal kesim iccedilin yeni bir pazar doğduğu gibi bu kesimdeki fazla

işguumlcuuml iccedilinde yeni işguumlcuuml olanakları ortaya ccedilıkar Bu gelişim devam ederken kalkınma

kutbunun ccedilevrede ikinci derecede yeni merkezler yarattığı goumlruumlluumlr (Taştekin 200725)

8

133 Halkın Katılımı İlkesi

Boumllgesel kalkınma politikasının son ilkesi halkın katılımı ilkesidir Soumlz konusu

ilke ile boumllge halkına mensup bireylerin boumllgesel kalkınma faaliyetlerine karar veya

uygulama safhasında fiilen ya da danışman olarak katılmaları kastedilmektedir (Ildırar

200320)

Gerccedilek bir boumllgesel kalkınma politikasında insanın roluuml en oumlnde gelir Halk

programlara katılmadığı suumlrece programlar halktan kopmuş bir youmlnetimin eseri olacak

ve başarı rastlantılara kalacaktır Halkın boumllgesel kalkınma programlarına katılışı

boumllgesel kalkınma politikalarına canlılık katacak ve youmlredeki faaliyetlerin o youmlrede

yaşayan insanlarca denetlenmesine imkacircn verecektir (Taştekin 200727)

Bir boumllge halkı boumllgesel kalkınma politikasının hazırlanmasına ve

uygulanmasına Sanayi Odaları Ticaret Odaları Ziraat Odaları Mesleki Odalar

Belediye Meclisi Boumllgesel Kalkınma Komisyonu gibi geleneksel ya da yeni kuruluşlar

aracılığıyla doğrudan katılabileceği gibi yetkililerin seccediliminde soumlz sahibi olarak dolaylı

youmlnden de katılabilir (Dinler 2001286)

14 Boumllgesel Kalkınma Politikasının Amaccedilları

Guumlnuumlmuumlzde buumltuumln uumllkelerde boumllgesel farklılıkların olduğu goumlruumllmektedir Bu

farklılıklar teknolojinin sermayenin yatırımların ve bilgi yapının dengesiz

dağılımından kaynaklanmaktadır (Ildırar 200321)

Boumllgesel dengesizliğin en belirgin goumlstergesi bir uumllkenin nuumlfusunun ve başlıca

ekonomik faaliyetlerinin o uumllkenin yapısındaki belirli birkaccedil boumllgesinde yoğunlaşması

ve bunun sonucu olarak da oumlteki boumllgelerin nuumlfus bakımından daha az yoğun ve

ekonomik accedilıdan daha az gelişmiş olmasıdır (Saraccedil 200435) İşte boumllgeler arasındaki

bu dengesizliğin giderilmesi amacıyla boumllgesel politikalar uygulanmaktadır Ayrıca

boumllgenin buumlyuumlme ve istikrarına youmlnelik olarak da politikalar uumlretilebilmektedir

Boumllgesel kalkınma politikalarının amaccedillarını şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

(Peşelioğlu 200756)

Oslash Uumllke nuumlfusunun boumllgeler arasında dengeli dağılımı

Oslash Uumllkenin geri kalmış boumllgelerinin ekonomik ve sosyal kalkınması

9

Oslash Boumllge kaynaklarının değerlendirilmesi

Oslash Gelişmenin buumltuumln ekonomiye yayılması

Oslash Boumllgesel ekonomilerin entegrasyonu

Oslash Boumllgelerde sağlıklı buumlyuumlmenin oumlzendirilmesi ve refahın arttırılması

Oslash Enduumlstrinin uumllkede uygun dağılımının sağlanması

15 Boumllgesel Kalkınma Politikası Araccedilları

Boumllgesel kalkınma hedeflenen youmlrelerde ve sektoumlrlerde yatırım duumlzeyinin

yuumlkseltilmesini boumlylece bu youmlrelerde ekonomik kalkınmanın sağlanmasını

oumlngoumlrmektedir Boumllgesel kalkınmanın gerccedilekleştirilmesi iccedilin yatırım kararlarının ccedileşitli

araccedillar ve kurumlar kullanılarak etkilenmesi gerekmektedir (Arslan 2005291)

Boumllgesel kalkınma politikasının araccedilları gelişmiş ve az gelişmiş uumllkeler iccedilin

farklı olabileceği gibi hareketliliğini yitiren gerilemekte olan bir boumllge ve o zamana

kadar hiccedilbir gelişmenin olmadığı bir azgelişmiş boumllge iccedilin de farklıdır Boumllgesel

gelişmede seccedililen stratejik yaklaşım kalkınma politikasında hangi aracın kullanılacağını

da etkilemektedir Bir boumllgede boumllgesel kalkınma araccedillarının hangisi uygulanırsa

uygulansın bunların o boumllge iccedilinde dinamizm yarattığı bilinmektedir Boumllgesel

kalkınma araccedillarını incelemeden oumlnce belirtilmesi gereken oumlnemli bir nokta da devletin

direkt muumldahalesi veya siyasal iradenin desteği olmaksızın hiccedilbir boumllgesel kalkınma

politikasının etkin olmayacağı ileri suumlruumllmektedir (Taştekin 200728)

Boumllgesel kalkınma politikalarının araccedilları şu şekilde sıralanabilmektedir

Oslash Boumllgesel Planlama

Oslash Kamu yatırımları

Oslash Mali ve vergisel teşvik oumlnlemleri

Oslash Boumllgesel kalkınma sorununa youmlnetimsel oumlrguumltuumln uyum sağlaması

Oslash Boumllgesel kalkınma ajansları

151 Boumllgesel Planlama

Bir boumllgenin ekonomik sosyal ve fiziki youmlnden koordine edilmesi suumlrecini

boumllgesel planlama olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Boumllgesel planlamanın en oumlnemli

amacı yerel oumlnceliklerin belirlenerek boumllgelerarası dengesizliğin azaltılması ve boumllgeler

10

arasındaki iletişimin maksimize edilmesi olmaktadır Bunu sağlamak iccedilin ulusal

oumlnceliklerin yerel oumlnceliklerin yerel oumllccedilekteki gereksinimlere yanıt verecek biccedilimde

mekacircna yansıtılması gerekmektedir Yerel oumlncelikleri tanıyan ve accedilık şekilde ortaya

koyan boumllge planlaması ulusal bağlamda mekacircnsal buumltuumlnleşmeyi sağlayacak sektoumlrel

programları geliştirmesinden dolayı ldquokalkınmardquo kavramından ayrılamayacağı

vurgulanmaktadır (Durgun 200641)

Boumllge planları hazırlandıkları amaccedillar goumlz oumlnuumlnde bulundurularak doumlrt grupta

incelenmektedir (Ildırar 200326-27)

Oslash Geri kalmış boumllgeler iccedilin hazırlanan planlar

Oslash Metropoliten boumllge planları

Oslash Kaynakları zengin boumllgeler iccedilin hazırlanan palanlar

Oslash Oumlzel boumllgeler iccedilin hazırlanan planlar

152 Kamu Yatırımları

Gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan uumllkelerde boumllgeler arasındaki

gelişmişlik farklarının azaltılması iccedilin başvurulan bir diğer oumlnemli araccedil kamu

yatırımları olmaktadır Boumllgesel kalkınmada doğrudan muumldahale niteliğinde olan kamu

yatırımları boumllgenin uumlretim kapasitesinin arttırılması az gelişmiş boumllgelerde oumlzel sektoumlr

yatırımları iccedilin gerekli ortamın hazırlanması yaşam kalitesinin yuumlkseltilmesi ve insan

kaynaklarının geliştirilmesi konusunda oumlnemli fonksiyonlara sahiptir Ayrıca kamu

yatırımları gerccedilekleştirildikleri boumllgeden ccedilevreye ccedilevreden boumllgeye ccedilift youmlnluuml uumlruumln ve

gelir akışıyla gelir duumlzeyi satın alma guumlcuuml ve talep duumlzeyini değiştirerek mekacircnsal

eşitsizliğin giderilmesinde pozitif youmlnde etkili olmaktadır (Bozdoğan 200660)

Devlet geri kalmış boumllgeye o boumllgeden elde ettiği kamu gelirinden daha fazla bir

harcama yaparak bu boumllgeye ek bir satın alma guumlcuuml sağlayabilir Boumlylelikle hem

boumllgeye sağlanan ek satın alma guumlcuuml sayesinde ekonomide bir canlanma başlayacak

hem de yapılan kamu yatırımlarıyla boumllgedeki eksik alt yapı tamamlanarak boumllgedeki

uumlretim kapasitesi arttırılacak ve boumlylece boumllge işletmeler iccedilin cazip hale getirilecektir

(Taştekin 200730)

11

Geri kalmış boumllgeler iccedilin yapılan kamu yatırımlarını uumlretken kamu yatırımları

ve altyapı yatırımları olmak uumlzere ikiye ayırmak muumlmkuumlnduumlr

Boumllgesel kalkınmaya youmlnelik doğrudan muumldahaleyi ifade eden altyapı yatırımları

kavramsal bazda dar anlamıyla ulaşım ve haberleşme yatırımları elektrik enerjisi ve

iccedilme suyu sağlanmasına youmlnelik yatırımlar kanalizasyon ve diğer atıklara youmlnelik

fiziksel yatırımları ifade etmektedir Geniş anlamda ise fiziksel altyapı yatırımlarının

oumltesinde insan kaynağı ve sahip olduğu yetenekleri ifade eden personel altyapısı ve

sosyo-ekonomik sistemi belirleyen kanun ve kurallar değer yargıları davranışlar

oumlrguumltsel kurumları kapsayan kurumsal altyapı yatırımlarını temsil etmektedir

(Bozdoğan 200660-61)

Kısa doumlnemde getirileri olmadığı ve yuumlksek maliyetlerle finanse edilmesi

gerektiği iccedilin oumlzel sektoumlr accedilısından cazip olmayan alt yapı yatırımları az gelişmiş

boumllgelere devlet eliyle goumltuumlruumllerek girişimci sermaye ve işguumlcuumlnuumln bu youmlrelerde bir

araya gelmesini sağlayarak kalkınma girişiminin suumlrekli olmasına yardımcı olacaktır

Altyapı yatırımları ile gelişme seviyesi arasında sıkı bir korelasyon bulunmaktadır

(Bildirir 200516)

Oumlzel yatırımlar gibi altyapı yatırımları da gerek boumllge iccedilinde gerekse boumllge

dışında yatırım suumlrecinde uumlretim faktoumlrlerinin kullanımıyla bir taraftan ldquogelir etkisirdquo

yaratırken diğer yandan hizmete accedilılan altyapı donatımıyla ekonomiye sunulan

imkacircnlar doğrultusunda ldquokapasite yaratma etkisinerdquo sahiptir (Bozdoğan 200661)

Az gelişmiş boumllgelerin alt yapı yatırımlarının yanı sıra ileriye-geriye bağlantıları

yuumlksek olan sektoumlrlerde uumlretken kamu yatırımlarına ihtiyacı gelişmiş boumllgelere goumlre

daha fazladır Devlet bu tuumlr boumllgelerde uumlretim faktoumlrlerini itici guumlccedil haline getirme ve

gelişmenin oumlncuumlluumlğuuml uumlstlenme goumlrevini yerine getirmektedir Bu şekilde az gelişmiş

boumllgenin sanayileşme duumlzeyinin hızlandırılması ve istihdam olanaklarının arttırılması

sağlanmaktadır (Bildirir 200516 Bozdoğan 2006 62)

12

153 Mali ve Vergisel Teşvik Oumlnlemleri

Devlet belirlediği boumllgesel kalkınma politikası amaccedillarını gerccedilekleştirebilmek

iccedilin oumlzel teşebbuumlsuuml azgelişmiş boumllgelere ccedilekebilecek bazı mali ve vergisel teşvik

tedbirleri oumlngoumlrebilir Yatırımların maliyetini duumlşuumlrmeye ya da kısaca karlılığı

arttırmaya youmlnelik bu oumlnlemler yalnızca geri kalmış boumllgelerin canlandırılması amacına

değil aynı zamanda birccedilok geri kalmış uumllkelerde ekonomik gelişmeyi sağlamak iccedilin

enduumlstriyel sektoumlruumln geliştirilmesi amacına da youmlneliktir (Taştekin 2007 29)

Merkezi youmlnetimler tarafından kullanılan mali ve teşvik oumlnlemleri doumlrt ana

grupta incelenmektedir Bunlar şu şekilde sıralanmaktadır (Peşelioğlu 200760)

Oslash Hibe ve nakit teşvikler

Oslash Vergisel teşvikler

sect Yatırım indirimi

sect Guumlmruumlk muafiyeti

sect KDV desteği

sect Vergi resim ve harccedil istisnası

Oslash Yerel youmlnetimler tarafından verilen destekler

sect Arsa tahsisi

sect Yatırım ve ihracat potansiyeli olan yatırımlar ile faaliyetleri

devam eden yatırımların yerel emlak vergisi bina harcı ve diğer

gayrimenkullere youmlnelik bazı vergilerden muaf tutulması

sect İstihdam ve boumllgede yaratılan katma değer ile ilişkili olarak bazı

işletmelerin altyapı katılım payları giderlerinde indirim

yapılması

sect Bazı altyapı yatırımları ile ccedilevre korumaya youmlnelik yatırımlarda

ilgili yatırımcılara genel sistemden veya yurtdışından kaynak

sağlanması

Oslash Diğer teşvik ve duumlzenlemeler

sect Kamu ihalelerinde oumlncelik

sect Oumlzel ihraccedil fonu

sect Hızlandırılmış amortisman

sect Doumlviz tahsislerinde oumlncelik

sect Katlı kambiyo kuru

13

Teşvik tedbirlerinden beklenen sonuccedilların elde edilmesi uygun ortamın

sağlanması iktisadi ve sosyal altyapı yatırımlarının yeterli duumlzeye getirilmesi

oumlnceliklerin iyi belirlenerek selektif bir yaklaşım sergilenmesi gibi birccedilok faktoumlre

bağlıdır Ekonomik ve siyasal istikrarsızlıklar ile teşviklerdeki istikrasızlıklar ise teşvik

tedbirlerinin etkinliğini azaltıcı unsurlardır (Bildirir 200515)

154 Boumllgesel Kalkınma Sorununa Youmlnetimsel Oumlrguumltuumln Uyum Sağlaması

Bir uumllkede boumllgesel kalkınma politikasının uygulanmasına geccedilildiğinde mevcut

youmlnetimsel oumlrguumltuumln bu politikaların gereklerine cevap vermesi genellikle guumlccedil

olmaktadır Boumllgesel kalkınma planlarının hazırlanması ve uygulanması iccedilin youmlnetimde

boumllgesel oumlrguumltlenmeye gitmek ve gerektiği hallerde yetki devri yetki genişliği ve

yerinde youmlnetimi gerccedilekleştirmek gerekmektedir (Taştekin 200730ndash31)

Aktif bir boumllgesel kalkınma politikasının yuumlruumltuumllmesinde youmlnetimsel oumlrguumltuuml

boumllgesel kalkınma sorununa entegre etmek iccedilin alınması gereken oumlnlemleri şoumlyle

sıralamak muumlmkuumlnduumlr (Peşelioğlu 200760)

Oslash Mevcut youmlnetimsel yapıyı saptanan plan boumllgelerine goumlre yeniden oumlrguumltlemek

Oslash Plan boumllgelerindeki youmlnetim kademelerinde yetki devri yetki genişliği ve

yerinden youmlnetim ilkelerini uygulamak

Oslash Boumllgesel youmlnetimin mali olanaklarını arttırmak ve yetenekli personele

kavuşmasını sağlamak

Oslash Halkın youmlnetime katılmasını sağlamak

Oslash Youmlnetim kademeleri arasında gerekli koordinasyonu sağlamak

Oslash Bazı oumlzel goumlrevleri yerine getirebilmek iccedilin gerektiğinde geleneksel youmlnetim

ccedilerccedilevesi dışında oumlzel kuruluşlar oluşturmak

155 Boumllgesel Kalkınma Ajansları

Kalkınma Ajansları oumlzellikle yeni boumllgesel gelişme paradigması ccedilerccedilevesinde

boumllgesel gelişmenin sağlanması iccedilin tasarlanmış bir araccedil olarak değerlendirilmektedir

Boumllgesel Kalkınma Ajansları boumllgesel kalkınma uygulamalarına ilişkin kararların ve

politikaların katılımcı bir yapı iccedilerisinde boumllgede yaşayanlar tarafından alındığı ve

uygulandığı yerinden youmlnetişim ve boumllgesel strateji tasarı kurumlarıdır (DPT 200818)

14

Kalkınma Ajanslarını merkezi huumlkuumlmetten oumlzerk bir idari yapıda sınırları

ccedilizilmiş bir boumllgenin sosyo-ekonomik koşullarını geliştirmek amacıyla kurulmuş ve

faaliyetlerini tamamen veya kısmen finanse ettiği kurumlar şeklinde tanımlamak

muumlmkuumlnduumlr İdeal bir Boumllgesel Kalkınma Ajansının aşağıdaki kriterlere sahip olması

gerekmektedir (Kaya 200798)

Oslash Oumlrguumltsel olarak kendisini destekleyen siyasi otorite karşısında yarı oumlzerk

olmalıdır

Oslash Stratejik olarak esnek politika tedbirleri ile boumllge iccedilinden oluşmuş

firmaları desteklemeyi esas almalıdır

İccedil ve dış yatırımların boumllgeye ccedilekilmesi ve yatırımcılara bu youmlnde danışmanlık

ve eğitim desteği sağlanması boumllgesel ihracatın geliştirilmesi boumllgesel oumllccedilekte

ekonominin harekete geccedilirilerek oumlrguumltlenmesi ve geliştirilmesini hedefleyen Boumllgesel

Kalkınma Ajansları gerek merkezi ve yerel youmlnetimler gerekse oumlzel sektoumlrle

koordinasyon iccedilinde hareket etmektedir (Bozdoğan 200669)

Boumllgesel Kalkınma Ajansları kuruluş şekline goumlre merkezi huumlkuumlmet tarafından

kurulanlar yerel ve boumllgesel idareler buumlnyesinde bulunanlar yerel ve boumllgesel idareler

tarafından kurulanlar ve kamu ve oumlzel sektoumlr ortaklığıyla kurulup bağımsız nitelik

taşıyanlar şeklinde sınıflandırılmaktadır Faaliyetlerine goumlre ise stratejik kuumlresel

oumllccedilekte faaliyet goumlsteren sektoumlrel oumllccedilekte faaliyet goumlsteren ve iccedilsel cazibe yaratanlar

olmak uumlzere doumlrde ayrılmaktadır (Kaya 2007101ndash102)

Soumlz konusu ajanslar kuruluş şekli işlevleri ve yapıları itibariyle farklar

goumlstermesine rağmen ortak paydaları kalkınma odaklı olmaları belirli bir coğrafi

boumllgenin gelişmesini goumlzetmeleri ve bu boumllgenin iccedilsel potansiyelini harekete

geccedilirmeleridir (DPT 200818)

16 Boumllgesel Buumlyuumlme Teorileri

Boumllgesel buumlyuumlme teorilerine ilk katkıların 1800rsquoluuml yılların başında ortaya ccedilıktığı

goumlruumllmektedir Boumllgesel buumlyuumlmeye youmlnelik modellerin buumlyuumlk kısmı buumlyuumlme teorisinin

etkisinde kalarak geliştirilmiş olan modellerdir Buumlyuumlme teorisinde geliştirilen modeller

boumllgesel buumlyuumlme sorunlarına uyarlanarak ldquoBoumllgesel Buumlyuumlme Modellerirdquo geliştirilmiştir

15

161 Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modelleri

1929 Duumlnya Ekonomik Buhranırsquonın yaşandığı yıllarda gelişmeye başlamış olan

Keynesyen analiz ekonominin talep youmlnuumlnuuml ortaya ccedilıkarmakta bu durum Keynesyen

Buumlyuumlme Modelleri nersquode yansımaktadır (Peşelioğlu 200723)

Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modelin de boumllgenin gelirindeki değişim

boumllgesel ihracatın bir fonksiyonu olarak ele alınmaktadır ve boumllgesel buumlyuumlmenin temel

kaynağı boumllgenin ihracatı olmaktadır (Ildırar 200428) Boumllge tuumlketimi ve ithalatı da

gelir artışlarının bir fonksiyonu olarak belirlenmektedir Başka bir deyişle boumllgesel

ihracat faaliyetleri boumllgesel gelir artışlarının temel belirleyicisi durumunda

bulunmaktadır Keynesgil ccedilarpan analizinden kaynaklana boumllgesel ihracat modelinde

boumllgenin ekonomik faaliyetleri ihracata youmlnelik temel (basic) ve temel olmayan (non-

basic) olarak ikiye ayrılmaktadır (Peşelioğlu 200723)

Model sadece talep modeli olmakta ve ekonomik sistemin arz youmlnuumlnuuml yani

kapasite sorunlarını dikkate almamaktadır Bu yuumlzden model kısa doumlnemde

kullanılmayan uumlretim kaynaklarının varlığı durumunda geccedilerli olmaktadır (Goumlccediler

200214)

Teorik guumlccedilluumlklerine rağmen uygulanmış olan Keynesyen boumllgesel politikalar az

gelişmiş boumllgelerdeki gelir ve istihdam artışına yardımcı olmuştur ancak bu durum

modeli başarılı kılmaya yetmemiştir Zira bu politikalar gelişmiş boumllgelerle mukayese

edildiğinde verimlilik artışlarını gerccedilekleştirmede ve daha da oumlnemlisi yerel

kaynakların hareketliliğine dayalı kendi kendini besleyen buumlyuumlmeyi teşvik etmede

başarısız olmuştur (Aktakas 200631)

162 Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli

Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli tarafından ihmal edilen ekonomik sistemin

arz cephesinin Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modelinde analize dahil edildiği

goumlruumllmektedir Bir başka deyişle Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli boumllgesel

buumlyuumlmenin arz alanına youmlnelmektedir

16

Neo-Klasik Buumlyuumlme Modelinin analiz aracı Cobb-Douglas tipi uumlstel uumlretim

fonksiyonlarıdır Bu tuumlr modellerde ekonomik buumlyuumlme sermaye stokları işguumlcuuml arzı ve

teknolojik ilerlemenin bir fonksiyonu olarak ifade edilmektedir (Aktakas 200632)

Neo-Klasik modellerin temel ilgi alanı boumllge iccedili ve boumllgelerarası dengeli

buumlyuumlme olmaktadır Denge mekanizmasının sağlanabilmesi iccedilin belli varsayımlar soumlz

konusudur Bunun iccedilin mal ve faktoumlr piyasalarında tam rekabetin geccedilerliliği teknik

ilerlemenin tam rekabet koşullarında herkese accedilık faktoumlr akışkanlığının tam oumllccedileğe

goumlre sabit getirinin geccedilerli olması gibi temel varsayımlardan yola ccedilıkılmaktadır Bu

varsayımların geccedilerli olması durumunda boumllgelerarası gelir ve buumlyuumlme farklılıklarının

da uzun vadede ortadan kalkacağı ve boumllgelerin ekonomik bakımdan birbirlerine

yakınlaşacağı kabul edilmektedir Boumllgesel farklılıklar ve eşitsizlikler fiyat

mekanizması aracılığıyla zamanla dengeye doumlnuumlşecektir (Martin ve Sunley 1998202)

Neo-Klasik Modeller bu modellerin esası olarak kabul edilen temel varsayımları

itibariyle boumllgesel ekonominin temel karakterini yansıtmamakta ekonomik faaliyetin

temel yığılışını şehirleşmeyi merkez-ccedilevre ilişkisini yerel kuruluşların karşılıklı

bağımlılığını ve taşıma masraflarını accedilıklayamamaktadır (Saraccedil 200640)

163 İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modelleri

İccedilsel Buumlyuumlme Modelleri Neo-Klasik kuramın aksine teknolojik gelişmelerin

dışsallığını reddetmekte ve Neo-Klasik kuramın teknolojinin yaratılması iccedilin hiccedilbir ccedilaba

ve maliyete katlanılmayacağı varsayımlarına eleştiriler getirmektedir (Han ve Kaya

2004293)

Neo-Klasik Buumlyuumlme Modelleri sermayenin azalan getirisini kabul ederken iccedilsel

buumlyuumlme modelleri beşeri sermayeyi de kapsayan sermayenin artan getirisinin

olabileceğini ve bu artan getirinin de uzun doumlnemde buumlyuumlmeyi azaltmayacağını kabul

etmektedirler (Koyuncu 200669)

