52

‹zmirMilli Kütüphane Yafl›nda

Kültür ve Sanat Dünyas›Tekin Özertem

100çak kalkt›¤›nda henüz günefl do¤mam›flt›.‹zmir’e indi¤imizde de eskilerin de¤ifliyle ancakiki m›zrak boyu yükselmiflti. Zaman› eskilerin

de¤ifliyle tan›mlamam ne edebiyat yapma gayreti ne deözenti. Bilinçli bir seçim... Y›l, 2012; günlerden 11 EkimPerflembe. Ama benim yolculu¤um bir anlamda 100 y›löncesinin ‹zmir’ine…

U

53

BD ARALIK 2012

‹zmir Milli Kütüphanenin ikincikat›ndaki mermer levhada Müessis-ler (2) bafll›¤› alt›nda kütüphaneninkurucusu bu on dört kiflinin ad› yaz›l›.Ama bu bina, Beyler soka¤›ndaki binade¤il. Milli Kütüphanenin ikinci bina-s›... 31 Ekim 1933 tarihinde, Cumhuri-yetin onuncu y›l›nda ‹zmir valisi Kâ-z›m Dirik taraf›ndan hizmete aç›lm›fl.Aç›l›fl›, Halk›n Sesi gazetesi bak›nnas›l duyurulmufl:

“Milli Kütüphanenin aç›lma flenli-¤i saat 18.00 de memleketin yüksekmünevverleri önünde yap›lm›flt›r. Sa-lonu çok güzel bir flekilde haz›rlanm›fl-t›r. Davetliler, Milli Kütüphane ‹dareHeyeti azalar› taraf›ndan kap›da karfl›-lan›yordu. fiehrimizdeki konsoloslarda aç›lma merasimine davet edilmiflti.Tolöre heyeti azas›ndan Eczac›bafl›Ferit Bey taraf›ndan Milli Kütüphane-nin tesisi ve flimdiye kadar meydanagetirdi¤i eserler hakk›nda bir tarihçeyap›lm›fl, ‘Yaflas›n Büyük Gazi, Yafla-s›n Cumhuriyet ve ‹nk›lap F›rkas›’demifl, alk›fllanm›flt›r. Davetlilere ba-

›l 1912. Aylardan,temmuz; temmuzun alt›-s›. ‹kinci Beyler Soka-¤›nda coflkulu bir heye-

can. O cumartesi günü Salepçio¤luHac› Ahmet Efendi Kona¤›’n›nselaml›¤›nda kaç kiflinin topland›¤›bilinmiyor. Coflku, orada olduklar›kuvvetle muhtemel on dört ‹zmirliayd›n›n inançl› yüre¤inde:

Eytam Müdürü Abidin, VilâyetMeclisi Üyesi Salih (Akalan), Os-manzade Hamdi (Aksoy), ‹ttihatve Terakki F›rkas› ‹zmir SekreteriCelâl (Bayar), ‹ttihak ve TerakkiF›rkas› ‹zmir fiubesi Katibi Mesulufiükrü (Cevahirci), ‹zmir’in ilkTürk Eczac›s› S. Ferit (Eczac›bafl›),Eczac› Faik (Ener), Mahmut Tahir,Mahmutzade Etem, Küçük Talât(Muflkara), Emekli Albay Salâhat- tin Saip, M. Celâl Sayg›n, (1) Sezai (Söker), Süleyman (Tuser)…

Y

Celal Saygun

54

BD ARALIK 2012

4

56

dem kurabiyeleri ikram edilmifl, mem-leketin bu çok k›ymetli eseri, bafltanbafla gezilmifl, onu yaratanlar takdirolunmufltur.” (3)

Yaln›z Halk›n Sesi’nde de¤il,Anadolu, Ahenk ve Yeni As›r gazete-lerinde de çeflitli haber ve yorumlaryay›nlanm›fl Milli Kütüphanenin aç›-l›fl›na dair.

Milli Kütüphanenin ‹zmirlilerekucak açt›¤› 1912 y›l›n›n 6 TemmuzCumartesi günü, Salepçio¤lu kona¤›-n›n selaml›k k›sm›nda bir kiflinin dahaolmas› gerek: Avukat ve Hizmet Ga-zetesi’nin sahibi Kad›zade ‹brahimRefik Bey. Çünkü kendisi, ‹zmir’debir ‘milli kütüphane’ kurulmas› içingiriflimde bulunan ilk kifli. Parti prog-ram›nda yurt çap›nda milli kütüpha-neler kurulmas›n› öngören ‹ttihat veTerakki’nin ‹zmir flubesi sorumlu sek-reteri Telat Bey’e, 1911 y›l›nda o baflvurmufl.

y›llarda ‹zmir’de kurum-sallaflm›fl dört kütüphanevar. Hepsi de az›nl›klaraait. Ülkenin her yerinde

durum ayn›. Vak›f ve medreselerind›fl›nda, Türklerin yararlanacaklar›tek kütüphane, 1884 y›l›nda aç›lan‹stanbul’daki Beyaz›t Kütüphanesi.‹ttihat ve Terakki Cemiyeti’nin milli

kütüphaneleri yurt ça-p›na yayma çabas› dabundan.