İccedilsel Buumlyuumlme Modellerinin temelleri Smith Marx Schumpeter ve Arrowrsquoa

kadar dayanmaktadır Bununla beraber İccedilsel Buumlyuumlme Modellerirsquonin ilk olarak Romerrsquoin

1986 yılında yaptığı bir ccedilalışmayla ortaya ccedilıktığı Onu Lucas ve Barrorsquonun izlediği

saptanmaktadır (Han ve Kaya 2004295)

17

Romerrsquoin İccedilsel Buumlyuumlme Modeli enduumlstrileşme suumlrecinde goumlsterilebilen

teknolojik taşmaları accedilıklamaktadır Romer Neo-Klasik uumlretim fonksiyonun dışsal

saydığı teknolojik gelişmeyi modelin iccedilinde accedilıklamaya ccedilalışmıştır (Peşelioğlu

200741) Romer ekonomik buumlyuumlmenin yatırımların artan bir fonksiyonu olduğunu

ileri suumlrmektedir Romerrsquoin modelinde ekonomide yapılan yatırımların bir yan uumlruumln

olarak teknolojik bilgiyi arttırdığı ve diğer uumlretim suumlreccedillerinde bir ccedileşit bedava girdi

olarak kullanıldığı bunun da taşmalar sonucu sektoumlr geneline yayıldığı anlatılmıştır

Dolayısıyla Neo-Klasik Modellere nazaran yatırımlar daha duumlşuumlk maliyetlerle

yapılmakta ve getirileri de daha yuumlksek olmaktadır (Koyuncu 200669)

Lucasrsquoın modelinde ise fiziksel sermayenin yanı sıra insan sermayesine de yer

verilmektedir Lucas boumllgesel buumlyuumlmenin belirli bir alan ya da boumllgedeki beşeri

sermaye birikiminden kaynaklandığını belirtmektedir Beşeri sermaye birikimi belirli

mekanlarda pozitif dışsallıklar yaratarak soumlz konusu boumllgede verimlilik ve buumlyuumlmeyi

arttırır Model de insan sermayesi tıpkı fiziksel sermaye gibi uumlretim faktoumlrlerinden biri

olarak goumlruumllmektedir Lucasrsquo a goumlre insan sermayesi yatırımları formal eğitim ve

işyerinde yetiştirme alanlarına yapılan yatırımlar olarak ifade edilmektedir (Ccediletin

2005143 Peşelioğlu 200741)

Lucas gerccedilekte bireyin insan sermayesindeki artışın kendi verimliliğini

arttırmasının dışında buumltuumln uumlretim faktoumlrlerinin uumlretkenliğine katkıda bulunduğunu da

belirtmiştir Huumlkuumlmetlerin eğitime ve teknolojik altyapının geliştirilmesine yapacakları

her tuumlrluuml yatırımın beşeri sermaye birikimi uumlzerinde olumlu etkiler oluşturup buumlyuumlmeyi

fiziki sermayeye yapılan yatırımların etkisinden daha fazla etkileyeceğini vurgulamıştır

(Kar ve Ağır 199447-48)

Barro ise modelinde kamu sektoumlruumlnce sağlanan mal veya hizmetlerin uumlretim

faktoumlrlerinden biri olduğunu bu mal ve hizmetlerin dışsallıklar yaratarak ekonomik

buumlyuumlme suumlrecine katkı sağlayacağını ortaya koymaktadır (Peşelioğlu 200742)

164 Merkez-Ccedilevre Modeli

Merkez-Ccedilevre Modeli Friedman tarafından geliştirilmiştir Bu model merkez

ile ccedilevre arasındaki ilişkileri incelemektedir Modelde rol oynayan en oumlnemli faktoumlr

yeniliklerdir Yenilikler merkezden devlet kurumları ve oumlzel teşebbuumlsler vasıtasıyla

18

ccedilevreye yayılmaktadır Modelin işlerliği de yenilikler sayesinde merkezden ccedilevreye

doğru yayılmasıdır (Guumlnduumlz 200623)

Merkez-Ccedilevre modelinin temel arguumlmanları şu şekilde sıralanabilmektedir

(Ildırar 200383-84)

Oslash Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınma boumllgenin iccedilsel yapısındaki

değişmelerden kaynaklanmaktadır

Oslash Sermaye ve işguumlcuumlnuumln seccedilici hareketliliği soumlz konusudur Dolayısıyla

uumllkenin ya da boumllgenin geri kalmış youmlrelerinden zengin youmlrelerine doğru

bir kaynak hareketliliği soumlz konusudur

Oslash Merkezin kalkınma suumlrecinde kaynakları kendine ccedilektiği goumlruumllmektedir

Bu suumlreccedil kutuplaşma olarak adlandırılmaktadır

Oslash Ccedilevre işguumlcuuml ve kaynaklarının buumlyuumlk bir kısmını merkeze kaptırarak

kalkınma suumlrecinde geride kalmaktadır

Oslash Eğer yayılma etkileri guumlccedilluumlyse merkez ve ccedilevre nispeten kararlı

durumda kalkınacaklar ve aralarındaki kalkınma accedilığı nispeten sabit

kalacaktır Eğer olumsuz geri-itme etkisi baskın ise bu durumda

kalkınma kararlı durumda olmayacak merkez-ccedilevre arasındaki

gelişmişlik farkı giderek artacaktır

19

İKİNCİ BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN COĞRAFİ VE SOSYAL YAPISI

Bu boumlluumlmde ilin coğrafi yapısının yanı sıra ilin sosyal yapısı da ayrıntılı olarak

ele alınmıştır Coğrafi yapı iccedilerisinde ilin akarsuları goumllleri ormanları ve madenlerine

yer verilirken sosyal yapı iccedilerisinde ilin nuumlfus eğitim ve sağlık durumu incelenmiştir

21 İlin Coğrafi Konumu

Tuumlrkiyersquonin doğu ucunda yer alan ve bir sınır ili olan Hatay 35 derece 52 dakika

ve 37 derece 4 dakika kuzey enlemleriyle 35 derece 40 dakika ve 36 derece 60 dakika

doğu boylamları arasında yer almaktadır (Tarım ve Koumly İşleri Bakanlığı [TKİB]

200418)

Yuumlzoumllccediluumlmuuml 583136 kilometre kare olan Hatay ili uumllke topraklarının 07rsquosini

kaplamaktadır İl doğu ve guumlneyde Suriye kuzeydoğuda Gazianteprsquoin İslacirchiye ilccedilesi

kuzey ve kuzeybatıda Adana ve Osmaniye illeri batıda da İskenderun koumlrfezi ile

ccedilevrilidir Doğal guumlzellikleriyle ccedilok eski ve oumlnemli tarihe sahip olan Hatay Akdenizrsquoin

en guumlzel kıyı illerinden biridir (Tuumlrkiye Kalkınma Bankası [TKB] 20044) MS birinci

yuumlzyılın ilk yarısında ortaya ccedilıkan Hıristiyanlığın Kuduumlsrsquoten sonra ikinci yayılma

yeridir Bu durum Hatayrsquoı inanccedil merkezi haline getirmiştir

Buumltuumln bu oumlzellikleriyle Hatay birccedilok yerli ve yabancı turisti cezp etmiş

Akdenizrsquoin gerek tarihi gerekse turistik accedilıdan oumlnemli yerlerinden biri olmuştur Ayrıca

Hatayrsquoın bir sınır ili olması ve Tuumlrkiyersquonin Ortadoğursquoya accedilılan kapı vazifesi goumlrmesi ilin

stratejik oumlnemini arttırmıştır

22 İlin Coğrafi Yapısı

Kıyı dağları ccediloumlkuumlntuuml alanları ve kıyı ovalarından oluşan il toprakları kuzeyden

Amanos Dağlarının uzantıları ve İslacirchiye ccediloumlkuumlntuuml oluğu doğudan ve guumlneyden Suriye

tektoniğinin fazla yuumlksek olmayan platoları batıdan Akdeniz ile ccedilevrilidir (Hatay Ccedilevre

ve Orman Muumlduumlrluumlğuuml [CcedilOM] 20036)

20

Hatay ilinin batı kesimleri İskenderun Koumlrfezi kıyısındaki ccedilok dar ve uzun kıyı

ovası ile kaplıdır Bu ovanın hemen gerisinde Amanos Dağları yuumlkselmektedir Ccedilok

yuumlksek olmamakla beraber bir duvar gibi uzanan Amanos Dağlarının il iccedilerisindeki en

oumlnemli geccediliti Belen Boğazıdır Guumlney-batı ve kuzey-doğu youmlnuumlnde uzanan Amanos

Dağları daha sonra Gavur Dağları ve Nur Dağları adını alır

Aşağı Asi Vadisirsquonin başlangıcında kurulu olan il merkezinin denizden

yuumlksekliği yaklaşık 85 mrsquodir Alanın 46rsquosını dağların oluşturduğu ilde ovalar

34rsquoluumlk paya sahipken platolar 20rsquolik paya sahiptir

İl sınırları iccedilerisinde en buumlyuumlk dağ Amanos Dağlarırsquodır Amanos Dağlarının en

yuumlksek yeri Doumlrtyol ilccedilesinin doğusunda kalan 2240 metre yuumlkseltili Mığır Tepersquodir

(TKİB 200418) Burası aynı zamanda Hatay ilinin de en yuumlksek noktasıdır Samandağ

civarında Musa Dağı ile Hatayrsquoın guumlney ucunda Suriye sınırına paralel olarak uzanan

El-Mansuriye Dağı vardır Hatay ccediloumlkuumlntuuml alanının guumlneyini kuşatan Keldağ ise

Yayladağı ve Altınoumlzuuml ilccedilelerini buumltuumlnuumlyle kaplar Keldağrsquoın Antakyarsquoya doğru uzanan

boumlluumlmuuml 440 m yuumlkseltili Habib Neccar Dağırsquonı oluşturur Keldağrsquoın orta kesimi 1235

metre Yuumlkseltili Ziyaret Dağırsquodır İlin toplam alanı 540300 hektar alan olup bu alanın

270766 hektar alanı tarım arazisi 208165 hektar alanı orman ve fundalık alan 53375

hektar alan ccedilayır-mera arazisi 6301 hektar alanı tarım dışı arazi ve 1693 hektar alanı

ise sularla kaplı alanlardan oluşmaktadır

221 Akarsular ve Goumlller

Hatay Asi nehri Karasu ve Afrin Ccedilayı olmak uumlzere belli başlı 3 oumlnemli

akarsuya sahiptir Suriyersquoden doğan ve Luumlbnan Dağlarırsquondan inen akarsularla beslenen

Asi Nehrirsquonin toplam uzunluğu 380 km olup il iccedilersindeki uzunluğu ise yaklaşık 97

kmrsquodir Kuzeye doğru 22 km boyunca Suriye ile sınırımız ccedilizdikten sonra Amik

Ovasırsquondan yurda girer Geniş bir yayla Antakyarsquoyı geccediler ve guumlneybatı youmlnuumlnde

ilerleyerek Samandağrsquodan Akdenizrsquoe doumlkuumlluumlr

Kahramanmaraş ilindeki Akccediladağ ve Kartaldağ eteklerinden doğan ve uzunluğu

yaklaşık 122 km olan Karasu Afrin Ccedilayı ile buguumln kurutulmuş olan Amik Goumlluuml

yatağında birleşir Afrin Ccedilayı ise Gazianteprsquoteki Saf Dağlarından doğup Suriye

toraklarına girer daha sonra Reyhanlı ilccedilesinin kuzeyinde Hatay il sınırlarına girer Afrin

Ccedilayı 197 km uzunluğundadır (CcedilOM 200326)

21

Hatay ili Beyazccedilay Akarsuyunda 1991 yılında hizmete giren Yarseli Barajından

sulama amacıyla yararlanılmaktadır Baraj 37 metre yuumlksekliğe sahiptir Soumlz konusu

barajın sulama alanı 730 hektar alandır 2005 yılında Yarseli Barajının yuumlkseltilmesi

projesi hayata geccedilirilmiştir Soumlz konusu proje ile barajın sulama alanının 775 hektar

alana yuumlkseltilmesi duumlşuumlnuumllmektedir (TKB 200423)

Karasu Akarsuyunda kurulan Tahtakoumlpruuml barajı 1976 yılında faaliyete girmiş

olup sulama ve taşkın koruma amaccedillı kullanılmaktadır Baraj ile 10700 hektar alan

arazi sulanmaktadır Barajın yuumlksekliği temelden 4950 metre toplam depolama hacmi

200 hm3rsquo duumlr (httpwwwdsigovtr 2007)

2000 yılında hizmete giren Yayladağı Barajı ise 0360 hm3 goumlvde hacmine sahip

olup 444 m yuumlksekliğe sahiptir 719 hektar alan sahasının sulanması ve Yayladağı

ilccedilesine 15 hm3 iccedilme-kullanma suyu temini sağlamak amacıyla kurulmuştur

(httpwwwdsigovtr 2007)

İl deki goumlletler ise Goumlrentaş ve Topboğazı goumlletidir Goumlrentaş goumlleti Hatay ili

Yayladağı ilccedilesi sınırları dahilinde Goumlrentaş koumlyuumlnde Suriye ile Tuumlrkiye arasındadır

Sulama amaccedillı bu goumlletin su kaynağı kış suları ve Nişrinli deresidir Yuumlksekliği 1650 m

olup sulama alanı 1300 dekardır Topboğazı goumlleti ise Antakyarsquoya 30 km Kırıkhanrsquoa

2 km mesafede Antakya-Kırıkhan-İskenderun yol ayırımındadır Sulama amaccedillı bu

goumlletin su kaynağı kış suları ve Goumlzuumln deresidir Yuumlksekliği temelden 2580 m olan

goumlletin sulama alanı 1570 hektar alan olup sulama kanal debisi 169040 ltsnrsquodir

(TKİB 200423)

Hatay ilinde buguumln oumlnemli ve buumlyuumlk goumll yoktur Geccedilmişte ilin en buumlyuumlk goumlluumlnuuml

Amik Goumlluuml oluşturuyordu Amik goumlluumlnuumln kurutma ve taşkın koruma işlemlerine 1940

yılında başlanmış konu ile ilgili olarak DSİ Genel Muumlduumlrluumlğuumlnce 1966 yılında IECO

(International Enginneering Company) firmasına ldquoAmik Geliştirilmesi Amik Goumlluuml

Projesi Tahtakoumlpruuml Projesi Teknik ve Ekonomik Fizibilite Raporurdquo hazırlatılmıştır

Proje uygulanarak 1953ndash1958 yılları arasında Amik Goumlluumlne boşalan Muratpaşa Afrin

ve Karasu Ccedilaylarının eski yatakları iptal edilerek yeni feyezan kanalları accedilılmak

suretiyle goumlle bağlanmıştır Goumlluumln kurutulması 1972 yılında tamamlanmıştır Su

altındaki topraklar tarıma accedilılmıştır

ii

ABSTRACT

THE SOCIO-ECONOMIC STRUCTURE

AND DEVELOPMENTAL POTENTIAL OF HATAY PROVINCE

Yunus ACcedilCI

Master of Arts Thesis Department of Economics

Advisor Assistant Prof Dr Hakkı CIFTCI

September 2008 153 Pages

Allocation units give the chance for tracing the socio-economic developments in

the social scale For this reason it is essential to approach the social and economic

structures of provinces from the view point of the science of economy Hatay province

has hosted countless civilizations throughout history

Therefore this three-sections-study constitutes an attempt to display the socio-

economic structure of this province İn the first section of the study an attempt to

explicate the concept of region and regional development is made and theories of

regional development are touched upon In the Second Chapter in addition to the

geographical structure of the province the potential of population education and health

were searched The Third Chapter examines economical structure of the Province in

detail In this study it is endeavored to evaluate the social and economic structure of

Hatay province with the help of tables and diagrams In addition to that chances and

threats along with strong and weak aspects of this province are displayed by making the

SWOT analysis of it accordingly Besides that attention is drawn to the appropriate

fields of investments throughout the province

Keywords Hatay Social Structure Economic Structure Developmental Potential

SWOT Analysis

iii

OumlNSOumlZ

Yuumlksek lisans eğitimim suumlresince destek ve anlayışını hiccedilbir zaman

esirgemeyen her zaman geliştirici rehberliği ile araştırmamda bana yardımcı olan saygı

değer hocam Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİrsquoye Prof Dr Yıldırım Beyazıt OumlNAL ve

Doccedil Dr Harun BALrsquoa en iccedilten duygularımla teşekkuumlr ederim

Eğitim hayatımda beni maddi ve manevi olarak destekleyen babam Fuat ACcedilCI

annem Emel ACcedilCI abim Ahmet ACcedilCI ablam Reyhan KİRECcedilCcedilİ ve değerli dostum

Ferhat Şirin SOumlKMENrsquoe yardımlarını hiccedilbir zaman esirgemeyen kardeşlerim DİLEK

ACcedilCI ve Atakan ACcedilCI ile değerli dostlarım Oumlnder GUumlZEL ve Oumlğr Goumlr Muumljdat

TOPCcedilUrsquoya Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml ccedilalışanlarına ve İİBF2007YL1 nolu projem iccedilin

gereken harcamaların karşılandığı Bilimsel Araştırma Fonursquona sonsuz teşekkuumlrlerimi

sunarım

Yunus ACcedilCI

ADANA 2008

iv

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa No

OumlZEThelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipi

ABSTRACThelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipii

OumlNSOumlZhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiii

TABLOLAR LİSTESİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipviii

ŞEKİLLER LİSTESİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipxii

KISALTMALARhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipxiv

GİRİŞhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip1

BİRİNCİ BOumlLUumlM

BOumlLGESEL KALKINMA

11 Genel Olarak Boumllge Kavramıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip3

12 Boumllgesel Kalkınma Kavramı ve Boumllgesel Kalkınma Politikalarıhelliphelliphelliphelliphellip 5

13 Boumllgesel Kalkınma Politikalarının İlkelerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

131 Sosyal Kacircrlılık İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

132 Kalkınma Kutbu İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7

133 Halkın Katılımı İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

14 Boumllgesel Kalkınma Politikasının Amaccedillarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

15 Boumllgesel Kalkınma Politikası Araccedillarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip9

151 Boumllgesel Planlamahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip9

152 Kamu Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip10

153 Mali ve Vergisel Teşvik Oumlnlemlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip12

154 Boumllgesel Kalkınma Sorununa Youmlnetimsel Oumlrguumltuumln

Uyum Sağlamasıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

155 Boumllgesel Kalkınma Ajanslarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

16 Boumllgesel Buumlyuumlme Teorilerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip14

161 Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modellerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

162 Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

163 İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modellerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip16

164 Merkez-Ccedilevre Modelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip17

v

İKİNCİ BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN COĞRAFİ VE SOSYAL YAPISI

21 İlin Coğrafi Konumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

22 İlin Coğrafi Yapısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

221 Akarsular ve Goumlllerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip20

222 Ormanlarhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

223 Madenlerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

23 İlin İklimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip23

24 İlin Sosyal Yapısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

241 İlin Nuumlfusuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip25

2411 İlin Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

24111 Cinsiyete Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

24112 Yaş Gruplarına Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphellip27

24113 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphellip27

24114 İktisadi Faaliyetlerine Goumlre Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphellip29

2412 İlin Nuumlfus Yoğunluğuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

242 İl Nuumlfusunun Eğitim Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip32

2421 Okul Oumlncesi Eğitimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

2422 İlkoumlğretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

2423 Liselerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

2424 Yuumlksek Oumlğretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

243 İlin Sağlık Yapısı Trend İndeks ve Konjonktuumlr Analizlerihelliphelliphelliphelliphellip42

UumlCcedilUumlNCUuml BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN EKONOMİK YAPISI ve SWOT ANALİZİ

31 Hatay İlinin Ekonomik Değerlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip53

311 İlin GSYİH İccedilindeki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip53

3111 GSYİHrsquonın Sabit ve Cari Fiyatlarla

İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip58

3112 KBGSYİHrsquonın İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphellip62

32 Tarımsal Yapıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip64

321 Bitkisel Uumlretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

322 Tarımın Hatay GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

vi

Trend ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip75

33 Hayvancılıkhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip77

34 Ormancılık ve Ormancılık Faaliyetinin Hatay GSYİHrsquodaki Payının

İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

35 Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

351 Enerji Sektoumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip83

352 Madencilik Sektoumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip85

353 İmalat Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

354 Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

36 Ticarethelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

361 Banka Hizmetlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip97

3611 Mevduat Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip97

3612 Banka Kredilerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip98

362 Vergi Gelirleri ve Vergi Dışı Gelirlerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

363 Ticaretrsquoin GSYİHrsquodaki Payının Ekonomik Analizihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip100

37 Ulaşımhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

371 Karayolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

372 Demiryolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip104

373 Denizyolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip104

374 Havayolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip105

38 Dış Ticarethelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip106

39 Turizmhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

310 Kamu Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip116

311 Oumlzel Sektoumlr Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip118

312 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Duumlzeyihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip120

313 Hatay İlinin Potansiyel Yatırım Alanlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip122

3131 Tarım ve Hayvancılıkhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip122

3132 Turizmhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip124

3133 Ulaşımhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip126

3134 Enerjihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip127

3135 Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip127

314 Genel Olarak SWOT Analizihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip128

3141 Hatay İlinin Guumlccedilluuml ve Zayıf Youmlnleri ile Fırsat ve

vii

Tehlikelerinin Belirlenmesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip129

31411 Hatay İlinin Guumlccedilluuml Youmlnlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip129

31412 Hatay İlinin Zayıf Youmlnlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip131

31413 Hatay İlinin Fırsatlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip132

31414 Hatay İlinin Tehlikelerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip133

3142 Hatay İlinin SWOT Matrisihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip134

SONUCcedilhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip137

KAYNAKCcedilAhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip143

OumlZGECcedilMİŞhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip153

viii

TABLOLAR LİSTESİ

Sayfa No

Tablo 21 İlccedile Koumly ve Şehir Nuumlfuslarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

Tablo 22 Yaş Gruplarına Goumlre Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip27

Tablo 23 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

Tablo 24 Bitirilen Son Oumlğretim Kurumuna Goumlre Okur-yazar Nuumlfushelliphelliphelliphelliphellip29

Tablo 25 İşguumlcuuml Durumuna Goumlre Nuumlfus(12+ Yaş Grubu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip30

Tablo 26 İstihdam Edilen Nuumlfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Goumlre

Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

Tablo 27 İlccedilelere Goumlre Nuumlfus Yoğunluğuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip32

Tablo 28 İlccedileler İtibariyle Okul Oumlncesi Eğitim Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

Tablo 29 Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye Okul

Oumlncesi Eğitim Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

Tablo 210 İlccedileler İtibariyle İlkoumlğretim Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip36

Tablo 211 Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye

İlkoumlğretim Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

Tablo 212 İlccedileler İtibariyle Ortaoumlğretim Kurumları Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip38

Tablo 213Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye

Lise Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

Tablo 214 Mustafa Kemal Uumlniversitesi Oumlğrenci Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip40

Tablo 215 Mustafa Kemal Uumlniversitesi Oumlğretim Elemanı Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphellip41

Tablo 216 Hatay Sağlık Tesislerinin İlccedilelere Goumlre Dağılımı2005helliphelliphelliphelliphellip42

Tablo 217 Sağlık Personelinin Unvanına Goumlre Dağılımı2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip43

Tablo 218Yuumlz Bin Kişi Başına Duumlşen Sağlık Personeli Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip44

Tablo 219Hekim Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip47

Tablo 220Hemşire Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip49

Tablo 221Ebe Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip51

Tablo 31Hatay İli GSYİHrsquo sının Yıllar İtibariyle Gelişimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip54

ix

Tablo 32 Hatay ili GSYİHrsquo sının Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi GSYİHrsquo sı

İccedilindeki Yeri (Cari Fiyatlarla)(Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip55

Tablo 33 Hatay GSYİHrsquonın Akdeniz Boumllgesi İccedilersindeki Payı(2001)helliphelliphelliphellip55

Tablo 34 İlccedileler İtibariyle Gayri Safi Yurticcedili Hasıla (1995ndash1996)helliphelliphelliphelliphelliphellip56

Tablo 35Uumlretim Faaliyet Kollarının GSYİH

İccedilindeki Yeri (Cari Fiyatlarla )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip57

Tablo 36 GSYİHrsquonın trendi indeksi ve konjonktuumlruuml ( Cari Fiyatlarla)helliphelliphelliphellip58

Tablo 37 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın trendi indeksi ve konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphellip61

Tablo 38 KBGSYİHrsquonın Trendi İndeksi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip63

Tablo 39 Hatay İlinin Toprak Kaynakları Potansiyelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip65

Tablo 310 Tarım Arazisinin Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip65

Tablo 311 İl Tarım Alanlarının Sulama Biccedilimleri İtibariyle Dağılımıhelliphelliphelliphellip65

Tablo 312 Yıllar İtibariyle Tarla Uumlruumlnleri Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

Tablo 313 Yıllar İtibariyle Yumru Bitkiler Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

Tablo 314 Yıllar İtibariyle Enduumlstriyel Bitki Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip67

Tablo 315 Yıllar İtibariyle Bakliyat Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip67

Tablo 316 Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip68

Tablo 317 İl Meyve Uumlruumlnleri Uumlretimi 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip69

Tablo 318 Meyve Uumlruumlnleri Uumlretimi ve Hatay İlinin

Uumllke ve Boumllge İccedilindeki Yeri 2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip71

Tablo 319 Yıllar İtibariyle Hatay İli Sebze Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip72

Tablo 320 Sebze Uumlruumlnleri Uumlretimi ve Hatay İlinin

Uumllke ve Boumllge İccedilindeki Yeri 2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip74

Tablo 321 Tarım Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payının Ekonomik Analizi helliphelliphellip75

Tablo 322 Yıllar itibariye Hatay İli Canlı Hayvan Varlığı (Adet)helliphelliphelliphelliphelliphellip77

Tablo 323 Hatay İli Hayvan Varlığının Uumllke ve Boumllge İccedilindeki yeri (2004)helliphellip78

Tablo 324 Yıllar İtibariyle Hatay İli Hayvansal Uumlruumlnler Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphellip79

Tablo 325 Hatay İli Ormanlık Alan Durumu 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

Tablo 326 Hatay İli Orman İşletme Muumlduumlrluumlklerinin

Ağaccedillandırma Faaliyetlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip80

Tablo 327 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip81

Tablo 328 Hatay Elektrik Enerjisi Tuumlketiminin Abone Gruplarına Goumlre

Dağılımı ile Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi İccedilindeki Yeri (MWh)helliphellip84

x

Tablo 329 Yıllar İtibariyle Hatay ili Elektrik Abone Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip85

Tablo 330 Hatay İli Seccedililmiş Maden Varlığının Dağılımı ve Niteliğihelliphelliphelliphellip86

Tablo 331 Akdeniz Boumllgesi ve Hatay İlirsquonin Tuumlrkiye Madencilik Sektoumlruuml

İşguumlcuumlne Katılım Payları ()helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip88

Tablo 332 Hatay İli Akdeniz Boumllgesi Madencilik Sektoumlruuml İşguumlcuumlne

Katılım Payları ()helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip88

Tablo 333Hatay İli ve Bazı Boumllge İllerinin Maden Sektoumlruumlndeki

İşguumlcuuml Değerlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

Tablo 334 Hatay İli İmalat Sanayisinin Sektoumlrel Yapısı ve İstihdam

Durumu 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip91

Tablo 335 Sanayi Gruplarına Goumlre Sabit Sermayeye Yıl İccedilinde Yapılan

Gayrisafi İlaveler Girdi Ccedilıktı ve Katma Değer ( YTL)helliphelliphelliphelliphelliphellip92

Tablo 336 Oumllccedilek Aralıkları İtibariyle İşyeri Sayısı ve İstihdam Durumuhelliphelliphellip93

Tablo 337 Hatay İlindeki Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli Sanayi İşletmelerin

Sektoumlrel Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

Tablo 338 Hatay İlinde Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli Sanayi İşletmelerinde

İstihdamın Sektoumlrel Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

Tablo 339 Sanayi Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip95

Tablo 340 Yıllar İtibariyle Hatay İli Toplam Banka Mevduatının

Gelişimi (Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip98

Tablo 341 Yıllar İtibariyle Hatay İli Toplam Banka Kredilerinin

Gelişimi ( Bin YTL )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

Tablo 342Hatay İli Toplam Banka Kredilerinin Tuumlrlerine Goumlre

Dağılımı 2006 ( )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

Tablo 343 Hatay İli ve Tuumlrkiye Vergi Gelirleri (Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip100

Tablo 344Ticaret Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip101

Tablo 345 Hatay İline Bağlı Karayolu Satıh Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

Tablo 346 Yıllar İtibariyle İhracat Değerleri (Milyon $)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip107

Tablo 347 Yıllar İtibariyle İhracatccedilı Firma Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip107

Tablo 348 Uumllkeler İtibariyle Hatay İlinin İhracat Değerleri 2004helliphelliphelliphelliphelliphellip108

Tablo 349 Yıllar İtibariyle İthalat Değerleri (Milyon $)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip108

Tablo 350 Yıllar İtibariyle İthalatccedilı Firma Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip109

Tablo 351 Uumllkeler İtibariyle Hatay İlinin İthalat Değerleri 2004helliphelliphelliphelliphelliphellip109

Tablo 352 Yıllar İtibariyle Hatay İli İhracatıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip110

xi

Tablo 353 Yıllar İtibariyle Hatay İli İthalatıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip111

Tablo 354 Hatay İli Turizm Bakanlığırsquondan Belgeli Konaklama

Tesislerinin Tuumlr ve Sınıflara Goumlre Dağılımı 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip114

Tablo 355 Yıllar İtibariyle Hatay İli Belediye İşletme Belgeli

Konaklama Tesislerinin Tuumlrlerine Goumlre Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip115

Tablo 356 Hatay ili Konaklama ve Geceleme İstatistikleri 2006helliphelliphelliphelliphelliphellip115

Tablo 357 Kamu Yatırım Harcamalarının

Gelişimi ( Cari Fiyatlarla Bin YTL )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip116

Tablo 358 Hatay ve Bazı Boumllge İllerinin 2001 Yılı Kamu

Yatırım Harcamalarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip117

Tablo 359 Kamu Yatırım Harcamalarının Sektoumlrel Dağılımı2006helliphelliphelliphelliphellip118

Tablo 360 Hatay İli Oumlzel Sektoumlr Teşvik Belgelerinin Yıllar

İtibariyle Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip119

Tablo 361 Hatay ve Boumllge İllerinin Oumlzel Sektoumlr Yatırım

Teşvik Durumu 1995ndash2001helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip119

Tablo 362 İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamalarının

Karşılaştırılmasıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip120

Tablo 363 İlccedileler İtibariyle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması 2004hellip121

xii

ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa No

Şekil 21 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

Şekil 22 Bitirilen Son Oumlğretim Kurumuna Goumlre Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29

Şekil 23 Duumlnyarsquoda Tuumlrkiyersquode ve Hatayrsquoda 10000 Nuumlfusa

Duumlşen Yatak Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip43

Şekil 24 İlccedileler Bazında Doktor Başına Duumlşen Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip45

Şekil 25 Hekim Sayısının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip48

Şekil 26 Hekim Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip48

Şekil 27 Hemşire Sayısı Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip50

Şekil 28 Hemşire Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip50

Şekil 29 Ebe Sayısı Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip52

Şekil 210 Ebe Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip52

Şekil 31 Hatay ili GSYİHrsquosı Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip59

Şekil 32 Hatay ili GSYİHrsquosı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip60

Şekil 33 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip61

Şekil 34 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip62

Şekil 35 Kişi Başına Duumlşen GSYİHrsquonın Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip63

Şekil 36 Kişi Başına Duumlşen GSYİHrsquonın Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip64

Şekil 37 Tarımın GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip76

Şekil 38 Tarımın GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip76

Şekil 39 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

Şekil 310 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

Şekil 311Hatay ve Bazı Boumllge İllerinin Tuumlrkiye Maden

Sektoumlruumlne Katılım Paylarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

Şekil 312 Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

Şekil 313Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

Şekil 314 Ticaretin GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip102

Şekil 315 Ticaretin GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip102

Şekil 316 Hatay İli İhracatının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip110

Şekil 317 Hatay İli İhracatının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip111

xiii

Şekil 318 Hatay İli İthalatının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

Şekil 319 Hatay İli İthalatının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

Şekil 320 SWOT Matrisihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip134

xiv

KISALTMALAR

AR-GE Araştırma-Geliştirme

ATSO Antakya Ticaret ve Sanayi Odası

CcedilOB Ccedilevre ve Orman Bakanlığı

CcedilOM Ccedilevre ve Orman Muumlduumlrluumlğuuml

DİE Devlet İstatistik Enstituumlsuuml

DPT Devlet Planlama Teşkilatı

DTM Dış Ticaret Muumlsteşarlığı

GSYİH Gayri Safi Yurticcedili Hasıla

İKV İktisadi Kalkınma Vakfı

İSDEMİR İskenderun Demir Ccedilelik

KBGSYİH Kişi Başına Duumlşen Gayri Safi Yurticcedili Hasıla

KGM Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml

MEB Milli Eğitim Bakanlığı

MEM Milli Eğitim Muumlduumlrluumlğuuml

MTA Maden Teknik Araştırma Enstituumlsuuml

OumlSYM Oumlğrenci Seccedilme ve Yerleştirme Merkezi

STB Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

TBB Tuumlrkiye Bankalar Birliği

TEB Tuumlrkiye Ekonomi Bankası

TEDAŞ Tuumlrkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi

TKB Tuumlrkiye Kalkınma Bankası

TKİB Tarım ve Koumly İşleri Bakanlığı

TUİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu

GİRİŞ

1940rsquolı yıllarda oumlnem kazanmaya başlamış olan boumllgesel kalkınma kavramını

ulusal duumlzeyde girişilen kalkınma ccedilabalarının boumllgesel birimlere indirgenmesi olarak

tanımlamak muumlmkuumlnduumlr

Doğal kaynak nitelikli insan guumlcuuml teknoloji sosyal fiziksel ve ekonomik

altyapı vb kaynakların dengeli dağılmaması toplumun tarihsel oumlrguumltsel ve yapısal

oumlzelliklerindeki farklılıklar ulusal mekacircnlarda sorunlu alanların oluşmasına neden

olmaktadır Boumllgesel kalkınmanın asıl amacı boumllgeler arasındaki bu farklılıkların

giderilmesidir Boumllgesel kalkınma ccedilabaları boumllgesel planlamalar ve boumllgesel politikalar

aracılığı ile boumllgeler arasındaki dengesizliklerin giderilmesini amaccedillar

Duumlnyanın birccedilok uumllkesi gibi Tuumlrkiye de birbirinden farklı boumllgelerden

oluşmaktadır Hatta soumlz konusu boumllgeleri oluşturan yerel birimlerde de boumllgesel

dengesizlikler bariz bir haldedir Uumllkemizde ciddi boyutlarda boumllgesel dengesizlik

sorunları bulunmasına rağmen bu soruna ccediloumlzuumlm olabilecek boumllgesel kalkınma

politikaları ve programları yetersiz kalmaktadır Tuumlrkiyersquode boumllgelerarası dengesizlikleri

azaltmak amacıyla 1960rsquolı yıllardan bu yana kalkınma planları hazırlanmaktadır

Guumlnuumlmuumlze kadar uygulanan 9 kalkınma planı yeterli finans kaynaklarına sahip

olunamaması ulusal siyasette yaşanan kararsızlıklar ve kalkınma planlarının sadece

ekonomik biccedilimde algılanması kuumlltuumlrel ve ccedilevre boyutunun ihmal edilmesi nedenleri ile

beklenen sonuccedilları verememiştir

Uumllke kalkınmasında boumllgesel potansiyellerin en iyi şekilde değerlendirilmesi ve

var olan kaynakların rasyonel ve verimli kullanılmaları buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır Soumlz

konusu durumun gerccedilekleşmesi iccedilin de boumllgelerin mevcut potansiyelinin ortaya

konulması gelişme imkacircn ve kabiliyetlerinin belirlenmesi ve geleceğe youmlnelik yeni

yatırım ve stratejilerin oluşturulması gerekmektedir

Bu ccedilalışmanın temel amacı Hatay ilinin coğrafi sosyal ekonomik yapısı ve

gelişme potansiyelini ortaya koymaktır Bunun yanı sıra ilin kullanılmayan

potansiyelini ortaya ccedilıkarmak ve teşhis edilen yeni yatırım imkacircnları hakkında

2

girişimcileri bilgilendirmektir Ccedilalışmanın diğer amacı ise ilin gelişmişliğinin hangi

safhada bulunduğunu tespit etmek ve elde edilen istatistikicirc bilgilerin kullanılması

suretiyle yapılan analizler ile ilin gelişim seviyesini belirlemektir Bu ccedilalışma kıt

kaynakların etkin kullanılması accedilısından ilin daha iyi tanınmasını sağlayacaktır

Ccedilalışma doumlrt ana boumlluumlmden oluşmaktadır Birinci boumlluumlmde boumllge ve boumllgesel

kalkınma kavramları boumllgesel kalkınma politikaları ve boumllgesel kalkınma teorileri

hakkında bilgi verilmektedir Ayrıca boumllgesel kalkınma politikasının temel ilke amaccedil ve

araccedilları da ele alınmaktadır

Ccedilalışmamızın ikinci boumlluumlmde Hatay ilinin coğrafi ve sosyal yapısı incelenerek

ilin boumllgesel konumu ve doğal yapısı ile nuumlfus istihdam eğitim ve sağlık durumu ortaya

konulmaktadır Ayrıca gerek nuumlfus gerekse eğitim ve sağlık accedilısından Hatay ilinin

Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi iccedilerisindeki yeri belirlenmeye ccedilalışılmıştır

Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde ilin ekonomik değerleri yorumlanarak soumlz konusu değerlerin

Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi iccedilerisindeki durumunu ortaya koyan analizler yapılmıştır

Ekonomik yapı iccedilerisinde tarım sanayi ticaret ulaşım enerji ihracat ithalat ve

madencilik incelenmiştir

Araştırmanın doumlrduumlncuuml ve son boumlluumlmuumlnde ise ilin mevcut durumunun tespiti

amacıyla SWOT analizi yapılarak fırsat ve tehlikeler ile zayıf ve guumlccedilluuml youmlnleri ortaya

konulmuş ve ilin potansiyel yapısına uygun stratejiler oluşturulmaya ccedilalışılmıştır

3

BİRİNCİ BOumlLUumlM

BOumlLGESEL KALKINMA

Bu boumlluumlmde boumllge ve boumllgesel kalkınma kavramları irdelenirken boumllgesel

kalkınma politikasının temel ilke araccedil ve amaccedilları ele alınmaktadır Ayrıca boumllgesel

buumlyuumlme teorilerinden Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli Neo-Klasik Boumllgesel

Buumlyuumlme Teorisi İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli ve Merkez-Ccedilevre Modeli

accedilıklanmaktadır

11 Genel Olarak Boumllge Kavramı

Etimolojik koumlkeni Latince ldquoregio ccedilevre alanrdquo anlamına gelen ccedilok boyutlu ccedilok

anlamlı ve sınırları oldukccedila guumlccedil ccedilizilebilen bir kavram olan boumllge kavramının iccedileriği ve

tanımı doumlnemlere goumlre farklılıklar goumlstermektedir Ccediliftccedililerin toprak topografya ve

iklim koşullarının benzerliklerine goumlre bazı yerleri aynı isim kullanarak tanımlamaları

ile ccedilok eski doumlnemlerde kullanılmaya başlayan boumllge kavramı genel olarak bir mekacircn

parccedilasının diğerlerinden olan farklılıklarını belirtmek amacıyla kullanılmıştır Ticaret

dinsel ve youmlnetimsel etkinliklerin gelişmesi ise mekacircn parccedilaların yalnızca nitelikleri ile

değil uumlzerinde oluşan ilişkilerle tanımlanmasına neden olmuştur Kentle sınırlı

kalmayarak kentin ccedilevresindeki kırsal alanı da iccedileren geniş alanların boumllgelerin

tanımlanmasının geccedilmişte ccedilok yaygın olduğu goumlruumllmektedir Ancak bilimsel anlamda

boumllgenin tanımlanması 18yuumlzyılda gerccedilekleşmiştir Haritacılar sınır tanımlamaları

yapmaya ccedilalışırken su havzalarının belirli bir buumltuumlnluumlk goumlsterdiğinin farkına varmışlar

ve ilk boumllge tanımları nehirler ve dağ zirveleri tanımlanarak yapılmaya ccedilalışılmıştır

Daha sonra coğrafyacılarında konu ile ilgilenmeleri farklı coğrafik oumlzellikler dayalı

boumllge tanımlarını guumlndeme getirmiştir İkinci Duumlnya Savaşırsquondan sonra ise boumllge

kavramının yeniden tanımlanması guumlndeme gelmiştir 1970rsquoli yıllarda yaşanan

ekonomik bunalım ise boumllge kavramından yerellik kavramına geccedilişe sebebiyet

vermiştir Goumlruumllduumlğuuml gibi iccedilinde yaşanılan doumlnem ve şartlar boumllge kavramının farklı

tanımlanmasına neden olmaktadır (Apan 20081 Taştekin 20071)

Genel olarak boumllge belirli nitelikler bakımından mekacircnsal bir buumltuumlnuumln homojen

parccedilası şeklinde tarif edilmektedir Bu tanımın analizi boumllge kavramının iccedileriğini

accedilıklamak bakımından faydalı olmaktadır Ancak mekacircnsal olarak bakıldığında bir

4

buumltuumlnuumln parccedilası olarak boumllgelerin kendi iccedillerinde de farklılıklar ve eşitsizlikler

barındırması ve alt boumllgelere ayrılması muumlmkuumln olabilmektedir Bundan dolayı boumllge

kavramı genelleştirme olmaktan oumlteye geccedilememektedir (Aktakas 20067 Peşelioğlu

200714)

Boumllge kavramı Kamu Youmlnetimi Soumlzluumlğuumlrsquonde tarif edildiği sekliyle ldquoillerden

daha geniş coğrafi birimler duumlzleminde koordinesi gerekli kimi hizmetlerin

yuumlruumltuumllduumlğuuml coğrafi-youmlnetsel birimrdquo olarak tanımlanabilir Buna goumlre boumllge sadece bir

fonksiyonel oumlrguumltlenmenin coğrafi alanı değil aynı zamanda iller ile merkezicirc devlet

youmlnetimi arasındaki muumllki bir youmlnetim kademesidir Boumllge il uumlstuuml bir yapılanma olmakla

birlikte bir devlet veya devletccedilik de değildir (Bozan 2004)

Boumllge kavramını geleneksel ve kuumlresel yaklaşımla ele almak da olanaklıdır

Buna goumlre geleneksel anlayışta boumllge yan yana gelmiş birimlerin mekacircnsal buumltuumlnluumlğuuml

ile oluşan ulus devlet dışına kapalı ulus devletin denetiminde sınırları ccedilizilmiş bir

birimdir Kuumlresel anlatışta ise boumllge ilişki ağı ile belirlenen mekacircnsal suumlreklilik koşulu

olmayan yerellerin oluşturduğu uluslararası ilişkilere doğrudan accedilılan sınırlar değişken

bir birimdir İlişkiler ağının niteliği ve ilişkilerin yoğunluğu yerelin dolayısıyla da

boumllgenin gelişmişliğini belirler (Apan 20082)

Boumllgesel politikanın merkezinde yer alan boumllge kavramının genel kabul goumlrmuumlş

eğilimlere goumlre aşağıdaki kıstaslara goumlre tanımlanması muumlmkuumlnduumlr (Taştekin 20074)

sect Coğrafi (kıyı boumllgeleri dağlık boumllgeler koumlmuumlr madeni boumllgeleri vb)

sect Kuumlltuumlrel (etnik ccediloğunluk dil din)

sect Tarihsel (tarihteki ortak koumlkenler oumlrneğin ldquoeskirdquo sınırlar)

sect Yerleşim ve yoğunluk bakımından (merkezi boumllgeler-ccedilevredeki boumllgeler

yuumlksek nuumlfus yoğunluklu alanlar)

sect Belirli sektoumlrlerin hacirckim olduğu alanlar (tarım sanayi turizm gemi inşahellip vb)

sect Bir komsu devletle sınırı olan ve bu uumllkenin ekonomik faaliyetlerinden

etkilenen alanlar

sect Uzun mesafeli trafik akısı bağlamında transit boumllgeleri (Alp dağları)

Yukarıdaki tanımlamaların hiccedilbirisi tek basına guumlnuumlmuumlzde ulus uumlstuuml ve ulusaltı

duumlzeydeki boumllge ayırımını tanımlamaya yeterli değildir

5

Avrupa Birliğirsquonde boumllge coğrafi ekolojik ekonomik kuumlltuumlrel etnik kentsel ve

youmlnetsel accedilıdan benzer yakın buumltuumln olan alan parccedilalardır Avrupa Birliğirsquonde boumllgeler

işlevlerine ve yapılarına goumlre planlama boumllgeleri youmlnetim boumllgeleri sınır oumltesi boumllgeleri

bağımsız boumllgeler tuumlrdeş boumllgeler ve kutuplaşmış boumllgeler olarak kuumlmelendirilirler

(Hasanoğlu ve Aliyev 200883) Tuumlrkiyersquonin idari yapılanmasında ise boumllge esası

bulunmamaktadır Tuumlrkiyersquode daha ccedilok merkezi youmlnetimin taşra oumlrguumltlenmesi

ccedilerccedilevesinde ele alınan boumllge birkaccedil ilin kuumlmelendirilmesi ile oluşturulan ilden daha

geniş oumllccedilekli bir coğrafi alanı ifade etmektedir

Goumlruumllduumlğuuml gibi yazında boumllge kavramının tanımlanmasına youmlnelik değişik

yaklaşımlar ve bunların sonucu olarak farklı tanımlar yer almaktadır

12 Boumllgesel Kalkınma Kavramı ve Boumllgesel Kalkınma Politikaları

Kalkınma kavramı toplumların gelişim suumlrecine uygun olarak farklı

doumlnemlerde değişik iccedilerikler kazandığı gibi aynı doumlnemde farklı iccedileriklerle de

kullanılmıştır Kavram bazen de kendine yakın anlamlar taşıyan sanayileşme

modernleşme ilerleme buumlyuumlme ve yapısal değişme gibi kavramlarla iccedil iccedile geccedilmiş

onların yerine kullanılmıştır ancak bu durum kalkınma olgusunun anlamında bir

kargaşaya sebep olmuştur (Aktakas 20063)

Kalkınma toplumsal yapının değişkenlerinin siyasal otorite tarafından belli

politikalarla etkilenerek geliştirilmesi ccedilabası demektir Bu nedenle kalkınma ekonomik

ve sosyal bilimlerde kullanılan bir terim olarak siyasi bir iccedileriğe sahiptir Kişi başına

duumlşen milli gelirin artmasının yanı sıra genel olarak uumlretim faktoumlrlerinin etkinliklerinin

ve miktarlarının değişmesi sanayi kesiminin milli gelir ve ihracat iccedilindeki payının

artması gibi yapısal değişiklikler kalkınma kavramının kapsamına girmektedir (Bildirir

20057)

Boumllgesel kalkınma kavramının ise ccedilok uzun bir geccedilmişi yoktur Kavram 1950rsquoli

yıllarda kalkınma ekonomisiyle beraber guumlncellik kazanmıştır Ancak guumlnuumlmuumlzde soumlz

konusu kavram az gelişmiş tuumlm boumllgeler iccedilin oumlnem taşımaktadır (Durgun 200645)

Boumllgesel kalkınma kavramı az gelişmiş boumllgeler accedilısından buumlyuumlmenin yanı sıra

nitel ve nicel youmlnden yapısal değişimleri iccedileren geniş bir kavramdır Bu kavram

6

guumlnuumlmuumlzde nuumlfus tarımsal yapı sanayi yapısı gelir dağılımı mali piyasalar ulaşım ve

haberleşme olanakları sağlık ve eğitim hizmetlerinde etkinlik ve yaygınlık

duumlzeylerindeki farklılıkları ifade eden boumllgesel dengesizlik temelinde ele alınmakta ve

geri kalmış boumllgelerin ccedileşitli biccedilimlerde geliştirilmesi amacını ifade etmektedir

Dolayısıyla boumllgesel kalkınma ile amaccedillanan yalnızca az gelişmiş boumllgelerde ekonomik

buumlyuumlmenin sağlanması değil ekonomik ve sosyal anlamda refah duumlzeyinin gelişmiş

boumllge duumlzeyine yaklaştırılması yoluyla boumllgesel dengesizliklerin giderilmesidir

(Bozdoğan 200625)