‹ttihatç›lar›n çabas›ne yaz›k ki baflar›l› ola-mam›fl. Aç›lan az sa-y›da kütüphane k›sasürede birer ikifler ka-panm›fl. Direnebilen sa-dece ‹zmir Milli Kü-tüphane olmufl. Bu ba-flar›n›n bir nedeni ‹z-mirli ayd›nlar›n kütüp-haneye sahip ç›kmalar›.Bir di¤er nedeni de ku-rucular›n Birinci BeylerSoka¤›n›n hemen giri-

Adnan Saygun

‹zmir Milli Kütüphane’nin yenilenen bölümlerindenbir görünüfl

O

55

BD ARALIK 2012

flinde kütüphaneye gelir sa¤-lamak için borç harç da olsabir sinema yapt›r›p kirayavermifl olmalar›. Ahmet Ad-nan Saygun’un gençli¤indemakinistlik yapt›¤› ve gifle-sinde bilet satt›¤›, sessiz film-lere piyano çalarak efllik etti¤ibu sineman›n ad› da MilliSinema. Devlet katk›s› ol-mamas›na ra¤men kütüpha-nenin ve sineman›n milli di-ye adland›r›lmas›n›n nedenimillet kavram›n›n ‹ttihat veTerakki ile ortaya ç›km›fl olmas›. ‹flgaly›llar›nda “milli” sözcü¤üne taham-mül edemeyen Yunan Hükümetininiste¤i ile iktidardaki Hürriyet ve ‹tilafF›rkas› taraf›ndan kütüphanenin ad›‹slam Kütüphanesi olarak de¤ifltiril-miflse de kurtulufltan sonra tekrar eskiad›na kavuflmufl.

avaalan›ndan otelegiderken bunlar geçiyorakl›mdan. 8-12 Ekim ta-rihleri aras›nda, kütüp-

hane müdürü Ahmet Gürlek ve kü-tüphane çal›flanlar›n›n -topu topu hepsion iki kifli ve bu say› çocuklu¤umdanbu yana hiç de¤iflmedi- çabalar›ylagerçeklefltirilen ‹zmir Milli Kütüphane100. Yafl›nda sempozyumuna kat›l-mak için buraday›m. Kütüphaneniny›llard›r süregelen sorunlar›n›n çözü-mü, ‹zmir’in ve Milli Kütüphaneninça¤dafl ve yeterli bir binaya kavufltu-rulmas› için ‹zmirli düflünce önderle-rinin, üniversite temsilcilerinin, ayd›n-lar›n validen belediye baflkanlar›na kadarkentin yöneticilerinin düflünce ve öneri-

lerini duymak için sab›rs›zlan›yorum.Benim bildi¤im üç temel sorunu varkütüphanenin ivedilikle çözülmesigereken: Personel, bina ve kaynak…

Ça¤dafllaflma Hareketinde ‹zmir veMilli Kütüphane konulu sempozyumiki gün sürecek. Dört oturumun yap›-laca¤›, on dört bildirinin sunulaca¤›sempozyumda f›rsat bulursam ben dekatk›da bulunacak, arta kalan zamandada ‹zmir’in tad›n› ç›karaca¤›m.

Otelden ç›k›nca, önceden tasarla-d›¤›m gibi solu¤u do¤ru Alsancak’ta,K›br›s fiehitleri Caddesindeki tarihiboyoz f›r›n›nda al›yorum. Y›llardansonra ilk kez boyoz ve f›r›nda piflmiflkat› yumurta ile kahvalt› yapaca¤›m.Bunun ne demek oldu¤unu ancak ‹z-mirliler bilebilir…

Benim bildi¤im üç temelsorunu var kütüphane-nin ivedilikle çözülmesigereken: Personel,bina ve kaynak.