Soumlz konusu dengesizlikleri gidermeyi ve ekonomik gelişme ve sosyal refahı uumllke

geneline dengeli biccedilimde dağıtmayı amaccedillayan boumllgesel kalkınma politikaları hemen

her uumllkede başarılı olmaktadır Ancak politikaların yoğunluğunu ve biccedilimi zamana ve

değişen koşullara bağlı olarak değişiklik goumlsterdiği dikkate alınmalıdır

Geleneksel boumllgesel politika anlayışının hacirckim olduğu 1960rsquolı yıllarda boumllgesel

politika ccedilerccedilevesinin gelişmiş ekonomilerin birccediloğunda Keynesyen anlayışın huumlkuumlm

suumlrduumlğuuml firma merkezli standartlaşmış teşvik sisteminin esas olduğu ldquodevlet guumlduumlmluumlrdquo

politikalar şeklinde ccedilizildiği goumlruumllmektedir Bu politikaların az gelişmiş boumllgeleri

kalkındırma amacıyla gelirin yeniden paylaşımına ve sosyal politikalara ağırlık verdiği

tespit edilmektedir 1970rsquoli yıllardan itibarense yerel dinamiklerin harekete geccedilirilmesi

ve yerel potansiyellerin değerlendirilmesi uumlzerine odaklanan yeni boumllgesel politikaların

ortaya ccedilıkmaya başladığı bilinmektedir (Peşelioğlu 200754)

13 Boumllgesel Kalkınma Politikalarının İlkeleri

Gelişmişlik duumlzeyleri ne olursa olsun her uumllkenin boumllgeleri arasında sosyal ve

ekonomik youmlnden farklılıklar bulunmaktadır Soumlz konusu farklılıkları gidermeye

youmlnelik uygulanan boumllgesel kalkınma politikaları uumlccedil ana ilkeye goumlre oluşturulmaktadır

Bunlar sosyal karlılık ilkesi kalkınma kutbu ilkesi ve halkın katılımı ilkesidir

131 Sosyal Kacircrlılık İlkesi

Ekonomide kıt uumlretim kaynaklarının alternatif kullanım alanları arasında

dağıtım kararı verilirken oumlzel yararla kamu yararı birbiriyle pek uyuşmamaktadır

Serbest piyasa sisteminin hacirckim olduğu ekonomilerde muumlteşebbis kacircrını arttırmaya

youmlnelik kararlar almaktadır Kacircrını arttıracak uumlretim hacmini ve fiyatı belirleme

7

yanında kendisine yuumlksek kacircr sağlayan sektoumlrleri ve sektoumlr yararları bakımından en

muumlsait youmlreyi de seccedilmek durumundadır (Taştekin 200724)

Bu durum boumllgeler arasında ekonomik ve sosyal gelişme farklılıklarını ortaya

ccedilıkarmaktadır Boumllgesel kalkınma politikasının ilk ilkesi geri kalmış youmlrelerde kısa

suumlrede ekonomik olmasa da sosyal karlılığı yuumlksek uzun vadeli ekonomik yatırımlara

yer vermek olmalıdır (Saraccedil 200634)

Sosyal devlet ilkesi gereği az gelişmiş youmlrelerde ki altyapı ulaşım vb

yatırımların kamu sektoumlruumlnce yapılması gerekmektedir Kamu sektoumlruumlnuumln geri kalmış

boumllgelere bu ilke ccedilerccedilevesinde muumldahalesi olmadan boumllgesel kalkınma politikasından

soumlz etmek muumlmkuumln değildir Devlet geri kalmış youmlrelerin kalkınması iccedilin yalnızca

yatırımları oumlzendirici oumlnlemler alınmakla yetinmemeli kamusal kuruluşlar aracılığıyla

dolaysız muumldahalede de bulunmalıdır (Taştekin 200724)

132 Kalkınma Kutbu İlkesi

Boumllgesel kalkınma politikasının ikinci ilkesi kalkınma kutbu ilkesidir FPerroux

kalkınma kutbu ilkesini şu şekilde tanımlamaktadır ldquoEkonomik gelişme aynı anda bir

uumllkenin tuumlm youmlrelerinde birden goumlruumllmez farklı şiddetlerde gelişme kutup ya da

noktalarında goumlruumlluumlr ve buralarda yoğunlaşır Belirli bir yoğunluğa eriştikten sonra

ccedileşitli kanallardan değişen nihai etkilerle buumltuumln ekonomiye yayılır (Durgun 2006 49)

Gelişme suumlruumlkleyici bir birimin varlığıyla ortaya ccedilıkacaktır Suumlruumlkleyici enduumlstri

de denilen bu birimin gelişme hızı tuumlm enduumlstrilerin gelişme hızından daha buumlyuumlktuumlr

Bu suumlruumlkleyici birimin hızından boumllgede bulunan diğer enduumlstriler de etkilenecek ve

buumlyuumlme tuumlm ekonomiye yayılacaktır (Saraccedil 200634)

Kalkınma kutuplarının ccedilevreye yayılması şu şekilde olmaktadır Yeni kurulan

sanayi ve sanayi grupları kendilerine bağlı yeni iktisadi faaliyetlere olanak

hazırlayabilirler Yeni iktisadi uumlniteler doğar ve gelişim ccedilevresindeki tarımsal yapıyı da

etkiler Boumlylece tarımsal kesim iccedilin yeni bir pazar doğduğu gibi bu kesimdeki fazla

işguumlcuuml iccedilinde yeni işguumlcuuml olanakları ortaya ccedilıkar Bu gelişim devam ederken kalkınma

kutbunun ccedilevrede ikinci derecede yeni merkezler yarattığı goumlruumlluumlr (Taştekin 200725)

8

133 Halkın Katılımı İlkesi

Boumllgesel kalkınma politikasının son ilkesi halkın katılımı ilkesidir Soumlz konusu

ilke ile boumllge halkına mensup bireylerin boumllgesel kalkınma faaliyetlerine karar veya

uygulama safhasında fiilen ya da danışman olarak katılmaları kastedilmektedir (Ildırar

200320)

Gerccedilek bir boumllgesel kalkınma politikasında insanın roluuml en oumlnde gelir Halk

programlara katılmadığı suumlrece programlar halktan kopmuş bir youmlnetimin eseri olacak

ve başarı rastlantılara kalacaktır Halkın boumllgesel kalkınma programlarına katılışı

boumllgesel kalkınma politikalarına canlılık katacak ve youmlredeki faaliyetlerin o youmlrede

yaşayan insanlarca denetlenmesine imkacircn verecektir (Taştekin 200727)

Bir boumllge halkı boumllgesel kalkınma politikasının hazırlanmasına ve

uygulanmasına Sanayi Odaları Ticaret Odaları Ziraat Odaları Mesleki Odalar

Belediye Meclisi Boumllgesel Kalkınma Komisyonu gibi geleneksel ya da yeni kuruluşlar

aracılığıyla doğrudan katılabileceği gibi yetkililerin seccediliminde soumlz sahibi olarak dolaylı

youmlnden de katılabilir (Dinler 2001286)

14 Boumllgesel Kalkınma Politikasının Amaccedilları

Guumlnuumlmuumlzde buumltuumln uumllkelerde boumllgesel farklılıkların olduğu goumlruumllmektedir Bu

farklılıklar teknolojinin sermayenin yatırımların ve bilgi yapının dengesiz

dağılımından kaynaklanmaktadır (Ildırar 200321)

Boumllgesel dengesizliğin en belirgin goumlstergesi bir uumllkenin nuumlfusunun ve başlıca

ekonomik faaliyetlerinin o uumllkenin yapısındaki belirli birkaccedil boumllgesinde yoğunlaşması

ve bunun sonucu olarak da oumlteki boumllgelerin nuumlfus bakımından daha az yoğun ve

ekonomik accedilıdan daha az gelişmiş olmasıdır (Saraccedil 200435) İşte boumllgeler arasındaki

bu dengesizliğin giderilmesi amacıyla boumllgesel politikalar uygulanmaktadır Ayrıca

boumllgenin buumlyuumlme ve istikrarına youmlnelik olarak da politikalar uumlretilebilmektedir

Boumllgesel kalkınma politikalarının amaccedillarını şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

(Peşelioğlu 200756)

Oslash Uumllke nuumlfusunun boumllgeler arasında dengeli dağılımı

Oslash Uumllkenin geri kalmış boumllgelerinin ekonomik ve sosyal kalkınması

9

Oslash Boumllge kaynaklarının değerlendirilmesi

Oslash Gelişmenin buumltuumln ekonomiye yayılması

Oslash Boumllgesel ekonomilerin entegrasyonu

Oslash Boumllgelerde sağlıklı buumlyuumlmenin oumlzendirilmesi ve refahın arttırılması

Oslash Enduumlstrinin uumllkede uygun dağılımının sağlanması

15 Boumllgesel Kalkınma Politikası Araccedilları

Boumllgesel kalkınma hedeflenen youmlrelerde ve sektoumlrlerde yatırım duumlzeyinin

yuumlkseltilmesini boumlylece bu youmlrelerde ekonomik kalkınmanın sağlanmasını

oumlngoumlrmektedir Boumllgesel kalkınmanın gerccedilekleştirilmesi iccedilin yatırım kararlarının ccedileşitli

araccedillar ve kurumlar kullanılarak etkilenmesi gerekmektedir (Arslan 2005291)

Boumllgesel kalkınma politikasının araccedilları gelişmiş ve az gelişmiş uumllkeler iccedilin

farklı olabileceği gibi hareketliliğini yitiren gerilemekte olan bir boumllge ve o zamana

kadar hiccedilbir gelişmenin olmadığı bir azgelişmiş boumllge iccedilin de farklıdır Boumllgesel

gelişmede seccedililen stratejik yaklaşım kalkınma politikasında hangi aracın kullanılacağını

da etkilemektedir Bir boumllgede boumllgesel kalkınma araccedillarının hangisi uygulanırsa

uygulansın bunların o boumllge iccedilinde dinamizm yarattığı bilinmektedir Boumllgesel

kalkınma araccedillarını incelemeden oumlnce belirtilmesi gereken oumlnemli bir nokta da devletin

direkt muumldahalesi veya siyasal iradenin desteği olmaksızın hiccedilbir boumllgesel kalkınma

politikasının etkin olmayacağı ileri suumlruumllmektedir (Taştekin 200728)

Boumllgesel kalkınma politikalarının araccedilları şu şekilde sıralanabilmektedir

Oslash Boumllgesel Planlama

Oslash Kamu yatırımları

Oslash Mali ve vergisel teşvik oumlnlemleri

Oslash Boumllgesel kalkınma sorununa youmlnetimsel oumlrguumltuumln uyum sağlaması

Oslash Boumllgesel kalkınma ajansları

151 Boumllgesel Planlama

Bir boumllgenin ekonomik sosyal ve fiziki youmlnden koordine edilmesi suumlrecini

boumllgesel planlama olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Boumllgesel planlamanın en oumlnemli

amacı yerel oumlnceliklerin belirlenerek boumllgelerarası dengesizliğin azaltılması ve boumllgeler

10

arasındaki iletişimin maksimize edilmesi olmaktadır Bunu sağlamak iccedilin ulusal

oumlnceliklerin yerel oumlnceliklerin yerel oumllccedilekteki gereksinimlere yanıt verecek biccedilimde

mekacircna yansıtılması gerekmektedir Yerel oumlncelikleri tanıyan ve accedilık şekilde ortaya

koyan boumllge planlaması ulusal bağlamda mekacircnsal buumltuumlnleşmeyi sağlayacak sektoumlrel

programları geliştirmesinden dolayı ldquokalkınmardquo kavramından ayrılamayacağı

vurgulanmaktadır (Durgun 200641)

Boumllge planları hazırlandıkları amaccedillar goumlz oumlnuumlnde bulundurularak doumlrt grupta

incelenmektedir (Ildırar 200326-27)

Oslash Geri kalmış boumllgeler iccedilin hazırlanan planlar

Oslash Metropoliten boumllge planları

Oslash Kaynakları zengin boumllgeler iccedilin hazırlanan palanlar

Oslash Oumlzel boumllgeler iccedilin hazırlanan planlar

152 Kamu Yatırımları

Gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan uumllkelerde boumllgeler arasındaki

gelişmişlik farklarının azaltılması iccedilin başvurulan bir diğer oumlnemli araccedil kamu

yatırımları olmaktadır Boumllgesel kalkınmada doğrudan muumldahale niteliğinde olan kamu

yatırımları boumllgenin uumlretim kapasitesinin arttırılması az gelişmiş boumllgelerde oumlzel sektoumlr

yatırımları iccedilin gerekli ortamın hazırlanması yaşam kalitesinin yuumlkseltilmesi ve insan

kaynaklarının geliştirilmesi konusunda oumlnemli fonksiyonlara sahiptir Ayrıca kamu

yatırımları gerccedilekleştirildikleri boumllgeden ccedilevreye ccedilevreden boumllgeye ccedilift youmlnluuml uumlruumln ve

gelir akışıyla gelir duumlzeyi satın alma guumlcuuml ve talep duumlzeyini değiştirerek mekacircnsal

eşitsizliğin giderilmesinde pozitif youmlnde etkili olmaktadır (Bozdoğan 200660)

Devlet geri kalmış boumllgeye o boumllgeden elde ettiği kamu gelirinden daha fazla bir

harcama yaparak bu boumllgeye ek bir satın alma guumlcuuml sağlayabilir Boumlylelikle hem

boumllgeye sağlanan ek satın alma guumlcuuml sayesinde ekonomide bir canlanma başlayacak

hem de yapılan kamu yatırımlarıyla boumllgedeki eksik alt yapı tamamlanarak boumllgedeki

uumlretim kapasitesi arttırılacak ve boumlylece boumllge işletmeler iccedilin cazip hale getirilecektir

(Taştekin 200730)

11

Geri kalmış boumllgeler iccedilin yapılan kamu yatırımlarını uumlretken kamu yatırımları

ve altyapı yatırımları olmak uumlzere ikiye ayırmak muumlmkuumlnduumlr

Boumllgesel kalkınmaya youmlnelik doğrudan muumldahaleyi ifade eden altyapı yatırımları

kavramsal bazda dar anlamıyla ulaşım ve haberleşme yatırımları elektrik enerjisi ve

iccedilme suyu sağlanmasına youmlnelik yatırımlar kanalizasyon ve diğer atıklara youmlnelik

fiziksel yatırımları ifade etmektedir Geniş anlamda ise fiziksel altyapı yatırımlarının

oumltesinde insan kaynağı ve sahip olduğu yetenekleri ifade eden personel altyapısı ve

sosyo-ekonomik sistemi belirleyen kanun ve kurallar değer yargıları davranışlar

oumlrguumltsel kurumları kapsayan kurumsal altyapı yatırımlarını temsil etmektedir

(Bozdoğan 200660-61)

Kısa doumlnemde getirileri olmadığı ve yuumlksek maliyetlerle finanse edilmesi

gerektiği iccedilin oumlzel sektoumlr accedilısından cazip olmayan alt yapı yatırımları az gelişmiş

boumllgelere devlet eliyle goumltuumlruumllerek girişimci sermaye ve işguumlcuumlnuumln bu youmlrelerde bir

araya gelmesini sağlayarak kalkınma girişiminin suumlrekli olmasına yardımcı olacaktır

Altyapı yatırımları ile gelişme seviyesi arasında sıkı bir korelasyon bulunmaktadır

(Bildirir 200516)

Oumlzel yatırımlar gibi altyapı yatırımları da gerek boumllge iccedilinde gerekse boumllge

dışında yatırım suumlrecinde uumlretim faktoumlrlerinin kullanımıyla bir taraftan ldquogelir etkisirdquo

yaratırken diğer yandan hizmete accedilılan altyapı donatımıyla ekonomiye sunulan

imkacircnlar doğrultusunda ldquokapasite yaratma etkisinerdquo sahiptir (Bozdoğan 200661)

Az gelişmiş boumllgelerin alt yapı yatırımlarının yanı sıra ileriye-geriye bağlantıları

yuumlksek olan sektoumlrlerde uumlretken kamu yatırımlarına ihtiyacı gelişmiş boumllgelere goumlre

daha fazladır Devlet bu tuumlr boumllgelerde uumlretim faktoumlrlerini itici guumlccedil haline getirme ve

gelişmenin oumlncuumlluumlğuuml uumlstlenme goumlrevini yerine getirmektedir Bu şekilde az gelişmiş

boumllgenin sanayileşme duumlzeyinin hızlandırılması ve istihdam olanaklarının arttırılması

sağlanmaktadır (Bildirir 200516 Bozdoğan 2006 62)

12

153 Mali ve Vergisel Teşvik Oumlnlemleri

Devlet belirlediği boumllgesel kalkınma politikası amaccedillarını gerccedilekleştirebilmek

iccedilin oumlzel teşebbuumlsuuml azgelişmiş boumllgelere ccedilekebilecek bazı mali ve vergisel teşvik

tedbirleri oumlngoumlrebilir Yatırımların maliyetini duumlşuumlrmeye ya da kısaca karlılığı

arttırmaya youmlnelik bu oumlnlemler yalnızca geri kalmış boumllgelerin canlandırılması amacına

değil aynı zamanda birccedilok geri kalmış uumllkelerde ekonomik gelişmeyi sağlamak iccedilin

enduumlstriyel sektoumlruumln geliştirilmesi amacına da youmlneliktir (Taştekin 2007 29)

Merkezi youmlnetimler tarafından kullanılan mali ve teşvik oumlnlemleri doumlrt ana

grupta incelenmektedir Bunlar şu şekilde sıralanmaktadır (Peşelioğlu 200760)

Oslash Hibe ve nakit teşvikler

Oslash Vergisel teşvikler

sect Yatırım indirimi

sect Guumlmruumlk muafiyeti

sect KDV desteği

sect Vergi resim ve harccedil istisnası

Oslash Yerel youmlnetimler tarafından verilen destekler

sect Arsa tahsisi

sect Yatırım ve ihracat potansiyeli olan yatırımlar ile faaliyetleri

devam eden yatırımların yerel emlak vergisi bina harcı ve diğer

gayrimenkullere youmlnelik bazı vergilerden muaf tutulması

sect İstihdam ve boumllgede yaratılan katma değer ile ilişkili olarak bazı

işletmelerin altyapı katılım payları giderlerinde indirim

yapılması

sect Bazı altyapı yatırımları ile ccedilevre korumaya youmlnelik yatırımlarda

ilgili yatırımcılara genel sistemden veya yurtdışından kaynak

sağlanması

Oslash Diğer teşvik ve duumlzenlemeler

sect Kamu ihalelerinde oumlncelik

sect Oumlzel ihraccedil fonu

sect Hızlandırılmış amortisman

sect Doumlviz tahsislerinde oumlncelik

sect Katlı kambiyo kuru

13

Teşvik tedbirlerinden beklenen sonuccedilların elde edilmesi uygun ortamın

sağlanması iktisadi ve sosyal altyapı yatırımlarının yeterli duumlzeye getirilmesi

oumlnceliklerin iyi belirlenerek selektif bir yaklaşım sergilenmesi gibi birccedilok faktoumlre

bağlıdır Ekonomik ve siyasal istikrarsızlıklar ile teşviklerdeki istikrasızlıklar ise teşvik

tedbirlerinin etkinliğini azaltıcı unsurlardır (Bildirir 200515)

154 Boumllgesel Kalkınma Sorununa Youmlnetimsel Oumlrguumltuumln Uyum Sağlaması

Bir uumllkede boumllgesel kalkınma politikasının uygulanmasına geccedilildiğinde mevcut

youmlnetimsel oumlrguumltuumln bu politikaların gereklerine cevap vermesi genellikle guumlccedil

olmaktadır Boumllgesel kalkınma planlarının hazırlanması ve uygulanması iccedilin youmlnetimde

boumllgesel oumlrguumltlenmeye gitmek ve gerektiği hallerde yetki devri yetki genişliği ve

yerinde youmlnetimi gerccedilekleştirmek gerekmektedir (Taştekin 200730ndash31)

Aktif bir boumllgesel kalkınma politikasının yuumlruumltuumllmesinde youmlnetimsel oumlrguumltuuml

boumllgesel kalkınma sorununa entegre etmek iccedilin alınması gereken oumlnlemleri şoumlyle

sıralamak muumlmkuumlnduumlr (Peşelioğlu 200760)

Oslash Mevcut youmlnetimsel yapıyı saptanan plan boumllgelerine goumlre yeniden oumlrguumltlemek

Oslash Plan boumllgelerindeki youmlnetim kademelerinde yetki devri yetki genişliği ve

yerinden youmlnetim ilkelerini uygulamak

Oslash Boumllgesel youmlnetimin mali olanaklarını arttırmak ve yetenekli personele

kavuşmasını sağlamak

Oslash Halkın youmlnetime katılmasını sağlamak

Oslash Youmlnetim kademeleri arasında gerekli koordinasyonu sağlamak

Oslash Bazı oumlzel goumlrevleri yerine getirebilmek iccedilin gerektiğinde geleneksel youmlnetim

ccedilerccedilevesi dışında oumlzel kuruluşlar oluşturmak

155 Boumllgesel Kalkınma Ajansları

Kalkınma Ajansları oumlzellikle yeni boumllgesel gelişme paradigması ccedilerccedilevesinde

boumllgesel gelişmenin sağlanması iccedilin tasarlanmış bir araccedil olarak değerlendirilmektedir

Boumllgesel Kalkınma Ajansları boumllgesel kalkınma uygulamalarına ilişkin kararların ve

politikaların katılımcı bir yapı iccedilerisinde boumllgede yaşayanlar tarafından alındığı ve

uygulandığı yerinden youmlnetişim ve boumllgesel strateji tasarı kurumlarıdır (DPT 200818)

14

Kalkınma Ajanslarını merkezi huumlkuumlmetten oumlzerk bir idari yapıda sınırları

ccedilizilmiş bir boumllgenin sosyo-ekonomik koşullarını geliştirmek amacıyla kurulmuş ve

faaliyetlerini tamamen veya kısmen finanse ettiği kurumlar şeklinde tanımlamak

muumlmkuumlnduumlr İdeal bir Boumllgesel Kalkınma Ajansının aşağıdaki kriterlere sahip olması

gerekmektedir (Kaya 200798)

Oslash Oumlrguumltsel olarak kendisini destekleyen siyasi otorite karşısında yarı oumlzerk

olmalıdır

Oslash Stratejik olarak esnek politika tedbirleri ile boumllge iccedilinden oluşmuş

firmaları desteklemeyi esas almalıdır

İccedil ve dış yatırımların boumllgeye ccedilekilmesi ve yatırımcılara bu youmlnde danışmanlık

ve eğitim desteği sağlanması boumllgesel ihracatın geliştirilmesi boumllgesel oumllccedilekte

ekonominin harekete geccedilirilerek oumlrguumltlenmesi ve geliştirilmesini hedefleyen Boumllgesel

Kalkınma Ajansları gerek merkezi ve yerel youmlnetimler gerekse oumlzel sektoumlrle

koordinasyon iccedilinde hareket etmektedir (Bozdoğan 200669)

Boumllgesel Kalkınma Ajansları kuruluş şekline goumlre merkezi huumlkuumlmet tarafından

kurulanlar yerel ve boumllgesel idareler buumlnyesinde bulunanlar yerel ve boumllgesel idareler

tarafından kurulanlar ve kamu ve oumlzel sektoumlr ortaklığıyla kurulup bağımsız nitelik

taşıyanlar şeklinde sınıflandırılmaktadır Faaliyetlerine goumlre ise stratejik kuumlresel

oumllccedilekte faaliyet goumlsteren sektoumlrel oumllccedilekte faaliyet goumlsteren ve iccedilsel cazibe yaratanlar

olmak uumlzere doumlrde ayrılmaktadır (Kaya 2007101ndash102)

Soumlz konusu ajanslar kuruluş şekli işlevleri ve yapıları itibariyle farklar

goumlstermesine rağmen ortak paydaları kalkınma odaklı olmaları belirli bir coğrafi

boumllgenin gelişmesini goumlzetmeleri ve bu boumllgenin iccedilsel potansiyelini harekete

geccedilirmeleridir (DPT 200818)

16 Boumllgesel Buumlyuumlme Teorileri

Boumllgesel buumlyuumlme teorilerine ilk katkıların 1800rsquoluuml yılların başında ortaya ccedilıktığı

goumlruumllmektedir Boumllgesel buumlyuumlmeye youmlnelik modellerin buumlyuumlk kısmı buumlyuumlme teorisinin

etkisinde kalarak geliştirilmiş olan modellerdir Buumlyuumlme teorisinde geliştirilen modeller

boumllgesel buumlyuumlme sorunlarına uyarlanarak ldquoBoumllgesel Buumlyuumlme Modellerirdquo geliştirilmiştir

15

161 Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modelleri

1929 Duumlnya Ekonomik Buhranırsquonın yaşandığı yıllarda gelişmeye başlamış olan

Keynesyen analiz ekonominin talep youmlnuumlnuuml ortaya ccedilıkarmakta bu durum Keynesyen

Buumlyuumlme Modelleri nersquode yansımaktadır (Peşelioğlu 200723)

Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modelin de boumllgenin gelirindeki değişim

boumllgesel ihracatın bir fonksiyonu olarak ele alınmaktadır ve boumllgesel buumlyuumlmenin temel

kaynağı boumllgenin ihracatı olmaktadır (Ildırar 200428) Boumllge tuumlketimi ve ithalatı da

gelir artışlarının bir fonksiyonu olarak belirlenmektedir Başka bir deyişle boumllgesel

ihracat faaliyetleri boumllgesel gelir artışlarının temel belirleyicisi durumunda

bulunmaktadır Keynesgil ccedilarpan analizinden kaynaklana boumllgesel ihracat modelinde

boumllgenin ekonomik faaliyetleri ihracata youmlnelik temel (basic) ve temel olmayan (non-

basic) olarak ikiye ayrılmaktadır (Peşelioğlu 200723)

Model sadece talep modeli olmakta ve ekonomik sistemin arz youmlnuumlnuuml yani

kapasite sorunlarını dikkate almamaktadır Bu yuumlzden model kısa doumlnemde

kullanılmayan uumlretim kaynaklarının varlığı durumunda geccedilerli olmaktadır (Goumlccediler

200214)

Teorik guumlccedilluumlklerine rağmen uygulanmış olan Keynesyen boumllgesel politikalar az

gelişmiş boumllgelerdeki gelir ve istihdam artışına yardımcı olmuştur ancak bu durum

modeli başarılı kılmaya yetmemiştir Zira bu politikalar gelişmiş boumllgelerle mukayese

edildiğinde verimlilik artışlarını gerccedilekleştirmede ve daha da oumlnemlisi yerel

kaynakların hareketliliğine dayalı kendi kendini besleyen buumlyuumlmeyi teşvik etmede

başarısız olmuştur (Aktakas 200631)

162 Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli

Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli tarafından ihmal edilen ekonomik sistemin

arz cephesinin Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modelinde analize dahil edildiği

goumlruumllmektedir Bir başka deyişle Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli boumllgesel

buumlyuumlmenin arz alanına youmlnelmektedir

16

Neo-Klasik Buumlyuumlme Modelinin analiz aracı Cobb-Douglas tipi uumlstel uumlretim

fonksiyonlarıdır Bu tuumlr modellerde ekonomik buumlyuumlme sermaye stokları işguumlcuuml arzı ve

teknolojik ilerlemenin bir fonksiyonu olarak ifade edilmektedir (Aktakas 200632)

Neo-Klasik modellerin temel ilgi alanı boumllge iccedili ve boumllgelerarası dengeli

buumlyuumlme olmaktadır Denge mekanizmasının sağlanabilmesi iccedilin belli varsayımlar soumlz

konusudur Bunun iccedilin mal ve faktoumlr piyasalarında tam rekabetin geccedilerliliği teknik

ilerlemenin tam rekabet koşullarında herkese accedilık faktoumlr akışkanlığının tam oumllccedileğe

goumlre sabit getirinin geccedilerli olması gibi temel varsayımlardan yola ccedilıkılmaktadır Bu

varsayımların geccedilerli olması durumunda boumllgelerarası gelir ve buumlyuumlme farklılıklarının

da uzun vadede ortadan kalkacağı ve boumllgelerin ekonomik bakımdan birbirlerine

yakınlaşacağı kabul edilmektedir Boumllgesel farklılıklar ve eşitsizlikler fiyat

mekanizması aracılığıyla zamanla dengeye doumlnuumlşecektir (Martin ve Sunley 1998202)

Neo-Klasik Modeller bu modellerin esası olarak kabul edilen temel varsayımları

itibariyle boumllgesel ekonominin temel karakterini yansıtmamakta ekonomik faaliyetin

temel yığılışını şehirleşmeyi merkez-ccedilevre ilişkisini yerel kuruluşların karşılıklı

bağımlılığını ve taşıma masraflarını accedilıklayamamaktadır (Saraccedil 200640)

163 İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modelleri

İccedilsel Buumlyuumlme Modelleri Neo-Klasik kuramın aksine teknolojik gelişmelerin

dışsallığını reddetmekte ve Neo-Klasik kuramın teknolojinin yaratılması iccedilin hiccedilbir ccedilaba

ve maliyete katlanılmayacağı varsayımlarına eleştiriler getirmektedir (Han ve Kaya

2004293)

Neo-Klasik Buumlyuumlme Modelleri sermayenin azalan getirisini kabul ederken iccedilsel

buumlyuumlme modelleri beşeri sermayeyi de kapsayan sermayenin artan getirisinin

olabileceğini ve bu artan getirinin de uzun doumlnemde buumlyuumlmeyi azaltmayacağını kabul

etmektedirler (Koyuncu 200669)

İccedilsel Buumlyuumlme Modellerinin temelleri Smith Marx Schumpeter ve Arrowrsquoa

kadar dayanmaktadır Bununla beraber İccedilsel Buumlyuumlme Modellerirsquonin ilk olarak Romerrsquoin

1986 yılında yaptığı bir ccedilalışmayla ortaya ccedilıktığı Onu Lucas ve Barrorsquonun izlediği

saptanmaktadır (Han ve Kaya 2004295)

17

Romerrsquoin İccedilsel Buumlyuumlme Modeli enduumlstrileşme suumlrecinde goumlsterilebilen

teknolojik taşmaları accedilıklamaktadır Romer Neo-Klasik uumlretim fonksiyonun dışsal

saydığı teknolojik gelişmeyi modelin iccedilinde accedilıklamaya ccedilalışmıştır (Peşelioğlu

200741) Romer ekonomik buumlyuumlmenin yatırımların artan bir fonksiyonu olduğunu

ileri suumlrmektedir Romerrsquoin modelinde ekonomide yapılan yatırımların bir yan uumlruumln

olarak teknolojik bilgiyi arttırdığı ve diğer uumlretim suumlreccedillerinde bir ccedileşit bedava girdi

olarak kullanıldığı bunun da taşmalar sonucu sektoumlr geneline yayıldığı anlatılmıştır

Dolayısıyla Neo-Klasik Modellere nazaran yatırımlar daha duumlşuumlk maliyetlerle

yapılmakta ve getirileri de daha yuumlksek olmaktadır (Koyuncu 200669)

Lucasrsquoın modelinde ise fiziksel sermayenin yanı sıra insan sermayesine de yer

verilmektedir Lucas boumllgesel buumlyuumlmenin belirli bir alan ya da boumllgedeki beşeri

sermaye birikiminden kaynaklandığını belirtmektedir Beşeri sermaye birikimi belirli

mekanlarda pozitif dışsallıklar yaratarak soumlz konusu boumllgede verimlilik ve buumlyuumlmeyi

arttırır Model de insan sermayesi tıpkı fiziksel sermaye gibi uumlretim faktoumlrlerinden biri

olarak goumlruumllmektedir Lucasrsquo a goumlre insan sermayesi yatırımları formal eğitim ve

işyerinde yetiştirme alanlarına yapılan yatırımlar olarak ifade edilmektedir (Ccediletin

2005143 Peşelioğlu 200741)

Lucas gerccedilekte bireyin insan sermayesindeki artışın kendi verimliliğini

arttırmasının dışında buumltuumln uumlretim faktoumlrlerinin uumlretkenliğine katkıda bulunduğunu da

belirtmiştir Huumlkuumlmetlerin eğitime ve teknolojik altyapının geliştirilmesine yapacakları

her tuumlrluuml yatırımın beşeri sermaye birikimi uumlzerinde olumlu etkiler oluşturup buumlyuumlmeyi

fiziki sermayeye yapılan yatırımların etkisinden daha fazla etkileyeceğini vurgulamıştır

(Kar ve Ağır 199447-48)

Barro ise modelinde kamu sektoumlruumlnce sağlanan mal veya hizmetlerin uumlretim

faktoumlrlerinden biri olduğunu bu mal ve hizmetlerin dışsallıklar yaratarak ekonomik

buumlyuumlme suumlrecine katkı sağlayacağını ortaya koymaktadır (Peşelioğlu 200742)

164 Merkez-Ccedilevre Modeli

Merkez-Ccedilevre Modeli Friedman tarafından geliştirilmiştir Bu model merkez

ile ccedilevre arasındaki ilişkileri incelemektedir Modelde rol oynayan en oumlnemli faktoumlr

yeniliklerdir Yenilikler merkezden devlet kurumları ve oumlzel teşebbuumlsler vasıtasıyla

18

ccedilevreye yayılmaktadır Modelin işlerliği de yenilikler sayesinde merkezden ccedilevreye

doğru yayılmasıdır (Guumlnduumlz 200623)

Merkez-Ccedilevre modelinin temel arguumlmanları şu şekilde sıralanabilmektedir

(Ildırar 200383-84)

Oslash Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınma boumllgenin iccedilsel yapısındaki

değişmelerden kaynaklanmaktadır

Oslash Sermaye ve işguumlcuumlnuumln seccedilici hareketliliği soumlz konusudur Dolayısıyla

uumllkenin ya da boumllgenin geri kalmış youmlrelerinden zengin youmlrelerine doğru

bir kaynak hareketliliği soumlz konusudur

Oslash Merkezin kalkınma suumlrecinde kaynakları kendine ccedilektiği goumlruumllmektedir

Bu suumlreccedil kutuplaşma olarak adlandırılmaktadır

Oslash Ccedilevre işguumlcuuml ve kaynaklarının buumlyuumlk bir kısmını merkeze kaptırarak

kalkınma suumlrecinde geride kalmaktadır

Oslash Eğer yayılma etkileri guumlccedilluumlyse merkez ve ccedilevre nispeten kararlı

durumda kalkınacaklar ve aralarındaki kalkınma accedilığı nispeten sabit

kalacaktır Eğer olumsuz geri-itme etkisi baskın ise bu durumda

kalkınma kararlı durumda olmayacak merkez-ccedilevre arasındaki

gelişmişlik farkı giderek artacaktır

19

İKİNCİ BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN COĞRAFİ VE SOSYAL YAPISI

Bu boumlluumlmde ilin coğrafi yapısının yanı sıra ilin sosyal yapısı da ayrıntılı olarak

ele alınmıştır Coğrafi yapı iccedilerisinde ilin akarsuları goumllleri ormanları ve madenlerine

yer verilirken sosyal yapı iccedilerisinde ilin nuumlfus eğitim ve sağlık durumu incelenmiştir

21 İlin Coğrafi Konumu

Tuumlrkiyersquonin doğu ucunda yer alan ve bir sınır ili olan Hatay 35 derece 52 dakika

ve 37 derece 4 dakika kuzey enlemleriyle 35 derece 40 dakika ve 36 derece 60 dakika

doğu boylamları arasında yer almaktadır (Tarım ve Koumly İşleri Bakanlığı [TKİB]

200418)

Yuumlzoumllccediluumlmuuml 583136 kilometre kare olan Hatay ili uumllke topraklarının 07rsquosini

kaplamaktadır İl doğu ve guumlneyde Suriye kuzeydoğuda Gazianteprsquoin İslacirchiye ilccedilesi

kuzey ve kuzeybatıda Adana ve Osmaniye illeri batıda da İskenderun koumlrfezi ile

ccedilevrilidir Doğal guumlzellikleriyle ccedilok eski ve oumlnemli tarihe sahip olan Hatay Akdenizrsquoin

en guumlzel kıyı illerinden biridir (Tuumlrkiye Kalkınma Bankası [TKB] 20044) MS birinci

yuumlzyılın ilk yarısında ortaya ccedilıkan Hıristiyanlığın Kuduumlsrsquoten sonra ikinci yayılma

yeridir Bu durum Hatayrsquoı inanccedil merkezi haline getirmiştir

Buumltuumln bu oumlzellikleriyle Hatay birccedilok yerli ve yabancı turisti cezp etmiş

Akdenizrsquoin gerek tarihi gerekse turistik accedilıdan oumlnemli yerlerinden biri olmuştur Ayrıca

Hatayrsquoın bir sınır ili olması ve Tuumlrkiyersquonin Ortadoğursquoya accedilılan kapı vazifesi goumlrmesi ilin

stratejik oumlnemini arttırmıştır

22 İlin Coğrafi Yapısı

Kıyı dağları ccediloumlkuumlntuuml alanları ve kıyı ovalarından oluşan il toprakları kuzeyden

Amanos Dağlarının uzantıları ve İslacirchiye ccediloumlkuumlntuuml oluğu doğudan ve guumlneyden Suriye

tektoniğinin fazla yuumlksek olmayan platoları batıdan Akdeniz ile ccedilevrilidir (Hatay Ccedilevre

ve Orman Muumlduumlrluumlğuuml [CcedilOM] 20036)

20

Hatay ilinin batı kesimleri İskenderun Koumlrfezi kıyısındaki ccedilok dar ve uzun kıyı

ovası ile kaplıdır Bu ovanın hemen gerisinde Amanos Dağları yuumlkselmektedir Ccedilok

yuumlksek olmamakla beraber bir duvar gibi uzanan Amanos Dağlarının il iccedilerisindeki en

oumlnemli geccediliti Belen Boğazıdır Guumlney-batı ve kuzey-doğu youmlnuumlnde uzanan Amanos

Dağları daha sonra Gavur Dağları ve Nur Dağları adını alır

Aşağı Asi Vadisirsquonin başlangıcında kurulu olan il merkezinin denizden

yuumlksekliği yaklaşık 85 mrsquodir Alanın 46rsquosını dağların oluşturduğu ilde ovalar

34rsquoluumlk paya sahipken platolar 20rsquolik paya sahiptir

İl sınırları iccedilerisinde en buumlyuumlk dağ Amanos Dağlarırsquodır Amanos Dağlarının en

yuumlksek yeri Doumlrtyol ilccedilesinin doğusunda kalan 2240 metre yuumlkseltili Mığır Tepersquodir

(TKİB 200418) Burası aynı zamanda Hatay ilinin de en yuumlksek noktasıdır Samandağ

civarında Musa Dağı ile Hatayrsquoın guumlney ucunda Suriye sınırına paralel olarak uzanan

El-Mansuriye Dağı vardır Hatay ccediloumlkuumlntuuml alanının guumlneyini kuşatan Keldağ ise

Yayladağı ve Altınoumlzuuml ilccedilelerini buumltuumlnuumlyle kaplar Keldağrsquoın Antakyarsquoya doğru uzanan

boumlluumlmuuml 440 m yuumlkseltili Habib Neccar Dağırsquonı oluşturur Keldağrsquoın orta kesimi 1235

metre Yuumlkseltili Ziyaret Dağırsquodır İlin toplam alanı 540300 hektar alan olup bu alanın

270766 hektar alanı tarım arazisi 208165 hektar alanı orman ve fundalık alan 53375

hektar alan ccedilayır-mera arazisi 6301 hektar alanı tarım dışı arazi ve 1693 hektar alanı

ise sularla kaplı alanlardan oluşmaktadır

221 Akarsular ve Goumlller

Hatay Asi nehri Karasu ve Afrin Ccedilayı olmak uumlzere belli başlı 3 oumlnemli

akarsuya sahiptir Suriyersquoden doğan ve Luumlbnan Dağlarırsquondan inen akarsularla beslenen

Asi Nehrirsquonin toplam uzunluğu 380 km olup il iccedilersindeki uzunluğu ise yaklaşık 97

kmrsquodir Kuzeye doğru 22 km boyunca Suriye ile sınırımız ccedilizdikten sonra Amik

Ovasırsquondan yurda girer Geniş bir yayla Antakyarsquoyı geccediler ve guumlneybatı youmlnuumlnde

ilerleyerek Samandağrsquodan Akdenizrsquoe doumlkuumlluumlr

Kahramanmaraş ilindeki Akccediladağ ve Kartaldağ eteklerinden doğan ve uzunluğu

yaklaşık 122 km olan Karasu Afrin Ccedilayı ile buguumln kurutulmuş olan Amik Goumlluuml

yatağında birleşir Afrin Ccedilayı ise Gazianteprsquoteki Saf Dağlarından doğup Suriye

toraklarına girer daha sonra Reyhanlı ilccedilesinin kuzeyinde Hatay il sınırlarına girer Afrin

Ccedilayı 197 km uzunluğundadır (CcedilOM 200326)

21

Hatay ili Beyazccedilay Akarsuyunda 1991 yılında hizmete giren Yarseli Barajından

sulama amacıyla yararlanılmaktadır Baraj 37 metre yuumlksekliğe sahiptir Soumlz konusu

barajın sulama alanı 730 hektar alandır 2005 yılında Yarseli Barajının yuumlkseltilmesi

projesi hayata geccedilirilmiştir Soumlz konusu proje ile barajın sulama alanının 775 hektar

alana yuumlkseltilmesi duumlşuumlnuumllmektedir (TKB 200423)

Karasu Akarsuyunda kurulan Tahtakoumlpruuml barajı 1976 yılında faaliyete girmiş

olup sulama ve taşkın koruma amaccedillı kullanılmaktadır Baraj ile 10700 hektar alan

arazi sulanmaktadır Barajın yuumlksekliği temelden 4950 metre toplam depolama hacmi

200 hm3rsquo duumlr (httpwwwdsigovtr 2007)

2000 yılında hizmete giren Yayladağı Barajı ise 0360 hm3 goumlvde hacmine sahip

olup 444 m yuumlksekliğe sahiptir 719 hektar alan sahasının sulanması ve Yayladağı

ilccedilesine 15 hm3 iccedilme-kullanma suyu temini sağlamak amacıyla kurulmuştur

(httpwwwdsigovtr 2007)

İl deki goumlletler ise Goumlrentaş ve Topboğazı goumlletidir Goumlrentaş goumlleti Hatay ili

Yayladağı ilccedilesi sınırları dahilinde Goumlrentaş koumlyuumlnde Suriye ile Tuumlrkiye arasındadır

Sulama amaccedillı bu goumlletin su kaynağı kış suları ve Nişrinli deresidir Yuumlksekliği 1650 m

olup sulama alanı 1300 dekardır Topboğazı goumlleti ise Antakyarsquoya 30 km Kırıkhanrsquoa

2 km mesafede Antakya-Kırıkhan-İskenderun yol ayırımındadır Sulama amaccedillı bu

goumlletin su kaynağı kış suları ve Goumlzuumln deresidir Yuumlksekliği temelden 2580 m olan

goumlletin sulama alanı 1570 hektar alan olup sulama kanal debisi 169040 ltsnrsquodir

(TKİB 200423)

Hatay ilinde buguumln oumlnemli ve buumlyuumlk goumll yoktur Geccedilmişte ilin en buumlyuumlk goumlluumlnuuml

Amik Goumlluuml oluşturuyordu Amik goumlluumlnuumln kurutma ve taşkın koruma işlemlerine 1940

yılında başlanmış konu ile ilgili olarak DSİ Genel Muumlduumlrluumlğuumlnce 1966 yılında IECO

(International Enginneering Company) firmasına ldquoAmik Geliştirilmesi Amik Goumlluuml

Projesi Tahtakoumlpruuml Projesi Teknik ve Ekonomik Fizibilite Raporurdquo hazırlatılmıştır

Proje uygulanarak 1953ndash1958 yılları arasında Amik Goumlluumlne boşalan Muratpaşa Afrin

ve Karasu Ccedilaylarının eski yatakları iptal edilerek yeni feyezan kanalları accedilılmak

suretiyle goumlle bağlanmıştır Goumlluumln kurutulması 1972 yılında tamamlanmıştır Su

altındaki topraklar tarıma accedilılmıştır

iii

OumlNSOumlZ

Yuumlksek lisans eğitimim suumlresince destek ve anlayışını hiccedilbir zaman

esirgemeyen her zaman geliştirici rehberliği ile araştırmamda bana yardımcı olan saygı

değer hocam Yrd Doccedil Dr Hakkı CcedilİFTCcedilİrsquoye Prof Dr Yıldırım Beyazıt OumlNAL ve

Doccedil Dr Harun BALrsquoa en iccedilten duygularımla teşekkuumlr ederim

Eğitim hayatımda beni maddi ve manevi olarak destekleyen babam Fuat ACcedilCI

annem Emel ACcedilCI abim Ahmet ACcedilCI ablam Reyhan KİRECcedilCcedilİ ve değerli dostum

Ferhat Şirin SOumlKMENrsquoe yardımlarını hiccedilbir zaman esirgemeyen kardeşlerim DİLEK

ACcedilCI ve Atakan ACcedilCI ile değerli dostlarım Oumlnder GUumlZEL ve Oumlğr Goumlr Muumljdat

TOPCcedilUrsquoya Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml ccedilalışanlarına ve İİBF2007YL1 nolu projem iccedilin

gereken harcamaların karşılandığı Bilimsel Araştırma Fonursquona sonsuz teşekkuumlrlerimi

sunarım

Yunus ACcedilCI

ADANA 2008

iv

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa No

OumlZEThelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipi

ABSTRACThelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipii

OumlNSOumlZhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiii

TABLOLAR LİSTESİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipviii

ŞEKİLLER LİSTESİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipxii

KISALTMALARhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipxiv

GİRİŞhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip1

BİRİNCİ BOumlLUumlM

BOumlLGESEL KALKINMA

11 Genel Olarak Boumllge Kavramıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip3

12 Boumllgesel Kalkınma Kavramı ve Boumllgesel Kalkınma Politikalarıhelliphelliphelliphelliphellip 5

13 Boumllgesel Kalkınma Politikalarının İlkelerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

131 Sosyal Kacircrlılık İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

132 Kalkınma Kutbu İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7

133 Halkın Katılımı İlkesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

14 Boumllgesel Kalkınma Politikasının Amaccedillarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

15 Boumllgesel Kalkınma Politikası Araccedillarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip9

151 Boumllgesel Planlamahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip9

152 Kamu Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip10

153 Mali ve Vergisel Teşvik Oumlnlemlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip12

154 Boumllgesel Kalkınma Sorununa Youmlnetimsel Oumlrguumltuumln

Uyum Sağlamasıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

155 Boumllgesel Kalkınma Ajanslarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

16 Boumllgesel Buumlyuumlme Teorilerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip14

161 Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modellerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

162 Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

163 İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modellerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip16

164 Merkez-Ccedilevre Modelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip17

v

İKİNCİ BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN COĞRAFİ VE SOSYAL YAPISI

21 İlin Coğrafi Konumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

22 İlin Coğrafi Yapısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

221 Akarsular ve Goumlllerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip20

222 Ormanlarhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

223 Madenlerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

23 İlin İklimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip23

24 İlin Sosyal Yapısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

241 İlin Nuumlfusuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip25

2411 İlin Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

24111 Cinsiyete Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

24112 Yaş Gruplarına Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphellip27

24113 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphellip27

24114 İktisadi Faaliyetlerine Goumlre Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphellip29

2412 İlin Nuumlfus Yoğunluğuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

242 İl Nuumlfusunun Eğitim Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip32

2421 Okul Oumlncesi Eğitimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

2422 İlkoumlğretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

2423 Liselerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

2424 Yuumlksek Oumlğretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

243 İlin Sağlık Yapısı Trend İndeks ve Konjonktuumlr Analizlerihelliphelliphelliphelliphellip42

UumlCcedilUumlNCUuml BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN EKONOMİK YAPISI ve SWOT ANALİZİ

31 Hatay İlinin Ekonomik Değerlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip53

311 İlin GSYİH İccedilindeki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip53

3111 GSYİHrsquonın Sabit ve Cari Fiyatlarla

İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip58

3112 KBGSYİHrsquonın İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphellip62

32 Tarımsal Yapıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip64

321 Bitkisel Uumlretimhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

322 Tarımın Hatay GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

vi

Trend ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip75

33 Hayvancılıkhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip77

34 Ormancılık ve Ormancılık Faaliyetinin Hatay GSYİHrsquodaki Payının

İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

35 Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

351 Enerji Sektoumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip83

352 Madencilik Sektoumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip85

353 İmalat Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

354 Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

36 Ticarethelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

361 Banka Hizmetlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip97

3611 Mevduat Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip97

3612 Banka Kredilerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip98

362 Vergi Gelirleri ve Vergi Dışı Gelirlerhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

363 Ticaretrsquoin GSYİHrsquodaki Payının Ekonomik Analizihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip100

37 Ulaşımhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

371 Karayolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

372 Demiryolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip104

373 Denizyolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip104

374 Havayolu Ulaşımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip105

38 Dış Ticarethelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip106

39 Turizmhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

310 Kamu Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip116

311 Oumlzel Sektoumlr Yatırımlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip118

312 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Duumlzeyihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip120