H

56

BD ARALIK 2012

oyoza olan özlemimi gide-rip Taksiye binince tad›mkaç›yor. Çünkü “Milli Kü-tüphane’ye...” dedi¤imde

“Oras› neresi? ” diye soruyor taksifloförü. fiafl›r›yorum. Milli Sinemadesem bilemeyecek. “Eski ElhamraSinemas›’n›n, flimdiki Operan›n yan›.”diyorum; yine t›k yok... Tarif üzereMilli Kütüphaneye vard›¤›m›zda, mi-

mar› Tahsin Sermet Bey olan binay›taksi floförüne gösterip, “‹flte MilliKütüphane buras›!” demekten kendi-mi alam›yorum.

empozyum ‹zmir Opera veBalesi’nin binas›nda yap›la-cak. Buras›, Milli Sinema’n›n1926 y›l›nda yap›m› tamamla-

nan yeni binas›. Benim gençlik günle-rimin Elhamra Sine-mas›. Fuayede dokuzon kifli var yok. Sem-pozyum on befl da-kika sonra bafllaya-cak. Milli KütüphaneMüdürü Ahmet Gür-lek ve Milli Kütüp-hane Vakf› Baflkan›Avukat Ulvi Pu¤ ilefuayede biraz sohbetedip salona yöneliyo-rum. Ve hiç umma-d›¤›m bir “sürpriz” ilekarfl›lafl›yorum: Salonbombofl. ‹çerde beflalt› kifli var ya da yok.Utan›yorum…

Fuayedekiler desalona girdikten, bel-ki gelen olur diye beflon dakika bekledik-ten sonra sempozyumbafll›yor. Oturum bafl-kan› ve üç konuflma-c› dahil otuz iki kifli-yiz. Durum ö¤ledensonraki ikinci otu-rumda da de¤iflmi-yor. De¤iflen sadecemekân... Operan›n

B

Kütüphanede bulunan de¤erli pek çok kitaptan ikisi:Katip Çelebi’nin Cihannüma’s› ve Düsturname-iEnveri altta

S

57

BD ARALIK 2012

salonunu boflu bofluna iflgal etmemekiçin kütüphanenin okuyucu salonunatafl›n›yoruz. Anlamakta güçlük çekti-¤im fley: Bas›n Bülteni gönderilmiflolmas›na ra¤men, ne sabah ne de ö¤-leden sonra oturumu bir tek bas›n men-subunun bile izlememesi. Bir foto¤-rafç› bile göndermemifller…

rtesi gün sabah erkendenotelin hemen yak›n›ndaki‹zmir’in köklü gazetelerindenbirine u¤ray›p dan›flmadan

“Haber Müdürü” nü ar›yorum. Vaktimolsa yukar›ya ç›k›p yüz yüze konufla-ca¤›m; ama yok. Telefonda kendimitan›t›p sempozyumu neden izlemedik-lerini soruyorum. Bir an duruyor,sonra “Neden soruyorsunuz ?” diyor.

“Afedersiniz, sizi gazeteci sanm›fl-t›m!” deyip ahizeyi görevliye veriyor;sanki üzerime bir fley bulaflacakm›flgibi acele ile d›flar›ya ç›k›p uzaklafl›-yorum.

Üçüncü oturumda salonda yine bizbizeyiz. Acaba diyerek bak›n›yorum,ama etrafta yine bir bas›n mensubu yok.Ne yaz›l›s›ndan, ne sözlüsünden ne degörüntülüsünden.100 y›l öncesinin

Hizmet, Ahenk, Anadolu, Yeni As›rgazetelerinden bafllayarak çocukluk vegençlik y›llar›m›n Demokrat ‹zmir, EgeEkspres gazetelerine uzanan zamantünelinden geçerek ‹zmir gazetelerindeyay›mlanan Milli Kütüphane ile ilgiliyaz›lar ve ‹zmir Radyosu’ndaki prog-ramlar geliyor akl›ma. Sadece ‹zmirde¤il, ‹stanbul gazetelerindekiler de…

Ö¤leden sonraki oturum biterkendayanamay›p salondaki dinleyicilerisay›yorum birer birer. Tam yirmi sekizkifliyiz... Milli Kütüphaneyi on dörtkiflinin kurdu¤unu düflünüp hafiftengülümsüyorum. Yüz y›lda yüzde yüzart›fl! Hiç de fena de¤il.

Sabah gün do¤arken geldi¤im ‹z-mir’den akflam, günefl batt›ktan sonradönüyorum. Uçak ‹zmir üzerindengeçerken flehrin ›fl›klar› nedense azbiraz soluk görünüyor gözüme...•

tekinozertem@butundunya.com.tr

E

1- Celal Hoca olarak tan›nan ve Ahmet AdnanSaygun’un babas› olan Mehmet Celaleddin Bey,daha sonra soyad›n› Saygun olarak de¤ifltirmifltir.2- Kurucular3- Ahmet Gürlek, “100. Y›l›nda Milli Kütüphane”,‹zmir Büyük fiehir Belediyesi, 2012, s. 97www.izmirmillikutuphane.com

Milli KütüphaneMüdürüAhmet Gürlek