313 Hatay İlinin Potansiyel Yatırım Alanlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip122

3131 Tarım ve Hayvancılıkhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip122

3132 Turizmhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip124

3133 Ulaşımhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip126

3134 Enerjihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip127

3135 Sanayihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip127

314 Genel Olarak SWOT Analizihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip128

3141 Hatay İlinin Guumlccedilluuml ve Zayıf Youmlnleri ile Fırsat ve

vii

Tehlikelerinin Belirlenmesihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip129

31411 Hatay İlinin Guumlccedilluuml Youmlnlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip129

31412 Hatay İlinin Zayıf Youmlnlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip131

31413 Hatay İlinin Fırsatlarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip132

31414 Hatay İlinin Tehlikelerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip133

3142 Hatay İlinin SWOT Matrisihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip134

SONUCcedilhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip137

KAYNAKCcedilAhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip143

OumlZGECcedilMİŞhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip153

viii

TABLOLAR LİSTESİ

Sayfa No

Tablo 21 İlccedile Koumly ve Şehir Nuumlfuslarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

Tablo 22 Yaş Gruplarına Goumlre Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip27

Tablo 23 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

Tablo 24 Bitirilen Son Oumlğretim Kurumuna Goumlre Okur-yazar Nuumlfushelliphelliphelliphelliphellip29

Tablo 25 İşguumlcuuml Durumuna Goumlre Nuumlfus(12+ Yaş Grubu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip30

Tablo 26 İstihdam Edilen Nuumlfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Goumlre

Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

Tablo 27 İlccedilelere Goumlre Nuumlfus Yoğunluğuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip32

Tablo 28 İlccedileler İtibariyle Okul Oumlncesi Eğitim Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

Tablo 29 Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye Okul

Oumlncesi Eğitim Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

Tablo 210 İlccedileler İtibariyle İlkoumlğretim Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip36

Tablo 211 Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye

İlkoumlğretim Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

Tablo 212 İlccedileler İtibariyle Ortaoumlğretim Kurumları Okul Oumlğretmen ve

Oumlğrenci Sayıları2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip38

Tablo 213Yıllar itibariyle Hatay Akdeniz Boumllgesi ve Tuumlrkiye

Lise Okul Oumlğretmen ve Oumlğrenci Sayılarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

Tablo 214 Mustafa Kemal Uumlniversitesi Oumlğrenci Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip40

Tablo 215 Mustafa Kemal Uumlniversitesi Oumlğretim Elemanı Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphellip41

Tablo 216 Hatay Sağlık Tesislerinin İlccedilelere Goumlre Dağılımı2005helliphelliphelliphelliphellip42

Tablo 217 Sağlık Personelinin Unvanına Goumlre Dağılımı2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip43

Tablo 218Yuumlz Bin Kişi Başına Duumlşen Sağlık Personeli Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip44

Tablo 219Hekim Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip47

Tablo 220Hemşire Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip49

Tablo 221Ebe Sayısı İndeksi Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip51

Tablo 31Hatay İli GSYİHrsquo sının Yıllar İtibariyle Gelişimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip54

ix

Tablo 32 Hatay ili GSYİHrsquo sının Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi GSYİHrsquo sı

İccedilindeki Yeri (Cari Fiyatlarla)(Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip55

Tablo 33 Hatay GSYİHrsquonın Akdeniz Boumllgesi İccedilersindeki Payı(2001)helliphelliphelliphellip55

Tablo 34 İlccedileler İtibariyle Gayri Safi Yurticcedili Hasıla (1995ndash1996)helliphelliphelliphelliphelliphellip56

Tablo 35Uumlretim Faaliyet Kollarının GSYİH

İccedilindeki Yeri (Cari Fiyatlarla )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip57

Tablo 36 GSYİHrsquonın trendi indeksi ve konjonktuumlruuml ( Cari Fiyatlarla)helliphelliphelliphellip58

Tablo 37 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın trendi indeksi ve konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphellip61

Tablo 38 KBGSYİHrsquonın Trendi İndeksi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip63

Tablo 39 Hatay İlinin Toprak Kaynakları Potansiyelihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip65

Tablo 310 Tarım Arazisinin Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip65

Tablo 311 İl Tarım Alanlarının Sulama Biccedilimleri İtibariyle Dağılımıhelliphelliphelliphellip65

Tablo 312 Yıllar İtibariyle Tarla Uumlruumlnleri Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

Tablo 313 Yıllar İtibariyle Yumru Bitkiler Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip66

Tablo 314 Yıllar İtibariyle Enduumlstriyel Bitki Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip67

Tablo 315 Yıllar İtibariyle Bakliyat Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip67

Tablo 316 Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip68

Tablo 317 İl Meyve Uumlruumlnleri Uumlretimi 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip69

Tablo 318 Meyve Uumlruumlnleri Uumlretimi ve Hatay İlinin

Uumllke ve Boumllge İccedilindeki Yeri 2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip71

Tablo 319 Yıllar İtibariyle Hatay İli Sebze Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip72

Tablo 320 Sebze Uumlruumlnleri Uumlretimi ve Hatay İlinin

Uumllke ve Boumllge İccedilindeki Yeri 2004helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip74

Tablo 321 Tarım Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payının Ekonomik Analizi helliphelliphellip75

Tablo 322 Yıllar itibariye Hatay İli Canlı Hayvan Varlığı (Adet)helliphelliphelliphelliphelliphellip77

Tablo 323 Hatay İli Hayvan Varlığının Uumllke ve Boumllge İccedilindeki yeri (2004)helliphellip78

Tablo 324 Yıllar İtibariyle Hatay İli Hayvansal Uumlruumlnler Uumlretimihelliphelliphelliphelliphelliphellip79

Tablo 325 Hatay İli Ormanlık Alan Durumu 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

Tablo 326 Hatay İli Orman İşletme Muumlduumlrluumlklerinin

Ağaccedillandırma Faaliyetlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip80

Tablo 327 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının İndeksi

Trendi ve Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip81

Tablo 328 Hatay Elektrik Enerjisi Tuumlketiminin Abone Gruplarına Goumlre

Dağılımı ile Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi İccedilindeki Yeri (MWh)helliphellip84

x

Tablo 329 Yıllar İtibariyle Hatay ili Elektrik Abone Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip85

Tablo 330 Hatay İli Seccedililmiş Maden Varlığının Dağılımı ve Niteliğihelliphelliphelliphellip86

Tablo 331 Akdeniz Boumllgesi ve Hatay İlirsquonin Tuumlrkiye Madencilik Sektoumlruuml

İşguumlcuumlne Katılım Payları ()helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip88

Tablo 332 Hatay İli Akdeniz Boumllgesi Madencilik Sektoumlruuml İşguumlcuumlne

Katılım Payları ()helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip88

Tablo 333Hatay İli ve Bazı Boumllge İllerinin Maden Sektoumlruumlndeki

İşguumlcuuml Değerlerihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

Tablo 334 Hatay İli İmalat Sanayisinin Sektoumlrel Yapısı ve İstihdam

Durumu 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip91

Tablo 335 Sanayi Gruplarına Goumlre Sabit Sermayeye Yıl İccedilinde Yapılan

Gayrisafi İlaveler Girdi Ccedilıktı ve Katma Değer ( YTL)helliphelliphelliphelliphelliphellip92

Tablo 336 Oumllccedilek Aralıkları İtibariyle İşyeri Sayısı ve İstihdam Durumuhelliphelliphellip93

Tablo 337 Hatay İlindeki Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli Sanayi İşletmelerin

Sektoumlrel Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

Tablo 338 Hatay İlinde Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli Sanayi İşletmelerinde

İstihdamın Sektoumlrel Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip94

Tablo 339 Sanayi Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip95

Tablo 340 Yıllar İtibariyle Hatay İli Toplam Banka Mevduatının

Gelişimi (Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip98

Tablo 341 Yıllar İtibariyle Hatay İli Toplam Banka Kredilerinin

Gelişimi ( Bin YTL )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

Tablo 342Hatay İli Toplam Banka Kredilerinin Tuumlrlerine Goumlre

Dağılımı 2006 ( )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip99

Tablo 343 Hatay İli ve Tuumlrkiye Vergi Gelirleri (Bin YTL)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip100

Tablo 344Ticaret Faaliyetinin GSYİHrsquodaki Payıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip101

Tablo 345 Hatay İline Bağlı Karayolu Satıh Durumuhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

Tablo 346 Yıllar İtibariyle İhracat Değerleri (Milyon $)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip107

Tablo 347 Yıllar İtibariyle İhracatccedilı Firma Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip107

Tablo 348 Uumllkeler İtibariyle Hatay İlinin İhracat Değerleri 2004helliphelliphelliphelliphelliphellip108

Tablo 349 Yıllar İtibariyle İthalat Değerleri (Milyon $)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip108

Tablo 350 Yıllar İtibariyle İthalatccedilı Firma Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip109

Tablo 351 Uumllkeler İtibariyle Hatay İlinin İthalat Değerleri 2004helliphelliphelliphelliphelliphellip109

Tablo 352 Yıllar İtibariyle Hatay İli İhracatıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip110

xi

Tablo 353 Yıllar İtibariyle Hatay İli İthalatıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip111

Tablo 354 Hatay İli Turizm Bakanlığırsquondan Belgeli Konaklama

Tesislerinin Tuumlr ve Sınıflara Goumlre Dağılımı 2006helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip114

Tablo 355 Yıllar İtibariyle Hatay İli Belediye İşletme Belgeli

Konaklama Tesislerinin Tuumlrlerine Goumlre Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip115

Tablo 356 Hatay ili Konaklama ve Geceleme İstatistikleri 2006helliphelliphelliphelliphelliphellip115

Tablo 357 Kamu Yatırım Harcamalarının

Gelişimi ( Cari Fiyatlarla Bin YTL )helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip116

Tablo 358 Hatay ve Bazı Boumllge İllerinin 2001 Yılı Kamu

Yatırım Harcamalarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip117

Tablo 359 Kamu Yatırım Harcamalarının Sektoumlrel Dağılımı2006helliphelliphelliphelliphellip118

Tablo 360 Hatay İli Oumlzel Sektoumlr Teşvik Belgelerinin Yıllar

İtibariyle Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip119

Tablo 361 Hatay ve Boumllge İllerinin Oumlzel Sektoumlr Yatırım

Teşvik Durumu 1995ndash2001helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip119

Tablo 362 İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamalarının

Karşılaştırılmasıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip120

Tablo 363 İlccedileler İtibariyle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması 2004hellip121

xii

ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa No

Şekil 21 Kuumlltuumlr Seviyesine Goumlre Nuumlfus Dağılımıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

Şekil 22 Bitirilen Son Oumlğretim Kurumuna Goumlre Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29

Şekil 23 Duumlnyarsquoda Tuumlrkiyersquode ve Hatayrsquoda 10000 Nuumlfusa

Duumlşen Yatak Sayısıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip43

Şekil 24 İlccedileler Bazında Doktor Başına Duumlşen Nuumlfushelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip45

Şekil 25 Hekim Sayısının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip48

Şekil 26 Hekim Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip48

Şekil 27 Hemşire Sayısı Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip50

Şekil 28 Hemşire Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip50

Şekil 29 Ebe Sayısı Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip52

Şekil 210 Ebe Sayısı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip52

Şekil 31 Hatay ili GSYİHrsquosı Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip59

Şekil 32 Hatay ili GSYİHrsquosı Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip60

Şekil 33 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip61

Şekil 34 Sabit Fiyatlarla GSYİHrsquonın Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip62

Şekil 35 Kişi Başına Duumlşen GSYİHrsquonın Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip63

Şekil 36 Kişi Başına Duumlşen GSYİHrsquonın Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip64

Şekil 37 Tarımın GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip76

Şekil 38 Tarımın GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip76

Şekil 39 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

Şekil 310 Ormancılığın GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip82

Şekil 311Hatay ve Bazı Boumllge İllerinin Tuumlrkiye Maden

Sektoumlruumlne Katılım Paylarıhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip89

Şekil 312 Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

Şekil 313Sanayinin GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip96

Şekil 314 Ticaretin GSYİHrsquodaki Payının Trendi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip102

Şekil 315 Ticaretin GSYİHrsquodaki Payının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip102

Şekil 316 Hatay İli İhracatının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip110

Şekil 317 Hatay İli İhracatının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip111

xiii

Şekil 318 Hatay İli İthalatının Trendihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

Şekil 319 Hatay İli İthalatının Konjonktuumlruumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip112

Şekil 320 SWOT Matrisihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip134

xiv

KISALTMALAR

AR-GE Araştırma-Geliştirme

ATSO Antakya Ticaret ve Sanayi Odası

CcedilOB Ccedilevre ve Orman Bakanlığı

CcedilOM Ccedilevre ve Orman Muumlduumlrluumlğuuml

DİE Devlet İstatistik Enstituumlsuuml

DPT Devlet Planlama Teşkilatı

DTM Dış Ticaret Muumlsteşarlığı

GSYİH Gayri Safi Yurticcedili Hasıla

İKV İktisadi Kalkınma Vakfı

İSDEMİR İskenderun Demir Ccedilelik

KBGSYİH Kişi Başına Duumlşen Gayri Safi Yurticcedili Hasıla

KGM Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml

MEB Milli Eğitim Bakanlığı

MEM Milli Eğitim Muumlduumlrluumlğuuml

MTA Maden Teknik Araştırma Enstituumlsuuml

OumlSYM Oumlğrenci Seccedilme ve Yerleştirme Merkezi

STB Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

TBB Tuumlrkiye Bankalar Birliği

TEB Tuumlrkiye Ekonomi Bankası

TEDAŞ Tuumlrkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi

TKB Tuumlrkiye Kalkınma Bankası

TKİB Tarım ve Koumly İşleri Bakanlığı

TUİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu

GİRİŞ

1940rsquolı yıllarda oumlnem kazanmaya başlamış olan boumllgesel kalkınma kavramını

ulusal duumlzeyde girişilen kalkınma ccedilabalarının boumllgesel birimlere indirgenmesi olarak

tanımlamak muumlmkuumlnduumlr

Doğal kaynak nitelikli insan guumlcuuml teknoloji sosyal fiziksel ve ekonomik

altyapı vb kaynakların dengeli dağılmaması toplumun tarihsel oumlrguumltsel ve yapısal

oumlzelliklerindeki farklılıklar ulusal mekacircnlarda sorunlu alanların oluşmasına neden

olmaktadır Boumllgesel kalkınmanın asıl amacı boumllgeler arasındaki bu farklılıkların

giderilmesidir Boumllgesel kalkınma ccedilabaları boumllgesel planlamalar ve boumllgesel politikalar

aracılığı ile boumllgeler arasındaki dengesizliklerin giderilmesini amaccedillar

Duumlnyanın birccedilok uumllkesi gibi Tuumlrkiye de birbirinden farklı boumllgelerden

oluşmaktadır Hatta soumlz konusu boumllgeleri oluşturan yerel birimlerde de boumllgesel

dengesizlikler bariz bir haldedir Uumllkemizde ciddi boyutlarda boumllgesel dengesizlik

sorunları bulunmasına rağmen bu soruna ccediloumlzuumlm olabilecek boumllgesel kalkınma

politikaları ve programları yetersiz kalmaktadır Tuumlrkiyersquode boumllgelerarası dengesizlikleri

azaltmak amacıyla 1960rsquolı yıllardan bu yana kalkınma planları hazırlanmaktadır

Guumlnuumlmuumlze kadar uygulanan 9 kalkınma planı yeterli finans kaynaklarına sahip

olunamaması ulusal siyasette yaşanan kararsızlıklar ve kalkınma planlarının sadece

ekonomik biccedilimde algılanması kuumlltuumlrel ve ccedilevre boyutunun ihmal edilmesi nedenleri ile

beklenen sonuccedilları verememiştir

Uumllke kalkınmasında boumllgesel potansiyellerin en iyi şekilde değerlendirilmesi ve

var olan kaynakların rasyonel ve verimli kullanılmaları buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır Soumlz

konusu durumun gerccedilekleşmesi iccedilin de boumllgelerin mevcut potansiyelinin ortaya

konulması gelişme imkacircn ve kabiliyetlerinin belirlenmesi ve geleceğe youmlnelik yeni

yatırım ve stratejilerin oluşturulması gerekmektedir

Bu ccedilalışmanın temel amacı Hatay ilinin coğrafi sosyal ekonomik yapısı ve

gelişme potansiyelini ortaya koymaktır Bunun yanı sıra ilin kullanılmayan

potansiyelini ortaya ccedilıkarmak ve teşhis edilen yeni yatırım imkacircnları hakkında

2

girişimcileri bilgilendirmektir Ccedilalışmanın diğer amacı ise ilin gelişmişliğinin hangi

safhada bulunduğunu tespit etmek ve elde edilen istatistikicirc bilgilerin kullanılması

suretiyle yapılan analizler ile ilin gelişim seviyesini belirlemektir Bu ccedilalışma kıt

kaynakların etkin kullanılması accedilısından ilin daha iyi tanınmasını sağlayacaktır

Ccedilalışma doumlrt ana boumlluumlmden oluşmaktadır Birinci boumlluumlmde boumllge ve boumllgesel

kalkınma kavramları boumllgesel kalkınma politikaları ve boumllgesel kalkınma teorileri

hakkında bilgi verilmektedir Ayrıca boumllgesel kalkınma politikasının temel ilke amaccedil ve

araccedilları da ele alınmaktadır

Ccedilalışmamızın ikinci boumlluumlmde Hatay ilinin coğrafi ve sosyal yapısı incelenerek

ilin boumllgesel konumu ve doğal yapısı ile nuumlfus istihdam eğitim ve sağlık durumu ortaya

konulmaktadır Ayrıca gerek nuumlfus gerekse eğitim ve sağlık accedilısından Hatay ilinin

Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi iccedilerisindeki yeri belirlenmeye ccedilalışılmıştır

Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde ilin ekonomik değerleri yorumlanarak soumlz konusu değerlerin

Tuumlrkiye ve Akdeniz Boumllgesi iccedilerisindeki durumunu ortaya koyan analizler yapılmıştır

Ekonomik yapı iccedilerisinde tarım sanayi ticaret ulaşım enerji ihracat ithalat ve

madencilik incelenmiştir

Araştırmanın doumlrduumlncuuml ve son boumlluumlmuumlnde ise ilin mevcut durumunun tespiti

amacıyla SWOT analizi yapılarak fırsat ve tehlikeler ile zayıf ve guumlccedilluuml youmlnleri ortaya

konulmuş ve ilin potansiyel yapısına uygun stratejiler oluşturulmaya ccedilalışılmıştır

3

BİRİNCİ BOumlLUumlM

BOumlLGESEL KALKINMA

Bu boumlluumlmde boumllge ve boumllgesel kalkınma kavramları irdelenirken boumllgesel

kalkınma politikasının temel ilke araccedil ve amaccedilları ele alınmaktadır Ayrıca boumllgesel

buumlyuumlme teorilerinden Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli Neo-Klasik Boumllgesel

Buumlyuumlme Teorisi İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli ve Merkez-Ccedilevre Modeli

accedilıklanmaktadır

11 Genel Olarak Boumllge Kavramı

Etimolojik koumlkeni Latince ldquoregio ccedilevre alanrdquo anlamına gelen ccedilok boyutlu ccedilok

anlamlı ve sınırları oldukccedila guumlccedil ccedilizilebilen bir kavram olan boumllge kavramının iccedileriği ve

tanımı doumlnemlere goumlre farklılıklar goumlstermektedir Ccediliftccedililerin toprak topografya ve

iklim koşullarının benzerliklerine goumlre bazı yerleri aynı isim kullanarak tanımlamaları

ile ccedilok eski doumlnemlerde kullanılmaya başlayan boumllge kavramı genel olarak bir mekacircn

parccedilasının diğerlerinden olan farklılıklarını belirtmek amacıyla kullanılmıştır Ticaret

dinsel ve youmlnetimsel etkinliklerin gelişmesi ise mekacircn parccedilaların yalnızca nitelikleri ile

değil uumlzerinde oluşan ilişkilerle tanımlanmasına neden olmuştur Kentle sınırlı

kalmayarak kentin ccedilevresindeki kırsal alanı da iccedileren geniş alanların boumllgelerin

tanımlanmasının geccedilmişte ccedilok yaygın olduğu goumlruumllmektedir Ancak bilimsel anlamda

boumllgenin tanımlanması 18yuumlzyılda gerccedilekleşmiştir Haritacılar sınır tanımlamaları

yapmaya ccedilalışırken su havzalarının belirli bir buumltuumlnluumlk goumlsterdiğinin farkına varmışlar

ve ilk boumllge tanımları nehirler ve dağ zirveleri tanımlanarak yapılmaya ccedilalışılmıştır

Daha sonra coğrafyacılarında konu ile ilgilenmeleri farklı coğrafik oumlzellikler dayalı

boumllge tanımlarını guumlndeme getirmiştir İkinci Duumlnya Savaşırsquondan sonra ise boumllge

kavramının yeniden tanımlanması guumlndeme gelmiştir 1970rsquoli yıllarda yaşanan

ekonomik bunalım ise boumllge kavramından yerellik kavramına geccedilişe sebebiyet

vermiştir Goumlruumllduumlğuuml gibi iccedilinde yaşanılan doumlnem ve şartlar boumllge kavramının farklı

tanımlanmasına neden olmaktadır (Apan 20081 Taştekin 20071)

Genel olarak boumllge belirli nitelikler bakımından mekacircnsal bir buumltuumlnuumln homojen

parccedilası şeklinde tarif edilmektedir Bu tanımın analizi boumllge kavramının iccedileriğini

accedilıklamak bakımından faydalı olmaktadır Ancak mekacircnsal olarak bakıldığında bir

4

buumltuumlnuumln parccedilası olarak boumllgelerin kendi iccedillerinde de farklılıklar ve eşitsizlikler

barındırması ve alt boumllgelere ayrılması muumlmkuumln olabilmektedir Bundan dolayı boumllge

kavramı genelleştirme olmaktan oumlteye geccedilememektedir (Aktakas 20067 Peşelioğlu

200714)

Boumllge kavramı Kamu Youmlnetimi Soumlzluumlğuumlrsquonde tarif edildiği sekliyle ldquoillerden

daha geniş coğrafi birimler duumlzleminde koordinesi gerekli kimi hizmetlerin

yuumlruumltuumllduumlğuuml coğrafi-youmlnetsel birimrdquo olarak tanımlanabilir Buna goumlre boumllge sadece bir

fonksiyonel oumlrguumltlenmenin coğrafi alanı değil aynı zamanda iller ile merkezicirc devlet

youmlnetimi arasındaki muumllki bir youmlnetim kademesidir Boumllge il uumlstuuml bir yapılanma olmakla

birlikte bir devlet veya devletccedilik de değildir (Bozan 2004)

Boumllge kavramını geleneksel ve kuumlresel yaklaşımla ele almak da olanaklıdır

Buna goumlre geleneksel anlayışta boumllge yan yana gelmiş birimlerin mekacircnsal buumltuumlnluumlğuuml

ile oluşan ulus devlet dışına kapalı ulus devletin denetiminde sınırları ccedilizilmiş bir

birimdir Kuumlresel anlatışta ise boumllge ilişki ağı ile belirlenen mekacircnsal suumlreklilik koşulu

olmayan yerellerin oluşturduğu uluslararası ilişkilere doğrudan accedilılan sınırlar değişken

bir birimdir İlişkiler ağının niteliği ve ilişkilerin yoğunluğu yerelin dolayısıyla da

boumllgenin gelişmişliğini belirler (Apan 20082)

Boumllgesel politikanın merkezinde yer alan boumllge kavramının genel kabul goumlrmuumlş

eğilimlere goumlre aşağıdaki kıstaslara goumlre tanımlanması muumlmkuumlnduumlr (Taştekin 20074)

sect Coğrafi (kıyı boumllgeleri dağlık boumllgeler koumlmuumlr madeni boumllgeleri vb)

sect Kuumlltuumlrel (etnik ccediloğunluk dil din)

sect Tarihsel (tarihteki ortak koumlkenler oumlrneğin ldquoeskirdquo sınırlar)

sect Yerleşim ve yoğunluk bakımından (merkezi boumllgeler-ccedilevredeki boumllgeler

yuumlksek nuumlfus yoğunluklu alanlar)

sect Belirli sektoumlrlerin hacirckim olduğu alanlar (tarım sanayi turizm gemi inşahellip vb)

sect Bir komsu devletle sınırı olan ve bu uumllkenin ekonomik faaliyetlerinden

etkilenen alanlar

sect Uzun mesafeli trafik akısı bağlamında transit boumllgeleri (Alp dağları)

Yukarıdaki tanımlamaların hiccedilbirisi tek basına guumlnuumlmuumlzde ulus uumlstuuml ve ulusaltı

duumlzeydeki boumllge ayırımını tanımlamaya yeterli değildir

5

Avrupa Birliğirsquonde boumllge coğrafi ekolojik ekonomik kuumlltuumlrel etnik kentsel ve

youmlnetsel accedilıdan benzer yakın buumltuumln olan alan parccedilalardır Avrupa Birliğirsquonde boumllgeler

işlevlerine ve yapılarına goumlre planlama boumllgeleri youmlnetim boumllgeleri sınır oumltesi boumllgeleri

bağımsız boumllgeler tuumlrdeş boumllgeler ve kutuplaşmış boumllgeler olarak kuumlmelendirilirler

(Hasanoğlu ve Aliyev 200883) Tuumlrkiyersquonin idari yapılanmasında ise boumllge esası

bulunmamaktadır Tuumlrkiyersquode daha ccedilok merkezi youmlnetimin taşra oumlrguumltlenmesi

ccedilerccedilevesinde ele alınan boumllge birkaccedil ilin kuumlmelendirilmesi ile oluşturulan ilden daha

geniş oumllccedilekli bir coğrafi alanı ifade etmektedir

Goumlruumllduumlğuuml gibi yazında boumllge kavramının tanımlanmasına youmlnelik değişik

yaklaşımlar ve bunların sonucu olarak farklı tanımlar yer almaktadır

12 Boumllgesel Kalkınma Kavramı ve Boumllgesel Kalkınma Politikaları

Kalkınma kavramı toplumların gelişim suumlrecine uygun olarak farklı

doumlnemlerde değişik iccedilerikler kazandığı gibi aynı doumlnemde farklı iccedileriklerle de

kullanılmıştır Kavram bazen de kendine yakın anlamlar taşıyan sanayileşme

modernleşme ilerleme buumlyuumlme ve yapısal değişme gibi kavramlarla iccedil iccedile geccedilmiş

onların yerine kullanılmıştır ancak bu durum kalkınma olgusunun anlamında bir

kargaşaya sebep olmuştur (Aktakas 20063)

Kalkınma toplumsal yapının değişkenlerinin siyasal otorite tarafından belli

politikalarla etkilenerek geliştirilmesi ccedilabası demektir Bu nedenle kalkınma ekonomik

ve sosyal bilimlerde kullanılan bir terim olarak siyasi bir iccedileriğe sahiptir Kişi başına

duumlşen milli gelirin artmasının yanı sıra genel olarak uumlretim faktoumlrlerinin etkinliklerinin

ve miktarlarının değişmesi sanayi kesiminin milli gelir ve ihracat iccedilindeki payının

artması gibi yapısal değişiklikler kalkınma kavramının kapsamına girmektedir (Bildirir

20057)

Boumllgesel kalkınma kavramının ise ccedilok uzun bir geccedilmişi yoktur Kavram 1950rsquoli

yıllarda kalkınma ekonomisiyle beraber guumlncellik kazanmıştır Ancak guumlnuumlmuumlzde soumlz

konusu kavram az gelişmiş tuumlm boumllgeler iccedilin oumlnem taşımaktadır (Durgun 200645)

Boumllgesel kalkınma kavramı az gelişmiş boumllgeler accedilısından buumlyuumlmenin yanı sıra

nitel ve nicel youmlnden yapısal değişimleri iccedileren geniş bir kavramdır Bu kavram

6

guumlnuumlmuumlzde nuumlfus tarımsal yapı sanayi yapısı gelir dağılımı mali piyasalar ulaşım ve

haberleşme olanakları sağlık ve eğitim hizmetlerinde etkinlik ve yaygınlık

duumlzeylerindeki farklılıkları ifade eden boumllgesel dengesizlik temelinde ele alınmakta ve

geri kalmış boumllgelerin ccedileşitli biccedilimlerde geliştirilmesi amacını ifade etmektedir

Dolayısıyla boumllgesel kalkınma ile amaccedillanan yalnızca az gelişmiş boumllgelerde ekonomik

buumlyuumlmenin sağlanması değil ekonomik ve sosyal anlamda refah duumlzeyinin gelişmiş

boumllge duumlzeyine yaklaştırılması yoluyla boumllgesel dengesizliklerin giderilmesidir

(Bozdoğan 200625)

Soumlz konusu dengesizlikleri gidermeyi ve ekonomik gelişme ve sosyal refahı uumllke

geneline dengeli biccedilimde dağıtmayı amaccedillayan boumllgesel kalkınma politikaları hemen

her uumllkede başarılı olmaktadır Ancak politikaların yoğunluğunu ve biccedilimi zamana ve

değişen koşullara bağlı olarak değişiklik goumlsterdiği dikkate alınmalıdır

Geleneksel boumllgesel politika anlayışının hacirckim olduğu 1960rsquolı yıllarda boumllgesel

politika ccedilerccedilevesinin gelişmiş ekonomilerin birccediloğunda Keynesyen anlayışın huumlkuumlm

suumlrduumlğuuml firma merkezli standartlaşmış teşvik sisteminin esas olduğu ldquodevlet guumlduumlmluumlrdquo

politikalar şeklinde ccedilizildiği goumlruumllmektedir Bu politikaların az gelişmiş boumllgeleri

kalkındırma amacıyla gelirin yeniden paylaşımına ve sosyal politikalara ağırlık verdiği

tespit edilmektedir 1970rsquoli yıllardan itibarense yerel dinamiklerin harekete geccedilirilmesi

ve yerel potansiyellerin değerlendirilmesi uumlzerine odaklanan yeni boumllgesel politikaların

ortaya ccedilıkmaya başladığı bilinmektedir (Peşelioğlu 200754)

13 Boumllgesel Kalkınma Politikalarının İlkeleri

Gelişmişlik duumlzeyleri ne olursa olsun her uumllkenin boumllgeleri arasında sosyal ve

ekonomik youmlnden farklılıklar bulunmaktadır Soumlz konusu farklılıkları gidermeye

youmlnelik uygulanan boumllgesel kalkınma politikaları uumlccedil ana ilkeye goumlre oluşturulmaktadır

Bunlar sosyal karlılık ilkesi kalkınma kutbu ilkesi ve halkın katılımı ilkesidir

131 Sosyal Kacircrlılık İlkesi

Ekonomide kıt uumlretim kaynaklarının alternatif kullanım alanları arasında

dağıtım kararı verilirken oumlzel yararla kamu yararı birbiriyle pek uyuşmamaktadır

Serbest piyasa sisteminin hacirckim olduğu ekonomilerde muumlteşebbis kacircrını arttırmaya

youmlnelik kararlar almaktadır Kacircrını arttıracak uumlretim hacmini ve fiyatı belirleme

7

yanında kendisine yuumlksek kacircr sağlayan sektoumlrleri ve sektoumlr yararları bakımından en

muumlsait youmlreyi de seccedilmek durumundadır (Taştekin 200724)

Bu durum boumllgeler arasında ekonomik ve sosyal gelişme farklılıklarını ortaya

ccedilıkarmaktadır Boumllgesel kalkınma politikasının ilk ilkesi geri kalmış youmlrelerde kısa

suumlrede ekonomik olmasa da sosyal karlılığı yuumlksek uzun vadeli ekonomik yatırımlara

yer vermek olmalıdır (Saraccedil 200634)

Sosyal devlet ilkesi gereği az gelişmiş youmlrelerde ki altyapı ulaşım vb

yatırımların kamu sektoumlruumlnce yapılması gerekmektedir Kamu sektoumlruumlnuumln geri kalmış

boumllgelere bu ilke ccedilerccedilevesinde muumldahalesi olmadan boumllgesel kalkınma politikasından

soumlz etmek muumlmkuumln değildir Devlet geri kalmış youmlrelerin kalkınması iccedilin yalnızca

yatırımları oumlzendirici oumlnlemler alınmakla yetinmemeli kamusal kuruluşlar aracılığıyla

dolaysız muumldahalede de bulunmalıdır (Taştekin 200724)

132 Kalkınma Kutbu İlkesi

Boumllgesel kalkınma politikasının ikinci ilkesi kalkınma kutbu ilkesidir FPerroux

kalkınma kutbu ilkesini şu şekilde tanımlamaktadır ldquoEkonomik gelişme aynı anda bir

uumllkenin tuumlm youmlrelerinde birden goumlruumllmez farklı şiddetlerde gelişme kutup ya da

noktalarında goumlruumlluumlr ve buralarda yoğunlaşır Belirli bir yoğunluğa eriştikten sonra

ccedileşitli kanallardan değişen nihai etkilerle buumltuumln ekonomiye yayılır (Durgun 2006 49)

Gelişme suumlruumlkleyici bir birimin varlığıyla ortaya ccedilıkacaktır Suumlruumlkleyici enduumlstri

de denilen bu birimin gelişme hızı tuumlm enduumlstrilerin gelişme hızından daha buumlyuumlktuumlr

Bu suumlruumlkleyici birimin hızından boumllgede bulunan diğer enduumlstriler de etkilenecek ve

buumlyuumlme tuumlm ekonomiye yayılacaktır (Saraccedil 200634)

Kalkınma kutuplarının ccedilevreye yayılması şu şekilde olmaktadır Yeni kurulan

sanayi ve sanayi grupları kendilerine bağlı yeni iktisadi faaliyetlere olanak

hazırlayabilirler Yeni iktisadi uumlniteler doğar ve gelişim ccedilevresindeki tarımsal yapıyı da

etkiler Boumlylece tarımsal kesim iccedilin yeni bir pazar doğduğu gibi bu kesimdeki fazla

işguumlcuuml iccedilinde yeni işguumlcuuml olanakları ortaya ccedilıkar Bu gelişim devam ederken kalkınma

kutbunun ccedilevrede ikinci derecede yeni merkezler yarattığı goumlruumlluumlr (Taştekin 200725)

8

133 Halkın Katılımı İlkesi

Boumllgesel kalkınma politikasının son ilkesi halkın katılımı ilkesidir Soumlz konusu

ilke ile boumllge halkına mensup bireylerin boumllgesel kalkınma faaliyetlerine karar veya

uygulama safhasında fiilen ya da danışman olarak katılmaları kastedilmektedir (Ildırar

200320)

Gerccedilek bir boumllgesel kalkınma politikasında insanın roluuml en oumlnde gelir Halk

programlara katılmadığı suumlrece programlar halktan kopmuş bir youmlnetimin eseri olacak

ve başarı rastlantılara kalacaktır Halkın boumllgesel kalkınma programlarına katılışı

boumllgesel kalkınma politikalarına canlılık katacak ve youmlredeki faaliyetlerin o youmlrede

yaşayan insanlarca denetlenmesine imkacircn verecektir (Taştekin 200727)

Bir boumllge halkı boumllgesel kalkınma politikasının hazırlanmasına ve

uygulanmasına Sanayi Odaları Ticaret Odaları Ziraat Odaları Mesleki Odalar

Belediye Meclisi Boumllgesel Kalkınma Komisyonu gibi geleneksel ya da yeni kuruluşlar

aracılığıyla doğrudan katılabileceği gibi yetkililerin seccediliminde soumlz sahibi olarak dolaylı

youmlnden de katılabilir (Dinler 2001286)

14 Boumllgesel Kalkınma Politikasının Amaccedilları

Guumlnuumlmuumlzde buumltuumln uumllkelerde boumllgesel farklılıkların olduğu goumlruumllmektedir Bu

farklılıklar teknolojinin sermayenin yatırımların ve bilgi yapının dengesiz

dağılımından kaynaklanmaktadır (Ildırar 200321)

Boumllgesel dengesizliğin en belirgin goumlstergesi bir uumllkenin nuumlfusunun ve başlıca

ekonomik faaliyetlerinin o uumllkenin yapısındaki belirli birkaccedil boumllgesinde yoğunlaşması

ve bunun sonucu olarak da oumlteki boumllgelerin nuumlfus bakımından daha az yoğun ve

ekonomik accedilıdan daha az gelişmiş olmasıdır (Saraccedil 200435) İşte boumllgeler arasındaki

bu dengesizliğin giderilmesi amacıyla boumllgesel politikalar uygulanmaktadır Ayrıca

boumllgenin buumlyuumlme ve istikrarına youmlnelik olarak da politikalar uumlretilebilmektedir

Boumllgesel kalkınma politikalarının amaccedillarını şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

(Peşelioğlu 200756)

Oslash Uumllke nuumlfusunun boumllgeler arasında dengeli dağılımı

Oslash Uumllkenin geri kalmış boumllgelerinin ekonomik ve sosyal kalkınması

9

Oslash Boumllge kaynaklarının değerlendirilmesi

Oslash Gelişmenin buumltuumln ekonomiye yayılması

Oslash Boumllgesel ekonomilerin entegrasyonu

Oslash Boumllgelerde sağlıklı buumlyuumlmenin oumlzendirilmesi ve refahın arttırılması

Oslash Enduumlstrinin uumllkede uygun dağılımının sağlanması

15 Boumllgesel Kalkınma Politikası Araccedilları

Boumllgesel kalkınma hedeflenen youmlrelerde ve sektoumlrlerde yatırım duumlzeyinin

yuumlkseltilmesini boumlylece bu youmlrelerde ekonomik kalkınmanın sağlanmasını

oumlngoumlrmektedir Boumllgesel kalkınmanın gerccedilekleştirilmesi iccedilin yatırım kararlarının ccedileşitli

araccedillar ve kurumlar kullanılarak etkilenmesi gerekmektedir (Arslan 2005291)

Boumllgesel kalkınma politikasının araccedilları gelişmiş ve az gelişmiş uumllkeler iccedilin

farklı olabileceği gibi hareketliliğini yitiren gerilemekte olan bir boumllge ve o zamana

kadar hiccedilbir gelişmenin olmadığı bir azgelişmiş boumllge iccedilin de farklıdır Boumllgesel

gelişmede seccedililen stratejik yaklaşım kalkınma politikasında hangi aracın kullanılacağını

da etkilemektedir Bir boumllgede boumllgesel kalkınma araccedillarının hangisi uygulanırsa

uygulansın bunların o boumllge iccedilinde dinamizm yarattığı bilinmektedir Boumllgesel

kalkınma araccedillarını incelemeden oumlnce belirtilmesi gereken oumlnemli bir nokta da devletin

direkt muumldahalesi veya siyasal iradenin desteği olmaksızın hiccedilbir boumllgesel kalkınma

politikasının etkin olmayacağı ileri suumlruumllmektedir (Taştekin 200728)

Boumllgesel kalkınma politikalarının araccedilları şu şekilde sıralanabilmektedir

Oslash Boumllgesel Planlama

Oslash Kamu yatırımları

Oslash Mali ve vergisel teşvik oumlnlemleri

Oslash Boumllgesel kalkınma sorununa youmlnetimsel oumlrguumltuumln uyum sağlaması

Oslash Boumllgesel kalkınma ajansları

151 Boumllgesel Planlama

Bir boumllgenin ekonomik sosyal ve fiziki youmlnden koordine edilmesi suumlrecini

boumllgesel planlama olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Boumllgesel planlamanın en oumlnemli

amacı yerel oumlnceliklerin belirlenerek boumllgelerarası dengesizliğin azaltılması ve boumllgeler

10

arasındaki iletişimin maksimize edilmesi olmaktadır Bunu sağlamak iccedilin ulusal

oumlnceliklerin yerel oumlnceliklerin yerel oumllccedilekteki gereksinimlere yanıt verecek biccedilimde

mekacircna yansıtılması gerekmektedir Yerel oumlncelikleri tanıyan ve accedilık şekilde ortaya

koyan boumllge planlaması ulusal bağlamda mekacircnsal buumltuumlnleşmeyi sağlayacak sektoumlrel

programları geliştirmesinden dolayı ldquokalkınmardquo kavramından ayrılamayacağı

vurgulanmaktadır (Durgun 200641)

Boumllge planları hazırlandıkları amaccedillar goumlz oumlnuumlnde bulundurularak doumlrt grupta

incelenmektedir (Ildırar 200326-27)

Oslash Geri kalmış boumllgeler iccedilin hazırlanan planlar

Oslash Metropoliten boumllge planları

Oslash Kaynakları zengin boumllgeler iccedilin hazırlanan palanlar

Oslash Oumlzel boumllgeler iccedilin hazırlanan planlar

152 Kamu Yatırımları

Gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan uumllkelerde boumllgeler arasındaki

gelişmişlik farklarının azaltılması iccedilin başvurulan bir diğer oumlnemli araccedil kamu

yatırımları olmaktadır Boumllgesel kalkınmada doğrudan muumldahale niteliğinde olan kamu

yatırımları boumllgenin uumlretim kapasitesinin arttırılması az gelişmiş boumllgelerde oumlzel sektoumlr

yatırımları iccedilin gerekli ortamın hazırlanması yaşam kalitesinin yuumlkseltilmesi ve insan

kaynaklarının geliştirilmesi konusunda oumlnemli fonksiyonlara sahiptir Ayrıca kamu

yatırımları gerccedilekleştirildikleri boumllgeden ccedilevreye ccedilevreden boumllgeye ccedilift youmlnluuml uumlruumln ve

gelir akışıyla gelir duumlzeyi satın alma guumlcuuml ve talep duumlzeyini değiştirerek mekacircnsal

eşitsizliğin giderilmesinde pozitif youmlnde etkili olmaktadır (Bozdoğan 200660)

Devlet geri kalmış boumllgeye o boumllgeden elde ettiği kamu gelirinden daha fazla bir

harcama yaparak bu boumllgeye ek bir satın alma guumlcuuml sağlayabilir Boumlylelikle hem

boumllgeye sağlanan ek satın alma guumlcuuml sayesinde ekonomide bir canlanma başlayacak

hem de yapılan kamu yatırımlarıyla boumllgedeki eksik alt yapı tamamlanarak boumllgedeki

uumlretim kapasitesi arttırılacak ve boumlylece boumllge işletmeler iccedilin cazip hale getirilecektir

(Taştekin 200730)

11

Geri kalmış boumllgeler iccedilin yapılan kamu yatırımlarını uumlretken kamu yatırımları

ve altyapı yatırımları olmak uumlzere ikiye ayırmak muumlmkuumlnduumlr

Boumllgesel kalkınmaya youmlnelik doğrudan muumldahaleyi ifade eden altyapı yatırımları

kavramsal bazda dar anlamıyla ulaşım ve haberleşme yatırımları elektrik enerjisi ve

iccedilme suyu sağlanmasına youmlnelik yatırımlar kanalizasyon ve diğer atıklara youmlnelik

fiziksel yatırımları ifade etmektedir Geniş anlamda ise fiziksel altyapı yatırımlarının

oumltesinde insan kaynağı ve sahip olduğu yetenekleri ifade eden personel altyapısı ve

sosyo-ekonomik sistemi belirleyen kanun ve kurallar değer yargıları davranışlar

oumlrguumltsel kurumları kapsayan kurumsal altyapı yatırımlarını temsil etmektedir

(Bozdoğan 200660-61)

Kısa doumlnemde getirileri olmadığı ve yuumlksek maliyetlerle finanse edilmesi

gerektiği iccedilin oumlzel sektoumlr accedilısından cazip olmayan alt yapı yatırımları az gelişmiş

boumllgelere devlet eliyle goumltuumlruumllerek girişimci sermaye ve işguumlcuumlnuumln bu youmlrelerde bir

araya gelmesini sağlayarak kalkınma girişiminin suumlrekli olmasına yardımcı olacaktır

Altyapı yatırımları ile gelişme seviyesi arasında sıkı bir korelasyon bulunmaktadır

(Bildirir 200516)

Oumlzel yatırımlar gibi altyapı yatırımları da gerek boumllge iccedilinde gerekse boumllge

dışında yatırım suumlrecinde uumlretim faktoumlrlerinin kullanımıyla bir taraftan ldquogelir etkisirdquo

yaratırken diğer yandan hizmete accedilılan altyapı donatımıyla ekonomiye sunulan

imkacircnlar doğrultusunda ldquokapasite yaratma etkisinerdquo sahiptir (Bozdoğan 200661)

Az gelişmiş boumllgelerin alt yapı yatırımlarının yanı sıra ileriye-geriye bağlantıları

yuumlksek olan sektoumlrlerde uumlretken kamu yatırımlarına ihtiyacı gelişmiş boumllgelere goumlre

daha fazladır Devlet bu tuumlr boumllgelerde uumlretim faktoumlrlerini itici guumlccedil haline getirme ve

gelişmenin oumlncuumlluumlğuuml uumlstlenme goumlrevini yerine getirmektedir Bu şekilde az gelişmiş

boumllgenin sanayileşme duumlzeyinin hızlandırılması ve istihdam olanaklarının arttırılması

sağlanmaktadır (Bildirir 200516 Bozdoğan 2006 62)

12

153 Mali ve Vergisel Teşvik Oumlnlemleri

Devlet belirlediği boumllgesel kalkınma politikası amaccedillarını gerccedilekleştirebilmek

iccedilin oumlzel teşebbuumlsuuml azgelişmiş boumllgelere ccedilekebilecek bazı mali ve vergisel teşvik

tedbirleri oumlngoumlrebilir Yatırımların maliyetini duumlşuumlrmeye ya da kısaca karlılığı

arttırmaya youmlnelik bu oumlnlemler yalnızca geri kalmış boumllgelerin canlandırılması amacına

değil aynı zamanda birccedilok geri kalmış uumllkelerde ekonomik gelişmeyi sağlamak iccedilin

enduumlstriyel sektoumlruumln geliştirilmesi amacına da youmlneliktir (Taştekin 2007 29)

Merkezi youmlnetimler tarafından kullanılan mali ve teşvik oumlnlemleri doumlrt ana

grupta incelenmektedir Bunlar şu şekilde sıralanmaktadır (Peşelioğlu 200760)

Oslash Hibe ve nakit teşvikler

Oslash Vergisel teşvikler

sect Yatırım indirimi

sect Guumlmruumlk muafiyeti

sect KDV desteği

sect Vergi resim ve harccedil istisnası

Oslash Yerel youmlnetimler tarafından verilen destekler

sect Arsa tahsisi

sect Yatırım ve ihracat potansiyeli olan yatırımlar ile faaliyetleri

devam eden yatırımların yerel emlak vergisi bina harcı ve diğer

gayrimenkullere youmlnelik bazı vergilerden muaf tutulması

sect İstihdam ve boumllgede yaratılan katma değer ile ilişkili olarak bazı

işletmelerin altyapı katılım payları giderlerinde indirim

yapılması

sect Bazı altyapı yatırımları ile ccedilevre korumaya youmlnelik yatırımlarda

ilgili yatırımcılara genel sistemden veya yurtdışından kaynak

sağlanması

Oslash Diğer teşvik ve duumlzenlemeler

sect Kamu ihalelerinde oumlncelik

sect Oumlzel ihraccedil fonu

sect Hızlandırılmış amortisman

sect Doumlviz tahsislerinde oumlncelik

sect Katlı kambiyo kuru

13

Teşvik tedbirlerinden beklenen sonuccedilların elde edilmesi uygun ortamın

sağlanması iktisadi ve sosyal altyapı yatırımlarının yeterli duumlzeye getirilmesi

oumlnceliklerin iyi belirlenerek selektif bir yaklaşım sergilenmesi gibi birccedilok faktoumlre

bağlıdır Ekonomik ve siyasal istikrarsızlıklar ile teşviklerdeki istikrasızlıklar ise teşvik

tedbirlerinin etkinliğini azaltıcı unsurlardır (Bildirir 200515)

154 Boumllgesel Kalkınma Sorununa Youmlnetimsel Oumlrguumltuumln Uyum Sağlaması

Bir uumllkede boumllgesel kalkınma politikasının uygulanmasına geccedilildiğinde mevcut

youmlnetimsel oumlrguumltuumln bu politikaların gereklerine cevap vermesi genellikle guumlccedil

olmaktadır Boumllgesel kalkınma planlarının hazırlanması ve uygulanması iccedilin youmlnetimde

boumllgesel oumlrguumltlenmeye gitmek ve gerektiği hallerde yetki devri yetki genişliği ve

yerinde youmlnetimi gerccedilekleştirmek gerekmektedir (Taştekin 200730ndash31)

Aktif bir boumllgesel kalkınma politikasının yuumlruumltuumllmesinde youmlnetimsel oumlrguumltuuml

boumllgesel kalkınma sorununa entegre etmek iccedilin alınması gereken oumlnlemleri şoumlyle

sıralamak muumlmkuumlnduumlr (Peşelioğlu 200760)

Oslash Mevcut youmlnetimsel yapıyı saptanan plan boumllgelerine goumlre yeniden oumlrguumltlemek

Oslash Plan boumllgelerindeki youmlnetim kademelerinde yetki devri yetki genişliği ve

yerinden youmlnetim ilkelerini uygulamak

Oslash Boumllgesel youmlnetimin mali olanaklarını arttırmak ve yetenekli personele

kavuşmasını sağlamak

Oslash Halkın youmlnetime katılmasını sağlamak

Oslash Youmlnetim kademeleri arasında gerekli koordinasyonu sağlamak

Oslash Bazı oumlzel goumlrevleri yerine getirebilmek iccedilin gerektiğinde geleneksel youmlnetim

ccedilerccedilevesi dışında oumlzel kuruluşlar oluşturmak

155 Boumllgesel Kalkınma Ajansları

Kalkınma Ajansları oumlzellikle yeni boumllgesel gelişme paradigması ccedilerccedilevesinde

boumllgesel gelişmenin sağlanması iccedilin tasarlanmış bir araccedil olarak değerlendirilmektedir

Boumllgesel Kalkınma Ajansları boumllgesel kalkınma uygulamalarına ilişkin kararların ve

politikaların katılımcı bir yapı iccedilerisinde boumllgede yaşayanlar tarafından alındığı ve

uygulandığı yerinden youmlnetişim ve boumllgesel strateji tasarı kurumlarıdır (DPT 200818)

14

Kalkınma Ajanslarını merkezi huumlkuumlmetten oumlzerk bir idari yapıda sınırları

ccedilizilmiş bir boumllgenin sosyo-ekonomik koşullarını geliştirmek amacıyla kurulmuş ve

faaliyetlerini tamamen veya kısmen finanse ettiği kurumlar şeklinde tanımlamak

muumlmkuumlnduumlr İdeal bir Boumllgesel Kalkınma Ajansının aşağıdaki kriterlere sahip olması

gerekmektedir (Kaya 200798)

Oslash Oumlrguumltsel olarak kendisini destekleyen siyasi otorite karşısında yarı oumlzerk

olmalıdır

Oslash Stratejik olarak esnek politika tedbirleri ile boumllge iccedilinden oluşmuş

firmaları desteklemeyi esas almalıdır

İccedil ve dış yatırımların boumllgeye ccedilekilmesi ve yatırımcılara bu youmlnde danışmanlık

ve eğitim desteği sağlanması boumllgesel ihracatın geliştirilmesi boumllgesel oumllccedilekte

ekonominin harekete geccedilirilerek oumlrguumltlenmesi ve geliştirilmesini hedefleyen Boumllgesel

Kalkınma Ajansları gerek merkezi ve yerel youmlnetimler gerekse oumlzel sektoumlrle

koordinasyon iccedilinde hareket etmektedir (Bozdoğan 200669)

Boumllgesel Kalkınma Ajansları kuruluş şekline goumlre merkezi huumlkuumlmet tarafından

kurulanlar yerel ve boumllgesel idareler buumlnyesinde bulunanlar yerel ve boumllgesel idareler

tarafından kurulanlar ve kamu ve oumlzel sektoumlr ortaklığıyla kurulup bağımsız nitelik

taşıyanlar şeklinde sınıflandırılmaktadır Faaliyetlerine goumlre ise stratejik kuumlresel

oumllccedilekte faaliyet goumlsteren sektoumlrel oumllccedilekte faaliyet goumlsteren ve iccedilsel cazibe yaratanlar

olmak uumlzere doumlrde ayrılmaktadır (Kaya 2007101ndash102)

Soumlz konusu ajanslar kuruluş şekli işlevleri ve yapıları itibariyle farklar

goumlstermesine rağmen ortak paydaları kalkınma odaklı olmaları belirli bir coğrafi

boumllgenin gelişmesini goumlzetmeleri ve bu boumllgenin iccedilsel potansiyelini harekete

geccedilirmeleridir (DPT 200818)

16 Boumllgesel Buumlyuumlme Teorileri

Boumllgesel buumlyuumlme teorilerine ilk katkıların 1800rsquoluuml yılların başında ortaya ccedilıktığı

goumlruumllmektedir Boumllgesel buumlyuumlmeye youmlnelik modellerin buumlyuumlk kısmı buumlyuumlme teorisinin

etkisinde kalarak geliştirilmiş olan modellerdir Buumlyuumlme teorisinde geliştirilen modeller

boumllgesel buumlyuumlme sorunlarına uyarlanarak ldquoBoumllgesel Buumlyuumlme Modellerirdquo geliştirilmiştir

15

161 Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modelleri

1929 Duumlnya Ekonomik Buhranırsquonın yaşandığı yıllarda gelişmeye başlamış olan

Keynesyen analiz ekonominin talep youmlnuumlnuuml ortaya ccedilıkarmakta bu durum Keynesyen

Buumlyuumlme Modelleri nersquode yansımaktadır (Peşelioğlu 200723)

Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modelin de boumllgenin gelirindeki değişim

boumllgesel ihracatın bir fonksiyonu olarak ele alınmaktadır ve boumllgesel buumlyuumlmenin temel

kaynağı boumllgenin ihracatı olmaktadır (Ildırar 200428) Boumllge tuumlketimi ve ithalatı da

gelir artışlarının bir fonksiyonu olarak belirlenmektedir Başka bir deyişle boumllgesel

ihracat faaliyetleri boumllgesel gelir artışlarının temel belirleyicisi durumunda

bulunmaktadır Keynesgil ccedilarpan analizinden kaynaklana boumllgesel ihracat modelinde

boumllgenin ekonomik faaliyetleri ihracata youmlnelik temel (basic) ve temel olmayan (non-

basic) olarak ikiye ayrılmaktadır (Peşelioğlu 200723)

Model sadece talep modeli olmakta ve ekonomik sistemin arz youmlnuumlnuuml yani

kapasite sorunlarını dikkate almamaktadır Bu yuumlzden model kısa doumlnemde

kullanılmayan uumlretim kaynaklarının varlığı durumunda geccedilerli olmaktadır (Goumlccediler

200214)

Teorik guumlccedilluumlklerine rağmen uygulanmış olan Keynesyen boumllgesel politikalar az

gelişmiş boumllgelerdeki gelir ve istihdam artışına yardımcı olmuştur ancak bu durum

modeli başarılı kılmaya yetmemiştir Zira bu politikalar gelişmiş boumllgelerle mukayese

edildiğinde verimlilik artışlarını gerccedilekleştirmede ve daha da oumlnemlisi yerel

kaynakların hareketliliğine dayalı kendi kendini besleyen buumlyuumlmeyi teşvik etmede

başarısız olmuştur (Aktakas 200631)

162 Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli

Keynesyen Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli tarafından ihmal edilen ekonomik sistemin

arz cephesinin Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modelinde analize dahil edildiği

goumlruumllmektedir Bir başka deyişle Neo-Klasik Boumllgesel Buumlyuumlme Modeli boumllgesel

buumlyuumlmenin arz alanına youmlnelmektedir

16

Neo-Klasik Buumlyuumlme Modelinin analiz aracı Cobb-Douglas tipi uumlstel uumlretim

fonksiyonlarıdır Bu tuumlr modellerde ekonomik buumlyuumlme sermaye stokları işguumlcuuml arzı ve

teknolojik ilerlemenin bir fonksiyonu olarak ifade edilmektedir (Aktakas 200632)

Neo-Klasik modellerin temel ilgi alanı boumllge iccedili ve boumllgelerarası dengeli

buumlyuumlme olmaktadır Denge mekanizmasının sağlanabilmesi iccedilin belli varsayımlar soumlz

konusudur Bunun iccedilin mal ve faktoumlr piyasalarında tam rekabetin geccedilerliliği teknik

ilerlemenin tam rekabet koşullarında herkese accedilık faktoumlr akışkanlığının tam oumllccedileğe

goumlre sabit getirinin geccedilerli olması gibi temel varsayımlardan yola ccedilıkılmaktadır Bu

varsayımların geccedilerli olması durumunda boumllgelerarası gelir ve buumlyuumlme farklılıklarının

da uzun vadede ortadan kalkacağı ve boumllgelerin ekonomik bakımdan birbirlerine

yakınlaşacağı kabul edilmektedir Boumllgesel farklılıklar ve eşitsizlikler fiyat

mekanizması aracılığıyla zamanla dengeye doumlnuumlşecektir (Martin ve Sunley 1998202)

Neo-Klasik Modeller bu modellerin esası olarak kabul edilen temel varsayımları

itibariyle boumllgesel ekonominin temel karakterini yansıtmamakta ekonomik faaliyetin

temel yığılışını şehirleşmeyi merkez-ccedilevre ilişkisini yerel kuruluşların karşılıklı

bağımlılığını ve taşıma masraflarını accedilıklayamamaktadır (Saraccedil 200640)

163 İccedilsel Boumllgesel Buumlyuumlme Modelleri

İccedilsel Buumlyuumlme Modelleri Neo-Klasik kuramın aksine teknolojik gelişmelerin

dışsallığını reddetmekte ve Neo-Klasik kuramın teknolojinin yaratılması iccedilin hiccedilbir ccedilaba

ve maliyete katlanılmayacağı varsayımlarına eleştiriler getirmektedir (Han ve Kaya

2004293)

Neo-Klasik Buumlyuumlme Modelleri sermayenin azalan getirisini kabul ederken iccedilsel

buumlyuumlme modelleri beşeri sermayeyi de kapsayan sermayenin artan getirisinin

olabileceğini ve bu artan getirinin de uzun doumlnemde buumlyuumlmeyi azaltmayacağını kabul

etmektedirler (Koyuncu 200669)

İccedilsel Buumlyuumlme Modellerinin temelleri Smith Marx Schumpeter ve Arrowrsquoa

kadar dayanmaktadır Bununla beraber İccedilsel Buumlyuumlme Modellerirsquonin ilk olarak Romerrsquoin

1986 yılında yaptığı bir ccedilalışmayla ortaya ccedilıktığı Onu Lucas ve Barrorsquonun izlediği

saptanmaktadır (Han ve Kaya 2004295)

17

Romerrsquoin İccedilsel Buumlyuumlme Modeli enduumlstrileşme suumlrecinde goumlsterilebilen

teknolojik taşmaları accedilıklamaktadır Romer Neo-Klasik uumlretim fonksiyonun dışsal

saydığı teknolojik gelişmeyi modelin iccedilinde accedilıklamaya ccedilalışmıştır (Peşelioğlu

200741) Romer ekonomik buumlyuumlmenin yatırımların artan bir fonksiyonu olduğunu

ileri suumlrmektedir Romerrsquoin modelinde ekonomide yapılan yatırımların bir yan uumlruumln

olarak teknolojik bilgiyi arttırdığı ve diğer uumlretim suumlreccedillerinde bir ccedileşit bedava girdi

olarak kullanıldığı bunun da taşmalar sonucu sektoumlr geneline yayıldığı anlatılmıştır

Dolayısıyla Neo-Klasik Modellere nazaran yatırımlar daha duumlşuumlk maliyetlerle

yapılmakta ve getirileri de daha yuumlksek olmaktadır (Koyuncu 200669)

Lucasrsquoın modelinde ise fiziksel sermayenin yanı sıra insan sermayesine de yer

verilmektedir Lucas boumllgesel buumlyuumlmenin belirli bir alan ya da boumllgedeki beşeri

sermaye birikiminden kaynaklandığını belirtmektedir Beşeri sermaye birikimi belirli

mekanlarda pozitif dışsallıklar yaratarak soumlz konusu boumllgede verimlilik ve buumlyuumlmeyi

arttırır Model de insan sermayesi tıpkı fiziksel sermaye gibi uumlretim faktoumlrlerinden biri

olarak goumlruumllmektedir Lucasrsquo a goumlre insan sermayesi yatırımları formal eğitim ve

işyerinde yetiştirme alanlarına yapılan yatırımlar olarak ifade edilmektedir (Ccediletin

2005143 Peşelioğlu 200741)

Lucas gerccedilekte bireyin insan sermayesindeki artışın kendi verimliliğini

arttırmasının dışında buumltuumln uumlretim faktoumlrlerinin uumlretkenliğine katkıda bulunduğunu da

belirtmiştir Huumlkuumlmetlerin eğitime ve teknolojik altyapının geliştirilmesine yapacakları

her tuumlrluuml yatırımın beşeri sermaye birikimi uumlzerinde olumlu etkiler oluşturup buumlyuumlmeyi

fiziki sermayeye yapılan yatırımların etkisinden daha fazla etkileyeceğini vurgulamıştır

(Kar ve Ağır 199447-48)

Barro ise modelinde kamu sektoumlruumlnce sağlanan mal veya hizmetlerin uumlretim

faktoumlrlerinden biri olduğunu bu mal ve hizmetlerin dışsallıklar yaratarak ekonomik

buumlyuumlme suumlrecine katkı sağlayacağını ortaya koymaktadır (Peşelioğlu 200742)

164 Merkez-Ccedilevre Modeli

Merkez-Ccedilevre Modeli Friedman tarafından geliştirilmiştir Bu model merkez

ile ccedilevre arasındaki ilişkileri incelemektedir Modelde rol oynayan en oumlnemli faktoumlr

yeniliklerdir Yenilikler merkezden devlet kurumları ve oumlzel teşebbuumlsler vasıtasıyla

18

ccedilevreye yayılmaktadır Modelin işlerliği de yenilikler sayesinde merkezden ccedilevreye

doğru yayılmasıdır (Guumlnduumlz 200623)

Merkez-Ccedilevre modelinin temel arguumlmanları şu şekilde sıralanabilmektedir

(Ildırar 200383-84)

Oslash Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınma boumllgenin iccedilsel yapısındaki

değişmelerden kaynaklanmaktadır

Oslash Sermaye ve işguumlcuumlnuumln seccedilici hareketliliği soumlz konusudur Dolayısıyla

uumllkenin ya da boumllgenin geri kalmış youmlrelerinden zengin youmlrelerine doğru

bir kaynak hareketliliği soumlz konusudur

Oslash Merkezin kalkınma suumlrecinde kaynakları kendine ccedilektiği goumlruumllmektedir

Bu suumlreccedil kutuplaşma olarak adlandırılmaktadır

Oslash Ccedilevre işguumlcuuml ve kaynaklarının buumlyuumlk bir kısmını merkeze kaptırarak

kalkınma suumlrecinde geride kalmaktadır

Oslash Eğer yayılma etkileri guumlccedilluumlyse merkez ve ccedilevre nispeten kararlı

durumda kalkınacaklar ve aralarındaki kalkınma accedilığı nispeten sabit

kalacaktır Eğer olumsuz geri-itme etkisi baskın ise bu durumda

kalkınma kararlı durumda olmayacak merkez-ccedilevre arasındaki

gelişmişlik farkı giderek artacaktır

19

İKİNCİ BOumlLUumlM

HATAY İLİNİN COĞRAFİ VE SOSYAL YAPISI

Bu boumlluumlmde ilin coğrafi yapısının yanı sıra ilin sosyal yapısı da ayrıntılı olarak

ele alınmıştır Coğrafi yapı iccedilerisinde ilin akarsuları goumllleri ormanları ve madenlerine

yer verilirken sosyal yapı iccedilerisinde ilin nuumlfus eğitim ve sağlık durumu incelenmiştir

21 İlin Coğrafi Konumu

Tuumlrkiyersquonin doğu ucunda yer alan ve bir sınır ili olan Hatay 35 derece 52 dakika

ve 37 derece 4 dakika kuzey enlemleriyle 35 derece 40 dakika ve 36 derece 60 dakika

doğu boylamları arasında yer almaktadır (Tarım ve Koumly İşleri Bakanlığı [TKİB]

200418)

Yuumlzoumllccediluumlmuuml 583136 kilometre kare olan Hatay ili uumllke topraklarının 07rsquosini

kaplamaktadır İl doğu ve guumlneyde Suriye kuzeydoğuda Gazianteprsquoin İslacirchiye ilccedilesi

kuzey ve kuzeybatıda Adana ve Osmaniye illeri batıda da İskenderun koumlrfezi ile

ccedilevrilidir Doğal guumlzellikleriyle ccedilok eski ve oumlnemli tarihe sahip olan Hatay Akdenizrsquoin

en guumlzel kıyı illerinden biridir (Tuumlrkiye Kalkınma Bankası [TKB] 20044) MS birinci

yuumlzyılın ilk yarısında ortaya ccedilıkan Hıristiyanlığın Kuduumlsrsquoten sonra ikinci yayılma

yeridir Bu durum Hatayrsquoı inanccedil merkezi haline getirmiştir

Buumltuumln bu oumlzellikleriyle Hatay birccedilok yerli ve yabancı turisti cezp etmiş

Akdenizrsquoin gerek tarihi gerekse turistik accedilıdan oumlnemli yerlerinden biri olmuştur Ayrıca

Hatayrsquoın bir sınır ili olması ve Tuumlrkiyersquonin Ortadoğursquoya accedilılan kapı vazifesi goumlrmesi ilin

stratejik oumlnemini arttırmıştır

22 İlin Coğrafi Yapısı

Kıyı dağları ccediloumlkuumlntuuml alanları ve kıyı ovalarından oluşan il toprakları kuzeyden

Amanos Dağlarının uzantıları ve İslacirchiye ccediloumlkuumlntuuml oluğu doğudan ve guumlneyden Suriye

tektoniğinin fazla yuumlksek olmayan platoları batıdan Akdeniz ile ccedilevrilidir (Hatay Ccedilevre

ve Orman Muumlduumlrluumlğuuml [CcedilOM] 20036)

20

Hatay ilinin batı kesimleri İskenderun Koumlrfezi kıyısındaki ccedilok dar ve uzun kıyı

ovası ile kaplıdır Bu ovanın hemen gerisinde Amanos Dağları yuumlkselmektedir Ccedilok

yuumlksek olmamakla beraber bir duvar gibi uzanan Amanos Dağlarının il iccedilerisindeki en

oumlnemli geccediliti Belen Boğazıdır Guumlney-batı ve kuzey-doğu youmlnuumlnde uzanan Amanos

Dağları daha sonra Gavur Dağları ve Nur Dağları adını alır

Aşağı Asi Vadisirsquonin başlangıcında kurulu olan il merkezinin denizden

yuumlksekliği yaklaşık 85 mrsquodir Alanın 46rsquosını dağların oluşturduğu ilde ovalar

34rsquoluumlk paya sahipken platolar 20rsquolik paya sahiptir

İl sınırları iccedilerisinde en buumlyuumlk dağ Amanos Dağlarırsquodır Amanos Dağlarının en

yuumlksek yeri Doumlrtyol ilccedilesinin doğusunda kalan 2240 metre yuumlkseltili Mığır Tepersquodir

(TKİB 200418) Burası aynı zamanda Hatay ilinin de en yuumlksek noktasıdır Samandağ

civarında Musa Dağı ile Hatayrsquoın guumlney ucunda Suriye sınırına paralel olarak uzanan

El-Mansuriye Dağı vardır Hatay ccediloumlkuumlntuuml alanının guumlneyini kuşatan Keldağ ise

Yayladağı ve Altınoumlzuuml ilccedilelerini buumltuumlnuumlyle kaplar Keldağrsquoın Antakyarsquoya doğru uzanan

boumlluumlmuuml 440 m yuumlkseltili Habib Neccar Dağırsquonı oluşturur Keldağrsquoın orta kesimi 1235

metre Yuumlkseltili Ziyaret Dağırsquodır İlin toplam alanı 540300 hektar alan olup bu alanın

270766 hektar alanı tarım arazisi 208165 hektar alanı orman ve fundalık alan 53375

hektar alan ccedilayır-mera arazisi 6301 hektar alanı tarım dışı arazi ve 1693 hektar alanı

ise sularla kaplı alanlardan oluşmaktadır

221 Akarsular ve Goumlller

Hatay Asi nehri Karasu ve Afrin Ccedilayı olmak uumlzere belli başlı 3 oumlnemli

akarsuya sahiptir Suriyersquoden doğan ve Luumlbnan Dağlarırsquondan inen akarsularla beslenen

Asi Nehrirsquonin toplam uzunluğu 380 km olup il iccedilersindeki uzunluğu ise yaklaşık 97

kmrsquodir Kuzeye doğru 22 km boyunca Suriye ile sınırımız ccedilizdikten sonra Amik

Ovasırsquondan yurda girer Geniş bir yayla Antakyarsquoyı geccediler ve guumlneybatı youmlnuumlnde

ilerleyerek Samandağrsquodan Akdenizrsquoe doumlkuumlluumlr

Kahramanmaraş ilindeki Akccediladağ ve Kartaldağ eteklerinden doğan ve uzunluğu

yaklaşık 122 km olan Karasu Afrin Ccedilayı ile buguumln kurutulmuş olan Amik Goumlluuml

yatağında birleşir Afrin Ccedilayı ise Gazianteprsquoteki Saf Dağlarından doğup Suriye

toraklarına girer daha sonra Reyhanlı ilccedilesinin kuzeyinde Hatay il sınırlarına girer Afrin

Ccedilayı 197 km uzunluğundadır (CcedilOM 200326)

21

Hatay ili Beyazccedilay Akarsuyunda 1991 yılında hizmete giren Yarseli Barajından

sulama amacıyla yararlanılmaktadır Baraj 37 metre yuumlksekliğe sahiptir Soumlz konusu

barajın sulama alanı 730 hektar alandır 2005 yılında Yarseli Barajının yuumlkseltilmesi

projesi hayata geccedilirilmiştir Soumlz konusu proje ile barajın sulama alanının 775 hektar

alana yuumlkseltilmesi duumlşuumlnuumllmektedir (TKB 200423)

Karasu Akarsuyunda kurulan Tahtakoumlpruuml barajı 1976 yılında faaliyete girmiş

olup sulama ve taşkın koruma amaccedillı kullanılmaktadır Baraj ile 10700 hektar alan

arazi sulanmaktadır Barajın yuumlksekliği temelden 4950 metre toplam depolama hacmi

200 hm3rsquo duumlr (httpwwwdsigovtr 2007)

2000 yılında hizmete giren Yayladağı Barajı ise 0360 hm3 goumlvde hacmine sahip

olup 444 m yuumlksekliğe sahiptir 719 hektar alan sahasının sulanması ve Yayladağı

ilccedilesine 15 hm3 iccedilme-kullanma suyu temini sağlamak amacıyla kurulmuştur

(httpwwwdsigovtr 2007)

İl deki goumlletler ise Goumlrentaş ve Topboğazı goumlletidir Goumlrentaş goumlleti Hatay ili

Yayladağı ilccedilesi sınırları dahilinde Goumlrentaş koumlyuumlnde Suriye ile Tuumlrkiye arasındadır

Sulama amaccedillı bu goumlletin su kaynağı kış suları ve Nişrinli deresidir Yuumlksekliği 1650 m

olup sulama alanı 1300 dekardır Topboğazı goumlleti ise Antakyarsquoya 30 km Kırıkhanrsquoa

2 km mesafede Antakya-Kırıkhan-İskenderun yol ayırımındadır Sulama amaccedillı bu

goumlletin su kaynağı kış suları ve Goumlzuumln deresidir Yuumlksekliği temelden 2580 m olan

goumlletin sulama alanı 1570 hektar alan olup sulama kanal debisi 169040 ltsnrsquodir

(TKİB 200423)

Hatay ilinde buguumln oumlnemli ve buumlyuumlk goumll yoktur Geccedilmişte ilin en buumlyuumlk goumlluumlnuuml

Amik Goumlluuml oluşturuyordu Amik goumlluumlnuumln kurutma ve taşkın koruma işlemlerine 1940

yılında başlanmış konu ile ilgili olarak DSİ Genel Muumlduumlrluumlğuumlnce 1966 yılında IECO

(International Enginneering Company) firmasına ldquoAmik Geliştirilmesi Amik Goumlluuml

Projesi Tahtakoumlpruuml Projesi Teknik ve Ekonomik Fizibilite Raporurdquo hazırlatılmıştır

Proje uygulanarak 1953ndash1958 yılları arasında Amik Goumlluumlne boşalan Muratpaşa Afrin

ve Karasu Ccedilaylarının eski yatakları iptal edilerek yeni feyezan kanalları accedilılmak

suretiyle goumlle bağlanmıştır Goumlluumln kurutulması 1972 yılında tamamlanmıştır Su

altındaki topraklar tarıma accedilılmıştır